1

หนวยท 4

นตบคคล

อาจารย ตล เมฆยงค

ชอ อาจารย ตล เมฆยงควฒ น.บ. (จฬาฯ) น.ม. (จฬาฯ)

น.บ.ท. (สำานกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา) LL.M. in International and

European Law(University of Liverpool)

ตำาแหนง ผชวยผพพากษาศาลฎกา

หนวยทรบผดชอบ หนวยท 4

2

แผนการสอนประจำาหนวย

ชดวชา กฎหมายแพง 1

หนวยท 4 นตบคคล

ตอนทตอนท 4.1 ลกษณะทวไปของนตบคคลตอนท 4.2 การกอตงนตบคคลตอนท 4.3 การดำาเนนกจการของนตบคคลตอนท 4’4 การสนสดของนตบคคล

แนวคด1. นตบคคลเปนบคคลทกฎหมายกำาหนดใหมขน เปนบคคลตามกฎหมายไมใช

บคคลแทจรง เมอเปนบคคลตามกฎหมายแลว ยอมมสทธ หนาท และความรบผดตอบคคลอนได แตเนองจากไมไดเปนบคคลธรรมดาทเปนคนจรงๆ สทธ หนาท และความรบผดของนตบคคลในหลายเรองจงมขอจำากดและมขอแตกตางจากบคคลธรรมดา

2. เมอเปนบคคลทกฎหมายกำาหนดใหมขน การกอตงนตบคคลจงตองเปนไปตามทกฎหมายบญญตไวเทานน นตบคคลอาจกอตงขนจากผลโดยตรงของกฎหมาย หรออาจมขนโดยการจดทะเบยนกอตงตามหลกเกณฑทกฎหมายบญญตไว

3. เนองจากนตบคคลเปนบคคลสมมตตามทกฎหมายกำาหนด ไมใชบคคลแทจรง การดำาเนนกจการของนตบคคลจงตองอาศยบคคลธรรมดาทอยในฐานะเปนผแทนของนตบคคลนนๆ เปนผแสดงเจตนาหรอความประสงคของนตบคคล และการดำาเนนกจการของนตบคคลยงตองอยภายใตขอบ

3

อำานาจของนตบคคลตามทกฎหมายกำาหนด หรอตามวตถประสงคทไดจดทะเบยนไว นอกจากนน ผแทนหรอกรรมการของนตบคคลอาจตองรบผดเปนสวนตวในการกระทำาของตนในนามนตบคคลนน

4. นตบคคลเมอกอตงหรอเกดขนได กยอมสนสดลงไดเชนกน อาจสนสดโดยผลของกฎหมายโดยตรง หรออาจสนสดลงโดยเจตนาเลกนตบคคลของบคคลผมอำานาจของนตบคคลนนเอง และการสนสดของนตบคคลโดยการเลกนตบคคลมขนตอนดำาเนนการตามทกฎหมายกำาหนด ผลการสนสดของนตบคคลยอมแตกตางจากการสนสภาพบคคลของบคคลธรรมดา

วตถประสงคเมอศกษาหนวยท 4 จบแลว นกศกษาสามารถ1. อธบายถงความหมาย ความเปนมา ลกษณะ และสภาพของนตบคคล กบ

วนจฉยปญหากฎหมายทเกยวของได2. อธบายถงการกอตงนตบคคล ทงนตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมาย

โดยตรง และทจดทะเบยนกอตงขน รวมทงวนจฉยปญหากฎหมายทเกยวของได

3. อธบายและวนจฉยปญหาเกยวกบการดำาเนนกจการของนตบคคล สทธ หนาท และความรบผดของนตบคคล รวมทงความรบผดของผแทนหรอผมอำานาจทำาการแทนของนตบคคล

4. อธบายและวนจฉยปญหาเกยวกบการสนสดของนตบคคล และผลตามกฎหมายแหงการสนสดของนตบคคล

กจกรรมระหวางเรยน1. ทำาแบบประเมนผลตนเองกอนเรยนหนวยท 42. ศกษาเอกสารการสอนตอนท 4.1 – 4.43. ปฏบตกจกรรมตามทไดรบมอบหมายในเอกสารการสอน4. ศกษาดวดหรอซดประจำาชดวชา5. ทำากจกรรมประจำาชดวชา (ถาม)6. เขารบบรการการสอนเสรม (ถาม)

4

7. ทำาแบบประเมนผลตนเองหลงเรยนหนวยท 4สอการสอน

1. เอกสารการสอน2. แบบประเมนตนเองกอนเรยนและหลงเรยน3. ดวดหรอซดประจำาชดวชา4. การสอนเสรม

การประเมนผล1. ประเมนผลจากแบบประเมนตนเองกอนเรยนและหลงเรยน2. ประเมนผลจากกจกรรมและแนวตอบทายเรอง3. ประเมนผลจากกจกรรมประจำาชดวชา (ถาม)4. ประเมนผลจากการสอบไลประจำาภาคการศกษา

เมออานแผนการสอนแลว ขอใหทำาแบบประเมนผลตนเองกอนเรยน หนวยท 4 แลวจงศกษาเอกสารการสอน

ตอนท 4.1

ลกษณะทวไปของนตบคคล

โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 4.1 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง4.1.1ความเปนมาและความหมายของนตบคคล4.1.2ลกษณะและสภาพของนตบคคล

แนวคด1. นตบคคลเกดจากการรวมตวของบคคลเพอดำาเนนกจการรวมกน

โดยมกฎหมายบญญตรบรองใหเปนนตบคคล หรอกอตงขนเปนนตบคคล และใหถอเปนบคคลตามกฎหมาย

2. แมจะถอวานตบคคลเปนบคคลตามกฎหมาย ทมสทธ หนาท และความรบผดไดอยางคนธรรมดา แตโดยสภาพทไมใชบคคลทแทจรง ในบางเรองจงมลกษณะเฉพาะทแตกตางจากบคคลธรรมดา

วตถประสงคเมอศกษาตอนท 4.1 จบแลว นกศกษาสามารถ1. อธบายความหมายและความเปนมาของนตบคคลได2. อธบายถงลกษณะและสภาพของนตบคคล รวมทงสามารถวนจฉย

ปญหากฎหมายทเกยวของได

5

นตบคคล

บทนำา

เนองดวยกฎหมายแพงเปนกฎหมายทวาดวยสทธ หนาท และความรบผดทางแพงระหวางบคคลทมนตสมพนธ1กน หรอสทธทมเหนอทรพยสน ตามกฎหมายไทยโดยเฉพาะใน ป.พ.พ. ผทจะมสทธ หนาท และหรอความรบผดตามกฎหมายแพงยอมตองมฐานะเปนบคคล อาจเปนสทธไดรบมรดก สทธเรยกรองคาสนไหมทดแทนจากผ

1 นตสมพนธ หมายถง ความเกยวพนระหวางบคคลทมผลตอสทธ หนาท และความรบผดตามกฎหมายตอกน อาจเปนนตสมพนธเกดจากสถานะของบคคลตามทกฎหมายบญญตไวโดยตรง เชน สามภรยามหนาทอปการะเลยงดกน (มาตรา 1461 วรรคสอง) บตรมสทธใชชอสกลบดา (มาตรา 1561 วรรคหนง) ผแทนโดยชอบธรรมมสทธยนยอมใหผเยาวทำานตกรรม (มาตรา 21) หนาทการเสยภาษตามประมวลรษฎากร หรออาจเปนนตสมพนธทเกดจากการแสดงเจตนาของบคคล เชน สญญา หรอเปนนตสมพนธทเกดจากการกระทำาละเมด เปนตน

6

ทำาละเมด สทธในความเปนเจาของทรพยสน หรอหนาทอปการะเลยงดบดามารดา หนาทของผเชาตองดแลทรพยสนทเชา หรอความรบผดชดใชคาสนไหมทดแทนเพอความเนองจากเกดวนาศภยตามสญญาประกนภย หรอความรบผดชดใชคาเสยหายเนองจากการผดนดไมปฏบตตามสญญา เปนตน ซงมผลตอไปถงสทธในการเปนคความในคด หมายถงวา เฉพาะบคคลเทานนทอาจเปนโจทกผฟอง หรอเปนจำาเลยผถกฟอง หรอเปนผรองในกรณทตองใชสทธทางศาล หากเปนสตว หรอสงของ ไมใชบคคล ยอมไมอาจมสทธ หนาท และความรบผดตามกฎหมาย และไมอาจใชสทธเปนคความในคดได ดงนน การศกษากฎหมายแพงในเบองตนจงตองทำาความเขาใจเกยวกบบคคลในความหมายตามกฎหมายเสยกอน ซงแตกตางจากความหมายตามธรรมดาเสยกอน

บคคล ตามความเขาใจธรรมดาอาจหมายความถงเฉพาะมนษยหรอคนทวไปทมชวตจตใจเทานน แตในทางกฎหมายมความหมายทแตกตาง โดยอาจแยกบคคลเปน 2 ประเภท คอ

1. บคคลธรรมดา2. นตบคคลบคคลธรรมดา หมายถง มนษยหรอคนทวไปทมชวตจตใจ โดยหลกบคคล

ธรรมดาจะมสทธ หนาท และความรบผดกตอเมอมสภาพบคคล เวนแตบางกรณทารกในครรภมารดาอาจมสทธไดหากวาภายหลงเกดมาแลวรอดอย ตามมาตรา 15 วรรคสอง นกศกษาไดศกษาถงเรองบคคลธรรมดา การเรมตนและการสนสดของสภาพบคคล รวมทงความบกพรองในความสามารถของบคคล ซงมผลตอสทธ หนาท และความรบผดของบคคลนนๆในหนวยกอนๆ แลว

นตบคคล เปนบคคลตามทกฎหมายบญญต ไมใชมนษยหรอคนทวไป เปนเสมอนบคคลทสมมตขน และเมอมสถานะเปนบคคลตามกฎหมายแลว ยอมมสทธ หนาท และความรบผดได อยางไรกตาม การทนตบคคลโดยสภาพแลวมความแตกตางจากบคคลธรรมดาหลายประการ ดงนน บทบญญตของกฎหมาย

การศกษาเรองนตบคคลแบงเปน 4 ตอนหลก ดงน1. ลกษณะทวไปและสภาพของนตบคคล2. การกอตงนตบคคล3. การดำาเนนกจการของนตบคคล และ

7

4. การสนสดของนตบคคล

เรองท 4.1.1 ความเปนมาและความหมายของนตบคคล

สงคมของมนษยมพฒนาการตลอดมานบแตยคโบราณ เมอจำานวนมนษยในสงคมเพมมากขน สงคมกมความซบซอนมากขน ในการดำาเนนชวตในสงคมของมนษยมการพฒนาและปรบตวอยตลอดเวลา มการแขงขนกนในหลายดาน จงมการรวมตวกนของบคคลในการดำาเนนกจการในดานตางๆ ไมวาจะเปนดานการเมอง การปกครอง ศาสนา วฒนธรรม และทางการคาพาณชย อาจมการระดมทน แรงงาน และความคด เพอสรางประสทธภาพแกกจการนน และการดำาเนนกจการนนรวมเปนหนงเดยวเสมอนเปนบคคลหนงคน เมอสงคมยอมรบการดำาเนนกจการในรปแบบเชนน จงมการออกกฎหมายเพอรบรองการดำาเนนกจการดงกลาวโดยใหถอเปนบคคลตามกฎหมายเชนเดยวกบบคคลธรรมดาทเรยกวา นตบคคล“ ” อยางไรกตาม นตบคคลกมลกษณะเฉพาะหลายอยางทแตกตางจากบคคลธรรมดา ทำาใหตองมกฎหมายบญญตทใชบงคบแกการกอตง การดำาเนนกจการ และการสนสดของนตบคคล รวมทงสทธ หนาท และความรบผดของนตบคคลแตกตางจากหลกกฎหมายทใชบงคบแกบคคลธรรมดา

คำาวา นตบคคล มาจากคำาภาษาองกฤษทมใชอยหลายคำา เชน “ ” “juristic person” “juridical person” “legal person” “corporation” “artificial person” และ “body corporate” เปนตน ไมปรากฏหลกฐานทชดเจนวานตบคคลเกดขนครงแรกเมอใดแน แตพบวามการรวมกลมกนประกอบธรกจในรปองคกรตงแตในยคโรมนโบราณ ในยคกลางในยโรปกพบวาวดในศาสนาครสตรวมทงองคกรปกครองสวนทองถนบางแหงกมการจดการในลกษณะการรวมตวเปนองคกร เชน The City of London Corporation โดยมวตถประสงคใหเปนองคกรทดำาเนนกจการอยางตอเนองและอาจเปนการถาวร ไมใชดำารงอยเพยงเทากบอายขยของคณะผกอตงหรอสมาชกในขณะกอตงเทานน สำาหรบเอกชนพบหลกฐานวามการกอตงองคกรทดำาเนนกจการในรปบรษทดำาเนนกจการมากวา 500 ป แลว และมการพฒนารปแบบของนตบคคล การพฒนากฎหมายทใชบงคบแก

8

นตบคคลสวนใหญมาจากการเจรญเตบโตทางการคาพาณชยในยโรป ทำาใหเกดมแนวคดทางกฎหมายเกยวกบนตบคคลอยหลายทฤษฎทสำาคญ คอ2 3

1. ทฤษฎวานตบคคลเปนบคคลสมมต (Fiction Theory) มแนวคดวาสภาพบคคลตามความจรงจะมไดเฉพาะบคคลธรรมดาเทานน สวนนตบคคลเปนเพยงบคคลสมมต แมการรวมกลมกนเปนคณะบคคลจะเกดขนจรง แตจะมสภาพบคคลกตอเมอมกฎหมายบญญตรบรองใหมสถานะเปนบคคล จงจะมสทธ หนาท และความรบผดอยางบคคลธรรมดา

2. ทฤษฎวานตบคคลเปนบคคลทเกดขนและมอยจรง หรอนตบคคลโดยสภาพ (Realistic or Organic Theory หรอ Real Corporation Theory) มแนวคดวาการรวมตวของบคคลเพอกอกำาเนดเปนองคกร เปนสงทเกดขนจรงและมอยจรง และองคกรทเกดขนมานนยอมถอวามตวตนมชวต ผแทนของนตบคคลถอวาเปนสวนหนงของนตบคคล สถานะของนตบคคลจงไมแตกตางจากบคคลธรรมดา ไมใชเพยงบคคลสมมตตามกฎหมายเทานน

แมแนวคดตามทฤษฎทงสองจะมความแตกตางกนในสวนลกษณะการกอกำาเนดของนตบคคล แตทงสองทฤษฎกยอมรบวานตบคคลตองอาศยอำานาจของกฎหมายในการกำาหนดและหรอสทธหนาทของนตบคคล

สำาหรบความหมายของนตบคคล มผสรปความหมายไวหลายทาน ตวอยางเชนพระยาเทพวทร ใหความหมายวา คนหมหนง หรอทรพยกองหนง หรอกจการ

อนใดอนหนง ซงกฎหมายยอมใหมสทธและหนาท นตบคคลจงเปนแตเพยงบคคลทสมมตขน ไมใชคนจรงๆจงๆ ไมมสภาพเหมอนอยางบคคลธรรมดา ไมมตวตน ไมมชวตจตใจ4

2 ประสทธ โฆวไลกล คำาอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชย วาดวย นตบคคล และความ“รบผดทางอาญาของนตบคคล กรงเทพมหานคร ” : สำานกพมพนตธรรม, พมพครงท 2, 2549 หนา 5 – 8.3 กตตศกด ปรกต หลกกฎหมาย บคคล กรงเทพมหานคร “ ” : สำานกพมพวญญชน, พมพครงท 4, 2553 หนา 209 -212.4 พระยาเทพวทร คำาอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา “ 1 ถงมาตรา 240” พระนคร : เนตบณฑตยสภา, 2509 หนา 249 - 250

9

ศาสตราจารยจตต ตงศภทย ใหความหมายวา นตบคคลไดแก บคคลทกฎหมายกำาหนดขน ไมใชบคคลธรรมดาทมชวตจตใจ อาจเปนการรวมกนทำากจการของบคคล หรอกองทรพยสนทกฎหมายยอมใหมสภาพบคคล โดยตองมกฎหมายบญญตไว5

ศาสตราจารยประยร กาญจนดล ใหความหมายวา นตบคคล คอ กลมบคคล องคกร หรอทรพยสนทจดสรรไวเปนกองทนเพอดำาเนนกจการอนใดอนหนง ซงกฎหมายบญญตไวใหเปนบคคลอกประเภทหนงทมใชบคคลธรรมดา และใหมสทธหนาทตามกฎหมายเชนเกยวกบบคคลธรรมดา เวนแตสทธและหนาทซงโดยสภาพจะพงมหรอพงเปนไดเฉพาะแกบคคลธรรมดาเทานน6

ศาสตราจารยสมทบ สวรรณสทธ ใหความหมายของนตบคคลวา คณะบคคลหรอทรพยสนซงไมใชมนษย ไมมรางกาย ชวต จตใจอยางมนษยหรอบคคลธรรมดา แตกฎหมายกรบรองใหมสภาพบคคล มสทธและหนาท อาจถอกรรมสทธ ทำานตกรรม รบทรพยทมผยกให เปนเจาหนหรอลกหน ดำาเนนคดในศาล ฯลฯ ไดเชนบคคลธรรมดา7 เปนตน

เมอพจารณาโดยรวมแลวอาจกลาวโดยสรปวา นตบคคลเปนบคคลโดยการรบรองหรอกอตงขนโดยกฎหมาย ไมใชบคคลธรรมดาทมชวตจตใจ นตบคคลอาจอยในรปของคณะบคคล หรอองคกร หรอกองทรพยสนกได เปนไปตามทกฎหมายบญญต และนตบคคลยอมมสทธ หนาท และความรบผด ภายใตขอบเขตทกฎหมายกำาหนด

นตบคคลทอยในรปคณะบคคล เชน สมาคม สมาคมการคา พรรคการเมอง หางหนสวนจดทะเบยน หรอหางหนสวนจำากด เปนตน

5 จตต ตงศภทย คำาอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชย วาดวย บคคล “ ”กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร. 2522 หนา 716 ประยร กาญจนดล คำาอธบายกฎหมายปกครอง จาก ชาญชย แสวงศกด นตบคคลตาม“ ” “กฎหมายมหาชน กรงเทพมหานคร ” : สำานกพมพวญญชน, 2541 หนา 11 - 127 สมทบ สวรรณสทธ ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย วาดวย บคคล พระนคร “ ” : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2514 หนา 159.

10

นตบคคลทอยในรปองคกร เชน หนวยราชการทเปนกระทรวง ทบวง หรอกรม การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย การประปาสวนภมภาค ธนาคารออมสน เนตบณฑตยสภา องคการเภสชกรรม หรอองคการทหารผานศก เปนตน

นตบคคลทอยในรปกองทรพยสน เชน กองทนสำารองเลยงชพ กองทนเงนกยมเพอการศกษา กองทนบำาเหนจบำานาญขาราชการ กองทนสงเคราะหการทำาสวนยาง กองทนสนบสนนการวจย และกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ เปนตน กจกรรม 4.1.11. ทานเขาใจความหมายของนตบคคลวาอยางไรแนวตอบ1. นตบคคลเปนบคคลโดยการรบรองหรอกอตงขนโดยกฎหมาย ไมใชบคคลธรรมดาทมชวตจตใจ นตบคคลอาจอยในรปของคณะบคคล หรอองคกร หรอกองทรพยสนกได เปนไปตามทกฎหมายบญญต และนตบคคลยอมมสทธ หนาท และความรบผด ภายใตขอบเขตทกฎหมายกำาหนด

เรองท 4.1.2 ลกษณะทวไปของนตบคคล

จากความหมายของนตบคคลดงกลาวทำาใหเหนลกษณะเบองตนหรอลกษณะทวไปของนตบคคล ทแมจะถอวามสถานะเปนบคคลตามกฎหมาย แตโดยสภาพทนตบคคลไมไดมชวตจตใจทจะแสดงเจตนาและกระทำาการตางๆเพอดำาเนนกจการไดเอง ตองอาศยบคคลธรรมดามาแสดงเจตนาและกระทำาการใหในนามของนตบคคล นตบคคลจงมลกษณะเฉพาะทแตกตางจากบคคลธรรมดา จงควรทำาความเขาใจลกษณะทวไปของนตบคคล ซงพอสรปไดดงนคอ

1. มกฎหมายรบรองหรอกำาหนดการกอตง 2. ตามปกตเกดจากการรวมตวของบคคล 2 คน ขนไป3. มสทธและหนาทตามกฎหมาย4. มความรบผดเปนเอกเทศ แยกตางหากจากผแทนของนตบคคล

11

1. มกฎหมายรบรองหรอกำาหนดการกอตงดวยนตบคคลเปนบคคลตามกฎหมาย ดงนน ในทางปฏบตตองมกฎหมาย

กำาหนดชนดและวธการกอตงนตบคคลไวโดยเฉพาะ หรออาจมกฎหมายรบรองใหคณะบคคลหรอองคกรใดทมอยแลวมฐานะเปนนตบคคลได สำาหรบกฎหมายไทย ป.พ.พ.มบทบญญตเกยวกบการกอตงนตบคคลซงถอเปนบทบญญตหลกในมาตรา 65 วา

“นตบคคลจะมขนไดกแตดวยอาศยอำานาจแหงประมวลกฎหมายนหรอกฎหมายอน”

บทบญญตนแสดงใหเหนวา การเกดหรอการกอตงนตบคคลในประเทศไทยนนจะตองเปนไปตามทกฎหมายบญญตเทานน อาจเปน ป.พ.พ.หรอกฎหมายฉบบอนกได นตบคคลทกอตงขนตาม ป.พ.พ. ไดแก สมาคม มลนธ หางหนสวนจดทะเบยน หางหนสวนจำากด และบรษทจำากด สวนนตบคคลทกอตงขนตามกฎหมายอนนนมมากมาย บางกรณกฎหมายอาจบญญตใหองคกรหรอหนวยงานใดมฐานะเปนนตบคคลเลย หรออาจบญญตใหมการจดทะเบยนจดตงนตบคคลชนดใดชนดหนงตามกระบวนการทกำาหนดกได แตบคคลไมสามารถจะกอตงนตบคคลในรปแบบทนอกเหนอจากทกฎหมายกำาหนด เชน พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534 มาตรา 7 บญญตใหสำานกนายกรฐมนตร กระทรวง หรอทบวงซงมฐานะเทยบเทากระทรวง ทบวง ซงสงกดสำานกนายกรฐมนตรหรอกระทรวง และกรม หรอสวนราชการทเรยกชออยางอนและมฐานะเปนกรม ซงสงกดหรอไมสงกดสำานกนายกรฐมนตร กระทรวงหรอทบวง มฐานะเปนนตบคคล หากไมมกฎหมายกำาหนดหรอรบรองการกอตงยอมไมมฐานะเปนนตบคคล ดงตวอยางคำาพพากษาศาลฎกาตอไปน

ฎกาท 4374/2539 ป.พ.พ. มาตรา 68 (เดม) ทใชบงคบอยขณะทโจทกยนฟองคดบญญตวา นตบคคลนน จะมขนไดกแตดวยอาศยอำานาจแหงบทบญญตทงหลายของประมวลกฎหมายนหรอกฎหมายอน เมอไมปรากฏวามกฎหมายใดบญญตใหสำานกงานเขตพระนคร จำาเลยท 2 และสำานกงานทดนกรงเทพมหานครจำาเลยท 4 มฐานะเปนนตบคคลแตอยางใด  จำาเลยท 2 และจำาเลยท 4 จงเปนเพยงสวนราชการในสงกดของกรงเทพมหานคร จำาเลยท 1 และกรมทดนจำาเลยท 3ตาม

12

ลำาดบเทานน และไมมฐานะเปนนตบคคล โจทกจงไมมอำานาจฟองจำาเลยท 2และจำาเลยท 4

ฎกาท 1583 – 1587/2521 กองมรดกของผตายไมใชนตบคคล  โจทกไมมอำานาจฟองกองมรดกใหรบผดรวมกบบคคลธรรมดาซงทำาละเมดตอโจทก

ฎกาท 766/2518 คณะกรรมการรบและเปดซองประมลของเทศบาลไมใชนตบคคลหรอบคคลธรรมดาทอาจถกฟองคดแพงได

2. ตามปกตเกดจากการรวมตวของบคคล 2 คน ขนไปจากทไดกลาวแลวขางตนวานตบคคลกอกำาเนดจากการรวมตวของบคคลเพอ

ดำาเนนกจการอยางใดอยางหนงหรอหลายอยาง กฎหมายมกบญญตใหตองมบคคล 2 คน ขนไปในการกอตงนตบคคล โดยเฉพาะนตบคคลทตองจดทะเบยนกอตง ตวอยางเชน

- สมาคม การขอจดทะเบยนตองทำาโดยผจะเปนสมาชกสมาคมไมนอยกวา 3 คน ยนเอกสารตางๆพรอมรายชอผจะเปนสมาชกไมนอยกวา 10 คน8

- มลนธ ตองมคณะกรรมการของมลนธทประกอบดวยบคคลไมนอยกวา 3 คน เปนผดำาเนนการของมลนธ9

- หางหนสวนจดทะเบยน และหางหนสวนจำากด ตองประกอบดวยหนสวน 2 คน ขนไป10

- บรษทจำากด ตองมบคคล 3 คน ขนไปเปนผกอการและตงบรษทจำากด11

- สหกรณ ตองมคณะผจดตงสหกรณจำานวนไมนอยกวา 10 คน12

- บรษทมหาชนจำากด เรมจดตงโดยบคคลธรรมดาตงแต 15 คน ขนไป ทำาหนงสอบรคณหสนธ ซงเปนเอกสารในการจดตงหรอกอตง และดำาเนนการจดตงตามขนตอนของกฎหมาย13

8 ป.พ.พ. มาตรา 819 ป.พ.พ. มาตรา 11110 ป.พ.พ. มาตรา 101211 ป.พ.พ. มาตรา 109712 พระราชบญญตสหกรณ พ.ศ. 2542 มาตรา 3413 พระราชบญญตบรษทมหาชนจำากด พ.ศ. 2535 มาตรา 15

13

- สมาคมการคา ตองมผเรมกอการจดตงจำานวนไมนอยกวา 3 คน ยนคำาขอตอนายทะเบยนเพอจดตงสมาคมการคา14

สำาหรบนตบคคลทมกฎหมายบญญตใหกอตงขนโดยตรงทมกเปนองคกรหรอหนวยงานตางๆ ยอมจะไมจำาตองกำาหนดจำานวนผกอตงหรอจดตงเพราะเปนการจดตงขนโดยกฎหมายโดยตรง เพยงแตนตบคคลประเภทนบางชนดอาจมกฎหมายระบถงจำานวนบคคลกรรมการในคณะกรรมการผมอำานาจในการดำาเนนกจการของนตบคคลนน ตวอยางเชน

ธนาคารอาคารสงเคราะห กฎหมายบญญตใหมคณะกรรมการธนาคารคณะหนงประกอบดวยประธานกรรมการ ผวาการการเคหะแหงชาต ผแทนกระทรวงการคลง 1 คน กรรมการอนมจำานวนไมนอยกวา 4 คนแตไมเกน 7 คน และใหผจดการเปนกรรมการโดยตำาแหนง15

สภาทนายความ กฎหมายบญญตใหมคณะกรรมการคณะหนงเรยกวา คณะ“กรรมการสภาทนายความ ประกอบดวยผแทนกระทรวงยต” ธรรม 1 คนและผแทนเนตบณฑตยสภา 1 คน เปนกรรมการ และนายกและกรรมการอนอกไมเกน 23 คน ซงสมาชกสภาทนายความทวประเทศไดเลอกตงขนโดยกรรมการดงกลาวไมนอยกวา 9 คนจะตองมสำานกงานประจำาอยตามภาคตาง ๆ ตามพระราชกฤษฎกาตงอธบดผพพากษาภาค ภาคละ 1 คน16

อยางไรกตาม ในบางประเทศเชนประเทศองกฤษถอวาตำาแหนงบางตำาแหนงทดำารงอยอยางตอเนองโดยมอำานาจดำาเนนกจการและมผดำารงตำาแหนงยอมมสถานะเปนนตบคคลได เปนนตบคคลทประกอบดวยบคคลเพยงคนเดยว โดยกฎหมายไดใหอำานาจแกบคคลผดำารงตำาแหนงนนในการดำาเนนกจการตางๆในฐานะทดำารงตำาแหนงนนหรอในนามของตำาแหนงนน ไมใชในนามของบคคลนนเปนสวนตว โดยเรยกนตบคคลประเภทนวา “sole corporation”17 18 เชน พระมหากษตรย นายก

14 พระราชบญญตสมาคมการคา พ.ศ. 2509 มาตรา 915 พระราชบญญตอาคารสงเคราะห พ.ศ. 2496 มาตรา 13 วรรคหนง16 พระราชบญญตทนายความ พ.ศ. 2528 มาตรา 1417 ประสทธ โฆวไลกล นตบคคล และความรบผดทางอาญาของนตบคคล หนา “ ” 9 - 1118 Black, Henry Cambell, “Black’s Law Dictionary” 4th ed., West Publishing, St. Paul, Minn.,1979, p.308.

