Deo drugi RAZVOJNI TOKOVI I STRATEKE OSNOVE RAZVOJA EKONOMIJE SRBIJE

Deo drugiRAZVOJNI TOKOVI I STRATEKE OSNOVE RAZVOJA EKONOMIJE SRBIJE

KARAKTERISTINI PERIODI RAZVOJA NACIONALNE EKONOMIJE

KARAKTERISTIKE RAZVOJA EKONOMIJE SR JUGOSLAVIJEViegodinja stagnacija i opadanje proizvodnje dostigli su u periodu od 1991. do 1993. godine kritinu taku. Fiziki obim proizvodnje u ovom periodu, iz godine u godinu, beleio je drastian pad. Tako je u 1991. godini ostvareno 85% od fizikog obima proizvodnje iz 1990. godine (pad od 15%), u 1992. godini ostvareno je 80% fizikog obima proizvodnje u odnosu na 1991. godinu (pad od 20%), dok je u 1993. godini dolo do jo drastinijeg pada fizikog obima proizvodnje (od 35%).Kolaps nacionalne ekonomije u periodu 1991-1993. godina

Lanani indeksi fizikog obima proizvodnje

Fiziki obim proizvodnje u industriji

U posmatranom periodu bruto domai proizvod pao je sa blizu 25 milijardi amerikih dolara na 9,5 milijardi amerikih dolara.

Bruto domai proizvod po stanovniku SR Jugoslavije iznosio je 1991. godine 2950 amerikih dolara, 1992. godine 2250 amerikih dolara, da bi, krajem 1993. godine, iznosio jedva neto preko 700 amerikih dolara.

Opadanje proizvodnje i bruto domaeg proizvoda u SR Jugoslaviji, poetkom devedesetih godina XX veka, bilo je praeno haotinim tokovima u monetarnoj sferi. Oni su se ispoljavali kao problem sve breg rasta cena i trokova ivota da bi, naroito u 1993. godini, rezultirali hiperinflacijom nezabeleenih razmera.

Godina1988.1989.1990.1991.1992.1993.Stopa rastamaloprodajnih cena2512.66512123519.810353.088.324.829.858

Kretanje godinjih stopa inflacije (u%)

U 1993. godini inflacija dostie nezamislive razmere. Samo za dvanaest meseci, u toku 1993. godine maloprodajne cene u SR Jugoslaviji poveane su za 352 biliona procenata, trokovi ivota za 628 biliona procenata, a crni kurs deviza (meren dinarskim paritetom nemake marke na slobodnom tritu) porastao je za to vreme ak oko 300 triliona procenata.

Velika jugoslovenska hiperinflacija 1992-1994 godina (mesene stope rasta cena)

U privrednom ivotu SR Jugoslavije hiperinflacija je ostavila razorne i dalekosene posledice.

Novanica od 500 milijardi dinara (decembar 1993)

PRIVREDNA KRETANJA U PERIODU OD 1994. DO 2001. GODINEU sprovoenju Avramovievog programa prednost je data rekonstrukciji monetarnog sistema da bi se, na rezultatima postignutim u ovoj oblasti, zasnivala strategija ekonomskog oporavka zemlje.Bilo je predvieno da se Program ostvaruje u fazama. U prvoj fazi trebalo je ostvariti ciljeve rekonstrukcije monetarnog sistema i ukinuti nepokriveno deficitno finansiranje javne potronje, u drugoj fazi preduzeti mere za oivljavanje proizvodnje, a u treoj pokrenuti nove investicije i mere za sistemsku transformaciju .

Brz rast industrijske proizvodnje tokom 1994. godine ukazivao je na njeno znatno poveanje u odnosu na stanje poetkom primene Avramovievog programa, odnosno na injenicu da je zaustavljena tendencija njenog ubrzanog opadanja koja je postojala jo od 1990. godine, to je bio dobar znak uspostavljanja stabilnijih uslova privreivanja.

Ekonomska politika u 1995. godini bila je noena istim ambicijama kojima se rukovodila u 1994. godini. U pitanju je bilo odravanje stabilnosti cena i deviznog kursa, a uz taj apsolutni prioritet, trebalo je da se ostvari oivljavanje proizvodnje.

Bruto domai proizvod u 1995. godini bio je realno vei od analognog agregata u 1994. za 6%.

U periodu januar-decembar 1995. godine cene su poveane ukupno za 120,2%.

U periodu januar-decembar 1996. godine, u odnosu na isti period 1995. godine, bruto domai proizvod realno je povean za 5,9%, pri emu je to poveavanje u industriji iznosilo 7%, u saobraaju 14,6%, dok je obim poljoprivrede smanjen za 2,5%.

U 1996. godini valutna i cenovna stabilnost u globalu su odravane. Naime, od decembra 1995. do decembra 1996. godine cene na malo poveane su za 58,7%.

Pozitivne rezultate ekonomske politike u 1997. godini pre svega, moemo vezati za rast bruto domaeg proizvoda od 7,4% i poveanje proizvodnje od 9,3% na godinjem nivou.

Kretanje industrijske proizvodnje (prosek 1989=100)

Kao dobar pokazatelj makroekonomskih performansi u 1997. godini moe se izdvojiti relativno nizak rast cena od procesno 0,7% meseno, to je na godinjem nivou iznosilo 9,3%.

Uslovi u kojima se zapoelo sa realizacijom ekonomske politike za 1998. godinu bili su dosta nepovoljni. Naime, nije dolo do reintegracije SR Jugoslavije u meunarodnu zajednicu, niti do normalizacije odnosa sa svetskim finansijskih organizacijama, a ukinuti su autonomni trgovinski preferencijali Evropske unije to se, kako se kasnije ispostavilo, negativno odrazilo na izvoz.

Godinji nivo inflacije bio je u stalnom porastu od oktobra 1997. godine, tako da je na kraju 1998. godine ona kumulativno iznosila oko 50%.

Ekonomska politika u 1999. godini ostvarivana je u izrazito tekim uslovima.

