107
U 1. Lí do chn tài Hoá hc – môn khoa hc thc nghim có nhng ng dng vô cùng to ln trong cuc sng. Ngành hóa vi bàn tay thn kì ca mình ã tng bc làm thay i cuc sng trong tt c các lnh vc: sn xut công nghip, nông nghip, y hc, ngh thut…Nhng phát minh diu kì ca hoá hc ã thúc y s phát trin nn vn minh nhân loi. Có c nhng phát minh y là do công sc lao ng mit mài và sáng to ca các nhà khoa hc trên khp th gii. t nc ta ang trong thi kì phát trin, ngành hóa óng mt vai trò rt quan trng trong xây dng và bo v T Quc. Do ó, công tác ào to nhng ngi có chuyên môn v hóa gii là vô cùng cn thit. làm c iu ó, cn y mnh vic ào to và bi dng hc sinh gii hoá hc ngay t trng ph thông. Vi mong mun óng góp ý kin ca mình v vn này, em quyt !nh chn tài: BI DNG HC SINH GII HÓA HC TRNG THPT. 2. Mc ích nghiên cu Tìm hiu và xây dng các ph"ng pháp bi dng hc sinh gii hoá # trng THPT. 3. i tng nghiên cu Vic phát hin và bi dng hc sinh gii hóa hc # trng THPT. 4. Khách th nghiên cu Quá trình dy và hc hoá hc # trng THPT Vit Nam. 5. Gi thuyt khoa hc Nu bi dng hc sinh gii úng hng và có h thng thì s$ kh"i gi cho các em nim am mê hóa hc và ào to ra nhng ngi có nng lc hoá hc phc v cho t nc. 6. Phng pháp nghiên cu c và nghiên cu tài liu,Internet.

Boi Duong HS Gioi

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

�� ��U

1. Lí do ch�n �� tài

Hoá h�c – môn khoa h�c th�c nghi�m có nh�ng �ng d�ng vô cùng to l�n trong cu�c

sng. Ngành hóa v�i bàn tay thn kì c�a mình �ã t ng b��c làm thay ��i cu�c sng

trong t�t c� các l�nh v�c: s�n xu�t công nghi�p, nông nghi�p, y h�c, ngh�

thu�t…Nh�ng phát minh di�u kì c�a hoá h�c �ã thúc ��y s� phát tri�n n�n v�n minh

nhân lo�i. Có ���c nh�ng phát minh �y là do công s�c lao ��ng mi�t mài và sáng t�o

c�a các nhà khoa h�c trên kh�p th� gi�i. ��t n��c ta �ang trong th�i kì phát tri�n,

ngành hóa �óng m�t vai trò r�t quan tr�ng trong xây d�ng và b�o v� T� Quc. Do �ó,

công tác �ào t�o nh�ng ng��i có chuyên môn v� hóa gi�i là vô cùng cn thi�t. �� làm

���c �i�u �ó, cn ��y m�nh vi�c �ào t�o và b�i d� ng h�c sinh gi�i hoá h�c ngay t

tr��ng ph� thông. V�i mong mun �óng góp ý ki�n c�a mình v� v�n �� này, em quy�t

�!nh ch�n �� tài: B�I D�NG HC SINH GI�I HÓA HC � TR��NG THPT.

2. M c �ích nghiên c�u

Tìm hi�u và xây d�ng các ph�"ng pháp b�i d� ng h�c sinh gi�i hoá # tr��ng THPT.

3. ��i t��ng nghiên c�u

Vi�c phát hi�n và b�i d� ng h�c sinh gi�i hóa h�c # tr��ng THPT.

4. Khách th� nghiên c�u

Quá trình d�y và h�c hoá h�c # tr��ng THPT Vi�t Nam.

5. Gi� thuy�t khoa h�c

N�u b�i d� ng h�c sinh gi�i �úng h��ng và có h� thng thì s$ kh"i g�i cho các em

ni�m �am mê hóa h�c và �ào t�o ra nh�ng ng��i có n�ng l�c hoá h�c ph�c v� cho ��t

n��c.

6. Ph��ng pháp nghiên c�u

� ��c và nghiên c�u tài li�u,Internet.

Page 2: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

� Phân tích và t�ng h�p.

� Tìm hi�u th�c tr�ng b�i d� ng h�c sinh gi�i hóa h�c # tr��ng THPT.

� Ph�ng v�n m�t s giáo viên �ã tham gia b�i d� ng h�c sinh gi�i hoá h�c # tr��ng

THPT.

� Trao ��i ý ki�n v�i h�c sinh và sinh viên tham gia thi h�c sinh gi�i hoá h�c.

7. Nhi�m v c�a �� tài

� Nghiên c�u c" s# lí lu�n và th�c ti%n v� vi�c b�i d� ng h�c sinh gi�i hóa h�c.

� Nghiên c�u các ph�"ng pháp b�i d� ng h�c sinh gi�i hóa h�c và �� xu�t m�t h�

thng bài t�p tiêu bi�u dùng trong b�i d� ng h�c sinh gi�i hóa h�c.

8. Ph�m vi nghiên c�u

Ch�"ng trình hóa h�c THPT và các �� thi h�c sinh gi�i trong n��c và quc t�.

Quá trình t� ch�c, phát hi�n và b�i d� ng h�c sinh gi�i hóa h�c # Vi�t Nam.

Page 3: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

Ch��ng 1

C� S� LÍ LU�N VÀ TH�C TI�N V� B�I D�NG

HC SINH GI�I HÓA HC � TR��NG THPT

1.1. T�M QUAN TRNG C�A CÔNG TÁC PHÁT HI�N, �ÀO T O

NHÂN TÀI VÀ B�I D�NG HC SINH GI�I HÓA HC � VI�T NAM

• Nhân lo�i �ang b��c t xã h�i công nghi�p sang xã h�i h�u công nghi�p còn g�i

là xã h�i thông tin v�i n�n kinh t� tri th�c toàn cu hóa. Vi�t Nam ta m�i b��c vào s�

nghi�p công nghi�p hóa và hi�n ��i hóa, ngh�a là ph�i th�c hi�n hai cu�c cách m�ng

cùng m�t lúc �� t n�n v�n minh nông nghi�p ti�n lên v�n minh công nghi�p r�i ti�n

th&ng ��n n�n v�n minh trí tu�. Trong công cu�c hòa nh�p và ��i m�i, chúng ta càng

th�y rõ tm quan tr�ng c�a n�n kinh t� tri th�c. �ó là n�n kinh t� d�a vào công ngh�

cao, trong �ó tri th�c ph�i thành k� n�ng, tri th�c ph�i thành trí l�c. Suy r�ng ra dân trí

ph�i tr# thành nhân l�c và �'c bi�t nhân tài ph�i tr# thành m�t b� ph�n ch�t l��ng cao

c�a nhân l�c và ���c coi nh� là �u tàu c�a �oàn tàu nhân l�c. �ó là h��ng t�ng quát

nh�t c�a giáo d�c �i vào ph�c v� n�n kinh t� tri th�c.�

Trên c" s# xác �!nh “ Hi�n tài là nguyên khí quc gia”, ��ng ta �ã ch( ra ph�"ng

h��ng ph�n ��u ti�n hành s� nghi�p công nghi�p hóa, hi�n ��i hóa: �ó là kh"i d�y và

phát huy n�i l�c, trên c" s# �ó thu hút ngo�i l�c. N�i l�c hàng �u ph�i k� ��n �ó là

n�i l�c c�a con ng��i Vi�t Nam. Vì l$ �ó, công tác phát hi�n và �ào t�o nhân tài là m�t

trong nh�ng quc sách hàng �u c�a ��t n��c ta. Nói cách khác, �ó chính là th� c�a

c�i n�i sinh mà chúng ta ph�i luôn quan tâm �u t� và phát tri�n.

• Trong s� nghi�p xây d�ng ��t n��c, s� phát tri�n n�n công nghi�p hóa ch�t và

nh�ng l�nh v�c có liên quan ��n ngành hóa �òi h�i ph�i có m�t l�c l��ng cán b� gi�i

v� công ngh� hóa h�c. �i�u �ó cn ���c chu�n b! ngay t b�c ph� thông. Vi�c phát

hi�n b�i d� ng h�c sinh gi�i hóa h�c # trong tr��ng trung h�c là nh�ng b��c ban �u

�"m mm cho nh�ng tài n�ng hóa h�c v� sau.

Page 4: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

1.2. NH!NG PH"M CH#T VÀ N$NG L�C C�A M%T HC SINH GI�I

HÓA HC

Hi�n nay ch�a có tài li�u c� th� �!nh ngh�a nh� th� nào là m�t h�c sinh gi�i hóa

h�c. Chúng tôi xin ��a ra m�t s ý ki�n c�a các thy giáo �ã có kinh nghi�m lâu n�m

trong vi�c gi�ng d�y, b�i d� ng h�c sinh gi�i. T nh�ng ý ki�n �ó, hy v�ng s$ góp

phn làm sáng t� quan �i�m v� nh�ng n�ng l�c và ph�m ch�t c�a m�t h�c sinh gi�i

hóa h�c. �� r�i t �ó có h��ng �i �úng ��n trong vi�c phát hi�n và b�i d� ng nh�ng

ngôi sao t�a sáng trên bu tr�i hóa h�c c�a n��c nhà.

• Theo GS.TS nhà giáo nhân dân Nguy%n C�nh Toàn [27]: ”H�c gi�i là ham h�c,

ch� ��ng tìm h�c, t� h�c m�t cách thông minh sáng t�o, bi�t g�n h�c v�i hành”.

• Thy Lê V�n D)ng (��i h�c S� Ph�m Hu�) cho r*ng [36]: ”M�t h�c sinh có t�

duy hóa h�c phát tri�n là có n�ng l�c quan sát tt, có trí nh� logic nh�y bén, có óc

t�#ng t��ng linh ho�t phong phú, �ng �i s�c s�o v�i các v�n �� hóa h�c và làm vi�c

có ph�"ng pháp.”

• Phó giáo s� Bùi Long Biên (��i h�c Bách Khoa Hà N�i) cho r*ng [36]: “H�c

sinh gi�i hóa h�c ph�i là ng��i n�m v�ng b�n ch�t hi�n t��ng hóa h�c, n�m v�ng các

ki�n th�c c" b�n �ã ���c h�c, v�n d�ng ti �u các ki�n th�c �ó �� gi�i quy�t m�t hay

nhi�u v�n �� m�i (do ch�a ���c h�c ho'c ch�a th�y bao gi�) trong các kì thi ��a ra”

• PGS.PTS Trn Thành Hu� (��i h�c S� Ph�m Hà N�i) thì có ý ki�n nh� sau [36] :

” N�u d�a vào k�t qu� bài thi �� �ánh giá thì bài thi �ó ph�i h�i t� các yêu cu sau �ây:

� Có ki�n th�c c" b�n tt: th� hi�n n�m v�ng các khái ni�m, các �!nh ngh�a, các

�!nh lu�t hay quy lu�t �ã ���c quy �!nh trong ch�"ng trình; không th� hi�n thi�u sót

v� công th�c, ph�"ng trình hóa h�c. S �i�m phn này chi�m 50% toàn bài.

� V�n d�ng s�c bén có sáng t�o các ki�n th�c c" b�n trên. Phn này chi�m kho�ng

40% s �i�m toàn bài.

� Ti�p thu ho'c dùng ���c ngay m�t s v�n �� m�i n�y sinh do �� thi ��a ra. S

�i�m phn này chi�m 6% toàn bài.

Page 5: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

� Bài làm trình bày s�ch �+p, rõ ràng. Phn này chi�m 4% toàn bài.

Ngoài nh�ng bài thi lí thuy�t, h�c sinh còn b�t g'p các bài thi th�c hành. �i v�i các

bài thi lo�i này, yêu cu ng��i h�c sinh ph�i có k� n�ng th�c hành tt, khuy�n khích

các tài n�ng th�c hành nh� s� khéo léo, có s� quan sát hi�n t��ng tt và gi�i thích

���c b�n ch�t các hi�n t��ng �ó”.

• Theo thy V) Anh Tu�n (THPT n�ng khi�u Trn Phú, H�i Phòng) thì n�ng khi�u

hóa h�c bao g�m hai m't tích c�c ch� y�u là [27,36]:

� Kh� n�ng t� duy toán h�c

� Kh� n�ng quan sát, nh�n th�c và nh�n xét các hi�n t��ng t� nhiên, l�nh h�i và v�n

d�ng tt các các khái ni�m, các �!nh lu�t hóa h�c.

• Theo các tài li�u v� tâm lí h�c và ph�"ng pháp d�y h�c hóa h�c [36] thì n�ng

khi�u hóa h�c ���c th� hi�n qua nh�ng n�ng l�c và ph�m ch�t sau:

1. N�ng l�c ti�p thu ki�n th�c

� H�c sinh luôn hào h�ng trong các ti�t h�c, nh�t là bài m�i

� Có ý th�c t� b� sung, hoàn thi�n nh�ng tri th�c �ã thu ���c ngay t d�ng s" kh#i.

2. N�ng l�c suy lu�n logic

� Bi�t phân tích s� v�t và hi�n t��ng qua các d�u hi�u �'c tr�ng c�a chúng.

� Bi�t thay ��i góc nhìn khi xem xét m�t s� v�t, hi�n t��ng.

� Bi�t cách tìm con ���ng ng�n �� �i ��n k�t lu�n cn thi�t.

� Bi�t xét �� các �i�u ki�n cn thi�t �� ��t ���c k�t lu�n mong mun.

� Bi�t xây d�ng ph�n ví d� �� lo�i b� m�t s mi�n tìm ki�m vô ích.

� Bi�t quay l�i �i�m v a xu�t phát �� tìm ���ng �i m�i.

3. N�ng l�c �'c t�

� Bi�t di%n ��t chính xác �i�u mình mong mun

� Bi�t s, d�ng thành th�o h� thng kí hi�u, các qui ��c �� di%n t� v�n ��.

� Bi�t phân bi�t thành th�o các k� n�ng ��c, vi�t và nói.

Page 6: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

� Bi�t thu g�n các �'c t� và tr�t t� hóa các �'c t� �� dùng khái ni�m tr��c mô t�

cho khái ni�m sau.

4. N�ng l�c lao ��ng sáng t�o

� Bi�t t� h�p các y�u t, các thao tác �� thi�t k� m�t dãy ho�t ��ng, nh*m ��t ��n

k�t qu� mong mun.

5. N�ng l�c ki�m ch�ng

� Bi�t suy xét s� �úng sai t m�t lo�t s� ki�n

� Bi�t t�o ra các t�"ng t� hay các t�"ng ph�n �� kh&ng �!nh ho'c bác b� m�t �'c

tr�ng nào �ó trong s�n ph�m mình làm ra.

� Bi�t ch( ra m�t cách ch�c ch�n các d� li�u cn ph�i ki�m nghi�m sau khi th�c

hi�n m�t s ln ki�m nghi�m.

6. N�ng l�c th�c hành

� Bi�t th�c hi�n d�t khoát m�t s ��ng tác trong khi làm thí nghi�m.

� Bi�t kiên nh-n và kiên trì trong quá trình làm sáng t� m�t s v�n �� lí thuy�t qua

th�c nghi�m ho'c �i ��n m�t s v�n �� lí thuy�t m�i d�a vào th�c nghi�m.

• Theo tài li�u c�a H�i hóa h�c Vi�t Nam [18], nh�ng ph�m ch�t và n�ng l�c quan

tr�ng nh�t c�a m�t h�c sinh gi�i hóa h�c �ó là:

� Có n�ng l�c t� duy tt và sáng t�o (bi�t phân tích, t�ng h�p, so sánh, khái quát

cao, có kh� n�ng s, d�ng ph�"ng pháp m�i: quy n�p, di%n d!ch, lo�i suy…)

� Có ki�n th�c hóa h�c sâu s�c, v�ng vàng, h� thng (chính là n�m v�ng b�n ch�t

hóa h�c c�a các hi�n t��ng hóa h�c). Bi�t v�n d�ng linh ho�t, sáng t�o nh�ng ki�n

th�c c" b�n �ó vào tình hung m�i.

� Có k� n�ng th�c nghi�m tt, có n�ng l�c v� ph�"ng pháp nghiên c�u khoa h�c

hóa h�c (bi�t nêu ra nh�ng lí lu�n cho nh�ng hi�n t��ng x�y ra trong th�c t�, bi�t cách

dùng th�c nghi�m �� ki�m ch�ng l�i nh�ng lí lu�n trên và bi�t cách dùng lí thuy�t ��

gi�i thích nh�ng hi�n t��ng �ã ���c ki�m ch�ng).

Page 7: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� �

• Các ý ki�n trên �ã cho ta cái nhìn t�"ng �i �y �� v� m�t h�c sinh gi�i hóa h�c.

Chúng tôi xin �úc k�t v�n �� này l�i nh� sau:

N&ng l'c và ph(m ch)t c�a m*t h�c sinh gi+i hóa h�c:

� Có lòng say mê h�c t�p hóa h�c cao ��; có s� nh�y c�m hóa h�c và có kh� n�ng

t� h�c, t� nghiên c�u.

� Có n�ng l�c t� duy tt và sáng t�o.

� N�m v�ng b�n ch�t hi�n t��ng hóa h�c, ki�n th�c c" b�n, k� n�ng th�c hành thí

nghi�m ��ng th�i v�n d�ng thông minh sáng t�o nh�ng ki�n th�c, k� n�ng �y vào �i�u

ki�n c� th�.

1.3. HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI,N TRI TH-C HÓA HC CHO

HC SINH

1.3.1. Hình thành và phát tri�n tri th�c

[19]S� hình thành tri th�c, k� c� các tri th�c v� các ph�"ng th�c hành ��ng làm

c" s# cho các k� n�ng h�c t�p, là m�t quá trình lâu dài.Nó ���c b�t �u t vi�c thông

báo s" b� cho h�c sinh nh�ng thông tin h�c t�p hay gi�i thi�u v�i h�c sinh nh�ng bi�n

pháp công tác h�c t�p, nh�ng bi�n pháp hoàn thành công tác h�c t�p và ���c ti�p t�c

sau này khi h�c sinh áp d�ng các tri th�c �ó vào các gi� h�c sau.

Trình �� phát tri�n c�a tri th�c ���c xác �!nh b#i các ch�"ng trình h�c và ���c

th�c hi�n trong các sách giáo khoa và các tài li�u tham kh�o v� ph�"ng pháp gi�ng d�y

b� môn. Ch&ng h�n, # giai �o�n �u d�y môn hóa h�c, h�c sinh h�c t�p môn này #

trình �� các quan ni�m v� phân t,, nguyên t,. V� sau, ��n l�p 10, các em nghiên c�u

thành phn, tính ch�t c�a các ch�t và các hi�n t��ng hóa h�c trên c" s# �!nh lu�t tun

hoàn c�a D.I.Mendeleev, trên c" s# c�u t�o nguyên t,, c�u trúc tinh th� c�a các ch�t và

các d�ng liên k�t hóa h�c khác nhau. Lên l�p 11, các em nghiên c�u hóa h�c # trình ��

thuy�t �i�n t, – ion. Và lên l�p 12 là thuy�t c�u t�o hóa h�c các h�p ch�t h�u c" c�a

A.M.Butlerov.

Page 8: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� �

Tri th�c ���c phát tri�n nhi�u nh�t trong tr��ng h�p xác l�p nh�ng liên h� qua l�i

gi�a chúng theo nhi�u h��ng khác nhau:

1. Gi�a các tri th�c khác nhau thu�c cùng m�t trình �� lí thuy�t (gi�a các khái ni�m,

gi�a các tài li�u h�c c) và m�i).

2. Gi�a các tri th�c thu�c các trình �� khác nhau (k� c� gi�a hóa vô c" và hóa h�u

c").

3. Gi�a các l�nh v�c tri th�c khác nhau (liên h� liên b� môn gi�a hóa h�c, toán h�c,

v�t lí h�c, , sinh h�c, �!a lí, l!ch s,…).Trong th�c ti%n gi�ng d�y, cn tính toán ��n tính

ch�t c�a các liên h� qua l�i �ó và ý ngh�a c�a chúng. Ch&ng h�n, h�c sinh thu ���c tri

th�c v� nh�ng tính ch�t riêng bi�t c�a m�t s axit nh� axit clohi�ric và axit sunfuric #

l�p 9. Các em c)ng h�c cách t� l�c áp d�ng các tri th�c này: các em hoàn thành các

ph�"ng trình ph�n �ng trung hòa và ph�"ng trình ph�n �ng gi�a các oxit kim lo�i v�i

các axit nitric và axit photphoric theo cách t�"ng t� v�i các tính ch�t �ã ���c phân tích

c�a axit clohi�ric và axit sunfuric. . các l�p trên, các tri th�c này ���c m# r�ng và �ào

sâu thêm, t�c là ���c phát tri�n ti�p. H�c sinh l�p 10 không ch( nghiên c�u các tính

ch�t chung, mà còn nghiên c�u c� các tính ch�t �'c bi�t, các tính ch�t oxi hóa c�a axit

sunfuric, và h�c sinh l�p 11 nghiên c�u tính ch�t c�a axit nitric. Nh� v�y, các em �ã

nghiên c�u tính ch�t các axit # trình �� m�i , c� th� là trên quan �i�m c�a thuy�t �i�n

li, c�a các quan �i�m �i�n t,, c�a ��ng hóa h�c. . l�p 12, cn lôi cun h�c sinh v�n

d�ng nh�ng tri th�c v� các tính ch�t chung c�a các axit �ã ���c h�c # l�p d��i ��

�oán tr��c tính ch�t c�a các axit cacboxylic. Khi nghiên c�u tính ch�t c�a axit

cacboxylic # trình �� lí thuy�t cao h"n (trên quan �i�m thuy�t c�u t�o hóa h�c c�a h�p

ch�t h�u c", c�a �nh h�#ng qua l�i gi�a các nguyên t, trong phân t,, trên c" s# các

quan �i�m �i�n t, và n�ng l��ng) có th� d-n d�t h�c sinh ��n ch/ gi�i thích nh�ng

khác bi�t trong các tính ch�t c�a các axit axetic và cloaxetic, tiên �oán các tính ch�t

c�a axit acrilic, c�a phenol (axit phenic) và c� các aminoaxit. Cn t�o �i�u ki�n �� h�c

sinh v�n d�ng trong các gi� hóa h�c nh�ng tri th�c l�nh h�i ���c trong các bu�i h�c

Page 9: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

c�a các b� môn khác ( ý ngh�a c�a axit clohi�ric trong quá trình tiêu hóa, �nh h�#ng

tính axit c�a ��t ��n s�n l��ng mùa màng c�a m�t s cây tr�ng, s, d�ng axit �� t�y g(,

làm m�m n��c, �� tích �i�n acquy, trong quá trình hàn, trong sinh ho�t…).

Nh� v�y, tri th�c h�c sinh thu l��m s" b� s$ ���c phát tri�n lên nhi�u h"n, và do

�ó gây tác d�ng phát tri�n ��n t� duy h�c sinh nhi�u h"n n�u nh� trong quá trình d�y

h�c, các tri th�c �ó và c� các k� n�ng h�c t�p ���c v�n d�ng trong nh�ng liên h� khác

nhau và # trình �� khác ch� không ch( trong nh�ng �i�u ki�n ging nh� lúc hình thành

s" b� các tri th�c �ó. �i�u này r�t quan tr�ng trong công tác b�i d� ng h�c sinh gi�i

hóa h�c. Vì �� gi�i quy�t yêu cu �� thi h�c sinh gi�i �òi h�i h�c sinh không ch( n�m

v�ng tri th�c mà còn ph�i v�n d�ng thông minh, sáng t�o các tri th�c �y vào các nhi�m

v� và tình hung khác nhau.

Khi hình thành và phát tri�n tri th�c cho h�c sinh cn �áp �ng các yêu cu sau

[10,31]:

� Truy�n th� �y ��, chính xác theo tiêu chu�n ki�n th�c, k� n�ng c�a ch�"ng trình

và sách giáo khoa.

� Khai thác nh*m kh�c sâu ki�n th�c tr�ng tâm, làm cho h�c sinh hi�u sâu, nh� lâu,

v�n d�ng tt.

� Hình thành v�ng ch�c các khái ni�m, các �!nh lu�t c" b�n c�a hóa h�c theo hai con

���ng: qui n�p- suy di%n và hai ho�t ��ng logic: �!nh ngh�a và phân chia khái ni�m.

� T�p cho h�c sinh v�n d�ng, xem xét v�n �� d��i nhi�u khía c�nh khác nhau, tìm

mi quan h� logic gi�a các khái ni�m.

� Khi h�c qui lu�t, cn l�y ví d� c� th� �� minh h�a, c)ng nh� v�n d�ng qui lu�t ��

gi�i thích các hi�n t��ng.

� Khái quát hóa, quy lu�t hóa các v�n �� �ã h�c �� có th� v�n d�ng cho nhi�u tr��ng

h�p.

Page 10: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

� V�n d�ng các ki�n th�c v� lí thuy�t chung (c�u t�o ch�t, liên k�t hóa h�c, lí thuy�t

v� các ph�n �ng hóa h�c) �� gi�i thích tính ch�t và ph�n �ng c�a ch�t. M't khác, tr��c

khi h�c các ch�t c� th� ph�i n�m v�ng tính ch�t chung c�a lo�i ho'c nhóm ch�t.

� V�n d�ng các tính ch�t v� ph�n �ng c�a các ch�t �� x, lí tình hung c� th� ���c

�'t ra trong các bài t�p.

1.3.2. Hình thành và phát tri�n k. n&ng h�c t/p

1.3.2.1. K� n�ng gi�i các bài t�p hóa h�c [19,20]

Gi�i bài t�p là m�t mô hình c�a t�p h�p nh�ng hành ��ng trí tu� ���c v�n d�ng

trong quá trình gi�i. Nh�ng quan sát qua trình gi�i và vi�c phân tích các hành ��ng c�a

h�c sinh là m�t ngu�n thông tin v� tính ch�t c�a ho�t ��ng trí tu� c�a h�c sinh, v� c"

ch� t� duy c�a h�c sinh. M't khác gi�i bài t�p là m�t ph�"ng pháp h�c t�p tích c�c, có

các tác d�ng l�n sau �ây:

� Làm cho h�c sinh hi�u sâu h"n các khái ni�m �ã h�c.

� M# r�ng s� hi�u bi�t m�t cách sinh ��ng, phong phú và không làm n'ng n� khi

l��ng ki�n th�c c�a h�c sinh.

� C�ng c ki�n th�c c) m�t cách th��ng xuyên, và h� thng hóa các ki�n th�c �ã

h�c.

� Bài t�p hóa h�c thúc ��y th��ng xuyên s� rèn luy�n, các k� n�ng k� x�o cn thi�t

v� hóa h�c

� T�o �i�u ki�n �� t� duy phát tri�n. Khi gi�i bài t�p, h�c sinh b�t bu�c ph�i suy lí

ho'c quy n�p, ho'c di%n d!ch, ho'c lo�i suy.

Chính vì nh�ng tác d�ng to l�n nh� v�y nên bài t�p hóa h�c là ph�"ng ti�n h�u

hi�u �� �ánh giá, tuy�n ch�n các h�c sinh có n�ng l�c h�c hóa tt trong các kì thi h�c

sinh gi�i.

1.3.2.2. K� n�ng ti�n hành th�c nghi�m hóa h�c

[20] Tm quan tr�ng c�a thí nghi�m th�c hành trong gi�ng d�y hóa h�c:

� C� th� hóa ki�n th�c và c�ng c ki�n th�c.

Page 11: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

� Rèn luy�n k� n�ng, k� x�o th�c hành.

� Giúp h�c sinh cách v�n d�ng ki�n th�c m�t cách ��c l�p �� gi�i thích các hi�n

t��ng quan sát ���c.

� D�y cho h�c sinh cách gi�i các bài t�p th�c nghi�m.

� Góp phn vào vi�c phát tri�n t� duy c�a h�c sinh.

� T�ng c��ng h�ng thú h�c t�p c�a các em �i v�i b� môn hóa h�c.

Trong các kì thi h�c sinh gi�i hóa h�c # n��c ta thi�u phn th�c hành thí nghi�m là

ch�a ki�m tra toàn di�n ���c kh� n�ng h�c t�p hóa h�c c�a h�c sinh. Tuy nhiên, mun

hình thành và phát tri�n k� n�ng th�c hành cn ph�i có th�i gian. �i�u �ó cn s� quan

tâm c�a nhà tr��ng và tâm huy�t c�a giáo viên trong quá trình gi�ng d�y nói chung và

b�i d� ng h�c sinh gi�i nói riêng.

