Luan an Boi Duong HS Gioi

8/3/2019 Luan an Boi Duong HS Gioi

1/107

U

1. L do chn tiHo hc mn khoa hc thc nghim c nhng ng dng v cng to ln trong cuc

sng. Ngnh ha vi bn tay thn k ca mnh tng bc lm thay i cuc sng

trong tt c cc lnh vc: sn xut cng nghip, nng nghip, y hc, ngh

thutNhng pht minh diu k ca ho hc thc y s pht trin nn vn minh

nhn loi. C c nhng pht minh y l do cng sc lao ng mit mi v sng to

ca cc nh khoa hc trn khp th gii. t nc ta ang trong thi k pht trin,

ngnh ha ng mt vai tr rt quan trng trong xy dng v bo v T Quc. Do ,

cng tc o to nhng ngi c chuyn mn v ha gii l v cng cn thit. lm

c iu , cn y mnh vic o to v bi dng hc sinh gii ho hc ngay t

trng ph thng. Vi mong mun ng gp kin ca mnh v vn ny, em quyt

!nh chn ti: BI DNG HC SINH GII HA HC TRNG THPT.

2. Mc ch nghin cuTm hiu v xy dng cc ph"ng php bi dng hc sinh gii ho #trng THPT.

3. i tng nghin cuVic pht hin v bi dng hc sinh gii ha hc #trng THPT.

4. Khch th nghin cuQu trnh dy v hc ho hc #trng THPT Vit Nam.

5. Gi thuyt khoa hcNu bi dng hc sinh gii ng hng v c h thng th s$ kh"i gi cho cc em

nim am m ha hc v o to ra nhng ngi c nng lc ho hc phc v cho tnc.

6. Phng php nghin cu c v nghin cu ti liu,Internet.


2/107

Phn tch v tng hp. Tm hiu thc trng bi dng hc sinh gii ha hc #trng THPT. Phng vn mt s gio vin tham gia bi dng hc sinh gii ho hc #trngTHPT.

Trao i kin vi hc sinh v sinh vin tham gia thi hc sinh gii ho hc.7. Nhim v ca ti Nghin cu c"s#l lun v thc ti%n v vic bi dng hc sinh gii ha hc. Nghin cu cc ph"ng php bi dng hc sinh gii ha hc v xut mt hthng bi tp tiu biu dng trong bi dng hc sinh gii ha hc.

8. Phm vi nghin cuCh"ng trnh ha hc THPT v cc thi hc sinh gii trong nc v quc t.

Qu trnh t chc, pht hin v bi dng hc sinh gii ha hc #Vit Nam.


3/107

Chng 1

CSL LUN V THC TIN V BI DNG

HC SINH GII HA HC TRNG THPT

1.1. TM QUAN TRNG CA CNG TC PHT HIN, O TONHN TI V BI DNG HC SINH GII HA HC VIT NAM

Nhn loi ang bc t x hi cng nghip sang x hi hu cng nghip cn gil x hi thng tin vi nn kinh t tri thc ton cu ha. Vit Nam ta mi bc vo s

nghip cng nghip ha v hin i ha, ngha l phi thc hin hai cuc cch mng

cng mt lc t nn vn minh nng nghip tin ln vn minh cng nghip ri tinth&ng n nn vn minh tr tu. Trong cng cuc ha nhp v i mi, chng ta cng

thy r tm quan trng ca nn kinh t tri thc. l nn kinh t da vo cng ngh

cao, trong tri thc phi thnh knng, tri thc phi thnh tr lc. Suy rng ra dn tr

phi tr#thnh nhn lc v 'c bit nhn ti phi tr#thnh mt b phn cht lng cao

ca nhn lc v c coi nh l u tu ca on tu nhn lc. l hng tng qut

nht ca gio dc i vo phc v nn kinh t tri thc.

Trn c"s#xc !nh Hin ti l nguyn kh quc gia, ng ta ch( ra ph"ng

hng phn u tin hnh s nghip cng nghip ha, hin i ha: l kh"i dy v

pht huy ni lc, trn c"s# thu ht ngoi lc. Ni lc hng u phi kn l

ni lc ca con ngi Vit Nam. V l$, cng tc pht hin v o to nhn ti l mt

trong nhng quc sch hng u ca t nc ta. Ni cch khc, chnh l th ca

ci ni sinh m chng ta phi lun quan tm u t v pht trin.

Trong s nghip xy dng t nc, s pht trin nn cng nghip ha cht vnhng lnh vc c lin quan n ngnh ha i hi phi c mt lc lng cn b gii

v cng ngh ha hc. iu cn c chun b! ngay t bc ph thng. Vic pht

hin bi dng hc sinh gii ha hc #trong trng trung hc l nhng bc ban u

"m mm cho nhng ti nng ha hc v sau.


4/107

1.2. NH!NG PH"M CH#T V N$NG LC CA M%T HC SINH GIIHA HC

Hin nay cha c ti liu c th!nh ngha nh th no l mt hc sinh gii ha

hc. Chng ti xin a ra mt s kin ca cc thy gio c kinh nghim lu nm

trong vic ging dy, bi dng hc sinh gii. T nhng kin , hy vng s$ gp

phn lm sng t quan im v nhng nng lc v phm cht ca mt hc sinh gii

ha hc. ri t c hng i ng n trong vic pht hin v bi dng nhng

ngi sao ta sng trn bu tri ha hc ca nc nh.

Theo GS.TS nh gio nhn dn Nguy%n Cnh Ton [27]: Hc gii l ham hc,chng tm hc, t hc mt cch thng minh sng to, bit gn hc vi hnh. Thy L Vn D)ng (i hc S Phm Hu) cho r*ng [36]: Mt hc sinh c t

duy ha hc pht trin l c nng lc quan st tt, c tr nh logic nhy bn, c c

t#ng tng linh hot phong ph, ng i sc so vi cc vn ha hc v lm vic

c ph"ng php.

Ph gio s Bi Long Bin (i hc Bch Khoa H Ni) cho r*ng [36]: Hcsinh gii ha hc phi l ngi nm vng bn cht hin tng ha hc, nm vng cc

kin thc c"bn c hc, vn dng ti u cc kin thc gii quyt mt haynhiu vn mi (do cha c hc ho'c cha thy bao gi) trong cc k thi a ra

PGS.PTS Trn Thnh Hu (i hc S Phm H Ni) th c kin nh sau [36] : Nu da vo kt qu bi thi nh gi th bi thi phi hi t cc yu cu sau y:

C kin thc c"bn tt: th hin nm vng cc khi nim, cc !nh ngha, cc!nh lut hay quy lut c quy !nh trong ch"ng trnh; khng th hin thiu st

v cng thc, ph"ng trnh ha hc. Sim phn ny chim 50% ton bi.

Vn dng sc bn c sng to cc kin thc c"bn trn. Phn ny chim khong40% sim ton bi.

Tip thu ho'c dng c ngay mt s vn mi ny sinh do thi a ra. Sim phn ny chim 6% ton bi.


5/107

Bi lm trnh by sch +p, r rng. Phn ny chim 4% ton bi.Ngoi nhng bi thi l thuyt, hc sinh cn bt g'p cc bi thi thc hnh. i vi cc

bi thi loi ny, yu cu ngi hc sinh phi c knng thc hnh tt, khuyn khch

cc ti nng thc hnh nh s kho lo, c s quan st hin tng tt v gii thch

c bn cht cc hin tng .

Theo thy V) Anh Tun (THPT nng khiu Trn Ph, Hi Phng) th nng khiuha hc bao gm hai m't tch cc ch yu l [27,36]:

Kh nng t duy ton hc Kh nng quan st, nhn thc v nhn xt cc hin tng t nhin, lnh hi v vndng tt cc cc khi nim, cc !nh lut ha hc. Theo cc ti liu v tm l hc v ph"ng php dy hc ha hc [36] th nng

khiu ha hc c th hin qua nhng nng lc v phm cht sau:

1. Nng lc tip thu kin thc Hc sinh lun ho hng trong cc tit hc, nht l bi mi C thc t b sung, hon thin nhng tri thc thu c ngay t dng s"kh#i.2. Nng lc suy lun logic Bit phn tch s vt v hin tng qua cc du hiu 'c trng ca chng. Bit thay i gc nhn khi xem xt mt s vt, hin tng. Bit cch tm con ng ngn i n kt lun cn thit. Bit xt cc iu kin cn thit t c kt lun mong mun. Bit xy dng phn v d loi b mt s min tm kim v ch. Bit quay li im va xut pht tm ng i mi.3. Nng lc 'c t Bit di%n t chnh xc iu mnh mong mun Bit s, dng thnh tho h thng k hiu, cc qui c di%n t vn . Bit phn bit thnh tho cc knng c, vit v ni.


6/107

Bit thu gn cc 'c t v trt t ha cc 'c t dng khi nim trc m tcho khi nim sau.

4. Nng lc lao ng sng to Bit t hp cc yu t, cc thao tc thit k mt dy hot ng, nh*m t nkt qu mong mun.

5. Nng lc kim chng Bit suy xt sng sai t mt lot s kin Bit to ra cc t"ng t hay cc t"ng phn kh&ng !nh ho'c bc b mt 'ctrng no trong sn phm mnh lm ra.

Bit ch( ra mt cch chc chn cc d liu cn phi kim nghim sau khi thchin mt s ln kim nghim.

6. Nng lc thc hnh Bit thc hin dt khot mt sng tc trong khi lm th nghim. Bit kin nh-n v kin tr trong qu trnh lm sng t mt s vn l thuyt quathc nghim ho'c i n mt s vn l thuyt mi da vo thc nghim.

Theo ti liu ca Hi ha hc Vit Nam [18], nhng phm cht v nng lc quantrng nht ca mt hc sinh gii ha hc l:

C nng lc t duy tt v sng to (bit phn tch, tng hp, so snh, khi qutcao, c kh nng s, dng ph"ng php mi: quy np, di%n d!ch, loi suy)

C kin thc ha hc su sc, vng vng, h thng (chnh l nm vng bn chtha hc ca cc hin tng ha hc). Bit vn dng linh hot, sng to nhng kin

thc c"bn vo tnh hung mi.

C knng thc nghim tt, c nng lc v ph"ng php nghin cu khoa hcha hc (bit nu ra nhng l lun cho nhng hin tng xy ra trong thc t, bit cch

dng thc nghim kim chng li nhng l lun trn v bit cch dng l thuyt

gii thch nhng hin tng c kim chng).


7/107

Cc kin trn cho ta ci nhn t"ng i y v mt hc sinh gii ha hc.Chng ti xin c kt vn ny li nh sau:

N&ng l'c v ph(m ch)t ca m*t hc sinh gi+i ha hc:

C lng say m hc tp ha hc cao ; c s nhy cm ha hc v c kh nngt hc, t nghin cu.

C nng lc t duy tt v sng to. Nm vng bn cht hin tng ha hc, kin thc c"bn, knng thc hnh th

nghim ng thi vn dng thng minh sng to nhng kin thc, knng y vo iu

kin c th.

1.3. HNH THNH V PHT TRI,N TRI TH-C HA HC CHOHC SINH

1.3.1. Hnh thnh v pht trin tri thc[19]S hnh thnh tri thc, k c cc tri thc v cc ph"ng thc hnh ng lm

c"s#cho cc knng hc tp, l mt qu trnh lu di.N c bt u t vic thng

bo s"b cho hc sinh nhng thng tin hc tp hay gii thiu vi hc sinh nhng bin

php cng tc hc tp, nhng bin php hon thnh cng tc hc tp v c tip tc

sau ny khi hc sinh p dng cc tri thc vo cc gihc sau.

Trnh pht trin ca tri thc c xc !nh b#i cc ch"ng trnh hc v c

thc hin trong cc sch gio khoa v cc ti liu tham kho v ph"ng php ging dy

b mn. Ch&ng hn, #giai on u dy mn ha hc, hc sinh hc tp mn ny #

trnh cc quan nim v phn t,, nguyn t,. V sau, n lp 10, cc em nghin cu

thnh phn, tnh cht ca cc cht v cc hin tng ha hc trn c"s#!nh lut tun

hon ca D.I.Mendeleev, trn c"s#cu to nguyn t,, cu trc tinh th ca cc cht v

cc dng lin kt ha hc khc nhau. Ln lp 11, cc em nghin cu ha hc #trnh

thuyt in t, ion. V ln lp 12 l thuyt cu to ha hc cc hp cht hu c"ca

A.M.Butlerov.


8/107

Tri thc c pht trin nhiu nht trong trng hp xc lp nhng lin h qua li

gia chng theo nhiu hng khc nhau:

1. Gia cc tri thc khc nhau thuc cng mt trnh l thuyt (gia cc khi nim,gia cc ti liu hc c) v mi).

2. Gia cc tri thc thuc cc trnh khc nhau (k c gia ha v c"v ha huc").

3. Gia cc lnh vc tri thc khc nhau (lin h lin b mn gia ha hc, ton hc,vt l hc, , sinh hc, !a l, l!ch s,).Trong thc ti%n ging dy, cn tnh ton n tnh

cht ca cc lin h qua li v ngha ca chng. Ch&ng hn, hc sinh thu c tri

thc v nhng tnh cht ring bit ca mt s axit nh axit clohiric v axit sunfuric #lp 9. Cc em c)ng hc cch t lc p dng cc tri thc ny: cc em hon thnh cc

ph"ng trnh phn ng trung ha v ph"ng trnh phn ng gia cc oxit kim loi vi

cc axit nitric v axit photphoric theo cch t"ng t vi cc tnh cht c phn tch

ca axit clohiric v axit sunfuric. . cc lp trn, cc tri thc ny c m#rng v o

su thm, tc l c pht trin tip. Hc sinh lp 10 khng ch( nghin cu cc tnh

cht chung, m cn nghin cu c cc tnh cht 'c bit, cc tnh cht oxi ha ca axit

sunfuric, v hc sinh lp 11 nghin cu tnh cht ca axit nitric. Nh vy, cc em nghin cu tnh cht cc axit #trnh mi , c th l trn quan im ca thuyt in

li, ca cc quan im in t,, ca ng ha hc. . lp 12, cn li cun hc sinh vn

dng nhng tri thc v cc tnh cht chung ca cc axit c hc # lp di

on trc tnh cht ca cc axit cacboxylic. Khi nghin cu tnh cht ca axit

cacboxylic #trnh l thuyt cao h"n (trn quan im thuyt cu to ha hc ca hp

cht hu c", ca nh h#ng qua li gia cc nguyn t, trong phn t,, trn c"s#cc

quan im in t, v nng lng) c th d-n dt hc sinh n ch/ gii thch nhngkhc bit trong cc tnh cht ca cc axit axetic v cloaxetic, tin on cc tnh cht

ca axit acrilic, ca phenol (axit phenic) v c cc aminoaxit. Cn to iu kin hc

sinh vn dng trong cc giha hc nhng tri thc lnh hi c trong cc bui hc


9/107

ca cc b mn khc ( ngha ca axit clohiric trong qu trnh tiu ha, nh h#ng

tnh axit ca t n sn lng ma mng ca mt s cy trng, s, dng axit ty g(,

lm mm nc, tch in acquy, trong qu trnh hn, trong sinh hot).