14

รฐมนตร หรอรฐมนตร เปนตน สำาหรบกฎหมายไทยไมไดถอวาตำาแหนงเหลานนมสถานะเปนนตบคคล เนองจากไมมกฎหมายบญญตหรอรบรองใหเปนนตบคคลตาม ป.พ.พ. มาตรา 65 ดงกลาว แตในทางปฏบตอาจมการฟองคดหรอถกฟองคดโดยระบตำาแหนงเปนโจทกหรอจำาเลยได โดยถอวามตวบคคลอยในตำาแหนงนน แตเปนการฟองตามอำานาจหนาทหรอถกฟองเนองจากการใชอำานาจหนาทในตำาแหนงไมใชในฐานะสวนตว ผนนจะไมไดรบประโยชนในฐานะโจทกหรอตองรบผดในฐานะจำาเลยเปนสวนตวในผลของคดนนเชนกน และแมบคคลผดำารงตำาแหนงนนจะเปลยนตวไปกไมกระทบตอการดำาเนนคด ตวอยางเชน

ฎกาท 4680/2533 ทดน น.ส.3 ก. มชอ ย. เปนเจาของ โจทกซอทดนดงกลาวจาก ย. โดยไมไดจดทะเบยน และไดครอบครองมาโดยตลอดโจทกจงไดสทธครอบครอง เมอผวาราชการจงหวดจำาเลยมคำาสงใหเพกถอน น.ส.3 ก.ดงกลาว จงเปนการโตแยงสทธของโจทก โจทกมอำานาจฟอง

ขอสงเกต คดนโจทกฟองโดยระบผวาราชการจงหวดเปนจำาเลยโดยไมไดระบชอ มลกษณะเปนการฟองในฐานะททำาหนาทในตำาแหนง ไมตองคำานงวาขณะยนคำาฟองผวาราชการผออกคำาสงยงอยในตำาแหนงนนหรอไม คลายกบฟองนตบคคล

3. มสทธและหนาทตามกฎหมาย เมอนตบคคลมสถานะเปนบคคลตามกฎหมายยอมมสทธหนาทเชนกน อาจเปน

สทธหนาททกฎหมายกำาหนดไวโดยตรงในกรณทเปนนตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง เชน

- กระทรวงวฒนธรรม กฎหมายบญญตใหมอำานาจหนาทเกยวกบศลปะ ศาสนา และวฒนธรรม และราชการอนตามทมกฎหมายกำาหนดใหเปนอำานาจหนาทของกระทรวงวฒนธรรม หรอสวนราชการทสงกดกระทรวงวฒนธรรม19

- การทางพเศษแหงประเทศไทย กฎหมายบญญตใหมวตถประสงคสรางหรอจดใหมทางพเศษดวยวธใด ๆ ตลอดจนบำารงและรกษาทางพเศษ กบดำาเนนงานหรอธรกจเกยวกบทางพเศษ และธรกจอนทเกยวเนองกบทางพเศษหรอทเปนประโยชนแกการทางพเศษแหงประเทศไทย20 การทางพเศษตองดำาเนนกจการภายในขอบวตถประสงคตามกฎหมาย จะดำาเนนกจการนอกเหนอจากนนไมได

19 พระราชบญญตปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545 มาตรา 3620 พระราชบญญตการทางพเศษแหงประเทศไทย พ.ศ. 2550 มาตรา 8

15

หากเปนนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน การดำาเนนกจการตองอยภายใตวตถประสงคทจดทะเบยนและตามกฎหมาย

- มลนธ กฎหมายบญญตใหมวตถประสงคเพอการกศลสาธารณะ การศาสนา ศลปะ วทยาศาสตร วรรณคด การศกษา หรอเพอการสาธารณประโยชนอยางอน ทไมไดมงหาผลประโยชนมาแบงปนกน21 ดงนน จะจดทะเบยนจดตงมลนธโดยมวตถประสงคอนนอกเหนอจากทกฎหมายบญญตไวไมได และการดำาเนนกจการกตองเปนไปตามวตถประสงคทไดจดทะเบยนไวดวย

4. มความรบผดเปนเอกเทศ แยกตางหากจากผแทนของนตบคคลเมอนตบคคลมหนาทไมวาเปนหนาทตามกฎหมายโดยตรง หรอหนาททเกดจาก

นตสมพนธอน หากไมปฏบตตามหนาท หรอฝาฝนสทธของบคคลอนแลว นตบคคลกยอมมความรบผดเองเชนเดยวกบบคคลธรรมดาเพราะถอวามฐานะเปนบคคลตามกฎหมาย และความรบผดของนตบคคลยอมแยกตางหากจากผแทนหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคล เชน บรษทจำากดซงเปนนตบคคลกยมเงนจากธนาคารเพอดำาเนนกจการของบรษท โดยนายดำากรรมการผจดการซงเปนผแทนบรษทลงลายมอชอและประทบตราสำาคญของบรษทในหนงสอสญญากเงน ดงน บรษทในฐานะคสญญาตองรบผดชดใชเงนกทคางชำาระแกธนาคารตามกำาหนด สวนนายดำาทลงลายมอชอในหนงสญญากเงน เปนการทำาในฐานะผแทนของบรษท จงไมตองรบผดตอธนาคารเปนสวนตว เปนตน

อยางไรกตาม กอาจมบางกรณทกฎหมายบญญตใหผแทนนตบคคลตองรวมรบผดกบนตบคคล เวนแตในบางกรณทบคคลเหลานนอาจตองรบผดรวมกบนตบคคลดวย ซงในรายละเอยดจะไดกลาวตอไปในภายหลง กจกรรม 4.1.21. ทกลาววานตบคคลตองมกฎหมายรบรองหรอกำาหนดการกอตงนน ทานเขาใจวาอยางไรแนวตอบ 4.1.21. โดยทนตบคคลเปนบคคลตามทกฎหมายกำาหนด ไมใชบคคลแทจรง คณะบคคลใด องคกรใด หรอกองทรพยสนใดจะมสภาพเปนนตบคคลไดกตองมกฎหมายรบรอง

21 ป.พ.พ. มาตรา 110

16

หรอกำาหนดการกอตงไว อาจเปนตาม ป.พ.พ. หรอกฎหมายฉบบอนกได ตาม ป.พ.พ. มาตรา 65

ตอนท 4.2

การกอตงนตบคคล

โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 4.2 แลวจงศกษารายละเอยดตอไปหวเรอง

4.2.1นตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง4.2.2นตบคคลทตองจดทะเบยนกอตง4.2.3ภมลำาเนาและสญชาตของนตบคคล

แนวคด1. นตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง เปนนตบคคล

ประเภททมกฎหมายรบรองหรอบญญตใหกอตงขน มสภาพเปนนตบคคลทนทโดยไมตองจดทะเบยน มกเปนหนวยงานราชการ รฐวสาหกจ หรอองคกรอนทมลกษณะการดำาเนนกจการเกยวของกบสาธารณะ

2. นตบคคลทตองจดทะเบยนกอตง เปนนตบคคลประเภททกฎหมายบญญตใหกอตงไดและมสภาพเปนนตบคคลเมอมการจดทะเบยนตามขนตอนของกฎหมาย เปนนตบคคลทเอกชนสามารถกอตงขนได

3. ภมลำาเนาของนตบคคลมความสำาคญในเรองเขตอำานาจศาลทจะฟองรองคดนตบคคลนน ตามปกตถอเอาถนทเปนทตงสำานกงานใหญของนตบคคลเปนภมลำาเนาของนตบคคล อยางไรกตาม หรออาจมการระบภมลำาเนาเฉพาะทไมใชสำานกงานใหญการไวในขอบงคบหรอตราสารจดตงนตบคคล หรออาจถอเอาถนทเปนทตงของสำานกงานสาขาเปนภมลำาเนาไดสำาหรบกจการทดำาเนนการ ณ สำานกงานสาขานน

4. สญชาตของนตบคคลมความสำาคญตอกฎหมายทใชบงคบแกนตบคคลนน หรอใชบงคบแกขอพพาทกรณกฎหมายขดกน ไมมกฎหมายบญญตเรองสญชาตของนตบคคลโดยตรง กฎหมายทบญญตเกยวกบสญชาตของนตบคคลหลายฉบบมหลกเกณฑแตก

17

เรองท 4.2.1 นตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง

ในการศกษาเรองการกอตงนตบคคลในตอนท 4.2 น ขอใหนกศกษาเปรยบเทยบกบบคคลธรรมดาดวยหลกการเบองตนเชนเดยวกนวา การจะมสทธ หนาท และความรบผดตามกฎหมายได ตองมสถานะเปนบคคลเสยกอน แมจะมขอยกเวนวา ทารกในครรภมารดากอาจมสทธตางๆได แตอยางไรกตาม ทารกในครรภมารดาทจะมสทธไดนน ตองเกดมาและอยรอดทารกมสภาพบคคลตามมาตรา 15 วรรคสอง เสยกอน จงเกดสทธยอนหลงไปถงเมอขณะยงเปนทารก แตถาไมไดทารกนนตายเสยกอนคลอดออกมาเปนทารกมสภาพบคคล สทธในขณะเปนทารกกไมเกด ดงนน การศกษาเรองบคคลธรรมดาจงตองศกษาถงการเรมสภาพบคคลเพอวนจฉยถงการมสทธตางๆ เชนเดยวกบนตบคคลทตองมสภาพเปนนตบคคลเสยกอนจงจะมสทธ หนาท และความรบผดได แตเนองจากนตบคคลไมใชบคคลจรงๆ แตเปนบคคลสมมตขนตามทกฎหมายบญญต ลกษณะการเกดหรอเรมสภาพนตบคคลจงยอมแตกตางจากบคคลธรรมดา จงจำาเปนตองศกษาถงกฎหมายทเกยวของกบการกอตงนตบคคล โดยทไดกลาวแลววา การเกดหรอการกอตงนตบคคลนนจะตองเปนไปตามทกฎหมายบญญตเทานน อาจเปน ป.พ.พ.หรอกฎหมายฉบบอนกได ตาม ป.พ.พ. มาตรา 65 แตเอกชนไมอาจกอตงนตบคคลในรปแบบและวตถประสงคนอกเหนอจากทกฎหมายกำาหนดได

การแบงประเภทของนตบคคลอาจใชวธแบงตามทกฎหมายกำาหนดและตามลกษณะของผทเกยวของ หรอตามรปแบบของการกอตง การแบงตามกฎหมายทกำาหนดและตามลกษณะของผเกยวของมผแบงเปน นตบคคลมหาชน หรอนตบคคล“

18

ตามกฎหมายมหาชน กบ นตบคคลเอกชน หรอนตบคคลตามกฎหมายเอกชน ซง” “ ”มความหมายดงน22 23

“นตบคคลมหาชน หรอนตบคคลตามกฎหมายมหาชน หมายถง นตบคคลท”ไดจดตงขนโดยกฎหมาย และมกฎหมายไดใหอำานาจไว นตบคคลประเภทนมฐานะพเศษโดยมกมสทธหรออำานาจเหนอบคคลเอกชน การดำาเนนกจการในลกษณะเปนการใชอำานาจในทางสาธารณะ หรออำานาจในทางปกครอง ตามทกฎหมายบญญตไว และมกมวตถประสงคเพอประโยชนของสาธารณะ

“นตบคคลเอกชน หรอนตบคคลตามกฎหมายเอกชน หมายถง นตบคคลท”อยภายใตบงคบของกฎหมายเอกชน มกมสทธ หนาท และความรบผดอยางบคคลธรรมดา มกจะเกดจากการรวมตวของบคคลธรรมดาเพอดำาเนนกจการตามวตถประสงค และมกฎหมายบญญตใหตองจดทะเบยนเพอกอตงเปนนตบคคลแมในทางตำาราจะมการแบงประเภทของนตบคคลเปน นตบคคลมหาชน หรอ“นตบคคลตามกฎหมายมหาชน กบ นตบคคลเอกชน หรอนตบคคลตามกฎหมาย” “เอกชน ดงกลาว แตผเขยนเหนวา การแบงประเภทนตบคคลดวยวธการนนแตเดม”อาจไมยงยาก เชน เมอกลาวถงนตบคคลมหาชน ยอมนกถงหนวยราชการหรอองคกรของรฐทมฐานะเปนนตบคคล ซงมกฎหมายจดตงขน สวนนตบคคลเอกชน กนกถงนตบคคลทเอกชนสามารถจดทะเบยนกอตงได เชน สมาคม มลนธ หางหนสวน หางหนสวนจำากด หรอบรษทจำากด เปนตน แตในยคปจจบนทสงคมซบซอนขน รปแบบการกอตงนตบคคลมหลากหลายรปแบบ องคกรหรอหนวยงานของรฐทจดตงขนกมหลายรปแบบมการแปรรป การนำาหลกเกณฑตามความหมายของประเภทนตบคคลดงกลาวไปพจารณากอาจไมเพยงพอในการแบงประเภท ตวอยางเชน เชน บรษทมหาชนจำากดซงเปนนตบคคลเอกชน ตองมการจดทะเบยนจดตงขนตามพระราชบญญตบรษทมหาชน พ.ศ. 2535 บางกรณนตบคคลทจดตงขนตามกฎหมายเอกชนกอาจมลกษณะทเรยกวาเปนนตบคคลตามกฎหมายมหาชน เชน การกำาหนดใหกระทรวง ทบวง กรม เปนนตบคคลกเคยมบญญตใน ป.พ.พ.ซงเปนกฎหมายเอกชน

22 สรศกด ลขสทธวฒนกล ความรบผดทางอาญาของนตบคคล“ ” กรงเทพมหานคร : สำานกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2553, หนา 9-14.23 กตตศกด ปรกต “หลกกฎหมาย บคคล ” กรงเทพมหานคร : สำานกพมพวญญชน, พมพครงท 4, 2553, หนา 215 – 216.

19

เปนตน24 มสยดทจดทะเบยนจดตงขนเปนนตบคคล ตามพระราชบญญตการบรหารองคกรศาสนาอสลาม พ.ศ. 2540 เปนนตบคคลเอกชนหรอมหาชน ธนาคารเพอการสงออกและนำาเขาแหงประเทศไทย ทจดตงขนตามพระราชบญญตธนาคารเพอการสงออกและนำาเขาแหงประเทศไทย พ.ศ. 2536 หรอบรษท ทศท. คอรปอเรชน จำากด (มหาชน) ทเกดจากการเปลยนทนขององคการโทรศพทแหงประเทศไทยเปนหนตามกฎหมายวาดวยทนรฐวสาหกจ และใหโอนกจการขององคการโทรศพทแหงประเทศไทยไปใหแกบรษทดงกลาวทงหมดตามพระราช บญญตทนรฐวสาหกจ พ.ศ. ๒๕๔๒ เปนนตบคคลมหาชนหรอนตบคคล เปนตน ตวอยางเหลานอาจทำาใหสำาหรบนกศกษาทเพงเรมศกษากฎหมายสบสนได ดงนน เพอความสะดวกในการทำาความเขาใจของนกศกษาในการศกษาวชาน ผเขยนจะอธบายโดยใชวธแบงตามรปแบบของการกอตงนตบคคล ซงแบงเปน 2 รปแบบ คอ นตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง กบนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน

นตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง หมายถง นตบคคลทมกฎหมายบญญตใหจดตงหนวยงานหรอองคกรหรอกองทรพยสนหรอสงใดขนโดยใหมฐานะเปนนตบคคล หรอมบทบญญตใหหนวยงานหรอองคกรหรอกองทรพยสนหรอสงใดทจะกอตงขนตามกฎหมายในลำาดบรองหรอตามประกาศทออกภายหลงมฐานะเปนนตบคคล หรอมบทบญญตใหหนวยงานหรอองคกรหรอสงใดทมอยแลวมฐานะเปนนตบคคล ขอสำาคญกคอ หนวยงานหรอองคกรหรอกองทรพยสนหรอสงใดทกอตงขนนนมสภาพเปนนตบคคลโดยทนทโดยผลของกฎหมาย รวมทงวตถประสงคและอำานาจหนาทในการดำาเนนกจการกจะมบญญตอยในกฎหมาย ไมตองมการจดทะเบยนเพอกอตงอก นตบคคลทกอตงขนในรปแบบนมกจะเปนหนวยราชการหรอองคกรทมการดำาเนนกจการเกยวของกบสาธารณะ โดยในกฎหมายตอง24 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย กอนมการแกไขบรรพ 1 ใหมทประกาศใชในป พ.ศ. 2535 มาตรา 72 (เดม) บญญตวา จำาพวกทกลาวตอไปน ยอมเปนนตบคคล คอ“

(1)ทบวงการเมอง(2)วดวาอาราม(3)หางหนสวนทจดทะเบยนแลว(4)บรษทจำากด(5)สมาคม(6)มลนธไดรบอำานาจแลว”

20

มขอความระบไวชดเจนวาเปนนตบคคล ซงมกจะใหขอความวา ให “ .... มฐานะเปนนตบคคล”

นตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรงมมากมายหลายรปแบบ ดงตวอยางตอไปน

(ก) นตบคคลทเปนหนวยงานราชการ ป.พ.พ. กอนแกไขบรรพ 1 ใหม ทประกาศใชในป พ.ศ. 2535 ในมาตรา

72(1) ไดบญญตใหทบวงการเมองเปนนตบคคล ตอมาเมอมการปรบปรง ป.พ.พ. บรรพ 1 ใหม พระราชบญญตบรรพ 1 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชยทไดตรวจชำาระใหม พ.ศ. 2535 ไดบญญตใหยกเลกบรรพ 1 เดม โดยใหใชบรรพ 1 ทไดตรวจชำาระใหมแทน อยางไรกตาม มบทบญญตขอยกเวนสำาหรบทบวงการเมองตามความหมายในมาตรา 72(1) (เดม) คงมฐานะเปนนตบคคลตอไป25 ซงความหมายของทบวงการเมองตามมาตรา 72(เดม) กคอเปนไปตามมาตรา 73 (เดม) ทบญญตวา ทบวงการเมองนน คอ กระทรวงและกรมในรฐบาล เทศาภบาลปกครอง“ทองทและประชาบาลทงหลาย” ซงอาจอธบายเทยบเคยงกบโครงสรางหนวยราชการในปจจบนไดดงน กลาวคอ26

25 พระราชบญญตใหใชบทบญญตบรรพ 1 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชยทไดตรวจชำาระใหม พ.ศ. 2535 มาตรา 3 “ใหแกไขเพมเตมประมวลกฎหมายแพงและพาณชยบรรพ 1 และบรรพ 3 ดงตอไปน

(1) ใหยกเลกบทบญญตบรรพ 1 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ซงไดใชบงคบโดยพระราชกฤษฎกาใหใชบทบญญตแหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชยบรรพ 1 และบรรพ 2 ทไดตรวจชำาระใหม พ.ศ. 2468

(2) ...(3) ใหใชบทบญญตทายพระราชบญญตนเปนบรรพ 1 แหงประมวลกฎหมายแพงและ

พาณชยทไดตรวจชำาระใหม”มาตรา 7 “ใหองคกรหรอหนวยงานทกฎหมายบญญตใหเปนทบวงการเมองตามความหมายของมาตรา 72 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ซงถกยกเลกโดยมาตรา 3(1) แหงพระราชบญญตน คงมฐานะเปนนตบคคลตอไป”26 จตต ตงศภทย, คำาอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชย วาดวย บคคล, กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2522, หนา 73 – 74.

21

กระทรวงและกรมในรฐบาล หมายถง หนวยราชการระดบกระทรวง ทบวง และกรม รวมทงหนวยงานในระดบเทยบเทา ทเปนราชการบรหารสวนกลาง ทจดตงขนโดยกฎหมายระเบยบราชการบรหาร ฉบบปจจบนคอ พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534 และพระราชบญญตปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545

ขอสงเกต หนวยราชการในสงกดกระทรวงกลาโหมจะมลกษณะพเศษแตกตางจากกระทรวงอน โดยกรมในสงกดกระทรวงกลาโหมไมมฐานะเปนนตบคคลเชนกรมในสงกดกระทรวงอน เหตผลนาจะเปนเพราะการบรหารงานทมลกษณะแตกตางจากกระทรวงทบวงกรมอน และเปนประเพณทสงสมมายาวนาน27 หนวยงานทมฐานะเปนนตบคคลคอ สำานกงานปลดกระทรวง กรมราชองครกษ กองทพไทย กองบญชาการกองทพไทย กองทพบก กองทพเรอ และกองทพอากาศ เทานน28

 ฎกาท 5630/2533 แมกรมกำาลงพลทหารบก จำาเลยท 3 กรมการแพทยทหารบก จำาเลยท 4 และโรงพยาบาลพระมงกฎเกลา จำาเลยท 5 จะเปนหนวยงานในสงกดของกระทรวงกลาโหมจำาเลยท 1 และกองทพบกจำาเลยท 2 แตตามพระราชกฤษฎกาแบงสวนราชการและกำาหนดหนาทของสวนราชการกองทพบก กองบญชาการทหารสงสด กระทรวงกลาโหม (ฉบบท 2)พ.ศ. 2512 มาตรา 4 ซงออกตามความในมาตรา 18 แหงพระราชบญญตจดระเบยบราชการกระทรวงกลาโหม พ.ศ. 2503 กมไดกำาหนดใหจำาเลยท 3 ท 4 และท 5 มฐานะเปนนตบคคล จงไมอาจเปนคความทจะถกฟองรองเปนจำาเลยได

ฎกาท 2009/2500 กรมพลาธการทหารบกและกรมยกกระบตรทหารบก แมจะเรยกวา กรม แตตามกฎหมายถอเปนเพยงสวนหนงในกองทพบก ซงเปนก“ ”รมเทานน จงไมมฐานะเปนนตบคคล โจทกจะฟองใหรบผดชอบฐานเปนนตบคคลไมได

เทศาภบาลปกครองทองท หมายถง ราชการบรหารสวนภมภาคในระดบจงหวด โดยพระราชบญญตบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534 มาตรา 52 บญญตวา ให“รวมทองทหลายๆอำาเภอตงขนเปนจงหวดมฐานะเปนนตบคคล”

27 ประสทธ โฆวไลกล, คำาอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชย วาดวย นตบคคล และความรบผดทางอาญาของนตบคคล, กรงเทพมหานคร : สำานกพมพนตธรรม, 2549, หนา 40.28 พระราชบญญตจดระเบยบราชการกระทรวงกลาโหม พ.ศ. 2551 มาตรา 22

22

ประชาบาล หมายถง ราชการบรหารสวนทองถนทบญญตในพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534 ไดแก องคการบรหารสวนจงหวด29 และเทศบาล30 และตามกฎหมายอน เชน กรงเทพมหานคร31 เมองพทยา32 สภาตำาบลและองคการบรหารสวนตำาบล33

นอกจากน ยงมหนวยราชการทมฐานะเปนนตบคคลอกหลายแหงทมกฎหมายจดตงขนโดยเฉพาะ อยางสถาบนอดมศกษาตางๆ เชน พระราชบญญตมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช พ.ศ. 2521 มาตรา 5 วรรคสอง บญญตวา ใหมหาวทยาลย“สโขทยธรรมาธราชเปนนตบคคล มฐานะเปนกรมสงกดทบวงมหาวทยาลย” หรอหนวยราชการอนทไมไดสงกดกระทรวงใด หรอสำานกนายกรฐมนตร เชน ราชบณฑตยสถาน และสำานกงานอยการสงสด เปนตน และยงมหนวยงานราชการในระดบตำากวากรมทมกฎหมายบญญตใหมฐานะเปนนตบคคล เชน โรงเรยนรฐบาลกอาจมฐานะเปนนตบคคลได34

(ข) นตบคคลทเปนรฐวสาหกจรฐวสาหกจ เปนองคการของรฐบาล หรอหนวยธรกจทรฐบาลเปนเจาของ หรอ

เปนผถอหนหรอมทนทางตรงหรอทางออมในสดสวนกวารอยละ 5035 สวนใหญมกมฐานะเปนนตบคคลทกอตงขนโดยกฎหมาย มทงทจดตงขนโดยพระราชบญญต เชน การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย การประปาสวนภมภาค องคการเภสชกรรม การกฬาแหงประเทศไทย และสำานกงานสลากกนแบงรฐบาล เปนตน ทจดตงขนโดยพระ29 พระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ. 2540 มาตรา 830 พระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 มาตรา 7 วรรคสอง บญญตใหเทศบาลเปนทบวงการเมอง จงมฐานะเปนนตบคคล-สำาหรบสขาภบาลซงอยในบงคบแหงพระราชบญญตสขาภบาล พ.ศ. 2495 ไดมพระราชบญญตเปลยนแปลงฐานะของสขาภบาลเปนเทศบาล พ.ศ. 2542 ไดยกฐานะสขาภบาลทงหมดเปนเทศบาลตำาบล ปจจบนจงไมมสขาภบาลแลว31 พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 มาตรา 632 พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ. 2521 มาตรา 733 พระราชบญญตสภาตำาบลและองคการบรหารสวนตำาบล พ.ศ. 2537 มาตรา 6 และมาตรา 40 และ 4134 พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกระทรวงศกษาธการ พ.ศ. 2546 มาตรา 3535 พระราชบญญตวธการงบประมาณ พ.ศ. 2502 มาตรา 4

23

ราชกำาหนด เชน พระราชกำาหนดบรรษทบรหารสนทรพยไทย พ.ศ. 2544 ทจดตงขนโดยพระราชกฤษฎกาทออกตามพระราชบญญตการจดตงองคการของรฐบาล พ.ศ. 249636 เชน องคการขนสงมวลชนกรงเทพ องคการสวนสตว เปนตน รฐวสาหกจบางแหงกเปนนตบคคลทจดทะเบยนจดตงขน เชน บรษท ปตท. จำากด (มหาชน) บรษทขนสง จำากด และบรษท ทโอท จำากด (มหาชน) เปนตน และยงมรฐวสาหกจบางแหงจดตงขนโดยระเบยบหรอขอบงคบและจะอยในสงกดกระทรวง หรอกรม แตไมมฐานะเปนนตบคคล เชน โรงงานยาสบ สงกดกระทรวงการคลง องคการสรา สงกดกรมสรรพสามต หรอโรงพมพตำารวจ สงกดสำานกงานตำารวจแหงชาต เปนตน

(ค) นตบคคลทเปนองคกรหรอสภาวชาชพมวชาชพหลายประเภททมกฎหมายจดตงเปนองคกรหรอสภาวชาชพเพอ

ควบคมดแลการประกอบวชาชพ และการควบคมมาตรฐานของผประกอบวชาชพ และกฎหมายมกบญญตใหองคกรหรอสภาวชาชพเหลานนมฐานะเปนนตบคคล แตไมถอเปนหนวยราชการ เชน ผประกอบวชาชพทางกฎหมาย มเนตบณฑตยสภา37 สภาทนายความ38 ผประกอบวชาชพทางการบญช มสภาวชาชพบญช39 ผประกอบวชาชพเปนวศวกร มสภาวศวกร40 ผประกอบวชาชพเปนแพทย มแพทยสภา41 และทนตแพทยสภา42 ผประกอบวชาชพเปนเภสชกร มสภาเภสชกรรม43 และผประกอบวชาชพเปนสถาปนก มสภาสถาปนก44 เปนตน

(ง) นตบคคลทเปนสถาบนทางศาสนา

36 พระราชบญญตการจดตงองคการของรฐบาล พ.ศ. 2496 มาตรา 4 บญญตใหองคการทจดตงตามพระราชบญญตนมฐานะเปนนตบคคล37 พระราชบญญตเนตบณฑตยสภา พ.ศ. 2507 มาตรา 338 พระราชบญญตทนายความ พ.ศ. 2538 มาตรา 639 พระราชบญญตวชาชพบญช พ.ศ. 2547 มาตรา 640 พระราชบญญตวศวกร พ.ศ. 2542 มาตรา 641 พระราชบญญตวชาชพเวชกรรม พ.ศ. 2525 มาตรา 642 พระราชบญญตวชาชพทนตกรรม พ.ศ. 2537 มาตรา 743 พระราชบญญตวชาชพเภสชกรรม พ.ศ. 2537 มาตรา 744 พระราชบญญตสถาปนก พ.ศ. 2542 มาตรา 6

24

ในสวนของพทธศาสนา ตาม ป.พ.พ. มาตรา 72(2) (เดม) บญญตใหวดวาอารามเปนนตบคคล แตเมอมการแกไขบรรพ 1 ใหม ทใหยกเลกบทบญญตมาตรานดวย โดยไมไดมบทบญญตใหยกเวนไวอยางทบวงการเมองดงทไดกลาวขางตน สถานะของวดในพทธศาสนาจงตองพจารณาจากกฎหมายทเกยวของคอ พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 ซงบญญตเกยวกบวดวา วดม 2 ประเภท คอ (1) วดทไดรบพระราชทานวสงคามสมา45 และ (2) สำานกสงฆ วดทงสองประเภทนมฐานะเปนนตบคคล วดทยงไมไดรบพระราชทานวสงคามสมากคอสำานกสงฆตามความหมายในพระราชบญญตน แตสำานกสงฆตามความเขาใจทวไปอาจไมถอเปนสำานกสงฆตามกฎหมาย เพราะการเปนวดทเปนสำานกสงฆกตองมลกษณะตามทกฎหมายกำาหนด คอตามกฎกระทรวงทออกตามพระราชบญญตดงกลาว

สำาหรบศาสนาอนๆ กตองเปนไปตามกฎหมายทเกยวของ เชน ศาสนาครสต มพระราชบญญตวาดวยลกษณะ ฐานะของวดบาทหลวงโรมนคาทอลกในกรงสยาม ร.ศ.128 ศาสนาอสลาม มพระราชบญญตการบรหารองคกรศาสนาอสลาม พ.ศ. 2540 เปนตน

(จ) นตบคคลทเปนองคกรความรวมมอระหวางประเทศ46

เนองจากประเทศไทยมพนธกรณตามความตกลงระหวางประเทศหลากหลาย ทงความตกลงแบบทวภาคและพหภาค ทำาใหตองรบรองสถานะขององคกรระหวางประเทศเหลานน นตบคคลชนดนมลกษณะแตกตางจากนตบคคลทวไป คอไมไดมกฎหมายจดตงองคกรเหลานนขนเพราะเปนองคกรระหวางประเทศ และองคกรเหลานนไมตองจดทะเบยนตามกฎหมายไทยเพอใหมฐานะเปนนตบคคล แตมการออกกฎหมายรบรองสถานะขององคกรเหลานนใหมฐานะเปนนตบคคลเพอการดำาเนนกจการในประเทศไทย ตวอยางเชน องคการสหประชาชาตและทบวงการชำานญพเศษในประเทศไทยถอวาเปนนตบคคล สำาหรบทบวงการชำานญพเศษมระบในกฎหมายมดงน47 (1) กองทนการเงนระหวางประเทศ (IMF) (2) กองทนระหวางประเทศเพอพฒนาเกษตรกรรม (IFAD) (3) ธนาคารระหวางประเทศเพอการบรณะและ

45 ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหความหมายไววา เขตทไดรบ“พระราชทานแกสงฆเพอใชเปนทสรางอโบสถ หลกเกณฑการขอรบพระราชทานวสงคามสมา”เปนไปตามกฎกระทรวงทออกตามพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 250546 ประสทธ โฆวไลกล, เรองเดยวกน, หนา 51 – 55.