1.4. PH��NG PHÁP D Y HC HÓA HC

1.4.1. Các thao tác t� duy quan tr�ng nh)t trong hóa h�c

1.4.1.1. So sánh [19, tr.25]

So sánh là m�t công tác h�c t�p và là m�t thao tác t� duy mà trong quá trình ti�n

hành nó, ho�t ��ng trí tu� c�a h�c sinh h��ng vào:

� V�ch rõ nh�ng d�u hi�u d�a vào �ó có th� �i chi�u hay �i l�p các hi�n t��ng,

các ch�t hay các �i t��ng �ã cho khác .

� Xác l�p s� t�"ng ��ng hay khác bi�t gi�a chúng .

� Khái quát hóa các k�t qu� so sánh d��i d�ng m�t k�t lu�n .

Trong ho�t ��ng t� duy c�a h�c sinh thì so sánh gi� vai trò tích c�c quan tr�ng. B#i

vi�c nh�n th�c b�n ch�t c�a s� v�t hi�n t��ng không th� có ���c n�u không tìm ra s�

ging và khác c�a các s� v�t hi�n t��ng.

Ví d�: Mui amoni và mui kim lo�i ki�m ging và khác nhau c" b�n # nh�ng �i�m

nào? Nêu ra m�t vài ví d� c� th�.

1.4.1.2. Khái quát hóa [19, tr.47]

Page 12: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Khái quát hóa là m�t trong nh�ng thao tác t� duy và h�c t�p quan tr�ng nh�t mà

trong quá trình ti�n hành, ho�t ��ng trí tu� c�a h�c sinh h��ng vào:

� V�ch rõ nh�ng m't chung và b�n ch�t c�a các s� v�t hay hi�n t��ng cn nghiên

c�u.

� Xác l�p gi�a chúng nh�ng mi liên h� và quan h� m�i.

� Trên c" s# �ó, xây d�ng nh�ng nguyên lí t�ng quát m�i.

Khái quát hóa ch&ng nh�ng có th� d��i d�ng k�t lu�n hay �!nh ngh�a khái ni�m, mà

còn có th� d��i d�ng gi�i thích, ch�ng minh. Cn quan tâm làm th� nào cho các phán

�oán c�a h�c sinh có c�n c� v�ng vàng, nh�t quán và có quan h� qua l�i v�i nhau. T�

duy khái quát hóa là ho�t ��ng t� duy có ch�t l��ng cao, sau này khi h�c # c�p h�c

cao, t� duy này s$ ���c huy ��ng m�t cách m�nh m$ vì nó chính là t� duy lí lu�n khoa

h�c.

Ví d�: Nêu nguyên t�c chung �� �i�u ch� r��u b�c I thành r��u b�c II, r��u b�c II

thành r��u b�c III. Nêu ví d� minh h�a.

1.4.1.3. Tru t�ng hóa [19, tr.39]

Tr u t��ng hóa là thao tác t� duy mà khi ti�n hành nó, ho�t ��ng trí tu� c�a h�c

sinh h��ng vào:

� V�ch rõ nh�ng d�u hi�u �'c tr�ng, nh�ng tính ch�t và quan h� chung c�a các

ch�t, các hi�n t��ng hay các �i t��ng khác �ang nghiên c�u lúc �ó.

� Tách bi�t nh�ng d�u hi�u riêng bi�t hay d�u hi�u b�n ch�t ra kh�i t�p h�p nh�ng

d�u hi�u chung và tr u t��ng hóa chúng thm trong óc.

� Trên c" s# tr u t��ng hóa �ó, hình thành nh�ng khái quát hóa t�"ng �ng.

Sau �ó c� th� hóa các khái quát hóa v a xây d�ng b*ng nh�ng ví d� m�i

1.4.2. Ph��ng pháp d�y h�c [20, tr.124]

Ph�"ng pháp d�y h�c là cách th�c, con ���ng ho�t ��ng c�a thy và ho�t ��ng c�a

trò d��i s� ch( ��o c�a thy, nh*m làm cho trò n�m v�ng ki�n th�c, k� n�ng và k� x�o,

Page 13: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

phát tri�n n�ng l�c nh�n th�c, hình thành th� gi�i quan khoa h�c và nhân sinh quan

c�ng s�n ch� ngh�a.

1.4.3. Yêu c0u chung ��i v1i ph��ng pháp d�y h�c hóa h�c [20, tr.131,132]

Ph�"ng pháp d�y h�c hóa h�c có ch�t l��ng cao ph�i ��m b�o nh�ng yêu cu sau

�ây:

� B�o ��m tính khoa h�c và tính ��ng cao, ngh�a là b�o ��m truy�n th� cho h�c

sinh nh�ng ki�n th�c c" b�n, tinh gi�n, v�ng ch�c, chính xác khoa h�c, g�n ch't v�i

th�c ti%n sinh ��ng và có n�i dung t� t�#ng sâu s�c.

� B�o ��m cung c�p cho h�c sinh ti�m l�c �� phát tri�n toàn di�n. Nói cách khác

ph�"ng pháp d�y h�c tt ph�i ��m b�o cho h�c sinh v�n d�ng thành th�o lí thuy�t vào

th�c hành, vào nh�ng ho�t ��ng th�c ti%n; trên c" s# �ó giúp phát huy t� duy logic, trí

thông minh, kh� n�ng suy ngh� và làm vi�c t� l�p sáng t�o c�a h�c sinh. Mun th�

ph�"ng pháp d�y h�c ph�i linh ho�t, sáng t�o, phong phú, ph�i luôn luôn ���c c�i ti�n

��i m�i.

� Ph�i phù h�p và th� hi�n ���c �'c �i�m c�a ph�"ng pháp nghiên c�u khoa h�c

�'c tr�ng c�a khoa h�c hóa h�c. Ví d�: hóa h�c là m�t khoa h�c không th� phát tri�n

���c n�u không có quan sát, thí nghi�m, n�u không có quá trình t� duy quy n�p ( t�t

nhiên ph�i k�t h�p v�i di%n d!ch). Vì v�y trong khi d�y môn hóa h�c # nhà tr��ng nh�t

thi�t ph�i t�n d�ng quan sát, thí nghi�m h�c t�p.

� B�o ��m truy�n th� cho h�c sinh – theo nh�ng quy t�c s� ph�m tiên ti�n - m�t

khi l��ng ki�n th�c nh�t �!nh trong m�t th�i gian h�n ch� v�i ch�t l��ng cao nh�t.

1.5. CÁC KÌ THI HC SINH GI�I HÓA HC � VI�T NAM VÀ QU2C T3

1.5.1. Ý ngh.a c�a các kì thi h�c sinh gi+i

Theo [20, tr.394], thi h�c sinh gi�i hóa h�c có ý ngh�a l�n:

� Khuy�n khích vi�c h�c t�p hóa h�c v�ng ch�c sâu r�ng, h�c m�t cách thông minh

sáng t�o và rèn luy�n thành th�o k� n�ng k� x�o.

� L�a ch�n ���c h�c sinh có kh� n�ng �'c bi�t v� hóa h�c.

Page 14: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

� Thúc ��y, khuy�n khích ��ng viên phong trào gi�ng d�y hóa h�c, ch�m lo ��n các

h�c sinh có n�ng khi�u, nâng cao ch�t l��ng d�y và h�c.

� Cung c�p nh�ng s li�u cn thi�t �� �ánh giá ch�t l��ng kh� n�ng t� duy v.v…

cho các �� tài nghiên c�u v� h�c sinh trong t ng giai �o�n.

1.5.2. M4t h�n ch� c�a các kì thi h�c sinh gi+i 5 Vi�t nam

Bên c�nh nh�ng �u �i�m, các kì thi h�c sinh gi�i nói chung và kì thi h�c sinh gi�i

hóa h�c nói riêng c)ng có nh�ng khuy�t �i�m nh�t �!nh:

� �u t� quá tn kém nh�ng hi�u qu� không cao.

� . nhi�u tr��ng vì quá �u t� vào luy�n h�c sinh gi�i mà xem nh+ nh�ng môn h�c

còn l�i d-n ��n tình tr�ng h�c sinh h�c l�ch.

Ví d� nh� # tr��ng THPT chuyên Lê H�ng Phong TP.HCM �ã t ng có h�c sinh ��t

gi�i quc gia nh�ng l�i r�t kì thi tt nghi�p do quay bài.

� Còn n'ng v� m't thành tích, ch�a chú tr�ng ��n ch�t l��ng.

� N�y sinh m�t s tiêu c�c trong công tác coi thi, ch�m thi. Ví d� nh� # kì thi HSG

quc n�m 2005 môn tin h�c # t(nh Thái Bình có 7 bài thi ging nhau ��n t ng chi ti�t.

1.5.3. Các kì thi h�c sinh gi+i hóa h�c 5 Vi�t Nam

1.5.3.1. H�c sinh gi�i hóa h�c c p t�nh, thành ph�

���c t� ch�c r�ng rãi # hu h�t các t(nh, thành trong n��c. �ây c)ng là kì thi nh*m

m�c �ích tuy�n ch�n nh�ng h�c sinh �u tú, có n�ng khi�u �'c bi�t v� hóa h�c c�a t(nh,

thành �� d� thi h�c sinh gi�i quc gia h*ng n�m. Các t(nh th��ng t� ch�c ��i tuy�n

qua các kì thi t c�p tr��ng lên t(nh. . c�p tr��ng ch�n ��i tuy�n do tr��ng ra ��. .

c�p t(nh, S# Giáo d�c – �ào t�o ra ��. Th��ng các tr��ng ch�n s h�c sinh gi�i môn

hóa, c)ng nh� các môn khác t các l�p �u c�p và b�i d� ng dn �� ch�n l�a h�c sinh

cho các kì thi h�c sinh gi�i t(nh l�p 10, 11,12. T(nh t� ch�c thi toàn t(nh v�i hai hình

th�c: M�t là thi chung cho t�t c� các tr��ng theo m�t �� chung �� ch�n gi�i nh�t, nhì,

ba cá nhân và ��ng ��i. Hai là thi riêng cho các l�p chuyên. Hu h�t các t(nh ch�n thi

h�c sinh gi�i quc gia l�y trong các l�p chuyên. Sau khi có ��i tuy�n c�a t(nh, S# Giáo

Page 15: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

d�c – �ào t�o t� ch�c b�i d� ng riêng cho ��i tuy�n b*ng m�t ch�"ng trình t� ch�n

nh*m nâng cao và m# r�ng ki�n th�c chu�n b! thi quc gia.

1.5.3.2. Olympic hóa h�c 30-4 khu v�c phía Nam

Kì thi Olympic truy�n thng 30-4 dành cho h�c sinh l�p 10 và 11 ���c t� ch�c

h*ng n�m theo sáng ki�n c�a tr��ng THPT chuyên Lê H�ng Phong và S# Giáo d�c –

�ào t�o TP.HCM, b�t �u t n�m 1995 (ln th� I) ��n nay n�m 2006 là ln th� XII.

Kì thi ���c t� ch�c nh*m m�c �ích:

� Phát hi�n và ��ng viên phong trào h�c t�p rèn luy�n c�a h�c sinh n�ng khi�u l�p

10 và 11 các t(nh phía Nam chu�n b! ��i ng) d� thi h�c sinh gi�i quc gia hóa h�c

h*ng n�m.

� Trao ��i kinh nghi�m v� b�i d� ng h�c sinh gi�i hóa h�c gi�a giáo viên các

tr��ng có h�c sinh tham gia d� thi.

� T�o �i�u ki�n �� các h�c sinh gi�i hóa # các t(nh thành giao l�u, làm quen v�i

hình th�c thi Olympic khu v�c và trao ��i l-n nhau v� kinh nghi�m h�c t�p hóa h�c.

�i t��ng d� thi: h�c sinh l�p 10 và 11THPT, m/i ��i ti �a 3 h�c sinh/ khi.

Quy cách ra ��: m/i t(nh có ��i tuy�n tham d� s$ �� ngh! m�t �� thi g�m 6 câu theo

n�i dung cho tr��c, kèm theo là �áp án và thang �i�m chi ti�t cho t ng câu.( 6 câu x 5

di�m = 30 �i�m). �� thi chính th�c s$ bao g�m 4 ��n 6 câu h�i rút t các �� thi �� c,,

trong �ó luôn có 1 câu c�a tr��ng ��ng cai.

1.5.3.3. H�c sinh gi�i qu�c gia hóa h�c

. n��c ta, n�m 1993, ln �u tiên khoa Hóa h�c tr��ng ��i h�c S� ph�m Hà N�i 1

��ng ra t� ch�c kì thi h�c sinh gi�i v�i s� tham gia c�a nhi�u t(nh, thành ph và t

n�m 1994 h*ng n�m B� Giáo d�c và �ào t�o ��u t� ch�c thi h�c sinh gi�i toàn quc v�

môn hóa h�c. �ây là kì thi v� hóa h�c có quy mô l�n nh�t trên ph�m vi c� n��c. M�c

�ích l�a ch�n nh�ng h�c sinh có kh� n�ng xu�t s�c nh�t v� hóa h�c ��ng th�i chu�n b!

��i tuy�n cho kì thi Olympic hóa h�c quc t�. Kì thi này cho dành riêng cho khi l�p

12, tuy r*ng n�i dung thi v-n dàn tr�i c� ba khi và thêm m�t s n�i dung nâng cao

Page 16: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

thu�c ch�"ng trình ��i h�c. . m�t s t(nh h�c sinh khi l�p 10 hay 11 c)ng có th�

tham d� kì thi này n�u �� kh� n�ng, và ta g�i �ó là thi v��t c�p. Các h�c sinh �o�t gi�i

có s �i�m cao ���c tri�u t�p vào ��i d� tuy�n Olympic hóa h�c quc t� t�i Hà N�i.

Sau quá trình b�i d� ng, ôn luy�n các h�c sinh l�i tr�i qua m�t kì thi tuy�n ch�n n�a

và cui cùng ch�n l�a ra ��i tuy�n chính th�c thi Olympic hóa h�c quc t� g�m 4

thành viên.

1.5.4. Olimpic hóa h�c qu�c t� IChO

Vài nét hình thành và phát tri�n thi Olympic hóa h�c qu�c t�[17,37,40]

“ Olympic” là m�t t quc t� thông d�ng, gn nh� ��ng ngh�a v�i “ thi tài”. Tr��c

công nguyên n�m 776, m�t cuôc h�i th�o thi tài k� thu�t ���c t� ch�c t�i Olympic, n"i

có xây d�ng ��n th� thn “G�t” thu�c mi�n nam Hi L�p. Trong th�i gian t� ch�c thi

tài, các thn thánh toàn Hi L�p ��u ng ng chi�n. K0 th�ng ���c ��i vòng hoa k�t b#i

các lá cây oliu, có l$ vì v�y mà cành oliu t �ó �ã t��ng tr�ng cho ý ngh�a Hòa Bình.

�� k( ni�m sáng ki�n l!ch s, này c�a nhân lo�i, ngày nay ng��i ta g�i các cu�c �ua tài

l�n có tính ch�t toàn cu là Olympic ( thi, th� thao v.v…). Olympic không ch( h�n ch�

trong thi tài th� d�c th� thao mà còn thi tài trí tu�. T c� Hi L�p, ngoài thi tài v� th� l�c

nh�: ch�y, ném ��a, �ua ng�a v.v…còn có thi tài v� ngh� thu�t, thi ca, sân kh�u, âm

nh�c…

Olympic hóa h�c �u tiên phát sinh # �ông Âu. Nh�ng n�m 50 c�a th� k( 20, # các

n��c �ông Âu có các cu�c thi hóa h�c là m�t ho�t ��ng ngo�i khóa c�a các h�c sinh

trung h�c, v� sau phát tri�n thành cu�c thi hóa h�c toàn quc và g�i là Olympic hóa

h�c toàn quc. L�y Ba Lan làm ví d�, ng��i kh#i x��ng Olympic hóa h�c là thy cô

giáo d�y hóa h�c c�a tr��ng n� trung h�c và m�t h�c sinh là ch� t!ch h�i hóa h�c ��m

nhi�m m�t ho�t ��ng ngo�i khóa cho h�c sinh c�a tr��ng này. Ngày 3 tháng 3 n�m

1952 hai ng��i (n�) biên so�n ch�"ng trình và quy ch� Olympic hóa h�c trình lên B�

giáo d�c và Vi�n khoa h�c Ba Lan. Cùng m�t lúc, khoa hóa tr��ng ��i h�c Vac-sa-va

cùng trình lên B� Giáo d�c ki�n ngh! t� ch�c Olympic hóa h�c, và tháng 6 n�m 1954

Page 17: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

trình lên các v�n ki�n g�m các b��c thi c,, các �� thi và các quy ch� thi. Trong n�m

h�c 1953 – 1954, t� ch�c thí �i�m Olympic hóa h�c, ng��i t� ch�c là các nhà nghiên

c�u, gi�ng d�y có bn tr��ng tham gia, k�t qu� thi r�t m1 mãn.

Ngày 16 tháng 12 n�m 1954 B� giáo d�c Ba Lan ��ng ra thành l�p �y ban Olympic

hóa h�c, ti�p �ó l�p ti�p b�y �y ban khu v�c. Quá trình di%n bi�n này có th� th�y

Olympic hóa h�c b�t �u là do dân gian kh#i x��ng và nhanh chóng ���c chính ph�

coi tr�ng và ��ng ra t� ch�c hình thành. H�i hóa h�c Ba Lan ngay t �u �ã có m�t

h�ng thú khá m�nh �i v�i Olympic hóa h�c nh�ng không có n�ng l�c ��m ��"ng.

Cu�c thi Olympic hóa h�c �u tiên c�a Ba Lan do B� giáo d�c và Vi�n khoa h�c

Ba Lan ��ng t� ch�c t�i cung thanh niên Ba Lan.Các n��c lân c�n Ba Lan nh� Ti�p

Kh�c và Hunggari c)ng có nh�ng ho�t ��ng ngo�i khoá t�"ng t� cho h�c sinh trung

h�c.

Ngày 1968 ch� t!ch Olympic hóa h�c n��c Ti�p Kh�c là giáo s� J.Lauschmann g,i

công hàm cho hai t� ch�c t�"ng t� c�a Ba Lan và Hunggari ki�n ngh! t� ch�c Olympic

hóa h�c quc t� ( International Chemistry Olympiad, vi�t t�t là IChO). Cùng n�m �ó,

ngày 15 tháng 5, ��i bi�u ba n��c nhóm h�p trù b! Olympic hóa h�c th� gi�i t�i thành

ph Moravska Ostrova Ti�p Kh�c. T�i hôi ngh! �ã �� ra 6 �i�u kho�n và quy t�c chung

v� thi Olympic hóa h�c quc t�.

T ngày 18 ��n 21 tháng 6 n�m 1968, ba n��c Ba Lan, Hunggari và Ti�p Kh�c,

m/i n��c c, 6 h�c sinh ( t�ng s 18 h�c sinh) t�i Praha và Bratislava – Ti�p Kh�c d�

thi hóa h�c. �ó là kì thi Olympic hóa h�c quc t� ln th� nh�t, IChO -1. T �ó m# �u

cho k( nguyên Olympic hóa h�c quc t�.

Olympic hóa h�c quc t� là kì thi dành cho các cá nhân, không ph�i kì thi t�p th�.

Kì thi �ã thúc ��y tình b�n và s� h�p tác gi�a các h�c sinh, th�t ch't mi liên h� gi�a

các nhà khoa h�c tr0 tu�i, t�o �i�u ki�n trao ��i kinh nghi�m giáo d�c và khoa h�c

gi�a các quc gia. Ban t� ch�c c�a kì thi là B� Giáo d�c c�a n��c ��ng cai.

Page 18: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

IChO t lúc ra ��i �ã ���c các nhà gi�ng d�y hóa h�c và h�c sinh trung h�c th�

gi�i yêu thích. T 1968 ��n n�m nay ( tr 1971 do không có �i�n nên không t� ch�c)

��u t� ch�c m/i n�m m�t ln. Quy �!nh tham d� m/i n��c g�m 4 h�c sinh và 2 h��ng

d-n viên. Olympic hóa h�c th� gi�i ln �u tiên t� ch�c t�i m�t n��c Châu Á �ó là

Trung Quc vào n�m 1995.

Ln �u tiên Vi�t Nam c, ��i tuy�n tham d� kì thi Olympic quc t� v� hóa h�c là

vào n�m 1996, ln th� 28 t�i Liên bang Nga. . các ln d� thi chúng ta ��u ��t ���c

nh�ng k�t qu� �áng ph�n kh#i. . các kì thi Olympic ln th� 33 và 35 ��i tuy�n Vi�t

Nam ��u có h�c sinh ��t huy ch�"ng vàng. �ây là thành tích �áng t� hào c�a h�c sinh

Vi�t Nam trên tr��ng quc t�.

1.6. �� THI HC SINH GI�I HÓA HC � VI�T NAM VÀ QU2C T3

�� tìm hi�u �'c �i�m các �� thi h�c sinh gi�i hóa h�c trong n��c và quc t�, chúng

tôi �ã ti�n hành phân tích các �� thi và tham kh�o ý ki�n các thy cô sau �ây: Thy Lê

Thanh Liêm, t� tr�#ng t� hóa hóa tr��ng THPT chuyên ban Ngô Quy�n, Biên Hòa,

��ng Nai, Thy Nguy%n Ng�c H�ng , gi�ng viên khoa hóa tr��ng ��i h�c S� ph�m

TP.HCM, Thy Nguy%n ���ng, giáo viên hóa tr��ng THPT Lê �ôn, TP.HCM; Cô

Huy�n Ch�"ng, t� tr�#ng t� hóa tr��ng THPT Lê Quý �ôn, TP.HCM; Cô Trn Tuy�t

Nhung, giáo viên hóa tr��ng THPT chuyên L�"ng Th� Vinh, Biên Hòa, ��ng Nai; Cô

Nguy%n th! Ph�"ng Dung, giáo viên hóa tr��ng THPT L�"ng Ng�c Quy�n, Thái

Nguyên.

1.6.1. �4c �i�m �� thi h�c sinh gi+i hóa h�c 5 Vi�t Nam

1.6.1.1. �� thi h�c sinh gi�i c p t�nh, thành ph�

a. N�i dung

• Hóa ��i c�"ng

� C�u t�o nguyên t,, liên k�t hóa h�c; v�n d�ng t v! trí suy c�u t�o, tính ch�t và

ng��c l�i, c�u hình electron c�a nguyên t,, c�a ion, c�u t�o h�t nhân, s� lai hóa, liên

Page 19: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

k�t σ, liên k�t π, liên k�t cho nh�n, n�ng l��ng liên k�t �nh h�#ng t�i hi�u �ng nhi�t

c�a ph�n �ng.

� Ph�n �ng oxi hóa kh,: �!nh ngh�a, cách cân b*ng, cách nh�n ra, vai trò t ng ch�t

trong ph�n �ng, chi�u ph�n �ng oxi hóa kh, trong dung d!ch.

� N�ng �� dung d!ch: C%, CM ( phân t,, ion), quan h� gi�a hai lo�i n�ng ��, v�n

d�ng trong vi�c gi�i bài toán hóa h�c.

� �!nh lu�t Avoga�ro: gi�i bài t�p # �i�u ki�n tiêu chu�n và �i�u ki�n thí nghi�m;

quan h� gi�a th� tích và áp su�t c�a ch�t khí trong m�t bình kín; xác �!nh công th�c

c�a các ch�t.

� Cân b*ng hóa h�c và các v�n d�ng quan tr�ng.

� S� �i�n li, ch�t �i�n li, ch�t �i�n li, m�nh, y�u, trung bình (�� �i�n li α), tích s

tan và các v�n d�ng quan tr�ng, axit – baz" và các ph�n �ng axit – baz" ( theo quan

ni�m m�i), tính ch�t c�a dung d!ch mui( s� thu2 phân c�a mui), ph�"ng trình ion

�y ��, thu g�n; chi�u c�a ph�n �ng trao ��i trong dung d!ch, ph�n �ng c�a dung d!ch

amoniac v�i dung d!ch mui t�o ph�c, s� �i�n phân: hi�n t��ng, gi�i bài toán �i�n

phân.

� Hi�u �ng nhi�t c�a ph�n �ng.

� Nh�ng nguyên lí khoa h�c c�a n�n s�n xu�t hóa h�c.

• Hóa vô c"

� Kim lo�i, c�u t�o, tính ch�t c" b�n, �i sâu vào m�t s �"n và h�p ch�t c�a kim

lo�i ki�m, nhôm, s�t, c'p oxi hóa kh, và dãy �i�n hóa.

� Nguyên t�c và các ph�"ng pháp �i�u ch� kim lo�i, các h�p ch�t có kim lo�i.

• Hóa h�u c"

� Tính ch�t hóa h�c c�a hi�rocacbon, r��u, an�ehit, axit.

� Quy t�c th�, quy t�c c�ng, ph�n �ng tách, ph�n �ng c�ng.

� Các ph�"ng pháp �i�u ch�, t�ng h�p các ch�t h�u c".

Page 20: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

� Nh�n bi�t các ch�t vô c", h�u c".

� Tách các ch�t ra kh�i h/n h�p.

� Các lo�i ph�n �ng hóa h�c: phân tích, hóa h�p, th�, thu2 phân, cháy, trùng h�p,

trùng ng�ng, ph�n �ng axit – baz", oxi hoá – kh,, este hóa, �� hi�ro hóa, nitrô hóa…

� Lí thuy�t h�u c": thuy�t c�u t�o hóa h�c, tên g�i, c" ch� ph�n �ng th�, c�ng, tách.

� Hi�u �ng I, C trong h�p ch�t h�u c", c" ch� SE, AE, SN, AM và các y�u t �nh

h�#ng: �nh h�#ng qua l�i gi�a các nguyên t, trong phân t,; ��ng �&ng, ��ng phân.

• Nh�ng th� thu�t dùng trong hóa h�c, ph�"ng pháp gi�i toán hóa h�c

� B�t �&ng th�c, b�t ph�"ng trình.

� M trung bình, s nguyên t, C trung bình, s nguyên t, H trung bình.

� Ph�"ng pháp ghép �n s.

� Ph�"ng pháp tách công th�c.

� Ph�"ng pháp gi� thi�t t�m.

� Ph�"ng pháp t�ng gi�m khi l��ng.

� Ph�"ng pháp b�o toàn khi l��ng, b�o toàn electron.

� Ph�"ng pháp �� th!…

b. Nh�n xét

• �� thi h�c sinh gi�i các t(nh �ã t�p trung vào nh�ng ki�n th�c c" b�n và nh�ng

ki�n th�c khó c�a ch�"ng trình.

• Tuy nhiên, các �� ch�a th�a �áng v� các v�n �� sau:

� G�n li�n v�i th�c nghi�m còn ít và y�u: # hu h�t các �� r�t ít ho'c không có

nh�ng thí nghi�m, th�c nghi�m.

� Còn ít ho'c không g�n li�n v�i các v�n �� công ngh�, môi tr��ng, kinh t� xã h�i.

� . nhi�u �� còn quan tâm nhi�u ��n gi�i toán.

Page 21: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

• �ây c)ng là nh�ng v�n �� cn gi�i quy�t # vi�c c�i ti�n ch�"ng trình, n�i dung,

ph�"ng pháp d�y h�c c� v� lí thuy�t, thí nghi�m, th�c hành, �u t� xây d�ng c" s# v�t

ch�t, ti�n t�i có thi h�c sinh gi�i th�c hành, s, d�ng vi tính.

1.6.1.2. �� thi Olympic hóa h�c 30-4 khu v�c phía Nam

a. N�i dung

Theo d� th�o ch�"ng trình chuyên c�a B� Giáo d�c và �ào t�o

1. L�p 10

• Hoá ��i c�"ng

� Nguyên t,: C�u t�o, h�t nhân, ��ng v!, v� nguyên t,, qui t�c Klechkowski và qui

t�c Hund.

� Liên k�t hóa h�c: Liên k�t ion. Liên k�t c�ng hóa tr!. Liên k�t cho nh�n. Liên k�t

hi�ro. L�c hút Van der Waals (s" l��c)

� Hoá h�c l��ng t,: Khái ni�m v� bn s l��ng t,. Obitan nguyên t, và phân t,.

Obitan lai hóa. Liên k�t c�ng hóa tr! theo thuy�t l��ng t,, liên k�t σ và liên k�t π.

� �!nh lu�t tun hoàn.

� Ph�n �ng hóa h�c: �!nh ngh�a. Hi�u �ng nhi�t c�a ph�n �ng. Ph�n �ng thu�n

ngh!ch và d�i m�c cân b*ng. Ph�n �ng trao ��i ion. Ph�n �ng oxi hóa kh,. H*ng s

cân b*ng, h*ng s �i�n li, �� �i�n li.