Nh vy, tri thc hc sinh thu lm s"b s$c pht trin ln nhiu h"n, v do

gy tc dng pht trin n t duy hc sinh nhiu h"n nu nh trong qu trnh dy

hc, cc tri thc v c cc knng hc tp c vn dng trong nhng lin h khc

nhau v #trnh khc ch khng ch( trong nhng iu kin ging nh lc hnh thnh

s"b cc tri thc . iu ny rt quan trng trong cng tc bi dng hc sinh gii

ha hc. V gii quyt yu cu thi hc sinh gii i hi hc sinh khng ch( nm

vng tri thc m cn phi vn dng thng minh, sng to cc tri thc y vo cc nhimv v tnh hung khc nhau.

Khi hnh thnh v pht trin tri thc cho hc sinh cn p ng cc yu cu sau

[10,31]:

Truyn thy , chnh xc theo tiu chun kin thc, knng ca ch"ng trnhv sch gio khoa.

Khai thc nh*m khc su kin thc trng tm, lm cho hc sinh hiu su, nhlu,vn dng tt.

Hnh thnh vng chc cc khi nim, cc !nh lut c"bn ca ha hc theo hai conng: qui np- suy di%n v hai hot ng logic: !nh ngha v phn chia khi nim.

Tp cho hc sinh vn dng, xem xt vn di nhiu kha cnh khc nhau, tmmi quan h logic gia cc khi nim.

Khi hc qui lut, cn ly v d c th minh ha, c)ng nh vn dng qui lut gii thch cc hin tng.

Khi qut ha, quy lut ha cc vn hc c th vn dng cho nhiu trnghp.


10/107

Vn dng cc kin thc v l thuyt chung (cu to cht, lin kt ha hc, l thuytv cc phn ng ha hc) gii thch tnh cht v phn ng ca cht. M't khc, trc

khi hc cc cht c th phi nm vng tnh cht chung ca loi ho'c nhm cht.

Vn dng cc tnh cht v phn ng ca cc cht x, l tnh hung c thc't ra trong cc bi tp.

1.3.2. Hnh thnh v pht trin k.n&ng hc t/p1.3.2.1.Knng gii cc bi tp ha hc [19,20]

Gii bi tp l mt m hnh ca tp hp nhng hnh ng tr tuc vn dng

trong qu trnh gii. Nhng quan st qua trnh gii v vic phn tch cc hnh ng ca

hc sinh l mt ngun thng tin v tnh cht ca hot ng tr tu ca hc sinh, v c"ch t duy ca hc sinh. M't khc gii bi tp l mt ph"ng php hc tp tch cc, c

cc tc dng ln sau y:

Lm cho hc sinh hiu su h"n cc khi nim hc. M#rng s hiu bit mt cch sinh ng, phong ph v khng lm n'ng n khilng kin thc ca hc sinh.

Cng c kin thc c) mt cch thng xuyn, v h thng ha cc kin thc hc.

Bi tp ha hc thc y thng xuyn s rn luyn, cc knng kxo cn thitv ha hc

To iu kin t duy pht trin. Khi gii bi tp, hc sinh bt buc phi suy lho'c quy np, ho'c di%n d!ch, ho'c loi suy.

Chnh v nhng tc dng to ln nh vy nn bi tp ha hc l ph"ng tin hu

hiu nh gi, tuyn chn cc hc sinh c nng lc hc ha tt trong cc k thi hcsinh gii.

1.3.2.2.Knng tin hnh thc nghim ha hc[20] Tm quan trng ca th nghim thc hnh trong ging dy ha hc:

C th ha kin thc v cng c kin thc.


11/107

Rn luyn knng, kxo thc hnh. Gip hc sinh cch vn dng kin thc mt cch c lp gii thch cc hin

tng quan st c. Dy cho hc sinh cch gii cc bi tp thc nghim. Gp phn vo vic pht trin t duy ca hc sinh. Tng cng hng th hc tp ca cc em i vi b mn ha hc.Trong cc k thi hc sinh gii ha hc #nc ta thiu phn thc hnh th nghim l

cha kim tra ton din c kh nng hc tp ha hc ca hc sinh. Tuy nhin, mun

hnh thnh v pht trin knng thc hnh cn phi c thi gian. iu cn s quan

tm ca nh trng v tm huyt ca gio vin trong qu trnh ging dy ni chung v

bi dng hc sinh gii ni ring.

1.4. PHNG PHP DY HC HA HC1.4.1. Cc thao tc tduy quan trng nh)t trong ha hc1.4.1.1. So snh [19, tr.25]

So snh l mt cng tc hc tp v l mt thao tc t duy m trong qu trnh tin

hnh n, hot ng tr tu ca hc sinh hng vo:

Vch r nhng du hiu da vo c thi chiu hay i lp cc hin tng,cc cht hay cc i tng cho khc .

Xc lp s t"ng ng hay khc bit gia chng . Khi qut ha cc kt qu so snh di dng mt kt lun .

Trong hot ng t duy ca hc sinh th so snh gi vai tr tch cc quan trng. B#i

vic nhn thc bn cht ca s vt hin tng khng th c c nu khng tm ra s

ging v khc ca cc s vt hin tng.V d: Mui amoni v mui kim loi kim ging v khc nhau c"bn #nhng im

no? Nu ra mt vi v d c th.

1.4.1.2. Khi qut ha [19, tr.47]


12/107

Khi qut ha l mt trong nhng thao tc t duy v hc tp quan trng nht m

trong qu trnh tin hnh, hot ng tr tu ca hc sinh hng vo:

Vch r nhng m't chung v bn cht ca cc s vt hay hin tng cn nghincu.

Xc lp gia chng nhng mi lin h v quan h mi. Trn c"s#, xy dng nhng nguyn l tng qut mi.

Khi qut ha ch&ng nhng c th di dng kt lun hay !nh ngha khi nim, m

cn c th di dng gii thch, chng minh. Cn quan tm lm th no cho cc phn

on ca hc sinh c cn c vng vng, nht qun v c quan h qua li vi nhau. T

duy khi qut ha l hot ng t duy c cht lng cao, sau ny khi hc #cp hccao, t duy ny s$c huy ng mt cch mnh m$ v n chnh l t duy l lun khoa

hc.

V d: Nu nguyn tc chung iu ch ru bc I thnh ru bc II, ru bc II

thnh ru bc III. Nu v d minh ha.

1.4.1.3. Tru tng ha [19, tr.39]Tru tng ha l thao tc t duy m khi tin hnh n, hot ng tr tu ca hc

sinh hng vo:

Vch r nhng du hiu 'c trng, nhng tnh cht v quan h chung ca cccht, cc hin tng hay cc i tng khc ang nghin cu lc .

Tch bit nhng du hiu ring bit hay du hiu bn cht ra khi tp hp nhngdu hiu chung v tru tng ha chng thm trong c.

Trn c"s#tru tng ha , hnh thnh nhng khi qut ha t"ng ng.Sau c th ha cc khi qut ha va xy dng b*ng nhng v d mi

1.4.2. Phng php dy hc [20, tr.124]Ph"ng php dy hc l cch thc, con ng hot ng ca thy v hot ng ca

tr di s ch(o ca thy, nh*m lm cho tr nm vng kin thc, knng v kxo,


13/107

pht trin nng lc nhn thc, hnh thnh th gii quan khoa hc v nhn sinh quan

cng sn ch ngha.

1.4.3. Yu c0u chung i v1i phng php dy hc ha hc [20, tr.131,132]Ph"ng php dy hc ha hc c cht lng cao phi m bo nhng yu cu sau

y:

Bo m tnh khoa hc v tnh ng cao, ngha l bo m truyn th cho hcsinh nhng kin thc c"bn, tinh gin, vng chc, chnh xc khoa hc, gn ch't vi

thc ti%n sinh ng v c ni dung t t#ng su sc.

Bo m cung cp cho hc sinh tim lc pht trin ton din. Ni cch khcph"ng php dy hc tt phi m bo cho hc sinh vn dng thnh tho l thuyt vothc hnh, vo nhng hot ng thc ti%n; trn c"s# gip pht huy t duy logic, tr

thng minh, kh nng suy nghv lm vic t lp sng to ca hc sinh. Mun th

ph"ng php dy hc phi linh hot, sng to, phong ph, phi lun lun c ci tin

i mi.

Phi ph hp v th hin c 'c im ca ph"ng php nghin cu khoa hc'c trng ca khoa hc ha hc. V d: ha hc l mt khoa hc khng th pht trin

c nu khng c quan st, th nghim, nu khng c qu trnh t duy quy np ( tt

nhin phi kt hp vi di%n d!ch). V vy trong khi dy mn ha hc #nh trng nht

thit phi tn dng quan st, th nghim hc tp.

Bo m truyn th cho hc sinh theo nhng quy tc s phm tin tin - mtkhi lng kin thc nht !nh trong mt thi gian hn ch vi cht lng cao nht.

1.5. CC K THI HC SINH GII HA HC VIT NAM V QU2C T31.5.1. ngh.a ca cc k thi hc sinh gi+i

Theo [20, tr.394], thi hc sinh gii ha hc c ngha ln:

Khuyn khch vic hc tp ha hc vng chc su rng, hc mt cch thng minhsng to v rn luyn thnh tho knng kxo.

La chn c hc sinh c kh nng 'c bit v ha hc.


14/107

Thc y, khuyn khch ng vin phong tro ging dy ha hc, chm lo n cchc sinh c nng khiu, nng cao cht lng dy v hc.

Cung cp nhng s liu cn thit nh gi cht lng kh nng t duy v.vcho cc ti nghin cu v hc sinh trong tng giai on.

1.5.2. M4t hn ch ca cc k thi hc sinh gi+i 5Vit namBn cnh nhng u im, cc k thi hc sinh gii ni chung v k thi hc sinh gii

ha hc ni ring c)ng c nhng khuyt im nht !nh:

u t qu tn km nhng hiu qu khng cao. . nhiu trng v qu u t vo luyn hc sinh gii m xem nh+ nhng mn hc

cn li d-n n tnh trng hc sinh hc lch.V d nh# trng THPT chuyn L Hng Phong TP.HCM tng c hc sinh t

gii quc gia nhng li rt k thi tt nghip do quay bi.

Cn n'ng v m't thnh tch, cha ch trng n cht lng. Ny sinh mt s tiu cc trong cng tc coi thi, chm thi. V d nh#k thi HSG

quc nm 2005 mn tin hc #t(nh Thi Bnh c 7 bi thi ging nhau n tng chi tit.

1.5.3. Cc k thi hc sinh gi+i ha hc 5Vit Nam1.5.3.1.Hc sinh gii ha hc cp tnh, thnh ph

c t chc rng ri #hu ht cc t(nh, thnh trong nc. y c)ng l k thi nh*m

mc ch tuyn chn nhng hc sinh u t, c nng khiu 'c bit v ha hc ca t(nh,

thnh d thi hc sinh gii quc gia h*ng nm. Cc t(nh thng t chc i tuyn

qua cc k thi t cp trng ln t(nh. . cp trng chn i tuyn do trng ra . .

cp t(nh, S#Gio dc o to ra . Thng cc trng chn s hc sinh gii mn

ha, c)ng nh cc mn khc t cc lp u cp v bi dng dn chn la hc sinh

cho cc k thi hc sinh gii t(nh lp 10, 11,12. T(nh t chc thi ton t(nh vi hai hnh

thc: Mt l thi chung cho tt c cc trng theo mt chung chn gii nht, nh,

ba c nhn v ng i. Hai l thi ring cho cc lp chuyn. Hu ht cc t(nh chn thi

hc sinh gii quc gia ly trong cc lp chuyn. Sau khi c i tuyn ca t(nh, S#Gio


15/107

dc o to t chc bi dng ring cho i tuyn b*ng mt ch"ng trnh t chn

nh*m nng cao v m#rng kin thc chun b! thi quc gia.

1.5.3.2. Olympic ha hc 30-4 khu vc pha NamK thi Olympic truyn thng 30-4 dnh cho hc sinh lp 10 v 11 c t chc

h*ng nm theo sng kin ca trng THPT chuyn L Hng Phong v S#Gio dc

o to TP.HCM, bt u t nm 1995 (ln th I) n nay nm 2006 l ln th XII.

K thi c t chc nh*m mc ch:

Pht hin v ng vin phong tro hc tp rn luyn ca hc sinh nng khiu lp10 v 11 cc t(nh pha Nam chun b!i ng) d thi hc sinh gii quc gia ha hc

h*ng nm. Trao i kinh nghim v bi dng hc sinh gii ha hc gia gio vin cc

trng c hc sinh tham gia d thi.

To iu kin cc hc sinh gii ha #cc t(nh thnh giao lu, lm quen vihnh thc thi Olympic khu vc v trao i l-n nhau v kinh nghim hc tp ha hc.

i tng d thi: hc sinh lp 10 v 11THPT, m/i i ti a 3 hc sinh/ khi.

Quy cch ra : m/i t(nh c i tuyn tham d s$ ngh! mt thi gm 6 cu theo

ni dung cho trc, km theo l p n v thang im chi tit cho tng cu.( 6 cu x 5

dim = 30 im). thi chnh thc s$ bao gm 4 n 6 cu hi rt t cc thi c,,

trong lun c 1 cu ca trng ng cai.

1.5.3.3.Hc sinh gii quc gia ha hc. nc ta, nm 1993, ln u tin khoa Ha hc trng i hc S phm H Ni 1

ng ra t chc k thi hc sinh gii vi s tham gia ca nhiu t(nh, thnh ph v t

nm 1994 h*ng nm B Gio dc v o to u t chc thi hc sinh gii ton quc v

mn ha hc. y l k thi v ha hc c quy m ln nht trn phm vi c nc. Mc

ch la chn nhng hc sinh c kh nng xut sc nht v ha hc ng thi chun b!

i tuyn cho k thi Olympic ha hc quc t. K thi ny cho dnh ring cho khi lp

12, tuy r*ng ni dung thi v-n dn tri c ba khi v thm mt s ni dung nng cao


16/107

thuc ch"ng trnh i hc. . mt s t(nh hc sinh khi lp 10 hay 11 c)ng c th

tham d k thi ny nu kh nng, v ta gi l thi vt cp. Cc hc sinh ot gii

c sim cao c triu tp vo i d tuyn Olympic ha hc quc t ti H Ni.

Sau qu trnh bi dng, n luyn cc hc sinh li tri qua mt k thi tuyn chn na

v cui cng chn la ra i tuyn chnh thc thi Olympic ha hc quc t gm 4

thnh vin.