Ostvareni bruto domai proizvod u 1999. godini realno je bio manji za 23% nego u 1998. godini,

Bruto domai proizvod po stanovniku (USD)

Osnovna ogranienja razvoja nacionalne ekonomije iz prethodnih godina, ostala su i u veem delu 2000. godine. To je uslovilo injenicu da je bruto domai proizvod u ovoj godini povean za 8%, umesto planiranih 14%.

Sve je to vrilo pritisak na rast ukupnih cena, koje su u 2000. godini poveane za 111,9%.

Indeksi-prethodna godina = 1001999.2000.Bruto domai proizvod 82,3 108,0Fiziki obim proizvodnje Industrija Poljoprivreda Graevinarstvo Saobraaj76,999,179,056,0110,980,3115,2126,0Spoljna trgovina Izvoz Uvoz53,169,6115,0112,6Zaposleni u drutvenom sektoru Privredne delatnosti Vanprivredne delatnosti96,995,9100,195,994,4100,7

Vaniji pokazatelji ekonomskih kretanja u SR Jugoslaviji

U toku 2001. godine nije dolo do znaajnijeg oivljavanja privredne aktivnosti i pored stabilnosti na deviznom i monetarnom sektoru i ukidanja ekonomskih sankcija od strane meunarodne zajednice. Ukupni bruto domai proizvod u 2001. godini iznosio je oko10 milijardi amerikih dolara, sa tendencijom daljeg rasta.

Nivo inflacije u 2001. godini zadrao se ispod 50%.

PRIVREDNA KRETANJA U PROCESU TRANZICIJE EKONOMIJE SRBIJE

OSNOVNA OBELEJA PROCESA TRANZICIJE

Jedno od veoma znaajnih pitanja ekonomske teorije i drutvene prakse u savremenom svetu jeste pitanje tranzicije, tj. prelaza iz, kako se pokazalo u praksi, ekonomski neracionalnog i totalitarnog drutva u ekonomski racionalno i demokratsko drutvo. Veoma se esto o procesu tranzicije govori kao o prelazu iz netrinih u trine oblike privreivanja.

Posle drugog svetskog rata pod tranzicijom se obuhvatao period prelaza, odnosno prelazni period od kapitalizma ka socijalizmu. Sada se pojam tranzicija koristi da oznai obrnuti proces, tj. prelaz od socijalizma ka kapitalizmu.

Kljune faze procesa tranzicije u skoro svim zemljama Centralne i Istone Evrope, mogu se svesti na sledee:

liberalizacija,makroekonomska stabilizacija,restrukturiranje i privatizacija,promene u politikom i privrednom sistemu.

Cilj koji bi tranzicijom trebalo postii je jasan - to je trina ekonomija oslonjena na privatnu svojinu, vladavinu prava i institucionalno stabilnu i demokratsku dravu.

Proces tranzicije predstavlja jedan relativno zaokruen sistem. On kao takav podrazumeva uspostavljanje adekvatne institucionalne infrastrukture za njegovu realizaciju.

Proces tranzicije podrazumeva transformacije na makroekonomskom i mikroekonomskom nivou.

Svi razliiti teorijski stavovi o modelima sprovoenja tranzicije, mogu se svrstati u dva osnovna: ok terapija i gradualistiki model.

Reforma, po modelu tzv. ok terapije, primenjuje se kao bing-bang concept u cilju kreiranja trine ekonomije pomou liberalizacije, deregulacije i privatizacije.

Kod gradualistikog modela ekonomisti se zalau za kompleksniji pristup, dajui prednost kontinuitetu i reformama, tj. jednom istorijskom pristupu sa uvaavanjem prolih iskustva, kao i konkretnih specifinih prilika svake zemlje u tranziciji.

Praksa je pokazala da nema istih modela, i da se, u praksi, kombinuju obadva prethodno navedena, sa veim ili manjim ueem jednog od njih.

Vaingtonski konsenzus je termin koju je uveo ekonomista Don Vilijamson i on je, u velikoj meri, opredelio tok tranzicije u novijem periodu.

Lista preporuka Vaingtonskog konsenzusa je sledea:fiskalna disciplina,preusmeravanje javne potronje ka prioritetima, (kao to su zdravstvo, obrazovanje i infrastuktura),poreska reforma (irenje poreske baze, uz sniavanje poreskih stopa),liberalizacija kamatnih stopa,devizni kurs koji omoguava konkurentnost nacionalne ekonomije,liberalizacija trgovine,podsticanje priliva stranih direktnih investicija,privatizacija,deregulacija i sigurnost svojinskih prava.

Pod uticajem globalnog programa kao to je Vaingtonski konsenzus, nametnut je zahtev zemljama u tranziciji da prihvate trinu logiku i liberalnu ekonomsku doktrinu uz minimalno meanje drave, ime se zapostavlja injenica da je u zemljama sa razvijenim trinim ekonomijama sfera delatnosti drave iroko rasprostranjena.

Neodrivost projekta tranzicije kreiranog na principima Vaingtonskog konsenzusa pokazala se u toku njegovog sprovoenja, pa je, dosta brzo, ponuen nov koncept u vidu tzv. Postvaingtonskog kosenzusa sa znaajnim smanjenjem liberalizacije na svim nivoima i veim ueem drave.

KRETANJE BRUTO DOMAEG PROIZVODA U PROCESU TRANZICIJE EKONOMIJE SRBIJEPoznata je injenica da je u Srbiji tranzicija zakasnila, posebno u poreenju sa dostignutim stepenom razvoja tranzicije u ostalim bivim socijalistikim zemljama.

Srbija znatno zaostaje u reformskim procesima, posebno u kljunim segmentima: privatizaciji i restrukturiranju velikih preduzea, politici konkurentnosti i institucionalnim reformama.

Srbija je u prvih osam godina sprovoenja reformi ostvarila relativno visoku prosenu godinju stopu realnog rasta bruto domaeg proizvoda i kumulativni rast bruto domaeg proizvoda, to je znaajan rezultat ekonomske politike ostvaren u uslovima tranzicije i ciklinih kretanja svetske privrede.

Srbija je u periodu od 2001. do 2008. godine ostvarila znaajan kumulativni realni rast bruto domaeg proizvoda od 43,4% uz relativnu stabilnost cena.