25

พฒนาการ (IBRD) หรอธนาคารโลก (4) บรรษทการเงนระหวางประเทศ (IFC) (5) สหภาพโทรคมนาคมระหวางประเทศ (ITU) (6) สหภาพสากลไปรษณย (UPU) (7) องคการการบนพลเรอนระหวางประเทศ (ICAO) (8) องคการทปรกษาทางทะเลระหวางรฐบาล (IMCO) (9) องคการแรงงานระหวางประเทศ (ILO) (10) องคการศกษา วทยาศาสตร และวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (UNESCO) (11) องคการอนามยโลก (WHO) (12) องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) (13) องคการอตนยมวทยาโลก (WMO) (14) องคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) และ (15) องคการพฒนาอตสาหกรรมแหงสหประชาชาต (UNIDO) องคการความรวมมอระหวางประเทศอนๆ เชน องคการการคาโลก (WTO)48 สมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต (ASEAN)49 บรรษทประกนตอแหงเอเชย (Asia Reinsurance Corporation)50 และองคการดาวเทยมเคลอนทระหวางประเทศ (IMSO)51 เปนตน

ทกลาวมาเปนเพยงสวนหนงของลกษณะและชนดของนตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง ทไดอธบายใหพอเหนภาพเพอการทำาความเขาใจในเบองตน นกศกษาผสนใจสามารถศกษาในรายละเอยดตอไปได

กจกรรม 4.2.11. นตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรงมลกษณะสำาคญอยางไรแนวตอบ 4.2.1

47 พระราชบญญตคมครองการดำาเนนงานของสหประชาชาตและทบวงการชำานญพเศษในประเทศไทย พ.ศ. 2504 และพระราชกฤษฎกาทออกตามพระราชบญญตดงกลาว (ถงฉบบท 6 พ.ศ. 2544)48 พระราชบญญตคมครองการดำาเนนงานขององคการการคาโลก พ.ศ. 253749 พระราชบญญตคมครองการดำาเนนงานของสมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต พ.ศ. 255150 พระราชบญญตคมครองการดำาเนนงานของบรรษทประกนภยตอแหงเอเชย พ.ศ. 253451 พระราชบญญตคมครองการดำาเนนงานขององคการดาวเทยมเคลอนทระหวางประเทศ พ.ศ. 2550

26

1. นตบคคลประเภทนจะมกฎหมายบญญตใหกอตงหรอจดตงขน และมสภาพเปนนตบคคลเมอกฎหมายมผลบงคบใชหรอเมอไดมการจดตงขนตามกฎหมายโดยไมตองมการจดทะเบยนหรอดำาเนนการอยางอน โดยมากจะเปนหนวยราชการ รฐวสาหกจ องคการของรฐบาล องคกรทางศาสนา องคกรวชาชพ หรอองคกรอนซงมกจการเกยวของกบสาธารณะ

เรองท 4.2.2 นตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน

นอกจากนตบคคลจะมการกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรงดงทไดกลาวแลว ยงมนตบคคลทตองมการจดทะเบยนเพอกอตงดวย ซงกเปนไปตามบทบญญตของกฎหมายทใหมการจดตงนตบคคลนนๆ เนองจากนตบคคลจะเกดขนไดไมวาจะกอตงในรปแบบใดกตองมกฎหมายบญญตไวเทานน คอ อยภายใตบทบญญตมาตรา 65 แหง ป.พ.พ.เชนเดยวกน นตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยนมทงทบญญตอยใน ป.พ.พ.และกฎหมายอน

ใน ป.พ.พ.มบทบญญตเกยวกบนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน ๕ ประเภท กลาวคอ

(1) สมาคม เปนนตบคคลทจดทะเบยนกอตงเพอกระทำาการใดๆอนมลกษณะตอเนองรวมกน และมใชเปนการหาผลกำาไรหรอรายไดมาแบงปนกน52 สวนสมาคมทมลกษณะเปนสถาบนทบคคลหลายคนซงประกอบธรกจทางการคา อตสาหกรรมหรอการเงนจดตงขนเพอสงเสรมการประกอบธรกจอนมใชเปนการหาผลกำาไรหรอรายได

52 ป.พ.พ. มาตรา 78 – 109 (ดรายละเอยดในหนวยท 5)

27

แบงปนกน อยภายใตบงคบของพระราชบญญตสมาคมการคา พ.ศ. 2509 ซงเปนกฎหมายเฉพาะ

(2) มลนธ เปนนตบคคลทจดทะเบยนกอตงขนสำาหรบทรพยสนทจดสรรไวโดยเฉพาะสำาหรบวตถประสงคเพอการกศลสาธารณะ การศาสนา ศลปะ วทยาศาสตร วรรณคด การศกษา หรอเพอสาธารณประโยชนอยางอน โดยมไดมงหาผลประโยชนมาแบงปนกน การจดการทรพยสนของมลนธอาจเปนการหาผลประโยชนไดเฉพาะเพอดำาเนนการตามวตถประสงคของมลนธนนเองเทานน53

(3) หางหนสวนสามญทไดจดทะเบยนแลว หางหนสวนสามญเกดจากสญญาจดตงหางหนสวนทบคคลตงแตสองคนขนไปตกลงจดตงขนเพอกระทำากจการรวมกน โดยมวตถประสงคจะแบงปนกำาไรทไดจากกจการททำานน หางหนสวนสามญอาจตงขนโดยไมจดทะเบยนหรอจดทะเบยนกได หากไดจดทะเบยนแลวกจะมฐานะเปนนตบคคล54

(4) หางหนสวนจำากด เปนหางหนสวนอกประเภทหนงทมผเปนหนสวน 2 จำาพวก จำาพวกแรก หนสวนทจำากดความรบผดไมเกนจำานวนเงนทหนสวนผนนรบจะลงหนในหางหนสวน กบจำาพวกท 2 หนสวนซงตองรบผดรวมในบรรดาหนของหางหนสวนไมจำากดจำานวน การกอตงหางหนสวนจำากดกฎหมายบงคบใหตองจดทะเบยน และเมอจดทะเบยนแลวกมฐานะเปนนตบคคล55

(5) บรษทจำากด เปนนตบคคลทกอตงขนโดยสญญาจดตงบรษทจำากดทมบคคลตงแตสามคนขนไปเรมกอการและตงเปนบรษทจำากด เพอกระทำากจการรวมกน โดยมวตถประสงคจะแบงปนกำาไรทไดจากกจการททำานน บรษทจำากดตงขนดวยการแบงทนเปนหนมมลคาเทาๆกน มผถอหนตางรบผดจำากดเพยงไมเกนจำานวนเงนทตนยงสงใชไมครบมลคาของหนทตนถอ การกอตงบรษทจำากดจะตองจดทะเบยนโดยดำาเนนการตามขนตอนทกฎหมายกำาหนดเสมอ56

นอกจากท ป.พ.พ.บญญตไวแลว ยงมกฎหมายอกหลายฉบบทมบทบญญตเกยวกบนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน ตวอยางเชน

53 ป.พ.พ. มาตรา 110 – 136 (ดรายละเอยดในหนวยท 6)54 ป.พ.พ. มาตรา 1012 - 107655 ป.พ.พ. มาตรา 1012 – 1024 และมาตรา 1077 - 109556 ป.พ.พ. มาตรา 1012 – 1024 และมาตรา 1096 – 1273/4

28

(ก) นตบคคลทเปนองคกรทางศาสนา เชน มสยดจะมฐานะเปนนตบคคลเมอมการจดทะเบยนตามขนตอนตามกฎหมาย57

(ข) นตบคคลทเปนสถาบนการศกษา สถาบนการศกษาของเอกชนทมสถานะเปนนตบคคล คอ สถานศกษาของเอกชน ซงใหการศกษาระดบปรญญาแกบคคลโดยมอย 3 ประเภท คอ มหาวทยาลย สถาบน และวทยาลย เมอจดตงโดยไดรบอนญาตตามขนตอนตามกฎหมายแลว จะมฐานะเปนนตบคคล (เวนแตสถานศกษาทจดตงขนตามสนธสญญาหรอความตกลงระหวางรฐบาลไทยกบทบวงการชำานญพเศษแหงสหประชาชาต)58

(ค) นตบคคลทเปนองคกรทางการคาพาณชย เชน บรษทมหาชนจำากด59 สหกรณ60 หอการคา61 และสมาคมการคา62 เปนตน

(ค) นตบคคลทเปนกองทน และองคกรในตลาดทน เชน กองทนสำารองเลยงชพ63 กองทนรวม64 ศนยซอขายหลกทรพย65 เปนตน

(ง) นตบคคลเกยวกบทอยอาศย เชน นตบคคลหมบานจดสรร66 และนตบคคลอาคารชด67 เปนตน

จากตวอยางของนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยนดงกลาวขางตน จะเหนไดวาจะมทงนตบคคลทมลกษณะเปนนตบคคลเอกชน และนตบคคลมหาชน การกอตงนตบคคลโดยการจดทะเบยนมขนตอนและวธการตางๆในการจดทะเบยนแตก

57 พระราชบญญตการบรหารองคกรศาสนาอสลาม พ.ศ. 2540 มาตรา 12 และ 1358 พระราชบญญตสถาบนอดมศกษาเอกชน พ.ศ. 254659 พระราชบญญตบรษทมหาชนจำากด พ.ศ. 253560 พะราชบญญตสหกรณ พ.ศ. 2542 มาตรา 37 61 พระราชบญญตหอการคา พ.ศ. 250962 พระราชบญญตสมาคมการคา พ.ศ. 250963 พระราชบญญตกองทนสำารองเลยงชพ พ.ศ. 2530 64 พระราชบญญตหลกทรพยและตลาดหลกทรพย พ.ศ. 2535 มาตรา 124 วรรคสอง65 พระราชบญญตหลกทรพยและตลาดหลกทรพย พ.ศ. 2535 มาตรา 204 และ 20866 พระราชบญญตการจดสรรทดน พ.ศ. 2543 มาตรา 4667 พระราชบญญตอาคารชด พ.ศ. 2522 มาตรา 31

29

ตางกนตามทกฎหมายทบญญตใหกอตงนตบคคลนนๆไดกำาหนดไว ทงหนวยงานของรฐหรอเจาพนกงานทมอำานาจหนาทในการรบจดทะเบยนหรอออกใบอนญาตเพอกอตงนตบคคลกแตกตางกนไป ตามลกษณะในการดำาเนนกจการของนตบคคล เชน

การจดทะเบยนกอตงสมาคมและมลนธตาม ป.พ.พ. กระทรวงมหาดไทยเปนผรบผดชอบ จงอาจขอจดทะเบยนกอตงตอนายทะเบยนทองทไดทททำาการอำาเภอ หรอททำาการเขต

การจดทะเบยนกอตงหางหนสวนสามญ หางหนสวน และบรษทจำากด กรมพฒนาธรกจการคา กระทรวงพาณชยเปนผรบผดชอบ

การยนเรองขอจดทะเบยนจดตงมสยดใหยนตอนายอำาเภอทองททมสยดตงอย และนายอำาเภอทำาความเหนเสนอตอผวาราชการจงหวดซงเปนพนกงานเจาหนาทตอไป

การออกใบอนญาตเพอจดตงสถาบนการศกษาอดมศกษาเอกชน เปนอำานาจหนาทของรฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการ

การจดทะเบยนสมาคมการคา กรมพฒนาธรกจการคา กระทรวงพาณชย เปนผรบผดชอบ

การจดทะเบยนจดตงสหกรณ กรมสงเสรมสหกรณ กระทรวงเกษตรและสหกรณเปนผรบผดชอบ เปนตน

กจกรรม 4.2.21. นตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยนทมบญญตอยใน ป.พ.พ. มอะไรบางแนวตอบ 4.2.21. ป.พ.พ. มบทบญญตนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน 5 ชนด คอ สมาคม มลนธ หางหนสวนจดทะเบยน หางหนสวนจำากด และบรษทจำากด

เรองท 4.2.3 ภมลำาเนาและสญชาตของนตบคคล

30

ภมลำาเนาของนตบคคลภมลำาเนาของบคคลธรรมดาโดยหลกยอมหมายถงถนทบคคลนนมทสถานท

อยอนเปนแหลงสำาคญ ตาม ป.พ.พ. มาตรา 37 แตโดยทนตบคคลไมไดมตวตนอยางบคคลธรรมดา การกำาหนดภมลำาเนาของนตบคคลจงตองมกฎหมายบญญตไวโดยเฉพาะ ภมลำาเนามความสำาคญในการฟองหรอรองตอศาลในคดแพง เชน การฟองคดแพงอยางการฟองคดเรยกหนเงนก หรอฟองคดเรยกคาเสยหายเนองจากผดสญญาซอขาย ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 4(1) บญญตใหเสนอคำาฟองตอศาลทจำาเลยมภมลำาเนา หรอตอศาลทมลคดเกดในเขตศาล หรอการรองขอเพกถอนมตของทประชมหรอทประชมใหญของนตบคคล การรองขอเลกนตบคคล การรองขอตงหรอถอนผชำาระบญชของนตบคคล หรอการรองขออนใดเกยวกบนตบคคล ใหเสนอคำารองขอตอศาลทนตบคคลนนมสำานกงานแหงใหญตงอยในเขตศาล ดงนน หากนตบคคลเปนจำาเลยผถกฟอง หรอมการรองขอตางๆเกยวกบนตบคคลนน การกำาหนดวานตบคคลนนมภมลำาเนาอยทใดจงมผลใหตองยนคำาฟองหรอคำารองขอตอศาลทภมลำาเนานนอยในเขต หรอในการสงหมาย คำาคความ หรอเอกสารในคดแกตวแทนของจำาเลยหรอคความทไมไดมภมลำาเนาอยในประเทศไทย ซงกฎหมายอนโลมใหถอเปนสถานทของจำาเลยในการสงหมาย คำาคความ และเอกสารในคดได ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 83 ทว และ 83 ตร68 หากวาตวแทนของจำาเลยหรอคความนนเปนนตบคคล การพจารณาวาตวแทนทเปนนตบคคลนนมภมลำาเนาอยทใดแนกเปนเรองสำาคญ เพราะหากสงหมาย

68 มาตรา 83 ทว ในกรณทจำาเลยไมมภมลำาเนาอยในราชอาณาจกร ใหสงหมายเรยกและ“สำาเนาคำาฟองตงตนคดแกจำาเลย ณ ภมลำาเนาหรอสำานกทำาการงานของจำาเลยนอกราชอาณาจกร เวนแตในกรณทจำาเลยประกอบกจการในราชอาณาจกรดวยตนเองหรอตวแทน หรอในกรณทมการตกลงเปนหนงสอวาคำาคความและเอกสารทจะตองสงใหแกจำาเลยนน ใหสงแกตวแทนซงมถนทอยในราชอาณาจกรทจำาเลยไดแตงตงไวเพอการน ใหสงหมายเรยกและคำาฟองตงตนคดแกจำาเลยหรอตวแทนในการประกอบกจการหรอตวแทนในการรบคำาคความและเอกสาร ณ สถานททจำาเลยหรอตวแทนใชประกอบกจการหรอสถานทอนเปนถนทอยของตวแทนในการประกอบกจการหรอของตวแทนในการรบคำาคความและเอกสารซงตงอยในราชอาณาจกร แลวแตกรณ

ในกรณทมการเรยกบคคลภายนอกซงไมมภมลำาเนาอยในราชอาณาจกรเขามาเปนคความตามมาตรา 57(3) ใหนำาความในวรรคหนงมาใชบงคบโดยอนโลม”

31

คำาคความ หรอเอกสารในคดไปในทอนทไมใชภมลำาเนาของตวแทนของจำาเลยหรอคความดงกลาวแลวกอาจมผลใหการดำาเนนกระบวนพจารณาเกยวกบจำาเลยหรอคความนนเสยเปลาเพราะมการดำาเนนการไปโดยไมชอบดวยกฎหมาย รายละเอยดในเรองเหลาน นกศกษาจะไดศกษาตอไปในชดวชากฎหมายวธสบญญต 1

ตาม ป.พ.พ.มบทบญญตเกยวกบการกำาหนดภมลำาเนาของนตบคคลดงนมาตรา 68 “ภมลำาเนาของนตบคคลไดแกถนอนเปนทตงสำานกงานใหญ

หรอถนอนเปนทตงททำาการ หรอถนทไดเลอกเอาเปนภมลำาเนาเฉพาะการตามขอบงคบ หรอตราสารจดตง”

มาตรา 69 “ในกรณทนตบคคลมทตงททำาการหลายแหงหรอมสำานกงานสาขา ใหถอวาถนอนเปนทตงของททำาการหรอของสำานกงานสาขาเปนภมลำาเนาในสวนกจการอนไดกระทำา ณ ทนนดวย”

ซงอาจแยกพจารณาหลกเกณฑเกยวกบสถานททถอเปนภมลำาเนาของนตบคคลไดดงน

(ก) ถนอนเปนทตงของสำานกงานใหญหรอถนอนเปนทตงของททำาการ(ข) ถนทไดเลอกเอาเปนภมลำาเนาเฉพาะการ(ค) ถนอนเปนทตงของททำาการหรอของสำานกงานสาขา ในสวนทไดกระทำา

กจการ ณ ทนน (ก) ถนอนเปนทตงของสำานกงานใหญหรอถนอนเปนทตงของททำาการ

สำานกงานใหญของนตบคคล หมายถง สถานทหลกทใชเปนททำาการในการจดการ บรหาร หรอดำาเนนกจการของนตบคคล และผมอำานาจทำาการแทนนตบคคลนนมกจะใชเปนททำาการเพอจดการและบรหารนตบคคล สำาหรบนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยนมกจะตองมการระบถงทตงของสำานกงานใหญของนตบคคลไวในเอกสาร

มาตรา 83 ตร การสงคำาคความ คำารอง คำาแถลง หรอเอกสารอนใดนอกจากทบญญต“ไวในมาตรา 83 ทว ถาผรบไมมภมลำาเนาอยในราชอาณาจกร แตประกอบกจการในราชอาณาจกรดวยตนเองหรอโดยตวแทน หรอมตวแทนในการรบคำาคความและเอกสารหรอทนายความในการดำาเนนคดอยในราชอาณาจกร ใหสงแกผรบหรอตวแทนเชนวานนหรอทนายความ ณ สถานททผรบ หรอตวแทนใชประกอบกจการหรอสถานทอนเปนถนทอยของ ตวแทน หรอภมลำาเนา หรอสำานกทำาการงานของทนายความซงตงอยในราชอาณาจกร แลวแตกรณ แตถาผรบมไดประกอบกจการในราชอาณาจกรดวยตนเอง หรอไมมตวแทนดงกลาวหรอทนายความอยในราชอาณาจกร ใหสงโดยวธปดประกาศไวทศาล”

32

สำาคญในการกอตงนตบคคลทมาตรา 68 ใชคำาวา ขอบงคบ หรอ ตราสารจดตง “ ” “ ”เสมอ โดยในการจดทะเบยนจดนตบคคลอาจมหรอเรยกเอกสารสำาคญในการกอตงหรอจดตงแตกตางกนไป เชน การจดทะเบยนจดตงสมาคมและมลนธ ตองแนบขอบงคบมาพรอมกบคำาขอจดทะเบยนดวย69 ซงในขอบงคบนนตองระบทตงสำานกงานใหญ และทตงของสำานกงานสาขาไว70 หรอในการจดทะเบยนกอตงบรษทกตองแนบหนงสอบรคณหสนธทระบทตงสำานกงานบรษทแนบมากบคำาขอจดทะเบยนดวย71 เปนตน บคคลทวไปสามารถตรวจสอบภมลำาเนาของนตบคคลไดจากหนวยงานทรบจดทะเบยนกอตงหรอจดตงนตบคคลนน

ตวอยางคำาพพากษาศาลฎกาฎกาท 6062-6063/2551 โจทกเปนนตบคคลประเภทบรษทจำากดซงตาม

ป.พ.พ. มาตรา 68 บญญตใหถนอนเปนทตงสำานกงานใหญเปนภมลำาเนาของบรษท โจทกมสำานกงานใหญตงอยทบานเลขท 162/18 หมท 10 ตำาบลหนองปรอ อำาเภอบางละมง จงหวดชลบร แมโจทกจะอางวาโจทกปดกจการไปตงแตป 2540 แตโจทกกอางมาในฎกาวา โจทกยงมไดจดทะเบยนเลกบรษท จงถอวาโจทกยงคงมภมลำาเนาอยทเดม

ฎกาท 9131/2544 จำาเลยเปนนตบคคลประเภทบรษทจำากด ซงตาม ป.พ.พ.มาตรา 68 บญญตใหถนอนเปนทตงสำานกงานใหญเปนภมลำาเนาของบรษท จำาเลยมสำานกงานใหญตงอยทเลขท 385/1 ถนนสลม แขวงสลม บางรก กรงเทพฯ ศาลชนตนสงใหปดหมายเรยก สำาเนาคำาฟองและคำาบงคบทบานเลขทดงกลาว แมพนกงานเดนหมายจะรายงานวาบานเลขทดงกลาวปดใสกญแจ และเมอสอบถามบคคลทอยบานขางเคยงกไดความวาบานเลขทดงกลาวปดอยนานแลวและไมมผใดรจกบรษทจำาเลยกตาม กยงไมไดความแนชดวาเปนจรงตามนน ดงนนในเบองตนตองถอวาการสงหมายเรยกและสำาเนาคำาฟอง รวมทงการสงคำาบงคบใหแกจำาเลยดงกลาวเปนการสงทชอบดวยกฎหมายแลว

ฎกาท 4360/2539 เดมหางหนสวนจำากดจำาเลยท 1 มสำานกงานใหญตงอยเลขท422 ซอยสนตสข ถนนสขมวท 71 แขวงคลองตน เขตพระโขนง กรงเทพมหา

69 ป.พ.พ. มาตรา 81 และ 11470 ป.พ.พ. มาตรา 79 และ 11171 ป.พ.พ. มาตรา 1098 และ 1099

33

นครซงอยในเขตอำานาจศาลแพงกรงเทพใต แตตอมาจำาเลยท 1 ไดจดทะเบยนเลกหางเมอวนท 9 มกราคม 2535 และจดทะเบยนเสรจการชำาระบญชเมอวนท 26 พฤษภาคม 2535 การทโจทกยนฟองคดนเมอวนท 25 พฤษภาคม 2537 ตอศาลแพงกรงเทพใต โดยขณะยนฟองผชำาระบญชของหางหนสวนจำากดจำาเลยท 1 มภมลำาเนาอยทจงหวดสมทรปราการ และจำาเลยท 2 มภมลำาเนาอยทจงหวดนครพนม ดงนเมอจำาเลยท 1 จดทะเบยนเลกหางและชำาระบญชเสรจแลวถอวาจำาเลยท 1 มไดประกอบกจการตอไป จงถอเอาสำานกงานใหญเดมเปนภมลำาเนาหรอทประกอบธรกจในขณะยนฟองมได กรณนจำาเลยท 1 คงมไดแตเพยงภมลำาเนาเฉพาะการ คอภมลำาเนาของผชำาระบญช

ฎกาท 3109/2538 หนงสอรบรองจดทะเบยนหางหนสวนของจำาเลยระบวาจำาเลยมสำานกงานใหญตงอยทซอยสวทย 2 ถนนเพชรเกษมแขวงหนองคางพล เขตหนองแขม กรงเทพมหานครเมอไมปรากฏวาจำาเลยไดจดทะเบยนเปลยนแปลงทตงสำานกงานของจำาเลยหรอแจงยายทอยใหมแตอยางใดจงตองถอวาจำาเลยมภมลำาเนาตามหนงสอรบรองจดทะเบยนหางหนสวนของจำาเลย 

ฎกาท 982/2537 กอนการขายทอดตลาดเจาพนกงานบงคบคดไดแจงวนนดขายทอดตลาดใหจำาเลยทราบแลว โดยสงประกาศขายทอดตลาดไปยงทตงสำานกงานใหญของจำาเลยทจดทะเบยนไวในหนงสอรบรองทายฟองแมจำาเลยจะอางวาสำานกงานใหญไดขายใหผอนไปแลว แตจำาเลยไมไดจดทะเบยนเปลยนแปลงแกไขทตงสำานกงานใหญของจำาเลยแตอยางใด จงถอวาภมลำาเนาอนเปนทตงสำานกงานใหญของจำาเลยยงคงอยตามทไดจดทะเบยนไวในหนงสอรบรองทายฟองดงนน การทเจาพนกงานบงคบคดไดสงหมายตาง ๆ ใหแกจำาเลย ณ ภมลำาเนาทจดทะเบยนในหนงสอรบรองทายฟอง จงเปนการสงโดยชอบดวยกฎหมาย

ฎกาท 5238/2534 ผรองเปนบรษททจดทะเบยนในประเทศไทย มภมลำาเนาอยในประเทศไทยตองถอวาเปนเจาหนทอยในราชอาณาจกร แมกรรมการผมอำานาจของผรองไดเดนทางออกไปนอกราชอาณาจกรชวคราวในเวลาทผรองจะตองยนคำารองขอรบชำาระหนในคดลมละลาย กไมทำาใหภมลำาเนาของผรองเปลยนไป ผรองยงคงเปนเจาหนทอยในราชอาณาจกร

ขอสงเกต กฎหมายบางฉบบใหถอวา สำานกงานสาขาของนตบคคลตางประเทศในประเทศไทยทไดรบอนญาตใหประกอบกจการในประเทศ เปนสำานกงานใหญ

34

เชน พระราชบญญตประกนชวต พ.ศ. 253572 และพระราชบญญตประกนวนาศภย พ.ศ. 2535 เปนตน

สำาหรบนตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรงทมลกษณะเปนนตบคคลมหาชนจะไมมเอกสารการจดทะเบยน จงไมมเอกสารการจดทะเบยนทระบถงสำานกงานใหญหรอถนทตงททำาการ ตองถอวาสถานททตงททำาการเปนภมลำาเนาของนตบคคลเหลานน หนวยราชการทมฐานะเปนนตบคคล หรอองคกร หรอสถาบนทมกฎหมายบญญตใหกอตงขนโดยตรงและมฐานะเปนนตบคคล ยอมถอวาสถานทตงททำาการของหนวยราชการ องคกร หรอสถาบนนนเปนภมลำาเนา เชน กระทรวงสาธารณสขซงเดมมทตงททำาการอยทวงเทวเวสม เขตดสต กรงเทพมหานคร ยายทตงททำาการไปอยทจงหวดนนทบร ภมลำาเนาของกระทรวงสาธารณสขจงเปลยนไปอยทจงหวดนนทบร หรอเนตบณฑตยสภา กยายทตงททำาการหลายครง ครงลาสดเมอป 2541 ยายทตงททำาการจากอาคารรมถนนหบเผย เขตพระนคร กรงเทพมหานคร ไปยงทตงททำาการใหมทถนนกาญจนาภเษก เขตตลงชน กรงเทพมหานคร ภมลำาเนาของเนตบณฑตยสภากตองเปลยนไปตามทตงททำาการดงกลาว เปนตน อยางไรกตาม ไมปรากฏคำาพพากษาศาลฎกาทวนจฉยปญหาภมลำาเนาของหนวยราชการหรอนตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง อาจเปนเพราะผฟองคดสามารถตรวจสอบทตงททำาการของนตบคคลไดโดยงาย อกประการหนง เมอถกฟองคดนตบคคลมกเขาตอสคดเสมอ จงไมมปญหาเรองภมลำาเนาใหตองวนจฉย

(ข) ถนทไดเลอกเอาเปนภมลำาเนาเฉพาะการ นตบคคลอาจมภมลำาเนาเฉพาะการทไมใชถนทสำานกงานใหญหรอถนทตงททำาการของนตบคคลนน หากไดมระบไวในขอบงคบหรอตราสารจดตง อยางไรกด แมมาตรา 68 จะบญญตใหภมลำาเนาเฉพาะการเปนเรองทนตบคคลกำาหนดสถานทภมลำาเนานนเฉพาะกรณทไดระบไวในเอกสารกอตงหรอจดตงเทานน แตศาลฎกาไดเคยวนจฉยขยายความหมายของคำาวา ภมลำาเนาเฉพาะการ กวางกวาทบญญตไวในมาตราดงกลาว โดยนำามาตรา “ ” 42

72 พระราชบญญตประกนชวต พ.ศ.2535 มาตรา 4 ใหความหมายของคำาวา สำานกงานใหญ“ ” วา หมายความรวมถงสำานกงานสาขาของบรษทประกนวนาศภยตางประเทศทไดรบใบอนญาตประกอบธรกจประกนวนาศภยในราชอาณาจกรตามพระราชบญญตนดวย และในพระราชบญญตประกนวนาศภย พ.ศ. 2535 มาตรา 4 กใหความหมายของคำาวา สำานกงานใหญ ไว“ ”ในทำานองเดยวกน

35

(มาตรา 49 เดม) มาปรบใชแกนตบคคลดวย เชน หมายถงภมลำาเนาของผชำาระบญช และภมลำาเนาตามทตกลงกนดวย เปนตน ดงตวอยางคำาพพากษาศาลฎกาตอไปน

ฎกาท 4360/2539 เดมหางหนสวนจำากดจำาเลยท 1 มสำานกงานใหญตงอยเลขท 422 ซอยสนตสข ถนนสขมวท 71 แขวงคลองตน เขตพระโขนง กรงเทพมหานครซงอยในเขตอำานาจศาลแพงกรงเทพใต แตตอมาจำาเลยท 1 ไดจดทะเบยนเลกหางเมอวนท 9 มกราคม 2535 และจดทะเบยนเสรจการชำาระบญชเมอวนท 26 พฤษภาคม 2535 การทโจทกยนฟองคดนเมอวนท 25 พฤษภาคม 2537 ตอศาลแพงกรงเทพใต โดยขณะยนฟองผชำาระบญชของหางหนสวนจำากดจำาเลยท 1 มภมลำาเนาอยทจงหวดสมทรปราการ และจำาเลยท 2 มภมลำาเนาอยทจงหวดนครพนม ดงนเมอจำาเลยท 1 จดทะเบยนเลกหางและชำาระบญชเสรจแลวถอวาจำาเลยท 1 มไดประกอบกจการตอไป จงถอเอาสำานกงานใหญเดมเปนภมลำาเนาหรอทประกอบธรกจในขณะยนฟองมได กรณนจำาเลยท 1 คงมไดแตเพยงภมลำาเนาเฉพาะการ คอภมลำาเนาของผชำาระบญช

ฎกาท 2027/2535 จำาเลยยนคำารองตอเจาพนกงานบงคบคดวา จำาเลยไดหยดกจการชวคราวไมมคนอย หากมเรองตองแจงแกจำาเลยใหเจาพนกงานบงคบคดแจงไปยงทอยแหงใหม เปนกรณทจำาเลยประสงคถอเอาสถานทตามคำารองเปนภมลำาเนาเฉพาะการของจำาเลยในการดำาเนนคดนตาม ป.พ.พ. มาตรา 49 (เดม) (ปจจบนมาตรา 42) เจาพนกงานบงคบคดจงตองแจงการขายทอดตลาดไปยงภมลำาเนาเฉพาะการของจำาเลย การทเจาพนกงานบงคบคดแจงการขายทอดตลาดใหแกจำาเลยโดยวธปดประกาศ ณ ภมลำาเนาตามทปรากฏในทะเบยนหนงสอรบรองของสำานกงานทะเบยนหนสวนบรษททงทไดรบคำารองแจงภมลำาเนาเฉพาะการกอนหนานนแลว เปนการแจงทไมชอบถอไมไดวามการแจงการขายทอดตลาดแกจำาเลยตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 306 การขายทอดตลาดของเจาพนกงานบงคบคดจงไมชอบ

ฎกาท 4165/2533 ในการชำาระบญชเพอเลกหางหนสวนจำากด เมอผชำาระบญชไดเลอกกำาหนดเอาสถานทใดเปนสำานกงานชำาระบญช ตองถอวาสถานทนนเปนภมลำาเนาเฉพาะการในการชำาระบญชของหางนน ตาม ป.พ.พ. มาตรา 49 (เดม) (ปจจบนมาตรา 42) แมจะเสรจการชำาระบญชและไดจดทะเบยนเลกหางหนสวนจำากด

36

แลวกตามแตภมลำาเนาเฉพาะการดงกลาวนน จะยงคงอย ณ สถานทนนตอไปอกจนสนระยะเวลาสองปนบแตวนถงทสดแหงการชำาระบญช

(ค) ถนอนเปนทตงของททำาการหรอของสำานกงานสาขา ในสวนทไดกระทำากจการ ณ ทนน ในกรณทนตบคคลมทตงททำาการหลายแหง หรอมสำานกงานใหญแลวยงมสำานกงานสาขา ซงโดยหลกใหถอวาถนทตงของสำานกงานใหญยอมเปนภมลำาเนาของนตบคคลนนอยแลว แตตามมาตรา 69 ยงใหถอวาถนทตงของทตงททำาการนนหรอสำานกงานสาขาเปนภมลำาเนาเฉพาะในสวนกจการทไดทำา ณ ทตงททำาการหรอสำานกงานสาขานนดวย ซงตองพจารณาจากขอเทจจรงเปนเรองๆไป

ตวอยางคำาพพากษาศาลฎกาฎกาท 1608/2552 แผนพบโฆษณาของจำาเลยระบวา สำานกงานขายของ

จำาเลยอยเลขท 632/134 ถนนพระปนเกลา บางยขน บางกอกนอย กรงเทพมหานคร หนงสอแจงนดหมายโจทกตรวจรบหองชด และหนงสอชแจงความคบหนาโครงการอาคารชดกระบวาบรษทจำาเลยอยทบานเลขทดงกลาวเชนกน แสดงวาสถานทดงกลาวเปนสำานกงานสาขาของจำาเลย จงเปนภมลำาเนาในสวนกจการอนไดกระทำา ณ สถานทนนดวย ตาม ป.พ.พ. มาตรา 69