1.5.4. Olimpic ha hc quc t IChOVint hnh thnh v pht trin thi Olympic ha hc quc t[17,37,40]

Olympic l mt t quc t thng dng, gn nhng ngha vi thi ti. Trc

cng nguyn nm 776, mt cuc hi tho thi ti kthut c t chc ti Olympic, n"ic xy dng n th thn Gt thuc min nam Hi Lp. Trong thi gian t chc thi

ti, cc thn thnh ton Hi Lp u ngng chin. K0 thng c i vng hoa kt b#i

cc l cy oliu, c l$ v vy m cnh oliu t tng trng cho ngha Ha Bnh.

k( nim sng kin l!ch s, ny ca nhn loi, ngy nay ngi ta gi cc cuc ua ti

ln c tnh cht ton cu l Olympic ( thi, th thao v.v). Olympic khng ch( hn ch

trong thi ti th dc th thao m cn thi ti tr tu. T c Hi Lp, ngoi thi ti v th lc

nh: chy, nm a, ua nga v.vcn c thi ti v ngh thut, thi ca, sn khu, mnhc

Olympic ha hc u tin pht sinh #ng u. Nhng nm 50 ca th k( 20, #cc

nc ng u c cc cuc thi ha hc l mt hot ng ngoi kha ca cc hc sinh

trung hc, v sau pht trin thnh cuc thi ha hc ton quc v gi l Olympic ha

hc ton quc. Ly Ba Lan lm v d, ngi kh#i xng Olympic ha hc l thy c

gio dy ha hc ca trng n trung hc v mt hc sinh l ch t!ch hi ha hc m

nhim mt hot ng ngoi kha cho hc sinh ca trng ny. Ngy 3 thng 3 nm1952 hai ngi (n) bin son ch"ng trnh v quy ch Olympic ha hc trnh ln B

gio dc v Vin khoa hc Ba Lan. Cng mt lc, khoa ha trng i hc Vac-sa-va

cng trnh ln B Gio dc kin ngh! t chc Olympic ha hc, v thng 6 nm 1954


17/107

trnh ln cc vn kin gm cc bc thi c,, cc thi v cc quy ch thi. Trong nm

hc 1953 1954, t chc thim Olympic ha hc, ngi t chc l cc nh nghin

cu, ging dy c bn trng tham gia, kt qu thi rt m1 mn.

Ngy 16 thng 12 nm 1954 B gio dc Ba Lan ng ra thnh lp y ban Olympic

ha hc, tip lp tip by y ban khu vc. Qu trnh di%n bin ny c th thy

Olympic ha hc bt u l do dn gian kh#i xng v nhanh chng c chnh ph

coi trng v ng ra t chc hnh thnh. Hi ha hc Ba Lan ngay tu c mt

hng th kh mnh i vi Olympic ha hc nhng khng c nng lc m "ng.

Cuc thi Olympic ha hc u tin ca Ba Lan do B gio dc v Vin khoa hc

Ba Lan ng t chc ti cung thanh nin Ba Lan.Cc nc ln cn Ba Lan nh TipKhc v Hunggari c)ng c nhng hot ng ngoi kho t"ng t cho hc sinh trung

hc.

Ngy 1968 ch t!ch Olympic ha hc nc Tip Khc l gio s J.Lauschmann g,i

cng hm cho hai t chc t"ng t ca Ba Lan v Hunggari kin ngh! t chc Olympic

ha hc quc t ( International Chemistry Olympiad, vit tt l IChO). Cng nm ,

ngy 15 thng 5, i biu ba nc nhm hp tr b! Olympic ha hc th gii ti thnh

ph Moravska Ostrova Tip Khc. Ti hi ngh! ra 6 iu khon v quy tc chungv thi Olympic ha hc quc t.

T ngy 18 n 21 thng 6 nm 1968, ba nc Ba Lan, Hunggari v Tip Khc,

m/i nc c, 6 hc sinh ( tng s 18 hc sinh) ti Praha v Bratislava Tip Khc d

thi ha hc. l k thi Olympic ha hc quc t ln th nht, IChO -1. T m#u

cho k( nguyn Olympic ha hc quc t.

Olympic ha hc quc t l k thi dnh cho cc c nhn, khng phi k thi tp th.

K thi thc y tnh bn v s hp tc gia cc hc sinh, tht ch't mi lin h giacc nh khoa hc tr0 tui, to iu kin trao i kinh nghim gio dc v khoa hc

gia cc quc gia. Ban t chc ca k thi l B Gio dc ca nc ng cai.


18/107

IChO t lc ra i c cc nh ging dy ha hc v hc sinh trung hc th

gii yu thch. T 1968 n nm nay ( tr 1971 do khng c in nn khng t chc)

u t chc m/i nm mt ln. Quy !nh tham d m/i nc gm 4 hc sinh v 2 hng

d-n vin. Olympic ha hc th gii ln u tin t chc ti mt nc Chu l

Trung Quc vo nm 1995.

Ln u tin Vit Nam c,i tuyn tham d k thi Olympic quc t v ha hc l

vo nm 1996, ln th 28 ti Lin bang Nga. . cc ln d thi chng ta u t c

nhng kt qung phn kh#i. . cc k thi Olympic ln th 33 v 35 i tuyn Vit

Nam u c hc sinh t huy ch"ng vng. y l thnh tch ng t ho ca hc sinh

Vit Nam trn trng quc t.1.6. THI HC SINH GII HA HC VIT NAM V QU2C T3

tm hiu 'c im cc thi hc sinh gii ha hc trong nc v quc t, chng

ti tin hnh phn tch cc thi v tham kho kin cc thy c sau y: Thy L

Thanh Lim, t tr#ng t ha ha trng THPT chuyn ban Ng Quyn, Bin Ha,

ng Nai, Thy Nguy%n Ngc Hng , ging vin khoa ha trng i hc S phm

TP.HCM, Thy Nguy%n ng, gio vin ha trng THPT L n, TP.HCM; C

Huyn Ch"ng, t tr#ng t ha trng THPT L Qu n, TP.HCM; C Trn TuytNhung, gio vin ha trng THPT chuyn L"ng Th Vinh, Bin Ha, ng Nai; C

Nguy%n th! Ph"ng Dung, gio vin ha trng THPT L"ng Ngc Quyn, Thi

Nguyn.

1.6.1. 4c im thi hc sinh gi+i ha hc 5Vit Nam1.6.1.1.thi hc sinh gii cp tnh, thnh ph

a. Ni dung Ha i c"ng Cu to nguyn t,, lin kt ha hc; vn dng t v! tr suy cu to, tnh cht v

ngc li, cu hnh electron ca nguyn t,, ca ion, cu to ht nhn, s lai ha, lin


19/107

kt , lin kt , lin kt cho nhn, nng lng lin kt nh h#ng ti hiu ng nhit

ca phn ng.

Phn ng oxi ha kh,: !nh ngha, cch cn b*ng, cch nhn ra, vai tr tng chttrong phn ng, chiu phn ng oxi ha kh, trong dung d!ch.

Nng dung d!ch: C%, CM ( phn t,, ion), quan h gia hai loi nng , vndng trong vic gii bi ton ha hc.

!nh lut Avogaro: gii bi tp #iu kin tiu chun v iu kin th nghim;quan h gia th tch v p sut ca cht kh trong mt bnh kn; xc !nh cng thc

ca cc cht.

Cn b*ng ha hc v cc vn dng quan trng. Sin li, cht in li, cht in li, mnh, yu, trung bnh (in li ), tch s

tan v cc vn dng quan trng, axit baz"v cc phn ng axit baz" ( theo quan

nim mi), tnh cht ca dung d!ch mui( s thu2 phn ca mui), ph"ng trnh ion

y , thu gn; chiu ca phn ng trao i trong dung d!ch, phn ng ca dung d!ch

amoniac vi dung d!ch mui to phc, sin phn: hin tng, gii bi ton in

phn.

Hiu ng nhit ca phn ng. Nhng nguyn l khoa hc ca nn sn xut ha hc. Ha v c" Kim loi, cu to, tnh cht c"bn, i su vo mt s"n v hp cht ca kim

loi kim, nhm, st, c'p oxi ha kh, v dy in ha.

Nguyn tc v cc ph"ng php iu ch kim loi, cc hp cht c kim loi. Ha hu c" Tnh cht ha hc ca hirocacbon, ru, anehit, axit. Quy tc th, quy tc cng, phn ng tch, phn ng cng. Cc ph"ng php iu ch, tng hp cc cht hu c".


20/107

Nhn bit cc cht v c", hu c". Tch cc cht ra khi h/n hp. Cc loi phn ng ha hc: phn tch, ha hp, th, thu2 phn, chy, trng hp,

trng ngng, phn ng axit baz", oxi ho kh,, este ha, hiro ha, nitr ha

L thuyt hu c": thuyt cu to ha hc, tn gi, c"ch phn ng th, cng, tch. Hiu ng I, C trong hp cht hu c", c"ch SE, AE, SN, AM v cc yu tnh

h#ng: nh h#ng qua li gia cc nguyn t, trong phn t,; ng &ng, ng phn.

Nhng th thut dng trong ha hc, ph"ng php gii ton ha hc Bt &ng thc, bt ph"ng trnh. M trung bnh, s nguyn t, C trung bnh, s nguyn t, H trung bnh. Ph"ng php ghp n s. Ph"ng php tch cng thc. Ph"ng php gi thit tm. Ph"ng php tng gim khi lng. Ph"ng php bo ton khi lng, bo ton electron. Ph"ng php th!b. Nhn xt thi hc sinh gii cc t(nh tp trung vo nhng kin thc c"bn v nhng

kin thc kh ca ch"ng trnh.

Tuy nhin, cc cha tha ng v cc vn sau: Gn lin vi thc nghim cn t v yu: #hu ht cc rt t ho'c khng c

nhng th nghim, thc nghim.

Cn t ho'c khng gn lin vi cc vn cng ngh, mi trng, kinh t x hi. . nhiu cn quan tm nhiu n gii ton.


21/107

y c)ng l nhng vn cn gii quyt #vic ci tin ch"ng trnh, ni dung,ph"ng php dy hc c v l thuyt, th nghim, thc hnh, u t xy dng c"s#vt

cht, tin ti c thi hc sinh gii thc hnh, s, dng vi tnh.

1.6.1.2.thi Olympic ha hc 30-4 khu vc pha Nama. Ni dungTheo d tho ch"ng trnh chuyn ca B Gio dc v o to

1. Lp 10 Ho i c"ng Nguyn t,: Cu to, ht nhn, ng v!, v nguyn t,, qui tc Klechkowski v qui

tc Hund. Lin kt ha hc: Lin kt ion. Lin kt cng ha tr!. Lin kt cho nhn. Lin kt

hiro. Lc ht Van der Waals (s"lc)

Ho hc lng t,: Khi nim v bn s lng t,. Obitan nguyn t, v phn t,.Obitan lai ha. Lin kt cng ha tr! theo thuyt lng t,, lin kt v lin kt .

!nh lut tun hon. Phn ng ha hc: !nh ngha. Hiu ng nhit ca phn ng. Phn ng thun

ngh!ch v di mc cn b*ng. Phn ng trao i ion. Phn ng oxi ha kh,. H*ng s

cn b*ng, h*ng sin li, in li.

H/n hp: !nh ngha. Phn t, khi v t( khi ca mt h/n hp. Dung d!ch v nng : nng %, mol/l. Pha, trn dung d!ch. Ha v c" Nhm VII A: halogen v cc hp cht quan trng.

2. Lp 11Ngoi cc ni dung ging nh lp 10, lp 11 cn c nhng ni dung sau:

Ha i c"ng Phn ng ha hc: pH, tch s tan.


22/107

Ha v c" Kho st cc nhmVIIA, VIA, VA

Ha hu c" Phn tch cc nguyn t!nh tnh v !nh lng. Cu to ha hc, thuyt c"hc

lng t, trong hirocacbon. Kho st: ankan, anken, ankaien, ankin.

b. Nhn xt thi thng gm 4 n 6 cu. So vi thi hc sinh gii quc gia th thi

Olympic 30 - 4 ngn v d% h"n.

Ni dung ca cc thi bm st ch"ng trnh chuyn nn hc sinh thuc khichuyn c u th h"n.

1.6.1.3.thi hc sinh gii quc giaa. Ni dung

Tng hp cc thi hc sinh gii quc gia t nm 1993 n nm 2006

Ha i c"ng Cu to nguyn t,. Cu to phn t, v lin kt ha hc. Nhit ng ha hc. ng ha hc. Dung d!ch v dung d!ch in li. Phn ng oxi ha kh,. in ha: Pin in, in phn Ha v c" Phn ng ca cc cht v c" Nhn bit cc cht v c" Tch cht v iu ch Ha hu c"


23/107

Ha lp th cht hu c" Cu trc v tnh cht vt l Phn ng hu c"v c"ch phn ng Xc !nh cu to hp cht hu c"( t tnh cht) Tng hp hu c"( s")b. Nhn xt thi hc sinh gii quc gia c hai phn: i c"ng- v c"v hu c". M/i phn

c 5 n 7 cu hi bao qut ton b ni dung ha hc ph thng v c thm mt s ni

dung #i hc.

Ni dung thi hc sinh gii quc gia c nhiu gio vin nh gi l hay, kh,phong ph, c th tuyn chn c hc sinh gii c nng lc v ha hc.

K t nm u tin t chc l 1993 cho n nay, cc thi c ra vi mc ngy cng kh v gn y c h"i hng ca k thi Olympic ha hc quc t. lm tt

bi thi i hi hc sinh phi c kin thc tht vng vng, ng thi cn c t duy nhy

bn, linh hot, sng to.

Tuy nhin, k thi hc sinh gii quc gia v-n cha c phn thi thc hnh. y lmt m't cn hn ch v hy vng trong mt t"ng lai khng xa iu ny s$c khc

phc.

1.6.2. thi hc sinh gi+i ha hc quc t IChO1.6.2.1.Ni dungTng hp cc thi hc sinh gii ha hc quc t t nm 1996 n nm 2005

Ha i c"ng Phng x v ht nhn Cu to phn t, v lin kt ha hc Nhit ng ha hc ng ha hc


24/107

Dung d!ch v dung d!ch in li Phn ng oxi ha kh, v in ha Tinh th Quang ph Ha v c" Phn ng ca cc cht v c" Phc cht v c" Ha hu c"v sinh ha Ha lp th Xc !nh cu trc da vo tnh cht ho'c quang ph Tng hp cht hu c"

1.6.2.2.Nhn xt C c phn l thuyt v thc hnh nn c thnh gi ton din c v kin thc v

knng thc hnh ca hc sinh.

Cu hi dng trc nghim chim t 30% - 70%. Cu hi t lun thng di, trong trc ht l gii thiu l!ch s,, qu trnh hnh

thnh hay 'c im vn cn hi ho'c cng dng, tnh cht ca cht cn hiSau

l cc cu hi v cc kha cnh khc nhau ca cng mt vn . V d nh khi cho mt

bi ton hu c"th s$ l cc cu hi vng phn lp th, ng &ng, tnh cht vt l,

cng thc cu to, danh php, tng hpNh vy c th kim tra bao qut ton din

vn .

thi mang tnh thc t cao, gn vi nhng vn khoa hc, cng ngh, isng ( y hc, kho c hc, phng x, mi trng, sinh ha).