� H/n h�p: �!nh ngh�a. Phân t, khi và t( khi c�a m�t h/n h�p.

� Dung d!ch và n�ng ��: n�ng �� %, mol/l. Pha, tr�n dung d!ch.

• Hóa vô c"

� Nhóm VII A: halogen và các h�p ch�t quan tr�ng.

2. L�p 11

Ngoài các n�i dung ging nh� l�p 10, l�p 11 còn có nh�ng n�i dung sau:

• Hóa ��i c�"ng

� Ph�n �ng hóa h�c: �� pH, tích s tan.

Page 22: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

• Hóa vô c"

� Kh�o sát các nhómVIIA, VIA, VA

• Hóa h�u c"

� Phân tích các nguyên t �!nh tính và �!nh l��ng. C�u t�o hóa h�c, thuy�t c" h�c

l��ng t, trong hi�rocacbon. Kh�o sát: ankan, anken, anka�ien, ankin.

b. Nh�n xét

� �� thi th��ng g�m 4 ��n 6 câu. So v�i �� thi h�c sinh gi�i quc gia thì �� thi

Olympic 30 - 4 ng�n và d% h"n.

� N�i dung c�a các �� thi bám sát ch�"ng trình chuyên nên h�c sinh thu�c khi

chuyên có �u th� h"n.

1.6.1.3. �� thi h�c sinh gi�i qu�c gia

a. N�i dung

T�ng h�p các �� thi h�c sinh gi�i quc gia t n�m 1993 ��n n�m 2006

• Hóa ��i c�"ng

� C�u t�o nguyên t,.

� C�u t�o phân t, và liên k�t hóa h�c.

� Nhi�t ��ng hóa h�c.

� ��ng hóa h�c.

� Dung d!ch và dung d!ch �i�n li.

� Ph�n �ng oxi hóa kh,.

� �i�n hóa: Pin �i�n, �i�n phân

• Hóa vô c"

� Ph�n �ng c�a các ch�t vô c"

� Nh�n bi�t các ch�t vô c"

� Tách ch�t và �i�u ch�

• Hóa h�u c"

Page 23: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

� Hóa l�p th� ch�t h�u c"

� C�u trúc và tính ch�t v�t lí

� Ph�n �ng h�u c" và c" ch� ph�n �ng

� Xác �!nh c�u t�o h�p ch�t h�u c" ( t tính ch�t)

� T�ng h�p h�u c" ( s" ��)

b. Nh�n xét

� �� thi h�c sinh gi�i quc gia có hai phn: ��i c�"ng- vô c" và h�u c". M/i phn

có 5 ��n 7 câu h�i bao quát toàn b� n�i dung hóa h�c ph� thông và có thêm m�t s n�i

dung # ��i h�c.

� N�i dung �� thi h�c sinh gi�i quc gia ���c nhi�u giáo viên �ánh giá là hay, khó,

phong phú, có th� tuy�n ch�n ���c h�c sinh gi�i có n�ng l�c v� hóa h�c.

� K� t n�m �u tiên t� ch�c là 1993 cho ��n nay, các �� thi ���c ra v�i m�c ��

ngày càng khó và gn �ây có h"i h��ng c�a kì thi Olympic hóa h�c quc t�. �� làm tt

bài thi �òi h�i h�c sinh ph�i có ki�n th�c th�t v�ng vàng, ��ng th�i cn có t� duy nh�y

bén, linh ho�t, sáng t�o.

� Tuy nhiên, kì thi h�c sinh gi�i quc gia v-n ch�a có phn thi th�c hành. �ây là

m�t m't còn h�n ch� và hy v�ng trong m�t t�"ng lai không xa �i�u này s$ ���c kh�c

ph�c.

1.6.2. �� thi h�c sinh gi+i hóa h�c qu�c t� IChO

1.6.2.1. N�i dung

T�ng h�p các �� thi h�c sinh gi�i hóa h�c quc t� t n�m 1996 ��n n�m 2005

• Hóa ��i c�"ng

� Phóng x� và h�t nhân

� C�u t�o phân t, và liên k�t hóa h�c

� Nhi�t ��ng hóa h�c

� ��ng hóa h�c

Page 24: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

� Dung d!ch và dung d!ch �i�n li

� Ph�n �ng oxi hóa kh, và �i�n hóa

� Tinh th�

� Quang ph�

• Hóa vô c"

� Ph�n �ng c�a các ch�t vô c"

� Ph�c ch�t vô c"

• Hóa h�u c" và sinh hóa

� Hóa l�p th�

� Xác �!nh c�u trúc d�a vào tính ch�t ho'c quang ph�

� T�ng h�p ch�t h�u c"

1.6.2.2. Nh�n xét

� Có c� phn lí thuy�t và th�c hành nên có th� �ánh giá toàn di�n c� v� ki�n th�c và

k� n�ng th�c hành c�a h�c sinh.

� Câu h�i d�ng tr�c nghi�m chi�m t 30% - 70%.

� Câu h�i t� lu�n th��ng dài, trong �ó tr��c h�t là gi�i thi�u l!ch s,, quá trình hình

thành hay �'c �i�m v�n �� cn h�i ho'c công d�ng, tính ch�t c�a ch�t cn h�i…Sau �ó

là các câu h�i v� các khía c�nh khác nhau c�a cùng m�t v�n ��. Ví d� nh� khi cho m�t

bài toán h�u c" thì s$ là các câu h�i v� ��ng phân l�p th�, ��ng �&ng, tính ch�t v�t lí,

công th�c c�u t�o, danh pháp, t�ng h�p…Nh� v�y có th� ki�m tra bao quát toàn di�n

v�n ��.

� �� thi mang tính th�c t� cao, g�n v�i nh�ng v�n �� khoa h�c, công ngh�, ��i

sng ( y h�c, kh�o c� h�c, phóng x�, môi tr��ng, sinh hóa…).

� Nh�ng �� thi nh� th� này ��u là k�t qu� các công trình nghiên c�u có th�c trên

th� gi�i. Nó cho th�y hóa h�c gn g)i thi�t th�c v�i cu�c sng. ��ng th�i cung c�p cho

h�c sinh s� hi�u bi�t v� các v�n �� khoa h�c, công ngh� và ��i sng trong có s� �óng

Page 25: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

góp r�t l�n c�a hóa h�c. Dù h�c sinh không làm ���c bài nh�ng c)ng thu ���c r�t

nhi�u tri th�c.

� Ki�n th�c trong các �� thi r�t r�ng và sâu. Có nh�ng v�n �� mà # n��c ta ch( khi

lên ��i h�c m�i ���c h�c nh� ph�c ch�t vô c", quang ph�.

Page 26: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Ch��ng 2

����NG PHÁP B�I D�NG HC SINH GI�I HÓA HC

� TR��NG THPT�

2.1. NH!NG K6 N$NG GIÁO VIÊN C�N CÓ �, B�I D�NG

HC SINH GI�I HÓA HC HI�U QU7

Ngoài các k� n�ng m�t ng��i giáo viên cn ph�i có nh� k� n�ng v� trình bày, di%n

��t, so�n giáo án, s, d�ng thành th�o các ph�"ng ti�n d�y h�c …, trong b�i d� ng h�c

sinh gi�i hóa h�c cn chú tr�ng ��n các k� n�ng sau �ây:

2.1.1. K. n&ng xây d'ng ngân hàng bài t/p và so�n th�o chuyên ��

2.1.1.1. Xây d�ng ngân hàng bài t�p

• Ngân hàng bài t�p: kho l�u tr� các h� thng bài t�p theo ch� ��.

H� thng bài t�p ph�c v� cho b�i d� ng h�c sinh gi�i ph�i dáp �ng ���c các yêu cu :

� Phù h�p và �áp �ng n�i dung thi h�c sinh gi�i hóa h�c t ng c�p ( tr��ng, t(nh,

thành ph, quc gia, quc t� ).

� Phát huy ���c trí thông minh, óc sáng t�o, tích tích c�c ch� ��ng c�a ng��i h�c.

� Rèn luy�n t� duy (óc phân tích, t�ng h�p, so sánh, khái quát hóa, tr u t��ng

hóa…).

� Kích thích s� ham h�c, say mê tìm tòi c�a h�c sinh �i v�i môn hóa.

• So�n th�o bài t�p: có ba cách

� Giáo viên t� �'t ra bài t�p.

� S�u tm các d�ng bài t�p t các ngu�n khác nhau.

� Cách ph� bi�n nh�t là k�t h�p s�u tm và bi�n ��i bài t�p cho phù h�p v�i m�c

�ích c�a ng��i so�n (xem m�c 2.4.2.4).

• Phân lo�i bài t�p

Tùy theo m�c �ích c�a ng��i so�n, có th� phân lo�i theo các cách sau:

Page 27: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

a. Phân lo�i d�a theo các �� thi

� �� thi h�c sinh gi�i các t(nh: l�p 10, 11,12

� �� thi Olimpic hóa h�c 30 -4 các t(nh phía Nam

� �� thi h�c sinh gi�i quc gia

� �� thi Olimpic hóa h�c quc t�

b. Phân lo�i d�a vào n�i dung toán h�c c�a bài t�p

� Bài t�p �!nh tính (không có tính toán)

� Bài t�p �!nh l��ng (có tính toán)

c. Phân lo�i d�a vào n�i dung hóa h�c c�a bài t�p

� Bài t�p hóa ��i c�"ng

+ Bài t�p v� ch�t khí

+ Bài t�p v� dung d!ch

+ Bài t�p v� �i�n phân …

� Bài t�p hóa vô c"

+ Bài t�p v� các kim lo�i

+ Bài t�p v� các phi kim

+ Bài t�p v� các lo�i h�p ch�t oxit, axit, baz", mui, …

� Bài t�p hóa h�u c"

+ Bài t�p v� hydrocacbon

+ Bài t�p v� r��u, phenol, amin

+ Bài t�p v� andehyt, axit cacboxylic, este, …

d. D�a vào nhi�m v� và yêu cu c�a bài t�p

� Bài t�p t�ng h�p, �i�u ch�

� Bài t�p nh�n bi�t, tinh ch�, tách r�i

� Bài t�p xác �!nh công th�c c�u t�o

� Bài t�p tìm nguyên t ch�a bi�t…

Page 28: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

e. D�a vào khi l��ng ki�n th�c, m�c �� �"n gi�n hay ph�c t�p c�a bài t�p

� Bài t�p d�ng c" b�n

� Bài t�p t�ng h�p

f. D�a vào cách th�c ti�n hành ki�m tra

� Bài t�p tr�c nghi�m

� Bài t�p t� lu�n

g. D�a vào ph�"ng pháp gi�i bài t�p

� Bài t�p tính theo công th�c và ph�"ng trình

� Bài t�p bi�n lu�n

� Bài t�p dùng các giá tr! trung bình

+ Khi l��ng mol trung bình

+ Hóa tr! trung bình

+ S nguyên t, C, H, … trung bình

+ S liên k�t π trung bình

+ Gc hydrocacbon trung bình

+ S nhóm ch�c trung bình, …

� Bài t�p s, d�ng các �!nh lu�t b�o toàn

+ Ph�"ng pháp b�o toàn khi l��ng

+ Ph�"ng pháp t�ng gi�m khi l��ng

+ Ph�"ng pháp b�o toàn electron

+ Ph�"ng pháp b�o toàn nguyên t

+ Ph�"ng pháp b�o toàn �i�n tích

� Bài t�p s, d�ng các ph�"ng pháp khác nh�

+ Ph�"ng pháp ghép �n s

+ Ph�"ng pháp t� ch�n l��ng ch�t

+ Ph�"ng pháp t� h�p cân b*ng…

Page 29: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

• C�p nh�t bài t�p m�i, su t�m cách gi�i hay

� Liên t�c s�u tm và c�p nh�t nh�ng tài li�u m�i nh�t v� các l�nh v�c có liên quan

��n hóa h�c, v� các ch�t hóa h�c ���c s, d�ng cho ��i sng c�a con ng��i và phát

tri�n công nghi�p, nông nghi�p. C�p nh�t nh�ng �� thi v� hóa h�c trong n��c và quc

t�; các báo cáo khoa h�c v� hóa h�c, các tài li�u nghiên c�u v� lý lu�n ��i m�i ph�"ng

pháp gi�ng d�y.

� T th�c t� b�i d� ng h�c sinh gi�i: các cách gi�i hay, l�, ng�n g�n c�a h�c sinh

�u vi�t h"n cách gi�i c) c)ng nên ��a vào ngân hàng �� ph�c v� cho ln b�i d� ng

sau.

� H�c t�p t b�n bè ��ng nghi�p.

2.1.1.2. So�n th�o m�t chuyên ��

• Chuyên ��: bài gi�ng �i sâu v� m�t v�n �� c�a b� môn bao g�m lí thuy�t và h�

thng bài t�p g�n li�n v�i c" s# lí thuy�t �ó.

Thông th��ng ki�n th�c trong ch�"ng trình không �� �� ph�c v� cho vi�c b�i d� ng

h�c sinh gi�i. Vì v�y �� m# r�ng ki�n th�c và �i sâu vào ki�n th�c tr�ng tâm, giáo viên

ph�i so�n th�o các chuyên �� �� ph�c v� cho công tác b�i d� ng.

Ví d� m�t s chuyên �� trong b�i d� ng h�c sinh gi�i hóa h�c:

� Chuyên �� tích s tan.

� Chuyên �� hóa l�p th� h�u c".

� Chuyên �� v� d� �oán và �ánh giá ph�n �ng trong dung d!ch các ch�t �i�n li...

• Các b�c �� so�n th�o m�t chuyên ��

a. Xây d�ng c" s# lí thuy�t v� n�i dung c�a chuyên ��

� Nêu lên nh�ng v�n �� lí thuy�t c" b�n, tr�ng tâm xoay quanh n�i dung chuyên ��.

� �i sâu vào nh�ng phn lí thuy�t khó, ph�c t�p, có tác d�ng rèn luy�n t� duy và có

nhi�u v�n d�ng trong các �� thi h�c sinh gi�i.

� D�a trên c" s# lí thuy�t, h� thng hóa cách gi�i các d�ng bài t�p khác nhau.

Page 30: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

� Các ki�n th�c này có th� l�y t các tài li�u nâng cao và m# r�ng ki�n th�c hóa

h�c, các tài li�u tham kh�o ho'c các tài li�u # ��i h�c.

b. Xây d�ng h� thng bài t�p c�a chuyên ��

� Xây d�ng h� thng bài t�p ging phn 2.1.1.1.

� Phân tích các bài t�p, minh h�a làm rõ cho lí thuy�t ch� ��o.

� Có th� trình bày h� thng bài t�p theo hai h��ng:

+ Sau phn c" s# lí thuy�t c�a toàn b� chuyên ��.

+ Sau m/i m�c lí thuy�t nh� trong chuyên ��.

Ví d�: Xây d�ng Chuyên �� v� d� �oán và �ánh giá ph�n �ng trong dung d�ch các

ch�t �i�n li có th� theo dàn ý (s" l��c) sau:

I. �'t v�n ��

II. D� �oán �!nh tính chi�u h��ng ph�n �ng trong dung d!ch các ch�t �i�n li

1. Ph�n �ng t�o thành các s�n ph�m ít phân li

2. Ph�n �ng t�o thành các h�p ch�t ít tan

3. Ph�n �ng t�o thành s�n ph�m oxi hóa – kh,

4. Ph�n �ng t�o thành các s�n ph�m khí

III. �ánh giá bán �!nh l��ng

1. �!nh lu�t tác d�ng khi l��ng và h*ng s cân b*ng

2. M�t s d�ng cân b*ng th��ng g'p

3. T� h�p các cân b*ng

4. D� �oán và �ánh giá m�c �� x�y ra trong các ph�n �ng

a. So sánh các cân b*ng

b. �ánh giá kh� n�ng ph�n �ng

IV. �ánh giá �!nh l��ng

1. �!nh lu�t t( l��ng

2. �!nh lu�t b�o toàn n�ng ��

3. �!nh lu�t b�o toàn proton

Page 31: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

4. Tính cân b*ng theo �!nh lu�t tác d�ng khi l��ng

V. M�t s thí d� v� d� �oán và �ánh giá ph�n �ng trong dung d!ch các ch�t �i�n

li

2.1.2. K. n&ng tác �*ng tâm lí

� T�o không khí tho�i mái, hào h�ng trong d�y h�c.

� Khuy�n khích các em thi tt, tham d� kì thi v�i tinh thn h�c h�i, c g�ng v��t

qua chính mình # th�i �i�m c�n thi�t.

� Không t�o tâm lí �n thua, ��ng viên các em hãy khai thác ti �a n�i l�c c�a mình.

� Ti�p nh�n thông tin ph�n h�i t h�c sinh và �i�u ch(nh.

� Rèn luy�n cho h�c sinh s�c b�n khi làm bài thi b*ng cách th��ng xuyên cho thi

th, v�i th�i gian thi t�"ng t�"ng và n�i dung thi khó h"n �� thi th�t.

2.1.3. K. n&ng ki�m tra, �ánh giá �� ch�n h�c sinh gi+i hóa h�c vào �*i tuy�n

2.1.3.1. ��nh h�ng v� n�i dung và hình th�c �ánh giá

� Ki�m tra �ánh giá ch�t l��ng n�m v�ng h� thng khái ni�m c" b�n hóa h�c; n�ng

l�c th�c hành v�n d�ng t�ng h�p ki�n th�c vào tình hung m�i và vào th�c ti%n; các

trình �� phát tri�n t� duy. Coi �ó là s� th� hi�n c�a s� phát tri�n trí tu� c�a h�c sinh.

� T�ng yêu cu ki�m tra v� thí nghi�m hóa h�c và n�ng l�c t� h�c c�a h�c sinh.

�� ��t ���c các yêu cu trên �ây, cn s, d�ng các bi�n pháp sau:

� Chú ý dùng phi h�p nhi�u lo�i hình bài t�p; t� lu�n và tr�c nghi�m khách quan,

bài t�p lí thuy�t �!nh tính và �!nh l��ng, bài t�p th�c nghi�m.

� Chú ý ki�m tra k� n�ng th�c hành, k� n�ng t� h�c, k� n�ng làm vi�c khoa h�c nh�

�i�u tra, tra c�u, báo cáo k�t qu�.

� Dùng các ph�"ng pháp khác nhau trong �ánh giá: h�c sinh t� �ánh giá l-n nhau,

ki�m tra vi�t và v�n �áp...

2.1.3.2. Quy trình ra �� ki�m tra

B��c 1: Xác �!nh yêu cu, m�c �ích c�a �� ki�m tra.

Page 32: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

� �� ki�m tra là ph�"ng ti�n �ánh giá k�t qu� h�c t�p sau khi h�c xong m�t chuyên

��, m�t ch�"ng ho'c tuy�n ch�n h�c sinh �i thi h�c sinh gi�i các c�p.

B��c 2: Xây d�ng n�i dung �� ki�m tra

� Cn có s3n m�t ngân hàng câu h�i ki�m tra.

� Xây d�ng �� ki�m tra t các câu h�i trong ngân hàng.

� Phân lo�i �� ki�m tra theo n�i dung ch�"ng trình, theo th�i l��ng ho'c theo yêu

cu c�a m/i kì thi h�c sinh gi�i khác nhau.

2.2. T8 CH-C HO T �%NG HC T�P CHO HC SINH GI�I HÓA HC

2.2.1. Ho�t �*ng t' h�c, t' nghiên c�u

2.2.1.1. T�i sao ph�i t� h�c, t� nghiên c�u

Th�c t� cho th�y s� phát tri�n tài n�ng c�a h�c sinh ph� thu�c vào kh� n�ng ��c l�p

h�c t�p, ��c l�p t� duy h"n là s l��ng ki�n th�c thu nh�n ���c # tr��ng. M't khác,

các v�n �� trong �� thi h�c sinh gi�i r�t r�ng l�n, �a d�ng. �� gi�i quy�t tt, �òi h�i #

h�c sinh không nh�ng có m�t ki�n th�c v�ng ch�c mà còn ph�i bi�t cách x, lí ki�n

th�c. N�u ch( d�a vào nh�ng ti�t d�y c�a giáo viên trên l�p thì không th� nào �áp �ng

���c yêu cu c�a các kì thi h�c sinh gi�i. Ng��i thy ch( d�y nh�ng ki�n th�c c" b�n,

ki�n th�c n�n t�ng có giá tr! lâu dài và d�y cách t� duy �� r�i h�c sinh có th� t� mình

v�n d�ng ki�n th�c, t� phát hi�n v�n �� và gi�i quy�t v�n ��. Ngo�i l�c c�a thy s$ ��t

k�t qu� tt nh�t n�u ���c c�ng h�#ng v�i n�i l�c c�a trò.

Vì th� t� h�c, t� nghiên c�u là m�t tài nguyên quý giá, ��ng th�i là ph�m ch�t hàng

�u mà m�t h�c sinh gi�i cn ph�i có.

2.2.1.2. Các bi�n pháp nâng cao hi�u qu� t� h�c, t� nghiên c�u c�a h�c sinh

a. �i v�i h�c sinh:

� T�n d�ng không gian (m�i lúc), quan h� (m�i ng��i), cách th�c và ph�"ng ti�n

(m�i cách) �� t� h�c.

� Tích c�c, ch� ��ng, linh ho�t trong vi�c tìm hi�u; không b*ng lòng v�i hi�u bi�t

hi�n có.

Page 33: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

� Rèn luy�n ph�"ng pháp suy lu�n. Bi�t phân chia khó kh�n l�n thành nhi�u khó

kh�n nh� �� có th� t� mình gi�i quy�t. M/i ln làm xong m�t bài t�p nên duy�t l�i toàn

b� cách suy ngh�, l�p lu�n t �u t�i cui.

� ��c tài li�u k�, suy ngh� sâu s�c các v�n �� tr�ng tâm. Ng��i h�c ph�i t� mình c

g�ng h�t m�c, t� h�i mình tr��c �ã. S� t� h�i mình, có th� m�t nhi�u th�i gian và

không ra ���c k�t qu�, v-n h�t s�c b� ích.

� T� l�ng nghe thy gi�ng sau �ó ng-m ngh�, l�a ch�n, v�n d�ng; t� phát hi�n cái

sai, t� s,a; c g�ng phát tri�n t� duy ��c l�p, t� duy phê phán.

� T� mình �� xu�t v�n ��, nghiên c�u v�n �� �� t� tìm l�y l�i gi�i. H�c h�i ���c

nhi�u không ch( # k�t qu� tìm ���c mà còn t trong quá trình �i t v�n �� n�y sinh ��n

l�i �áp.

b. �i v�i giáo viên:

� Giao tài li�u �� h�c sinh t� ��c.

� Theo dõi và h��ng d-n vi�c t� h�c c�a h�c sinh.

� Gây cho h�c sinh ý th�c tìm tòi, nghiên c�u, rèn luy�n thành n� n�p, thói quen.

� Thy không làm s3n bài t�p mà g�i m# �� h�c sinh t� làm l�y, khai thác m�i kh�

n�ng có s3n c�a h�c sinh.

� G�i lên lòng ham thích, tính tò mò c�a h�c sinh. Bi�t �'t v�n �� m�t cách t�

nhiên, h�p logic, bi�t �i sâu vào b�n ch�t c�a các s� ki�n, làm n�i b�t lên ý ch� ��o,

xoáy vào tr�ng tâm, liên h� ���c nhi�u m't, bi�t ��p m�nh s� chú ý c�a h�c sinh # các

b��c ngo't trên con ���ng v��t khó kh�n �� �i t�i �ích.

� G�i ra nh�ng ý sâu s�c hay �'t v�n �� �� h�c sinh �ào sâu suy ngh�. Giáo viên

nên trình bày c� quá trình t� duy c�a mình khi nêu lên nh�ng suy ngh� �ó. C� th�, dn

dn ti�n t�i ch/ thy d�ng ý b�t nêu ra m�t s ý ki�n sâu s�c và th, ki�m tra xem h�c

sinh có th� t� mình nêu lên ý ki�n �ó không. Qua s� ki�m tra này, có th� h�c sinh s$

b�c l� nh�ng khía c�nh còn non n�t trong t� duy c�a mình. T �ó thy s$ có nh�ng

un n�n, phê phán thích h�p và vì th� s$ gây ���c ph�n x� tt trong h�c sinh.

Page 34: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

2.2.2. Các hình th�c t9 ch�c ho�t �*ng hi�u qu� khác

2.2.2.1. Ho�t ��ng làm vi�c theo nhóm, làm vi�c t�p th�

� Giao chuyên �� bài t�p cho các nhóm và �!nh th�i gian n�p.

� Ki�m tra chéo, ch�m bài l-n nhau.

� T� ch�c ��c tài li�u, nghiên c�u v�n �� tr�ng tâm ���c giáo viên nêu ra.

� T� ch�c th�o lu�n trong h�c sinh và gi�i �áp th�c m�c.

2.2.2.2. T� ch�c các ho�t ��ng ngo�i khóa

� � vui hóa h�c.

� Câu l�c b� hóa h�c.

� L�p b�n tin hóa h�c: các thông tin thi h�c sinh gi�i, thành t�u khoa h�c k� thu�t,

�ng d�ng hóa h�c vào ��i sng…

� Làm �� dùng d�y h�c.

� T� ch�c ��a h�c sinh vào các phòng thí nghi�m c�a b�nh vi�n, nhà máy ( hóa

ch�t, bia, th�y tinh…) �� h�c th�c hành v� hóa sinh, hóa công nghi�p.

2.2.2.3. T� ch�c t�p hu n t�p trung cho ��i tuy�n

� X�p l!ch b�i d� ng th��ng xuyên 3 bu�i/tun.

� Lên ch�"ng trình và th�i gian cho h�c sinh ���c t�p hu�n dài ngày, trong ch�"ng

trình x�p �'t rõ các v�n �� cn t�p hu�n cho h�c sinh kèm theo th�i gian h�p lí cho

t ng phn.

� Phân công các giáo viên trong t� qu�n lí và h��ng d-n cho h�c sinh.

� M�i m�t s giáo viên tr��ng b�n tham gia vào ch�"ng trình t�p hu�n h�c sinh.

� V�n d�ng ch�"ng trình tích h�p, m�i m�t s giáo viên cán b� môn v�t lý h/ tr�

cho m�t s bài gi�ng môn hóa lý hay môn sinh h�c h/ tr� cho m�t s bài gi�ng v� hóa

sinh.

� M�i m�t s thy giáo – giáo s�, ti�n s� # các tr��ng ��i h�c, vi�n hóa h�c, vi�n

khoa h�c giáo d�c…m�t s chuyên viên gi�i # các nhà máy hóa ch�t ngành công

Page 35: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

nghi�p và môi tr��ng. Tùy l�nh v�c ki�n th�c mà gi�i thi�u và t�p hu�n cho h�c sinh

v� các ki�n th�c tm cao, các hi�n t��ng th�c t�, các công trình nghiên c�u và các quy

trình s�n xu�t có liên quan ��n tri th�c hóa h�c.

2.2.2.4. Giao lu, h�c t�p kinh nghi�m b�i d�ng h�c sinh gi�i c�a các t�nh khác

Ví d� # Thanh Hóa và Qu�ng Ninh �ã �u t� giáo viên và h�c sinh ngay t l�p 9, th�m

chí còn tách riêng nh�ng h�c sinh gi�i có kh� n�ng �o�t gi�i ngay t l�p 10 �� rèn

luy�n k� h"n.

2.3. PH��NG PHÁP GÂY H-NG THÚ HC T�P MÔN HÓA � TR��NG

THPT

2.3.1. Gây h�ng thú t: nh;ng �ng d ng c�a hóa h�c ��i v1i cu*c s�ng

�� h�c gi�i m�t môn h�c, tr��c tiên h�c sinh ph�i yêu thích môn h�c �ó. B#i vì

không yêu thích thì không th� nói ��n h�c m�t cách say mê, thông minh và sáng t�o.

Hóa h�c là môn khoa h�c �ng d�ng. Ngành hóa có vai trò quan tr�ng trong ��i sng,

trong n�n kinh t� quc dân và là ph�"ng ti�n giúp ta tìm hi�u bí m�t c�a s� sng.

Nh�ng ki�n th�c các em thu ���c trong ch�"ng trình ��u mang tính �ng d�ng cao

trong th�c ti%n. Khi các em hi�u bi�t và gi�i thích ���c các hi�n t��ng thiên nhiên, các

quá trình s�n xu�t thì s$ hình thành h�ng thú tìm tòi, ham thích h�c t�p, khao khát

khám phá. Các em s$ ch� ��ng trong vi�c h�c t�p c�a mình và có ý th�c t� tìm l�y

ki�n th�c b*ng cách ��c sách báo tham kh�o, chú ý quan sát hi�n t��ng xung quanh

mình…T �ó s$ nâng cao ���c ki�n th�c, rèn luy�n tác phong t� h�c, ��ng th�i phát

tri�n t� duy khoa h�c bi�n ch�ng.