ฎกาท 3776/2549 จำาเลยจดทะเบยนสำานกงานแหงใหญของบรษทจำาเลยอยแหงหนง แตตามใบเสรจรบเงนชวคราวทจำาเลยออกใหโจทกไดระบทตงททำาการจำาเลยอยอกแหงหนงซงเปนทตงสำานกงานโครงการจำาเลย ถอไดวาจำาเลยมทตงททำาการหลายแหง และทตงสำานกงานโครงการจำาเลยถอเปนภมลำาเนาของจำาเลยในสวนกจการอนไดกระทำา ณ ทนนดวย ตาม ป.พ.พ. มาตรา 69 โจทกสงหนงสอบอกเลกสญญาไปยงสำานกงานโครงการซงเปนภมลำาเนาอกแหงหนงได

ฎกาท 2587/2540 ศ. ผรบมอบอำานาจจากโจทกซงลงชอเปนพยานในหนงสอสญญาเชาซอและหนงสอคำาประกนไดทำาหนงสอสญญาทงสองฉบบดงกลาวไปใหจำาเลยทงสองลงชอตอหนา ศ.ทจงหวดระนอง เสรจแลวจงนำากลบไปใหผมอำานาจกระทำาการแทนบรษทโจทกลงลายมอชอทจงหวดสราษฎรธาน อนเปนจงหวดทโจทกมสำานกงานสาขาตงอย ดงนน สญญาเชาซอซงกฎหมายบงคบใหตองทำาเปนหนงสอตองลงลายมอชอคสญญาทงสองฝายยอมสมบรณทนททผมอำานาจกระทำาการแทนโจทกลงลายมอชอ ปรากฏวาผมอำานาจกระทำาการแทนโจทกลงลายมอชอใน

37

หนงสอสญญาเชาซอทพพาททจงหวดสราษฎรธาน อนเปนทตงของสำานกงานสาขาของโจทกดงนตองถอวาจงหวดสราษฎรธานเปนภมลำาเนาของโจทกในการทำาสญญาเชาซอดงกลาวตาม ป.พ.พ.มาตรา 69 

ฎกาท 10132/2539 หางหนสวนจำากดจำาเลยท 1 ไดยายไปประกอบกจการและจำาเลยท 2 ไดยายไปอย ณ ทบานเลขท 65 หมท 8 ตำาบลเชยงรากนอย อำาเภอบางปะอน จงหวดพระนครศรอยธยา ตงแตป 2531 แตขณะทจำาเลยท 1 ทำาสญญากยมเงนจากโจทกและจำาเลยท 2 ทำาสญญาคำาประกน จำาเลยทงสองไดระบภมลำาเนาของจำาเลยทงสองในสญญากเงนและสญญาคำาประกนไวตรงกบหลกฐานทางทะเบยนของสำานกงานทะเบยนหนสวนบรษท และหลกฐานทางทะเบยนบาน โดยมไดระบภมลำาเนาเลขท 65 ดงกลาวไวในสญญากเงนและสญญาคำาประกน ทงทจำาเลยท 1 ไดยายไปประกอบกจการและจำาเลยท 2 ไดยายไปอย ณ บานเลขท 65 นนแลว แตกมไดจดทะเบยนเปลยนแปลงทตงสำานกงานใหญของจำาเลยท 1 ดงน ถอวาจำาเลยท 1 มภมลำาเนา 2 แหง คอ ตามทไดจดทะเบยนทตงสำานกงานใหญและทไดประกอบกจการแทจรง สวนจำาเลยท 2 ซงมฐานะเปนหนสวนผจดการของจำาเลยท 1 ดวย ถอวามภมลำาเนา ณ ภมลำาเนาของจำาเลยท 1 ซงเปนสถานทเดยวกบทระบในทะเบยนบาน ถอวาจำาเลยท 2 มภมลำาเนา 2 แหง คอตามทตงสำานกงานใหญของจำาเลยท 1 และทจำาเลยท 1 ประกอบกจการแทจรง   เมอจำาเลยทงสองใชบานเลขท 34/1 หมท 4 ตำาบลคลองหนง อำาเภอคลองหลวง จงหวดปทมธาน เปนภมลำาเนาในสญญากเงนและสญญาคำาประกนจงถอวาจำาเลยทงสองไดเลอกเอาบานเลขท 34/1 ดงกลาวเปนภมลำาเนาสำาหรบการกยมเงนและการคำาประกนกบโจทก

ฎกาท 2766/2528 บรษทนอกจากมสำานกงานแหงใหญแลว ยอมจะมสาขาสำานกงานอนอกไดสาขาสำานกงานแหงใดกคอสวนหนงของบรษทนนเอง  สำานกงานแหงใหญและสาขาสำานกงานมฐานะตามกฎหมายเปนนตบคคลเดยวกนแตภมลำาเนาอาจมไดหลายแหงสดแตกจการอนทำานนจะทำา ณ ทใดตามท ป.พ.พ. มาตรา 71 (เดม) บญญตไววตถประสงคของสำานกงานใหญเปนประการใด ตองถอวาสาขาสำานกงานมวตถประสงคเปนเชนนนดวย

นอกจากน ในกรณทเปนนตบคคลทมสำานกงานใหญอยในตางประเทศ หากมสำานกงานสาขาในประเทศไทยหรอมตวแทนในประเทศไทยทำากจการใดแทน ยอมถอได

38

วาในเรองทเกยวกบกจการนน ถนทตงของสำานกงานสาขาหรอถนทตงของตวแทนในประเทศไทยเปนภมลำาเนาของนตบคคลนน ตวอยางเชน

ฎกาท 2598/2538 จำาเลยท 1 เปนนตบคคลตางประเทศ มสำานกงานสาขาอยในประเทศไทย ถอไดวาจำาเลยท 1 มภมลำาเนาในประเทศไทย ตาม ป.พ.พ. มาตรา 71 (เดม) การทจำาเลยท 2 ซงเปนผจดการสาขาของจำาเลยท 1 ในประเทศไทย และจำาเลยท 3 ซงเปนผรบมอบอำานาจจากจำาเลยท 2 ใหตดตอกบโจทกแทนจำาเลยท 1 ทำาสญญากบโจทกแทนจำาเลยท 1 จงไมใชกรณทำาแทนตวการซงอยตางประเทศและมภมลำาเนาในตางประเทศ 

ฎกาท 1369/2525 จำาเลยเปนบรษทอยตางประเทศ ไดมอบใหสำานกงานสาขาในประเทศไทยยนคำาขอจดทะเบยนเครองหมายการคา ดงน ถอวาบรษทจำาเลยมภมลำาเนาในสวนกจการนในประเทศไทยตาม ป.พ.พ.  มาตรา 71 (เดม)

สญชาตของนตบคคลไมมกฎหมายบญญตชดแจงถงสญชาตของนตบคคล พระราชบญญต

สญชาต พ.ศ. 2508 กกลาวถงเฉพาะสญชาตของบคคลธรรมดา ไมมบทบญญตเกยวกบสญชาตของนตบคคล จงอาจมปญหาใหโตแยงกนวา นตบคคลมสญชาตหรอไม73 74 อยางไรกตาม หากพจารณาจากกฎหมายตางๆทมบทบญญตเกยวกบสญชาตของนตบคคลประกอบกนกอาจพอจะแปลความหรอกำาหนดขอบเขตความสมพนธระหวางสญชาตกบนตบคคลได เชน

- พระราชบญญตวาดวยการขดกนแหงกฎหมาย พทธศกราช 2481 มาตรา 7 บญญตวา “ในกรณมทการขดกนในเรองสญชาตของนตบคคล สญชาตของนตบคคลนนไดแกสญชาตแหงประเทศซงนตบคคลนนมถนทสำานกงานแหงใหญหรอทตงทำาการแหงใหญ”

- พระราชบญญตการประกอบธรกจของคนตางดาว พ.ศ. 2542 มาตรา 4 บญญตวา ในพระราชบญญตน คนตางดาว หมายความวา“ “ ”

(1) บคคลธรรมดาทไมมสญชาตไทย(2) นตบคคลซงไมไดจดทะเบยนในประเทศไทย(3) นตบคคลซงจดทะเบยนในประเทศไทย และมลกษณะดงตอไปน

73 จตต ตงศภทย เรองเดยวกน หนา 79.74 ประสทธ โฆวไลกล เรองเดยวกน หนา 118 – 119.

39

(ก) นตบคคลซงมหนอนเปนทนตงแตกงหนงของนตบคคลนน ถอโดยบคคลตาม (1) หรอ (2) หรอนตบคคลซงมบคคลตาม (1) หรอ (2) ลงทนมมลคาตงแตกงหนงของทนทงหมดในนตบคคลนน

(ข) หางหนสวนจำากดหรอหางหนสวนสามญทจดทะเบยน ซงหนสวนผจดการหรอผจดการเปนบคคลตาม (1)

(4) นตบคคลซงจดทะเบยนในประเทศไทย ซงมหนอนเปนทนตงแตกงหนงของนตบคคลนนถอโดยบคคลตาม (1) หรอ (2) หรอ (3) หรอนตบคคลซงมบคคลตาม (1) หรอ (2) หรอ (3) ลงทนมมลคาตงแตกงหนงของทนทงหมดในนตบคคลนน

เพอประโยชนแหงคำานยามนใหถอวาหนของบรษทจำากดทมใบหนชนดออกใหผถอเปนหนของคนตางดาว เวนแตจะไดมกฎกระทรวงกำาหนดไวเปนอยางอน”

- ประมวลกฎหมายทดน มาตรา 97 บญญตวา “นตบคคลดงตอไปนใหมสทธในทดนไดเสมอนกบคนตางดาว

(1) บรษทจำากดหรอบรษทมหาชนจำากดทมหนอนเปนทนจดทะเบยน ถอโดยคนตางดาวเกนกวารอยละสสบเกาของทนจดทะเบยน หรอผถอหนเปนคนตางดาวเกนกวากงจำานวนผถอหน แลวแตกรณ

เพอประโยชนแหงหมวดนบรษทจำากดใดออกใบหนชนดออกใหแกผถอ ใหถอวา ใบหนนนคนตางดาวเปนผถอ

(2) หางหนสวนจำากด หรอหางหนสวนสามญทจดทะเบยนแลว ทมคนตางดาวลงหนมมลคาเกนกวารอยละสสบเกาของทนทงหมด หรอผเปนหนสวนเปนคนตางดาวเกนกวากงจำานวนของผเปนหนสวน แลวแตกรณ

(3) สมาคมรวมทงสหกรณทมสมาชกเปนคนตางดาวเกนกวากงจำานวน หรอดำาเนนกจการเพอประโยชนคนตางดาวโดยเฉพาะ หรอเปนสวนใหญ

(4) มลนธทมวตถประสงคเพอประโยชนคนตางดาวโดยเฉพาะ หรอเปนสวนใหญ”

- พระราชบญญตการรบขนของทางทะเล พ.ศ. 2534 มาตรา 4 บญญตวา “พระราชบญญตนใหใชบงคบแกการขนสงทางทะเลจากทแหงหนงในราชอาณาจกรไปยงทอกแหงหนงนอกราชอาณาจกร หรอจากทแหงหนงนอกราชอาณาจกรมายงทอก

40

แหงหนงในราชอาณาจกร เวนแตกรณทไดระบในใบตราสงวาใหใชกฎหมายของประเทศอนหรอกฎหมายระหวางประเทศบงคบกใหเปนไปตามนน แตแมวาจะไดระบไวเชนนนกตาม ถาปรากฏวาคกรณฝายหนงฝายใดเปนผมสญชาตไทยหรอเปนนตบคคลทจดตงขนตามกฎหมายไทยกใหใชพระราชบญญตนบงคบ”

จะเหนไดวานตบคคลทอาจมปญหาใหตองวนจฉยเกยวกบสญชาตสวนใหญกจะเปนนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน ถาพจารณาตวอยางบทบญญตของกฎหมายทเกยวของในเบองตนอาจแปลความไดวา นตบคคลทมการจดทะเบยนกอตงหรอจดตงขนตามกฎหมายไทยในประเทศไทย และมสำานกงานใหญอยในประเทศไทย ถอเปนนตบคคลทมสญชาตไทย เพยงแตกฎหมายบางฉบบทมวตถประสงคเฉพาะ เชน ประมวลกฎหมายทดน และพระราชบญญตการประกอบธรกจของคนตางดาว พ.ศ. 2542 อาจมบทบญญตทจำากดสทธของนตบคคลทจดทะเบยนในประเทศไทย แตความเปนเจาของหรออำานาจในการบรหารจดการนตบคคลนนมความเปนไปไดทจะเปนของบคคลธรรมดาทไมไดมสญชาตไทย จงอาจมขอโตแยงเกยวกบสญชาตของนตบคคลอย อยางไรกด จะเหนไดวา ลกษณะของนตบคคลทถกจำากดสทธตามกฎหมาย 2 ฉบบนกมเงอนไขทแตกตางกน แมในพระราชบญญตการประกอบธรกจของคนตางดาว พ.ศ. 2542 จะใหความหมายของ คนตางดาว ไว แตกเปนความ“ ”หมายทใชในเรองการประกอบธรกจในประเทศไทยตามพระราชบญญตนเทานน ไมไดเปนความหมายซงเปนทยตวานตบคคลเหลานนไมใชนตบคคลสญชาตไทย นอกจากน ยงมกฎหมายอนๆทเกยวของกบการเปนนตบคคลตางประเทศ ซงมเงอนไขกำาหนดลกษณะเฉพาะไวในกฎหมาย เชน พระราชบญญตธรกจสถาบนการเงน พ.ศ. 2551 เปนตน

ขอสงเกต หากถอวานตบคคลมสญชาตได ตามปกตนตบคคลทจดตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรงยอมเปนนตบคคลทมสญชาตไทย แตอาจมปญหาสำาหรบนตบคคลซงเปนองคการตามความรวมมอระหวางประเทศทมกฎหมายรบรองหรอใหถอวาเปนนตบคคลดงทไดกลาวไปแลวในเรองท 4.2.1 วาจะถอวาเปนนตบคคลมสญชาตหรอไม หากมสญชาตจะถอวาสญชาตใด ในเรองนจนถงปจจบนยงไมมคำาพพากษาศาลฎกาทไดวนจฉยถงสญชาตขององคการตามความรวมมอระหวางประเทศเหลานน

41

กรณทมขอพพาทเกยวกบสทธ หนาท และความรบผดตามกฎหมายเอกชนระหวางนตบคคลดวยกนหรอนตบคคลกบบคคลธรรมดาตามปกตมกจะไมมปญหาเรองสญชาตใหตองวนจฉยโดยตรง เวนแตจะมปญหาเรองกฎหมายขดกน จงตองนำาพระราชบญญตวาดวยการขดกนแหงกฎหมาย พทธศกราช 2481 มาปรบใช แตเรองทเปนสาระสำาคญและเปนปญหามากกวากคอ เรองภมลำาเนาของนตบคคลดงกลาวแลวขางตน กจกรรม 4.2.31. สถานททถอเปนภมลำาเนาของนตบคคลตามกฎหมายมทใดบางแนวคำาตอบ 4.2.31. สถานททถอเปนภมลำาเนาของนตบคคล ตาม ป.พ.พ. มาตรา 68 และมาตรา 69 ไดแก (1) ถนอนเปนทตงของสำานกงานใหญหรอถนอนเปนทตงททำาการ (2) ถนทไดเลอกเอาเปนภมลำาเนาเฉพาะการ หรอ (3) ถนอนเปนทตงของททำาการหรอของสำานกงานสาขา ในสวนทไดกระทำากจการ ณ ทนน

ตอนท 4.3

การดำาเนนกจการของนตบคคล

โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 4.3 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง4.3.1การจดการนตบคคล4.3.2สทธและหนาทของนตบคคล4.2.3ความรบผดของนตบคคล ผแทนหรอกรรมการแทนของ

นตบคคล

แนวคด1. นตบคคลเปนบคคลตามกฎหมาย ไมใชบคคลธรรมดา ไมมชวตจตใจ

การแสดงเจตนาและดำาเนนกจการของนตบคคลจงตองกระทำาผานบคคลธรรมดาซงเปนผแทน หรอผมอำานาจทำาการแทนเปนผดำาเนนการให

2. เมอนตบคคลเปนบคคลตามกฎหมาย ยอมมสทธและหนาทอยางบคคลธรรมดา เวนแตในบางเรองทโดยลกษณะและสภาพของนตบคคลแลวไมอาจมสทธและหนาทเชนนนได

3. เมอมหนาทนตบคคลกยอมมความรบผดไดตามกฎหมาย ทงทางแพงและทางอาญา โดยหลกแลวถอวาความรบผดของนตบคคลแยกเปนเอกเทศจากผแทนหรอกรรมการของนตบคคล เวนแตในบางกรณทขอเทจจรงปรากฏชดวาผแทนหรอกรรมการของนตบคคลนนมสวนรวมในการกระทำาทนตบคคลตองรบผดและมผลประโยชนจากการกระทำานน

วตถประสงคเมอศกษาตอนท 4.3 จบแลว นกศกษาสามารถ1. อธบายและวนจฉยหลกกฎหมายในการจดการนตบคคลได2. อธบายและวนจฉยหลกกฎหมายเกยวกบสทธและหนาทของ

นตบคคลได3. อธบายและวนจฉยหลกกฎหมายเกยวกบความรบผดของนตบคคล

42

เรองท 4.3.1 สทธและหนาทของนตบคคล

สทธและหนาทของนตบคคลโดยทนตบคคลเปนบคคลทตองมกฎหมายใหจดตงขนตาม ป.พ.พ. มาตรา

65 ดงไดกลาวแลว เมอมฐานะเปนบคคลกยอมมสทธ หนาทตามทกฎหมายกำาหนดดวยเชนกน ป.พ.พ.มบทบญญตในเรองนไวดงน

มาตรา 66 “นตบคคลยอมมสทธและหนาทตามบทบญญตแหงประมวลกฎหมายนหรอกฎหมายอน ภายในขอบแหงอำานาจหนาทหรอวตถประสงคดงไดบญญตหรอกำาหนดไวในกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตง”

43

มาตรา 67 “ภายใตบงคบมาตรา 66 นตบคคลยอมมสทธและหนาทเชนเดยวกบบคคลธรรมดา เวนแตสทธและหนาทซงโดยสภาพจะพงมพงเปนไดเฉพาะแกบคคลธรรมดาเทานน ”

จากบทบญญตทงสองมาตรานแลวอาจแยกพจารณาสทธและหนาทของนตบคคลไดดงน

1. สทธหนาทตามทกำาหนดโดยกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตง2. สทธหนาทอยางบคคลธรรมดา 3. สทธหนาททโดยสภาพไมอาจมไดอยางบคคลธรรมดา1. สทธหนาทตามทกำาหนดโดยกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตง

สทธและหนาทของนตบคคลอาจจะถกกำาหนดโดยกฎหมาย หรอขอบงคบ หรอตราสารจดตง ขนกบรปแบบการกอตงนตบคคล หากเปนนตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง กฎหมายทกอตงนตบคคลมกจะมบทบญญตกำาหนดสทธหนาทของนตบคคลนน ตวอยางเชน

- พระราชบญญตการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย พ.ศ. 2511 มาตรา 6 บญญตวา ใหจดตงการไฟฟาขน เรยกวา การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย เรยก“ “ ”โดยยอวา กฟผ“ .” และใหเปนนตบคคล มวตถประสงค ดงตอไปน

(1) ผลต จดใหไดมา จดสงหรอจำาหนายซงพลงงานไฟฟาใหแก(ก) การไฟฟานครหลวง การไฟฟาสวนภมภาคหรอการไฟฟาอนตาม

กฎหมายวาดวยการนน(ข) ผใชพลงงานไฟฟาตามทกำาหนดในพระราชกฤษฎกา(ค) ประเทศใกลเคยง

(2) ดำาเนนงานตาง ๆ ทเกยวกบพลงงานไฟฟา แหลงพลงงานอนไดมาจากธรรมชาต เชน นำา ลม ความรอนธรรมชาต แสงแดด แรธาต หรอเชอเพลงเปนตนวา นำามน ถานหน หรอกาซ รวมทงพลงงานปรมาณ เพอการผลตพลงงานไฟฟา และงานอนทสงเสรมกจการของ กฟผ.

(2 ทว) ดำาเนนธรกจเกยวกบพลงงานไฟฟาและธรกจอนทเกยวกบหรอตอเนองกบกจการของ กฟผ. หรอรวมทนกบบคคลอนเพอดำาเนนการดงกลาว

44

(3) ผลตและขายลกไนท หรอวตถเคมจากลกไนทหรอโดยอาศยลกไนทหรอรวมทนกบบคคลอนเพอดำาเนนการดงกลาว”

- พระราชบญญตทนายความ พ.ศ. 2528 มาตรา 7 บญญตวา สภา“ทนายความมวตถประสงคดงตอไปน

(1) สงเสรมการศกษาและการประกอบวชาชพทนายความ(2) ควบคมมรรยาทของทนายความ(3) สงเสรมความสามคคและผดงเกยรตของสมาชกสภาทนายความ(4) สงเสรมและจดสวสดการใหแกสมาชกสภาทนายความ(5) สงเสรม ชวยเหลอ แนะนำา เผยแพร และใหการศกษาแกประชาชนในเรองท

เกยวกบกฎหมาย”และมาตรา 8 บญญตวา สภาทนายความมอำานาจหนาทดงตอไปน“

(1) จดทะเบยนและออกใบอนญาตตามพระราชบญญตน(2) ดำาเนนการใหเปนไปตามวตถประสงคของสภาทนายความและตามอำานาจ

หนาทซงกำาหนดไวในพระราชบญญตน”หากเปนทบวงการเมองทมฐานะเปนนตบคคลอยแลวตาม ป.พ.พ. มาตรา

72(1) เดมกอนมการแกไขบรรพ 1 ใหมทประกาศใชในป 2535 ประกอบกบพระราชบญญตใหใชบทบญญตบรรพ 1 แหง ป.พ.พ.ทไดตรวจชำาระใหม พ.ศ. 2535 มาตรา 7 ตามทไดกลาวแลว อำานาจหนาทของทบวงการเมองเหลานนจะมบญญตอยในกฎหมายอนทเกยวของ ตวอยางเชน

พระราชบญญตปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545 มบทบญญตเกยวกบอำานาจหนาทหลกของกระทรวงตางๆ เชน กระทรวงยตธรรม มบญญตอยในมาตรา 32 วา กระทรวงยตธรรม มอำานาจหนาทเกยวกบการบรหารจดการ“กระบวนการยตธรรม เสรมสรางและอำานวยความยตธรรมในสงคม และราชการอนตามทมกฎหมายกำาหนดใหเปนอำานาจหนาทของกระทรวงยตธรรมหรอสวนราชการทสงกดกระทรวงยตธรรม ” หรอกระทรวงศกษาธการ กมบญญตอยในมาตรา 40 วา กระทรวงศกษาธการ มอำานาจหนาทเกยวกบการสงเสรมและกำากบดแลการศกษาทก“

ระดบทกประเภท กำาหนดนโยบาย แผน และมาตรฐานการศกษา สนบสนนทรพยากรเพอการศกษาสงเสรมและประสานงานการศาสนา ศลปะ วฒนธรรม และการกฬาเพอการศกษา รวมทงการตดตามตรวจสอบ และประเมนผลการจดการศกษา และราชการ

45

อนตามทมกฎหมายกำาหนดใหเปนอำานาจหนาทของกระทรวงศกษาธการหรอสวนราชการในสงกดกระทรวงศกษาธการ” เปนตน และจากบทบญญตดงกลาวนกจะเหนไดวาอำานาจหนาทของกระทรวงดงกลาวนอกจากทมบญญตอยในกฎหมายนเทานน แตอาจยงมบญญตอยในกฎหมายอนๆอกดวย

สำาหรบนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน มกจะมลกษณะเปนนตบคคลเอกชนทผกอตงนตบคคลมอสระในการกำาหนดวตถประสงคของนตบคคลทจดทะเบยนนนไดเอง อยางไรกตาม กตองอยภายในบงคบของกฎหมายทเกยวของ ซงวตถประสงคกคอกรอบแหงสทธและหนาทของนตบคคลทจดทะเบยนนน กฎหมายทมบทบญญตใหกอตงนตบคคลเหลานนมกจะกำาหนดใหผขอจดทะเบยนกอตงนตบคคลตองระบวตถประสงคในเอกสารการจดทะเบยนกอตงหรอจดตงนตบคคลนน ซงอาจอยในรปของขอบงคบหรอตราสารจดตงอนๆ เชน การจดทะเบยนกอตงสมาคมและมลนธ ป.พ.พ.บญญตใหผขอจดทะเบยนตองแนบขอบงคบของสมาคมและมลนธมาพรอมกบคำาขอจดทะเบยน75 และขอบงคบนนตองมระบวตถประสงคของสมาคมและมลนธนนดวย76 ตวอยางเชน สมาคมฌาปนกจสงเคราะหแหงหนงอาจระบวตถประสงคในขอบงคบวา “สมาคมฌาปนกจสงเคราะห... มวตถประสงคเพอทำาการสงเคราะหซงกนและกนในการจดการศพ เพอการจดการศพและสงเคราะหครอบครวของบคคลใดบคคลหนงซงถงแกความตาย โดยมไดประสงคจะหากำาไรหรอหารายไดเพอแบงปนกน ซงการตายนรวมถงการสาบสญตามคำาสงศาลดวย หรอ”มลนธเกยวกบการสงเสรมศาสนาแหงหนงอาจระบวตถประสงควา เพอสงเสรมและ“พฒนาคณภาพชวตตามหลกธรรมของพระพทธศาสนา สงเสรมและสนบสนน ชวยเหลอ การศกษา การกฬา แกนกเรยนทยากจน และสาธารณกศล เปนสถานทปฏบตธรรม และเพอดำาเนนการหรอรวมมอกบองคการกศลอนๆ เพอสาธารณประโยชน ”เปนตน

สำาหรบนตบคคลทมเอกสารการจดทะเบยนกอตงเปนตราสารจดตงอยางอน กอาจระบวตถประสงคแตกตางไป เชน การจดทะเบยนบรษทจำากดทตองมหนงสอบรคณหสนธระบวตถประสงคของบรษทจำากดแนบไปกบคำาขอจดทะเบยนกอาจระบวตถประสงควา เปนนายหนา ตวแทน หรอตวแทนคาตางในธรกจทกประเภท และ“

75 ป.พ.พ. มาตรา 81 และ 11476 ป.พ.พ. มาตรา 79 และ 112

46

ประกอบกจการคาขาว ขาวโพด มนสำาปะหลง ฯลฯ...” เปนตน77 ซงโดยปกตผขอจะระบวตถประสงคหลายสบขอ เพอใหบรษทจำากดมสทธดำาเนนกจการไดอยางกวางขวาง แตกตองอยภายใตบงคบของกฎหมายอนๆดวย โดยเฉพาะการประกอบธรกจทตองไดรบอนญาตกอน เชน การประกอบธรกจธนาคารพาณชย ธรกจประกนชวต หรอธรกจประกนวนาศภย หากไมไดรบอนญาต แมจะระบในตราสารจดตงกไมมสทธดำาเนนกจการนน และหากเปนกจการทไมไดระบไวในเอกสารการจดทะเบยนกอตงนตบคคล นตบคคลยอมไมมสทธดำาเนนการนอกเหนอจากวตถประสงคทไดจดทะเบยนไว

ตวอยางคำาพพากษาศาลฎกาทวนจฉยเกยวกบสทธของนตบคคลตามกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตง

ฎกาท 1783/2551 บรษทจำาเลยมวตถประสงคในขอ (4) คอ การรบ ออก โอนและสลกหลงตวเงนหรอตราสารทเปลยนมอไดอยางอน และตามขอ (35) ประกอบธรกจบรการรบคำาประกนหนสน ความรบผด และการปฏบตตามสญญาของบคคลอน การทจำาเลยรบอาวลตวสญญาใชเงนซงเปนการคำาประกนอยางหนง จงเปนการกระทำาตามวตถประสงคของจำาเลย

ฎกาท 4487/2545 เมอโจทกไดกระทำาการไปภายในวตถทประสงคของโจทกตามทปรากฏตามหนงสอรบรองการเปนนตบคคล สญญาซอขายระหวางโจทกกบจำาเลยจงมผลผกพนคสญญา

ฎกาท 1961/2545 โจทกเปนนตบคคลตามกฎหมายวาดวยบรษทมหาชนจำากด มวตถประสงคใหเชาซอและใหเชาทรพยสน ตามวตถประสงคขอ (1) ถง (4)  ในหนงสอรบรองของกรมทะเบยนการคากระทรวงพาณชย การทโจทกใหจำาเลยท 1 เชาซอรถยนตจากโจทกโดยมจำาเลยท 2 เปนผคำาประกนจงอยในขอบวตถประสงคของโจทก และธรกจของโจทกหาใชธรกจการจดหามาซงเงนทนและใชเงนนนในการประกอบกจการอยางใดอยางหนง  ดงบทนยาม "ธรกจเงนทน" ตามพ.ร.บ.การประกอบธรกจเงนทน ธรกจหลกทรพย และธรกจเครดตฟองซเอร พ.ศ. 2522 ไม  การดำาเนนธรกจของโจทกจงไมเขาลกษณะการประกอบธรกจเงนทนอนจะตองไดรบใบอนญาตจากรฐมนตรวาการกระทรวงการคลงตามมาตรา 8 วรรคหนง 

77 ดตวอยางไดจากเวบไซตของกรมพฒนาธรกจการคา (http://www.dbd.go.th/)

47

ฎกาท 7400/2540 แมจะไมมกฎหมายบญญตหามมใหนตบคคลเปนผรบมอบอำานาจฟองคดแทนบคคลธรรมดาได และนตบคคลทจะเปนตวแทนฟองความแทนผอนตามทไดรบมอบหมายไมจำาตองมวตถประสงคเปนตวแทนฟองความอกตางหากกตาม แตกตองเปนกรณทเรองเปนความนนอยในขอบเขตวตถประสงคของนตบคคลนนนตบคคลนนกยอมเปนตวแทนฟองความตามทไดรบมอบอำานาจได

 ตามคำาฟองของโจทกไมปรากฏเลยวา การรถไฟแหงประเทศไทยซงเปนนตบคคลมสวนเกยวของอยางไรกบโจทก แมในสำาเนาหนงสอมอบอำานาจใหเปนโจทกฟองคดแทนจะมขอความระบวา โจทกมอาชพเปนพนกงานรถไฟกตามแตเมอไมปรากฏขอความวาการรถไฟแหงประเทศไทยผรบมอบอำานาจซงเปนนตบคคลมขอบเขตแหงวตถประสงคและอำานาจหนาทตาง ๆ เกยวกบการทโจทกถกจำาเลยกระทำาละเมด นอกจากนตามพระราชบญญตการรถไฟแหงประเทศไทย พ.ศ. 2494 ไมมบทบญญตใดทกำาหนดใหการรถไฟแหงประเทศไทยมอำานาจฟองคดแทนบคคลใด ๆ ไดเปนสวนตว ดงน เมอตามคำาฟองเปนเรองทโจทกถกจำาเลยกระทำาละเมดเปนการเฉพาะตวของโจทกเอง มไดเกยวเนองกบกจการทอยในขอบเขตวตถประสงคของการรถไฟแหงประเทศไทย การรถไฟแหงประเทศไทยจงไมมอำานาจฟองคดนแทนโจทก