Nhng thi nh th ny u l kt qu cc cng trnh nghin cu c thc trnth gii. N cho thy ha hc gn g)i thit thc vi cuc sng. ng thi cung cp cho

hc sinh s hiu bit v cc vn khoa hc, cng ngh v i sng trong c sng


25/107

gp rt ln ca ha hc. D hc sinh khng lm c bi nhng c)ng thu c rt

nhiu tri thc.

Kin thc trong cc thi rt rng v su. C nhng vn m #nc ta ch( khiln i hc mi c hc nh phc cht v c", quang ph.


26/107

Chng 2

NG PHP BI DNG HC SINH GII HA HC

TRNG THPT

2.1. NH!NG K6 N$NG GIO VIN CN C , BI DNGHC SINH GII HA HC HIU QU7

Ngoi cc knng mt ngi gio vin cn phi c nh knng v trnh by, di%n

t, son gio n, s, dng thnh tho cc ph"ng tin dy hc , trong bi dng hc

sinh gii ha hc cn ch trng n cc knng sau y:

2.1.1. K.n&ng xy d'ng ngn hng bi t/p v son tho chuyn 2.1.1.1.Xy dng ngn hng bi tp Ngn hng bi tp: kho lu tr cc h thng bi tp theo ch.

H thng bi tp phc v cho bi dng hc sinh gii phi dp ng c cc yu cu :

Ph hp v p ng ni dung thi hc sinh gii ha hc tng cp ( trng, t(nh,thnh ph, quc gia, quc t ).

Pht huy c tr thng minh, c sng to, tch tch cc chng ca ngi hc. Rn luyn t duy (c phn tch, tng hp, so snh, khi qut ha, tru tng

ha).

Kch thch s ham hc, say m tm ti ca hc sinh i vi mn ha. Son tho bi tp: c ba cch Gio vin t't ra bi tp. Su tm cc dng bi tp t cc ngun khc nhau. Cch ph bin nht l kt hp su tm v bin i bi tp cho ph hp vi mc

ch ca ngi son (xem mc 2.4.2.4).

Phn loi bi tpTy theo mc ch ca ngi son, c th phn loi theo cc cch sau:


27/107

a. Phn loi da theo cc thi thi hc sinh gii cc t(nh: lp 10, 11,12 thi Olimpic ha hc 30 -4 cc t(nh pha Nam

thi hc sinh gii quc gia thi Olimpic ha hc quc tb. Phn loi da vo ni dung ton hc ca bi tp Bi tp !nh tnh (khng c tnh ton) Bi tp !nh lng (c tnh ton)c. Phn loi da vo ni dung ha hc ca bi tp Bi tp ha i c"ng+ Bi tp v cht kh+ Bi tp v dung d!ch+ Bi tp vin phn Bi tp ha v c"+ Bi tp v cc kim loi+

Bi tp v cc phi kim+ Bi tp v cc loi hp cht oxit, axit, baz", mui, Bi tp ha hu c"+ Bi tp v hydrocacbon+ Bi tp v ru, phenol, amin+ Bi tp v andehyt, axit cacboxylic, este,

d. Da vo nhim v v yu cu ca bi tp Bi tp tng hp, iu ch Bi tp nhn bit, tinh ch, tch ri Bi tp xc !nh cng thc cu to Bi tp tm nguyn t cha bit


28/107

e. Da vo khi lng kin thc, mc "n gin hay phc tp ca bi tp Bi tp dng c"bn

Bi tp tng hpf. Da vo cch thc tin hnh kim tra Bi tp trc nghim Bi tp t lung. Da vo ph"ng php gii bi tp Bi tp tnh theo cng thc v ph"ng trnh Bi tp bin lun Bi tp dng cc gi tr! trung bnh+ Khi lng mol trung bnh+ Ha tr! trung bnh+ S nguyn t, C, H, trung bnh+ S lin kt trung bnh+ Gc hydrocacbon trung bnh+

S nhm chc trung bnh, Bi tp s, dng cc !nh lut bo ton+ Ph"ng php bo ton khi lng+ Ph"ng php tng gim khi lng+ Ph"ng php bo ton electron+ Ph"ng php bo ton nguyn t+ Ph"ng php bo ton in tch Bi tp s, dng cc ph"ng php khc nh+ Ph"ng php ghp n s+ Ph"ng php t chn lng cht+ Ph"ng php t hp cn b*ng


29/107

Cp nht bi tp mi, su tm cch gii hay Lin tc su tm v cp nht nhng ti liu mi nht v cc lnh vc c lin quan

n ha hc, v cc cht ha hc c s, dng cho i sng ca con ngi v phttrin cng nghip, nng nghip. Cp nht nhng thi v ha hc trong nc v quc

t; cc bo co khoa hc v ha hc, cc ti liu nghin cu v l lun i mi ph"ng

php ging dy.

T thc t bi dng hc sinh gii: cc cch gii hay, l, ngn gn ca hc sinhu vit h"n cch gii c) c)ng nn a vo ngn hng phc v cho ln bi dng

sau.

Hc tp t bn b ng nghip.2.1.1.2. Son tho mt chuyn Chuyn : bi ging i su v mt vn ca b mn bao gm l thuyt v h

thng bi tp gn lin vi c"s#l thuyt .

Thng thng kin thc trong ch"ng trnh khng phc v cho vic bi dng

hc sinh gii. V vy m#rng kin thc v i su vo kin thc trng tm, gio vin

phi son tho cc chuyn phc v cho cng tc bi dng.

V d mt s chuyn trong bi dng hc sinh gii ha hc:

Chuyn tch s tan. Chuyn ha lp th hu c". Chuyn v don v nh gi phn ng trong dung d!ch cc cht in li... Cc bc son tho mt chuyn a. Xy dng c"s#l thuyt v ni dung ca chuyn Nu ln nhng vn l thuyt c"bn, trng tm xoay quanh ni dung chuyn . i su vo nhng phn l thuyt kh, phc tp, c tc dng rn luyn t duy v c

nhiu vn dng trong cc thi hc sinh gii.

Da trn c"s#l thuyt, h thng ha cch gii cc dng bi tp khc nhau.


30/107

Cc kin thc ny c th ly t cc ti liu nng cao v m# rng kin thc hahc, cc ti liu tham kho ho'c cc ti liu #i hc.

b. Xy dng h thng bi tp ca chuyn Xy dng h thng bi tp ging phn 2.1.1.1. Phn tch cc bi tp, minh ha lm r cho l thuyt cho. C th trnh by h thng bi tp theo hai hng:+ Sau phn c"s#l thuyt ca ton b chuyn .+ Sau m/i mc l thuyt nh trong chuyn .

V d: Xy dng Chuyn vdon v nh gi phn ng trong dung dch cc

chtin li c th theo dn (s"lc) sau:

I. 't vn II. Don !nh tnh chiu hng phn ng trong dung d!ch cc cht in li

1. Phn ng to thnh cc sn phm t phn li2. Phn ng to thnh cc hp cht t tan3. Phn ng to thnh sn phm oxi ha kh,4. Phn ng to thnh cc sn phm kh

III.nh gi bn !nh lng1. !nh lut tc dng khi lng v h*ng s cn b*ng2. Mt s dng cn b*ng thng g'p3. T hp cc cn b*ng4. Don v nh gi mc xy ra trong cc phn nga. So snh cc cn b*ngb. nh gi kh nng phn ng

IV.nh gi !nh lng1. !nh lut t( lng2. !nh lut bo ton nng 3. !nh lut bo ton proton


31/107

4. Tnh cn b*ng theo !nh lut tc dng khi lngV.Mt s th d v don v nh gi phn ng trong dung d!ch cc cht inli

2.1.2. K.n&ng tc *ng tm l To khng kh thoi mi, ho hng trong dy hc. Khuyn khch cc em thi tt, tham d k thi vi tinh thn hc hi, c gng vt

qua chnh mnh #thi im cn thit.

Khng to tm ln thua, ng vin cc em hy khai thc ti a ni lc ca mnh. Tip nhn thng tin phn hi t hc sinh v iu ch(nh. Rn luyn cho hc sinh sc bn khi lm bi thi b*ng cch thng xuyn cho thi

th, vi thi gian thi t"ng t"ng v ni dung thi kh h"n thi tht.

2.1.3. K.n&ng kim tra, nh gi chn hc sinh gi+i ha hc vo *i tuyn2.1.3.1.nh hng vni dung v hnh thc nh gi Kim tra nh gi cht lng nm vng h thng khi nim c"bn ha hc; nng

lc thc hnh vn dng tng hp kin thc vo tnh hung mi v vo thc ti%n; cc

trnh pht trin t duy. Coi l s th hin ca s pht trin tr tu ca hc sinh.

Tng yu cu kim tra v th nghim ha hc v nng lc t hc ca hc sinh.t c cc yu cu trn y, cn s, dng cc bin php sau:

Ch dng phi hp nhiu loi hnh bi tp; t lun v trc nghim khch quan,bi tp l thuyt !nh tnh v !nh lng, bi tp thc nghim.

Ch kim tra knng thc hnh, knng t hc, knng lm vic khoa hc nhiu tra, tra cu, bo co kt qu.

Dng cc ph"ng php khc nhau trong nh gi: hc sinh tnh gi l-n nhau,kim tra vit v vn p...

2.1.3.2. Quy trnh ra kim traBc 1: Xc !nh yu cu, mc ch ca kim tra.


32/107

kim tra l ph"ng tin nh gi kt qu hc tp sau khi hc xong mt chuyn, mt ch"ng ho'c tuyn chn hc sinh i thi hc sinh gii cc cp.

Bc 2: Xy dng ni dung kim tra

Cn c s3n mt ngn hng cu hi kim tra. Xy dng kim tra t cc cu hi trong ngn hng. Phn loi kim tra theo ni dung ch"ng trnh, theo thi lng ho'c theo yu

cu ca m/i k thi hc sinh gii khc nhau.

2.2. T8 CH-C HOT %NG HC TP CHO HC SINH GII HA HC2.2.1. Hot *ng t'hc, t'nghin cu2.2.1.1. Ti sao phi thc, tnghin cu

Thc t cho thy s pht trin ti nng ca hc sinh ph thuc vo kh nng c lp

hc tp, c lp t duy h"n l s lng kin thc thu nhn c # trng. M't khc,

cc vn trong thi hc sinh gii rt rng ln, a dng. gii quyt tt, i hi #

hc sinh khng nhng c mt kin thc vng chc m cn phi bit cch x, l kin

thc. Nu ch( da vo nhng tit dy cagio vin trn lp th khng th no p ng

c yu cu ca cc k thi hc sinh gii. Ngi thy ch( dy nhng kin thc c"bn,

kin thc nn tng c gi tr! lu di v dy cch t duy ri hc sinh c th t mnh

vn dng kin thc, t pht hin vn v gii quyt vn . Ngoi lc ca thy s$t

kt qu tt nht nu c cng h#ng vi ni lc ca tr.

V th t hc, t nghin cu l mt ti nguyn qu gi, ng thi l phm cht hng

u m mt hc sinh gii cn phi c.

2.2.1.2. Cc bin php nng cao hiu qu thc, tnghin cu ca hc sinha. i vi hc sinh:

Tn dng khng gian (mi lc), quan h (mi ngi), cch thc v ph"ng tin(mi cch) t hc.

Tch cc, chng, linh hot trong vic tm hiu; khng b*ng lng vi hiu bithin c.


33/107

Rn luyn ph"ng php suy lun. Bit phn chia kh khn ln thnh nhiu khkhn nh c th t mnh gii quyt.M/i ln lm xong mt bi tp nn duyt li ton

b cch suy ngh, lp lun tu ti cui.

c ti liu k, suy nghsu sc cc vn trng tm. Ngi hc phi t mnh cgng ht mc, t hi mnh trc . S t hi mnh, c th mt nhiu thi gian v

khng ra c kt qu, v-n ht sc b ch.

T lng nghe thy ging sau ng-m ngh, la chn, vn dng; t pht hin cisai, t s,a; c gng pht trin t duy c lp, t duy ph phn.

T mnh xut vn , nghin cu vn t tm ly li gii. Hc hi cnhiu khng ch(#kt qu tm c m cn t trong qu trnh i t vn ny sinh nli p.

b. i vi gio vin:

Giao ti liu hc sinh tc. Theo di v hng d-n vic t hc ca hc sinh. Gy cho hc sinh thc tm ti, nghin cu, rn luyn thnh n np, thi quen. Thy khng lm s3n bi tp m gi m# hc sinh t lm ly, khai thc mi kh

nng c s3n ca hc sinh.

Gi ln lng ham thch, tnh t m ca hc sinh. Bit 't vn mt cch tnhin, hp logic, bit i su vo bn cht ca cc s kin, lm ni bt ln cho,

xoy vo trng tm, lin hc nhiu m't, bit p mnh s ch ca hc sinh #cc

bc ngo't trn con ng vt kh khn i ti ch.

Gi ra nhng su sc hay 't vn hc sinh o su suy ngh. Gio vinnn trnh by c qu trnh t duy ca mnh khi nu ln nhng suy ngh. C th, dndn tin ti ch/ thy dng bt nu ra mt s kin su sc v th, kim tra xem hc

sinh c th t mnh nu ln kin khng. Qua s kim tra ny, c th hc sinh s$

bc l nhng kha cnh cn non nt trong t duy ca mnh. T thy s$ c nhng

un nn, ph phn thch hp v v th s$ gy c phn x tt trong hc sinh.


34/107

2.2.2. Cc hnh thc t9 chc hot *ng hiu qu khc2.2.2.1.Hot ng lm vic theo nhm, lm vic tp th Giao chuyn bi tp cho cc nhm v !nh thi gian np. Kim tra cho, chm bi l-n nhau. T chc c ti liu, nghin cu vn trng tm c gio vin nu ra. T chc tho lun trong hc sinh v gii p thc mc.

2.2.2.2. Tchc cc hot ng ngoi kha vui ha hc. Cu lc b ha hc. Lp bn tin ha hc: cc thng tin thi hc sinh gii, thnh tu khoa hc kthut,

ng dng ha hc vo i sng

Lm dng dy hc. T chc a hc sinh vo cc phng th nghim ca bnh vin, nh my ( ha

cht, bia, thy tinh) hc thc hnh v ha sinh, ha cng nghip.

2.2.2.3. Tchc tp hun tp trung cho i tuyn

Xp l!ch bi dng thng xuyn 3 bui/tun. Ln ch"ng trnh v thi gian cho hc sinh c tp hun di ngy, trong ch"ng

trnh xp 't r cc vn cn tp hun cho hc sinh km theo thi gian hp l cho

tng phn.