�� gây h�ng thú t nh�ng �ng d�ng to l�n c�a hóa h�c, ta có th� s, d�ng các bi�n

pháp sau �ây:

� K� chuy�n (quá trình tìm ra m�t nguyên t, m�t ch�t; giai tho�i v� các nhà hóa

h�c, v� các nguyên t; các câu chuy�n vui hóa h�c…)

� Liên h� v�i nh�ng �ng d�ng th�c t� c�a hóa h�c.(trong s�n xu�t công nghi�p,

nông nghi�p; trong y h�c, kh�o c� h�c, v) tr� h�c; trong sinh ho�t h*ng ngày…)

Page 36: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

� Gi�i thích các hi�n t��ng kì bí trong thiên nhiên (ma tr"i,…).

2.3.2. Gây h�ng thú t: chính các v)n �� �4t ra trong các bài t/p b<i d�=ng

h�c sinh gi+i

2.3.2.1. Bài t�p m� r�ng hi�u bi�t v� các v n �� th�c ti�n c�a cu�c s�ng

Ví d 1

Gi�i thích ng�n g�n và ch�ng minh b*ng ph�"ng trình ph�n �ng:

a. Clorua vôi có tính t�y màu và sát trùng.

b. Tác d�ng làm trong n��c c�a phèn chua.

c. S� hình thành th�ch nh) trong các hang ��ng.

Bài gi�i

a. Clorua vôi có tính t�y màu và sát trùng vì trong phân t, c�a nó CaOCl2 có Cl+ v�i

tính oxi hóa r�t m�nh.

b. Phèn chua là mui kép ng�m n��c: KAl(SO4)2.12H2O

Khi phèn tan trong n��c có quá trình th�y phân ion Al3+ ( th� hi�n tính axit):

Al3+ + 3HOH → Al(OH)3↓ + 3H+

→ Ion H+ trong n��c làm cho n��c có v! chua.

→ K�t t�a keo Al(OH)3 l" l,ng trong n�"c. Trong quá trình l�ng ��ng, Al(OH)3 k�t

t�a kéo các ch�t b�n trong n��c và k�t qu� là qua x, lí phèn n�"c s$ s�ch và trong h"n.

c. S� hình thành th�ch nh) g�m 2 quá trình:

� Phá h�y �á vôi CaCO3 do tác d�ng c�a n��c m�a có hòa tan khí CO2 t�o ra mui

tan Ca(HCO3)2:

CaCO3 + CO2 + H2O → Ca(HCO3)2

� S� phân h�y Ca(HCO3)2 : Dung d!ch Ca(HCO3)2 theo các k$ n�t ch�y xung các

vòm hang và b! phân h�y t�o ra th�ch nh).

Ca(HCO3)2 → CaCO3↓ + CO2↑+ H2O

Page 37: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

Ví d 2

Nêu ph�"ng pháp hóa h�c có th� dùng �� lo�i các ch�t ��c sau:

a. SO2 , NO2 , HF trong khí th�i công nghi�p.

b. L��ng l�n Clo trong phòng thí nghi�m.

c. Pb2+ ho'c Cu2+ trong n��c th�i các nhà máy.

Vi�t �y �� các ph�"ng trình ph�n �ng ���c s, d�ng trong các ph�"ng pháp

trên.

( � thi HSG hóa hc qu�c gia – 1994)

Bài gi�i

a. Dùng n��c vôi trong: D-n khí th�i có khí ��c qua n��c vôi trong, khí ��c s$ b! gi�

l�i. Các ph�n �ng hóa h�c x�y ra:

Ca(OH)2 + SO2 = CaSO3 + H2O

2 Ca(OH)2 + 4NO2 = Ca(NO3)2 + Ca(NO2)2 + 2H2O

Ca(OH)2 + 2HF = CaF2 + 2H2O

b. Dùng NH3: d�ng khí hay l�ng, phun vào không khí có l-n Cl2. Các ph�n �ng hóa

h�c x�y ra:

3Cl2 + 2NH3 = N2 + 6HCl

HCl + NH3 = NH4Cl

Do �ó Cl2 b! lo�i kh�i không khí.

c. Dùng n��c vôi trong tác d�ng v�i dung d!ch �ó �� k�t t�a l��ng cation kim lo�i

n'ng. C� th�:

Pb2+ + Ca(OH)2 = Pb(OH)2 + Ca2+

Cu2+ + Ca(OH)2 = Cu(OH)2 + Ca2+

Nh�n xét

Page 38: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

Nh�ng bài t�p nh� th� này r�t thú v!, h�p d-n b#i nó có tính �ng d�ng cao, gn g)i

v�i cu�c sng. Nó kích thích lòng ham hi�u bi�t, say mê tìm tòi c�a h�c sinh. �i�u này

s$ thúc ��y các em ch� ��ng trong h�c t�p nhi�u h"n.

2.3.2.2. Bài t�p mang tính ch t ph�c t�p, có v n �� c�a ki�n th�c; �òi h�i s� t duy,

v�n d ng ki�n th�c �ã h�c �� tìm l!i gi�i

Ví d

Nung 8,08 gam m�t mui X thu ���c các s�n ph�m khí và 1,6 gam m�t h�p ch�t r�n

Y không tan trong n��c. . m�t �i�u ki�n thích h�p, cho t�t c� s�n ph�m khí vào m�t

bình có ch�a s3n 200 gam dung d!ch NaOH 1,2% thì th�y ph�n �ng v a �� và thu

���c dung d!ch ch( ch�a m�t mui duy nh�t có n�ng �� 2,47 %.

Xác �!nh công th�c phân t, c�a mui X, bi�t r*ng khi nung mui X thì kim lo�i trong

X không thay ��i s oxi hóa.

Bài gi�i

Áp d�ng �!nh lu�t b�o toàn khi l��ng, ta có: mkhí = 8,08 – 1,6 = 6,48 g

S�n ph�m khí + dd NaOH →→→→ dd mui 2,47%

nNaOH = 40.100

2,1.200= 0,06 mol

mdd mui = mkhí + mddNaOH = 6,48 + 200 = 206,48 g

mmui = 100

47,2.48,206= 5,1 g

Ta có s" ��: Khí + nNaOH → NanA

0,06 n

06,0

→→→→ mmui =(23n+A) n

06,0= 5,1 →→→→ A = 62n

Ch( có c'p n=1, A = 60(NO3-) là phù h�p →→→→ NaNO3

Page 39: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Vì s�n ph�m khí ph�n �ng v�i NaOH ch( cho ���c m�t mui duy nh�t là NaNO3 →→→→

S�n ph�m khí bao g�m: NO2, O2 do �ó mui ban �u X có th� là: M(NO3)n. Khi �ó:

4NO2 + O2 + 2H2O → 4HNO3

4 x | HNO3 + NaOH → NaNO3 + H2O

4NO2 + O2 + 4NaOH → 4NaNO3 + 2H2O

0,06 ← 0,015 ← 0,06

→ mkhí = 2NOm +

2Om = 46.0,06 + 32.0,015 = 3,24 g < 6,48 g

→ Trong s�n ph�m còn có h"i n��c. V�y mui X ph�i có d�ng M(NO3)n.xH2O. Ph�n

�ng nhi�t phân:

2M(NO3)n.xH2O →0t M2On + 2nNO2 +

2

nO2 + 2xH2O

n

06,0 ←

n

03,0 ← 0,06 → 0,015 →

n

06,0 x

mY = n2OMm = (2M + 16n)

n

03,0 = 1,6 → M =

0,06

n12,1

Ch( c'p nghi�m n = 3, M = 56 (Fe) là th�a mãn.

→ OH2n =

n

06,0 x= 0,02x =

18

24,348,6 − = 0,18

→ x = 9. V�y công th�c c�a mui X là: Fe(NO3)3.9H2O

Nh�n xét

�ây là m�t bài toán khó. �� gi�i quy�t, h�c sinh ph�i v�n d�ng nhi�u ki�n th�c t�ng

h�p: �!nh lu�t b�o toàn khi l��ng, các ki�n th�c v� nhi�t phân mui... ��ng th�i h�c

sinh cn thành th�o các k� n�ng nh� k� n�ng bi�n lu�n, ki�m ch�ng.

Page 40: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

2.3.2.3. Bài t�p có cách �"t v n �� ��c �áo, thú v�, lôi cu�n h�ng thú h�c sinh

Ví d :

D�ng c� v$ d��i �ây có th� dùng �� �i�u ch� ch�t khí nào trong s các khí sau

trong phòng thí nghi�m: Cl2, O2, NO, NH3, SO2, CO2, H2, C2H4. Gi�i thích và xác

�!nh A, B t�"ng �ng.

( Ph�ng theo �� thi HSG hóa hc t nh à N�ng – 1999)

Bài gi�i

Tr��c tiên, HS ph�i quan sát hình v$ và rút ra nh�n xét:

Khí C ph�i có �'c �i�m: n'ng h"n không khí và không tác d�ng v�i không khí. V�y

d�ng c� cho trong �� bài có th� �i�u ch� ���c các khí: Cl2, SO2, CO2, O2.

Sau �ó, �� xác �!nh A, B, ta l�p b�ng:

C Cl2 SO2 CO2 O2

A dd HCl… dd HCl… dd H2SO4 dd HCl… H2O2

B KMnO4 Sunfit S, Cu cacbonat MnO2

Nh�n xét

Cách �'t v�n �� c�a bài t�p thú v! # ch/ �i�m m�u cht (Khí C ph�i có �'c �i�m

n'ng h"n không khí và không tác d�ng v�i không khí) n*m trên hình v$. Do �ó h�c

sinh ph�i có n�ng l�c quan sát hình v$ ��ng th�i cn suy lu�n �� phát hi�n ra �i�m m�u

�����!�����

����������� �������

Page 41: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

cht �y. Cách �'t v�n �� # �ây h"i khác l� so v�i các bài t�p �i�u ch� khác và nó chính

là m�t bài t�p lí thuy�t g�n v�i th�c nghi�m.

2.4. PH��NG PHÁP GI7NG D Y BÀI T�P TRONG B�I D�NG

HC SINH GI�I HÓA HC

2.4.1. Các giai �o�n gi�i m*t bài t/p hoá h�c

Giai �o�n 1: �!nh h��ng cách gi�i.

� Tìm hi�u �i�u ki�n c�a bài t�p ( tóm t�t và phân tích �� bài).

� Xác �!nh mi liên h� gi�a cái �ã cho ( gi� thi�t) và cái cn tìm ( k�t lu�n).

Giai �o�n 2: Ti�n hành gi�i.

� V�n d�ng t�ng h�p các ki�n th�c và k� n�ng �� l�p và th�c hi�n ch�"ng trình gi�i.

� �i v�i bài toán hóa hc: có th� gi�i theo các b��c sau

+ Xác �!nh các ch�t có th� có ph�n �ng hóa h�c v�i nhau. Vi�t các ph�"ng trình

ph�n �ng. S�p x�p các ph�n �ng theo th� t� tr��c, sau ho'c theo th� t� �u tiên ( quá

trình ch� y�u).

+ Thi�t l�p mi quan h� gi�a các thành phn �ã ���c cho trong bài toán v�i thành

phn cui cùng ( cn gi�i quy�t) b*ng các �!nh lu�t c" b�n c�a hóa h�c. Có th� coi �ây

là s" �� tính toán.

+ S, d�ng các k� n�ng c" b�n ( tính theo các �!nh lu�t t( l��ng, �!nh lu�t tác d�ng

khi l��ng, b�o toàn khi l��ng, thi�t l�p công th�c hóa h�c…) �� gi�i quy�t t ng

phn ho'c toàn b� bài toán.

Giai �o�n 3: Ki�m tra k�t qu� tính toán và k�t lu�n. Có th� suy ngh� thêm �� tìm cách

gi�i khác ��c �áo, ti �u.

Ví d

Cho axit B tác d�ng lên ch�t A làm thoát ra ch�t khí C không màu, có mùi khó ch!u.

Ch�t khí này làm m�t màu �� c�a phenolphtalein trong dung d!ch nào �ó, trong khi �ó

t�o ra ch�t A. N�u ch�t khí C cho tác d�ng v�i ch�t khí D không màu, không mùi có

Page 42: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

trong không khí # �i�u ki�n xác �!nh thì s$ thu ���c m�t ch�t mà khi hòa tan nó vào

n��c s$ t�o ra axit B. Xác �!nh A, B là ch�t gì?

Giai �o�n 1: Phân tích và �!nh h��ng gi�i

�ây là bài t�p xác �!nh m�t ch�t d�a vào nh�ng tính ch�t �'c tr�ng c�a nó. Gv

h��ng d-n HS c� th� hóa t ng ch�t A và C r�i khái quát toàn b� �� bài b*ng s" �� tóm

t�t:

- Kim lo�i - Hy�ro

A - Mui c�a axit y�u có oxi C - Oxit axit

- Mui c�a axit hy�ric - Hy�rua c�a phi kim

Giai �o�n 2: Ti�n hành gi�i

Vì C có mùi, tác d�ng ���c v�i ki�m t�o ra mui A, nên C không th� là H2, ch( có

th� là khí ho'c hy�rua c�a phi kim nh�ng:

N2

O2

N2 không ph�n �ng v�i oxitaxit nh� hy�rua nên C ch( tác d�ng v�i O2, s�n ph�m sinh

ra ph�i là m�t oxitaxit.

N�u C là oxitaxit thì ch( có SO2 m�i th�a mãn. N�u C là hy�rua thì ch( có H2S m�i

cháy t�o ra oxitaxit. Nh�ng khi �ó axit B là H2SO3 và A là sunfua. H2SO3 không ��y

���c H2S ra kh�i mui, v�y C không ph�i là SO2. T �ó suy ra A là sunfit. B là H2SO4.

Giai �o�n 3: Ki�m tra

B*ng ph�"ng trình ph�n �ng ki�m tra, k�t lu�n và �ánh giá l�i quá trình l�p lu�n �ã rõ

ràng và chính xác ch�a, thông qua s" �� sau:

A C S�n ph�m Axit B

����

������

���������� � ������� � �!"����

����������

����� ������

Page 43: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

2.4.2. M*t s� ph��ng pháp nâng cao hi�u qu� gi�ng d�y bài t/p hóa h�c cho

h�c sinh gi+i

2.4.2.1. T�ng quát hóa cách gi�i

Ví d

Có 30g dung d!ch NaCl 20%. Tính C% dung d!ch thu ���c khi:

a. Pha thêm 20g H2O.

b. Cô �'c dung d!ch �� ch( còn 25g.

GV t�ng quát hóa bài toán ho'c yêu cu HS suy ngh� bài toán t�ng quát và h��ng gi�i.

Bài toán t�ng quát

Cho 2 dung d!ch ch�a cùng ch�t tan có n�ng �� C1% ( dung d!ch 1) và n�ng �� C2

% (

dung d!ch 2). H�i ph�i pha tr�n chúng theo t( l� khi l��ng nh� th� nào �� thu ���c

dung d!ch có n�ng �� C3% ( dung d!ch 3).

Bài gi�i

G�i m1(g) là khi l��ng dung d!ch 1 n�ng �� C1% .

G�i m2(g) là khi l��ng dung d!ch 2 n�ng �� C2% .

→ Khi l��ng ch�t tan trong hai dung d!ch là:

m1C1

100mt1 = g

m2C2

100mt2 = g

Ta có (m1 + m2) là khil��ng dung d!ch 3 n�ng �� C3%

(m1 + m2)C3

100mt3 = g

Vì pha tr�n hai dung d!ch cùng m�t lo�i ch�t tan nên khi l��ng ch�t tan trong dung

d!ch sau khi tr�n ( dung d!ch 3) b*ng t�ng khi l��ng ch�t tan trong hai dung d!ch ban

�u. T (1) và (2) ta có:

(m1 + m2)C3 = m1C1 + m2C2

Page 44: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

m1

m2=

C3 - C2

C1 - C3 ( gi� thi�t C1 > C2)

GV h��ng d-n th� thu�t gi�i bài toán nhanh, g�n b*ng cách dùng s" �� ���ng chéo:

S# �� �!ng chéo: Khi tr�n dung d!ch 1 v�i dung d!ch 2 ta thu ���c dung d!ch 3 có

n�ng �� ( C%, CM ) là C3 và khi l��ng riêng là d3. Ta có s" �� ���ng chéo và các

công th�c t�"ng �ng:

- �i v�i n�ng �� % khi l��ng:

m1

m2=

C1 - C3

m1

m2

C1

C2

C3C2 - C3

C2 - C3

C1 - C3

- �i v�i n�ng �� mol:

=V1

V2 C1 - C3

C2 - C3

C1

C2

C3

C2 - C3

C1 - C3

V1

V2

- �i v�i khi l��ng riêng:

=d3 - d2V1

V2 d1 - d3

V1

V2

d1

d2

d3

C2 - C3

C1 - C3

GV ghi nh� cho HS: bài toán s" �� ���ng chéo có th� m# r�ng cho nhi�u tr��ng h�p

khác.

Bài toán cô c�n ho'c pha loãng dung d!ch có th� ���c gi�i theo s" �� ���ng chéo n�u

quan ni�m n��c là m�t dung d!ch có n�ng �� b*ng 0 ( không có ch�t tan).

Nh�n xét

T�ng quát hóa cách gi�i là m�t thao tác t� duy quan tr�ng trong gi�i bài t�p hóa

h�c. �'c bi�t trong b�i d� ng h�c sinh gi�i nó giúp ta nh� lâu, nh� ���c nhi�u và có

h� thng các bài t�p. Khi g'p các tình hung khác nhau n�u ta tìm ra ���c �i�m m�u

cht thì ��u có th� bi�n hóa bài toán tr# v� d�ng c�n b�n quen thu�c.

Page 45: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

2.4.2.2. N$m v%ng b�n ch t hóa h�c c�a v n �� nêu trong bài toán

Ví d

Ng��i ta ��a ra hai nhóm ph�"ng trình hóa h�c d��i �ây, trong m/i m�t nhóm ch(

có m�t ph�"ng trình ph�n �ng �úng mà thôi:

1. a) 2KMnO4 + 2H2S + 2H2SO4 → S + 2MnSO4 + K2SO4 + 4H2O

b) 2KMnO4 + 5H2S + 3H2SO4 → 5S + 2MnSO4 + K2SO4 + 8H2O

c) 4KMnO4 + 7H2S + 5H2SO4 → 6S + 4MnSO4 + 2K2SO4 + 12H2O

2. a) 3H2S + 3K2Cr2O7 + 10H2SO4 → S + Cr2(SO4)3 + 3K2SO4 + 13H2O

b) 3H2S + 2K2Cr2O7 + 7H2SO4 → 2S + 2Cr2(SO4)3 + 2K2SO4 + 10H2O

c) 3H2S + K2Cr2O7 + 4H2SO4 → 3S + Cr2(SO4)3 + K2SO4 + 7H2O

Hãy ch( ra nh�ng ph�"ng trình ph�n �ng �úng và gi�i thích vì sao không tin t�#ng

nh�ng ph�"ng trình ph�n �ng còn l�i.

( Trích �� thi HSG hóa hc t nh �ng Nai – 1999)

Bài gi�i

1.

2 Mn+7 + 5e = Mn+2

5 S-2 - 2e = S0

2 Mn+7 + 5 S-2 = 2 Mn+2 + 5 S0

→ Ph�n �ng b) �úng, còn các ph�n �ng khác không tin t�#ng l�m, vì nó c)ng là ph�n

�ng oxi hóa kh,, nh�ng l�i có nhi�u h� s khác nhau, tùy thu�c vào s phân t, H2S

tham gia vào quá trình oxi hóa �� t�o ra S+6, ho'c S0 ( d�ng ph�"ng trình vô �!nh)

2. 2 Cr+6 + 3e = Cr+6

3 S-2 - 2e = S0

2Cr+6 + 3S-2 = 2Cr+6

+ 3S0

Page 46: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

→ Ph�"ng trình ph�n �ng c) �úng. Gi�i thích t�"ng t� nh� trên.

Ta có th� gi�i l�i bài toán trên nh� ph�"ng pháp th�ng b*ng ion- electron.

Nh�n xét

Cân b*ng ph�"ng trình ph�n �ng theo ph�"ng pháp ��i s là m�t ph�"ng pháp h�u

hi�u �� gi�i các bài toán cân b*ng ph�c t�p. Tuy nhiên n�u HS không n�m v�ng b�n

ch�t c�a ph�n �ng oxi hóa kh, thì s$ g'p lúng túng v�i bài toán trên. Vì n�u xét v�

ph�"ng di�n ��i s thì các ph�"ng trình ph�n �ng trên ��u th�a mãn �!nh lu�t b�o toàn

khi l��ng. Nh�ng m/i nhóm ch( có m�t ph�"ng trình ph�n �ng �úng mà thôi, ph�"ng

trình ph�n �ng này th�a mãn �úng b�n ch�t c�a ph�n �ng oxi hóa kh,.

2.4.2.3. S& d ng các th� thu�t toán h�c

Ví d 1 : Tính ch�t c�a c�p s c�ng

M�t h/n h�p g�m m�t s hydrocacbon liên ti�p trong dãy ��ng �&ng có khi l��ng

phân t, trung bình ( M ) = 64.

# 100oC thì h/n h�p này # th� khí, làm l�nh ��n nhi�t �� phòng thì m�t s ch�t b!

ng�ng t�. T�ng khi l��ng các ch�t trong h/n h�p �u là 252.

Bi�t khi l��ng phân t, ch�t n'ng nh�t g�p �ôi ch�t nh+ nh�t. Tìm công th�c

phân t, các hy�rocacbon �ó.

Bài gi�i

. bài này, áp d�ng tính ch�t ��ng �&ng trong toán h�c �� gi�i

G�i a1, a2, …, an là khi l��ng phân t, c�a các hydrocacbon trên.

� Áp d�ng tính ch�t toán h�c: Các hydrocacbon liên ti�p thu�c cùng m�t dãy ��ng

�&ng s$ t�o nên m�t c�p s c�ng có công sai d = 14

an = a1 + (n-1)d

S = n*2

aa n1 +

� V�i an = 2a1 � 2a1 = a1 + (n-1).14

Page 47: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

� a1 = 14(n-1)

� S = 1,5na1 = 252

Hay 15,5.14n(n-1) = 252

� 21n12 - 21n1 - 252 = 0

n = 4(nh�n) hay n = -3 (lo�i)

a1 = 14(4-1) = 42

� �'t hydrocacbon �u là A1 : CxHy

M1 = 12x + y = 42

mà : y ch3n

y ≤ 2x +2

x 1 2 3 ≥ 4

y 30 18 6 < 0

V�y A là C3H6, là hydrocacbon �u tiên trong c�p s c�ng trên.

Các ��ng �&ng k� ti�p c�a nó là C4H8, C5H10, C6H12 (M = 84)

Ví d 2: T� h�p cân b*ng

H�i k�t t�a Ag2CrO4 có tan ���c trong dung d!ch NH4NO3 không?

Cho: Tt(Ag2CrO4) = 10-11,8 ; Kb(NH3) = 10-4,76 ; Ka(HCrO4-) = 10-6,5 và h*ng s b�n c�a

ph�c β1(AgNH3+) = 103,32

Bài gi�i:

Ta có các d� ki�n:

Ag2CrO4 2Ag+ + CrO42��� Tt = 10-11,8 #�$� �

NH3 + H2O NH4+

+ OH-� Kb= 10-4,76 (2)

HCrO4- ������CrO4

2- Ka2 = 10-6,5 (3)

������NH3 �AgNH3

+ β1= 103,32 (4)

Page 48: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

�� xét ph�n �ng c�a Ag2CrO4↓ v�i %�����&��n:

� Tính h*ng s c�a cân b*ng %����� NH3 + H+ Ka1 = bK

1410−

�'�����(����(2’)

� Sau �ó, s�p x�p (1), (2’), (4) và ngh!ch ��o c�a (3) r�i t� h�p 4 cân b*ng này:

Ag2CrO4 ����������������� )��

%����������� NH3 + H+ Ka1

�����CrO42- HCrO4

- (Ka2)-1

������NH3 �AgNH3

+ β1

Ag2CrO4 + %�����→�������AgNH3+ + HCrO4

- có K= )� Ka1(Ka2)-1β1

� K = �����(10-4,7610-6,5103,32 = 10-11,22 � K nh�, s� tan là khó kh�n.

Ví d 3: Ghép �n s

�t cháy hoàn toàn a gam h/n h�p hai ankan A, B h"n kém nhau k nguyên t, cacbon

thì thu ���c b gam khí CO2. Tìm t�ng s mol ankan.

Bài gi�i:

G�i CTPT hai ankan là:

CnH2n+2 và Cn+kH2n +2k +2 (n≥ 1)

CnH2n+2 + 2

1 3n +O2 →

0t nCO2 + (n+1)H2O (1)

x mol nx mol

Cn+kH2n +2k +2 + 2

1 k)3(n ++O2 →

0t (n+k)CO2 + (n+k+1)H2O (2)

y mol y(n+k) mol

Theo bài ra s mol CO2 = nx + y(n+k)= 44

bmol � � #�$�

Khi l��ng hai ankan:

(14n + 2)x + (14n + 14k + 2)y = a

Page 49: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

14[�!���y(n+k)] + 2(x+y) = a

14.�44

b ���2(x+y) =a � x+y= 44

7b- 22a *+�

,�y t�ng s mol hai ankan = 44

7b- 22a *+

Nh�n xét

Vi�c áp d�ng các tính ch�t c�a toán h�c khi�n gi�i quy�t nhi�u bài t�p ���c gi�i

quy�t nhanh, g�n . Tuy nhiên không nên l�m d�ng mà xa r�i b�n ch�t cu� các hi�n

t��ng hóa h�c. Toán h�c ch( là công c� h/ tr� cho hóa h�c.

2.4.2.4. Bi�n ��i bài t�p có s'n theo m c �ích c�a ng!i d�y

a. L��c b� m�t s d� ki�n �� t�ng m�c �� khó c�a bài t�p

Ví d

Ta có th� l��c b�t m�t s d� ki�n, bài toán tr# thành:

Bài 1:Có 5 l� hóa ch�t ���c �ánh s t 1 ��n 5, m/i l� ch�a m�t trong các dung d!ch

hóa ch�t sau �ây: Na2SO4, (CH3COOH)2Ca, Al(NO3)2, NaOH, BaCl2. Ch�t nào ���c

ch�a trong l� s m�y, khi:

� Dung d!ch c�a l� th� t� tác d�ng v�i dung d!ch c�a l� th� ba có k�t t�a tr�ng sinh

ra.

� Dung d!ch c�a l� th� hai tác d�ng v�i dung d!ch c�a l� th� nh�t t�o k�t t�a tr�ng,

k�t t�a này l�i tan n�u ti�p t�c cho dung d!ch c�a l� th� hai.

� Dung d!ch c�a l� th� t� tác d�ng v�i dung d!ch c�a l� th� n�m lúc �u ch�a có

k�t t�a, sau �ó t�o k�t t�a khi ti�p t�c cho thêm dung d!ch c�a l� th� t�.

Gi�i thích.

(Trích � thi HSG hóa hc t nh C�n Th� – 1998)

Page 50: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Bài 2:Có 5 l� hóa ch�t, m/i l� ch�a m�t trong các dung d!ch hóa ch�t sau �ây: Na2SO4,

(CH3COOH)2Ca, Al(NO3)2, NaOH, BaCl2. Không dùng thêm hóa ch�t nào khác, nh�n

bi�t các dung d!ch trên.

Hai bài toán này có cách gi�i gn ging nhau, bài 2 khó h"n. Sau �ây xin trình bày

cách gi�i bài 2.

Bài gi�i

L�y m�t ít dung d!ch làm m-u th,. Cho 1 m-u ln l��t tác d�ng v�i các m-u còn l�i.

Ta l�p b�ng nh� sau: (hàng ngang ch( các dung d!ch cho vào, hàng d�c ch( các dung

d!ch ���c cho vào).

Na2SO4 (CH3COO)2Ca Al(NO3)2 NaOH BaCl2

Na2SO4 - ↓ tr�ng - - ↓ tr�ng

(CH3COO)2Ca Ch�a có -

↓ tr�ng

- ↓ keo - -

Al(NO3)2 - ↓ keo - ↓ → tan -

NaOH - - - -

BaCl2 ↓ tr�ng - - - -

Chú thích:

- : Không có hi�n t��ng gì x�y ra.

↓ tr�ng : K�t t�a tr�ng.