Makroekonomski indikatori su, nakon ispoljavanja efekata krize, drastino pogorani u narednim godinama (naroito u 2009. i 2012. godini) kao posledica smanjene domae i inostrane tranje, smanjenog priliva stranog kapitala i poveane nelikvidnosti privrede.

20022003200420052006200720082009201020112012BDP u tekuim cenama (mlrd. dinara)972,61.125,81.380,71.683,51.962,12.276,92.661,42.720,12.881,93.175,03.267,1BDP (mil. EUR)16.02817.30519.02620.30523.30428.46732.66828.95628.00631.14328.692BDP, per capita (u EUR)2.1372.313,42.549,42.729,03.144,43.856,64.444,53.9553.8414.2883.967BDP, realni rast (u %)4,32,59,35,43,65,43,8-3,51,01,6-2,5

Kretanje bruto domaeg proizvoda Srbije (u apsolutnim i relativnim veliinama)

Kretanje bruto domaeg proizvoda u Srbiji (u%)

SEKTORSKA STRUKTURA EKONOMIJE SRBIJEPrivredna struktura Srbije nakon 2001. godine, izmenjena je u korist uslunog sektora koji ima najvee sektorsko uee u stvaranju bruto domaeg proizvoda.

Sektori2001200220032004200520062007200820092010Poljoprivreda15,514,312,914,211,310,79,610,110,68Industrija24,823,121,721,417,717,617,817,315,619,6Graevinarstvo3,73,33,53,432,92,93,13,22,93,7Trgovina7,07,78,49,09,39,711,211,712,39,7Saobraaj i telekomunikacije7,97,78,38,89,111,112,814,117,710,1Finansijsko posredovanje5,55,96,26,35,76,36,74,95,03,4Ostale delatnosti22,521,921,819,727,826,422,622,421,329,3BDV86,983,982,882,883,884,783,883,785,483,8Porezi subvencije13,116,117,217,216,215,316,216,315,616,2BDP100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0

Struktura bruto domaeg proizvoda Srbije

Struktura bruto domaeg proizvoda Srbije

Iz navedenih podataka se moe zakljuiti da je dolo do smanjenja udela sektora industrije u formiranju bruto domaeg proizvoda, to nije posledica procesa deindustrijalizacije koja je karakteristina za razvijene zemlje, ve je posledica dugogodinje duboke krize u industrijskom sektoru, a iznad svega je posledica promene modela privrednog razvoja.

OSNOVNE KARAKTERISTIKE GRANSKE STRUKTURE EKONOMIJE SRBIJE POLJOPRIVREDAUticaj poljoprivrede na ekonomske tokove i socijalnu stabilnost u Srbiji je prilino visok. Pored opadajueg trenda, znaaj poljoprivrede u Srbiji je znatno vei u odnosu na druge zemlje u regionu.

Struktura poljoprivredne proizvodnje u 2011. godini

Penica2.0952.0681.6302.076Kukuruz6.1586.3967.2076.480Jeam344303244 279Ovas 96 74 68 71Ra 14 13 10 12eerna repa2.2992.7983.325 2.822Suncokret454378378 378Soja351349541 441Krompir844898887 892Vino (1.000 hl)1.5422.2102.3632.326Mleko (mil.l)1.5341.5151.4621.472Puter 3 2 2 3Sir 21 22 23 24Govee i junee meso 99100 96 100Svinjsko meso266252269 280Ovije meso 23 25 23 24ivinsko meso 76 80 84 88Meso-ukupno464457472 492

Poljoprivredna proizvodnja u Srbiji (u hiljadama tona)

Spoljnotrgovinska razmena poljoprivredno-prehrambenih proizvoda Srbije (u milionima USD)

U trgovini sa Evropskom unijom Srbija je imala preferencijalni status za izvoz: 8.700 tona juneeg mesa (baby beef), 63.000 hektolitara vina i 180.000 tona eera.Prioritetni zadatak srpske poljoprivrede je da povea opti nivo konkurentnosti, pronae nova trita, prilagodi se pravilima i standardima Evropske unije i Svetske trgovinske organizacije, osvoji nova znanja i tehnologije koje e izmeniti strukturu poljoprivrede i spremno doekati konkurenciju na domaem i meunarodnom tritu.

Energetska delatnost u Republici Srbiji se obavlja kroz: eksploataciju domae primarne energije (uglja, nafte, prirodnog gasa, obnovljivih izvora energije), uvoz primarne energije (pre svega nafte i prirodnog gasa), proizvodnju elektrine i toplotne energije, eksploataciju i preradu uglja, eksploataciju i preradu sirove nafte, kao i transport i distribuciju energije i energenata do krajnjih potroaa.

ENERGETIKA

Struktura proizvodnje primarne energije po energentima

INDUSTRIJAIndustrija je najvaniji sektor nacionalne ekonomije koji deluje preko brojnih veza na celokupnu nacionalnu ekonomiju.

Dinamika proizvodnje u industriji (u %)

U strukturi industrijske proizvodnje znaajno su zastupljeni: prehrambeni proizvodi, metalski kompleks i hemijska industrija. Dolaskom italijanskog FIAT-a i stvaranjem preduzea FIAT automobili Srbija, automobilska industrija je postala jedna od vodeih izvoznih grana u ekonomiji Srbije.

GRAEVINARSTVOGraevinska privreda jedan je od pokretaa privrednog razvoja Srbije, jer u proizvodnom procesu angauje preko 40 privrednih delatnostiUee graevinske industrije prema razliitim parametrima

SAOBRAAJRepublika Srbija ima razvijenu saobraajnu infrastrukturu. Na raskrsnici dva velika evropska koridora u Jugoistonoj Evropi (drumski KoridorX i reni Koridor VII), Srbija je tranzitna zemlja na putu transporta robe i putnika iz Azije ka Centralnoj Evropi.Putna mrea Republike Srbije prostire se na oko 40.845 km i ine je:5.525 km (14%) dravnih puteva prvog reda;11.540 km (28%) dravnih puteva drugog reda i23.780 km (58%) lokalnih puteva.