Phn cng cc gio vin trong t qun l v hng d-n cho hc sinh. Mi mt s gio vin trng bn tham gia vo ch"ng trnh tp hun hc sinh. Vn dng ch"ng trnh tch hp, mi mt s gio vin cn b mn vt l h/ tr

cho mt s bi ging mn ha l hay mn sinh hc h/ trcho mt s bi ging v ha

sinh.

Mi mt s thy gio gio s, tin s#cc trng i hc, vin ha hc, vinkhoa hc gio dcmt s chuyn vin gii # cc nh my ha cht ngnh cng


35/107

nghip v mi trng. Ty lnh vc kin thc m gii thiu v tp hun cho hc sinh

v cc kin thc tm cao, cc hin tng thc t, cc cng trnh nghin cu v cc quy

trnh sn xut c lin quan n tri thc ha hc.

2.2.2.4. Giao lu, hc tp kinh nghim bi dng hc sinh gii ca cc tnh khcV d#Thanh Ha v Qung Ninh u t gio vin v hc sinh ngay t lp 9, thm

ch cn tch ring nhng hc sinh gii c kh nng ot gii ngay t lp 10 rn

luyn kh"n.

2.3. PHNG PHP GY H-NG TH HC TP MN HA TRNGTHPT

2.3.1.

Gy hng th t:nh;ng ng dng ca ha hc i v1i cu*c sng hc gii mt mn hc, trc tin hc sinh phi yu thch mn hc . B#i v

khng yu thch th khng th ni n hc mt cch say m, thng minh v sng to.

Ha hc l mn khoa hc ng dng. Ngnh ha c vai tr quan trng trong i sng,

trong nn kinh t quc dn v l ph"ng tin gip ta tm hiu b mt ca s sng.

Nhng kin thc cc em thu c trong ch"ng trnh u mang tnh ng dng cao

trong thc ti%n. Khi cc em hiu bit v gii thch c cc hin tng thin nhin, cc

qu trnh sn xut th s$ hnh thnh hng th tm ti, ham thch hc tp, khao khtkhm ph. Cc em s$ chng trong vic hc tp ca mnh v c thc t tm ly

kin thc b*ng cch c sch bo tham kho, ch quan st hin tng xung quanh

mnhT s$ nng cao c kin thc, rn luyn tc phong t hc, ng thi pht

trin t duy khoa hc bin chng.

gy hng th t nhng ng dng to ln ca ha hc, ta c th s, dng cc bin

php sau y:

K chuyn (qu trnh tm ra mt nguyn t, mt cht; giai thoi v cc nh hahc, v cc nguyn t; cc cu chuyn vui ha hc)

Lin h vi nhng ng dng thc t ca ha hc.(trong sn xut cng nghip,nng nghip; trong y hc, kho c hc, v) tr hc; trong sinh hot h*ng ngy)


36/107

Gii thch cc hin tng k b trong thin nhin (ma tr"i,).2.3.2. Gy hng th t:chnh cc v)n 4t ra trong cc bi t/p b


37/107

V d 2

Nu ph"ng php ha hc c th dng loi cc cht c sau:

a. SO2 , NO2 , HF trong kh thi cng nghip.b. Lng ln Clo trong phng th nghim.c. Pb2+ ho'c Cu2+ trong nc thi cc nh my.

Vit y cc ph"ng trnh phn ng c s, dng trong cc ph"ng php

trn.

(thi HSG ha hc quc gia 1994)

Bi giia. Dng nc vi trong: D-n kh thi c khc qua nc vi trong, khc s$ b! gili. Cc phn ng ha hc xy ra:

Ca(OH)2 + SO2 = CaSO3 + H2O

2 Ca(OH)2 + 4NO2 = Ca(NO3)2 + Ca(NO2)2 + 2H2O

Ca(OH)2 + 2HF = CaF2 + 2H2O

b. Dng NH3: dng kh hay lng, phun vo khng kh c l-n Cl2. Cc phn ng hahc xy ra:

3Cl2 + 2NH3 = N2 + 6HCl

HCl + NH3 = NH4Cl

Do Cl2 b! loi khi khng kh.

c. Dng nc vi trong tc dng vi dung d!ch kt ta lng cation kim loin'ng. C th:

Pb2+ + Ca(OH)2= Pb(OH)2 + Ca

2+

Cu2+ + Ca(OH)2= Cu(OH)2 + Ca2+

Nhn xt


38/107

Nhng bi tp nh th ny rt th v!, hp d-n b#i n c tnh ng dng cao, gn g)i

vi cuc sng. N kch thch lng ham hiu bit, say m tm ti ca hc sinh. iu ny

s$ thc y cc em chng trong hc tp nhiu h"n.

2.3.2.2.Bi tp mang tnh cht phc tp, c vn ca kin thc; i hi stduy,vn dng kin thc hc tm l!i gii

V d

Nung 8,08 gam mt mui X thu c cc sn phm kh v 1,6 gam mt hp cht rn

Y khng tan trong nc. . mt iu kin thch hp, cho tt c sn phm kh vo mt

bnh c cha s3n 200 gam dung d!ch NaOH 1,2% th thy phn ng va v thu

c dung d!ch ch( cha mt mui duy nht c nng 2,47 %.

Xc !nh cng thc phn t, ca mui X, bit r*ng khi nung mui X th kim loi trong

X khng thay i s oxi ha.

Bi gii

p dng !nh lut bo ton khi lng, ta c: mkh= 8,08 1,6 = 6,48 g

Sn phm kh + dd NaOH dd mui 2,47%

nNaOH =40.100

2,1.200 = 0,06 mol

mdd mui = mkh+ mddNaOH = 6,48 + 200 = 206,48 g

mmui =100

47,2.48,206= 5,1 g

Ta c s": Kh + nNaOH NanA

0,06n

06,0

mmui =(23n+A)n

06,0= 5,1 A = 62n

Ch( c c'p n=1, A = 60(NO3-) l ph hp NaNO3


39/107

V sn phm kh phn ng vi NaOH ch( cho c mt mui duy nht l NaNO3

Sn phm kh bao gm: NO2, O2 do mui ban u X c th l: M(NO3)n. Khi :

4NO2

+ O2

+ 2H2O

4HNO3

4 x | HNO3 + NaOH NaNO3 + H2O

4NO2 + O2 + 4NaOH 4NaNO3 + 2H2O

0,06 0,015 0,06

mkh= 2NOm + 2Om = 46.0,06 + 32.0,015 = 3,24 g < 6,48 g

Trong sn phm cn c h"i nc. Vy mui X phi c dng M(NO3)n.xH2O. Phn

ng nhit phn:

2M(NO3)n.xH2O 0t M2On + 2nNO2 +

2

nO2 + 2xH2O

n

06,0

n

03,0 0,06 0,015

n

06,0 x

mY =n2OM

m = (2M + 16n)n

03,0= 1,6 M =

0,06

n12,1

Ch( c'p nghim n = 3, M = 56 (Fe) l tha mn.

OH2n = n06,0 x = 0,02x = 18 24,348,6 = 0,18

x = 9. Vy cng thc ca mui X l: Fe(NO3)3.9H2O

Nhn xt

y l mt bi ton kh. gii quyt, hc sinh phi vn dng nhiu kin thc tng

hp: !nh lut bo ton khi lng, cc kin thc v nhit phn mui... ng thi hc

sinh cn thnh tho cc knng nh knng bin lun, kim chng.


40/107

2.3.2.3.Bi tp c cch "t vn c o, th v, li cun hng th hc sinhV d:

Dng c v$ di y c th dng iu ch cht kh no trong s cc kh sautrong phng th nghim: Cl2, O2, NO, NH3, SO2, CO2, H2, C2H4. Gii thch v xc

!nh A, B t"ng ng.

( Phng theo thi HSG ha hc tnh Nng 1999)

Bi gii

Trc tin, HS phi quan st hnh v$ v rt ra nhn xt:

Kh C phi c 'c im: n'ng h"n khng kh v khng tc dng vi khng kh. Vy

dng c cho trong bi c thiu chc cc kh: Cl2, SO2, CO2, O2.

Sau , xc !nh A, B, ta lp bng:

C Cl2 SO2 CO2 O2

A dd HCl dd HCl dd H2SO4 dd HCl H2O2

B KMnO4 Sunfit S, Cu cacbonat MnO2

Nhn xtCch 't vn ca bi tp th v!#ch/im mu cht (Kh C phi c 'c im

n'ng h"n khng kh v khng tc dng vi khng kh) n*m trn hnh v$. Do hc

sinh phi c nng lc quan st hnh v$ng thi cn suy lun pht hin ra im mu

!


41/107

cht y. Cch 't vn #y h"i khc l so vi cc bi tp iu ch khc v n chnh

l mt bi tp l thuyt gn vi thc nghim.

2.4. PHNG PHP GI7NG DY BI TP TRONG BI DNGHC SINH GII HA HC

2.4.1. Cc giai on gii m*t bi t/p ho hcGiai on 1: !nh hng cch gii.

Tm hiu iu kin ca bi tp ( tm tt v phn tch bi). Xc !nh mi lin h gia ci cho ( gi thit) v ci cn tm ( kt lun).Giai on 2: Tin hnh gii.

Vn dng tng hp cc kin thc v knng lp v thc hin ch"ng trnh gii. i vi bi ton ha hc: c th gii theo cc bc sau

+ Xc !nh cc cht c th c phn ng ha hc vi nhau. Vit cc ph"ng trnhphn ng. Sp xp cc phn ng theo th t trc, sau ho'c theo th tu tin ( qu

trnh ch yu).

+ Thit lp mi quan h gia cc thnh phn c cho trong bi ton vi thnhphn cui cng ( cn gii quyt) b*ng cc !nh lut c"bn ca ha hc. C th coi y

l s" tnh ton.

+ S, dng cc knng c"bn ( tnh theo cc !nh lut t( lng, !nh lut tc dngkhi lng, bo ton khi lng, thit lp cng thc ha hc) gii quyt tng

phn ho'c ton b bi ton.

Giai on 3: Kim tra kt qu tnh ton v kt lun. C th suy nghthm tm cch

gii khc c o, ti u.

V d

Cho axit B tc dng ln cht A lm thot ra cht kh C khng mu, c mi kh ch!u.

Cht kh ny lm mt mu ca phenolphtalein trong dung d!ch no , trong khi

to ra cht A. Nu cht kh C cho tc dng vi cht kh D khng mu, khng mi c


42/107

trong khng kh#iu kin xc !nh th s$ thu c mt cht m khi ha tan n vo

nc s$ to ra axit B. Xc !nh A, B l cht g?

Giai on 1: Phn tch v !nh hng giiy l bi tp xc !nh mt cht da vo nhng tnh cht 'c trng ca n. Gv

hng d-n HS c th ha tng cht A v C ri khi qut ton b bi b*ng s" tm

tt:

- Kim loi - Hyro

A - Mui ca axit yu c oxi C - Oxit axit

- Mui ca axit hyric - Hyrua ca phi kim

Giai on 2: Tin hnh gii

V C c mi, tc dng c vi kim to ra mui A, nn C khng th l H2, ch( c

th l kh ho'c hyrua ca phi kim nhng:

N2

O2

N2 khng phn ng vi oxitaxit nh hyrua nn C ch( tc dng vi O2, sn phm sinh

ra phi l mt oxitaxit.

Nu C l oxitaxit th ch( c SO2 mi tha mn. Nu C l hyrua th ch( c H2S mi

chy to ra oxitaxit. Nhng khi axit B l H2SO3 v A l sunfua. H2SO3 khng y

c H2S ra khi mui, vy C khng phi l SO2. T suy ra A l sunfit. B l H2SO4.

Giai on 3: Kim traB*ng ph"ng trnh phn ng kim tra, kt lun v nh gi li qu trnh lp lun r

rng v chnh xc cha, thng qua s" sau:

A C Sn phm Axit B

!"


43/107

2.4.2. M*t s phng php nng cao hiu qu ging dy bi t/p ha hc chohc sinh gi+i

2.4.2.1. Tng qut ha cch giiV d

C 30g dung d!ch NaCl 20%. Tnh C% dung d!ch thu c khi:

a. Pha thm 20g H2O.b. C 'c dung d!ch ch( cn 25g.GV tng qut ha bi ton ho'c yu cu HS suy nghbi ton tng qut v hng gii.

Bi ton tng qut

Cho 2 dung d!ch cha cng cht tan c nng C1% ( dung d!ch 1) v nng C2

% (

dung d!ch 2). Hi phi pha trn chng theo t( l khi lng nh th no thu c

dung d!ch c nng C3% ( dung d!ch 3).

Bi gii

Gi m1(g) l khi lng dung d!ch 1 nng C1% .

Gi m2(g) l khi lng dung d!ch 2 nng C2% . Khi lng cht tan trong hai dung d!ch l:

m1C1

100mt1 = g

v

m2C2

100mt2 = g

Ta c (m1 + m2) l khilng dung d!ch 3 nng C3%

(m1 + m2)C3

100mt3 = g

V pha trn hai dung d!ch cng mt loi cht tan nn khi lng cht tan trong dung

d!ch sau khi trn ( dung d!ch 3) b*ng tng khi lng cht tan trong hai dung d!ch ban

u. T (1) v (2) ta c:

(m1 + m2)C3 = m1C1 + m2C2


44/107

m1

m2=

C3 - C2C1 - C3 ( gi thit C1 > C2)

GV hng d-n th thut gii bi ton nhanh, gn b*ng cch dng s"ng cho:

S#!ng cho: Khi trn dung d!ch 1 vi dung d!ch 2 ta thu c dung d!ch 3 c

nng ( C%, CM ) l C3 v khi lng ring l d3. Ta c s"ng cho v cc

cng thc t"ng ng:

- i vi nng % khi lng:

m1

m2=

C1

- C3

m1

m2

C1

C2

C3C2 - C3

C2 - C3

C1 - C3 - i vi nng mol:

=V1

V2C1 - C3

C2 - C3C1

C2

C3

C2 - C3

C1 - C3

V1

V2

- i vi khi lng ring:

=d3 - d2V1

V2 d1 - d3

V1

V2

d1

d2

d3

C2 - C3

C1 - C3

GV ghi nhcho HS: bi ton s"ng cho c th m#rng cho nhiu trng hp

khc.

Bi ton c cn ho'c pha long dung d!ch c thc gii theo s"ng cho nu

quan nim nc l mt dung d!ch c nng b*ng 0 ( khng c cht tan).

Nhn xtTng qut ha cch gii l mt thao tc t duy quan trng trong gii bi tp ha

hc. 'c bit trong bi dng hc sinh gii n gip ta nhlu, nhc nhiu v c

h thng cc bi tp. Khi g'p cc tnh hung khc nhau nu ta tm ra c im mu

cht th u c th bin ha bi ton tr#v dng cn bn quen thuc.