↓ keo : K�t t�a keo tr�ng.

Ch�a có - ↓ tr�ng : Lúc �u ch�a có k�t t�a, cho thêm dung d!ch vào k�t t�a xu�t hi�n.

↓ → tan : Lúc �u xu�t hi�n k�t t�a, l�c h/n h�p k�t t�a tan.

Quan sát b�ng, ta suy ra ���c:

Page 51: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Lúc �u ch�a có k�t t�a, cho thêm dung d!ch vào k�t t�a xu�t hi�n: Dung d!ch cho

vào là Na2SO4, dung d!ch ���c cho vào là (CH3COO)2Ca.

Lúc �u xu�t hi�n k�t t�a, l�c h/n h�p k�t t�a tan: Dung d!ch cho vào là NaOH, dung

d!ch ���c cho vào là Al(NO3)2. V�y dung d!ch còn l�i là BaCl2.

b. L�y t trong các �� thi nh�ng l��c b�t ho'c chia nh�

Ví d

1. �� thu h�i vàng có m't trong các lo�i �á alumosilicat ng��i ta nghi�n v�n �á

và cho tác d�ng v�i dung d!ch NaCl khi s�c khôngkhí vào trong h/n h�p ph�n

�ng. . �ây Au ���c chuy�n ch�m thành ph�c ch�t Au(CN)-2 tan trong n�"c.

Sau khi ��t ���c cân b*ng ng��i ta thu h�i vàng b*ng cách tách dung d!ch ra và

cho tác d�ng v�i k$m. . �ây Zn kh, Au(CN)2- thành Au và t�o ra ph�c ch�t

Zn(CN)42-

.

Vi�t các ph�"ng trình ph�n �ng ion trong quy trình tách vàng # trên. Tính h*ng s

cân b*ng c�a các ph�n �ng.

2. Vàng trong t� nhiên th��ng # d�ng h�p kim v�i Ag và trong quá trình x, lí ��

thu h�i vàng thì Ag c)ng b! oxi hóa b#i oxi không khí khi có m't NaCN, và khi

tác d�ng v�i k$m thì ph�c Ag(CN)2- c)ng b! kh, thành Ag.

Vi�t các ph�"ng trình ph�n �ng ion và tính h*ng s cân b*ng c�a các ph�n �ng.

3. Làm bay h"i 500 lít dung d!ch Ag(CN)2- 3,0.10-3M và Au(CN)2

- 1,0.10-2M cho

��n còn 1/3 th� tích ban �u r�i x, lí v�i 40 gam k$m. Hãy tính n�ng �� các ion

Ag(CN)2- và Au(CN)2

- sau khi ph�n �ng k�t thúc.

4. Cn thi�t l�p n�ng �� CN- trong dung d!ch Au(CN)2- là bao nhiêu �� 99% mol

c�a vàng t�n t�i d��i d�ng ph�c ch�t Au(CN)2-.

Cho VE ZnCNZn 26,1/)(0

42 −=−

�������� VE AuCNAu 06,0/)(0 2

2 −=− �

�������� VE AgCNAg 31,0/)(0 2

2 −=− �

Page 52: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

�������� VE OHO 404,0/0

2 −=− �

H*ng s t�o thành c�a ph�c ch�t Au(CN)2-

Au+ + 2CN- �Au(CN)2- β2 = 4.1028

(Ph�ng theo � thi Olympic hóa hc qu�c t� l�n th� 30, Melbourne – 1998)

�� thi trên h"i dài, ta có th� chia câu 1,2,3,4 thành nh�ng bài t�p nh� h"n. Ví d�, câu 1

���c s, d�ng trong � thi HSG hóa hc t nh �ng Nai – 2001.

c. Thay ��i hình th�c câu h�i

Ví d 1

Bài 1:M�t trong nh�ng ch�t thu ���c t cr�ckinh là h�p ch�t �i x�ng A. A là khí

g�m85,7% C và 14,3% H ( theo khi l��ng) có th� b� qua ��ng phân hình h�c c�a

A.

� N�u thêm HBr vào A thì s$ ���c h�p ch�t B.

� B ph�n �ng v�i KCN t�o thành C; B ph�n �ng v�i KOH t�o thành D.

� Th�y phân C t�o thành E.

� D có th� b! oxi hóa b#i H2O2 t�o thành H.

� D ph�n �ng v�i H2SO4 �'c # nh�ng �i�u ki�n khác nhau t�o thành 4 s�n

ph�mkhác nhau: m�t ch�t # trong s các ch�t �ã nêu, ba ch�t kia là F, G, I.

� H là m�t dung môi cho s"n và dùng �� lo�i parafin c�a du bôi tr"n. H ph�n

�ngv�i phenylhi�razin t�o thành K.

1. Vi�t công th�c c�u t�o c�a t�t c� các h�p ch�t.

2. B, C, D, và F có nh�ng tính ch�t nào chung.

3. C" ch� nào �ã t�o B t A và t�o C t B?

( Trích � thi Olimpic hóa hc Áo XXV – 1999)

Ta có th� thay ��i hình th�c câu h�i b*ng cách tóm t�t b*ng s" ��:

Page 53: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Bài 2: Cho s" �� ph�n �ng sau:

A+ HBr

B+ KCN

C

+ KOH

+ HOH

D

E

+ H2O2 H

+ H2SO4 dac

+ NH NH2

K

F G I A�

�"�t r*ng:

A: là hi�rocacbon �i x�ng # th� khí g�m 85,7% C và 14,3% H ( theo khi l��ng).

H: là m�t dung môi cho s"n và dùng �� lo�i parafin c�a du bôi tr"n.

1. Xác �!nh công th�c c�u t�o c�a A, B, C, D, E, F, G, H, I ,K.(b� qua ��ng phân

hình h�c c�a A).

2. B, C, D, E và F có nh�ng tính ch�t nào chung.

3. C" ch� nào �ã t�o B t A và t�o C t B?

Bài gi�i (bài 2)

T thành phn phân t, � CTPT c�a A: C4H8. Vì A �i x�ng � A có th� là:

��*'c ��*'c -���t h�p v�i s" �� và d� ki�n còn l�i c�a �� bài, ta có

k�t qu�:

1. A : �

� �� .�

Br

� �� .�

CN

Page 54: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

� � .�

OH

� /� .�

COOH

� 0� .�

OSO3H

� 1� .�O O

SO2

� �� .�

O

� 2� .�O

� �� .�

NHN

�-�B, C, D, E và F ��u có ho�t tính quang h�c.

3. A → B : c�ng ái �i�n t,; B → C : th� ái nhân.

d. ��o ng��c bài t�p [ 54, tr.102, 103]

Ví d 1

Bài 1: Vi�t ph�"ng trình ph�n �ng hoàn thành dãy bi�n hóa sau:

C

CH3

CH3

CH3 CH2 CH3

+ Cl2

asktA

+ KOHDB

spc

- H2O

Page 55: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Ta có th� ��o ng��c bài toán nh� sau:

Bài 2: Tìm c�u t�o các ch�t có trong s" �� sau:

+ Cl2

asktA

+ KOH

spcX B

- H2OC C

CH3

CH3

H3C

H3C �

Bi�t phân t, ch�t X có ch�a nguyên t, C b�c 4

Bài gi�i (bài 2)

C

CH3

CH3

CH3 CH2 CH3 + Cl2

(A)

askt

+ KOH

- H2O

C C

CH3

CH3

H3C

H3C

C

CH3

CH3

CH3 CH CH3

Cl

+ HCl

C

CH3

CH3

CH3 CH CH3

Cl

C

CH3

CH3

CH3 CH CH3

OH

(B)

+ KCl

C

CH3

CH3

CH3 CH CH3

OH

+ H+

C

CH3

CH3

CH3 CH CH3

OH2+

C

CH3

CH3

CH3 CH CH3

+

C

CH3

CH3

CH3 CH CH3

+

- H+

chuyen viC C

CH3

CH3

H3C

H3C

(D)

2.4.2.5. Chú tr�ng phát tri�n t duy hóa h�c cho h�c sinh

a. Rèn luy�n và phát tri�n t� duy h�c sinh là v�n �� tr�ng tâm trong b�i d� ng h�c

sinh gi�i hóa h�c

Page 56: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Ngh! quy�t 2 c�a Ban ch�p hành Trung �"ng khóa VIII có ghi r*ng:”…rèn luy�n

thành công n�p t� duy sáng t�o c�a ng��i h�c…”. Kho tàng ki�n th�c c�a loài ng��i là

vô h�n, ki�n th�c thy cô truy�n d�y ch( là h�u h�n trong cái vô h�n. Ki�n th�c là s�n

ph�m c�a t� duy, ra ��i trong quá trình con ng��i c� xát v�i th�c ti%n. D�y và h�c –

th�c ch�t là d�y cách t� duy, h�c cách t� duy. N�u t� duy và nhân cách ���c rèn luy�n

m�t cách chu �áo, t( m( thì h�c sinh s$ là ng��i ch� ��ng tìm ��n ki�n th�c và ��n m�t

trình �� nào �ó s$ có phong cách h�c t�p ��c l�p, sáng t�o; t�n d�ng m�i lúc, m�i n"i,

m�i cách �� chi�m l�nh tri th�c cho riêng mình. Rèn luy�n và phát tri�n t� duy cho h�c

sinh trong b�i d� ng h�c sinh gi�i hóa h�c không ch( �� gi�i quy�t nh�ng v�n �� �'t ra

trong các �� thi mà nhìn xa h"n, r�ng h"n chính là chu�n b! cho các em nh�ng ph�m

ch�t và n�ng l�c cn thi�t �� có th� nghiên c�u, �ng d�ng, làm vi�c sau này. �ây c)ng

là m�t trong nh�ng nhi�m v�, m�c tiêu mà các kì thi h�c sinh gi�i h��ng t�i.

b. Rèn luy�n t� duy linh ho�t, sáng t�o

Ví d

Hòa tan hoàn toàn a gam h/n h�p hai kim lo�i Ba và Na vào n��c ���c m�t dung d!ch

A và b lít khí (�ktc). Ng��i ta nh� dn dung d!ch FeCl3 vào dung d!ch A ��n d�. L�c

k�t t�a, r,a s�ch, s�y khô và nung nóng ��n khi thu ���c m�t ch�t r�n có khi l��ng

không ��i là C gam. Tính l��ng ch�t r�n thu ���c.

Algorit gi�i thông th!ng

� Vi�t 5 ph�"ng trình ph�n �ng x�y ra, xác �!nh khí sinh ra là H2 và ch�t r�n thu

���c là Fe2O3.

� G�i s mol c�a Ba và Na là x và y.

� Tính t�ng s mol H2 sinh ra.

� L�p ph�"ng trình theo s mol H2.

� L�p ph�"ng trình b�c nh�t 2 �n tìm x và y.

� D�a vào các ph�"ng trình ph�n �ng tính s mol Fe(OH)3.

Page 57: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

5b2,1

gC =

� Tính s mol Fe2O3.

� Khi l��ng Fe2O3 thu ���c:

Nh�n xét

Tuy nhiên, n�u GV h��ng d-n HS các thao tác so sánh, khái quát hóa, chú ý ��n

b�n ch�t c�a ph�n �ng thì s$ rèn luy�n tt t� duy sáng t�o cho HS, giúp HS th�y rõ mi

liên h� gi�a s mol c�a các ch�t c�a 5 ph�"ng trình ph�n �ng. Bi�u th! quan h� s mol

H2, ki�m, Fe(OH)3 và Fe2O3 nh� sau:

nFe2O3 Fe(OH)3

1

6 OHb

3.22,4

= n = n = nH2

=1

21

3

T �ó, tính linh ho�t c�a t� duy ���c phát huy qua vi�c tìm ra ph�"ng pháp m�i ��

gi�i bài t�p trên c" s# phát hi�n mi quan h� v� s mol c�a các ch�t và d% dàng tính

���c

5b2,1

gC =. Theo cách này, bài toán th a d� ki�n.

c. Rèn luy�n t� duy logic; kh� n�ng suy lu�n, bi�n lu�n

Ví d

Có 6 h�p ch�t h�u c" m�ch h# ( không làm m�t màu n��c brom ) A, B, C, D,

E, F. Ch( ch�a các nguyên t C, H, O, có phân t, khi ��u b*ng 64.

Cho 6 ch�t �ó tác d�ng v�i Na, v�i dung d!ch NaOH và v�i dung d!ch AgNO3

trong NH3 (d�) ( ph�n �ng tráng b�c) thu ���c k�t qu� sau:

A B C D E F

Na + - + - + +

NaOH - - + + - +

Tráng b�c - - - - + +

D�u (+) có ph�n �ng.

D�u (-) không có ph�n �ng.

Page 58: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

1. Xác �!nh công th�c phân t,, vi�t các công th�c c�u t�o có th� có c�a A, B, C,

D, E, F.

2. Vi�t các ph�"ng trình ph�n �ng �i�u ch� F t A, ghi rõ �i�u ki�n ph�n �ng.

( � thi HSG hóa hc t nh An Giang – 1999)

Bài gi�i

D�a vào kh� n�ng ph�n �ng ta có th� d� �oán:

A: không có nhóm – CHO, - CHOH, - COO –. Ph�i có nhóm – OH và có th� có

nhóm xeton.

B: không có nhóm – OH, - CHOH, - COO -, - CH = O. Ch( có nhóm ete ho'c

xeton.

C: Ph�i là axit.

D: Ph�i là este.

E: Ph�i có nhóm – OH và – CH = 0

F: Ph�i có nhóm – CHOH và – CH = O

1. �'t công th�c c�a ch�t cn tìm là CxHyOz

a. Khi z = 1 thì 12x + y+ 16 = 74

→ 12x + y = 58 � x = 4, y = 10

Công th�c phân t, là C4H10O. Ch( có th� có r��u A và este B.

∗ Ch�t A: C4H9OH có các công th�c c�u t�o:

CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – OH (1)

CH3 CH2 CH OH

CH3 (2)

CH3 CH CH2 OH

CH3 (3)

Page 59: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

C

CH3

OHCH3

CH3 (4)

∗ Ch�t B: ete

CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – O – CH3 (1)

CH3 CH O CH3

CH3 (2)

CH3 – CH2 – O – CH2 – CH2 – CH3 (3)

b. Khi z = 2 thì 12z + y + 32 = 74

�12z + y = 42 � x =3, y = 6 � Công th�c phân t,: C3H6O2. V�i công th�c này có

th� là axit, este, ho'c có 1 nhóm – CH = O và 1 nhóm – OH.

� Ch�t C là CH3 – CH2 – COOH

Ch�t D là CH3 – COOCH3 ( không th� là HCOOCH2 – CH3 vì este này có ph�n

�ng tráng b�c).

Ch�t A là

H3C

H2

C C

O

H2

C OH

d. ��a ra nhi�u tình hung m�i (b-y) �� �o m�c �� t� duy c�a h�c sinh

Ví d 1: Bài toán ���c chia thành các phn không ��u nhau

Cho h/n h�p A g�m Al và Fe3O4. Nung A # nhi�t �� cao �� ph�n �ng x�y ra hoàn

toàn thu �u�c h/n h�p B. Nghi�n nh� h/n h�p B, tr�n ��u, chia làm hai phn không

b*ng nhau:

- Phn 1 (phn ít) tác d�ng v�i dung d!ch NaOH d� thu ���c 1,176 lít khí H2. Tách

riêng ch�t không tan �em hòa tan trong dung d!ch HCl d� thu ���c 1,008 lít khí.

- Phn 2 (phn nhi�u) cho tác d�ng v�i dung d!ch HCl d� thu ���c 6,552 lít khí.

Page 60: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Tính khi l��ng h/n h�p A và thành phn % khi l��ng các ch�t có trong h/n h�p A.

Th� tích các khí �o # �ktc.

Bài gi�i

8Al + 3Fe3O4 → 9Fe + 4Al2O3 (1)

Ph�n �ng x�y ra hoàn toàn → h/n h�p B g�m có Fe, Al2O3 và có th� Al d� ho'c Fe3O4

d�. Theo bài ra h/n h�p B tác d�ng v�i NaOH d� có khí thoát ra→ h/n h�p B g�m có

Fe, Al2O3 và Al d�.

Ph�n 1: Al2O3 + 2NaOH → 2NaAlO2 + H2O (2)

Al + NaOH + H2O NaAlO2 + 2H2

3 (3)

nAl = 2Hn

2

3 =

4,22

176,1

2

3 = 0,035 mol

Ch�t không tan là Fe tác d�ng v�i dung d!ch HCl d�:

Fe + 2HCl FeCl2 + H2↑ (4)

(4) → nFe = 2Hn =

22,4

1,008 = 0,045 mol

(1) → mol02,09

4045,0n

9

4n FeOAl 32

===

Ph�n 2: Al2O3 + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2O

Al + 3HCl → AlCl3 + 2H2

3

Fe + 2HCl → FeCl2 + 2H ↑

Gi� s, khi l��ng phn 2 nhi�u g�p m ln phn 1 nên trong phn 2:

nAl = 0,035 mol

nFe = 0,045 mol

2Hn = mol 2925,022,4

6,5520,045mm035,0

2

3==+

Page 61: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

→ m = 3 khi l��ng c� h/n h�p B g�p 4 ln phn 1.

Ap d�ng �!nh lu�t b�o toàn khi l��ng :

mB = mAl + mFe + 32OAlm = 0,035.27.4 + 0,045.4.56 + 0,02.4.102 = 22,02 g

Theo (1) → nAl ph�n �ng = mol 16,04.045,09

8n

9

8Fe ==

→ mAl(A) = ( 0,16 + 0,035.4).27 = 8,1 g

%22,6378,36100%m

%78,36100.92,131,8

1,8%m

g 92,13232.4.045,0.9

3232..n

9

3A)(m

43

43

OFe

Al

FeOFe

=−=

=+

=

===

Ví d 2: Ch�ng minh ch�t �ã cho d� hay h�t

Cho 22 gam h/n h�p X g�m Fe và Al ph�n �ng hoàn toàn v�i 2 lít dung d!ch HCl 0,3

M ( d= 1,05 g/ml)

a. Ch�ng t� r*ng h/n h�p X không tan h�t

b. Tính th� tích khí H2 (�ktc), n�ng �� % ch�t tan trong dung d!ch Z thu ���c và khi

l��ng ch�t r�n Y không tan. Gi� s, trong hai kim lo�i ch( có m�t kim lo�i tan.

Bài gi�i

a. N�u không có câu h�i này chúng ta s$ ngh� h/n h�p X tan h�t vì hi�u sai ngh�a “

ph�n �ng hoàn toàn”. �� ch�ng minh h/n h�p X không tan h�t, ta có th� làm theo 3

cách sau:

Cách 1: Gi� s, h/n h�p ch( g�m có Fe ( kim lo�i có khi l��ng mol l�n h"n)

→ nFe = mol 39,056

22=

Do Fe = 56 > hhM →→→→ nFe = 0,39 mol < nhh

�� hòa tan h�t 0,39 mol Fe →→→→ nHCl cn dùng = 0,78 mol

Fe + 2HCl → FeCl2 + 2H ↑

Page 62: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

0,39 0,78

nHCl b� = 0,3.2 = 0,6 mol < 0,78 mol

K�t lu�n: không �� axit �� hòa tan h�t 0,39 mol Fe. Khi thay Fe b*ng Al s mol kim

lo�i t�ng, m't khác, 1 mol Al dùng h�t 3 mol HCl, nhi�u axit h"n 1 mol Fe ( ch( dùng

h�t 2 mol HCl) → S mol axit cn �� hòa tan h/n h�p còn l�n h"n n�a ( l�n h"n 0,78

mol) nên v�i 0,6 mol HCl là ch�a �� �� hòa tan h�t h/n h�p X → h/n h�p X không tan

h�t.

Cách 2: T 27a + 56b = 22 ( v�i a,b là s mol c�a Al, Fe)

• V�i a = 0 → b = 56

22 = 0,39

• V�i b = 0 → a = 27

22 = 0,81

� 0,39 < a +b < 0,81

→ 2 ( a + b) > 2.0,39 = 0,78 (*)

Ph�"ng trình ph�n �ng:

Al + 3HCl → AlCl3 + 2H2

3

a 3a

Fe + 2HCl → FeCl2 + 2H ↑

b 2b

→ nHCl cn dùng = 3a + 2b, k�t h�p (*), ta có: 3a + 2b > 2(a + b) > 0,78

→ �� hòa tan h�t h/n h�p X thì s mol axit HCl ph�i l�n h"n 0,78 mol, trong khi s

mol axit ban �u theo bài ra ch( b*ng 2.0,3 = 0,6 mol ( < 0,78 mol)

→ Axit thi�u, ngh�a là X ph�n �ng không h�t.

Cách 3: nHCl cn dùng = (3a + 2b) mol

Ch�n M = 56 làm nhân t, chung, ta có: 56(a+ b) > 27a + 56b = 22

→ 2( a+b) > 0,78

Page 63: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

3a + 2b > 2( a+ b) > 0,78 mol

L�p lu�n t�"ng t� cách 2 s$ có cùng k�t qu�.

b. Vì axit thi�u, Al có tính kh, m�nh h"n Fe s$ tan tr��c nh�ng theo �� ra ch( có m�t

kim lo�i tan→ Fe ch�a b! hòa tan:

Al + 3HCl → AlCl3 + 2H2

3

0,2 ← 0,6 →→→→ 0,2 →→→→ 0,3

2Hn = 0,3 mol →→→→ 2HV (�ktc) = 0,3.22,4 = 6,72 lít

Ch�t r�n Y không tan bao gm Fe và có th� có Al d�.

mY = mX - mAltan = 22 – 0,2.27 = 16,6 g

Dung d!ch Z ch� 0,2 mol AlCl3. Ta có:

C%( AlCl3) = ddsau

AlCl

m

100.m3

mddsau = mdd HCl b� + mAl tan - 2Hm = 200.1,05 + 0,2.27 – 0,3.2 = 2104,8 g

C%( AlCl3) = 2104,8

100.0,2.133,5= 1,27%

2.4.2.6. K�t h�p nhi�u ph#ng pháp gi�i khác nhau cho m�t bài toán.

Ch�n cách gi�i t�i u

Ví d 1

So sánh pH c�a các dung d!ch 0,1M c�a các ch�t sau �ây:

NaHCO3 K1 = 10-7 K2 = 10-11

NaHSO3 K1 = 10-7 K2 = 10-11

NaHS K1 = 10-7 K2 = 10-11

NaHC2O4 K1 = 10-7 K2 = 10-11

( �� thi HSG mi�n, Italia – 1997 [18] )

Bài gi�i

Page 64: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Cách 1: Ph�"ng pháp �!nh tính

�ây là các mui axit, là các ch�t �i�n li l� ng tính:

MHA → M+ + HA-

HA- H+ + A2- K2 (1)

HA- + H+ H2A K1-1 (2)

pH ph� thu�c hai quá trình (1) và (2). N�u K2 càng l�n và K1 càng l�n thì dung d!ch

có pH càng bé vì quá trình nh��ng proton (1) x�y ra m�nh, quá trình thu proton (2) x�y

ra y�u. So sánh # trên ta th�y:

pH (NaHC2O4) < pH (NaHSO3) < pH (NaHCO3) < pH (NaHS)

Cách 2: Ph�"ng pháp �!nh l��ng

Áp d�ng công th�c tính gn �úng pH c�a các mui �iaxit cho các h� trên:

pH =pK1 + pK2

2

ta th�y: pH (NaHC2O4) =

2 + 5

2 = 3,5

pH (NaHSO3) =

2 + 6

2 = 4,0

pH (NaHCO3) =

7 + 11

2 = 9,0

pH (NaHS) =

7 + 13

2 = 10,0

Nh�n xét

Cách gi�i �!nh l��ng tuy ch�n ch�n nh�ng �òi h�i ta ph�i thi�t l�p công th�c ho'c

ph�i nh� công th�c. Trong khi �ó, cách gi�i �!nh tính ch( cn d�a vào vi�c hi�u b�n

ch�t c�a s� �i�n li và nguyên lí chuy�n d!ch cân b*ng là gi�i quy�t ���c bài toán. Vì

v�y, cách gi�i �!nh tính trong tr��ng h�p này hay h"n.

Page 65: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Ví d 2

�� m gam phoi bào s�t (A) ngoài không khí, sau m�t th�i gian bi�n thành h/n h�p

(B) có khi l��ng 12 gam. Cho B tác d�ng v a �� v"i 200ml dung d!ch HNO3 thu

���c 2,24 lít khí duy nh�t NO (�ktc).

Tính khi l��ng m c�a A.

Cách 1: Vi�t ph�"ng trình ph�n �ng, �'t �n s

Các ph�n �ng A + O2:

2Fe + O2 t0

2FeO

4Fe + 3O2 t0

2Fe2O3

3Fe + 2O2 t0

Fe3O4

H/n h�p B tác d�ng v�i HNO3:

Fe + 4HNO3 → Fe(NO3)3 + NO↑ + 2H2O

3FeO + 10HNO3 → 3Fe(NO3)3 + NO↑ + 5H2O

Fe2O3 + 6HNO3 → 2Fe(NO3)3 + 3H2O

3Fe3O4 + 28HNO3 → 9Fe(NO3)3 + NO↑ + 14H2O

G�i x, y, z, t là s mol c�a Fe, FeO, Fe2O3, Fe3O4 trong 12 g h/n h�p B. Ta có:

56x + 72y + 232z + 160t = 12 (1)

y + 4z + 3t =

16 - m

16 ( s mol nguyên t, oxi) (2)

x + y + 3z + 2t =

m

56 ( s mol nguyên t, s�t) (3)

x +

y

3 +

z

3 = 0,1 (s mol NO) (4)

Chia ph�"ng trình (1) cho 8, r�i c�ng v�i (4) sau khi �ã nhân 3, ta có:

Page 66: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

10x + 10y + 30z + 20t = 10( x + y + 3z + 2t) = 1,8 (5)

Thay (3) vào (5) → m = 10,08 g

Cách 2: S, d�ng �!nh lu�t b�o toàn electron

Nh�n xét: T các ph�n �ng trên, l��ng Fe ban �u �ã chuy�n h�t vào dung d!ch d��i

d�ng Fe3+:

Ch�t kh,: Fe – 3e → Fe3+

1 mol 3 mol

Ch�t oxi hóa: O2 + 4e → 2O2-

1 mol 4 mol

NO3- + 4H+ + 3e → NO + 2H2O

3 mol 1 mol

Áp d�ng �!nh lu�t b�o toàn electron:

S mol electron Fe “ nh��ng” = S mol electron ch�t oxi hóa “nh�n”

12 - m

32

m

56.3.4 +

2,24

22,4.3 =

�*3� *+�4�04���567�� �*3� *+�4������&8� �*3� *+�4��%�����&8�

m = 10,08 gam

Nh�n xét

Rõ ràng cách 2 ti �u h"n vì:

� Không cn vi�t ph�"ng trình ph�n �ng nh�ng v-n nh�n �!nh �úng tr�ng thái �u

và tr�ng thái cui c�a các ch�t oxi hóa,ch�t kh,.

� Ng�n g�n, tránh bi�n lu�n dài dòng.

� Lí thú và hi�u qu�.

2.4.2.7. Rèn luy�n cho h�c sinh tác phong khoa h�c

� Tích c�c ch� ��ng, ��c l�p suy ngh�.

� C�n th�n, nh-n n�i, chính xác, t( m(.

Page 67: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

� T� ch�c các hành ��ng trí tu� m�t cách khoa h�c. Con ���ng �i ��n k�t qu� ph�i

ng�n g�n, ��c �áo, h�p lí, d% hi�u. Bài gi�i trình bày logic, ch't ch$.

� �"n gi�n hóa các v�n �� ph�c t�p và tránh ph�c t�p hóa.

� Luôn ti�u k�t, t�ng k�t và kh�c sâu tr�ng tâm.

Page 68: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

Ch��ng 3

�� XU#T H� TH2NG BÀI T�P HÓA � I C��NG TIÊU BI,U

�, B�I D�NG HC SINH GI�I HÓA HC THPT

Các v�n �� trong bài t�p hoá ��i c�"ng r�t r�ng l�n, �a d�ng. Tuy nhiên do khuôn

kh� lu�n v�n có h�n, chúng tôi ch( xin �� c�p ��n m�t s v�n �� tiêu bi�u có tác d�ng

phát tri�n ki�n th�c, nâng cao t� duy và rèn luy�n k� n�ng cho h�c sinh. �ây c)ng là

nh�ng v�n �� r�t hay g'p trong các kì thi h�c sinh gi�i .