ฎกาท 5002/2540 จำาเลยท 1 เปนนตบคคล มวตถประสงคในการประกอบธรกจการคา การประกอบธรกจดงกลาวจงตองมการซอขายและตองมเงนทนในการดำาเนนกจการ การกยมเงนมาเพอใชในการดำาเนนกจการของจำาเลยท 1 จงเปนเรองการประกอบธรกจการคาของจำาเลยท 1 นนเอง หาใชเปนการกระทำานอกเหนอวตถประสงคอยางใดไม การทจำาเลยท 1 ทำาสญญากเบกเงนเกนบญชกบโจทกจงมผลสมบรณตามกฎหมาย

ฎกาท 6727/2538 วตถประสงคทโจทกไดจดทะเบยนไวตามหนงสอรบรองระบวา"(1) เพอประกอบกจการประกนภยทกชนด เชน ประกนอคคภย ประกนภยทางนำาประกนภยทางอบตเหต ประกนภยทางชวต ประกนภยสงคราม และประกนภยวนาศกรรมอน ๆ" ดงน แมหนงสอรบรองดงกลาวจะมไดกลาวถงการประกนภยทางอากาศไวแตประกนภยทางอากาศยอมรวมอยในวตถประสงคทกลาววา "เพอประกอบกจการประกนภยทกชนด" เพราะการประกนภยทางอากาศเปนการประกนภยชนดหนง ดงนน โจทกจงมวตถประสงคในการประกนภยทางอากาศและมอำานาจฟองคดน

48

ฎกาท 3612/2535 หนงสอบรคณหสนธของโจทกระบวาประกอบกจการคาวสดกอสราง อปกรณ และเครองมอชางทกประเภท เครองมอทาส เครองตกแตงอาคารทกชนด ดงน การคาหมายถงการดำาเนนการดวยวธการตาง ๆ โดยชอบดวยกฎหมายเพอใหไดมาซงรายไดหาไดจำากดเฉพาะการซอขายเทานนไม การทโจทกใหเชาแผนเหลกกนดนอนเปนเครองมอเครองใชในการกอสรางจงเปนการหารายไดวธหนงซงอยในวตถประสงคของโจทก 

ฎกาท 4778/2531 จำาเลยท 3 เปนบรษทจำากด ยอมมสทธและหนาทภายในขอบวตถประสงคตามทกำาหนดไวในขอบงคบหรอตราสารจดตง เมอบรษทจำาเลยท 3 มวตถประสงคประกอบกจการคา และเพอทำาการกยมเงนคำาประกนและรบรองทงบคคลหรอนตบคคลเพอกจการคาของบรษท ดงนนการทจำาเลยท 4 ซงเปนกรรมการผมอำานาจลงลายมอชอและประทบตราสำาคญของบรษทเปนการกระทำาแทนจำาเลยท 3 ทำาสญญาคำาประกนหนของจำาเลยท 1 โดยมไดกระทำาเพอกจการคาของบรษท เปนการกระทำานอกขอบวตถประสงคของจำาเลยท 3 จำาเลยท 3 จงไมตองรบผด

ฎกา 3888/2531 การซอลดเชคกบการใหกยมเงนเปนนตกรรมคนละประเภทมกฎหมายรองรบในเรองรปแบบและผลประโยชนผดแผกแตกตางกนดงนน การทบรษทโจทกมวตถประสงคใหกยมเงน จงไมอาจฟงวา การซอลดเชคอยในขอบวตถประสงคของบรษทโจทก   บรษทโจทกไมมวตถประสงคใหทำาการรบซอลดเชค แตรบซอลดเชคไว ถอวาบรษทโจทกไดเชคมาโดยการประกอบกจการนอกขอบวตถประสงค ไมอาจอางไดวาเปนผทรงเชคโดยชอบ และไมเปนผเสยหายดำาเนนคดแกจำาเลยตามพระราชบญญตวาดวยความผดอนเกดจากการใชเชค

ฎกาท 882-899/2529 สำานกงานเรงรดพฒนาชนบทจำาเลยท 1 เปนนตบคคล มฐานะเทากรมในรฐบาล เปนหนวยราชการ มหนาทพฒนาชนบทตามนโยบายรฐบาลมไดมอำานาจหนาทในการจดสรรทดนใหประชาชนทวไป การจดสรรทดนจงมใชราชการของจำาเลยท 1 การทจำาเลยท 1 ตงคณะกรรมการขนดำาเนนการจดสรรทดน โดยคณะกรรมการดงกลาวดำาเนนงานในนามของสวสดการสำานกงานเรงรดพฒนาชนบท สวสดการสำานกงานเรงรดพฒนาชนบทดงกลาวมใชสวนราชการของจำาเลยท 1 การดำาเนนงานของสวสดการสำานกเรงรดพฒนาชนบทจงมใชราชการของจำาเลยท 1 การประกาศจดสรรทดนกด สญญาเชาซอทดนกด ใบเสรจรบเงนกด ลวนแตทำาในนามของสวสดการของสำานกงานเรงรดพฒนาชนบทมไดกระทำาในนาม

49

ของจำาเลยท 1 แมจำาเลยท 1 ไดตงคณะกรรมการขนจดสรรทดน กอใหเกดความเขาใจผดแกประชาชนวาเปนผจดสรรทดน ซงเปนเรองทไมสมควรกตาม กไมมผลใหการจดสรรทดนกลายเปนราชการของจำาเลยท 1 จำาเลยท 1  จงไมตองรบผดตามสญญาเชาซอดงกลาว

ฎกาท 4211-4218/2528 นตบคคลซงไมมวตถประสงคในการรบประกนวนาศภยแตไดรบประกนวนาศภยไวเมอไดรบเบยประกนภยอนเปนผลประโยชนตอบแทนจากผเอาประกนภย นตบคคลนนจะปฏเสธวาเปนเรองนอกวตถประสงคของตนเพอใหพนความรบผดทจะตองชดใชคาเสยหายตามสญญาประกนภยหาไดไม

การทผรบประกนภยไดรบประกนวนาศภยไวจากผเอาประกนภยโดยไมไดรบอนญาตจากรฐมนตรใหประกอบกจการประกนวนาศภย สญญาประกนภยจะเปนโมฆะกตอเมอผเอาประกนภยซงเปนคสญญาไดทราบถงการไมไดรบอนญาตนน เมอไมปรากฏวาผเอาประกนภยไดทราบความดงกลาว ผรบประกนภยจงตองรบผดตามสญญาประกนภย

ฎกาท 4193/2528 โจทกไมมวตถประสงคเพอคำาประกนหนผอน การทจำาเลยท 2 และท 3 ซงเปนกรรมการผมอำานาจกระทำาการแทนโจทก ทำาใบถอนเงนฝากประจำาของโจทกมอบใหจำาเลยท 1 ยดถอไวเปนประกนหนของจำาเลยท 3 เปนการกระทำานอกขอบวตถประสงคของโจทก จงไมผกพนโจทก

ฎกาท 2766/2528 บรษทนอกจากมสำานกงานแหงใหญแลว ยอมจะมสาขาสำานกงานอนอกไดสาขาสำานกงานแหงใดกคอสวนหนงของบรษทนนเอง  สำานกงานแหงใหญและสาขาสำานกงานมฐานะตามกฎหมายเปนนตบคคลเดยวกนแตภมลำาเนาอาจมไดหลายแหงสดแตกจการอนทำานนจะทำา ณ ทใดตามท ป.พ.พ. มาตรา 71 บญญตไววตถประสงคของสำานกงานใหญเปนประการใด ตองถอวาสาขาสำานกงานมวตถประสงคเปนเชนนนดวย 

ฎกาท 1589/2511 บรษทขนสง จำากด มวตถประสงคตามหนงสอบรคณหสนธทจดทะเบยนไววา รบทำาการขนสงทวไปยอมหมายถงการรบขนสงผโดยสารตลอดจนการรบขนสงสนคาดวย แมจะไดรบอนญาตจากกรมการขนสงทางบกใหทำาการรบขนสงผโดยสารอยางเดยวกไมทำาใหการรบขนสงสนคากลายเปนอยนอกวตถประสงค หากจะรบขนสงสนคาโดยยงไมไดรบอนญาต กเปนเรองผดใบ

50

อนญาตไมกระทบกระเทอนถงบคคลภายนอกซงรกนทวไปวา บรษทมวตถประสงครบทำาการขนสงทวไป

2. สทธหนาทอยางบคคลธรรมดา แมโดยหลกนตบคคลจะมสทธหนาทตามทมกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตงไดกำาหนดไว แตเมอนตบคคลมฐานะเปนบคคลตามกฎหมายแลวกยอมมสทธและหนาทอยางบคคลธรรมดาตามมาตรา 67 บญญตไว โดยเฉพาะสทธในทางทรพยสน หรอแมแตเสรภาพกถอไดวาบคคลอาจมเสรภาพได เชนเสรภาพในการประกอบกจการหรอการแสดงความคดเหน แมในความจรงจะเปนการดำาเนนการของบคคลธรรมดาผานนตบคคลกตาม แตกถอไดวาเปนสทธและเสรภาพของนตบคคล ดงนน เกยวกบการใชสทธหนาทของบคคลตามปกตทไมใชการดำาเนนกจการเฉพาะเรอง แมกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตงนตบคคลไมไดกำาหนดไวอยางชดเจน กถอวานตบคคลยอมมสทธหนาทได เชน นตบคคลยอมมสทธทจะเปนเจาของทรพยสนโดยการครอบครองปรปกษ มสทธมอบอำานาจและรบมอบอำานาจ มสทธเรยกรองคาสนไหมทดแทนเพอความเสยหายเนองจากถกกระทำาละเมด และมสทธเปนคความในคด เปนตน ในสวนของหนาท นตบคคลกมหนาทเสยภาษเงนได หรอภาษประเภทอนเชนเดยวกบบคคลธรรมดา แมวาอตราภาษอาจแตกตางกบบคคลธรรมดา และนตบคคลกมหนาทปฏบตตามสญญาทนตบคคลนนเปนคสญญา

ตวอยางคำาพพากษาศาลฎกาทวนจฉยปญหาเกยวกบสทธหนาทของนตบคคลวามสทธหนาทอยางบคคลธรรมดา

ฎกาท 1423/2545 โจทกเปนนตบคคลประเภทบรษทจำากดม ก. เปนกรรมการเพยงคนเดยวก. จงมอำานาจกระทำาการแทนโจทก รวมทงมอำานาจแตงตงทนายความใหฟองคดและแมวาวตถประสงคของโจทกจะไมไดระบวาโจทกมวตถประสงคในการดำาเนนคด แตอำานาจในการฟองคดแพงยอมเปนไปตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา 55 เมอปรากฏวาโจทกมขอโตแยงเกยวกบสทธและหนาทตามกฎหมายแพงโจทกจงชอบทจะเสนอคดของตนตอศาลสวนแพงทมเขตอำานาจได

ฎกาท 6557/2541 ตาม ป.พ.พ.มาตรา 66 และ 67 นตบคคลยอมมสทธและหนาทเชนเดยวกบบคคลธรรมดา เวนเสยแตสทธและหนาทนนไมอยภายในขอบแหงอำานาจหนาทหรอวตถประสงคของตนดงไดบญญตหรอกำาหนดไวในกฎหมาย ขอ

51

บงคบหรอตราสารจดตง หรอโดยสภาพจะพงมพงเปนไดเฉพาะแกบคคลธรรมดาเทานน ซงสทธและหนาทของผจดการมรดกนนโดยสภาพมใชสทธและหนาททจะพงมพงเปนไดเฉพาะแกบคคลธรรมดา และบคคลทตองหามมใหเปนผจดการมรดกตามมาตรา 1718 ยอมนำามาใชแกนตบคคลไดเทาทไมขดกบสภาพของนตบคคล ดงนน เมอไมมบทกฎหมายใดทหามนตบคคลมใหเปนผจดการมรดก ประกอบกบผรองเปนผรบพนยกรรมดวย อกทงตามตราสารจดตงมลนธของผรองไดระบไวในขอ 5 วา มลนธอาจไดมาซงทรพยสนโดยวธดงตอไปน... ข.ทรพยสนซงมผยกใหเปนพนยกรรมหรอนตกรรมอน ๆ โดยไมมเงอนไขผกพนใหมลนธตองรบผดในหนสนแตประการใด... การตงใหผรองเปนผจดการมรดกรายน จงอยภายในขอบแหงอำานาจหนาทและไมขดกบวตถประสงคตามทกำาหนดไวในขอบงคบหรอตราสารจดตงมลนธของผรอง

ฎกาท 1361/2527 นตบคคลเปนผรบมอบอำานาจฟองคดแทนได เพราะไมมกฎหมายบญญตหามไว

ฎกาท 773/2526 กรมชลประทานซงเปนนตบคคล ยอมมสทธเปนเจาของครอบครองและดแลรกษาทรพยสนทมไวเพอใชตามวตถประสงคของกรมชลประทานได การทกรมชลประทานเอาทดนพพาทใหจำาเลยเชาในเวลาทกรมชลประทานยงไมจำาเปนตองใช ยอมเปนการกระทำาในการดแลทรพยสนของทางราชการเอาไวไมใหผอนแยงการครอบครองเอาไปโดยมชอบ โดยไมปรากฏวาผดตอวตถประสงคของกรมชลประทาน เมอจำาเลยสมครใจเขาทำาสญญากบกรมชลประทานและเปนผปฏบตผดสญญาเชานน กรมชลประทานยอมมอำานาจฟองจำาเลย

ฎกาท 2791-2792/2524 นตบคคลทจะเปนตวแทนฟองความแทนผอนตามทไดรบมอบอำานาจไมจำาตองมวตถประสงคเปนตวแทนฟองความอกตางหากถาเรองทเปนความอยในขอบเขตวตถประสงคของนตบคคลนน 

ฎกาท 1127/2524 (ป.) สทธและหนาทของผจดการมรดกนนโดยสภาพมใชสทธและหนาททจะพงมพงเปนไดเฉพาะแกบคคลธรรมดา บคคลทตองหามมใหเปนผจดการมรดกตาม ป.พ.พ. มาตรา 1718 ยอมนำามาใชแกนตบคคลไดเทาทไมขดกบสภาพของนตบคคล ไมมบทกฎหมายใดหามนตบคคลมใหเปนผจดการมรดกฉะนน ถาไมขดกบวตถประสงคตามทกำาหนดไวในขอบงคบหรอตราสารจดตงของนตบคคลนนแลว ศาลยอมตงนตบคคลเปนผจดการมรดกไดตามทเหนสมควร ผรองซงเปนวดขอเปนผจดการมรดกซงจะเปนสมบตของวด วดจงเปนผมสวนไดเสย ยอม

52

กระทำาโดยเจาอาวาสซงเปนผแทนของวดเปนผแสดงใหปรากฏตาม ป.พ.พ. มาตรา 75 จงเหนสมควรตงผรองเปนผจดการมรดกได 

ฎกาท 893/2521 โจทกฟองจำาเลยซงเปนนตบคคลวาทำาละเมดตอโจทกใหรบผดชดใชคาเสยหายแกโจทกได

ฎกาท 1322/2519 เรองการฟองคด ไมจำาเปนตองมระบไวในวตถประสงคของหางหนสวนจำากด ซงเปนนตบคคล

ฎกาท 2716/2519 นตบคคลตามกฎหมายของประเทศอน แมจะไมเปนนตบคคลตามกฎหมายไทยกฟองคดในศาลไทยได

ฎกาท 586/2509 วดเปนนตบคคลททำาการรบซอฝากทดนและเรอนไดเชนเดยวกบบคคลธรรมดา วตถประสงคของวดไมจำาตองกลาวในฟอง เพราะไมไดมกฎหมายบญญตใหวดแจงวตถประสงคไวแตอยางใด

ฎกาท 1253/2481 วดอาจไดมาซงทดนอนเปนทธรณสงฆโดยทางครอบครองปรปกษเชนอยางบคคลธรรมดา

3. สทธและหนาททโดยสภาพไมอาจมไดอยางบคคลธรรมดา แมกฎหมายจะบญญตใหนตบคคลมสทธและหนาทไดอยางบคคลธรรมดา แตเนองจากนตบคคลไมใชคนหรอมนษยตามธรรมชาต ดงนน โดยสภาพของนตบคคลเองแลวยอมไมอาจมสทธและหนาทตามกฎหมายในบางเรองไดอยางบคคลธรรมดา ตวอยางเชน สทธในชวตและรางกาย เพราะนตบคคลไมมชวต ไมมรางกาย ไมอาจถกฆาหรอถกทำารายรางกาย หรอสทธในครอบครว ในการหมนสมรส การรบบตรบญธรรม สทธในการเปนผอนบาลหรอผพทกษ หรอสทธทางการเมองในการลงคะแนนเสยงเลอกตง ลงประชามต หรอสมครเขารบการเลอกตง เปนตน

ในสวนหนาททโดยสภาพแลวนตบคคลไมอาจมไดอยางบคคลธรรมดากมหลายอยาง เชน หนาทในการลงคะแนนเสยงเลอกตง หรอหนาทในการเขารบการตรวจคดเลอกเพอเขารบราชการทหาร เปนตน

กจกรรม 4.3.11. สทธและหนาทของนตบคคลเหมอนหรอแตกตางกบของบคคลธรรมดาหรอไมอยางไรแนวตอบ 4.3.1

53

1. โดยหลกแลวถอวาเมอนตบคคลเปนบคคลตามกฎหมายยอมมสทธและหนาทอยางบคคลธรรมดา ตาม ป.พ.พ. มาตรา 66 อยางไรกตาม เนองจากนตบคคลจดตงขนโดยอาศยอำานาจแหงกฎหมาย หากกฎหมายทกอตงนตบคคลชนดนนๆไดบญญตใหนตบคคลมวตถประสงค อำานาจ และหนาทอยางไร สทธและหนาทของนตบคคลกตองอยภายใตขอบเขตทกฎหมายกำาหนดไว หรอถาเปนนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน กมกจะตองระบวตถประสงคไวในขอบงคบ หรอตราสารจดตงนตบคคลนน สทธและหนาทของนตบคคลดงกลาวกอยภายใตขอบแหงเอกสารการจดทะเบยนนน อยางไรกตาม นตบคคลทไมใชบคคลธรรมดากยอมไมอาจมสทธหรอหนาททโดยสภาพแลวมแตบคคลธรรมดาเทานนทจะมสทธหนาทเชนนน เชน สทธในการลงคะแนนเสยงเลอกตง หรอหนาทในการเขารบการตรวจคดเลอกเพอเขารบราชการทหาร เปนตน

เรองท 4.3.2 การจดการนตบคคล

โดยทนตบคคลถอเปนบคคลทมสทธและหนาทตามกฎหมาย แตเนองจากนตบคคลไมใชบคคลธรรมดาทมชวตจตใจ มความคด และมการกระทำาทางกายภาพไดเอง การจดการนตบคคลจงตองอาศยบคคลธรรมดาเปนผดำาเนนการ ป.พ.พ.ไดกำาหนดหลกเกณฑและวธการในการจดการนตบคคลอนเปนหลกทวไปไว หมายความวา หากกฎหมายทใชบงคบแกนตบคคลประเภทใดมบทบญญตไวโดยเฉพาะ กตองใชบทบญญตนนบงคบแกนตบคคลดงกลาว เชน สมาคม มลนธ หางหนสวนทจดทะเบยน หางหนสวนจำากด และบรษทจำากด มบทบญญตเฉพาะอยใน ป.พ.พ.เอง หรอในกฎหมายอนทกำาหนดหลกเกณฑและวธจดการนตบคคลอยางพระราชบญญต แต

54

ถาไมมบทบญญตในเรองใดไวโดยเฉพาะกตองนำา ป.พ.พ. เรองนตบคคล ในสวนบทเบดเสรจทวไปนมาบงคบใช

สำาหรบการศกษาในเรองการจดการนตบคคลนจะแยกพจารณาเปน 2 เรอง กลาวคอ

1. ผมอำานาจจดการแทนนตบคคล และ2. วธการดำาเนนกจการของนตบคคล1. ผมอำานาจจดการนตบคคล ป.พ.พ. มาตรา 70 ไดบญญตถงผมอำานาจจดการนตบคคลไวดงนมาตรา 70 “นตบคคลตองมผแทนคนหนงหรอหลายคน ทงนตามท

กฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตงจะไดกำาหนดไวความประสงคของนตบคคลยอมแสดงออกโดยผแทนของนตบคคล”จากบทบญญตนทำาใหเหนวาในการจดการนตบคคลตองมบคคลธรรมดาทเปน

ผแทนของนตบคคลซงจะเปนผมอำานาจแสดงเจตนากระทำาการตางๆในนามของนตบคคล เสมอนวาเปนเจตนาและการกระทำาของนตบคคลนนเอง ปญหาวาผใดเปนผแทนของนตบคคลกตองพจารณาจากรปแบบของการกอตงนตบคคลดงทไดศกษาไปแลว

(ก) กรณนตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง เมอเปนนตบคคลทกฎหมายใหกอตงขนโดยตรงกตองพจารณาจากบทบญญตของกฎหมายฉบบนนเอง หรอจากกฎหมายทเกยวของวาบคคลใดเปนผแทนของนตบคคลนน กลาวคอ

นตบคคลทเปนทบวงการเมอง กฎหมายบญญตใหผบงคบบญชาสงสดในหนวยงานนนเปนผแทน ในสวนราชการสวนกลาง สำานกนายกรฐมนตร มนายกรฐมนตรเปนผแทน กระทรวง มรฐมนตรเปนผแทน กรม มอธบดเปนผแทน สำานกหรอสำานกงานทมฐานะเทยบเทากรม มเลขาธการหรอผอำานวยการเปนผแทน แลวแตกรณ เปนตน ราชการสวนภมภาค จงหวด มผวาราชการจงหวดเปนผแทน78 สวนราชการสวนทองถน เชน องคการบรหารสวนจงหวด79 มนายกองคการบรหารสวน

78 พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 253479 พระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ. 2540

55

จงหวดเปนผแทน เทศบาล มนายกเทศมนตรเปนผแทน80 องคการบรหารสวนตำาบล มนายกองคการบรหารสวนตำาบลเปนผแทน81 เปนตน

นตบคคลทเปนกองทน – ตองพจารณาตามกฎหมายทกอตงนตบคคลนนวา บคคลใดเปนผแทนของนตบคคล เชน กองทนบำาเหนจบำานาญขาราชการ มเลขาธการคณะกรรมการกองทนบำาเหนจบำานาญขาราชการเปนผแทน82 กองทนสนบสนนการวจย มผอำานวยการสำานกงานกองทนสนบสนนงานวจยเปนผแทนทงกองทนและสำานกงาน83

นตบคคลทเปนรฐวสาหกจ ตองพจารณาตามกฎหมายทกอตงนตบคคลนน–วา บคคลใดเปนผแทนของนตบคคลนน เชน การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย การประปาสวนภมภาค และการกฬาแหงประเทศไทย มผวาการเปนผแทน องคการเภสชกรรม สำานกงานสลากกนแบงรฐบาล มผอำานวยการเปนผแทน เปนตน

นตบคคลทเปนองคกรหรอสภาวชาชพ พจารณาจากกฎหมายทกอตง–นตบคคลเชนกน เชน เนตบณฑตยสภา มนายกเนตบณฑตยสภาเปนผแทน สภาทนายความ มนายกสภาทนายความเปนผแทน สภาวศวกรมนายกสภาวศวกรเปนผแทน และสภาวชาชพบญช มนายกสภาวชาชพบญชเปนผแทน เปนตน

นตบคคลทเปนองคกรทางศาสนา วดในพทธศาสนา มเจาอาวาสเปนผแทน– 84

(ข) กรณนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน นตบคคลทกอตงขนโดยรปแบบนจะมเอกสารการกอตงซงอาจเปนขอบงคบ หรอตราสารการจดตงอน ทจะมระบผแทนผมอำานาจกระทำาการแทนนตบคคลไวในเอกสารเหลานน ดงทบญญตในมาตรา 70 วรรคหนง ดงกลาว ตวอยางเชน

สมาคม และมลนธ มคณะกรรมการของสมาคมหรอมลนธนนเปนผแทน85 สวนรายละเอยดทเปนขอกำาหนดเกยวกบคณะกรรมการ ไดแก จำานวนกรรมการ การตงกรรมการ วาระในการดำารงตำาแหนงของกรรมการ การพนจากตำาแหนงของ

80 พระราชบญญตเทศบาล พทธศกราช 249681 พระราชบญญตสภาตำาบลและองคการบรหารสวนตำาบล พ.ศ. 253782 พระราชบญญตบำาเหนจบำานาญขาราชการ พ.ศ. 2539 มาตรา 2583 พระราชบญญตกองทนสนบสนนการวจย พ.ศ. 2535 มาตรา 2084 พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 มาตรา 3185 ป.พ.พ. มาตรา 87 และ 123

56

กรรมการ และการประชมของคณะกรรมการ กจะมระบอยในขอบงคบของสมาคมหรอมลนธซงถอเปนตราสารจดตงทตองแนบไปกบคำาขอจดทะเบยนกอตงสมาคมหรอมลนธดงไดเคยกลาวไวแลว

หางหนสวนสามญทจดทะเบยน ตามปกตหนสวนแตละคนมสทธจดการงานของหาง ถอเปนหนสวนผจดการทเปนผแทนของหางหนสวนได เวนแตเมอจดทะเบยนแลวในการรายการลงทะเบยนเพอจดทะเบยนเปนนตบคคลไดมการระบชอหนสวนบางคนใหเปนผจดการ หนสวนทมระบชอไวนนกเปนผแทนของหางหนสวนสามญทจดทะเบยน

หางหนสวนจำากด มหนสวนผจดการเปนผแทน โดยตองระบชอหนสวนผจดการในรายการลงทะเบยนเพอจดทะเบยน

บรษทจำากด มผแทนคอกรรมการบรษทผมอำานาจกระทำาการแทน โดยคำาขอและขอความทลงในทะเบยนทกรรมการขอจดทะเบยนบรษทตองมรายการทระบชอ อาชพ และทอยของกรรมการบรษททกคน รวมทงจำานวนหรอชอกรรมการซงจะลงชอเปนสำาคญผกพนบรษทไดดวย86

สหกรณ มคณะกรรมการดำาเนนการสหกรณเปนผแทน โดยตองระบเรองการเลอกตง การดำารงตำาแหนง การพนจากตำาแหนงและการประชมของคณะกรรมการดำาเนนการสหกรณไวในขอบงคบสหกรณ87

หอการคา มคณะกรรมการของหอการคาเปนผแทน โดยตองระบเรองการดำาเนนกจการของหอการคา การตง การออกจากตำาแหนงและการประชมของกรรมการตลอดจนการประชมใหญ ไวในขอบงคบของหอการคา88 เปนตน

2. การดำาเนนกจการของนตบคคล 2.1 การแสดงเจตนาของนตบคคลโดยผแทนของนตบคคล นตบคคล

ตองดำาเนนกจการโดยผแทนของนตบคคล ซงความประสงคของนตบคคลยอมแสดงออกโดยผแทนของนตบคคล ตามมาตรา 70 วรรคสอง ขางตน นตบคคลกตองผกพนในการดำาเนนกจการของผแทนของนตบคคลนน

86 ป.พ.พ. มาตรา 111187 พระราชบญญตสหกรณ พ.ศ. 2542 มาตรา 51 และ 4388 พระราชบญญตหอการคา พ.ศ. 2509 มาตรา 25 และ 13

57

ตวอยางคำาพพากษาศาลฎกาเกยวกบการแสดงเจตนาของนตบคคลโดยผแทนของนตบคคล

ฎกาท 2613-2614/2548 ตามหนงสอรบรองการจดทะเบยนหางหนสวนจำากด ปรากฏวาจำาเลยท 2 เปนหนสวนผจดการของหางหนสวนจำากดจำาเลยท 1 มอำานาจลงลายมอชอทำานตกรรมใด ๆ แทนจำาเลยท 1 โดยไมตองมตราประทบและไมมขอจำากดอำานาจ ทงจำาเลยท 2 สงจายเชคพพาทเพอชำาระหนคาสนคาของจำาเลยท 1 กรณจงถอไดวาทจำาเลยท 2 ลงลายมอชอในเชคพพาทเปนการกระทำาในนามหรอแทนจำาเลยท 1 อนเปนการแสดงออกถงความประสงคของนตบคคลโดยผแทนโดยไมจำาตองมตราประทบของจำาเลยท 1 จำาเลยท 1 จงตองมความผดตาม พ.ร.บ.วาดวยความผดอนเกดจากการใชเชคฯ รวมกบจำาเลยท 2 ดวย

ฎกาท 1475/2548 สหกรณโจทกเปนนตบคคล ตามขอบงคบของโจทกระบใหคณะกรรมการดำาเนนการของโจทกมอำานาจหนาทดำาเนนกจการทงปวงใหเปนไปตามขอบงคบและตามมตของทประชมใหญ ซงรวมทงใหฟองตอสคดหรอดำาเนนคดเกยวกบกจการของโจทก เมอคณะกรรมการดำาเนนการมมตทประชมให ณ รองประธานกรรมการเปนผแทนของโจทกในการดำาเนนคดแกจำาเลยทงสาม ซงเปนไปตามขอบงคบของโจทก เทากบวาโจทกเปนผฟองคดเอง กรณไมตองดวย ป.พ.พ. มาตรา 801 (5) โจทกจงมอำานาจฟองจำาเลยทงสาม โดยไมจำาตองมหนงสอมอบอำานาจให ณ ดำาเนนการแตอยางใด

ฎกาท 3160/2545 รฐมนตรมคำาสงมอบอำานาจใหผวาราชการจงหวดฟองคดแทนโจทก แมขณะทโจทกฟองคดน นาย ธ. จะพนจากตำาแหนงรฐมนตรวาการกระทรวงการคลงโจทกไปแลวกตาม แตเมอคำาสงมอบอำานาจไมไดถกยกเลกเพกถอน คำาสงมอบอำานาจดงกลาวของนาย ธ. คงมผลสมบรณตามกฎหมาย โจทกจงมอำานาจฟองจำาเลยเปนคดน

ฎกาท 6470/2544 จำาเลยท 2 และท 3 ตางเปนกรรมการผมอำานาจลงลายมอชอแทนบรษทจำาเลยท 4 เมอจำาเลยท 2 และท 3 ลงลายมอชอรวมกน และประทบตราสำาคญของจำาเลยท 4 ในสญญาคำาประกนแทนจำาเลยท 4 ในฐานะผคำาประกนอนเปนการกระทำาแทนจำาเลยท 4 ตรงตามขอบงคบของจำาเลยท 4 ทไดจดทะเบยนไวในหนงสอรบรองเอกสารหมาย จ. 5 ทงในหนงสอรบรองเอกสารหมาย จ. 5 กมไดมขอความจำากดอำานาจของกรรมการผมอำานาจไว การลงลายมอชอของ

58

จำาเลยท 2 และท 3 รวมกนในฐานะกรรมการจำาเลยท 4 พรอมประทบตราจำาเลยท 4 ดงกลาว ยอมมผลผกพนจำาเลยท 4