45/107

2.4.2.2.N$m v%ng bn cht ha hc ca vn nu trong bi tonV d

Ngi ta a ra hai nhm ph"ng trnh ha hc di y, trong m/i mt nhm ch(c mt ph"ng trnh phn ng ng m thi:

1. a) 2KMnO4 + 2H2S + 2H2SO4 S + 2MnSO4 + K2SO4 + 4H2Ob) 2KMnO4 + 5H2S + 3H2SO4 5S + 2MnSO4 + K2SO4 + 8H2O

c) 4KMnO4 + 7H2S + 5H2SO4 6S + 4MnSO4 + 2K2SO4 + 12H2O

2. a) 3H2S + 3K2Cr2O7 + 10H2SO4 S + Cr2(SO4)3 + 3K2SO4 + 13H2Ob) 3H2S + 2K2Cr2O7 + 7H2SO4 2S + 2Cr2(SO4)3 + 2K2SO4 + 10H2O

c) 3H2S + K2Cr2O7 + 4H2SO4 3S + Cr2(SO4)3 + K2SO4 + 7H2O

Hy ch( ra nhng ph"ng trnh phn ng ng v gii thch v sao khng tin t#ng

nhng ph"ng trnh phn ng cn li.

( Trch thi HSG ha hc tnhng Nai 1999)

Bi gii

1.

2 Mn+7 + 5e = Mn+2

5 S-2 - 2e = S0

2 Mn+7 + 5 S-2 = 2 Mn+2 + 5 S0

Phn ng b) ng, cn cc phn ng khc khng tin t#ng lm, v n c)ng l phn

ng oxi ha kh,, nhng li c nhiu h s khc nhau, ty thuc vo s phn t, H2S

tham gia vo qu trnh oxi ha to ra S+6, ho'c S0 ( dng ph"ng trnh v !nh)

2. 2 Cr+6 + 3e = Cr+6

3 S-2 - 2e = S0

2Cr+6 + 3S-2 = 2Cr+6 + 3S

0


46/107

Ph"ng trnh phn ng c) ng. Gii thch t"ng t nh trn.

Ta c th gii li bi ton trn nhph"ng php thng b*ng ion- electron.

Nhn xt

Cn b*ng ph"ng trnh phn ng theo ph"ng php i s l mt ph"ng php hu

hiu gii cc bi ton cn b*ng phc tp. Tuy nhin nu HS khng nm vng bn

cht ca phn ng oxi ha kh, th s$ g'p lng tng vi bi ton trn. V nu xt v

ph"ng din i s th cc ph"ng trnh phn ng trn u tha mn !nh lut bo ton

khi lng. Nhng m/i nhm ch( c mt ph"ng trnh phn ng ng m thi, ph"ng

trnh phn ng ny tha mn ng bn cht ca phn ng oxi ha kh,.

2.4.2.3. S&dng cc th thut ton hcV d 1 : Tnh cht ca cp s cng

Mt h/n hp gm mt s hydrocacbon lin tip trong dy ng &ng c khi lng

phn t, trung bnh ( M ) = 64.

#100oC th h/n hp ny # th kh, lm lnh n nhit phng th mt s cht b!

ngng t. Tng khi lng cc cht trong h/n hp u l 252.

Bit khi lng phn t, cht n'ng nht gp i cht nh+ nht. Tm cng thc

phn t, cc hyrocacbon .

Bi gii

. bi ny, p dng tnh cht ng &ng trong ton hc gii

Gi a1, a2, , an l khi lng phn t, ca cc hydrocacbon trn.

p dng tnh cht ton hc: Cc hydrocacbon lin tip thuc cng mt dy ng&ng s$ to nn mt cp s cng c cng sai d = 14

an = a1 + (n-1)d

S = n*2

aa n1 +

Vi an = 2a1 2a1 = a1 + (n-1).14


47/107

a1 = 14(n-1)

S = 1,5na1 = 252

Hay 15,5.14n(n-1) = 252 21n1

2 - 21n1 - 252 = 0

n = 4(nhn) hay n = -3 (loi)

a1 = 14(4-1) = 42

't hydrocacbon u l A1 : CxHyM1 = 12x + y = 42

m : y ch3n

y 2x +2x 1 2 3 4

y 30 18 6 < 0

Vy A l C3H6, l hydrocacbon u tin trong cp s cng trn.

Cc ng &ng k tip ca n l C4H8, C5H10, C6H12 (M = 84)

V d 2: T hp cn b*ng

Hi kt ta Ag2CrO4 c tan c trong dung d!ch NH4NO3 khng?

Cho: Tt(Ag2CrO4) = 10-11,8 ; Kb(NH3) = 10

-4,76 ; Ka(HCrO4-) = 10-6,5 v h*ng s bn ca

phc 1(AgNH3+) = 103,32

Bi gii:

Ta c cc d kin:

Ag2CrO4 2Ag+

+ CrO42

Tt = 10-11,8

#$

NH3 + H2O NH4+

+ OH- Kb= 10

-4,76 (2)

HCrO4- CrO4

2- Ka2= 10-6,5 (3)

NH3

AgNH3+ 1= 10

3,32 (4)


48/107

xt phn ng ca Ag2CrO4 vi %&n:

Tnh h*ng s ca cn b*ng % NH3 + H+ Ka1 =bK

1410'((2)

Sau , sp xp (1), (2), (4) v ngh!ch o ca (3) ri t hp 4 cn b*ng ny:Ag2CrO4

)

% NH3 + H

+ Ka1

CrO42- HCrO4

- (Ka2)-1

NH3

AgNH3

+ 1

Ag2CrO4 + %

AgNH3

+ + HCrO4- c K= ) Ka1(Ka2)

-11

K = (10-4,7610-6,5103,32 = 10-11,22 K nh, s tan l kh khn.

V d 3: Ghp n s

t chy hon ton a gam h/n hp hai ankan A, B h"n km nhau k nguyn t, cacbon

th thu c b gam kh CO2. Tm tng s mol ankan.

Bi gii:

Gi CTPT hai ankan l:CnH2n+2 v Cn+kH2n +2k +2 (n 1)

CnH2n+2 +2

13n +O2

0t nCO2 + (n+1)H2O (1)

x mol nx mol

Cn+kH2n +2k +2 +2

1k)3(n ++O2

0t (n+k)CO2 + (n+k+1)H2O (2)

y mol y(n+k) mol

Theo bi ra s mol CO2 = nx + y(n+k)=44

bmol #$

Khi lng hai ankan:

(14n + 2)x + (14n + 14k + 2)y = a


49/107

14[!y(n+k)] + 2(x+y) = a

14.44

b2(x+y) =a x+y=

44

7b-22a*+

,y tng s mol hai ankan =44

7b-22a*+

Nhn xt

Vic p dng cc tnh cht ca ton hc khin gii quyt nhiu bi tp c gii

quyt nhanh, gn . Tuy nhin khng nn lm dng m xa ri bn cht cu cc hin

tng ha hc. Ton hc ch( l cng c h/ trcho ha hc.

2.4.2.4.Bin i bi tp c s'n theo mc ch ca ng!i dya. Lc b mt s d kin tng mc kh ca bi tp

V d

Ta c th lc bt mt s d kin, bi ton tr#thnh:

Bi 1:C 5 l ha cht c nh s t 1 n 5, m/i l cha mt trong cc dung d!ch

ha cht sau y: Na2SO4, (CH3COOH)2Ca, Al(NO3)2, NaOH, BaCl2. Cht no c

cha trong l s my, khi:

Dung d!ch ca l th t tc dng vi dung d!ch ca l th ba c kt ta trng sinhra.

Dung d!ch ca l th hai tc dng vi dung d!ch ca l th nht to kt ta trng,kt ta ny li tan nu tip tc cho dung d!ch ca l th hai.

Dung d!ch ca l th t tc dng vi dung d!ch ca l th nm lc u cha ckt ta, sau to kt ta khi tip tc cho thm dung d!ch ca l th t.

Gii thch.

(Trchthi HSG ha hc tnh Cn Th 1998)


50/107

Bi 2:C 5 l ha cht, m/i l cha mt trong cc dung d!ch ha cht sau y: Na2SO4,

(CH3COOH)2Ca, Al(NO3)2, NaOH, BaCl2. Khng dng thm ha cht no khc, nhn

bit cc dung d!ch trn.

Hai bi ton ny c cch gii gn ging nhau, bi 2 kh h"n. Sau y xin trnh by

cch gii bi 2.

Bi gii

Ly mt t dung d!ch lm m-u th,. Cho 1 m-u ln lt tc dng vi cc m-u cn li.

Ta lp bng nh sau: (hng ngang ch( cc dung d!ch cho vo, hng dc ch( cc dung

d!ch c cho vo).Na2SO4 (CH3COO)2Ca Al(NO3)2 NaOH BaCl2

Na2SO4 - trng - - trng

(CH3COO)2Ca Cha c -

trng

- keo - -

Al(NO3)2 - keo - tan -

NaOH - - - -

BaCl2 trng - - - -

Ch thch:

- : Khng c hin tng g xy ra.

trng : Kt ta trng.

keo : Kt ta keo trng.

Cha c - trng : Lc u cha c kt ta, cho thm dung d!ch vo kt ta xut hin.

tan : Lc u xut hin kt ta, lc h/n hp kt ta tan.

Quan st bng, ta suy ra c:


51/107

Lc u cha c kt ta, cho thm dung d!ch vo kt ta xut hin: Dung d!ch cho

vo l Na2SO4, dung d!ch c cho vo l (CH3COO)2Ca.

Lc u xut hin kt ta, lc h/n hp kt ta tan: Dung d!ch cho vo l NaOH, dung

d!ch c cho vo l Al(NO3)2. Vy dung d!ch cn li l BaCl2.

b. Ly t trong cc thi nhng lc bt ho'c chia nhV d

1. thu hi vng c m't trong cc loi alumosilicat ngi ta nghin vn v cho tc dng vi dung d!ch NaCl khi sc khngkh vo trong h/n hp phn

ng. .y Au c chuyn chm thnh phc cht Au(CN)-2 tan trong n"c.

Sau khi t c cn b*ng ngi ta thu hi vng b*ng cch tch dung d!ch ra v

cho tc dng vi k$m. . y Zn kh, Au(CN)2- thnh Au v to ra phc cht

Zn(CN)42-

.

Vit cc ph"ng trnh phn ng ion trong quy trnh tch vng #trn. Tnh h*ng s

cn b*ng ca cc phn ng.

2. Vng trong t nhin thng #dng hp kim vi Ag v trong qu trnh x, lthu hi vng th Ag c)ng b! oxi ha b#i oxi khng kh khi c m't NaCN, v khi

tc dng vi k$m th phc Ag(CN)2- c)ng b! kh, thnh Ag.

Vit cc ph"ng trnh phn ng ion v tnh h*ng s cn b*ng ca cc phn ng.

3. Lm bay h"i 500 lt dung d!ch Ag(CN)2- 3,0.10-3M v Au(CN)2- 1,0.10-2M chon cn 1/3 th tch ban u ri x, l vi 40 gam k$m. Hy tnh nng cc ion

Ag(CN)2- v Au(CN)2

- sau khi phn ng kt thc.

4. Cn thit lp nng CN- trong dung d!ch Au(CN)2- l bao nhiu 99% molca vng tn ti di dng phc cht Au(CN)2

-.

Cho VE ZnCNZn 26,1/)(0 42 =

VE AuCNAu 06,0/)(0 22 =

VE AgCNAg 31,0/)(0 22 =


52/107

VE OHO 404,0/0 2 =

H*ng s to thnh ca phc cht Au(CN)2-

Au+

+ 2CN-

Au(CN)2-

2 = 4.1028

(Phng theothi Olympic ha hc quc tln th30, Melbourne 1998)

thi trn h"i di, ta c th chia cu 1,2,3,4 thnh nhng bi tp nh h"n. V d, cu 1

c s, dng trongthi HSG ha hc tnhng Nai 2001.

c. Thay i hnh thc cu hiV d 1

Bi 1:Mt trong nhng cht thu c t crckinh l hp cht i xng A. A l kh

gm85,7% C v 14,3% H ( theo khi lng) c th b qua ng phn hnh hc ca

A.

Nu thm HBr vo A th s$c hp cht B.B phn ng vi KCN to thnh C; B phn ng vi KOH to thnh D.Thy phn C to thnh E.D c th b! oxi ha b#i H

2O

2to thnh H.

D phn ng vi H2SO4 'c # nhng iu kin khc nhau to thnh 4 snphmkhc nhau: mt cht #trong s cc cht nu, ba cht kia l F, G, I.

H l mt dung mi cho s"n v dng loi parafin ca du bi tr"n. H phnngvi phenylhirazin to thnh K.

1. Vit cng thc cu to ca tt c cc hp cht.2. B, C, D, v F c nhng tnh cht no chung.3. C"ch no to B t A v to C t B?

( Trchthi Olimpic ha hc o XXV 1999)

Ta c th thay i hnh thc cu hi b*ng cch tm tt b*ng s":


53/107

Bi 2: Cho s" phn ng sau:

A+ HBr

B+ KCN

C

+ KOH

+ HOH

D

E

+ H2O2 H

+ H2SO4 dac

+ NH NH2K

F G I A

"t r*ng:

A: l hirocacbon i xng #th kh gm 85,7% C v 14,3% H ( theo khi lng).

H: l mt dung mi cho s"n v dng loi parafin ca du bi tr"n.

1. Xc !nh cng thc cu to ca A, B, C, D, E, F, G, H, I ,K.(b qua ng phnhnh hc ca A).

2. B, C, D, E v F c nhng tnh cht no chung.3. C"ch no to B t A v to C t B?Bi gii (bi 2)

T thnh phn phn t, CTPT ca A: C4H8. V A i xng A c th l:

*'c *'c -t hpvi s" v d kin cn li ca bi, ta c

kt qu:

1. A :

.

Br

.

CN


54/107

.

OH

/ .

COOH

0 .

OSO3H

1 .

O O

SO2

.

O

2 .

O

.

NHN

-B, C, D, E v F u c hot tnh quang hc.