3.1. C#U T O NGUYÊN T> - H� TH2NG TU�N HOÀN –

LIÊN K3T HÓA HC

3.1.1. V)n �� 1: Xác �?nh nguyên t� d'a vào s� hi�u nguyên t@.

Bài t�p m(u

9�t nguyên t, ( kí hi�u là R) có t�ng s các h�t nhân proton, n"tron, electron

b*ng 24.

a. Vi�t kí hi�u h�t nhân c�a nguyên t và g�i tên nguyên t �ó-�

b. ,"�t c�u hình electron c�a nguyên t, và c�a ion R2-.�

c. Cho bi�t trong nguyên t, �ó có bao nhiêu obitan có electron chi�m gi�?�

Bài gi�i

a. T�ng s proton, n"tron, electron trong nguyên t, R b*ng 24 nên ta có:

2Z + N = 24 (1)

Z = 12 - 2

N �nên Z <12

Các nguyên t b�n có t( s gi�a s n"tron và s proton trong h�t nhân:

� ��≤ Z

N �≤ 1,5

Page 69: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Do �ó: N ≤ Z ≤ 1,5Z (2)

Hay là 1,5

N≤ Z ≤ N

Thay (2) vào h� th�c (1):

2Z + 1,5Z > 24

3,5Z > 24

Z > 7

Ngh�a là: 7< Z <12

Tính s khi A theo b�ng sau:

Z 8 9 10 11

N = 24 – 2Z 8 6 4 2

A = Z + N 16 15 14 13

Oxi lo�i

b. C�u hình electron c�a nguyên t, trung hòa �i�n R và R2-

R t�c là O: Z = 16

���������

2p42s21s2

Ion R2- t�c là O2-

���

1s2 2s2 2p6

�c. Trong nguyên t, R (t�c là O) có 5 obitan có electron chi�m gi�

Tác d ng c�a bài t�p và ki�n th�c c�n n$m

- �� làm ���c bài t�p này, h�c sinh cn n�m v�ng ki�n th�c v� nguyên t hóa h�c –

��ng v!. Trong �ó có �i�m m�u cht là t( s bi�u th! mi liên quan gi�a s n"tron và s

proton trong các ��ng v! b�n (tr H): ��≤ Z

N �≤ 1,5. �ây là ki�n th�c ngoài ch�"ng

Page 70: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

trình, không có trong sách giáo khoa. �òi h�i h�c sinh ph�i ��c thêm các tài li�u tham

kh�o �� b� sung ki�n th�c.

- V� phn k� n�ng, h�c sinh cn thành th�o các k� n�ng toán h�c, ch&ng h�n vi�c bi�n

��i các bi�u th�c �� thu g�n mi�n tìm ki�m nh� bài t�p trên. Ngoài cách bi�n ��i �y,

nhi�u bài t�p trong các �� thi h�c sinh gi�i th��ng b�t bu�c ph�i gi�i h� ph�"ng trình

nhi�u �n s ho'c ph�i ti�n hành bi�n lu�n thì m�i ra ���c k�t qu� .

- Thông qua các bài t�p này, giáo viên có th� ki�m tra các ki�n th�c v� c�u t�o nguyên

t, và h� thng tun hoàn (thành phn c�u t�o nguyên t,, c�u hình electron, chu kì,

nhóm, �!nh lu�t tun hoàn Men�êlêep...). Vì th� các bài t�p d�ng này có kh� n�ng t�ng

h�p ki�n th�c l�n.

- Ngoài sách giáo khoa l�p 10, h�c sinh có th� b� sung ki�n th�c lí thuy�t trong sách

tham kh�o sau �ây: Hóa hc vô c�, t�p 1,(Nhà xu�t b�n giáo d�c c�a tác gi� Hoàng

Nhâm),...

Bài t�p t#ng t�

Bài 1: T�ng s h�t proton, n"tron và electron trong m�t nguyên t, là 155. S h�t có

mang �i�n nhi�u h"n s h�t không mang �i�n là 33 h�t. Tìm s proton, n"tron và s

khi A c�a nguyên t,.

Bài 2:T�ng s h�t proton, n"tron và electron trong m�t nguyên t, A là 16, trong

nguyên t, B là 58, trong nguyên t, D là 180. Tìm s p,n và s khi c�a các nguyên t,

A, B, D. Gi� s, s� chênh l�ch gi�a s khi v�i khi l��ng nguyên t, trung bình là

không quá 1 �"n v!.

Bài 3: Ba nguyên t X, Y, Z trong cùng m�t chu kì có t�ng s hi�u nguyên t, là 39. S

hi�u c�a nguyên t, Y b*ng trung bình c�ng s hi�u c�a nguyên t, X và Z. Nguyên t,

c�a ba nguyên t này hu nh� không ph�n �ng v�i H2O # �i�u ki�n th��ng.

d. Hãy xác �!nh v! trí các nguyên t �ó trong b�ng h� thng tun hoàn các nguyên

t hóa h�c. Vi�t c�u hình e c�a nguyên t, và g�i tên t ng nguyên t.

e. So sánh �� âm �i�n, bán kính nguyên t, c�a các nguyên t �ó.

Page 71: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

f. So sánh tính baz" c�a các hi�roxit

Bài 4: Bi�t t�ng s h�t c�a nguyên t, X là 136, trong �ó s n"tron nhi�u h"n s

electron là 12 h�t.

a. Tính s proton và s khi c�a X.

b. Ng��i ta bi�t nguyên t R có ba ��ng v! X, Y, Z. S khi c�a X b*ng trung bình

c�ng s khi c�a Y và Z. Hi�u s n"tron c�a Y và Z g�p hai ln s proton c�a hi�ro.

Hãy xác �!nh s khi c�a Y và Z.

Bài 5: Có h�p ch�t MX3. Cho bi�t:

a. T�ng s h�t proton, n"tron và electron là 196, trong �ó s h�t mang �i�n nhi�u

h"n s h�t không mang �i�n là 60.

b. Khi l��ng nguyên t, c�a X l�n h"n c�a M là 8.

c. Trong 3 lo�i h�t trên trong ion X- nhi�u h"n trong ion M3+ là 16. Hãy xác �!nh

M và X thu�c ��ng v! nào c�a hai nguyên t �ó.

Bài 6: M�t h�p ch�t ion c�u t�o t ion M2+ và ion X-. Trong phân t, MX2 có t�ng s

h�t (p,n,e) là 186 h�t, trong �ó s h�t mang �i�n nhi�u h"n s h�t không mang �i�n là

54 h�t. S khi c�a c�a ion M2+ l�n h"n s khi c�a ion X- là 27 h�t. Vi�t c�u hình

electron c�a các ion M2+ ; X-. Xác �!nh s th� t�, s chu kì, s nhóm, phân nhóm c�a

M và X trong b�ng h� thng tun hoàn.

Bài 7: M�t h�p ch�t ion c�u t�o t ion M+ và ion X2-. Trong phân t, M2X có t�ng s

h�t ( proton, n"tron, electron) là 140 h�t, trong �ó s h�t mang �i�n nhi�u h"n s h�t

không mang �i�n là 44 h�t. S khi c�a ion M+ l�n h"n s khi c�a ion X2- là 23. T�ng

s h�t trong ion M+ nhi�u h"n ion X2- là 31 h�t.

a. Vi�t c�u hình electron c�a các ion M+ và X2-.

b. Xác �!nh v! trí c�a M và X trong b�ng h� thng tun hoàn, nh�ng h�p ch�t hóa

h�c có th� có gi�a M và X, nêu tính ch�t hóa h�c c�a các h�p ch�t �ó.

3.1.2. V)n �� 2: Xác �?nh nguyên t� d'a vào n&ng l��ng ion hóa

Bài t�p m(u

Page 72: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

Nguyên t Q trong chu kì 3 có các giá tr! n�ng l��ng ion hóa nh� sau (tính theo

kJ/mol)

I1 I2 I3 I4 I5 I6

577 1816 2744 11576 14829 18375

G�i tên nguyên t Q và vi�t c�u hình electron c�a nó.

Bài gi�i

Nh�n xét:

I1 : I2 : I3 : I4 : I5 : I6 = 1: 3,2 : 4,8 : 20,1: 25,7 : 31,8

T I3 ��n I4 có b��c nh�y ��t ng�t, v�y nguyên t có 3 electron hóa tr!. Nó thu�c nhóm

IIIA, trong chu kì 3, �ó là nhôm ( Al, Z= 13).

C�u hình electron là:1s22s22p63s23p1

Tác d ng c�a bài t�p và ki�n th�c c�n n$m

- Thông th��ng h�c sinh hay g'p d�ng bài t�p xác �!nh nguyên t ch�a bi�t thông qua

s Z, s A ( nh� phn 3.1.1) hay qua nguyên t, khi M…Nh�ng # �ây yêu cu tìm

nguyên t Q qua n�ng l��ng ion hóa. �ây là �i�m m�i l� c�a bài t�p �òi h�i h�c sinh

ph�i t� duy suy ngh� theo chi�u h��ng m�i. �� gi�i quy�t ���c bài t�p, h�c sinh cn có

óc nh�n xét và phát hi�n ra �i�m m�u cht c�a nó �ó chính là b��c nh�y v�t t I3 ��n

I4. ��ng th�i c)ng không �� b! �ánh l�c h��ng b#i nhi�u n�ng l��ng ion hóa cho trong

bài mà cn chú ý ��n b�n ch�t c�a v�n �� là nguyên t, khí hi�m r�t b�n v�ng, �� tách

electron ra kh�i nó cn m�t n�ng l��ng r�t l�n.Có nh� v�y m�i nh�n th�y ���c nguyên

nhân c�a s� gia t�ng ��t bi�n khi chuy�n t I3 ��n I4 là do quá trình tách 1e ra kh�i

nguyên t, khí hi�m.

- Khi làm nh�ng d�ng bài t�p nh� th� này h�c sinh cn n�m v�ng b�ng h� thng tun

hoàn, c�u trúc electron c�a nguyên t, các nguyên t, n�ng l��ng ion hóa c�a nguyên t,

. Do �ó cn ��c k� Sách giáo khoa l�p 10, có th� tham kh�o thêm Hóa hc vô c�, t�p

Page 73: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

1,(,Nhà xu�t b�n giáo d�c c�a tác gi� Hoàng Nhâm); C�u t�o nguyên t� và Liên k�t

hóa hc ,(Nhà xu�t b�n giáo d�c c�a tác gi� �ào �ình Th�c)…

Bài t�p t#ng t�:

Bài 1: G�i tên nguyên t trong chu kì 3 và vi�t c�u hình electron c�a nguyên t �ó bi�t

r*ng n�ng l��ng ion hóa (I) có các giá tr! sau( tính theo kJ/mol)

I1 I2 I3 I4 I5 I6

1012 1903 2910 4956 6278 22230

Bài 2: Nguyên t, c�a nguyên tô Qcó 3l�p electron và có các giá tr! n�ng l��ng ion

hóa nh� sau ( kJ/mol):

I1 I2 I3 I4 I5 I6 I7 I8

1000 2251 3361 4564 7013 8495 27106 31669

a. Xác �!nh nguyên t Q.

b. Bi�u di%n s� phân b electron vào các obitan nguyên t, Q.

c. Vi�t c�u hình electron nguyên t, c�a nguyên t Q # tr�ng thái c" b�n.

d. Vi�t c�u hình electron hóa tr! c�a nguyên t, Q # tr�ng thái c" b�n.

Bài 3: Cho bi�t m�t s giá tr! n�ng l��ng ion hóa th� nh�t (I1, eV) : 5,14; 7,64; 21,58

c�a Ne, Na, và Mg và m�t s n�ng l��ng ion hóa th� hai (I2, eV): 41,07; 47,29 c�a Na

và Ne.

Hãy gán m/i giá tr! I1, I2 cho m/i nguyên t và gi�i thích. H�i I2 c�a Mg nh� th� nào so

v�i các giá tr! trên? Vì sao?

3.1.3. V)n �� 3: Xác �?nh niên ��i d'a vào hóa h�c phóng x�

Bài t�p m(u

M�t m�u �á ch�a 17,4 mg U238 và 1,45 µg Ph206. Bi�t chu kì bán rã c�a U238 là

4,51.109 n�m. M�u �á �ó t�n t�i �ã bao nhiêu n�m r�i?

Bài gi�i

Page 74: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

Ta có liên h� : m(chì)

m(uran)

A(chì)

A(uran)=

Trong �ó A(uran), A(chì), m(uran), m(chì) ln l��t là s khi c�a uran, s khi c�a chì,

khi l��ng uran b! m�t �i, khi l��ng chì sinh ra hi�n t�i.

V�y: muran = mchì . A(chì)

A(uran) = 1,45. 206

238

muran ≈ 1,68 (µg)

T k = 9

1/2 10.51,4

693,0

t

693,0= (a)

và k = 097,1lgt

303,2

40,17

4,1768,1lg

t

303,2=

+ (b)

T (a) và (b), ta có: k = 910.51,4

693,0= 097,1lg

t

303,2

Suy ra t = 097,1lg0,693

10.1,4.303,2 9

t = 6,58.108 (n�m)

Tác d ng c�a bài t�p và ki�n th�c c�n n$m

- �ây là bài t�p xác �!nh niên ��i d�a vào hóa h�c phóng x�. Là m�t v�n �� r�t thú v!

vì nó liên quan ��n th�c t� cu�c sng (ngành kh�o c� h�c) và có s� k�t h�p các ki�n

th�c v� hóa h�c, toán h�c và v�t lí h�c.

- �� gi�i quy�t ���c bài toán, h�c sinh ph�i trang b! cho mình r�t nhi�u ki�n th�c v�

hóa h�c h�t nhân:

+ Các �'c tr�ng c�a tính phóng x�: tính phóng x� t� nhiên, thành phn c�a tia

phóng x�, �!nh lu�t b�o toàn s khi và b�o toàn �i�n tích.

+ . bài toán trên, ta có h� phóng x� uran trong �ó 92U238 là nguyên t gc c�a h�

này. Cui cùng trong h�c �ó là ��ng v! b�n c�a chì 82Pb206. N�u t�i th�i �i�m nghiên

c�u, b*ng ph�"ng pháp khi ph� ch&ng h�n, ta thu ���c l��ng U238 và Pb206 trong m�t

Page 75: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

m�u �á. T s li�u này ta tìm ���c th�i gian cn �� t�o ra l��ng Pb206 này thì �ó c)ng

là th�i gian t�n t�i c�a m�u �á.

+ Ngoài ra, ng��i ta còn hay d�a vào ��ng v! phóng x� c�a cacbon �� xác �!nh niên

��i hóa th�ch hay c� v�t. ��ng v! 14C ���c t�o thành # th��ng tng khí quy�n có m�t

l��ng nh� nh�ng không ��i 14C trong c" th� ��ng, th�c v�t sng. Khi m�t ��ng hay

th�c v�t ch�t, l��ng này dn thoát ra ngoài làm cho l��ng 14C này gi�m ��u �'n theo

th�i gian. V�y t l��ng 14C còn l�i trong xác ch�t ta có th� xác �!nh ���c kho�ng th�i

gian k� t lúc sinh v�t này ch�t, t�c là xác �!nh ���c kho�ng th�i gian hình thành di

v�t này.

+ �!nh lu�t phân rã phóng x�: Th�c nghi�m xác nh�n v� m't ��ng hóa h�c t�t c�

các quá trình phân rã phóng x� ��u tuân theo quy lu�t ph�n �ng m�t chi�u b�c nh�t.

+ Chu kì bán h�y: t1/2 = 0,693/k

Trong �ó: t1/2 là chu kì bán h�y, k là h*ng s phân rã phóng x�.

- H�c sinh có th� ��c thêm sách giáo khoa v�t lí l�p 12 hay các sách tham kh�o v�t lí

l�p 12.

Bài t�p t#ng t�:

Giáo viên có th� ra các bài t�p t�"ng t� b*ng cách: ��o ng��c bài t�p ( tính chu kì bán

h�y khi bi�t th�i gian t�n t�i); thay ��i yêu cu c�a bài t�p ( tìm l��ng ch�t còn l�i sau

khi phân h�y) ho'c xác �!nh niên ��i phóng x� b*ng cách s, d�ng ��ng v! phóng x�

c�a cacbon thay vì d�a vào h� phóng x� uran (bài 3,4)

Bài 1: M�t trong nh�ng ngu�n c" b�n c�a ��ng v! phóng x� K40 trong c" th� ng��i là

x�"ng. Tính th�i gian bán h�y c�a K40, bi�t r*ng sau 4,5 t( n�m l��ng ��ng v! này còn

l�i kho�ng 7,0%.

Bài 2: Xêzi – 137( Ce137) là m�t ph�n �ng trong lò ph�n �ng h�t nhân, nó có chu kì bán

h�y 30,2 n�m. Ce137 là m�t trong nh�ng ��ng v! b! phát tán m�nh nhi�u vùng # Châu

Âu sau tai n�n h�t nhân Trecnôb�n. Sau bao lâu ch�t ��c này còn l�i 1,0% k� t lúc tai

n�n x�y ra?

Page 76: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

Bài 3: M�t m�u than c�i tìm th�y trong m�t ��ng # Lascaux ( Lascô) t�i Pháp có tc d�

phân h�y b*ng 2,4 phân h�y trong m�t phút tính cho m�t gam. Gi� �!nh m�u than này

là phn còn l�i c�a m�t m�u than �ã ���c m�t h�a s� t�o ra và dùng �� v$ các tranh

trên thành ��ng này. H�a s� �ó t�o ra các than này vào n�m nào?

Bài 4: M�t m�u than l�y t hang ��ng c�a ng��i Pô – li – nê – xi – an c� t�i Haoai có

tc �� phân h�y C14 là 13,6 phân h�y trong 1 giây tính v�i 1 gam cacbon. Hãy cho bi�t

niên ��i c�a m�u than �ó.

3.1.4. V)n �� 4: Xác �?nh �* h t kh�i c�a h�t nhân nguyên t@

Bài t�p m(u

Nghiên c�u ��ng v!, ng��i ta th�y r*ng: khi l��ng c�a h�t nhân 26Fe54 là 53,956

�vC

a. Tính khi l��ng c�a h�t nhân theo �!nh lu�t b�o toàn khi l��ng.

b. �!nh lu�t b�o toàn khi l��ng trong tr��ng h�p này còn �úng không? Gi�i

thích? Tính n�ng l��ng liên k�t h�t nhân.

Cho bi�t khi l��ng c�a m�t n"tron và m�t proton (�vC) ln l��t là: 1,00866,

1,00728.

Bài gi�i

a. 26Fe54 có 26 proton: 54 - 26 = 28 n"tron

Khi l��ng c�a h�t nhân 26Fe54 theo �!nh lu�t b�o toàn khi l��ng:

mFe = mproton + mn"tron = 26.1,00728 + 28.1,00866 = 54,43176 �vC.

b. So sánh ta th�y hai khi l��ng này khác nhau. Nh� v�y �i v�i h� h�t vi mô,

�!nh lu�t b�o toàn khi l��ng không �úng.

�� h�t khi : ∆m = 54,43176 - 53,956 = 0,47576 �vC

Hay ∆m = 0,47576 g/mol 12C hay 0,47576 g/mol và n�ng l��ng liên k�t h�t nhân là:

∆E = ∆m.c2 = (0,47576 g/mol).(3.108 m/s)2.( 1 mol/ 6,022.1023)

= 7,11. 10-11 J

Page 77: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� �

Tác d ng c�a bài t�p và ki�n th�c c�n n$m

- V�n �� này thú v! và quan tr�ng b#i nó giúp h�c sinh hi�u sâu s�c v� �!nh lu�t b�o

toàn khi l��ng trong h� v� mô và vi mô.

Khi l��ng c�a m�t h�t nhân nguyên t, ���c coi là b*ng t�ng khi c�a các h�t proton

và n"tron t�o thành h�t nhân nguyên t,. Tuy nhiên khi các nucleon k�t h�p v�i nhau

t�o thành h�t nhân nguyên t, thì thoát ra m�t n�ng l��ng ∆E = ∆m.c2 nên khi l��ng

th�c t� c�a h�t nhân nh� h"n t�ng khi l��ng các nucleon m�t l��ng là ∆m (�� h�t

khi).

Nh�n xét:

- �!nh lu�t b�o toàn khi l��ng �i v�i h�t vi mô không chính xác nh�ng �!nh lu�t b�o

toàn khi l��ng trong ph�n �ng hóa h�c v-n chính xác vì nhi�t c�a ph�n �ng hóa h�c

không l�n nên �� h�t khi là không �áng k�.

- Xét m�t ph�n �ng trong h� v� mô: ph�n �ng phân h�y CaCO3

CaCO3 = CaO + CO2

Ph�n �ng này cn tiêu tn m�t n�ng l��ng là Q. Nh� v�y theo �!nh lu�t Anhxtanh E =

mc2 thì nó s$ b! m�t m�t khi l��ng , tuy nhiên khi l��ng này vô cùng nh� nên �!nh

lu�t b�o toàn khi l��ng trong tr��ng h�p này là �úng ��n. Th�c t� là khi ta cân l��ng

ch�t tham gia và s�n ph�m t�o thành thì nó luôn b*ng nhau.

- Ngoài phn ki�n th�c chuyên sâu r�t thú v!, bài t�p còn giúp h�c sinh chú ý �"n v!

tính, rèn luy�n ��c tính c�n th�n, chính xác.

- �� gi�i quy�t bài t�p này, h�c sinh có th� tham kh�o sách giáo khoa v�t lí l�p 12 hay

C�u t�o nguyên t� và liên k�t hóa hc, (Nhà xu�t b�n giáo d�c c�a tác gi� �ào �ình

Th�c).

Bài t�p t#ng t�

Bài 1:

a. Tính khi l��ng nguyên t, trung bình c�a oxi bi�t r*ng trong t� nhiên, oxi t�n t�i #

c� ba d�ng ��ng v!:

Page 78: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� �

816O 8

17O 818O

99,762% 0,038% 0,200%

b. Trên th�c t�, khi l��ng h�t nhân có h"i nh� h"n t�ng s khi l��ng c�a proton và

n"tron t�o nên h�t nhân. Vì v�y khi xác �!nh b*ng th�c nghi�m, khi l��ng các ��ng v!

oxi là nh� sau:

16O 17O 18O

15,99491�vC 16,9991�vC 17,9991�vC

- Tính khi l��ng nguyên t, trung bình c�a oxi d�a vào các d� ki�n trên.

- Vì sao khi l��ng h�t nhân l�i h"i nh� h"n t�ng s khi l��ng c�a proton và n"tron

t�o ra h�t nhân �ó?

Bài 2: H�t nhân liti có khi l��ng là 7,01601 �vC. Hãy tính n�ng l��ng liên k�t riêng

c�a h�t nhân liti? Cho khi l��ng proton và n"tron ln l��t là 1,00728 �vC; 1,00866

�vC. Bi�t 1 �vC = 931,5 MeV/c2.

3.1.5. V)n �� 5: Quan h� gi;a c)u trúc phân t@ và tính ch)t c�a h�p ch)t

Bài t�p m(u

Phân t, HF và phân t, H2O có momen l� ng c�c, phân t, khi gn b*ng nhau (HF

1,91 Debye, H2O 1,84 Debye, MHF 20, �� �

� 18); nh�ng nhi�t �� nóng ch�y c�a

hidroflorua là – 830C th�p h"n nhi�u so v�i nhi�t �� nóng ch�y c�a n��c �á là 00C, hãy

gi�i thích vì sao?

( Trích � thi HSG qu�c gia- 2003 – B�ng A)

Bài gi�i:

* Phân t, H-F Jt ; H-O-H

có th� t�o liên k�t hidro – H…F – có th� t�o liên k�t hidro – H…O –

����'�����µ�'��(�� 4:;4�

����'������µ�'��(��� 4:;4�

Page 79: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

* Nhi�t �� nóng ch�y c�a các ch�t r�n v�i các m�ng l��i phân t, (nút l��i là các phân

t,) ph� thu�c vào các y�u t:

- Khi l��ng phân t, càng l�n thì nhi�t �� nóng ch�y càng cao.

- L�c hút gi�a các phân t, càng m�nh thì nhi�t �� nóng ch�y càng cao. L�c hút

gi�a các phân t, g�m: l�c liên k�t hidro, l�c liên k�t Van der Waals (l�c �!nh h��ng,

l�c khu�ch tán).

Nh�n xét:

HF và H2O có momen l� ng c�c x�p x( nhau, phân t, khi gn b*ng nhau và ��u có

liên k�t hidro khá b�n, �áng l$ hai ch�t r�n �ó ph�i có nhi�t �� nóng ch�y x�p x( nhau,

HF có nhi�t �� nóng ch�y ph�i cao h"n c�a n��c (vì HF momen l� ng c�c l�n h"n,

phân t, khi l�n h"n, liên k�t hidro b�n h"n).

Tuy nhiên, th�c t� cho th�y Tnc (H2O) = 00C > Tnc(HF) = – 830C.

* Gi�i thích:

M/i phân t, H-F ch( t�o ���c 2 liên k�t hidro v�i 2 phân t, HF khác # hai bên

H-F…H-F…H-F. Trong HF r�n các phân t, H-F liên k�t v�i nhau nh� liên k�t hidro t�o

thành chu/i m�t chi�u, gi�a các chu/i �ó liên k�t v�i nhau b*ng l�c Van der Waals

y�u. Vì v�y khi �un nóng ��n nhi�t �� không cao l�m thì l�c Van

der Waals gi�a các chu/i �ã b! phá v , ��ng th�i m/i phn liên k�t

hidro c�ng b! phá v nên x�y ra hi�n t��ng nóng ch�y.

M/i phân t, H-O-H có th� t�o ���c 4 liên k�t hidro v�i 4 phân t,

H2O khác n*m # 4 �(nh c�a t� di�n. Trong n��c �á m/i phân t, H2O

liên k�t v�i 4 phân t, H2O khác t�o thành m�ng l��i không gian 3

chi�u. Mun làm nóng ch�y n��c �á cn ph�i phá v m�ng l��i không gian 3 chi�u

v�i s l��ng liên k�t hidro nhi�u h"n so v�i # HF r�n do �ó �òi h�i nhi�t �� cao h"n.

Tác d ng c�a bài t�p và ki�n th�c c�n n$m

- �ây là bài t�p liên quan gi�a c�u trúc và tính ch�t v�t lí. . các bài toán thông th��ng,

ng��i ra �� th��ng c �!nh m�t trong hai y�u t ( khi l��ng c�a các phân t, và l�c

Page 80: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

hút gi�a các phân t,) �� so sánh tính ch�t v�t lí ( nhi�t �� nóng ch�y, nhi�t �� sôi, ��

tan) c�a các ch�t.

Tuy nhiên theo nh� nh�n xét trong l�i gi�i trên: HF và H2O có momen l� ng c�c x�p

x( nhau, phân t, khi gn b*ng nhau và ��u có liên k�t hidro khá b�n, �áng l$ hai ch�t

r�n �ó ph�i có nhi�t �� nóng ch�y x�p x( nhau, HF có nhi�t �� nóng ch�y ph�i cao h"n

c�a n��c (vì HF momen l� ng c�c l�n h"n, phân t, khi l�n h"n, liên k�t hidro b�n

h"n). Th�c t� l�i khác v�i l�i gi�i thích �ó: Tnc (H2O) = 00C > Tnc(HF) = – 830C.

�i�u này là m�t tình hung có v�n �� bu�c h�c sinh ph�i �ào sâu suy ngh� �� tìm ra

l�i gi�i thích phù h�p v�i th�c nghi�m. H�c sinh s$ �'t ra câu h�i: ngoài hai y�u t k�

trên thì còn y�u t nào �nh h�#ng ��n nhi�t �� nóng ch�y n�a không? Và �� tr� l�i

���c nó ng��i h�c ph�i am hi�u sâu s�c c�u trúc c�a phân t, , có ki�n th�c v�ng ch�c

v� liên k�t hóa h�c, v� l�c hút gi�a các phân t, ��ng th�i bi�t v�n d�ng và so sánh các

ki�n th�c �ó m�t cách thành th�o. Nh� v�y bài t�p này �ã �áp �ng yêu cu b�i d� ng

h�c sinh gi�i là v a �ào sâu ki�n th�c, v a phát tri�n t� duy v a rèn luy�n k� n�ng t�

h�c c�a h�c sinh.

- Bài t�p này v a cho th�y s� phong phú, �a d�ng, muôn hình muôn v0 c�a hóa h�c

v a kh&ng �!nh tính �'c tr�ng quan tr�ng c�a môn hóa là môn khoa h�c th�c nghi�m.

Do �ó, m�i c" s# lí thuy�t ���c xây d�ng ph�i phù h�p v�i th�c t�.