Prevoz robe i putnika po granama saobraaja ( u %)

elezniki saobraaj u Republici Srbiji se odvija na 4.092 km pruga, od kojih je 1.196 km elektrificirano. Vazduni saobraaj se obavlja preko tri meunarodna aerodroma: u Beogradu, Niu i Pritini.U Srbiji postoji deset meunarodnih luka (devet na Dunavu, jedna na Tisi) i dve nacionalne (na Savi).

TRGOVINATrgovinski sektor u Srbiji je u ekspanzivnoj fazi razvoja. Velike multinacionalne kompanije imaju stalan porast uea na tritu, a Srbija postaje vaan centar trgovine u itavom regionu Jugoistone Evrope.

KompanijaZemlja poreklaDelatnostVrsta investicijeDelhaize GroupBelgijaTrgovinamaloprodajaPreuzimanjeMETRO Cash& CarryNemakaTrgovinaGrinfild

Strane investicije u trgovini Srbije

Procentualno uee trgovine u razliitim segmentima ekonomije Srbije, u 2011. godini, je bilo:u bruto domaem proizvodu 11,7%;u broju zaposlenih 19,8%;u ukupnom prihodu 37,27% iu ukupnoj dobiti 26,3%.

TURIZAMUee turistiko-ugostiteljske privrede u bruto domaem proizvodu Republike Srbije iznosi oko 3%, a u ukupnom izvozu robe i usluga oko 9%.

Devizni priliv od turizma (u milionima USD)

U Srbiji su zastupljeni razliiti vidovi turizma:planinski turizam,banjski turizam, turizam na rekama i jezerima,lovni i eko turizam,ruralni turizam ,turizam velikih gradova, tranzitni turizam imanifestacije.

FINANSIJSKE USLUGEUesnici na tritu finansijskih usluga Srbije su: poslovne banke (32), osiguravajua drutva (28), lizing kompanije (17), berza (1) i brokersko-dilerska drutva (35).

Vlasnika struktura banaka u Srbiji

Bankarski sektor i dalje ima dominantnu ulogu u finansijskom sistemu Srbije sa ueem od 92% u ukupnoj bilansnoj sumi. Na tritu dominiraju banke sa veinskim stranim kapitalom.Od banaka u stranom vlasnitvu, najvee uee u ukupnoj aktivi imaju banke u vlasnitvu akcionara iz Italije, Austrije, Grke i Francuske.

INFORMACIONE TEHNOLOGIJE

Zastupljenost informacionih tehnologija u jednoj zemlji nam direktno govori o nivou njene razvijenosti, tako da se za Srbiju moe rei da, u ovom pogledu, malo zaostaje za najrazvijenijim zemljama, ali se takoe poveava korienje sve razliitijih naina savremenih komunikacija.Najjasnija slika o zastupljenosti ureaja u domainstvima u Srbiji, moe se stei na osnovu grafikona kojim je to i predstavljeno.

Zastupljenost (IT) ureaja u domainstvima Srbije

Poslovni subjekti koji koriste raunar, internet i veb-sajt u Srbiji

STRUKTURNI DEBALANSI U EKONOMSKOM RAZVOJU SRBIJEUvidom u upotrebu bruto domaeg proizvoda Srbije, evidentno je da su izdaci za linu potronju domainstva bili iznad 70%, a u 2012. godini, ak na nivou od 74%.Izdaci za ukupnu finalnu potronju domainstva i drave su premaivali 95% bruto domaeg proizvoda, to je posledica veoma niske akumulativne sposobnosti srpske ekonomije.

Gotovo ceo bruto domai proizvod Srbije je odlazio na potronju, dok su domai izvori investiranja bili minimalni, ili ih uopte nije bilo u pojedinim godinama. Kad se uzmu u obzir bruto investicije u osnovne fondove, vidi se da njihov zbir, sa finalnom potronjom, premauje raspoloivi bruto domai proizvod, za proseno oko 15%, tako da je jasno da se privredni rast posle 2000. godine, najveim delom, zasnivao na inostranoj akumulaciji.

Godina2002.2003.2004.2005.2006.2007.2008.2009.2010.2011.2012.Izdaci za finalnu potronju100999795949894,495,999,896,395,2Izdaci za linu potronju8887888888918889,493,289,787,3Sektor domainstava77767777767975,376,579,27674Sektor drave11111112121312,712,913,112,812,8Izdaci za kolektivnu potronju121296666,96,56,66,56,5Bruto investicije18191919212123,216,717,818,519Promene u zalihama23105335,42,64-0,51,72

Upotreba bruto domaeg proizvoda u periodu 2002-2012. godina (u % i tekuim cenama)

Prezentirani podaci upuuju na zakljuak da je kljuni strukturni debalansi, u ekonomiji Srbije, vezani za neodgovarajui odnos izmeu proizvodnje i potronje.

Tri fudamentalne neravnotee su: odnos proizvodnje i potronje, struktura stvaranja bruto domaeg proizvoda i kontinuelni spoljnotrgovinski deficit, praene su brojnim razvojnim defektima, koji jasnije odslikavaju nezadovoljavajue rezultate ekonomske politike u periodu tranzicije.

Iako je stopa rasta bruto investicija bila vea od rasta bruto domaeg proizvoda, zbog relativno niske startne pozicije 2001. godine, ona je bila na nezadovoljavajuem nivou.

KRETANJE ZAPOSLENOSTI U PERIODU TRANZICIJE EKONOMIJE SRBIJE

Stopa zaposlenosti predstavlja relativni udeo (procenat) zaposlenih u ukupnom stanovnitvu starom 15 i vie godina, a stopa neformalne zaposlenosti predstavlja procenat lica koja rade na crno u ukupnom broju zaposlenih.

Trite rada u Srbiji, u proteklom tranzicionom periodu, karakterisalo je smanjenje ukupnog broja zaposlenih i rast nezaposlenosti, kao i bri rast plata od rasta produktivnosti rada koji je smanjivao tranju za radnom snagom i na taj nain dodatno uticao na poveanje nezaposlenosti.