ฎกาท 17/2543 นตบคคลอาคารชดโจทกมผจดการคอบรษท บ. และมการแตงตงให พ.เปนผดำาเนนการแทนนตบคคลในฐานะผจดการ พ. ยอมเปนผจดการของโจทกและมอำานาจหนาทเปนผแทนของโจทกดวย พ.ลงชอในหนงสอมอบอำานาจใหฟองคด  ในฐานะผจดการของโจทกเทากบโจทกเปนผมอบอำานาจเอง  เชนเดยวกบหวหนาสวนราชการทเปนนตบคคลมอบอำานาจใหบคคลอนฟองคดแทนสวนราชการนน

ฎกาท 5458/2541 การทกรรมการผมอำานาจทำาการแทนบรษทโจทกลงลายมอชอในสญญาเชาซอเพยงคนเดยว ไมครบถวนตามหนงสอรบรองของโจทกทกำาหนดใหกรรมการสองคนลงลายมอชอรวมกนและประทบตราสำาคญของบรษทจงจะผกพนโจทก ดงนยอมมผลเทากบโจทกไมไดลงลายมอชอในสญญาเชาซอ สญญาเชาซอจงตกเปนโมฆะตาม ป.พ.พ. มาตรา 572 วรรคสอง โจทกไมมอำานาจฟอง 

ขอสงเกต คำาวา ผแทน ในทนมความหมายแตกตางจากคำาวา ตวแทน “ ” “ ”โดยทนตบคคลโดยสภาพไมมชวต ไมใชคนจรงๆ แตเมอมสทธและหนาท ในเบองตนการดำาเนนการของนตบคคลจงตองกระทำาผานบคคลธรรมดาทเรยกวา ผแทน ซง“ ”เกดขนโดยกฎหมาย หรอขอบงคบ หรอตราสารจดตงนตบคคลนน และเปนผกระทำาการโดยแสดงเจตนาของนตบคคลภายใตขอบวตถประสงคแหงนตบคคลนนโดยตรง สวน ตวแทน เกดจากสญญาซงบคคลหนงเรยกวา ตวแทน มอำานาจทำาการแทน“ ” “ ”อกบคคลหนง เรยกวา ตวการ และตกลงทำาการ โดยการเปนตวแทนอาจเกดจาก“ ”การแตงตงโดยชดแจงหรอโดยปรยายกได89 ตวแทนตามกฎหมายจงเกดจากสญญาเทานน ดงนน ตวแทนของนตบคคลจงตองเกดจากการแตงตงของผแทนของนตบคคล ตองมผแทนของนตบคคลกอนจงจะเกดตวแทนของนตบคคลได นกศกษาตองควรตองทำาความเขาใจแยกแยะความแตกตางใหได มเชนนนอาจเกดความสบสนได เพราะทงผแทนและตวแทนของนตบคคลตางกกระทำาการแทนนตบคคลเชนเดยวกน และในการดำาเนนการของผแทนและตวแทนของนตบคคลอาจมการแตงตงผแทนคนใดคนหนงของนตบคคลใหเปนตวแทนของนตบคคลกได เชน สมาคมแหงหนงมคณะกรรมการเปนผแทนของสมาคม คณะกรรมการอาจแตงตงใหนายเขยว

89 ป.พ.พ. มาตรา 797

59

กรรมการคนหนงเปนตวแทนมอำานาจในการดำาเนนกจการของสมาคมตามทคณะกรรมการกำาหนดได นายเขยวจงมฐานะหนงเปนผแทนของสมาคม อกฐานะกเปนตวแทนของสมาคมดวย

มปญหาวานตบคคลเปนผแทนของนตบคคลไดหรอไม ผเขยนมความเหนวา เมอไมมบทบญญตของกฎหมายใดหามไว และเมอพจารณาโดยสภาพแลวแมการแสดงเจตนาของนตบคคลยอมตองทำาโดยบคคลธรรมดา แตหากนตบคคลมนตบคคลเปนผแทน ผแทนทเปนนตบคคลนนกยงสามารถแสดงเจตนาของนตบคคลไดผานทางผแทนของนตบคคลทเปนบคคลได ทำานองเดยวกบทนตบคคลสามารถเปนผจดการมรดกได หรอกรณกองทนรวมซงเปนนตบคคลตามพระราชบญญตหลกทรพยและตลาดหลกทรพย พ.ศ. 2535 มบรษทหลกทรพยซงเปนนตบคคลเปนผจดการกองทน ซงเทากบเปนผแทนของนตบคคลกองทนนนเอง90

2.2 การดำาเนนกจการกรณมผแทนของนตบคคลหลายคน ป.พ.พ. มาตรา 71 บญญตวา ในกรณทนตบคคลมผแทนหลายคน การ“

ดำาเนนกจการของนตบคคลใหเปนไปตามเสยงขางมากของผแทนนตบคคลนน เวนแตจะไดมขอกำาหนดไวเปนประการอนในกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตง”

หากนตบคคลมผแทนเพยงคนเดยว ผแทนของนตบคคลผนนกสามารถดำาเนนกจการแทนนตบคคลไดเอง แตถานตบคคลมผแทนหลายคน การดำาเนนกจการของนตบคคลกตองทำาโดยเสยงสวนใหญ หมายถง เสยงเกนครงของจำานวนผแทนของนตบคคลทอยในทออกเสยงนน ตวอยางเชน สมาคมซงมคณะกรรมการเปนผแทนจำานวน 9 คน การดำาเนนกจการใดของสมาคมตองมคณะกรรมการอยางนอย 5 คน แสดงเจตนาใหดำาเนนกจการของสมาคมไปในทางใดทางหนง อาจลงลายมอชอในหนงสอมอบอำานาจใหบคคลใดกระทำาการแทนนตบคคล หรอหากมการประชมคณะกรรมการเพอการดำาเนนกจการอยางใดอยางหนงของสมาคม กตองอาศยเสยงของกรรมการมากกวากงหนงของกรรมการทเปนองคประชมในวนนนซงเปนเสยงขางมากจงดำาเนนกจการตามทเสยงขาง หากมกรรมการมาประชม 7 คน ซงครบองคประชมโดยชอบตามขอบงคบของสมาคมแลว การดำาเนนกจการของสมาคมกตองใชเสยงกรรมการ 4 คนขนไป เปนตน แตหากกรรมการของสมาคมมาประชม 8 90 พระราชบญญตหลกทรพยและตลาดหลกทรพย พ.ศ. 2535 มาตรา 117, 125 และ 126

60

คน เพอลงมตในการใดเรองหนง แตกรรมการมความเหนแตกตางกนและลงคะแนน 4 ตอ 4 สมาคมกยงไมสามารถดำาเนนการในเรองนนตอไปได เพราะยงไมมเสยงขางมากในการดำาเนนการอยางใด หากไมมขอบงคบเปนอยางอน หรอมขอบงคบในการประชมใหประธานในทประชมมอำานาจชขาดได อยางกรณบรษทจำากดมบทบญญตเกยวกบอำานาจชขาดของประธานในทประชมไวโดยเฉพาะ91

ในทางปฏบต ผแทนหลายคนของนตบคคลมกจะมอบอำานาจใหผแทนของนตบคคลบางคน หรอผบรหารนตบคคลนนเพยง 1 หรอ 2 คนเปนผมอำานาจในการดำาเนนกจการของนตบคคลในเรองทวไปๆได เพอความสะดวกรวดเรวและความคลองตวในการดำาเนนกจการตามปกตของนตบคคล เชน สมาคมโดยคณะกรรมการอาจมอบอำานาจใหนายกสมาคมเปนตวแทนดำาเนนกจการทวไปได เวนแตในเรองสำาคญๆ คณะกรรมการผแทนของนตบคคล

อยางไรกตาม หากมกฎหมายทใชบงคบแกการดำาเนนกจการของนตบคคลนน หรอมขอบงคบ หรอตราสารจดตงของนตบคคลกำาหนดไวเปนอยางอนซงแตกตางจากมาตรา 71 ตวอยางเชน

ป.พ.พ. มาตรา 1220 บญญตวา บรษทจำากดอาจเพมทนของบรษทขนได“ดวยการออกหนใหมโดยมตพเศษของประชมผถอหน ” ดงนน กรรมการผมอำานาจซงเปนผแทนของบรษทไมอาจจะดำาเนนการเองได หรอ

มลนธหนงอาจมขอบงคบเปนพเศษเกยวกบการดำาเนนกจการในบางเรอง เชนกำาหนดในขอบงคบวา มลนธอาจใหทนการศกษาแกนกเรยนทยากจนไดไมเกนคนละ “10,000 บาท ตอป เวนแตมเหตผลพเศษทอาจใหทนจำานวนมากกวานน ซงตองทำาโดยเสยง 3 ใน 4 ของจำานวนกรรมการทงหมด การดำาเนนกจการการใหทนการ”ศกษากตองเปนไปขอบงคบน ไมนำามาตรา 71 มาใชบงคบ เปนตน

เรองการดำาเนนกจการของนตบคคลในกรณมผแทนของนตบคคลหลายคนมคำาพพากษาศาลฎกาวนจฉยไวดงตวอยางตอไปน

ฎกาท 2128/2537 สหกรณโจทกมคณะกรรมการดำาเนนการ 15 คน โดยม ช. เปนประธานกรรมการ ตามขอบงคบของโจทกระบอำานาจและหนาทของคณะกรรมการดำาเนนการในเรองอำานาจฟองคดเปนอำานาจของคณะกรรมการดำาเนนการโดยเฉพาะ เวนแตจะไดมอบหมายใหกรรมการหรอผจดการทำาแทนตามมาตรา 24 แห

91 ป.พ.พ. มาตรา 1193

61

งพระราชบญญตสหกรณพ.ศ. 2511 แตในการฟองคดนไมปรากฏวาคณะกรรมการไดมอบหมายให ช. ประธานกรรมการและ ก. ผจดการของโจทกดำาเนนการฟองคดแทนโจทก แม ช. เปนกรรมการผหนงของโจทก แตลำาพงเพยง ช. คนเดยวมใชเสยงขางมากของคณะกรรมการดำาเนนการของโจทก ตามความใน ป.พ.พ. มาตรา 77 (เดม) (เทยบเคยงมาตรา 71 ในปจจบน) จงไมอาจดำาเนนกจการของโจทกได ดงนน การท ช. และ ก.ลงลายมอชอและประทบตราของโจทกในใบแตงทนายความ จงไมมอำานาจฟองคดแทนโจทก

ฎกาท 119/2524 พระราชบญญตสหกรณ พ.ศ.2511 มาตรา 24 บญญตใหคณะกรรมการดำาเนนการของสหกรณจำากดเปนผดำาเนนการและ เปนผแทนสหกรณจำากดในกจการอนเกยวกบบคคลภายนอก และคณะกรรมการจะมอบหมายใหกรรมการคนหนงหรอหลายคน ทำาการแทนกไดแตตามกฎหมายและขอบงคบของสหกรณโจทก มไดกำาหนดไววาในการดำาเนนกจการตางๆ คณะกรรมการดงกลาว จะตองลงชอครบทกคนหรอไมเพยงใด จงตองนำาบทบญญตทวไป เกยวกบนตบคคลตาม ป.พ.พ.มาใชบงคบ  ซงมาตรา 77 (เดม) (เทยบเคยงมาตรา 71 ในปจจบน) กำาหนดใหเปนไปตามเสยงขางมาก ดงนน เมอ คณะกรรมการดำาเนนการของโจทก 6 คนในจำานวน 7 คนไดลงชอ ในหนงสอมอบอำานาจให ค.ฟองคด จงเปนเสยงขางมากตามนย แหงบทกฎหมายดงกลาว หนงสอมอบอำานาจของโจทกจงสมบรณตามกฎหมาย

ฎกาท 1889/2523 บทบญญตมาตรา 100 แหงพระราชบญญตแรงงานสมพนธ พ.ศ. 2518 เปนเพยง กำาหนดใหสหภาพแรงงานดำาเนนกจการตาง ๆ โดยทางผแทนทงหลายทเรยกวาคณะกรรมการเทานน และไมมมาตรา อนใดบงคบวา สหภาพแรงงานจะดำาเนนกจการใด ๆ ไดตองอาศยความเหนชอบของคณะกรรมการทกคน เมอขอบงคบของสหภาพ แรงงานโจทกมไดระบไวเปนอยางอน กรณจงตองบงคบตาม   ป.พ.พ. มาตรา 77 (เดม) (เทยบเคยงมาตรา 71 ในปจจบน) วาการจะทำาความตกลงตาง ๆ  ในทางอำานวยกจการของนตบคคลนน ใหเปนไปตามเสยงขางมาก ในหมผจดการทงหลายดวยกน

2.3 กรณมการเปลยนตวผแทนของนตบคคลหรอเปลยนแปลงอำานาจของผแทน

62

ป.พ.พ. มาตรา 72 บญญตวา การเปลยนตวผแทนของนตบคคล หรอ“การจำากดหรอแกไขเปลยนแปลงอำานาจของผแทนของนตบคคล ใหมผลตอเมอไดปฏบตตามกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตงแลว แตจะยกขนเปนขอตอสบคคลภายนอกผกระทำาการโดยสจรตมได”

การเปลยนแปลงตวผแทนของนตบคคลกด หรอการแกไขเปลยนแปลงอำานาจของผแทนนตบคคลกด เปนเรองปกตในการดำาเนนกจการของนตบคคล แตกมผลตอการดำาเนนกจการของนตบคคลโดยตรง เนองจากเมอผแทนของนตบคคลออกจากการเปนนตบคคลแลว ผนนกไมมอำานาจดำาเนนกจการแทนนตบคคลอกตอไป โดยหลกแลว การกระทำาของบคคลนนหลงจากนนกไมผกพนนตบคคล เชน นาย ก.เปนกรรมการผมอำานาจทำาการแทนบรษท ข. ตอมาในป 2553 นาย ก. ออกจากการเปนกรรมการบรษท การทนาย ก. ไปดำาเนนกจการใดในป 2554 จงไมผกพนบรษท ข. เพราะขณะนนนาย ก.ไมไดเปนผแทนของบรษท ข.แลว เชนเดยวกบเรองอำานาจของผแทนของนตบคคล ถาทำานอกเหนออำานาจทมเพราะมการเปลยนแปลงอำานาจของผแทนนตบคคลผนน การกระทำานอกขอบอำานาจทมยอมจะไมผกพนนตบคคล และเมอการเปนผแทนของนตบคคลรวมทงขอบเขตอำานาจของนตบคคลตองเปนไปตามกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตง การเปลยนตวผแทนกยอมตองเปนไปตามกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตงดวยเชนกน กรณของนตบคคลทจดตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรงจะไมมปญหานก เพราะอำานาจหนาทและผแทนของนตบคคลกยอมเปนไปตามทกฎหมายบญญต ซงจะมความชดเจน เชน การเปลยนตวผแทนของหนวยงานราชการทมฐานะเปนนตบคคลซงคอเปลยนแปลงตวหวหนาหรอผบงคบบญชาของหนวยงานนน กเปนไปตามขนตอนของกฎหมายและระเบยบทเกยวของ สำาหรบนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน ตามกฎหมายทเกยวของมกจะตองใหมการแจงการเปลยนแปลงนนตอนายทะเบยนทรบจดทะเบยนดวย เชน การเปลยนแปลงตวกรรมการมลนธ หรอกรรมการบรษท เปนตน

ตวอยางคำาพพากษาศาลฎกาฎกาท 1715/2551 หลงจากศาลชนตนมคำาพพากษาแลว นตบคคลโจทก

ไดจดใหมการประชมใหญเมอวนท 1 เมษายน 2549 โจทกเปลยนแปลงผจดการนตบคคลอาคารชดจาก ป.มาเปน ภ. และไดมการจดทะเบยนแลว ดงน ภ. จงอยในฐานะผมอำานาจกระทำาการแทนโจทกได แม ป. ผจดการนตบคคลคนเดมเปนผยน

63

อทธรณและเปนผลงลายมอชอแตงทนายความไวกตาม แตเมอโจทกไดจดทะเบยนเปลยนแปลงผจดการนตบคคลอาคารชดมาเปน ภ. แลว ภ. ยอมมอำานาจถอนอทธรณและถอนทนายความ หาใชเปนอำานาจของ ป. ไม และการจดทะเบยนเปลยนแปลงผจดการนตบคคลอาคารชดเปนไปตามมตทประชมครงใหมภายหลงจากศาลชนตนมคำาพพากษาแลว มไดอาศยมตทประชมทยงเปนขอพพาทในคด อกทงการถอนฟองหรอถอนอทธรณเปนสทธของโจทกทจะกระทำาได หาใชเปนการใชสทธโดยไมสจรตไม

ขอสงเกต หากขณะทำาการแทนนตบคคลยงอยในฐานะผแทนนตบคคล การนนยอมไมเสยไปแมภายหลงบคคลนนจะไมไดเปนผแทนนตบคคลแลว

ฎกาท 1642/2527 สญญามดจำากอสรางมขอความระบวา ป. ทำาสญญาในฐานะทเปนกรรมการผจดการบรษทจำาเลย มใชทำาในนามของตนเองแมอำานาจกรรมการของบรษทจำาเลยทจดทะเบยนไวจะตองมกรรมการสองคนรวมกนลงลายมอชอและประทบตราสำาคญของบรษทเมอ ป. เปนกรรมการและคณะกรรมการบรษทแตงตงให ป. เปนผจดการบรษทจำาเลย ป. แตผเดยวยอมมอำานาจ ทำาสญญาแทนจำาเลย ทงบรษทจำาเลยกยอมรบเอาผลแหงการกระทำาของ ป. ตลอดมาเพอจะอางวา ป. ไมมอำานาจ หลงจากทมการเปลยนกรรมการใหม จงไมมผลลบลางสญญาททำาไวแลว สญญาดงกลาวจงผกพนจำาเลย

เนองจากการเปลยนแปลงผแทนของนตบคคลหรออำานาจของผแทนของนตบคคล โดยเฉพาะนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยนจะเปนเรองภายในทนตบคคลนนดำาเนนการกนเอง บคคลภายนอกทเกยวของหรอมหรอจะมนตสมพนธกบนตบคคลนนอาจไมทราบถงการเปลยนแปลง กฎหมายจงมบทบญญตใหความคมครองแกบคคลภายนอกนน ตามขอความตอนทายของมาตรา 72 ตอนทายทวา

แตจะยกขนตอสบคคลภายนอกผสจรตไมได“ ” คำาวา สจรต“ ” ในทนหมายความวา ไมทราบวามการเปลยนแปลงตวผแทนหรออำานาจของผแทนของนตบคคลนน ตวอยางเชน ขณะขาวเปนกรรมการผมอำานาจกระทำาการแทนบรษท ก. ไดตดตอขอกเงนจากธนาคารเพอใชในกจการของบรษท แตกอนทำาสญญากเงนกบธนาคารเพยง 5 วน ขาวออกจากการเปนกรรมการบรษท ก. แตยงคงไปลงชอเปนในสญญากเงนกบธนาคารในนามบรษท โดยธนาคารยงไมทราบวาบรษท ก.มการเปลยนแปลงตวกรรมการผมอำานาจกระทำาการแทนบรษทแลว ธนาคารจายเงนกแกบรษท ก. ตอมา

64

บรษท ก. ไมชำาระหนเงนกตามกำาหนด ธนาคารฟองรองขอใหบงคบบรษท ก.ชำาระหนเงนกทคางชำาระ เชนน บรษท ก. ไมสามารถยกขอตอสวาบรษท ก.ไมผกพนเนองจากขณะทำาสญญากขาวไมใชผแทนบรษทแลว เนองจากธนาคารทำาสญญากเงนไปโดยสจรต ไมทราบเรองการเปลยนแปลงกรรมการนน

ตวอยางคำาพพากษาศาลฎกาในเรองนฎกาท 878/2523 การทโจทกขายปยพพาทใหกโดยเชอวา ธ.มอำานาจสงซอ

ปยแทนจำาเลยไดตามเอกสาร และทเคยปฏบตตอกนเรอยมาจากการสงซอปย 2 คราวกอน การเปลยนแปลงอำานาจของผชวยผจดการของจำาเลยทใหเปนตวแทน จำาเลยกมไดแจงใหโจทกทราบ ดงน จำาเลยจะยกขนตอสโจทกผกระทำาการโดยสจรตและตองเสยหายจากการนนหาไดไม

2.4 กรณการตงผแทนชวคราวของนตบคคล ป.พ.พ. มาตรา 73 บญญตวา ถามตำาแหนงวางลงในจำานวนผแทนของ“

นตบคคล และมเหตอนควรเชอวาการปลอยตำาแหนงวางไวนาจะเกดความเสยหายขนได เมอผมสวนไดเสยหรอพนกงานอยการรองขอ ศาลจะแตงตงผแทนชวคราวขนกได”

ตำาแหนงผแทนของนตบคคลอาจวางลงไดเนองจากผแทนนนตาย หรอตกเปนคนไรความสามารถ หรอพนจากตำาแหนงดวยเหตใด จนนตบคคลนนไมมผแทน หรอกรณทมผแทนหลายคน จำานวนตำาแหนงของผแทนวางจนไมมจำานวนผแทนพอจะดำาเนนกจการของนตบคคลนนได อาจทำาใหนตบคคลนนไดรบความเสยหาย ไมสามารถดำาเนนกจการไปได กฎหมายจงแกไขปญหานโดยมบทบญญตใหอำานาจศาลในการแตงตงผแทนชวคราวของนตบคคลตามทผมสวนไดเสยหรอพนกงานอยการรองขอ ผมสวนไดเสยหมายถง บคคลทมผลประโยชนเกยวของกบนตบคคลนน อาจเปนสมาชก กรรมการ หนสวน ผถอหน หรอเจาหนของนตบคคลนน เชน กรรมการของมลนธทงหมดเกดอบตเหตเสยชวตขณะเดนทางรวมกนไปตางประเทศ และไมมขอบงคบของมลนธการแตงตงกรรมการใหมในกรณเชนน สมาชกของมลนธอาจยนคำารองขอตอศาลใหมคำาสงแตงตงกรรรมการชวคราวเพอเปนผแทนชวคราวของมลนธได

อยางไรกตาม ตองเปนกรณทตามกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตงของนตบคคลนน ไมอาจแตงตงผแทนคนใหมหรอมไมมผทำาหนาทแทนผแทนทตำาแหนง

65

วางลงไดเอง กรณทจะมการแตงตงผแทนชวคราวตามมาตรานจะเกดขนเฉพาะนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน สวนนตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรงจะไมมกรณการรองขอใหแตงตงผแทนชวคราว เพราะกฎหมายทกอตงนตบคคลนนหรอกฎหมายทเกยวของจะมบทบญญต ตวอยางเชน

หนวยราชการทเปนทบวงการเมอง เชน กรม มอธบดเปนผแทน หากตำาแหนงอธบดวางลง กจะมกฎหมายบญญตใหรองอธบดหรอบคคลอนทมการแตงตงมาทำาหนาทเปนผรกษาราชการแทนซงจะเปนผแทนของกรมแทนอธบด92 หรอกรณตำาแหนงผวาราชการกรงเทพมหานครซงเปนผแทนของกรงเทพมหานครวางลง ดวยเหตทผวาราชการกรงเทพมหานครพนจากตำาแหนง หรอไมสามารถปฏบตหนาทได พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 กมบทบญญตกำาหนดผรกษาราชการแทนไว 93 เปนตน

แตในทางปฏบตกรณทอาจเกดขนไดมกเปนเรองทผแทนนตบคคลซงเปนกรรมการมความเหนในการดำาเนนกจการของนตบคคลแตกตางกน แตกรรมการฝาย92 พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534 มาตรา 46 วรรคหนง บญญตวา ในกรณทไมมผดำารงตำาแหนงอธบด หรอมแตไมอาจปฏบตราชการไดใหรองอธบดเปนผ“รกษาราชการแทน ถามรองอธบดหลายคน ใหปลดกระทรวงแตงตงรองอธบดคนใดคนหนงเปนผรกษาราชการแทน ถาไมมผดำารงตำาแหนงรองอธบดหรอมแตไมอาจปฏบตราชการได ใหปลดกระทรวงแตงตงขาราชการในกรมซงดำารงตำาแหนงเทยบเทารองอธบด หรอขาราชการตงแตตำาแหนงหวหนากองหรอเทยบเทาขนไปคนใดคนหนงเปนผรกษาราชการแทน แตถานายกรฐมนตรสำาหรบสำานกนายกรฐมนตร หรอรฐมนตรวาการกระทรวงเหนสมควรเพอความเหมาะสมแกการรบผดชอบการปฏบตราชการในกรมนน นายกรฐมนตรหรอรฐมนตรวาการกระทรวงจะแตงตงขาราชการคนใดคนหนงซงดำารงตำาแหนงไมตำากวารองอธบดหรอเทยบเทา เปนผรกษาราชการแทนกได”93 พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 มาตรา 54 บญญตวา ใหผวาราชการกรงเทพมหานครซงพนจากตำาแหนงตามมาตรา “ 52(1) คงอยในตำาแหนงตอไป

จนกวาผวาราชการกรงเทพมหานครซงไดรบเลอกตงใหมเขารบหนาท แตในกรณพนจากตำาแหนงดวยเหตอนใดนอกจากการออกตามวาระ ใหปลดกรงเทพมหานครเปนผปฏบตหนาทในตำาแหนงผวาราชการกรงเทพมหานคร ถาไมมปลดกรงเทพมหานครหรอมแตไมอาจปฏบตราชการได ใหรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยแตงตงรองปลดกรงเทพมหานครหรอขาราชการกรงเทพมหานครผมอาวโสตามระเบยบแบบแผนของทางราชการเปนผปฏบตหนาทในตำาแหนงผวาราชการกรงเทพมหานคร”

66

ทมความเหนทางหนงพนจากตำาแหนงไป ผเกยวของกบผลประโยชนของนตบคคลนนอาจอาศยมาตรานมคำารองขอตอศาลใหมคำาสงแตงตงผแทนชวคราว

ตวอยางคำาพพากษาศาลฎกาทเกยวกบมาตรา 73ฎกาท 4049/2540 แม ป.พ.พ. มาตรา 1151 จะบญญตวา อนผเปน

กรรมการนนเฉพาะแตทประชมใหญเทานนอาจจะตงหรอถอนไดกตาม บทบญญตดงกลาวกเปนเรองการตงหรอถอนกรรมการบรษทโดยทประชมใหญ จงมไดตดอำานาจของศาลทจะถอนผแทนนตบคคลชวคราวทศาลตงตาม ป.พ.พ. มาตรา 73 ซงแมวาจะไมมบทบญญตใหศาลถอนผแทนนตบคคลชวคราวดงกลาวกตาม ศาลกมอำานาจทจะมคำาสงถอนผแทนนตบคคลชวคราวดงกลาวทศาลตงไดหากมเหตอนสมควร

ฎกาท 7289/2538 ตามคำารองขอใหศาลตงผรองเปนผแทนเฉพาะคดของผรองกลาวอางวาการปลอยตำาแหนงกรรมการกลม ข.วางไวนาจะเกดความเสยหายขนแกจำาเลยได เพราะจำาเลยจะไมอาจตอสคดกบโจทกและผรองได ขอใหศาลแกไขโดยอนญาตใหผรองเปนผแทนเฉพาะคดเพอจำาเลยจะตอสคดกบโจทกได แมคำารองของผรองจะใชเรยกคำาวาผแทนเฉพาะคดซงแตกตางจากท ป.พ.พ.มาตรา 73 ใชคำาวาผแทนชวคราวกตาม แตกพงเหนไดวาผรองประสงคใหศาลตงผรองใหเปนผแทนชวคราวโดยเปนกรรมการกลม ข.เขาไปมอำานาจแกไขอปสรรคขอขดของของบรษทจำาเลยในการทจะตอสคดกบโจทกเทานน ซงหากไดความจรงดงทผรองกลาวอาง กชอบทศาลจะแตงตงผรองเปนผแทนชวคราวขนไดตาม ป.พ.พ. มาตรา 73 

2.5 กรณประโยชนของนตบคคลขดกบประโยชนของผแทน ป.พ.พ. มาตรา 74 บญญตวา ถาประโยชนไดเสยของนตบคคลขดกบ“

ประโยชนไดเสยของผแทนของนตบคคลในการอนใด ผแทนของนตบคคลนนจะเปนผแทนในการนนไมได”

ในการดำาเนนกจการตามปกตของนตบคคลโดยผแทนของนตบคคล ผแทนของนตบคคลยอมตองรกษาผลประโยชนของนตบคคลเปนหลก แตหากผแทนของนตบคคลมผลประโยชนขดกบนตบคคลในเรองใด ในการดำาเนนกจการในเรองนน ผแทนของนตบคคลอาจถอเอาประโยชนของตนมากกวาประโยชนของนตบคคลได ซงจะมผลใหนตบคคลไดรบความเสยหายเนองจากการดำาเนนการของผแทนของนตบคคลผนน กฎหมายจงมบทบญญตหามไมใหผแทนของนตบคคลนนเปนผแทนของนตบคคลนนในเฉพาะในการนน ตวอยางเชน

67

นาย ก. เปนผแทนของนตบคคลแหงหนง นตบคคลนนจะหาซอทดนเพอสรางททำาการแหงใหม นาย ก.ประสงคจะขายทดนของตนใหแกนตบคคลนน ดงน การทนาย ก. จะขายทดนใหแกนตบคคล ถอเปนกรณทประโยชนของนตบคคลและประโยชนของนาย ก. ขดกน เพราะนตบคคลกตองการซอทดนในราคาตำา แตนาย ก. ยอมตองการขายในราคาสง ถาใหนาย ก. เปนผแทนของนตบคคลในการซอทดนของนาย ก. อาจทำาใหนตบคคลตองซอทดนในราคาสงได นาย ก. จงไมอาจเปนผแทนของนตบคคลในเรองการซอทดนนได

กรณประโยชนขดกนระหวางนตบคคลกบผแทนของนตบคคลหรอผทเกยวของกบนตบคคลนนมกฎหมายบทบญญตไวในเรอง โดยมหลกการเชนเดยวกนกบมาตรา 74 น ตวอยางเชน

สมาคม มบทบญญตหามกรรมการหรอสมาชกของสมาคมทมสวนไดเสยขดกบประโยชนของสมาคมออกเสยงลงคะแนนสำาหรบการมมตของสมาคมในเรองนน94

หางหนสวนสามญทจดทะเบยน และหางหนสวนจำากด บรษทจำากด มบทบญญตหามหนสวนในหางหนสวนสามญ และหนสวนประเภทไมจำากดความรบผดในหางหนสวนจำากด และกรรมการบรษทจำากด ประกอบกจการทมสภาพเดยวกบหาง และเปนการแขงขนกบกจการของหาง ไมวาทำาเพอประโยชนตนหรอประโยชนผอน หรอเขาไปเปนหนสวนไมจำากดความรบผดในหางหนสวนทประกอบกจการในลกษณะเชนนน95

นอกจากน บรษทจำากด มบทบญญตหามผถอหนทมสวนไดเสยเปนพเศษในเรองททประชมใหญของบรษทจะลงมต ออกเสยงลงคะแนน96

ตวอยางคำาพพากษาศาลฎกาเกยวกบมาตรา 74ฎกาท 15198/2551 ผรองคดคานไดรวมกอตงบรษท อ. ซงเปนผถอหนราย

ใหญในบรษท ม. โดยผรองคดคานเปนผถอหน การทผรองคดคานซงเปนผจดการนตบคคลอาคารชดไมดำาเนนการใดๆ กบบรษท ม.ซงคางชำาระคาใชจายสวนกลางเปนจำานวนมากนน เนองจากคำานงถงผลกระทบทจะมตอเครอญาตและตนเองในบรษทดงกลาว อนเปนการกระทำาทเปนปฏปกษตอผลประโยชนของนตบคคลอาคารชดมลฟ

94 ป.พ.พ. มาตรา 9995 ป.พ.พ. มาตรา 1066 มาตรา 1080 ประกอบมาตรา 1066 และมาตรา 1167 วรรคสอง96 ป.พ.พ. มาตรา 1185

68

อรด พาราไดซ คอนโดเทล ถอไดวาประโยชนไดเสยของนตบคคลขดกบประโยชนไดเสยของผแทนของนตบคคลในเรองดงกลาว เมอไมมบทกฎหมายทจะยกมาปรบแกกรณดงกลาวได ทงไมปรากฏวามจารตประเพณแหงทองถนในกรณเชนน จงตองวนจฉยคดโดยอาศยเทยบบทกฎหมายทใกลเคยงอยางยงตาม ป.พ.พ. มาตรา 4 ผรองซงเปนเจาของรวมในอาคารชดยอมรองขอใหศาลแตงตง ธ. เปนผแทนเฉพาะการเพอดำาเนนการในเรองการทวงถามคาใชจายสวนกลางตลอดจนการดำาเนนการอนทเกยวของตามขอบงคบของนตบคคลอาคารชดมลฟอรด พาราไดซ คอนโดเทลได ตามป.พ.พ. มาตรา 75

ฎกาท 6924/2549 โจทกเปนกรรมการผมอำานาจลงลายมอชอแทนบรษท ส. ซงดำาเนนธรกจจดสรรทดนชอโครงการไดรฟอน ตอมาป 2528 บรษท ส. ปดโครงการดงกลาวโดยทยงขายทดนไมหมด ผถอหนในบรษท ฯ จงตกลงแบงปนทรพยสนของบรษท ส. ในสวนทเหลออย โจทกไดรบแบงปนทดนประมาณ 20 แปลง แตเนองจากโจทกเปนกรรมการผมอำานาจลงลายมอชอแทนบรษท ส. จะใสชอโจทกเปนผถอกรรมสทธไมได เพราะเปนปรปกษแกกนตามหนงสอของกรมทดน และเวลาขายตอจะตองขออนญาตจดสรรทดนอกครงหนง โจทกจงจะไดกระจายใสชอบคคล ซงโจทกไววางใจใหถอแทนหลายราย ข. เปนลกจางโจทกคนหนง ซงโจทกใหถอกรรมสทธในทดนแปดแปลงแทนโจทก และโจทกไดจำานองทดนดงกลาวคำาประกนหนของโจทกทธนาคาร และโจทกนำาสบวานอกจากทดนทงแปดแปลงแลว โจทกยงดำาเนนการใหผอนถอกรรมสทธทดนแทนอกหลายแปลง การกระทำาของโจทกเปนกรณทโจทกสมคบกบ ข.