3. A B : cng i in t,; B C : th i nhn.

d. o ngc bi tp [ 54, tr.102, 103]V d 1

Bi 1: Vit ph"ng trnh phn ng hon thnh dy bin ha sau:

C

CH3

CH3

CH3 CH2 CH3

+ Cl2

askt

A+ KOH

DBspc

- H2O


55/107

Ta c tho ngc bi ton nh sau:

Bi 2: Tm cu to cc cht c trong s" sau:

+ Cl2

asktA

+ KOH

spcX B

- H2OC C

CH3

CH3

H3C

H3C

Bit phn t, cht X c cha nguyn t, C bc 4

Bi gii (bi 2)

C

CH3

CH3

CH3 CH2 CH3 + Cl2

(A)

askt

+ KOH

- H2O

C C

CH3

CH3

H3C

H3C

C

CH3

CH3

CH3 CH CH3

Cl

+ HCl

C

CH3

CH3

CH3 CH CH3

Cl

C

CH3

CH3

CH3 CH CH3

OH

(B)

+ KCl

C

CH3

CH3

CH3 CH CH3

OH

+ H+

C

CH3

CH3

CH3 CH CH3

OH2+

C

CH3

CH3

CH3 CH CH3

+

C

CH3

CH3

CH3 CH CH3

+

- H+

chuyen viC C

CH3

CH3

H3C

H3C

(D)

2.4.2.5. Ch trng pht trin tduy ha hc cho hc sinha. Rn luyn v pht trin t duy hc sinh l vn trng tm trong bi dng hcsinh gii ha hc


56/107

Ngh! quyt 2 ca Ban chp hnh Trung "ng kha VIII c ghi r*ng:rn luyn

thnh cng np t duy sng to ca ngi hc. Kho tng kin thc ca loi ngi l

v hn, kin thc thy c truyn dy ch( l hu hn trong ci v hn. Kin thc l sn

phm ca t duy, ra i trong qu trnh con ngi c xt vi thc ti%n. Dy v hc

thc cht l dy cch t duy, hc cch t duy. Nu t duy v nhn cch c rn luyn

mt cch chu o, t( m( th hc sinh s$ l ngi chng tm n kin thc v n mt

trnh no s$ c phong cch hc tp c lp, sng to; tn dng mi lc, mi n"i,

mi cch chim lnh tri thc cho ring mnh. Rn luyn v pht trin t duy cho hc

sinh trong bi dng hc sinh gii ha hc khng ch( gii quyt nhng vn 't ra

trong cc thi m nhn xa h"n, rng h"n chnh l chun b! cho cc em nhng phmcht v nng lc cn thit c th nghin cu, ng dng, lm vic sau ny. y c)ng

l mt trong nhng nhim v, mc tiu m cc k thi hc sinh gii hng ti.

b. Rn luyn t duy linh hot, sng toV d

Ha tan hon ton a gam h/n hp hai kim loi Ba v Na vo nc c mt dung d!ch

A v b lt kh (ktc). Ngi ta nh dn dung d!ch FeCl3 vo dung d!ch A n d. Lc

kt ta, r,a sch, sy kh v nung nng n khi thu c mt cht rn c khi lngkhng i l C gam. Tnh lng cht rn thu c.

Algorit gii thng th!ng

Vit 5 ph"ng trnh phn ng xy ra, xc !nh kh sinh ra l H2 v cht rn thuc l Fe2O3.

Gi s mol ca Ba v Na l x v y. Tnh tng s mol H2 sinh ra. Lp ph"ng trnh theo s mol H2. Lp ph"ng trnh bc nht 2 n tm x v y. Da vo cc ph"ng trnh phn ng tnh s mol Fe(OH)3.


57/107

5b

2,1gC =

Tnh s mol Fe2O3. Khi lng Fe2O3 thu c:Nhn xt

Tuy nhin, nu GV hng d-n HS cc thao tc so snh, khi qut ha, ch n

bn cht ca phn ng th s$ rn luyn tt t duy sng to cho HS, gip HS thy r mi

lin h gia s mol ca cc cht ca 5 ph"ng trnh phn ng. Biu th! quan h s mol

H2, kim, Fe(OH)3 v Fe2O3 nh sau:

nFe2O3 Fe(OH)3

1

6 OH

b

3.22,4

= n = n = nH2

=

1

2

1

3

T, tnh linh hot ca t duy c pht huy qua vic tm ra ph"ng php mi gii bi tp trn c"s#pht hin mi quan h v s mol ca cc cht v d% dng tnh

c

5b

2,1gC =

. Theo cch ny, bi ton tha d kin.

c. Rn luyn t duy logic; kh nng suy lun, bin lunV d

C 6 hp cht hu c"mch h#( khng lm mt mu nc brom ) A, B, C, D,E, F. Ch( cha cc nguyn t C, H, O, c phn t, khi u b*ng 64.

Cho 6 cht tc dng vi Na, vi dung d!ch NaOH v vi dung d!ch AgNO3

trong NH3 (d) ( phn ng trng bc) thu c kt qu sau:

A B C D E F

Na + - + - + +

NaOH - - + + - +

Trng bc - - - - + +

Du (+) c phn ng.

Du (-) khng c phn ng.


58/107

1. Xc !nh cng thc phn t,, vit cc cng thc cu to c th c ca A, B, C,

D, E, F.

2. Vit cc ph"ng trnh phn ng iu ch F t A, ghi r iu kin phn ng.

(thi HSG ha hc tnh An Giang 1999)

Bi gii

Da vo kh nng phn ng ta c th don:

A: khng c nhm CHO, - CHOH, - COO . Phi c nhm OH v c th c

nhm xeton.

B: khng c nhm OH, - CHOH, - COO -, - CH = O. Ch ( c nhm ete ho'c

xeton.

C: Phi l axit.

D: Phi l este.

E: Phi c nhm OH v CH = 0

F: Phi c nhm CHOH v CH = O

1. 't cng thc ca cht cn tm l CxHyOz

a. Khi z = 1 th 12x + y+ 16 = 74

12x + y = 58 x = 4, y = 10

Cng thc phn t, l C4H10O. Ch( c th c ru A v este B.

Cht A: C4H9OH c cc cng thc cu to:

CH3 CH2 CH2 CH2 OH (1)

CH3 CH2 CH OH

CH3 (2)

CH3 CH CH2 OH

CH3 (3)


59/107

C

CH3

OHCH3

CH3 (4)

Cht B: ete

CH3 CH2 CH2 CH2 O CH3 (1)

CH3 CH O CH3

CH3 (2)

CH3

CH2

O CH2

CH2

CH3

(3)

b. Khi z = 2 th 12z + y + 32 = 74

12z + y = 42 x =3, y = 6 Cng thc phn t,: C3H6O2. Vi cng thc ny c

th l axit, este, ho'c c 1 nhm CH = O v 1 nhm OH.

Cht C l CH3 CH2 COOH

Cht D l CH3 COOCH3 ( khng th l HCOOCH2 CH3 v este ny c phn

ng trng bc).

Cht A l

H3CH2C C

O

H2C OH

d. a ra nhiu tnh hung mi (b-y) o mc t duy ca hc sinhV d 1: Bi ton c chia thnh cc phn khng u nhau

Cho h/n hp A gm Al v Fe3O4. Nung A #nhit cao phn ng xy ra hon

ton thu uc h/n hp B. Nghin nh h/n hp B, trn u, chia lm hai phn khng

b*ng nhau:

- Phn 1 (phn t) tc dng vi dung d!ch NaOH d thu c 1,176 lt kh H2. Tch

ring cht khng tan em ha tan trong dung d!ch HCl d thu c 1,008 lt kh.

- Phn 2 (phn nhiu) cho tc dng vi dung d!ch HCl d thu c 6,552 lt kh.


60/107

Tnh khi lng h/n hp A v thnh phn % khi lng cc cht c trong h/n hp A.

Th tch cc kho #ktc.

Bi gii

8Al + 3Fe3O4 9Fe + 4Al2O3 (1)

Phn ng xy ra hon ton h/n hp B gm c Fe, Al2O3 v c th Al d ho'c Fe3O4

d. Theo bi ra h/n hp B tc dng vi NaOH d c kh thot ra h/n hp B gm c

Fe, Al2O3 v Al d.

Phn 1: Al2O3 + 2NaOH 2NaAlO2 + H2O (2)

Al + NaOH + H2O NaAlO2 + 2H23

(3)

nAl =2H

n2

3=

4,22

176,1

2

3= 0,035 mol

Cht khng tan l Fe tc dng vi dung d!ch HCl d:

Fe + 2HCl FeCl2 + H2 (4)

(4) nFe = 2Hn = 22,41,008

= 0,045 mol

(1) mol02,094045,0n

94n FeOAl 32 ===

Phn 2: Al2O3 + 6HCl 2AlCl3 + 3H2O

Al + 3HCl AlCl3 + 2H23

Fe + 2HCl FeCl2 + 2H

Gi s, khi lng phn 2 nhiu gp m ln phn 1 nn trong phn 2:

nAl = 0,035 molnFe = 0,045 mol

2Hn = mol2925,0

22,4

6,5520,045mm035,0

2

3==+


61/107

m = 3 khi lng c h/n hp B gp 4 ln phn 1.

Ap dng !nh lut bo ton khi lng :

mB

= mAl

+ mFe

+32OAl

m = 0,035.27.4 + 0,045.4.56 + 0,02.4.102 = 22,02 g

Theo (1) nAl phn ng = mol16,04.045,09

8n

9

8Fe ==

mAl(A) = ( 0,16 + 0,035.4).27 = 8,1 g

%22,6378,36100%m

%78,36100.92,131,8

1,8%m

g92,13232.4.045,0.9

3232..n

9

3A)(m

43

43

OFe

Al

FeOFe

==

=+

=

===

V d 2: Chng minh cht cho d hay ht

Cho 22 gam h/n hp X gm Fe v Al phn ng hon ton vi 2 lt dung d!ch HCl 0,3

M ( d= 1,05 g/ml)

a. Chng t r*ng h/n hp X khng tan ht

b. Tnh th tch kh H2 (ktc), nng % cht tan trong dung d!ch Z thu c v khi

lng cht rn Y khng tan. Gi s, trong hai kim loi ch( c mt kim loi tan.

Bi gii

a. Nu khng c cu hi ny chng ta s$ nghh/n hp X tan ht v hiu sai ngha

phn ng hon ton. chng minh h/n hp X khng tan ht, ta c th lm theo 3

cch sau:

Cch 1: Gi s, h/n hp ch( gm c Fe ( kim loi c khi lng mol ln h"n)

nFe = mol39,056

22

=

Do Fe = 56 > hhM nFe = 0,39 mol < nhh

ha tan ht 0,39 mol Fe nHCl cn dng = 0,78 mol



62/107

0,39 0,78

nHCl b = 0,3.2 = 0,6 mol < 0,78 mol

Kt lun: khng axit ha tan ht 0,39 mol Fe. Khi thay Fe b*ng Al s mol kim

loi tng, m't khc, 1 mol Al dng ht 3 mol HCl, nhiu axit h"n 1 mol Fe ( ch( dng

ht 2 mol HCl) S mol axit cn ha tan h/n hp cn ln h"n na ( ln h"n 0,78

mol) nn vi 0,6 mol HCl l cha ha tan ht h/n hp X h/n hp X khng tan

ht.

Cch 2: T 27a + 56b = 22 ( vi a,b l s mol ca Al, Fe)

Vi a = 0 b =56

22= 0,39

Vi b = 0 a =27

22= 0,81

0,39 < a +b < 0,81

2 ( a + b) > 2.0,39 = 0,78 (*)

Ph"ng trnh phn ng:


a 3a


b 2b

nHCl cn dng = 3a + 2b, kt hp (*), ta c: 3a + 2b > 2(a + b) > 0,78

ha tan ht h/n hp X th s mol axit HCl phi ln h"n 0,78 mol, trong khi s

mol axit ban u theo bi ra ch( b*ng 2.0,3 = 0,6 mol ( < 0,78 mol)

Axit thiu, ngha l X phn ng khng ht.Cch 3: nHCl cn dng = (3a + 2b) mol

Chn M = 56 lm nhn t, chung, ta c: 56(a+ b) > 27a + 56b = 22

2( a+b) > 0,78


63/107

3a + 2b > 2( a+ b) > 0,78 mol

Lp lun t"ng t cch 2 s$ c cng kt qu.

b. V axit thiu, Al c tnh kh, mnh h"n Fe s$ tan trc nhng theo ra ch( c mt

kim loi tan Fe cha b! ha tan:


0,2 0,6 0,2 0,3

2Hn = 0,3 mol

2HV (ktc) = 0,3.22,4 = 6,72 lt

Cht rn Y khng tan bao gm Fe v c th c Al d.

mY = mX - mAltan = 22 0,2.27 = 16,6 gDung d!ch Z ch 0,2 mol AlCl3. Ta c:

C%(AlCl3) =ddsau

AlCl

m

100.m3

mddsau = mdd HCl b + mAl tan - 2Hm = 200.1,05 + 0,2.27 0,3.2 = 2104,8 g

C%(AlCl3) =2104,8

100.0,2.133,5= 1,27%

2.4.2.6.Kt hp nhiu ph#ng php gii khc nhau cho mt bi ton.Chn cch gii ti u

V d 1

So snh pH ca cc dung d!ch 0,1M ca cc cht sau y:

NaHCO3 K1 = 10-7 K2 = 10

-11

NaHSO3 K1 = 10-7 K2 = 10

-11

NaHS K1 = 10

-7

K2 = 10

-11

NaHC2O4 K1 = 10

-7 K2 = 10-11

( thi HSG min, Italia 1997 [18] )

Bi gii


64/107

Cch 1: Ph"ng php !nh tnh

y l cc mui axit, l cc cht in li lng tnh:

MHA M+ + HA-

HA- H++ A2- K2 (1)

HA- + H+ H2A K1-1 (2)

pH ph thuc hai qu trnh (1) v (2). Nu K2 cng ln v K1 cng ln th dung d!ch

c pH cng b v qu trnh nhng proton (1) xy ra mnh, qu trnh thu proton (2) xy

ra yu. So snh #trn ta thy:

pH (NaHC2O4) < pH (NaHSO3) < pH (NaHCO3) < pH (NaHS)

Cch 2: Ph"ng php !nh lngp dng cng thc tnh gn ng pH ca cc mui iaxit cho cc h trn:

pH =pK1 + pK2

2

ta thy: pH (NaHC2O4) =

2 + 5

2 = 3,5

pH (NaHSO3) =

2 + 6

2 = 4,0

pH (NaHCO3) =

7 + 11

2 = 9,0

pH (NaHS) =

7 + 13

2 = 10,0

Nhn xt

Cch gii !nh lng tuy chn chn nhng i hi ta phi thit lp cng thc ho'c

phi nhcng thc. Trong khi , cch gii !nh tnh ch( cn da vo vic hiu bncht ca sin li v nguyn l chuyn d!ch cn b*ng l gii quyt c bi ton. V

vy, cch gii !nh tnh trong trng hp ny hay h"n.


65/107

V d 2

m gam phoi bo st (A) ngoi khng kh, sau mt thi gian bin thnh h/n hp

(B) c khi lng 12 gam. Cho B tc dng va v"i 200ml dung d!ch HNO3 thuc 2,24 lt kh duy nht NO (ktc).

Tnh khi lng m ca A.