20022003200420052006200720082009201020112012Brojzaposlenih (u 000)2.0672.0412.0512.0692.0262.0021.9991.8891.7961.7461.727Stopa zaposlenosti (u %)54,752,253,451,049,951,553,750,447,237,436,7

Apsolutno i relativno kretanje zaposlenosti u Srbiji

Izraeno u relativnim pokazateljima taj pad je bio takoe vrlovisok, jer je stopa zaposlenosti od skoro 55 %, poetkom novog milenijuma, opala na ispod 40 % (36,7 %) na kraju 2012. godine.

Uzimajui u obzir regionalni aspekt zaposlenosti, jasno se vidi da teret krize nije ravnomerno podnela cela Srbija.

neto zaradeprosena penzijakurs evrazarada u evrimapenzija u evrimaplate/penzije20029.2086.13461,52149,6999,711,50200311.5007.39368,31168,34108,231,56200414.1088.72578,89178,84110,601,62200517.44310.56885,50204,01123,601,65200621.70712.15179,00274,77153,811,79200727.75913.61279,24350,33171,782,04200832.74617.66088,60369,59199,321,85200931.73319.78895,89330,94206,361,60201034.14219.890105,50323,63188,531,72201137.97621.285104,64362,92203,411,78201240.47222.198115,00351,93193,031,82

Kretanje prosenih zarada i penzija

SPOLJNOTRGOVINSKA RAZMENA U PERIODU TRANZICIJE EKONOMIJE SRBIJEJedno od kljunih makroekonomskih ogranienja u sprovoenju ekonomske politike u Srbiji jeste rastui deficit u platnom bilansu, koji je sistematski poveavao udeo u bruto domaem proizvodu.

20022003200420052006200720082009201020112012Izvoz robe2.2022.4412.8323.6085.1026.4327.4295.9617.3938.4418.836Izvoz robe, stopa rasta u % u odnosu na prethodnu godinu 14,510,916,027,441,426,115,5-19,824,014,24,7Izvoz robe 9611.2021.4572.1182.9433.6034.0293.1964.2354.8695.132Uvoz robe5.9576.5868.6238.43910.46213.95116.47811.50412.62214.25014.782Uvoz robe, stopa rasta u % u odnosu na prethodnu godinu 25,210,630,9-2,124,033,318,1-30,29,712,93,7Deficit robne razmene3.7554.1445.7924.8315.3607.5199.0495.5435.2295.8095.945

Spoljnotrgovinska razmena (u milionima evra i %)

Sektori/Odseci:IzvozUvozSaldoUeeIndeks(mil. EUR)uvozizvozuvozizvozUkupno 10.844,3018.248,10-7403,8100100122,8120,5Hrana i ive ivotinje1.898,90815,8108317,54,5122118,7itarice i proizvodi na bazi itarica 663,754,8608,86,10,3136,5120,4Povre i voe600,6257,2343,45,51,4125,3117,7Pie i duvan246,4123,7122,72,30,7119128,3Sirove materije, nejestive,osim goriva604,6707,2-102,55,63,9142,7120,3Mineralna goriva i maziva493,53233,3-2769,74,317,7100,8120,1Nafta i naftni derivati265,21803,5-1538,32,49,9120,8133,9Prirodni i industrijski gas225960,3-937,70,25,3266,2113,6ivotinjska i biljna ulja i mast184,139,8144,31,70,2141,2114,3Hemijski proizvodi921,92276,1-1354,28,512,5114,5119,7Izgraeni proizvodi svrstani po materijalu3.267,30319176,330,117,5125,9116,3Gvoe i elik942518,8423,38,72,8108,298Obojeni metali832,1701,5130,67,73,8129,1117,8Maine i transportni ureaji1.786,603478,7-169216,519,1124,4129,2Elektrine maine, aparatii ureaji693,4727,3-33,96,44129,4125,6Drumska vozila(ukljuujui i ACV vozila)240,5645,7-405,22,23,5144,6124,7Razni gotovi proizvodi1.391,201276,3114,912,87124116,1Poizvodi i transakcije,nepomenute u SMTK79,73106,3-3026,60,71781119,2Nerazvrstana roba 77,63106,2-3028,50,71780119,2

Najznaajni partneri u izvozu Srbije

Najznaajni partneri u uvozu Srbije

Republika Srbija je u 2011. godini plasirala 96.2% svog izvoza na trite Evropske unije i u zemlje lanice CEFTA sporazuma.

Geografske zone i odabrane zemljeIzvozUvozEvropa96,282,9EU 2757,655,6Nemaka11,310,8Italija11,18,9Rumunija6,94,4Maarska2,94,6Slovenija4,52,9Austrija3,13,5Ostale evropske zemlje38,527,3BIH10,13,3Crna Gora7,60,6Makedonija4,41,6ZND9,216,6Rusija6,713,2Azija2,113,3Kina0,17,6Indija0,10,8Japan00,8Amerika0,92,8SAD0,71,1Afrika0,60,8Okeanija i Polarni region0,10,1

Izvoz i uvoz Srbije (u %)

Na osnovu analize izvoznika o potencijalnim tritima, moemo izdvojiti nekoliko kljunih izvoznih trita za Srbiju. To su:

Evropska unija,CEFTA,Zajednica Nezavisnih Drava (ZND),Bliski i Srednji Istok i Severna Afrika iEFTA.

TEDNJA I INVESTICIJE U EKONOMIJI SRBIJE

DINAMIKA I STRUKTURA TEDNJE U SRBIJIPoveanjem nacionalne tednje moe da se stvori potreban prostor za neinflatorno poveanje investicija koje je neophodno za ubrzavanje privrednog rasta u nacionalnoj ekonomiji.

20012002200320042005200620072008200920102011dinarska4.2333152326775501076610577124001336019355tednja15582983devizna69738110713190136260661381610414570566177732066775637tednja1972749317UKUPNO212855230073971113865193403268211392367425147578577745426794992

tednja stanovnitva (u milionima dinara)

godina20012002200320042005200620072008200920102011iznos deviznetednje330813110014652275341450294895614372327796

tednja stanovnitva u Srbiji (u milionima evra)

Kada je re o valutnoj strukturi tednih uloga, u posmatranom periodu znatna razlika bila je u korist tednje u inostranoj valuti iako su kamatne stope na dinarsku tednju bile povoljnije.