และผอนกระทำาการหลกเลยงกฎหมายเกยวกบการจดสรรทดน และหลกเลยงเงอนไขของ ป.พ.พ. มาตรา 80 ซงใชบงคบในขณะนนเพอใหไดมาซงกรรมสทธในทดน การทโจทกฟองเพอขอคนทดนทงแปดแปลงจงเปนการใชสทธโดยไมสจรต โจทกจงไมมอำานาจฟองขอใหบงคบจำาเลยทงสองเพกถอนคำาสงยดทรพยทดนทงแปดแปลง

ฎกาท 3313/2536 ตาม ป.พ.พ. มาตรา 80 เดม(มาตรา 74 ทแกไขใหม) บญญตไวความวา ในการอนใดถาประโยชนทางไดเสยของนตบคคลฝายหนงกบของตวผจดการอกฝายหนงเปนปฏปกษแกกนในการอนนน ผจดการเปนอนไมมอำานาจเปนผแทนได   การท ส.ผจดการโจทกสาขาลอง กบ ป. ตองการขายลดเชคใหโจทกเอง โดยใหจำาเลยทงสามออกหนาเปนผขายลดเชคนน ส.ผจดการโจทกจงไมมอำานาจเปนผแทนโจทกตามมาตรา 80 (เดม)(มาตรา 74 ในปจจบน) และความรของ 

69

ส. ผจดการโจทกดงกลาวจะถอเปนความรของโจทกดวยไมได การทจำาเลยทงสามรวมกบ ส. ผจดการโจทกและ ป. ขายลดเชคใหโจทก จำาเลยทงสามตองผกพนตอโจทกตามสญญาขายลดเชคทจำาเลยทงสามแสดงเจตนาตอโจทกดวย   

ฎกาท 3313/2536 ตาม ป.พ.พ. มาตรา 80 (เดม)(มาตรา 74 ในปจจบน) บญญตไวความวา ในการอนใดถาประโยชนทางไดเสยของนตบคคลฝายหนงกบของตวผจดการอกฝายหนงเปนปฏปกษแกกนในการอนนน ผจดการเปนอนไมมอำานาจเปนผแทนได   การท ส.ผจดการโจทกสาขาลอง กบ ป. ตองการขายลดเชคใหโจทกเอง โดยใหจำาเลยทงสามออกหนาเปนผขายลดเชคนน ส.ผจดการโจทกจงไมมอำานาจเปนผแทนโจทกตามมาตรา 80 เดม(มาตรา 74 ในปจจบน) และความร ของ ส. ผจดการโจทกดงกลาวจะถอเปนความรของโจทกดวยไมได การทจำาเลยทงสามรวมกบ ส. ผจดการโจทกและ ป. ขายลดเชคใหโจทก จำาเลยทงสามตองผกพนตอโจทกตามสญญาขายลดเชคทจำาเลยทงสามแสดงเจตนาตอโจทกดวย   อายความฟองรองตามสญญาขายลดเชค ไมมกฎหมายบญญตไวโดยเฉพาะ จงมอายความ 10 ป ตาม  ป.พ.พ.มาตรา 164 เดม (มาตรา 193/30 ในปจจบน)

ฎกาท 1328/2535 บรษทโจทกฟองจำาเลยขอใหสงรถคน ตอมาทประชมใหญผถอหนมมตให พ.กบ ท. พนจากตำาแหนงกรรมการของโจทก หลงจากนน พ.กบ ท. อางวาเปนกรรมการรวมกนลงชอ และประทบตราสำาคญของโจทก ยนคำารองขอถอนฟองคดนศาลอนญาต ดงน เมอหนงสอรบรองของโจทกทายฟองปรากฏมชอ พ.กบ ท. เปนกรรมการของโจทก โดยไมมการจดทะเบยนถอนชอ พ.กบ ท. ออกจากการเปนกรรมการ จงตองถอวา พ.กบ ท. ยงไมไดพนจากการเปนกรรมการของโจทก ทงขอบงคบของโจทกกมไดมขอหามหรอขอจำากดอำานาจกรรมการในเรองน ถอวา พ.กบท. ไดขอถอนฟองแทนโจทกแลวโจทกจะกลบมาขอใหศาลเพกถอนคำาสงอนญาตหาไดไม   แมจำาเลยจะเปนบตรของ พ.และเปนนองภรรยาของท. กตามแตการท พ.กบท. ขอถอนฟองในนามของโจทกจะถอวาประโยชนทางไดทางเสยของโจทกกบของ พ.กบท. เปนปฏปกษแกกนตาม ป.พ.พ. มาตรา 80 (เดม) (มาตรา 74 ในปจจบน) หาไดไมเพราะการขอถอนฟองจะเปนผลดและผลเสยตอโจทก ผลนนยอมตกแก พ.กบท. ในฐานะกรรมการของโจทกดวยในลกษณะอยางเดยวกน.

70

ฎกาท 1437/2529 จำาเลยเปนลกจาง ม. ซงเปนผจดการธนาคารโจทกสาขา ม.ตองการใชเงนแตไมสามารถกเงนในนามตนเองไดจงทำาใหจำาเลยทำาสญญากเบกเงนเกนบญชและออกตวสญญาใชเงนไวกบธนาคารโจทก เงนทไดรบมา ม. จะรบเงนนนไปเปนประโยชนเฉพาะตวทงหมดโดยในใจจรงของจำาเลยถอวาทำานตกรรมพพาทแทน ม. โดยไมมเจตนาใหมนตสมพนธกบโจทกกตาม แต ม. ในฐานะผจดการสาขาของโจทกไมมอำานาจเปนผแทนโจทกตาม ป.พ.พ. มาตรา 80 (เดม) (มาตรา 74 ในปจจบน) ความรของ ม.จะถอเปนความรของโจทกดวยไมได จำาเลยตองผกพนตามทไดแสดงเจตนาออกมาตาม มาตรา 117 (เดม) (มาตรา 154 ในปจจบน) จำาเลยตองชำาระเงนตาม สญญาเบกเงนเกนบญชและตวสญญาใชเงนแกโจทก

ฎกาท 580/2509 จำาเลยทำาสญญาเปนผก แมในใจจรงจะถอวาทำาแทนผอนและไมมเจตนาใหถกผกพนกตาม กตองผกพนตามทไดแสดงเจตนาออกมา เวนแตคกรณอกฝายจะไดรถงเจตนาอนซอนอยในใจนน

 แมผจดการของนตบคคลโจทกจะทราบความในใจดงกลาวของจำาเลยกตามแตเมอผจดการนนกบจำาเลยไดตกลงกนไววาการกเงนครงนกเพอเอาเงนมาใหผจดการและเมอกเงนไดแลว ผจดการกไดรบเงนไปเปนประโยชนเฉพาะตวผจดการกไมมอำานาจเปนผแทนนตบคคลตาม  ป.พ.พ. มาตรา 80 (เดม) (มาตรา 74 ในปจจบน) ความรของผจดการจงถอเปนความรของนตบคคลดวยไมได

2.6 กรณตองแตงตงผจดการเฉพาะการเนองจากผแทนมประโยชนขดประโยชนของนตบคคล

ป.พ.พ. มาตรา 75 บญญตวา ถากรณตามมาตรา “ 74 เปนเหตใหไมมผแทนของนตบคคลเหลออย หรอผแทนของนตบคคลทเหลออยมจำานวนไมพอจะเปนองคประชม หรอไมพอจะกระทำาการอนนนได หากกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตงของนตบคคลนนมไดมขอกำาหนดในเรองนไวเปนอยางอน ใหนำาความในมาตรา 73 มาใชบงคบเพอตงผแทนเฉพาะการโดยอนโลม”

ในกรณทผแทนของนตบคคลไมอาจเปนผแทนในการใดเนองจากมประโยชนขดกบผลประโยชนของนตบคคลตามมาตรา 74 และเปนผลใหนตบคคลนนไมมผแทน หรอผแทนทมอยมจำานวนไมพอดำาเนนการในเรองนนตอไป และไมมกฎหมายทใชบงคบโดยเฉพาะสำาหรบนตบคคลนน หรอขอบงคบหรอตราสารจดตงนตบคคลนน มบทบญญตหรอมขอกำาหนดเพอใหนตบคคลดำาเนนการในเรองนนตอไปได กใหนำา

71

บทบญญตเรองการรองขอตอศาลใหแตงตงผจดการชวคราวของนตบคคลตามมาตรา 73 มาใชโดยอนโลม คอมาใชบงคบเทาทจะใชได สวนคำาวาผจดการเฉพาะการตามมาตรานกมหมายความเชนเดยวกบผแทนชวคราวของนตบคคลนนเอง

ฎกาท 1984/2525 คำาวา ผจดการ ตาม ป.พ.พ. มาตรา 80 (เดม) (มาตรา 74 ในปจจบน) หมายถงผจดการทเปนผแทนของนตบคคล เมอโจทกเปนผแทนของจำาเลยท 1 ซงเปนนตบคคลประเภทบรษทจำากด มอำานาจดำาเนนกจการแทนจำาเลยท 1 โดยลงลายมอชอรวมกบกรรมการอกคนหนงทระบไวและประทบตราสำาคญ ยอมถอไดวาโจทกเปนผจดการของจำาเลยท 1

ฎกาท 2980/2550 การขอใหศาลแตงตงผแทนชวคราวของนตบคคลนนจะตองเปนกรณทผแทนนตบคคลวางลงตาม ป.พ.พ. มาตรา 73 หรอผแทนนตบคคลไมอาจทำาหนาทไดตามมาตรา 75 และหากปลอยใหตำาแหนงวางไวนาจะทำาใหเกดความเสยหายในการดำาเนนกจการของนตบคคลนนดวย กรณตามคำารองเปนการขอใหศาลตงผแทนเฉพาะการหรอผแทนชวคราวของนตบคคลเพอดำาเนนคดอาญาแกกรรมการบรษทเอง ซงหากผรองในฐานะผถอหนของบรษทไดรบความเสยหายจากการกระทำาความผดทางอาญาของบรษทกสามารถดำาเนนคดอาญาแกบคคลททำาใหผรองไดรบความเสยหายไดอยแลวตามมาตรา 1169 กรณตามคำารองมใชกรณทผแทนนตบคคลวางลง หรอผแทนนตบคคลไมอาจทำาหนาทไดอนนาจะทำาใหเกดความเสยหายในการดำาเนนกจการของบรษท ทงไมใชเปนกรณทประโยชนไดเสยของนตบคคลขดกบประโยชนไดเสยของผแทนนตบคคลในการอนใดทจะทำาใหผแทนของนตบคคลนนจะเปนผแทนในการอนนนไมไดตาม ป.พ.พ. มาตรา 74 ผรองจงไมอาจยนคำารองขอตงผแทนเฉพาะการหรอผแทนชวคราวนตบคคลได

ฎกาท 1984/2525 การทโจทกฟองเรยกรองใหบรษทจำาเลยท 1 ชำาระหนเงนก ใหแกโจทกเหนไดชดวาประโยชนทางไดทางเสยของโจทกซงเปนผจดการบรษทจำาเลยท 1 กบของจำาเลยท 1 เปนปฏปกษแกกน โจทกจงไมมอำานาจทจะดำาเนนคดแทนจำาเลยท 1 สวนจำาเลยท 2 เปนเพยงกรรมการบรษทจำาเลยท 1 ประโยชนทางไดทางเสยของจำาเลยท 2 มไดเปนปฏปกษตอจำาเลยท 1 ศาลจงตงจำาเลยท 2 ขนเปนผแทนเฉพาะการของจำาเลยท 1 ในการดำาเนนกระบวนพจารณาตอสคดกบโจทกได กจกรรม 4.3.2

72

1. เมอนตบคคลไมใชบคคลทแทจรงการดำาเนนกจการของนตบคคลจะทำาอยางไร2. มกรณใดบางทศาลอางมคำาสงแตงตงผแทนชวคราวของนตบคคลแนวตอบ 4.3.21. การแสดงเจตนาและการดำาเนนกจการของนตบคคลยอมกระทำาผานผแทนของนตบคคล ตาม ป.พ.พ. มาตรา 70 สวนผใดเปนผแทนของนตบคคลกตองพจารณาจากกฎหมายทกอตงนตบคคลนน อาจเปนบคคลใดบคคลหนงคนเดยว หรอเปนคณะบคคลในรปคณะกรรมการกได สำาหรบนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน ผกอตงนตบคคลอาจกำาหนดจำานวนและตวบคคลทเปนผแทนได อยางไรกตาม ตองอยภายใตกฎเกณฑทกฎหมายกำาหนด2. ศาลอาจมคำาสงแตงตงผแทนชวคราวของนตบคคลในกรณทตำาแหนงวางลงในจำานวนผแทนของนตบคคล และมเหตอนควรเชอวาการปลอยตำาแหนงวางไวนาจะเกดความเสยหายแกนตบคคล ตาม ป.พ.พ. มาตรา 73 และในกรณทผลประโยชนของนตบคคลขดกบผลประโยชนของผแทนของนตบคคล ทำาใหผแทนของนตบคคลผนนไมอาจเปนผแทนในการนนได และไมมผแทนของนตบคคลเหลออยหรอมจำานวนไมพอดำาเนนการแทนนตบคคลได ทงเปนกรณทกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตงของนตบคคลนนไมไดมขอกำาหนดเปนอยางอน ผมสวนไดเสย หรออยการอาจรองขอตอศาลได ตาม ป.พ.พ. มาตรา 75 ประกอบมาตรา 73

เรองท 4.3.3 ความรบผดของนตบคคล ผแทน และกรรมการของนตบคคล

ความรบผดของนตบคคลเมอนตบคคลมหนาทแลว ไมวาจะเปนหนาททมกฎหมายกำาหนดไวโดยตรง หรอ

หนาททมตอบคคลอนตามนตสมพนธตางๆทกฎหมายบญญตไว รวมทงหนาททตองไมละเมดหรอฝาฝนสทธของผอน หากนตบคคลไมปฏบตตามหนาท หรอกระทำาการ

73

อนเปนการละเมดหรอฝาฝนสทธของผอนนตบคคลกตองมความรบผดเชนเดยวกบบคคลธรรมดา ซงอาจแยกพจารณาไดเปน

1. ความรบผดทางแพง และ2. ความรบผดทางอาญา1. ความรบผดทางแพง ความรบผดทางแพงมกเกดจากการไมปฏบตตาม

หนาทนตสมพนธทนตบคคลมตอบคคลอนทอาจเปนหนวยราชการหรอเอกชน และหนาทนนอาจเปนหนาททตองกระทำาการ งดเวนกระทำาการ หรอสงมอบทรพยสนกได เชน หนาทในการชำาระเงนภาษตอหนวยงานของรฐทมหนาทในการจดเกบภาษ อาจเปนกรมสรรพากร กรมสรรพสามต กรมศลกากร องคการบรหารสวนทองถนกด หากนตบคคลนนไมชำาระเงนภาษตามกำาหนด กมตองรบผดชำาระเงนภาษทคางชำาระพรอมเบยปรบและเงนเพมตามกฎหมาย หรอถานตบคคลหนาทในการชำาระหนเงนกแกธนาคารผใหกยม แตไมชำาระหนเงนกตามกำาหนด กตองรบผดชำาระหนตนเงนและดอกเบยทคางชำาระและคาเสยหายเนองจากการผดนดชำาระหนนนดวย หรอถานตบคคลตองสงมอบสนคาทขายใหแกผซอ แตไมสามารถสงมอบสนคา กตองรบผดสงมอบสนคาและชดใชคาเสยหาย หรอผซออาจบอกเลกสญญาซอขายและเรยกใหผขายชดใชคาเสยหายกเปนได รวมทงอาจเกดจากการกระทำาละเมดสทธของผอน เปนตน

อยางไรกตาม เนองจากนตบคคลเปนเพยงบคคลสมมตตามกฎหมาย การกระทำาของนตบคคลแทจรงแลวกตองกระทำาโดยบคคลธรรมดาทเปนผแทนหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคลนนเอง ดงนน ความรบผดทางแพงของนตบคคลกเกดจากการกระทำาหรองดเวนกระทำาของผแทนหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคลนนเอง

บทบญญตหลกเกยวกบความรบผดทางแพงของนตบคคลมอยในประมวลกฎหมายแพง มาตรา 76 วรรคหนง ซงบญญตวา ถาการกระทำาตามหนาทของผ“แทนของนตบคคลหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคล เปนเหตใหเกดความเสยหายแกบคคลอน นตบคคลนนตองรบผดชดใชคาสนไหมทดแทนเพอความเสยหายนน แตไมสญเสยสทธทจะไลเบยเอาแกผกอความเสยหาย” และในมาตรา 77 ทบญญตวา ใหนำาบทบญญตวาดวยตวแทนแหงประมวลกฎหมายน มาใชบงคบ“

74

แกความเกยวพนระหวางนตบคคลกบผแทนของนตบคคล และระหวางนตบคคลหรอผแทนของนตบคคลกบบคคลภายนอก โดยอนโลม”

เมอพจารณาบทบญญตทงสองมาตรานประกอบกบลกษณะการดำาเนนกจการของนตบคคลสามารถอธบายโดยรวมไดวา

- เมอความประสงคของนตบคคลแสดงออกโดยผานผแทนของนตบคคล การแสดงออกหรอการกระทำาของผแทนของนตบคคล รวมทงผมอำานาจทำาการแทนนตบคคล ถาเปนการกระทำาในหนาทของผแทนหรอผมอำานาจทำาการแทนคอ ทำาในนามของนตบคคลและอยในขอบวตถประสงคของนตบคคลหรอในขอบอำานาจทไดรบมอบอำานาจใหทำาการแทน ยอมถอเปนการกระทำาของนตบคคล นตบคคลตองผกพนในการกระทำานน หากเกดความเสยหายแกบคคลอน นตบคคลยอมตองรบผดชดใชคาสนไหมทดแทนแกบคคลผไดรบความเสยหายจากการกระทำานน

- การดำาเนนการของผแทนของนตบคคลทแสดงความประสงคแทนนตบคคล กไมแตกตางกบการกระทำาของตวแทนของนตบคคลทกระทำาการแทนนตบคคล ความแตกตางระหวาง ผแทน กบ ตวแทน กเปนเรองทมาของผแทนและตวแทน“ ” “ ” กบเรองขอบอำานาจ สวนการทำาการแทนนตบคคลมลกษณะเดยวกนดงทไดกลาวไปแลวในเรองท 4.3.2 คำาวาผมอำานาจทำาการแทนนตบคคลตามมาตรา 76 วรรคหนง นาจะมความหมายกวางไมจำากดอยเฉพาะตวแทน หรอลกจางของนตบคคลเทานน แตรวมถงผมหนาทโดยกฎหมายหรอผทไดรบมอบอำานาจโดยตรงหรอโดยปรยายใหทำาการแทนนตบคคลในกรณอนๆดวย เชนขาราชการทไมถอวาเปนลกจางหรอตวแทนของหนวยราชการ97 ดงนน มาตรา 77 จงบญญตใหนำาบทบญญตเรองตวแทนแทนมาใชบงคบโดยอนโลม

บทบญญตวาดวยตวแทนเกยวกบความรบผดของนตบคคลตามมาตรา 76 วรรคหนง ประกอบมาตรา 77 คอเรองความรบผดของตวการตอบคคลภายนอก ดงตวอยางหลกสำาคญตอไปน

- นตบคคลยอมมความผกพนตอบคคลภายนอกในกจการทงหลายทผแทนของนตบคคลหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคลไดทำาไปภายในขอบ

97 กตตศกด ปรกต หลกกฎหมาย บคคล หนา “ ” 256

75

วตถประสงคของนตบคคลหรอภายในขอบอำานาจทไดรบมอบหมายใหทำาการแทนแลวแตกรณ98

- ถาผแทนหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคลทำาการใดเกนอำานาจ แตในทางปฏบตทำาใหบคคลภายนอกมมลสมควรจะเชอวาการอนในอยภายในขอบอำานาจของผแทนหรอทำาการแทนนตบคคล นตบคคลตองรบผดตอบคคลภายนอกผสจรต99

- ถาผแทนหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคลกระทำาการอนใดอนหนงโดยปราศจากอำานาจ หรอทำานอกเหนอขอบอำานาจของผแทนหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคล ยอมไมผกพนนตบคคล เวนแตนตบคคลจะใหสตยาบนแกการนน100 เปนตน

ตวอยางคำาพพากษาศาลฎกาฎกาท 3648/2549 พ.ร.บ. ความรบผดทางละเมดของเจา

หนาท พ.ศ. 2539 มาตรา 5 เปนเรองทหนวยงานของรฐตองรบผดตอผเสยหายในผลแหงละเมดทเจาหนาทของตนไดกระทำาไปในการปฏบตหนาท ซงผเสยหายอาจฟองหนวยงานของรฐดงกลาวไดโดยตรง แตจะฟองเจาหนาทไมได สวนคดนเปนเรองทโจทกซงเปนกรมตำารวจฟองไลเบยเอาแกจำาเลยทงสองซงเปนเจาพนกงานตำารวจ เนองจากจำาเลยทงสองกระทำาตามหนาทของผแทนของโจทกซงเปนนตบคคลเปนเหตใหเกดความเสยหายแกบคคลอน และโจทกตองรบผดชดใชคาสนไหมทดแทนเพอความเสยหายนนตาม ป.พ.พ. มาตรา 76 วรรคหนง

ฎกาท 2919/2547 เมอสำานกงานปลดกระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอมซงมฐานะเปนกรม เปนนตบคคลในสงกดของกระทรวงจำาเลยท 2 จำาเลยท 1 ซงเปนเจาหนาทประจำาสำานกงานปลดกระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอมจงเปนเจาหนาทของจำาเลยท 2 ดวย การทจำาเลยท 1 ขบรถคนเกดเหตเพอปฏบตหนาทตามคำาสงของสำานกงานปลดกระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอมกถอไดวาจำาเลยท 1 ปฏบตหนาทตามคำาสงของจำาเลยท 2 ดวย จำาเลยท 2 

98 เทยบเคยง ป.พ.พ. มาตรา 82099 เทยบเคยง ป.พ.พ. มาตรา 822 ประกอบมาตรา 821100 เทยบเคยง ป.พ.พ. มาตรา 823

76

ซงเปนกระทรวงเจาสงกดจงตองรบผดชดใชคาสนไหมทดแทนเพอความเสยหายนน โจทกจงฟองจำาเลยท 2 ได

ฎกาท 5129/2546 การทจำาเลยท 1 ทำาการสอนวชาพลศกษาของโรงเรยนเปนการปฏบตหนาทราชการในฐานะผแทนของกรมสามญศกษาจำาเลยท 2 การออกคำาสงใหนกเรยนวงรอบสนามเพออบอนรางกายและการลงโทษนกเรยนใหวงรอบสนาม กถอเปนการปฏบตหนาทราชการดวย เมอทำาใหเดกชาย พ. ถงแกความตาย จำาเลยท 2 จงตองรบผดชดใชคาสนไหมทดแทนเพอความเสยหายแกโจทกผเปนมารดาตาม ป.พ.พ.มาตรา 76 วรรคหนง

ฎกาท 2123/2540 จำาเลยท 2 ทำาสญญาประนประนอมยอมความทพพาทเพอแกปญหาใหบรษทจำาเลยท 1 โดยจำาเลยท 2 และท 3 เปนกรรมการผมอำานาจลงลายมอชอรวมกนทำาการแทนจำาเลยท 1 แตมไดประทบตราบรษทตามขอบงคบเพราะในวนดงกลาวมไดนำาตราบรษทไป แตในวนเดยวกนนน ร.ซงเปนนองชายของ ย.และเปนกรรมการคนหนงของจำาเลยท 1 ไดโทรสารถง ก.ทนายความของจำาเลยท 1 เรองคาบำาเหนจนายหนาของโจทกทจำาเลยท 1 จะตองชำาระใหโจทกอนเปนขอตกลงสวนหนงในสญญาประนประนอมยอมความ ทงจำาเลยท 3 รเร องสญญาจะซอจะขายทดนอนเปนมลเหตในการทำาสญญาประนประนอมยอมความทพพาทดวย ดงน เมอการทำาสญญาประนประนอมยอมความพพาท กเพอระงบขอพพาทระหวางจำาเลยท 1 กบฝายโจทกและอยในความประสงคหรอขอบอำานาจของจำาเลยท 1 และถอวาจำาเลยท 1 ไดเขารบเอาประโยชนจากสญญาประนประนอมยอมความนนแลวสญญาประนประนอมยอมความทพพาทนยอมมผลผกพนจำาเลยท 1 การทจำาเลยท 2 และท 3 ซงมไดเปนผจดการเกยวของกบการตดสนใจและการทำานตกรรมแทนจำาเลยท 1 กด หรอทประชมกรรมการของจำาเลยท 1 ไมรบรองสญญาประนประนอมยอมความนกด หามผลทำาใหสญญาประนประนอมยอมความนสนความผกพนจำาเลยท 1 แตอยางใดไม

ฎกาท 8560/2538 จำาเลยท 1 รบราชการในกองทพบกจำาเลยท 3 และกระทำาการในหนาทของจำาเลยท 3 โดยจำาเลยท 3 เปนสวนราชการของกองบญชาการทหารสงสดและกองบญชาการทหารสงสดเปนสวนราชการของกระทรวงกลาโหมจำาเลยท 2 ถอวาจำาเลยท 1 ซงเปนขาราชการของจำาเลยท 3 และเปนผแทนของจำาเลยท 2 ดวย เมอจำาเลยท 1 กระทำาในหนาทโดยประมาทเลนเลอทำาใหเกดความเสยหายแกโจทก จำาเลยท 2 ตองรวมรบผดกบจำาเลยท 1 ดวย ตาม ป.พ.พ. มาตรา 76

77

ฎกาท 2590/2537 แมกรมปศสตวจำาเลยท 2 จะเปนนตบคคลแยกตางหากจากกระทรวงเกษตรและสหกรณจำาเลยท 3 แตจำาเลยท 2 กเปนสวนราชการทขนตรงตอการบงคบบญชาของจำาเลยท 3 ตามประกาศของคณะปฏวตฉบบท 216 ขอ 13 และขอ 14 ทแกไขใหม เมอจำาเลยท 1 พนกงานขบรถของจำาเลยท 2 ไดปฏบตราชการไปตามหนาททำาใหเกดความเสยหายแกโจทก จำาเลยท 3 กระทรวงเจาสงกดกตองรวมรบผดชดใชคาสนไหมทดแทนเพอความเสยหายนนตาม ป.พ.พ. มาตรา 76

ขอสงเกต ตวอยางคดทวนจฉยตามมาตรา 76 น มกเปนคดทเกยวกบหนวยราชการ เนองจากตามแนวทศาลฎกาวนจฉยมาไมถอวาขาราชการเปนตวแทนหรอลกจาง แตเปนผมอำานาจทำาการแทนตามมาตรา 76 วรรคหนง จงนำามาตรานมาปรบใช หากเปนกรณนตบคคลทเปนองคกรเอกชนหรอแมแตเปนหนวยงานรฐทเปนรฐวสาหกจจะถอวาพนกงานเปนลกจางหรอตวแทน ถากอความเสยหายแกบคคลอนโดยละเมดกจะนำาบทบญญตเฉพาะเรองละเมดทใหนายจางหรอตวการตองรบผดในผลการละเมดทลกจางหรอตวแทนไดกระทำาไปในทางการทจางหรอในทางการทไดรบมอบหมายแลวแตกรณ101 ไมจำาตองนำามาตรา 76 ซงเปนบทบญญตทวไปไปปรบใชอก

อนง เมอพระราชบญญตความรบผดทางละเมดของเจาหนาท พ.ศ. 2539 ใชบงคบแลว จะไมมกรณการฟองใหหนวยราชการกบเจาหนาทรวมกนรบผดในผลแหงการกระทำาละเมดของเจาหนาท เนองจากกฎหมายฉบบนไมกำาหนดหลกเกณฑในการฟองรองเรยกคาสนไหมทดแทนเพอความเสยหายแตกตางจากหลกเกณฑเรองละเมดใน ป.พ.พ. โดยหากเจาหนาทกระทำาละเมดในการปฏบตหนาท ผเสยหายตองฟองรองเรยกคาสนไหมทดแทนจากหนวยงานของรฐเทานน จะฟองเรยกรองเอาแกเจาหนาทผกระทำาละเมดไมได และในทางกลบกนถาการกระทำาละเมดของเจาหนาทไมไดทำาในการปฏบตหนาท ผเสยหายตองฟองเรยกรองเอาแกเจาหนาทโดยตรง จะฟองหนวยงานของรฐไมได102