- Sách Hóa hc vô c� ( t�p 2, 3), Nhà xu�t b�n giáo d�c c�a tác gi� Hoàng Nhâm ��

c�p r�t chi ti�t v� c�u trúc phân t, các ch�t và tính ch�t c�a chúng. �ây là tài li�u t�

h�c r�t b� ích ��ng th�i là ngu�n �� giáo viên có th� �'t ra các bài t�p v� v�n �� này

dành cho h�c sinh gi�i. Ngoài bài t�p v� mi quan h� gi�a và tính ch�t v�t lí c�a h�p

ch�t, giáo viên có th� m# r�ng �'t ra nh�ng bài t�p v� mi quan h� gi�a c�u trúc phân

t, và kh� n�ng ph�n �ng, n�ng l��ng liên k�t, nhi�t ph�n �ng...��ng th�i m/i bài t�p

cn h��ng d-n h�c sinh nhìn nh�n v�n �� d��i nhi�u góc �� khác nhau. Ví d� nh�, ��

gi�i thích tính oxi hóa m�nh y�u c�a h�p ch�t, ngoài th� �i�n c�c tiêu chu�n còn có th�

d�a vào c�u trúc c�a h�p ch�t �ó.

Page 81: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

Bài t�p t#ng t�

Bài t�p v� quan h� gi�a c�u trúc phân t, và tính ch�t v�t lí c�a h�p ch�t

Bài 1: �i�m sôi c�a NF3 = -1290C còn c�a NH3 = -330C. Amoniac tác d�ng nh� m�t

baz" Lewis còn NF3 thì không. Momen l� ng c�c c�a NH3 = 1,46D l�n h"n nhi�u so

v�i momen l� ng c�c c�a NF3 = 0,24 D m'c dù �� âm �i�n c�a c�a F l�n h"n nhi�u so

v�i H. Hãy gi�i thích?

Bài 2:

1. Nhôm clorua khi hoà tan vào m�t s dung môi ho'c khi bay h"i # nhi�t �� không

quá cao thì t�n t�i # d�ng dime (Al2Cl6). . nhi�t �� cao (7000C) dime b! phân li thành

monome (AlCl3). Vi�t công th�c c�u t�o Lewis c�a phân t, dime và monome; Cho bi�t

ki�u lai hoá c�a nguyên t, nhôm, ki�u liên k�t trong m/i phân t, ; Mô t� c�u trúc hình

h�c c�a các phân t, �ó.

2. Gi�i thích t�i sao nhôm clorua # tr�ng thái r�n d-n �i�n tt h"n tr�ng thái nóng ch�y.

Bài 3: Các d� ki�n sau �ây là �i v�i các h�p ch�t XClx và YCly

Nhi�t �� Nhi�t �� �� tan �� tan

nóng ch�y sôi trong n��c trong benzen

0C 0C

XClx 801 1443 37g/100g 0,063g/100g

YClx - 22,6 76,8 0,08 Hòa tan theo m�i t( l�

a. Cho bi�t ki�u liên k�t trong m/i h�p ch�t trên

b. Gi�i thích s� �nh h�#ng c�a liên k�t trong m/i ch�t trên �i v�i s� khác nhau v�

nhi�t �� nóng ch�y, nhi�t �� sôi và tính tan c�a chúng.

Bài t�p v� quan h� gi�a c�u trúc phân t, và kh� n�ng ph�n �ng c�a h�p ch�t

Bài 4: D�a vào c�u trúc gi�i thích t�i sao các axit th��ng có tính oxi hóa m�nh h"n

mui c�a nó?

Bài 5: Dùng c�u trúc c�a ion SO32- �� gi�i thích kh� n�ng ph�n �ng:

2Na2SO3 + O2 → 2Na2SO4 và Na2SO3 + S → Na2S2O3

Page 82: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

Bài t�p v� quan h� gi�a c�u trúc phân t, và n�ng l��ng liên k�t c�a h�p ch�t

Bài 6: Cho n�ng l��ng liên k�t c�a flo, clo, brom, iot ln l��t là: 159 kJ, 143 kJ, 192

kJ, 154 kJ. Nh�n xét v� chi�u bi�n thiên c�a n�ng l��ng liên k�t, gi�i thích?

Bài 7: N�ng l��ng liên k�t c�a BF3 là 646 kJ/mol còn c�a NF3 ch( có 280kJ/mol. Gi�i

thích s� khác bi�t v� n�ng l��ng liên k�t này.

Bài t�p v� quan h� gi�a c�u trúc phân t, và nhi�t ph�n �ng

Bài 8: Cho bi�t ph�n �ng nh! h�p NO2 thành N2O4 là ph�n �ng t�a nhi�t hay thu nhi�t.

Dùng c�u trúc �� gi�i thích?

3.2. LÍ THUY3T V� PH7N -NG HÓA HC

3.2.1. V)n �� 1: Tính nhi�t c�a ph�n �ng

Bài t�p m(u

Cho xiclopropan → propen có ∆H1 = -32,9kJ/mol

Nhi�t �t cháy than chì là – 394,1 kJ/mol (∆H2)

Nhi�t �t cháy hi�ro là – 286,3 kJ/mol (∆H3)

Nhi�t �t cháy xiclopropan là – 2094,4kJ/mol (∆H4)

Hãy tính:

a. Nhi�t �t cháy propen.

b. Nhi�t t�o thành xiclopropan

c. Nhi�t t�o thành propen

Bài gi�i

a. Cách 1: Ph�"ng pháp t� h�p cân b*ng

Ph�"ng trình cn tính là:

CH2=CH – CH3 + 4,5O2 → 3CO2 + 3H2O ∆H5 = ?

Ph�"ng trình này ���c t� h�p t các quá trình sau:

CH2=CH – CH3 � #�∆H1)

Page 83: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

����(�������� 3CO2 + 3H2O (∆H4)

C�ng hai ph�"ng trình này ta ���c ph�"ng trình cn tính có

∆H5 = ∆H4�∆H1

V�y, nhi�t �t cháy propen ∆H5 = - 2094,4 -(- 32,9) = -2061,5 kJ/mol

Cách 2: Dùng chu trình kín (�!nh lu�t Hess)

H3C CH CH2

CO2 + H2O

+O2+O2

H1

H4 H5 = ?

�a vào chu trình kín, ta có: ∆H4= ∆H5 + ∆H1

Hay ∆H5 = ∆H4�∆H1 = -2061,5 kJ/mol

b. T�"ng t�: 3 x �C + O2 CO2 ∆H2

3 x � H2 + 1/2O2 H2O ∆H3

3CO2 + 3H2O ����(����������������∆H4

C�ng ba ph�"ng trình trên ta ���c ph�"ng trình cn tính:

3C + 3H2 ���������������������������∆H6 = 3∆H2 + 3∆H3 - ∆H4

V�y, ∆H6 = 3(-394,1) + 3(- 286,3) – (- 2094,4) = 53,2 kJ/mol

c. T�"ng t� nhi�t t�o thành propen là: ∆H7 = 3∆H2 + 3∆H3 - ∆H5 = 20,3 kJ/mol

Tác d ng c�a bài t�p và ki�n th�c c�n n$m

- V� m't ki�n th�c, bài t�p c�ng c l�i cho h�c sinh các v�n �� xoay quanh nhi�t ph�n

�ng. . cách gi�i 2, cn l�u ý ��n �!nh lu�t c" b�n (�!nh lu�t Hess) c�a nhi�t hóa h�c:

Hi�u �ng nhi�t c�a ph�n �ng hóa hc ch ph� thu�c vào b�n ch�t và tr�ng thái c�a các

ch�t ��u và cu�i, hoàn toàn không ph� thu�c vào ���ng ph�n �ng.

Page 84: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

- V� m't k� n�ng, bài toán có th� gi�i quy�t m�t cách d% dàng n�u h�c sinh n�m v�ng

ph�"ng pháp t� h�p cân b*ng (cách 1) và s, d�ng thành th�o chu trình kín (cách 2).

- Thông qua bài t�p, giáo viên m# r�ng cho h�c sinh 4 cách �� xác �!nh nhi�t ph�n

�ng:

+ Dùng n�ng l��ng l��ng liên k�t (n�ng l��ng phân li).

+ Dùng n�ng l��ng m�ng tinh th� ion.

+ Dùng nhi�t sinh (nhi�t hình thành).

+ Dùng nhi�t cháy (thiêu nhi�t).

T �ó giáo viên có th� so�n ra nhi�u bài t�p khác cho h�c sinh gi�i. Ví d�: tính n�ng

l��ng l��ng liên k�t hay n�ng l��ng m�ng tinh th� ion b*ng ph�"ng pháp tính nhi�t

hóa h�c...

- �� tìm hi�u k� các ki�n th�c v� nhi�t ��ng l�c hóa h�c, h�c sinh có th� xem thêm tài

li�u Hóa c� s�, t�p 2, (Nhà xu�t b�n Giáo d�c c�a tác gi� �'ng Trn Phách); Hóa lí-

Nhi�t �ông l�c hc hóa hc, (Nhà xu�t b�n Giáo d�c c�a tác gi� Nguy%n �ình Hu�);

M�t s� v�n �� chn lc c�a hóa hc (Nhà xu�t b�n Giáo d�c, các tác gi� Nguy%n Duy

Ái – Nguy%n Tinh Dung – Trn Thành Hu� - Trn Quc S"n – Nguy%n V�n Tòng),...

Bài t�p t#ng t�

Bài 1: Tính ∆H c�a ph�n �ng:

C2H2 (k) + 2H2 (k) → C2H6 (k) ∆H = ?

Theo hai cách sau �ây:

a. D�a vào n�ng l��ng liên k�t. Bi�t n�ng l��ng liên k�t (kJ/mol) c�a các liên k�t

H – H, C – H, C – C, C ≡ C t�"ng �ng là: 436, 414, 376, 812.

b. D�a vào nhi�t t�o thành. Bi�t nhi�t t�o thành t�"ng �ng c�a C2H2 và C2H6

t�"ng �ng là + 227 và – 84,7 kJ/mol.

So sánh hai k�t qu�.

Bài 2: Xác �!nh n�ng l��ng liên k�t trung bình m�t liên k�t C – H trong metan. Bi�t :

Nhi�t hình thành chu�n c�a metan là – 74,8 kJ/mol.

Page 85: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

Nhi�t th�ng hoa c�a than chì là 716,7 kJ/mol.

N�ng l��ng phân li phân t, H2 là 436 kJ/mol.

Bài 3: Cho các s li�u nhi�t ��ng c�a m�t s ph�n �ng sau # 2980K:

2NH3 + 3NO2 4N2 + 3H2O ∆H1 = - 1011kJ/mol

N2O + 3H2 N2H4 + H2O ∆H2 = - 317kJ/mol

2NH3 + 0,5 O2 N2H4 + H2O ∆H3 = - 143kJ/mol

H2 + 0,5 O2 H2O ∆H4 = - 286kJ/mol

Hãy tính nhi�t t�o thành c�a N2H4, N2O và NH3.

Bài 4: Xác �!nh nhi�t hình thành 1 mol AlCl3 khi bi�t:

Al2O3 + 3COCl2 (k) 3CO2 + 2AlCl3 ∆H1 = - 232,24kJ/mol

CO + Cl2 COCl2 ∆H2 = - 112,40/mol

2Al + 1,5 O2 Al2O3 ∆H3 = - 1668,20/mol

Bài 5: Tính hi�u �ng nhi�t c�a hai ph�n �ng sau:

2NH3 + 3/2O2 → N2 + 3H2O (1)

2NH3 + 5/2NO → 2NO + 3H2O (2)

So sánh kh� n�ng c�a hai ph�n �ng, gi�i thích vì sao ph�n �ng (2) cn có xúc tác.

Cho n�ng l��ng liên k�t c�a:

NH3 O2 N2 H2O NO

kJ/mol 1161 493 942 919 627

Bài 6:

a. N�ng l��ng hóa h�c ���c tàng tr� trong các liên k�t hóa h�c c�a các ch�t và ���c

gi�i phóng ra d��i d�ng nhi�t khi �t cháy.

Tính n�ng l��ng t�a ra theo kJ, khi �t cháy 114g iso octan là m�t thành phn c�a

x�ng. Cho bi�t:

Liên k�t C – C n�ng l��ng 347 kJ/mol liên k�t

C – H n�ng l��ng 414 kJ/mol liên k�t

Page 86: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

C = O n�ng l��ng 741 kJ/mol liên k�t

O – H n�ng l��ng 464 kJ/mol liên k�t

b. �� phóng tên l,a lên m't tr�ng, ng��i ta �ã dùng t�i 4,5 t�n hi�razin (ch�t kh,) và 3

t�n tetraoxit �init" (ch�t oxi hóa) làm nhiên li�u.

Hãy ch�ng t� r*ng hi�razin là ch�t giàu n�ng l��ng qua ph�n �ng oxi hóa hi�razin

b*ng oxi:

N2H4(aq) + O2 (k) → N2 (k) + 2H2O (l)

Cho bi�t:Nhi�t t�o thành ∆Htt c�a hi�razin là + 149,2kJ/mol-1

Nhi�t t�o thành ∆Htt c�a n��c là – 273,13 kJ/mol-1.

Bài 7: Acrolein (pro-2-enal) có công th�c CH2 = CH – CH = O, # 250C và 100 kPa nó

# tr�ng thái l�ng.

a. Tính nhi�t t�o thành chu�n c�a nó # 250C bi�t :

∆H0 # 2980K theo kJ.mol-1 : ∆H0 �t cháy C3H4O b*ng – 1628,52

∆H0 hóa h"i C3H4O b*ng 20,9

∆H0 sinh H2O (l) b*ng – 285,83

∆H0 sinh CO2 (k) b*ng – 393,51

∆H0 th�ng hoa C (r) b*ng 716,7

b. Tính nhi�t t�o thành chu�n c�a nó # 250C khi bi�t các tr! s n�ng l��ng liên k�t

H – H C – C C = C C = O C – H O = O

kJ.mol-1 436 345 615 743 415 498

c. So sánh k�t qu� c�a hai phn trên và gi�i thích.

3.2.2. V)n �� 2: Áp d ng hàm nhi�t �*ng cho các phép tính cân bAng hóa h�c

trong dung d?ch �i�n li

Page 87: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� �

Bài t�p m(u

Bi�t r*ng AgBr (r) có nhi�t t�o thành chu�n ∆H0s,298= -100,37kJ/mol và S0

298= -

107,1J/K.mol. Tính tích s tan Tt c�a AgBr # 2980K.

Bài gi�i

Xét ph�n �ng:

AgBr (r) Ag+(aq) + Br-(aq)

H*ng s cân b*ng c�a ph�n �ng này chính là tích s tan c�a AgBr:

∆H0298(p�) = ∆H0

s,298 (aq) + ∆H0s,298 (aq) - ∆H0

s,298(AgBr ,r)

Trong �ó, ∆H0s,298 (Ag+,aq) và ∆H0

s,298 (Br-,aq) là nhi�t t�o thành chu�n c�a

Ag+(aq) và Br-(aq)

∆H0298(p�) = 105,58 – 121,55 + 100,37 (kJ/mol)

∆H0298(p�) = + 84,4 kJ/mol= + 84400J/mol

∆S0298(p�) = S0(Ag+,aq) + S0 (Br-,aq) - S0(AgBr)

∆S0298(p�) = 72,68 + 82,4 – 107,1 (J/K.mol)

∆S0298(p�) = + 47, 98J/mol

- Tính ∆G0298 c�a ph�n �ng:

∆G0298(p�) = ∆H0(p�) – T.∆S0

298(p�)

∆G0298(p�) = 84400 – 298.47,98(J/mol)

∆G0298(p�) = 70101,96 J/mol

- Áp d�ng ph�"ng trình �&ng nhi�t VanHoff:

lnTt = - RT

pu)(G 0∆−

lnTt = - 8,314.298

96,70101

= - 28,295

Tích s tan c�a AgBr # 2980K là:

Tt = 5,1.10-13

Page 88: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� �

Tác d ng c�a bài t�p và ki�n th�c c�n n$m

- Các bài toán v� nhi�t ph�n �ng và nguyên lí th� nh�t c�a nhi�t ��ng l�c h�c th��ng

xoay quanh v�n �� tính nhi�t ph�n �ng nh� �ã trình bày # phn 3.2.1. . bài t�p này có

s� v�n d�ng các hàm nhi�t ��ng cho các phép tính cân b*ng hóa h�c trong dung d!ch

�i�n li Hay nói cách khác là có s� liên h� gi�a h*ng s cân b*ng và các ��i l��ng nhi�t

��ng. �� gi�i quy�t bài toán, h�c sinh không ch( cn ph�i n�m k� các ki�n th�c v� nhi�t

ph�n �ng và cân b*ng hóa h�c mà cn ph�i hi�u rõ s� liên quan gi�a h*ng s cân b*ng

và các ��i l��ng nhi�t ��ng ��ng th�i hình thành ���c các bi�u th�c bi�u th! quan h�

�ó.

- Các v�n �� v� hóa lí ���c trình bày r�t �y �� trong các sách hóa lí (c�a tác gi�

Nguy%n �ình Hu�) và Hóa c� s� ,t�p 2, (Nhà xu�t b�n Giáo d�c c�a tác gi� �'ng Trn

Phách). �ây là các tài li�u dành cho sinh viên ��i h�c nên ���c vi�t r�t chi ti�t. Các

sách Tài li�u giáo khoa chuyên hóa hc, ( Nhà xu�t b�n giáo d�c, tác gi� Nguy%n Duy

Ái – �ào H�u Vinh) và M�t s� v�n �� chn lc c�a hóa hc,t�p 2, (Nhà xu�t b�n giáo

d�c, tác gi� Nguy%n Duy Ái – Nguy%n Tinh Dung – Trn Thành Hu� - Trn Quc S"n

– Nguy%n V�n Tòng)... dành cho h�c sinh ph� thông chuyên hóa. Tùy theo kh� n�ng,

th�i gian h�c sinh có th� l�a ch�n sách ��c phù h�p v�i mình.

Bài t�p t#ng t�

Bài 1: Cho các s li�u sau # 298K:

Ag+(dd) N3-(dd) K+(dd) AgN3(r) KN3(r)

4Gott(kJ.mol-1) 77 348 -283 378 77

1. Xác �!nh chi�u x�y ra c�a các qúa trình sau:

Ag+(dd) + N3-(dd) 5 AgN3(r)

K+(dd) + N3-(dd) 5 KN3(r)

2. Tính tích s tan c�a ch�t �i�n li ít tan.

3. H�i ph�n �ng gì x�y ra khi mui KN3 tác d�ng v�i HCl �'c.

Bài 2: Cho ph�n �ng # 250C:

Page 89: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

HCO3- H+(aq) + CO3

2-(aq)

D�a vào các tr! s ∆G0sinh trong b�ng hãy tính h*ng s �i�n li KA c�a HCO3

- trong dung

d!ch n��c.

Bài 3: Tính h*ng s cân b*ng KC c�a ph�n �ng sau và s�c �i�n ��ng chu�n c�a t� bào

�i�n hóa làm vi�c trên ph�n �ng �ó:

Cu2+(aq) + Cu(r) 2Cu+(aq)

T �ó nh�n xét v� chi�u ph�n �ng # �i�u ki�n chu�n.

Bi�t ∆G0sinh c�a các ion Cu2+(aq) và Cu+(aq) ln l��t là 65,49kJ/mol và 49,98kJ/mol.

Bài 4: T th�c nghi�m và các �!nh lu�t nhi�t ��ng l�c hóa h�c thu ���c s li�u sau

�ây:

∆H0298, sinh(kJ.mol-1) S0

298(J.mol-1.��-1)

H2(k) 0,0 130,3951

O2(k) 0,0 204,8409

H2O (l) -285,5567 70,015

Hãy tinh K c�a ph�n �ng:

2H2(k) + O2(k) → 2H2O (l)

Nh�n xét kh� n�ng x�y ra ph�n �ng �ó.

3.2.3. V)n �� 3: Xác �?nh b/c và t�c �* ph�n �ng hóa h�c

Bài t�p m(u

Khí CO gây ��c vì tác d�ng v�i hemoglobin (Hb) c�a máu theo ph�"ng trình:

3 CO + 4 Hb → Hb4 (CO)3 (*)

S li�u th�c nghi�m t�i 200C và ��ng h�c ph�n �ng này nh� sau:

N�ng �� (µmol. l-1)

CO Hb

Tc �� phân h�y Hb

( µmol. l-1 .s-1 )

1,50 2,50 1,05

Page 90: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

2,50

2,50

2,50

4,00

1,75

2,80

Hãy tính tc �� ph�n �ng khi n�ng �� CO là 1,30; Hb là 3,20 (��u theo

µmol.l-1) t�i 200C.

Bài gi�i

Tr��c h�t ta ph�i xác �!nh ���c b�c c�a ph�n �ng.

� Kí hi�u b�c riêng phn c�a ph�n �ng theo ch�t Hb là x, theo CO là y, ta có

ph�"ng trình ��ng h�c (�!nh lu�t tc ��) c�a ph�n �ng:

vp� = k C xHbC yCO (1)

� Theo �!nh ngh�a, ta có th� bi�u th! tc �� ph�n �ng trên theo tc �� phân h�y Hb,

ngh�a là: vp� = 1/4 vphân h�y Hb (2)

Ghi chú : Vì �ã ghi rõ ″ tc �� phân h�y Hb» nên không cn dùng d�u -

V�y ta có liên h�: vp� = 1/4 vphân h�y Hb = k C x HbC yCO (3)

� Theo th� t� trên xung ta ghi s các s li�u thí nghi�m thu ���c là:

Thí nghi�m s N�ng �� (µmol. l-1) Tc �� phân h�y Hb (µmol. l-1 .s-1 )

CO Hb

1

2

3

1,50

2,50

2,50

2,50

2,50

4,00

1,05

1,75

2,80

Ta xét các t( s tc �� ph�n �ng �� xác �!nh x và y trong ph�"ng trình (3):

* v2/ v1 = ( 2,50 / 2,50 ) x . ( 2,50 / 1,50 ) y = 1 × ( 1,67)y = 1,75 /1,05

( 1,67) y = 1,67 y = 1

* v3/ v2 = ( 4,00 / 2,50 ) x . ( 2,50 / 2,50 ) y = 2,80 / 1,75 ;

( 1,60) x = 1,60 x = 1

Do �ó ph�"ng trình ��ng h�c (�!nh lu�t tc ��) c�a ph�n �ng:

Page 91: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

vp- = k CHbCCO (4)

�� tính h*ng s tc �� ph�n �ng k , t (4) ta có:

k = vp- / CHbCCO (5)

Tính gía tr! k trung bình t 3 thí nghi�m # b�ng trên, ho'c l�y s li�u c�a 1

trong 3 thí nghi�m # b�ng trên, ch&ng h�n l�y s li�u c�a thí nghi�m s 1 ��a

vào ph�"ng trình (5), ta tính ���c k:

k = = 0,07 (µmol. l-1 .s-1)

��a gía tr! c�a k v a tính ���c, n�ng �� các ch�t mà �� bài �ã cho vào ph�"ng trình

(4) �� tính vp�:

vp� = 0,07 × 1,30 × 3,20 = 0,2912 (µmol. l-1 .s-1)

Tác d ng c�a bài t�p và ki�n th�c c�n n$m

- V� m't ki�n th�c: �i�m m�u cht c�a bài toán là ta ph�i tính tc �� ph�n �ng (*)

theo tc �� phân h�y Hb vì �� bài không cho các giá tr! tc �� ph�n �ng (*) mà ch(

cho các giá tr! tc �� phân h�y Hb. T�c là ta ph�i xác �!nh bi�u th�c liên h� vp� = 1/4

vphân h�y Hb = k C x HbC yCO. Do �ó �� làm ���c bài toán, h�c sinh cn có m�t ki�n

th�c v�ng ch�c v� tc �� ph�n �ng

- V� m't k� n�ng: Rèn luy�n k� n�ng tính toán, bi�n ��i các bi�u th�c toán h�c m�t

cách thành th�o.

- V� m't t� duy: Rèn luy�n t� duy linh ho�t, sáng t�o khi thi�t l�p bi�u th�c tc ��

ph�n �ng cn tìm thông qua m�t tc �� ph�n �ng khác.

- C" s# lí thuy�t v� ��ng hóa h�c ���c trình bày r�t chi ti�t trong các tài li�u tham

kh�o sau �ây: Hóa c� s� ,t�p 2,( Nhà xu�t b�n Giáo d�c c�a tác gi� �'ng Trn Phách);

M�t s� v�n �� chn lc c�a hóa hc, t�p 2, (Nhà xu�t b�n giáo d�c, các tác gi� Nguy%n

Duy Ái – Nguy%n Tinh Dung – Trn Thành Hu� - Trn Quc S"n – Nguy%n V�n

Tòng;, �ng hóa hc và xúc tác,( Nhà xu�t b�n Giáo d�c c�a các tác gi� Nguy%n Kim

Thanh – Nguy%n �ình Hu�)...

Bài t�p t#ng t�

1,05 4 × 2,50 × 1,50

Page 92: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Bài 1:Xác �!nh b�c ph�n �ng và h*ng s tc �� ph�n �ng # pha khí ( 3000K) c�a ph�n

�ng: 2NO + Cl2 → 2NOCl

D�a theo k�t qu� thí nghi�m nh� sau:

TN N0 [NO] [Cl2] Tc��mol.l-1.s-1

TN 1 0,010 0,010 1,2.10-4

TN 2 0,010 0,020 2,3.10-4

TN 3 0,020 0,020 9,6.10-4

Bài 2: Cho ph�n �ng 2N2O5 4NO2 + O2 # T0K v�i các k�t qu� th�c nghi�m.

Thí nghi�m 1 Thí nghi�m 2 Thí nghi�m 3

N�ng �� N2O5 (mol.l-) 0,170 0,340 0,680

Tc �� phân h�y (mol.l-1.s-1)1,39.10-3 2,78.10-3 5,55.10-3

Hãy vi�t bi�u th�c tc �� ph�n �ng và xác �!nh b�c ph�n �ng.

Bài 3: Nghiên c�u ��ng h�c c�a ph�n �ng : 2NO + 2H2 → N2 + H2O

. 7000C, tc �� �u c�a ph�n �ng ph� thu�c áp su�t �u các khí nh� sau:

Áp su�t �u (atm) Tc �� �u ( atm.phút-1)

NO H2

0,5 0,2 0,0048

0,5 0,1 0,0024

0,25 0,2 0,0012

Xác �!nh b�c ph�n �ng và tính h*ng s tc ��, �"n v! c�a h*ng s tc ��.

Bài 4: V�i ph�n �ng: CH3COCH3 → C2H4 + CO + H2

Áp su�t c�a h� bi�n ��i theo th�i gian nh� sau:

t( phút) 0 6,5 13,0 19,9

P(N/m3) 41589,6 54386,6 65050,4 74914,6

a. Hãy ch�ng t� ph�n �ng là b�c nh�t

b. Tính h*ng s tc �� ph�n �ng # nhi�t �� thí nghi�m (V = const)

Page 93: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Bài 5: Xét ph�n �ng : aM + bN → MaNb trong �ó a và b là s phân t, c�a ch�t M và N.

Ng��i ta �o ���c các k�t qu� nh� sau:

N�ng �� �u (mol/l) V�ntc�u(mol/l.s) Thí nghi�m

M N

1

2

3

4

5

6

0,5

1

0,5

1

2

1,5

0,5

0,5

1

1

?

2

0,015

0,030

0,060

0,120

0,540

?

a. T b�ng k�t qu� trên hãy xét xem v�n tc �u có ph�i là m�t hàm s theo các

bi�n s n�ng �� c�a M và N hay không?

b. �!nh các h� s h�p th�c, t �ó suy ra b�c c�a ph�n �ng �i v�i M, N và �i v�i

c� ph�n �ng.

c. �!nh các ch/ trng c�a b�ng (có d�u ?)

d. Gi� s, N có hóa tr! 2, �!nh hóa tr! c�a M.

3.2.4. V)n �� 4: Tính l��ng ch)t tham gia ph�n �ng sau khi h� ��t t1i

tr�ng thái cân bAng

Bài t�p m(u 1

H*ng s cân b*ng c�a ph�n �ng �i�u ch� amoniac:

N2 + 3H2 2NH3

# 5000C b*ng 1,50.10-5 atm-2. Tính xem có bao nhiêu phn tr�m ban �u ( N2 + 3H2) �ã

chuy�n thành NH3 n�u ph�n �ng ���c th�c hi�n # 500 atm, 1000 atm và cho nh�n xét

v� k�t qu�.