Dinarska i devizna tednja u Srbiji

INVESTICIJE I POSLOVNA KLIMA U SRBIJI Investicioni ambijentSrbija se nalazi u onoj grupi zemalja kojima e biti potrebno najdue vreme da premoste jaz ekonomske zaostalosti. Tek bi dodatne investicije u savremenu tehnologiju i u ljudski kapital mogle podii stopu rasta na vii nivo i tako istovremeno osigurale dva cilja: poboljale ivotni standard (per capita dohodak) i omoguile regularno ispunjavanje obaveza prema inostranim poveriocima (servisiranje duga).

Efekti novih investicija

Brojne studije pokazuju da je upravo priliv investicija iz inostranstva, tj, inostrane tednje, doveo do znaajnog rasta ekonomija tih zemalja, a svakako i Republike Srbije.

DINAMIKA I STRUKTURA STRANIH DIREKTNIH INVESTICIJA U SRBIJINivo i dinamika stranih direktnih investicija u Srbiji, bili su veoma neravnomerni u periodu tranzicije.

Prema obimu i dinamici ukupnih stranih direktnih investicija, ceo posmatrani period, moe se podeliti na tri potperioda:

period od 2001 do 2005. godine,period od 2006. do 2008. godine iperiod od 2009. do 2012. godine.

GodinaIznos u mil. evra% od GDPSDI per capita u evraima20011841.42520025003.16720031.1946.916020047744.110420051.2506.216820063.32314.344820071.8216.424720081.8245.624820091.3724.818720101.0333.514220111.8275.52512012232--

Strane direktne investicije (neto) u Srbiji

RangKompanijaZemlja poreklaSektorVrednost ulaganja mil EUR1TelenorNorvekaTelekomunikacije16022Gazprom Neft - NISRusijaEnergetika9473Fijat AutomobiliItalijaAutomobilska industrija9404DethaizeBelgijaMaloprodaja9335Philip Morris DINSADDuvanska industrija7336tada - HemofarmNemakaFarmaceutska industrija6507Mobilkom - Vip MobileAustrijaTelekomunikacije6338AgrokorHrvatskaPrehrambena industrija4149Banca Intesa - Delta BankaItalijaBankarstvo50810Salford Investment FundVelika BritanijaPrehrambena industrija50011Eurobank EFGGrkaBankarstvo50012Raiffeisen bankaAustrijaBankarstvo50013MerkatorSlovenijaMaloprodaja50014Star B- Apatinska pivaraekaPrehrambena industrija48715CEE / BIG shopping centersIzraelNekretnine47016National Bank of Greece - Vojvoansa bankaGrkaBankarstvo42517Credit Agricole SrbijaFrancuskaBankarstvo26418Fondiaria SAIItalijaOsiguranje22019Lukoil - BeopetrolRusijaEnergetika21020BritishAmerican Tobacco South East EuropeVelika BritanijaDuvanska industrija200

Inicijalna i ukupna ulaganja stranih investitora u Srbiji u periodu od 2001 do 2011. godine (prvih 20 investitora)

2004.2005.2006.2007.2008.2009.2010.2011.Ukupno, svi sektori 100100100100100100100100Preraivaka industrija30.418,918.47,717.229.439,324.1Trgovina na veliko i malo 35,922,08.67.712.212.322,448.2Saobraaj, skladite i veze1.50.728.819.57.56.58.71.7Finansijsko posredovanje10,637.636.531.738.28.633,022,2Poslovi sa nekretninama 13,913,26.616.018.113.220.57,8Pet najveih sektora, ukupno92,390.296.989.092.471,094.094,3

Sektorska struktura stranih direktnih investicija

Ako se posmatra ukupan obim stranih direktnih investicija prema sektorima u periodu od 2004. do 2011. godine moe se uoiti da je veinski deo stranih direktnih investicija upravo realizovan u sektoru usluga (oko 42% od ukupnog obima stranih direktnih investicija). Oo 90% stranih direktnih investicija odnosilo se na kupovinu aktive privatnih, dravnih i drutvenih preduzea i banaka u procesu tenderske i aukcijske privatizacije, dok su grinfild investicije bile veoma male.

Struktura bruto dodate vrednosti u Srbiji

KONKURENTNOST EKONOMIJE SRBIJE

RANGIRANJE SRBIJE PREMA INDEKSU GLOBALNE KONKURENTNOSTI Prema izvetaju Svetskog ekonomskog foruma za 2012. godinu Srbija je rangirana na 95. poziciji na listi koja obuhvata 144 analizirane zemlje sa vrednou Indeksa globalne konkurentnosti (GCI) od 3,87.

2003200420052006200720082009201020112012Rangkonkurentnosti66898591918593969595Vrednost indeksaglobalne konkurentnosti3,663,383,673,693,783,93,773,843,883,87

Konkurentnost Republike Srbije

Konkurentnost Republike Srbije

AlbanijaBiHHrvatskaGrkaMaarskaMakedonijaCrnaGoraRumunijaSlovenijaSrbija2007.3,483,554,204,084,353,733,913,974,483,782008.3,553,564,224,114,223,874,114,14,503,902009.3,723,534,034,044,223,954,164,114,553,772010.3,943,704,043,994,334,024,364,164,423,842011.4,063,834,083,924,364,054,274,084,303,882012.3,913,934,043,864,304,044,144,074,343,87

Indeks globalne konkurentnosti za odabranu grupu zemalja

AlbanijaBiHHrvatskaGrkaMaarskaMakedonijaCrnaGoraRumunijaSlovenijaSrbija2007.10910657654794827439912008.10810761676289656842852009.9610972715884626437932010.8810277835279496745962011.7810076904879607757,00952012.89888196608072785695

Rang zemalja prema Indeksu globalne konkurentnosti

Prevelika osciliranja u vrednosti indeksa, a posledino i osciliranja na rang listi, svakako nisu karakteristika Srbije. Nakon blagih porasta vrednosti GCI u 2010. i 2011. godini, 2012. godinu bismo mogli nazvati, kao to je ve navedeno, stagnantnom kada je konkurentnost u pitanju.