Cch 1: Vit ph"ng trnh phn ng, 't n s

Cc phn ng A + O2:

2Fe + O2t0

2FeO

4Fe + 3O2t0

2Fe2O3

3Fe + 2O2t0

Fe3O4

H/n hp B tc dng vi HNO3:

Fe + 4HNO3 Fe(NO3)3 + NO + 2H2O

3FeO + 10HNO3 3Fe(NO3)3 + NO + 5H2O

Fe2O3 + 6HNO3 2Fe(NO3)3 + 3H2O

3Fe3O4 + 28HNO3 9Fe(NO3)3 + NO + 14H2O

Gi x, y, z, t l s mol ca Fe, FeO, Fe2O3, Fe3O4 trong 12 g h/n hp B. Ta c:

56x + 72y + 232z + 160t = 12 (1)

y + 4z + 3t =

16 - m

16 ( s mol nguyn t, oxi) (2)

x + y + 3z + 2t =

m

56 ( s mol nguyn t, st) (3)

x +

y

3 +

z

3 = 0,1 (s mol NO) (4)

Chia ph"ng trnh (1) cho 8, ri cng vi (4) sau khi nhn 3, ta c:


66/107

10x + 10y + 30z + 20t = 10( x + y + 3z + 2t) = 1,8 (5)

Thay (3) vo (5) m = 10,08 g

Cch 2: S, dng !nh lut bo ton electron

Nhn xt: T cc phn ng trn, lng Fe ban u chuyn ht vo dung d!ch di

dng Fe3+:

Cht kh,: Fe 3e Fe3+

1 mol 3 mol

Cht oxi ha: O2 + 4e 2O2-

1 mol 4 mol

NO3- + 4H+ + 3e NO + 2H2O3 mol 1 mol

p dng !nh lut bo ton electron:

S mol electron Fe nhng = S mol electron cht oxi ha nhn

12 - m

32

m

56.3.4 +

2,24

22,4.3 =

*3*+404567 *3*+4&8 *3*+4%&8

m = 10,08 gam

Nhn xt

R rng cch 2 ti u h"n v:

Khng cn vit ph"ng trnh phn ng nhng v-n nhn !nh ng trng thi uv trng thi cui ca cc cht oxi ha,cht kh,.

Ngn gn, trnh bin lun di dng. L th v hiu qu.

2.4.2.7.Rn luyn cho hc sinh tc phong khoa hc

Tch cc chng, c lp suy ngh. Cn thn, nh-n ni, chnh xc, t( m(.


67/107

T chc cc hnh ng tr tu mt cch khoa hc. Con ng i n kt qu phingn gn, c o, hp l, d% hiu. Bi gii trnh by logic, ch't ch$.

"n gin ha cc vn phc tp v trnh phc tp ha.

Lun tiu kt, tng kt v khc su trng tm.


68/107

Chng 3

XU#T H TH2NG BI TP HA I CNG TIU BI,U, BI DNG HC SINH GII HA HC THPT

Cc vn trong bi tp ho i c"ng rt rng ln, a dng. Tuy nhin do khun

kh lun vn c hn, chng ti ch( xin cp n mt s vn tiu biu c tc dng

pht trin kin thc, nng cao t duy v rn luyn knng cho hc sinh. y c)ng l

nhng vn rt hay g'p trong cc k thi hc sinh gii .

3.1. C#U TO NGUYN T>- H TH2NG TUN HON LIN K3T HA HC

3.1.1. V)n 1: Xc ?nh nguyn t d'a vo s hiu nguyn [email protected] tp m(u

9t nguyn t, ( k hiu l R) c tng s cc ht nhn proton, n"tron, electron

b*ng 24.

a. Vit k hiu ht nhn ca nguyn t v gi tn nguyn t-b. ,"t cu hnh electron ca nguyn t, v ca ion R2-.c. Cho bit trong nguyn t, c bao nhiu obitan c electron chim gi?

Bi gii

a. Tng s proton, n"tron, electron trong nguyn t, R b*ng 24 nn ta c:2Z + N = 24 (1)

Z = 12 -2N nn Z


69/107

Do : N Z 1,5Z (2)

Hay l1,5

N Z N

Thay (2) vo h thc (1):

2Z + 1,5Z > 24

3,5Z > 24

Z > 7

Ngha l: 7< Z


70/107

trnh, khng c trong sch gio khoa. i hi hc sinh phi c thm cc ti liu tham

kho b sung kin thc.

- V phn knng, hc sinh cn thnh tho cc knng ton hc, ch&ng hn vic bin

i cc biu thc thu gn min tm kim nh bi tp trn. Ngoi cch bin i y,

nhiu bi tp trong cc thi hc sinh gii thng bt buc phi gii h ph"ng trnh

nhiu n s ho'c phi tin hnh bin lun th mi ra c kt qu .

- Thng qua cc bi tp ny, gio vin c th kim tra cc kin thc v cu to nguyn

t, v h thng tun hon (thnh phn cu to nguyn t,, cu hnh electron, chu k,

nhm, !nh lut tun hon Menlep...). V th cc bi tp dng ny c kh nng tng

hp kin thc ln.- Ngoi sch gio khoa lp 10, hc sinh c th b sung kin thc l thuyt trong sch

tham kho sau y: Ha hc v c, tp 1,(Nh xut bn gio dc ca tc gi Hong

Nhm),...

Bi tp t#ng t

Bi 1: Tng s ht proton, n"tron v electron trong mt nguyn t, l 155. S ht c

mang in nhiu h"n s ht khng mang in l 33 ht. Tm s proton, n"tron v s

khi A ca nguyn t,.Bi 2:Tng s ht proton, n"tron v electron trong mt nguyn t, A l 16, trong

nguyn t, B l 58, trong nguyn t, D l 180. Tm s p,n v s khi ca cc nguyn t,

A, B, D. Gi s, s chnh lch gia s khi vi khi lng nguyn t, trung bnh l

khng qu 1 "n v!.

Bi 3: Ba nguyn t X, Y, Z trong cng mt chu k c tng s hiu nguyn t, l 39. S

hiu ca nguyn t, Y b*ng trung bnh cng s hiu ca nguyn t, X v Z. Nguyn t,

ca ba nguyn t ny hu nh khng phn ng vi H2O #iu kin thng.d. Hy xc !nh v! tr cc nguyn t trong bng h thng tun hon cc nguyn

t ha hc. Vit cu hnh e ca nguyn t, v gi tn tng nguyn t.

e. So snh m in, bn knh nguyn t, ca cc nguyn t.


71/107

f. So snh tnh baz"ca cc hiroxitBi 4: Bit tng s ht ca nguyn t, X l 136, trong s n"tron nhiu h"n s

electron l 12 ht.

a. Tnh s proton v s khi ca X.b. Ngi ta bit nguyn t R c ba ng v! X, Y, Z. S khi ca X b*ng trung bnh

cng s khi ca Y v Z. Hiu s n"tron ca Y v Z gp hai ln s proton ca hiro.

Hy xc !nh s khi ca Y v Z.

Bi 5: C hp cht MX3. Cho bit:

a. Tng s ht proton, n"tron v electron l 196, trong s ht mang in nhiuh"n s ht khng mang in l 60.

b. Khi lng nguyn t, ca X ln h"n ca M l 8.c. Trong 3 loi ht trn trong ion X- nhiu h"n trong ion M3+ l 16. Hy xc !nh

M v X thuc ng v! no ca hai nguyn t.

Bi 6: Mt hp cht ion cu to t ion M2+ v ion X-. Trong phn t, MX2 c tng s

ht (p,n,e) l 186 ht, trong s ht mang in nhiu h"n s ht khng mang in l

54 ht. S khi ca ca ion M2+ ln h"n s khi ca ion X- l 27 ht. Vit cu hnh

electron ca cc ion M2+

; X-

. Xc !nh s th t, s chu k, s nhm, phn nhm caM v X trong bng h thng tun hon.

Bi 7: Mt hp cht ion cu to t ion M+ v ion X2-. Trong phn t, M2X c tng s

ht ( proton, n"tron, electron) l 140 ht, trong s ht mang in nhiu h"n s ht

khng mang in l 44 ht. S khi ca ion M+ln h"n s khi ca ion X2- l 23. Tng

s ht trong ion M+ nhiu h"n ion X2- l 31 ht.

a. Vit cu hnh electron ca cc ion M+ v X2-.b. Xc !nh v! tr ca M v X trong bng h thng tun hon, nhng hp cht ha

hc c th c gia M v X, nu tnh cht ha hc ca cc hp cht .

3.1.2. V)n 2: Xc ?nh nguyn t d'a vo n&ng lng ion haBi tp m(u


72/107

Nguyn t Q trong chu k 3 c cc gi tr! nng lng ion ha nh sau (tnh theo

kJ/mol)

I1 I2 I3 I4 I5 I6577 1816 2744 11576 14829 18375

Gi tn nguyn t Q v vit cu hnh electron ca n.

Bi gii

Nhn xt:

I1 : I2 : I3 : I4 : I5 : I6 = 1: 3,2 : 4,8 : 20,1: 25,7 : 31,8

T I3n I4 c bc nhy t ngt, vy nguyn t c 3 electron ha tr!. N thuc nhmIIIA, trong chu k 3, l nhm ( Al, Z= 13).

Cu hnh electron l:1s22s22p63s23p1

Tc dng ca bi tp v kin thc cn n$m

- Thng thng hc sinh hay g'p dng bi tp xc !nh nguyn t cha bit thng qua

s Z, s A ( nh phn 3.1.1) hay qua nguyn t, khi MNhng #y yu cu tm

nguyn t Q qua nng lng ion ha. y l im mi l ca bi tp i hi hc sinh

phi t duy suy nghtheo chiu hng mi. gii quyt c bi tp, hc sinh cn cc nhn xt v pht hin ra im mu cht ca n chnh l bc nhy vt t I3n

I4. ng thi c)ng khng b!nh lc hng b#i nhiu nng lng ion ha cho trong

bi m cn ch n bn cht ca vn l nguyn t, kh him rt bn vng, tch

electron ra khi n cn mt nng lng rt ln.C nh vy mi nhn thy c nguyn

nhn ca s gia tng t bin khi chuyn t I3n I4 l do qu trnh tch 1e ra khi

nguyn t, kh him.

- Khi lm nhng dng bi tp nh th ny hc sinh cn nm vng bng h thng tunhon, cu trc electron ca nguyn t, cc nguyn t, nng lng ion ha ca nguyn t,

. Do cn c kSch gio khoa lp 10, c th tham kho thmHa hc v c, tp


73/107

1,(,Nh xut bn gio dc ca tc gi Hong Nhm); Cu to nguyn tv Lin kt

ha hc ,(Nh xut bn gio dc ca tc gio nh Thc)

Bi tp t#ng t:

Bi 1: Gi tn nguyn t trong chu k 3 v vit cu hnh electron ca nguyn t bit

r*ng nng lng ion ha (I) c cc gi tr! sau( tnh theo kJ/mol)

I1 I2 I3 I4 I5 I6

1012 1903 2910 4956 6278 22230

Bi 2: Nguyn t, ca nguyn t Qc 3lp electron v c cc gi tr! nng lng ion

ha nh sau ( kJ/mol):

I1 I2 I3 I4 I5 I6 I7 I81000 2251 3361 4564 7013 8495 27106 31669

a. Xc !nh nguyn t Q.

b. Biu di%n s phn b electron vo cc obitan nguyn t, Q.

c. Vit cu hnh electron nguyn t, ca nguyn t Q #trng thi c"bn.

d. Vit cu hnh electron ha tr! ca nguyn t, Q #trng thi c"bn.

Bi 3: Cho bit mt s gi tr! nng lng ion ha th nht (I1, eV) : 5,14; 7,64; 21,58

ca Ne, Na, v Mg v mt s nng lng ion ha th hai (I2, eV): 41,07; 47,29 ca Nav Ne.

Hy gn m/i gi tr! I1, I2 cho m/i nguyn t v gii thch. Hi I2 ca Mg nh th no so

vi cc gi tr! trn? V sao?

3.1.3. V)n 3: Xc ?nh nin i d'a vo ha hc phng xBi tp m(u

Mt mu cha 17,4 mg U

238

v 1,45 g Ph

206

. Bit chu k bn r

ca U

238

l4,51.109 nm. Mu tn ti bao nhiu nm ri?

Bi gii


74/107

Ta c lin h :m(ch)

m(uran)

A(ch)

A(uran)=

Trong A(uran), A(ch), m(uran), m(ch) ln lt l s khi ca uran, s khi ca ch,

khi lng uran b! mt i, khi lng ch sinh ra hin ti.

Vy: muran = mch .A(ch)

A(uran)= 1,45. 206

238

muran 1,68 (g)

T k =9

1/2 10.51,4

693,0

t

693,0= (a)

v k = 097,1lgt303,240,17 4,1768,1lgt303,2 =+ (b)

T (a) v (b), ta c: k =910.51,4

693,0= 097,1lg

t

303,2

Suy ra t = 097,1lg0,693

10.1,4.303,2 9

t = 6,58.108 (nm)

Tc dng ca bi tp v kin thc cn n$m

- y l bi tp xc !nh nin i da vo ha hc phng x. L mt vn rt th v!

v n lin quan n thc t cuc sng (ngnh kho c hc) v c s kt hp cc kin

thc v ha hc, ton hc v vt l hc.

- gii quyt c bi ton, hc sinh phi trang b! cho mnh rt nhiu kin thc v

ha hc ht nhn:

+Cc 'c trng ca tnh phng x: tnh phng x t nhin, thnh phn ca tiaphng x, !nh lut bo ton s khi v bo ton in tch.

+. bi ton trn, ta c h phng x uran trong 92U238 l nguyn t gc ca hny. Cui cng trong hc l ng v! bn ca ch 82Pb

206. Nu ti thi im nghin

cu, b*ng ph"ng php khi ph ch&ng hn, ta thu c lng U238 v Pb206 trong mt


75/107

mu . T s liu ny ta tm c thi gian cn to ra lng Pb206 ny th c)ng

l thi gian tn ti ca mu .

+Ngoi ra, ngi ta cn hay da vo ng v! phng x ca cacbon xc !nh nini ha thch hay c vt. ng v!14C c to thnh #thng tng kh quyn c mt

lng nh nhng khng i 14C trong c" thng, thc vt sng. Khi mt ng hay

thc vt cht, lng ny dn thot ra ngoi lm cho lng 14C ny gim u 'n theo

thi gian. Vy t lng 14C cn li trong xc cht ta c th xc !nh c khong thi

gian k t lc sinh vt ny cht, tc l xc !nh c khong thi gian hnh thnh di

vt ny.

+!nh lut phn r phng x: Thc nghim xc nhn v m't ng ha hc tt ccc qu trnh phn r phng xu tun theo quy lut phn ng mt chiu bc nht.

+Chu k bn hy: t1/2 = 0,693/kTrong : t1/2 l chu k bn hy, k l h*ng s phn r phng x.

- Hc sinh c thc thm sch gio khoa vt l lp 12 hay cc sch tham kho vt l

lp 12.

Bi tp t#ng t:

Gio vin c th ra cc bi tp t"ng t b*ng cch: o ngc bi tp ( tnh chu k bnhy khi bit thi gian tn ti); thay i yu cu ca bi tp ( tm lng cht cn li sau

khi phn hy) ho'c xc !nh nin i phng x b*ng cch s, dng ng v! phng x

ca cacbon thay v da vo h phng x uran (bi 3,4)

Bi 1: Mt trong nhng ngun c"bn ca ng v! phng x K40 trong c"th ngi l

x"ng. Tnh thi gian bn hy ca K40, bit r*ng sau 4,5 t( nm lng

Documents

Luan an Boi Duong HS Gioi