( Trích � thi HSG TP.HCM – 1997)

Page 94: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Bài gi�i

3

HN

2NH

22

3

pp

p = 1,5. 10-5 (1)

2Hp = 32Np (2)

2Np + 2Hp +

3NHp = p (3)

2Np = 4

1(p -

3NHp ) (4)

2Hp = 4

3(p -

3NHp ) (5)

Thay 2Np ,

2Hp # ph�"ng trình (4) và (5) vào ph�"ng trình (1), ta ���c:

4NH

2NH

)p - (p256

27

p

3

3

= 1,5.10-5 (6)

2NH

NH

)p - (p

p

3

3= 1,26.10-3

Hay 1,26.10-33NH

2p - 2,26 3NHp + 315 = 0 (7)

( khi p = 500 atm)

1,26.10-33NH

2p - 3,25 3NHp + 1,26.103 = 0 (8)

T (7) → p = 500 atm→ 3NHp = 152 atm

T (8) → p = 1000 atm→ 3NHp = 424 atm

N2 + 3H2 2NH3

S mol ban �u: 1 mol 3 mol

S mol ph�n �ng: a mol 3a mol 2a mol

S mol sau ph�n �ng: 1 – a 3 – 3a 2a

Page 95: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

2a-4

2a=

500

152 → a = 0,4662

2a-4

'2a=

1000

424→ a’ = 0,5955

Thành phn % c�a h/n h�p ban �u:

- 500atm: 4

4a = a = 0,4662 chi�m 46,62 %

- 1000 atm: 4

4a '

= a’ = 0,5955

Nh� v�y t�ng áp su�t làm cân b*ng chuy�n d!ch theo chi�u thu�n chi�u làm gi�m áp

su�t

Bài t�p m(u 2

. nhi�t �� 10000K có các cân b*ng:

C + CO2 2CO v�i K1 = 4

Fe + CO2 FeO + CO v�i K2 = 1,25

Trong m�t bình kín chân không dung tích 20 lít # 10000K ta ��a vào 1 mol Fe,

1 mol C và 1,2 mol CO2. Tính s mol Fe và C �ã tham gia ph�n �ng sau khi h�

��t t�i tr�ng thái cân b*ng.

Bài gi�i

Tr��c h�t cn tính

PCO = 2

1

K

K = 3,2 atm

2COP = 22

1

K

K = 2,56 atm

G�i x là s mol C và y là s mol Fe �ã tham gia ph�n �ng.

Theo các ph�n �ng (1), (2) :

C + CO2 2CO (1)

Fe + CO2 FeO + CO (2)

Page 96: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Thì s mol CO = 2x + y còn s mol CO2 = 1,2 –x – y

Nh� v�y t�ng s mol các khí trong bình t�ng

�n = 2x + y + 1,2 – x – y = 1,2 + x

Vì t�ng áp su�t P = PCO + 2COP = 3,2 + 2,56 = 5,76 atm

Nên theo công th�c PV = nRT ta có:

�n = 1,2 + x = 0,082.1000

5,76.20 = 1,405

rút ra x = 0,205 mol

M't khác nCO = RT

V.PCO = 0,082.1000

3,2.20= 0,780 mol

T �ó ta có: y = 0,780 – 2.0,205 = 0,370 mol

Tác d ng c�a bài t�p và ki�n th�c c�n n$m

- �ây là m�t v�n �� r�t hay �� c�p trong các �� thi h�c sinh gi�i.Các bài toán trên c�ng

c các ki�n th�c v� cân b*ng hóa h�c. �� làm chúng h�c sinh cn n�m v�ng các bi�u

th�c tính h*ng s cân b*ng.

- V� m't t� duy– k� n�ng, rèn luy�n cho h�c sinh t� duy linh ho�t khi x, lí các phép

tính. . bài m-u 1, cái khó là bi�n ��i �� ra ���c ph�"ng trình b�c 2. . bài m-u 2, tình

hung có v�n �� là # ch/ có ��n hai cân b*ng bu�c h�c sinh ph�i khéo léo khi tính toán

�� ra ���c k�t qu�.

- H�c sinh có th� ��c thêm tài li�u tham kh�o lí thuy�t: Hóa c� s� ,t�p 2,( Nhà xu�t

b�n Giáo d�c c�a tác gi� �'ng Trn Phách)...

Bài t�p t#ng t�

Bài 1: Cân b*ng c�a ph�n �ng kh, CO2 b*ng C:

C + CO2 CO x�y ra # 1090K v�i h*ng s cân b*ng KP = 10.

a. Tính hàm l��ng khí CO trong h/n h�p cân b*ng, bi�t áp su�t chung c�a h� là 1,5

atm.

b. �� có hàm l��ng CO b*ng 50% v� th� tích thì áp su�t chung là bao nhiêu?

Page 97: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

Bài 2: . 10000K h*ng s cân b*ng KP c�a ph�n �ng 2SO2 + O2 2SO3 b*ng 3,5

atm-1 . Tính áp su�t riêng lúc cân b*ng c�a SO2 và SO3 n�u áp su�t chung c�a h� b*ng

1 atm và áp su�t lúc cân b*ng c�a O2 b*ng 0,1 atm.

Bài 3: . 8200C có các ph�n �ng sau v�i h*ng s cân b*ng t�"ng �ng:

CaCO3 (r) CaO(r) + CO2 (k) K1 = 0,2

C(r) + CO2 2CO(k) K2 = 2,0

L�y h/n h�p g�m 1 mol CaCO3 và 1 mol C cho vào bình chân không có th� tích 22,4

lít gi� # 8200C.

a. Tính s mol các ch�t có trong bình khi ph�n �ng ��t ��n tr�ng thái cân b*ng.

b. S� phân h�y CaCO3 s$ hoàn toàn khi th� tích bình b*ng bao nhiêu( áp su�t riêng

phn c�a các khí không thay ��i).

K�t qu� này có phù h�p v�i nguyên lí Le Chaterlier không?

Bài 4: . 8200C có các cân b*ng :

C(r) + CO2 (k) 2CO (k) K1 = 0,5

H2 (k) + CO2 (k) H2O(h) + CO(k) K2 = 1

M�t bình chân không dung tích 22,4 lít ���c gi� # 8200C, cho vào bình 1 mol m/i ch�t

C, CO2, H2. Hãy tính thành phn c�a h� lúc cân b*ng.

3.3. DUNG DBCH – S� �I�N LI

3.3.1. V)n �� 1: �ánh giá bán �?nh l��ng chi�u h�1ng và m�c �* x�y ra

các ph�n �ng trong dung d?ch các ch)t �i�n li.

Bài t�p m(u

Gi�i thích vì sao Ag không tan trong dung d!ch (NH3 + NH4Cl) nh�ng l�i tan

d%dàng trong dung d!ch �ó khi có m't O2 không khí?

Cho: 0

/AgE

Ag+ = 0,8 V, 0

/O 22E

OH= 1,23 V

H*ngsb�n +23 )(NHAg

β =107,26và +4NH

K =10-9,24

Page 98: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ��

Bài gi�i

� Khi không có m't oxi không khí, thi�u ch�t oxi hóa �� Ag → Ag+ , m't khác NH3

ch( t�o ph�c v�i ion Ag+ ch� không t�o ph�c v�i kim lo�i Ag. Trong tr��ng h�p này

H+ ( do NH4

+ phân li ra) không th� oxi hóa ���c Ag, vì 0

/2H 2E

H+ = 0,00V < 0

/AgE

Ag+ =

0,80V

� Khi có m't oxi không khí:

O2 + 4H+ + 4e 2H2O (1) K1 = 059,0

23,1.4

10 = 1083,39

2 x �Ag – e Ag+ (2) K3 = 059,0

8,0

10−

= 10-13,56

3 x �NH4+ NH3 + H+ (3) K2 = +

4NHK

4 x �Ag+ + 2NH3 Ag(NH3)2+ (4) +

23 )(NHAgβ

T� h�p các ph�"ng trình trên l�i, ta ���c:

4Ag + 4 NH4+ + 4NH3 + O2 4 Ag(NH3)2

+ + 2H2O

có K = K1. (K2)4.(K3)

4.(β)4 = 1021,23 r�t l�n nên Ag tan d% dàng.

Tác d ng c�a bài t�p và ki�n th�c c�n n$m

- Nh�ng bài t�p này có th� gi�i thích các hi�n t��ng trong dung d!ch �i�n li (s� tan, s�

k�t t�a, s� t�o ph�c...) b*ng nh�ng tính toán c� th�. Vì th� nó có tính �ng d�ng ��ng

th�i nâng ki�n th�c c�a h�c sinh lên m�t m�c cao h"n.

- �� �ánh giá bán �!nh l��ng chi�u h��ng và m�c �� x�y ra các ph�n �ng trong dung

d!ch các ch�t �i�n li ta dùng các ��i l��ng h*ng s cân b*ng. Vì th� thông qua bài t�p

c�ng c cho h�c sinh các khái ni�m v� tích s tan, th� �i�n c�c, h*ng s b�n c�a ph�c;

bi�u th�c liên h� gi�a h*ng s cân b*ng và th� �i�n c�c...

- V� m't k� n�ng: giúp h�c sinh s, d�ng thành th�o ph�"ng pháp t� h�p cân b*ng.

- H�c sinh có th� ��c thêm phn lí thuy�t trong M�t s� v�n �� chn lc c�a hóa

hc,t�p 2, (Nhà xu�t b�n giáo d�c, tác gi� Nguy%n Duy Ái – Nguy%n Tinh Dung – Trn

Page 99: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

Thành Hu� - Trn Quc S"n – Nguy%n V�n Tòng), các sách hóa phân tích vi�t cho

sinh viên ��i h�c c�a tác gi� Nguy%n Th�c Cát hay Nguy%n Tinh Dung ...

Bài t�p t#ng t�

Bài 1: B*ng dung d!ch NH3, ng��i ta có th� làm k�t t�a hoàn toàn ion Al3+ trong dung

d!ch n��c # d�ng hydroxit, nh�ng ch( làm k�t t�a ���c m�t phn ion Mg2+ trong dung

d!ch n��c # d�ng hydroxit.

Hãy làm sáng t� �i�u nói trên b*ng các phép tính c� th�.

Cho bi�t: Tích s tan c�a Al(OH)3 là 5.10−33; tích s tan c�a Mg(OH)2 là 4.10−12; h*ng

s phân ly baz" c�a NH3 là 1,8.10−5.

( Trích �� thi HSG qu�c gia – 2005 – B�ng A)

Bài 2: Cho các cân b*ng trong dung d!ch n��c c�a Cr(VI):

HCrO4- + H2O CrO4

2- + H3O+ pK1 = 6,50

2HCrO4- Cr2O7

2- + H2O pK2 = -1,36

Tích s ion c�a n��c là KW = 1.10-14

�ánh giá h*ng s cân b*ng:

a. CrO42- + H2O HCrO4

- + OH-

b. Cr2O72- + 2OH- 2 CrO4

2- + H2O

( Câu 1-4 �� thi Olympic hóa hc qu�c t� l�n th� 28, Moscow, 1996)

Bài 3: Ch�ng minh r*ng: CuS có th� tan ���c trong dung d!ch HCl có hòa tan H2O2.

Cho: Tt(CuS) = 10-35, Ka1(H2S) = 10-7, Ka2(H2S) = 10-13

0/ 222

E OHOH = 1,77 V, 0/ 2

E SHS = 0,14 V

Bài 4: Có th� hòa tan 0,01 mol AgCl trong 100ml dung d!ch NH3 1M?Bi�t Tt(AgCl) =

1,8.10-10; Kb�n c�a ph�c Ag(NH3)2+ là 1,0.108

Bài 5: Tính h*ng s cân b*ng c�a ph�n �ng hòa tan Mg(OH)2 b*ng NH4Cl. Cho

Tt(Mg(OH)2) = 1.10-11; +4NH

K= 10-9,25. Hãy rút ra k�t lu�n t h*ng s tính ���c.

Bài 6: H�i Ni có kh, ���c Fe2+ thành Fe hay không trong:

Page 100: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ����

a. Môi tr��ng axit.

b. Khi có NH3 d�?

Cho 0

/2ENiNi + = -0,23 V,

0

/2EFeFe + = -0,44 V

Tích s tan c�a Fe(OH)2 = 10-15, h*ng s b�n c�a Ni(NH3)62+=108,4

3.3.2. V)n �� 2: K�t t�a phân �o�n

Bài t�p m(u

Dung d!ch A g�m Ba(NO3)2 0,060 M và AgNO3 0,012 M.

a. Thêm t ng gi�t K2CrO4 vào dung d!ch A cho ��n d�. Có hi�n t��ng gì

x�y ra?

b. Thêm 50,0 ml K2CrO4 0,270 M vào 100,0 ml dung d!ch A.

Tính n�ng �� các ion trong h/n h�p thu ���c.

Cho: BaCrO4↓ + H2O Ba2+ + HCrO4- + OH - ; K = 10-17,43

Ag2CrO4 + H2O 2Ag+ + HCrO4- + OH - ; K = 10-19,50

pKa c�a HCrO4- b*ng 6,50.

( Trích � thi HSG qu�c gia – 2004 – B�ng B)

Bài gi�i

a. Hi�n t��ng: Có k�t t�a BaCrO4 và Ag2CrO4.

Xét th� t� xu�t hi�n các k�t t�a:

�� b�t �u có BaCrO4 ↓ : +

− >2

4

24

Ba

)BaCrO(s

CrO C

KC (1)

�� b�t �u có Ag2CrO4 ↓ : +

− >Ag

2

)CrOAg(s

CrO C

KC 42

24

(2)

Page 101: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ����

�� tính tích s tan Ks cn t� h�p cân b*ng :

BaCrO4 ↓ Ba2+ + CrO42- Ks1

H2O H + + OH - Kw

CrO42- + H+ HCrO4

- Ka-1

BaCrO4 ↓ + H2O Ba2+ + HCrO4- + OH -

Có K= Ks1 . Kw . Ka-1

Suy ra 93,914

50,643,17

w

a1s 10

10

10.10

K

K.KK −

−−

===

Ag2CrO4 ↓ 2 Ag + + CrO42- Ks2

H2O H + + OH - Kw

CrO42- + H+ HCrO4

- Ka-1

Ag2CrO4 ↓ + H2O 2 Ag + + HCrO4- + OH –

Có K = 10-19,50

1214

50,650,19

2s 1010

10.10K −

−−

==

T (1) M10.96,1060,0

10C 9

93,9

CrO24

−−

=>−

T (2) M10.94,6)012,0(

10C 9

2

12

CrO 24

−−

=>−

< nh�ng không nhi�u, vì v�y s$ có hi�n t��ng k�t t�a vàng

c�a BaCrO4 xu�t hi�n tr��c m�t ít, sau �ó ��n k�t t�a vàng nâu c�a Ag2CrO4

CCrO42-(BaCrO4) CCrO4

2-(Ag2CrO4)

Page 102: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ����

(�� g�ch ) và BaCrO4 vàng cùng xu�t hi�n.

b. Sau khi thêm K2CrO4:

M090,0000,150

00,50x270,0C

24CrO

==− ; M040,0000,150

00,100x060,0C

2Ba==+

M0080,0000,150

00,100x0120,0C

2Ag==

Tác d ng c�a bài t�p và ki�n th�c c�n n$m

- �ây là d�ng bài t�p k�t t�a t ng phn . Thông qua bài t�p ki�m tra ���c các ki�n th�c

c�a h�c sinh v� �i�u ki�n xu�t hi�n k�t t�a, s� k�t t�a hoàn toàn, s� k�t t�a phân ��an.

- V� m't t� duy, bài t�p phát tri�n óc t�#ng t��ng (các giai �o�n k�t t�a), t� duy so

sánh, l�p lu�n.

- H�c sinh có th� tham kh�o phn lí thuy�t # tài li�u M�t s� v�n �� chn lc c�a hóa

hc,t�p 2, (Nhà xu�t b�n giáo d�c, tác gi� Nguy%n Duy Ái – Nguy%n Tinh Dung – Trn

Thành Hu� - Trn Quc S"n – Nguy%n V�n Tòng)…

Bài t�p t#ng t�

Bài 1: Cho dung d!ch ch�a Cl- 0,1 mol/l và CrO4- mol/l. Thêm t t dung d!ch AgNO3

vào. H�i k�t t�a AgCl hay Ag2CrO4 xu�t hi�n tr��c và khi k�t t�a th� hai b�t �u thì t(

l� n�ng �� các ion Cl- và CrO4

- b*ng bao nhiêu? Cho Tt(AgCl)=10-10 và

Tt(Ag2CrO4)=10-12

Bài 2: Thêm t t Ag+ (AgNO3) vào dung d!ch h/n h�p ch�a ��ng th�i các ion Cl- 0,01

M và I- 0,01 M thì AgCl hay AgI k�t t�a tr��c? Khi nào c� hai ch�t cùng k�t t�a?Bi�t

tích s tan Tt(AgCl)=10-10, Tt(AgI)=10-16

Page 103: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ����

K3T LU�N - �� XU#T A. K3T LU�N

T m�c �ích và nhi�m v� c�a �� tài nghiên c�u, trong quá trình hoàn thành lu�n

v�n, chúng tôi �ã gi�i quy�t các v�n �� sau:

1. Nêu lên ���c nh�ng c" s# lí lu�n v� ph�m ch�t và n�ng l�c c�a m�t h�c sinh gi�i

hóa h�c, v� vi�c hình thành và phát tri�n tri th�c hóa h�c cho h�c sinh.

2. C" s# th�c ti%n c�a �� tài �ã cung c�p nh�ng thông tin (quá trình hình thành, công

tác tuy�n ch�n và b�i d� ng) v� các kì thi h�c sinh gi�i hóa h�c trong n��c và quc

t�, nêu lên ���c tm quan tr�ng và m't h�n ch� c�a các các kì thi này. �ó là nh�ng

kinh nghi�m quý giá, giúp � cho vi�c c�i ti�n công tác t� ch�c và b�i d� ng h�c

sinh gi�i hóa h�c # n��c ta.

3. Xây d�ng ���c các ph�"ng pháp nâng cao hi�u qu� b�i d� ng h�c sinh gi�i

hóa h�c:

- Nh�ng k� n�ng giáo viên cn có khi b�i d� ng h�c sinh sinh gi�i hóa h�c.

- Ph�"ng pháp t� ch�c h�c t�p cho h�c sinh gi�i hóa h�c.

- Ph�"ng pháp b�i d� ng h�ng thú h�c t�p hóa h�c.

- M�t s ph�"ng pháp nâng cao hi�u qu� gi�ng d�y bài t�p cho h�c sinh gi�i hóa

h�c (7 ph�"ng pháp).

Nh�ng ph�"ng pháp này là ph�"ng ti�n h/ tr� ��c l�c cho giáo viên trong gi�ng

d�y hóa h�c. Chúng góp phn phát tri�n t� duy, kích thích h�ng thú h�c t�p môn

hóa và phát huy tính tích c�c ch� ��ng c�a h�c sinh.

8. �� xu�t ���c h� thng bài t�p hóa ��i c�"ng tiêu bi�u (bài t�p m-u, lí do �� xu�t và

các bài t�p t�"ng t�) ph�c v� cho công tác b�i d� ng h�c sinh gi�i hóa h�c. �i�u

này có tác d�ng phát tri�n n�ng l�c hoá h�c, thúc ��y vi�c t� h�c c�a h�c sinh ��ng

th�i �!nh h��ng cho giáo viên trong quá trình so�n th�o các bài t�p b�i d� ng h�c

sinh gi�i hóa h�c.

Page 104: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ����

B. �� XU#T 1. Hoá h�c là môn khoa h�c th�c nghi�m do �ó cn ��a phn thi th�c hành vào trong

các kì thi h�c sinh gi�i hóa h�c. Có nh� v�y m�i �ánh giá ���c toàn di�n n�ng l�c

hóa h�c c�a h�c sinh.

2. Thông qua vi�c nghiên c�u �� tài và nh�ng k�t qu� nghiên c�u # trên, chúng tôi th�y

r*ng hi�u qu� c�a vi�c b�i d� ng h�c sinh gi�i hóa h�c ph� thu�c r�t l�n vào các

ph�"ng pháp d�y h�c nh*m phát tri�n t� duy, kích thích h�ng thú h�c t�p môn hóa

và phát huy tính tích c�c ch� ��ng c�a h�c sinh. �i�u �ó cn ��n m�t h� thng bài

t�p �a d�ng �� lo�i hình t c" b�n ��n nâng cao �� ph�c v� cho công tác b�i d� ng

h�c sinh gi�i. Hy v�ng trong m�t t�"ng lai không xa, m�t ngân hàng bài t�p nh� th�

s$ ���c hình thành, liên t�c ���c c�p nh�t và tr# nên ph� bi�n (có th� là m�t website

v� ngân hàng bài t�p b�i d� ng h�c sinh gi�i hóa h�c).

3. Trong công tác ra �� thi cn ��m b�o tính khách quan và b�o m�t. Do �ó xây d�ng

m�t ngân hàng �� thi là h�t s�c cn thi�t. Nh�ng ng��i ra �� ph�i là nh�ng giáo s�

�u ngành có uy tín và kinh nghi�m trong công tác b�i d� ng h�c sinh gi�i. ��ng

th�i không nên c �!nh h�i ��ng ra �� mà cn ph�i thay ��i theo t ng n�m.

Hy v�ng thông qua nh�ng �� xu�t này, công tác t� ch�c và b�i d� ng h�c sinh gi�i

hóa h�c # n��c ta s$ có nh�ng c�i ti�n theo h��ng tích c�c, góp phn phát hi�n và �ào

t�o nhân tài hóa h�c cho ��t n��c.

Page 105: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ����

TÀI LI�U THAM KH7O

�- Nguy%n Duy Ái – Nguy%n Tinh Dung – Trn Thành Hu� - Trn Quc S"n –

Nguy%n V�n Tòng (1999), M�t s� v�n �� chn lc c�a hóa hc( t�p 1, 2), Nhà

xu�t b�n Giáo d�c.

�- Nguy%n Duy Ái – �ào H�u Vinh, Bài t�p hóa ��i c��ng và vô c�, Nhà xu�t b�n

Giáo d�c.

�- Ngô Ng�c An, Hóa hc nâng cao l�p 10, Nhà xu�t b�n Giáo d�c.

�- Tr!nh V�n Bi�u (2003), Các ph��ng pháp d�y hc hi�u qu�, ��i h�c S� ph�m

TP.HCM.

�- Tr!nh V�n Bi�u (2005), Ph��ng pháp th�c hi�n �� tài nghiên c�u khoa hc, ��i

h�c S� ph�m TP.HCM.

�- B� Giáo d�c và �ào t�o (2004), Tài li�u b�i d��ng giáo viên l�p 10 THPT thí

�i�m môn hóa hc, Hà N�i.

- B� Giáo d�c và �ào t�o, Hóa hc 10, Nhà xu�t b�n Giáo d�c.

- B� Giáo d�c và �ào t�o (2002), Tài li�u dùng cho vi�c b�i d��ng hc sinh gi�i

trung hc ph� thông hóa hc(t�p 1), Hà N�i.

�- B� Giáo d�c và �ào t�o, Hóa hc 10 nâng cao, Nhà xu�t b�n Giáo d�c

��- Nguy%n Tinh Dung (1982), “ M�y bi�n pháp b�i d� ng n�ng l�c t� h�c cho h�c

sinh”, T�p chí Nghiên c�u giáo d�c, tr.10.29.

��- Lê V�n D)ng (1995), “Phát tri�n t� duy hóa h�c cho h�c sinh thông qua bài t�p

hóa h�c”, T�p chí Nghiên c�u giáo d�c,tr.21-22.

��- �� thi h�c sinh gi�i quc gia

Các n�m 1993, 1994, 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003,

2004, 2005, 2006.

Page 106: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ����

��- Cao C� Giác, H��ng d n gi�i nhanh bài t�p hóa hc (t�p 1,3), Nhà xu�t b�n

��i h�c Quc gia Hà N�i.

��- Cao C� Giác, Tuy�n t�p bài gi�ng hóa hc h!u c�, Trung tâm nghiên c�u và

chuy�n giao công ngh� Giáo d�c - �ào t�o.

��- Ph�m �ình Hi�n – V) Th! Mai – Ph�m V�n T�, Tuy�n chn �� thi hc sinh gi�i

các t nh và qu�c gia trung hc ph� thông hóa hc, Nhà xu�t b�n Giáo d�c.

��- Lê V�n H�ng (ch� biên) – Ph�m Th! Minh Nguy�t – Trn Th! Kim Thoa – Phan

S� Thu�n (1999), Gi�i toán hóa hc 10, Nhà xu�t b�n Giáo d�c,

�- H�i Hóa H�c Vi�t Nam, Olympic hóa hc Vi�t Nam và qu�c t�, (t�p 1,2,3,4,5),

Nhà xu�t b�n Giáo d�c.

�- H�i Hóa H�c Vi�t Nam, Tài li�u nâng cao và m� r�ng ki�n th�c hóa hc ph�

thông, Nhà xu�t b�n Giáo d�c.

��- M.V Zueva (1982), Phát tri�n h�c sinh trong gi�ng d�y hóa h�c, Nhà xu�t b�n

Giáo d�c, Hà N�i.

��- �'ng Trn Phách (1992), Hóa c� s� (t�p 2), Nhà xu�t b�n Giáo d�c.

��- Nguy%n Ng�c Quang, Nguy%n C�"ng – D�"ng Xuân Trinh (1975), Lý lu�n d�y

hc hóa hc ( t�p 1), Nhà xu�t b�n Giáo d�c, Hà N�i.

��- Hoàng Nhâm, Hóa hc vô c� ( t�p 1,2,3), Nhà xu�t b�n Giáo d�c.

��- S# Giáo d�c và �ào t�o TP.HCM, Tr��ng PTTH Lê H�ng Phong, Tuy�n t�p ��

thi Olympic 30 -4 môn hóa hc l�p 10, l�n th� VI, Nhà xu�t b�n ��i h�c Quc

gia TP.HCM.

��- Cao Th! Th'ng (1995), Hình thành k" n#ng gi�i bài t�p hóa hc � tr��ng ph�

thông trung hc c� s�, Lu�n án phó ti�n s� khoa h�c s� ph�m tâm lí, Hà N�i.

��- Phan Th! Thùy (2005), Phân lo�i và ph��ng pháp gi�i m�t s� bài t�p v�

hi�rocacbon trong ch��ng trình THPT, Khóa lu�n tt nghi�p c, nhân hóa h�c,

��i h�c S� ph�m TP.HCM.

��- �ào �ình Th�c, C�u t�o nguyên t� và liên k�t hóa hc, Nhà xu�t b�n Giáo d�c.

Page 107: Boi Duong HS Gioi

������������ ������������������� �� � �

� ���

�- Nguy%n C�nh Toàn, T� giáo d�c, t� hc, t� nghiên c�u, ��i h�c S� ph�m Hà

N�i, Trung tâm V�n hóa – Ngôn ng� �ông Tây.

�- Lê Xuân Tr�ng (ch� biên) – Nguy%n �ình Chi – �/ V�n H�ng, Bài t�p nâng

cao hóa hc 10, Nhà xu�t b�n Giáo d�c.

��- Trung tâm thông tin t� li�u KH&CN Quc gia (2001), K y�u h�i th�o khoa hc

kinh t� tri th�c (t�p 2), VCD- Media.

��- �ào H�u Vinh (ch� biên) – �/ H�u Tài – Nguy%n Th! Minh Tâm, 121 bài t�p

hóa hc, (t�p 1,2), Nhà xu�t b�n ��ng Nai.

��- V) Anh Tu�n (1998), “M�t s bi�n pháp v� t� ch�c �� b�i d� ng h�c sinh gi�i

môn hóa h�c # tr��ng ph� thông trung h�c”, T�p chí Trung hc ph� thông,

khoa hc t� nhiên, tr.20-21-22.

��- V) Anh Tu�n (2004), Xây d�ng h� th�ng bài t�p hóa hc nh$m rèn luy�n t� duy

trong vi�c b�i d��ng hc sinh gi�i hóa hc � tr��ng trung hc ph� thông, Lu�n

án ti�n s� khoa h�c giáo d�c, ��i h�c S� ph�m Hà N�i, Hà N�i.

��- V) Anh Tu�n, Ph��ng pháp t� h%p cân b$ng áp d�ng trong b�i d��ng hc sinh

gi�i hóa hc THPT, Hà N�i.

��- V� Trung h�c ph� thông (1997), Tài li�u dùng cho vi�c b�i d��ng hc sinh gi�i

b�c trung hc ph� thông b� môn hóa hc.

Các Website

��- http://giasuhanoi.com

��- http://ttvnol.com/hoahoc

�- http://www.nhb.topicities.com/Chemclub/Icho.htm

�- http://www.hoahocvietnam.com

��- http://www.dhsphn.edu.vn

��- http://www.icho.sk/index hompages.html

��- http://icho.2006.kcsnet.or.kr