20112012Institucije3,153,16Infrastruktura3,673,78Makroeknomsko okruenje4,183,91Zdravstvo i osnovno obrazovanje5,825,73Visoko obrazovanje i obuka3,983,97Efikasnost trita dobara3,493,57Efikasnost trita rada3,944,04Sofisticiranost finansijskog trita3,743,68Tehnoloka osposobljenost3,634,1Veliina trita3,613,64Sofisticiranost poslovanja3,083,11Inovacije2,92,81

Vrednost Indeksa globalne konkurentnosti Srbije (po stubovima konkurentnosti)

Inovacije Sofisticiranost poslovanjaVeliina tritaTehnoloka spremnostEfikasnost finansijskog tritaInstitucijeInfrastruktura Makroekonomska stabilnostZdravstvo i osnovno obrazovanjeVisoko obrazovanje i obukaEfikasnost trita dobaraEfikasnost trita radne snage Srbija Efikasno voene ekonomije Vrednost Indeksa globalne konkurentnostipo stubovima konkurentnosti

StubNajkritiniji faktorKonkurentska prednostOsnovni faktoriInstitucijeZatita manjinskih akcionara (140)-InfrastrukturaKvalitet luke infrastrukture (133)Fiksna telefonska mrea (26)Makroekonomska stabilnostStopa inflacije (106) Stopa nacionalne tednje (103)-Zdravstvo i osnovno obrazovanjeKvalitet osnovnog obrazovanja (74)Uticaj malarije na biznis (1)Faktori efikasnostiVisoko obrazovanje i obukaStepen obuke zaposlenih (132)Stopa upisa - visoko obrazovanje (50)Efikasnost trita roba Stepen trine moi (139) Efikasnost antimonopolske politike (137)Lokalne poreske stope (50)Efikasnost trita radne snageOdliv mozgova (139)Trokovi radne snage (50)Sloenost finansijskog tritaRegulacija trita hartija od vrednosti (121)Indeks zakonskih prava (20)Tehnoloka spremnostNivo apsorpcije tehnologija od strane firmi (136)Internet protok (34)Inovativni faktoriSloenost poslovanjaSpremnost na delegiranje autoriteta (136)-InovacijePotronja kompanije na istraivanje i razvoj (130)-

Najkritiniji faktori konkurentske prednosti Srbije

ANALIZA DOING BUSSINES IZVETAJA U SRBIJI

Srbija je, prema Doing Bussines izvetaju iz 2012. godine, rangirana na 92. mestu od 183. zemlje koje izvetaj obuhvata. U odnosu na prethodni izvetaj, Srbija je pogorala svoju poziciju za etiri mesta.

Rang 2012 2011PromenaSrednja ocena lakoe obavljanja posla9288 -4Poetak poslovanja9281 -11Dobijanje graevinskih dozvola175174 -1Snabdevanje elektrinom energijom7977 -2Registrovanje vlasnitva3998 +59Dobijanje kredita2421 -3Zatita investitora7974 -5Plaanje poreza143140 -4Trgovanje preko granice7978 -1Potovanje ugovora10494 -10Reavanje steaja 11391 -22

Lakoa poslovanja u Srbiji

Rang Srbije prema uslovima poslovanja prema Doing Bussines izvetaju - regionalni aspekt

Sve prethodno navedeno pokazuje da uslovi poslovanja u Srbiji nisu podsticajni za poslovanje preduzea.

EBRD TRANZICIONI INDIKATORI U SRBIJINajznaajniji EBRD tranzicioni indikatori su:

indeks liberalizacije cena,indeks trgovine i deviznog sistema iindeks politike konkurencije.

Liberalizacija cenaTrgovina i devizni sistemPolitika konkurentnosti199020002005200820111990200020052008201119902000200520082011Srbija 3,72,34,04,04,02,01,03,33,73,31,01,01,02,02,7Albanija 1,04,34,34,34,31,04,34,34,34,31,01,72,02,02,3BiH3,74,04,04,04,02,03,03,74,04,01,01,01,02,02,3Bugarska 1,04,04,34,34,32,04,34,34,34,31,02,32,73,03,0Hrvatska 3,74,04,04,04,02,04,34,34,34,31,02,32,32,73,7Makedonija 3,74,04,34,34,32,04,04,34,34,31,02,02,02,32,7Maarska 4,04,34,34,34,32,04,04,34,34,31,03,03,33,33,7Crna Gora 3,73,74,04,04,02,02,33,74,04,01,01,01,01,72Rumunija 14,34,34,34,31,04,34,34,34,31,02,32,32,73,7Slovenija 3,74,04,04,04,02,04,34,34,34,31,02,72,72,73,0

EBRD tranzicioni indikatori u oblasti trita i trgovine

KARAKTERISTIKE REGIONALNOG RAZVOJA SRBIJE

REGIONALIZACIJA REPUBLIKE SRBIJE

Regionalizacija predstavlja instrument upravljanja dravnim resursima (prirodnim, ekonomskim, kulturnim i demografskim), kao i instrument za interregionalnu alokaciju resursa.

Uspostavljanje regiona znai da je Srbija prihvatla i da sprovodi standarde koje je ustanovila Evropska unija i razvijene zemlje.

Generalno posmatrajui, regioni se u Srbiji razvrstavaju u dve grupe:

razvijeni regioni, iji je stepen razvijenosti iznad republikog proseka inedovoljno razvijeni regioni, iji je stepen razvijenosti ispod republikog proseka.

Povrina regiona (u 000 km2)Broj stanovnika regiona (u milionima)Beogradski region 3,21,6Region Vojvodine21,52,0Region umadije i Zapadne Srbije31,92,4Juna i Istona Srbija20,91,4Kosovo i Metohija10,81,9

Makroekonomski (statistiki) regioni Srbije

Prema nivou razvijenosti, statistike regione Srbije moemo podeliti u tri kategorije i to:

razvijeni regioni - Beograd i Vojvodina, srednje razvijeni regioni - region umadije i Zapadne Srbije i Juna i Istona Srbija i nerazvijeni region Kosovo i Metohija.

KARAKTERISTIKE REGIONALNOG RAZVOJA SRBIJEDugogodinji, sloeni i brojni problemi regionalnog razvoja Srbije manifestuju se u: - izrazito diferenciranoj teritorijalnoj neravnomernosti nivoa razvoja, - nedovoljnoj razvijenosti velikog dela teritorije, - strukturnim neusklaenostima, - materijalnim ogranienjima, - nepovoljnim demografskim kretanjima i - neizgraenim institucionalnim reenjima.

Regionalna neravnomernost u Srbiji ima brojne karakteristike:Intenzivan proces demografskih promena.

Otrina regionalnih razlika izraena kroz stepen razvijenosti na nivou optina i okruga.

Izraene regionalne razlike u kretanju zaposlenosti i nezaposlenosti.

Siromatvo, koje u Srbiji ima izrazito regionalnu dimenziju.

Regionalni aspekt siromatva u Srbiji

Primena koncepta humanog razvoja koji, preko istoimenog indeksa, pokazuje da su socijalni uslovi u kojima se pojedinac raa i ivi u direktnoj proporciji sa ekonomskim preduslovima.

Teritorijalne asimetrinosti koje su drastine po razliitim pokazateljima: prema odnosu najrazvijenije i najnerazvijenije optine, prema broju preduzea na hiljadu stanovnika, prema broju zaposlenih , prema ostvarenom ukupnom prihodu, prema dobiti i gubitku .

Disproporcije u izgraenosti privredne i komunaln infrastrukture.

Politika regionalnog razvoja bila je parcijalna.

Kapaciteti lokalne administracije bili su vie nego skromni do poetka reforme lokalne samouprave.

SAVREMENE TENDENCIJE NA PODRUJU REGIONALNOG RAZVOJA SRBIJEPad privredne aktivnosti i pogoranje makroekonomske ravnotee, u periodu od 2009. do 2012. godine, odrazili su se i na regionalna kretanja, ali razliitim intenzitetom. Ekonomski zaostatak svih regiona Srbije se poveao u odnosu na prosek Evropske unije.

Regioni200920102011Beogradski region656160Region Vojvodine343335Region umadije i Zapadne Srbije262423Region June i Istone Srbije232222Kosovo i Metohija---

Trend regionalnog zaostatka (EU27=100)1991-20022002-2011Apsolutno praenjenje-78.836-311.139Standardna devijacija 5,2 6,7Aritmetika sredina -2,8 -3,8Koeficijent varijacije -1,9 -1,7

Stepen regionalnog demografskog pranjenja

Za samo devet godina Srbija je izgubila 311.139 stanovnika.

Na osnovu demografskih pokazatelja, Srbija se moe svrstati u red zemalja sa izrazito nepovoljnim demografskim trendom.

DravaPrirodni priratajProsena starostOekivano trajanje ivotaSmrtnost odojadi ()Stopa ()Broj (u hilj.)MukoenskoSrbija-5,2-37,342,271,676,86,3Bugarska-5,1-37,442,570,777,88,5Rumunija-2,6-55,238,67178,29,4Hrvatska-2,2-9,841,573,980,44,7Maarska-4,1-40,740,171,278,74,9Makedonija1,63,336,173,177,27,6EU-270,8405,341,27782,93,9

Demografski pokazatelji u odabranoj grupi zemalja (2011. godina)

Intenzivne migracije na relaciji selo-grad doprinele su koncentraciji stanovnitva u svim veim gradskim sredinama, a smanjenju u seoskim sredinama.

Tip podruja(st/km)Povrina(%)Stanovnitvo(%)Broj optina2011.Broj optina2002.Podruje slabe naseljenosti (< 50)44,515,56352Podruje srednje naseljenosti (51-100)32,526,05356Podruje visoke naseljenosti (101-150)11,516,11622Podruje izrazite koncentracije stanovnitva (> 151 )11,542,41315

Tipologija podruja prema gustini naseljenosti (RS=100)

Srbija se nalazi na 35% Evropske unije, to je znatno nie od veine tranzicionih drava

Unutarregionalni dispariteti u Srbiji (2,7:1) su vei od istih dispariteta u Sloveniji i Hrvatskoj (1,5:1 i 1,8:1), a na nivou su ekonomskih nejednakosti u Bugarskoj, ekoj i Maarskoj. Najvee regionalne ekonomske razlike prisutne su u Rumuniji (3,8:1).

GDP po stanovniku (PPS) EU=100ZemljaNacionalninivoNajbogatijiregionNajsiromanijiregionNajbogatiji:najsiromanijiBugarska4575,327,22,8eka80175,366,02,7Maarska66108,539,62,7Poljska6597,040,92,4Rumunija49111,129,43,8Slovenija84104,771,91,5Hrvatska6178,344,31,8Srbija3560222,7

Unutarregionalni dispariteti u tranzicionim dravama (2011. godina)

Jedan od najveih izazova politike regionalnog razvoja Srbije je dugoroni trend poveanja regionalnih nejednakosti i koncentracija ekonomskih aktivnosti u Beogradu i Juno-bakoj oblasti.

IndikatoriRegionOblastOptinaZarade po stanovniku2 : 1Beogradski region : Juna iIstona Srbija2 : 1Grad Beograd : Toplika9:1Novi Sad: DoljevacStopa nezaposlenosti3 : 1Juna i Istona Srbija : Beogradski region4 : 1Toplika : Grad Beograd5 : 1Tutin : BeogradDemografsko pranjenje1971-2011. godina(-16,3) : (+36)Juna i Istona Srbija : Beogradski(-32,2) : (+36)Pirotska : Grad Beograd(-82,8) : (+62)Crna Trava : Novi SadStepen obrazovanja3 : 1Beogradski region : Juna iIstona Srbija4 : 1Grad Beograd : Branievska12 : 1Grad Beograd : M. Crnie

Regionalne neravnomernosti Srbije (2011. godina)

Granine vrednostiBroj optinaEkstremni odnosi izmeu optina>100%