2. ความรบผดทางอาญา ในทางทฤษฎมความเหนโตแยงกนวา นตบคคลควรมความรบผดทางอาญาหรอไม

101 ป.พ.พ. มาตรา 425 และ 427

102 พระราชบญญตความรบผดทางละเมดของเจาหนาท พ.ศ. 2539 มาตรา 5 และ 6

78

ฝายทมความเหนวานตบคคลควรมความรบผดทางอาญามความรบผดทางอาญาได ใหเหตผลไวหลายประการ เชน

- เมอนตบคคลมสทธหนาท จงอาจมการแสดงเจตนาและมการกระทำาไดอยางบคคลธรรมดา โดยผานทางผแทนผมอำานาจกระทำาการแทน ถาการกระทำานนมกฎหมายบญญตวาเปนความผดทางอาญา นตบคคลกยอมมความผดและถกลงโทษทางอาญาได

- ถาการกระทำาของนตบคคลเปนการกระทำาภายในขอบวตถประสงคของนตบคคลและผแทนนตบคคลทำาเพอประโยชนของนตบคคลแลว หากมกฎหมายบญญตวาเปนความผดทางอาญากตองถอวานตบคคลนนมความผด ดวยการลงโทษทางอาญาแกนตบคคลเปนวธเพมความเครงครดในการควบคมนตบคคล เพอเกดประโยชนแกสมาชกของนตบคคลและแกสาธารณชนทวไป103 เปนตน

สวนฝายทมความเหนวานตบคคลไมควรมความรบผดทางอาญาไดใหเหตผลไวเชนกน เชน104

- เมอนตบคคลมลกษณะเปนบคคลสมมตขนตามกฎหมาย ไมมตวตนทแทจรง ไมมชวต จตใจ จงไมอาจแสดงเจตนาอนเปนองคประกอบสำาคญของกฎหมายอาญา เพราะขดตอสภาพของนตบคคล

- นตบคคลยอมดำาเนนกจการตามสทธหนาทมอยตามกฎหมาย หรอตามวตถประสงคทไดจดทะเบยนไว ซงสทธหนาทและวตถประสงคนนยอมเปนสงทชอบดวยกฎหมาย ไมอาจมสทธหนาทหรอวตถประสงคทฝาฝนกฎหมายอนเปนความผดตอกฎหมายอาญาได

- วตถประสงคหรอแนวคดในการลงโทษทางอาญาไมวาจะเพอการทดแทนตามความหนกเบาของการกระทำา (retribution) เพอการขมขใหเกรงกลวไมใหกระทำาความผด (deterrence) เพอการปรบปรงแกไขความประพฤต (reformation) หรอเพอการตดไมใหมโอกาสไดการกระทำาความผดอก (incapacitation) ลวนแตเปนวตถประสงคทมงใชแกบคคลธรรมดาซงกระทำาความผด ไมไดหมายถงนตบคคล เปนตน

103 ประสทธ โฆวไลกล เรองเดยวกน, หนา 229104 เรองเดยวกน หนา 228-230

79

อยางไรกตาม ตามกฎหมายไทยในปจจบนคอนขางเปนทยอมรบกนวา นตบคคลมความรบผดทางอาญาได โดยแสดงเจตนาและมการกระทำาผานผแทนหรอตวแทนของนตบคคล คงมปญหาวาการกระทำาทเปนความผดทางอาญาอยางไรทนตบคคลอาจกระทำาผดได หรอการกระทำาความผดทางอาญาฐานใดทนตบคคลไมอาจกระทำาความผดได อาจแยกพจารณาโดยสรปไดดงน

1. กฎหมายทบญญตโดยเฉพาะถงการกระทำาความผดทางอาญาของนตบคคล มกฎหมายหลายฉบบทมบทบญญตใหนตบคคลมความรบผดทางอาญา โดยเฉพาะกฎหมายทควบคมการประกอบธรกจตางๆ ตวอยางเชน

พระราชบญญตธรกจสถาบนการเงน พ.ศ. 2551 มบทบญญตลงโทษทางอาญาแกสถาบนการเงนในมาตรา 122, 124, 125 และ 128105

พระราชบญญตการขนสงตอเนองหลายรปแบบ พ.ศ. 2548 มบทบญญตลงโทษผประกอบการขนสงตอเนองจดทะเบยนในมาตรา 71 ถง 75106

พระราชบญญตการประกอบธรกจขอมลเครดต พ.ศ. 2545 มบทบญญตลงโทษทางอาญาแกบรษทขอมลเครดตในมาตรา 42, 44, 46, 47, 51, 55, 56 และ 59 กบมบทบญญตลงโทษสถาบนการเงน107ในมาตรา 57

105 สถาบนการเงนตามความหมายในพระราชบญญตนมฐานะเปนนตบคคลเสมอ โดยเหนไดจากบทนยามในมาตรา 4 ทบญญตวา สถาบนการเงนหมายความวา (1) ธนาคารพาณชย (2) บรษทเงนทน (3) บรษทเครดตฟองซเอร106 พระราชบญญตขนสงตอเนองหลายรปแบบ พ.ศ. 2548 มาตรา 40 บญญตวา ผทจะ“เปนผประกอบการขนสงตอเนองจดทะเบยนตามมาตรา ๓๙ ตองมคณสมบตดงตอไปน

(1)เปนบรษทจำากดหรอบรษทมหาชนจำากดซงจดตงขนตามกฎหมายไทยและมสำานกงานใหญตงอยในราชอาณาจกร

(2).........”ดงนน ผทเปนผประกอบการขนสงตอเนองจดทะเบยนมฐานะเปนนตบคคลเสมอ107 สถาบนการเงนตามความหมายในพระราชบญญตการประกอบธรกจขอมลเครดต พ.ศ. 2545 มฐานะเปนนตบคคลเสมอ โดยหมายถง (มาตรา 4) (1) ธนาคารพาณชย (2) บรษทเงนทน (3) บรษทหลกทรพย (4) บรษทเครดตฟองซเอร (5) บรษทประกนวนาศภย (6) บรษทประกนชวต (7) นตบคคลทใหบรการบตรเครดต (8) นตบคคลทมกฎหมายเฉพาะจดตงขนเพอดำาเนนการทางการเงน (9) นตบคคลอนทประกอบกจการใหสนเชอเปนทางการคาปกตตามทคณะกรรมการประกาศกำาหนด

80

พระราชกำาหนดบรษทบรหารสนทรพย พ.ศ. 2541 มบทบญญตลงโทษทางอาญาแกบรษทบรหารสนทรพยในมาตรา 13

พระราชกำาหนดนตบคคลเฉพาะกจเพอการแปลงสนทรพยเปนหลกทรพย พ.ศ. 2540 มบทบญญตลงโทษทางอาญาแกนตบคคลเฉพาะกจในมาตรา 34108

พระราชบญญตบรษทมหาชนจำากด พ.ศ. 2535 มบทบญญตลงโทษทางอาญาแกบรษทมหาชนจำากดในมาตรา 191, 200, 201, 205, 206 และ 208

พระราชบญญตประกนวนาศภย พ.ศ. 2535 มบทบญญตลงโทษทางอาญาแกบรษทประกนวนาศภยในมาตรา 84, 85, 88, 89/1, 90, 90/1, 91 ถง 95 และ 98 และ

พระราชบญญตประกนชวต พ.ศ. 2535 มบทบญญตลงโทษทางอาญาแกบรษทประกนชวตในมาตรา 89, 90, 93, 94/1, 99 ถง 100 และ 102

พระราชบญญตสมาคมการคา พ.ศ. 2509 มบทบญญตลงโทษสมาคมการคาในมาตรา 47 และ 48 และ

พระราชบญญตกำาหนดความผดเกยวกบหางหนสวนจดทะเบยนหางหนสวนจำากด บรษทจำากด สมาคม และมลนธ พ.ศ. 2499 ซงเปนกฎหมายทมบทบญญตเกยวกบความผดทางอาญาของนตบคคล ผมอำานาจของนตบคคล ผเกยวของกบนตบคคลเหลานน

2. กฎหมายทมโทษทางอาญาไมไดกำาหนดใหลงโทษแกนตบคคลโดยเฉพาะ แตเปนกรณทถอไดวาเปนความผดทนตบคคลอาจกระทำาความผดและตองรบ

108 พระราชกำาหนดนตบคคลเฉพาะกจเพอการแปลงสนทรพยเปนหลกทรพย พ.ศ. 2540 มาตรา 4 ใหความหมายของคำาวา นตบคคลเฉพาะกจ วา นตบคคลซงจดตงขนเพอดำาเนนการ“แปลงสนทรพยเปนหลกทรพยตามพระราชกำาหนดน”

มาตรา 9 “นตบคคลเฉพาะกจอาจจดตงในรปของบรษทจำากด บรษทมหาชนจำากด กองทนรวมหรอนตบคคลอนตามทคณะกรรมการ ก.ล.ต. ประกาศกำาหนด” (“คณะกรรมการ ก.ล.ต.” หมายความวา คณะกรรมการกำากบหลกทรพยและตลาดหลกทรพยตามกฎหมายวาดวยหลกทรพยและตลาดหลกทรพย)

มาตรา ๑๓ หามมใหนตบคคลเฉพาะกจกระทำาการใดนอกจากทกำาหนดไวในโครงการทได“รบอนมต เวนแตจะไดรบการผอนผนจากคณะกรรมการ ก.ล.ต.”

มาตรา ๓๔ นตบคคลเฉพาะกจใดฝาฝนมาตรา ๑๓ ตองระวางโทษปรบไมเกนสามแสน“บาท”

81

ผดทางอาญาได กรณนอาจเทยบเคยงกบเรองสทธหนาทของนตบคคลตาม ป.พ.พ. มาตรา 67 เรองสทธหนาทของนตบคคล ทอาจถอหลกวานตบคคลกอาจกระทำาผดและตองรบผดทางอาญาได บทบญญตของกฎหมายทมโทษทางอาญาจะไมระบชดเจนวาผกระทำาเปนบรษทหรอเปนนตบคคลดงกลาวขางตน อาจใชเพยงวา ผใด “ ”หรอ ผประกอบการ หรอ นายจาง ซงโดยสภาพการกระทำาความผดนนผกระทำา“ ” “ ”อาจเปนบคคลธรรมดาหรอนตบคคลกได แตในการฟองรองดำาเนนคดอาญาแกนตบคคลมกจะฟองบคคลธรรมดาวารวมกบนตบคคลกระทำาความผดดวย เนองจากการกระทำาของนตบคคลตองมบคคลธรรมดาซงเปนผแทนหรอตวแทนเปนผลงมอกระทำาเสมอ ตวอยางเชน

ความผดฐานฉอโกง ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 341ฎกาท 6825/2541 จำาเลยท 2 มเจตนาทจรตตงแตในขณะททำาสญญารวม

ดำาเนนการกบโจทก โดยไมเปดเผยความจรงทโอนสทธเรยกรองตามสญญาซอขายเครองสงโทรทศนสตามสญญาดงกลาวซงควรบอกใหแจงใหแกผทำาการแทนโจทกทราบ กเพอใหผทำาการแทนโจทกหลงเขาใจผดวาบรษทจำาเลยท 1 มสทธรบเงนคาขายจากผซออนเปน กรณปกตของการคา อนเปนอบายของจำาเลยท 2 ซงเปนการหลอกลวง และโดยการหลอกลวงดงกลาวไดไปซงทรพยสนเครองสงโทรทศนสดงกลาวจากโจทก ซงเปลยนสภาพเปนสทธทจะไดรบชำาระเงนจำานวน 13,000,000 บาทเศษอนเปนความผดตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 341 จำาเลยท 2 เปนผลงมอกระทำาตองรบผดเปนตวการตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 83

ความผดฐานทำาใหเสยทรพย ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 360ฎกาท 392/2544 แมทางราชการมไดใชทดนพพาททไดรบการใหเปนท

สาธารณประโยชนทำาการกอสรางสะพานขามแมนำาเจาพระยาตามความประสงคของผให กไมไดทำาใหจำาเลยทงสองเกดสทธทจะบกรกเขาไปในทดนพพาทกอสรางอาคารหรอปลกสรางทาจอดเรอลงในแมนำาเจาพระยาโดยไมไดรบอนญาต แมอาคารทกอสรางจะถกรอไปแลวกไมทำาใหความผดทเกดขนสำาเรจแลวกลายเปนไมผด การกระทำาของบรษทจำาเลยท 2 ทกระทำาลงไปนน จำาเลยท 1 ซงเปนกรรมการตองรวมรบผดในฐานะสวนตวดวย จำาเลยทงสองจงมความผดตาม ประมวลกฎหมายทดน มาตรา 108 ทว วรรคสอง และประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 360

82

ความผดตามพระราชบญญตวาดวยความผดอนเกดจากการใชเชค พ.ศ. 2534 มาตรา 4

ฎกาท 6064/2545 จำาเลยท 1 เปนนตบคคลประเภทบรษทจำากด ความประสงคหรอเจตนาแสดงออกโดยผแทนนตบคคล คอจำาเลยท 2 กรรมการผมอำานาจกระทำาการของจำาเลยท 1 ดงนนเมอจำาเลยท 1 ออกเชคทงสองฉบบเพอชำาระหนคาสนคา ซงเปนหนทมอยจรงและบงคบไดตามกฎหมาย โดยจำาเลยท 2 ลงลายมอชอสงจายและประทบตราสำาคญของบรษทจำาเลยท 1 จงเหนไดชดวาจำาเลยท 2 กระทำาทงฐานะสวนตวและในฐานะผมอำานาจกระทำาการแทนจำาเลยท 1 เปนการรวมกนกระทำาผด จำาเลยท 2 ไมอาจอางไดวาไมมเจตนาออกเชคพพาท

ความผดตามพระราชบญญตประกนสงคม พ.ศ. 2533 มาตรา 96, 97 และ 99 เปนบทบญญตใหลงโทษแกผเปนนายจาง และในมาตรา 5 ใหนยามคำาวา นายจาง วา “ ” ผซงรบลกจางเขาทำางานโดยจายคาจางและใหหมายความรวมถงผ“ซงไดรบมอบหมายใหทำางานแทนนายจาง ในกรณทนายจางเปนนตบคคลใหหมายความรวมถงผมอำานาจกระทำาการแทนนตบคคลและผซงไดรบมอบหมายจากผมอำานาจกระทำาการแทนนตบคคลใหทำาการแทนดวย ดงนน ผเปนนายจางอาจเปน”บคคลธรรมดาหรอนตบคคลกได 

3. กรณความผดทางอาญาทนตบคคลไมอาจกระทำาความผดได เปนกรณทในบทบญญตกฎหมายทมโทษทางอาญาซงไมไดกำาหนดวาบคคลธรรมดาหรอนตบคคลเปนผกระทำาผด โดยอาจใชคำาวา ผใด เทานน แตโดยสภาพของความผด“ ”ตามกฎหมายนน นตบคคลไมอาจกระทำาความผดไดเพราะโดยสภาพแลวคงมแตบคคลธรรมดาเทานนทจะกระทำาความผดนนได เชน ความผดฐานฆาผอน ความผดฐานเบกความเทจ ความผดฐานขมขนกระทำาชำาเรา ความผดฐานขบรถโดยไมมใบอนญาตขบรถ และความผดฐานบกรกตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 364 เปนตน109

109 ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 364 “ผใดโดยไมมเหตอนสมควร เขาไปหรอซอนตวอยในเคหสถาน อาคารเกบรกษาหรอสำานกงานในความครอบครองของผอน หรอไมยอมออกไปจากสถานทเชนวานนเมอผมสทธทจะหามมใหเขาไปไดไลใหออก ตองระวางโทษจำาคกไมเกนหนงป หรอปรบไมเกนสองพนบาท หรอทงจำาทงปรบ”

83

อยางไรกตาม มความผดบางฐานทยงมความเหนทแตกตางวานตบคคลอาจตองรบผดหรอไม เชน ความผดเนองจากการกระทำาโดยประมาทเลนเลอ มผใหความเหนวานตบคคลไมอาจมความรบผดได เนองจากการกระทำาโดยประมาทนนไมใชการกระทำาโดยเจตนาทจะประสงคตอผลหรอยอมเลงเหนผล จงไมอาจถอไดวาเปนความประสงคของนตบคคล110 แตกเคยมคำาพพากษาศาลฎกาทพพากษาใหนตบคคลรบผดในความผดทเกดจากความประมาทเลนเลอ เปนคดจากเหตรถยนตบรรทกกาซพลกควำา เกดระเบดและเกดเพลงไหมทบรเวณถนนเพชรบรตดใหมเมอป 2533 ดงน

ฎกาท 3446/2537 พนกงานอยการเปนโจทกฟองบรษทเจาของรถยนตบรรทกกาซทเกดเหตเปนจำาเลยท 1 และกรรมการผจดการบรษทจำาเลยท 2 วารวมกนกระทำาความผดตามประกาศคณะปฏวตฉบบท 28 (พ.ศ.2514) และความผดฐานกระทำาการโดยประมาทเปนเหตใหผอนถงแกความตายและไดรบอนตรายแกกายสาหส และเปนเหตใหเกดเพลงไหมเปนเหตใหทรพยของบคคลอนไดรบความเสยหาย และนาจะเปนอนตรายแกชวตของบคคลอน ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 225, 291 และ 300 ขอเทจจรงฟงเปนยตไดวา ลกจางของจำาเลยท 1 ไดขบรถยนตบรรทกกาซปโตรเลยมเหลว(แอลพจ) แลวเกดเหตพลกควำาทำาใหเกดเหตเพลงไหม ทำาใหบคคลอนถงแกความตายและ ไดรบบาดเจบจำานวนมาก และทรพยของผอนไดรบความเสยหายอยางมาก ผขบรถยนตบรรทกกาซกตายในทเกดเหต

ศาลฎกาวนจฉยโดยสรปวา รถยนตบรรทกกาซคนเกดเหตของจำาเลยท 1 ไมไดรบใบอนญาตและผานการตรวจและทดสอบจากกรมโยธาธการ ถงบรรทกกาซ 2 ใบ ทตดตงบนรถยนตบรรทกกาซเปนถงทใชสำาหรบตดตงบนพนดน ไมอาจนำามาตดตงบนรถยนตได และมไดตดตงตามหลกเกณฑทกำาหนดไวในประกาศกรมโยธาธการ อกทงมไดตดตงลนควบคมการไหลไวทถงบรรจกาซทงสองใบ อนเปนการฝาฝนตอกฎหมาย แมอบตเหตนจะมสาเหตสวนหนงมาจากความประมาทเลนเลอของลกจางจำาเลยท 1 ผขบรถทขบรถยนตบรรทกกาซพลกควำา แตถาจำาเลยท 1 ปฏบตตามกฎหมายเกยวกบหลกเกณฑและวธการตดตงถงขนสงกาซและลกษณะกบสวนประกอบภายในถงขนสงกาซแลวกจะไมเกดเหตการณเชนน การกระทำาของจำาเลยท 1

110 บญญต สชวะ ความรบผดทางอาญาของนตบคคล“ ”, บทบณฑตย เลม 33 ตอน 1 (2519), หนา 5 จาก สรศกด ลขสทธวฒนกล ความรบผดทางอาญาของนตบคคล หนา “ ”69.

84

เปนการกระทำาโดยประมาทปราศจากความระมดระวงซงจำาเลยท 1 ผมอาชพประกอบกจการคาและขนสงกาซซงเปนวตถไวไฟและอนตราย ตามวสยและพฤตการณของผประกอบกจการคาเชนจำาเลยท 1 จกตองใชความระมดระวงมากเปนพเศษกวาผประกอบอาชพอน เพราะหากมไดใชความระมดระวงเปนพเศษแลวกจะเกดอนตรายตอชวตและทรพยสนของผอนทมไดมสวนเกยวของดวยเชนคดน การกระทำาของจำาเลยท 1 จงเปนความผดตามฟอง สำาหรบจำาเลยท 2 นอกจากจะเปนกรรมการผจดการของจำาเลยท 1 ยงเปนผกอตงบรษทจำาเลยท 1 และเปนผถอหนใหญของจำาเลยท 1 การบรหารงานและอำานาจสงการทงหมดคงอยกบจำาเลยท 2 แตเพยงผเดยว และยงไดความวาจำาเลยท 2 เปนหนสวนผจดการของหางหนสวนจำากดผขายรถยนตบรรทกกาซคนเกดเหตใหแกจำาเลยท 1 การทจำาเลยท 2 มอำานาจสงการภายในบรษทแทนจำาเลยท 1 แตไมดำาเนนการจดการแกไขรถยนตบรรทกกาซคนเกดเหตใหถกตองตามกฎหมาย กลบนำารถมาใชจนเกดเหตคดน การกระทำาของจำาเลยท 2 จงเปนความผดตามฟองดวย

ขอสงเกต ศาลฎกาวนจฉยความผดของจำาเลยท 1 ในฐานะเจาของรถยนตบรรทกกาซทไมจดเตรยมรถใหอยในสภาพทมความปลอดภยตามกฎหมาย ซงความประมาทเลนเลอและเปนสาเหตสวนหนงททำาใหเกดเหตคดนขน ไมไดใหรบผดเนองจากประมาทเลนเลอในการขบรถยนตบรรทกกาซ

อยางไรกตาม แมนตบคคลอาจกระทำาผดทางอาญาไดและตองรบโทษทางอาญา แตโดยสภาพนตบคคลอาจตองรบโทษเฉพาะโทษปรบและโทษรบทรพยสนเทานน ไมอาจรบโทษประหารชวต โทษจำาคก หรอโทษกกขงไดอยางบคคลธรรมดา111

เรองความรบผดทางอาญาของนตบคคลสำาหรบความผดในบางฐานจงยงเปนปญหาทมความเหนแตกตางกนอย เปนเรองทนกศกษาความควรไดตดตามศกษาตอไป

ความรบผดของผแทน หรอกรรมการของนตบคคล แมนตบคคลจะมฐานะเสมอนเปนบคคลทแยกตางหากจากผแทนของ

นตบคคล สทธ หนาท และความรบผดของนตบคคลกตองแยกตางหากจากผแทนของนตบคคลดวย แตเนองจากการแสดงความประสงคและดำาเนนกจการของนตบคคลตองแสดงออกโดยผแทนหรอผมอำานาจทำาการแทนของนตบคคล ในบาง

111 ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 18

85

กรณผแทนของนตบคคลหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคลอาจตองรบผดเปนสวนตวดวย ซงอาจแยกพจารณาความรบผดของผแทนหรอกรรมการนตบคคลเปน 2 ประการดงน

(1) ความรบผดของผแทนหรอกรรมการของนตบคคลในทางแพง(2) ความรบผดของผแทนหรอกรรมการของนตบคคลในทางอาญา(1) ความรบผดของผแทนหรอกรรมการของนตบคคลในทางแพง หลก

เกณฑทวไปเกยวกบความรบผดทางแพงของผแทนและผมอำานาจทำาการแทนของนตบคคลมบญญตไวใน ป.พ.พ. มาตรา 76 วรรคสอง ทบญญตวา ถาความเสย“หายแกบคคลอนเกดจากการกระทำาทไมอยในขอบวตถประสงคหรออำานาจหนาทของนตบคคล บรรดาบคคลดงกลาวตามวรรคหนงทไดเหนชอบใหกระทำาการนนหรอไดเปนผกระทำาการดงกลาว ตองรวมกนรบผดชดใชคาสนไหมทดแทนแกผทไดรบความเสยหายนน” และใหนำาบทบญญตเรองตวแทนมาใชบงคบดวยโดยอนโลมตามมาตรา 77 ขางตน พอสรปไดกลาวคอ ผแทนของนตบคคลหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคลอาจตองรบผดตอบคคลภายนอกหากวา

(1) ความเสยหายเกดจากการกระทำานอกวตถประสงคหรออำานาจหนาทของนตบคคล และ

(2) ผแทนของนตบคคลหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคลไดใหความเหนชอบในการกระทำานน หรอผแทนของนตบคคลหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคลไดเปนผกระทำาการนนเอง

ตวอยางคำาพพากษาศาลฎกากรณทผแทนหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคลตองรบผดเปนสวนตว

ฎกาท 3883/2546 ขณะทวดจำาเลยท 1 บกรกแผวถางปาเพอสรางกฏ ศาลาและสงปลกสราง ในเขตอทยานแหงชาต อนไมใชเขตพนทของวดจำาเลยท 1 ตามทไดรบอนญาต จำาเลยท 2 เปนผดแลรกษาการแทนเจาอาวาสวดจำาเลยท 1 ถอวาจำาเลยท 2 เปนผแทนของวดจำาเลยท 1 จำาเลยท 2 ยอมมสวนใหความเหนชอบหรอเปนผกระทำาการดงกลาว เมอเปนการกระทำาทไมอยในขอบวตถประสงคหรออำานาจหนาทของวดจำาเลยท 1 และกอใหเกดความเสยหายแกรฐจำาเลยท 2 จงตองรวมกบจำาเลยท 1 รบผดชดใชคาสนไหมทดแทนแกกรมปาไมโจทก ตาม ป.พ.พ. มาตรา 76 วรรคสอง

86

ฎกาท 1354/2508 การทจำาเลยท 3 ท 4 และท 5 ซงเปนกรรมการสหกรณจำาเลยท 1 ลงมตใหนำารถยนตของจำาเลยท 1 ไปรบจางขนหนเพอหารายได  ไมอยในขอบเขตทจะกระทำาไดตามความมงหมายในขอบงคบของสหกรณจำาเลยท 1 เมอจำาเลยท 2 ลกจางจำาเลยท 1 กระทำาละเมดขบรถโดยประมาทชนโจทกไดรบอนตรายสาหส จำาเลยท 3 ท 4 และท 5 ซงเปนกรรมการผลงมตใหกระทำาตองรบผดเปนสวนตวดวย

- หากเปนการกระทำาภายในขอบวตถประสงคหรออำานาจหนาทของนตบคคล ผแทนหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคลไมตองรบผดเปนสวนตว

ตวอยางคำาพพากษาศาลฎกาฎกาท 7874/2549 จำาเลยท 2 เปนผแทนของนตบคคลอาคารชดจำาเลยท

1  มอำานาจหนาทปฏบตการเพอจดการและดแลรกษาทรพยสวนกลาง และการกระทำาใด ๆ เพอประโยชนตามวตถประสงคดงกลาวตามมตของเจาของรวม เมอจำาเลยท 2 จดใหมการประชมใหญสามญเจาของรวมเกยวกบเรองการปรบอตราคาใชจายสวนกลางในกจการของจำาเลยท 1 ภายในขอบอำานาจและวตถประสงคของจำาเลยท 1 ดงนน จำาเลยท 2 จงไมตองรบผดเปนการสวนตวรวมกบจำาเลยท 1 ตอโจทก

ฎกาท 5576/2544 สหกรณจำาเลยท 1 โดยจำาเลยท 2 ถงท 8 ซงเปนคณะกรรมการของจำาเลยท 1 ไดประชมคณะกรรมการดำาเนนการและมมตถอดถอนสมาชกภาพของโจทก อางวาโจทกกระทำาการไมซอตรงหรอทำาใหเสอมเสยชอเสยงหรอประโยชนของจำาเลยท 1 ตามขอบงคบของจำาเลยท 1 โจทกจงไดยนฟองจำาเลยท 1 ขอใหเพกถอนมตดงกลาว และหลงจากศาลฎกาไดมคำาพพากษาถงทสดใหเพกถอนมตกรรมการของจำาเลยท 1 แลว จำาเลยท 1 กไดจดแจงโจทกกลบเขาเปนสมาชกตามเดม และโจทกบรรยายในคำาฟองวา การทจำาเลยท 1 ถอดถอนสมาชกภาพของโจทก เนองจากจำาเลยท 2 ถงท 8 ประสงคใหโจทกพนจากการเปนกรรมการดำาเนนการของจำาเลยท 1 ซงเปนการแกลงหรอจงใจใชสทธทมแตจะกอใหเกดความเสยหายแกโจทกและทำาใหโจทกไดรบความเสยหาย แตโจทกกนำาสบไมไดวาจำาเลยท 2 ถงท 8 จงใจกลนแกลงโจทกอยางไร และการทจำาเลยท 2 ถงท 8 มาประชมและลงมตใหถอดถอนโจทกออกจากสมาชกภาพของจำาเลยท 1 กเปนการกระทำาหนาทในการประชมตามปกต ไมไดมเจตนาหรอจงใจกลนแกลงโจทก แมภายหลงศาลฎกาจะมคำาพพากษาใหเพกถอนมตทประชมดงกลาวเนองจากเหนวา พฤตการณของโจทกยงฟงไมไดวา

87

โจทกแสดงตนเปนปฏปกษหรอไมซอตรงตอจำาเลยท 1 หรอทำาใหจำาเลยท 1 เสยหาย กเปนเรองของดลยพนจและความเหนทแตกตางกน จำาเลยท 2 ถงท 8 จงไมตองรบผดตอโจทก ตาม ป.พ.พ. มาตรา 76 วรรคสอง, 77 และ 812

ฎกาท 457/2543 ธนาคารตามเชคไดมอบเชคพพาทใหแกบรษทจำาเลยท 1 ซงเปนลกคาประเภทบญชกระแสรายวน จงตองถอวาจำาเลยท 1 แตผเดยว เปนผสงจายเชคพพาท สวนการทจำาเลยท 2 ซงเปนกรรมการทมอำานาจไดลงลายมอชอและประทบตราจำาเลยท 1 ในชองผสงจาย กเปนไปตามขอบงคบของจำาเลยท 1 ตองตามบทบญญตแหง ป.พ.พ. มาตรา 70 วรรคสอง และมาตรา 900 ตองถอวาจำาเลยท 2 ลงลายมอชอในฐานะผแทนของจำาเลยท 1 จงไมตองรบผดตามเชคตอผทรงเปนสวนตวหากจำาเลยท 2 กระทำาการใหเกดความเสยหายแกจำาเลยท 1 เพราะปฏบตหนาทบกพรองกเปนกรณทจำาเลยท 1 หรอผถอหนจะใชสทธตามกฎหมายดำาเนนการใหจำาเลยท 2 ตองรบผดตอจำาเลยท 1 ตอไป

ฎกาท 1799-1800/2539 สมาคมจำาเลยท1 ซงเปนนายจางโดยตรงของโจทกทงสองมฐานะเปนนตบคคลมจำาเลยท 2 เปนผทำาการแทนตามกฎหมาย ประกอบกบ ป.พ.พ.มาตรา 77 ใหนำาบทบญญตวาดวยตวแทนมาใชบงคบแกความเกยวพนระหวางนตบคคลกบผแทนของนตบคคลและระหวางนตบคคลหรอผแทนของนตบคคลกบบคคลภายนอกโดยอนโลมและ ป.พ.พ. มาตรา 820 บญญตวา ตวการยอมมความผกพนตอบคคลภายนอกในกจการทงหลายอนตวแทนหรอตวแทนชวงไดทำาไปภายในขอบอำานาจแหงฐานตวแทนซง หมายความวา กจการใดอนตวแทนไดกระทำาไปในขอบอำานาจของตวแทนนนเปนการกระทำาของตวการ จำาเลยท1 ซงเปนตวการจงตองผกพนตอบคคลภายนอกในการกระทำาของจำาเลยท 2 ทไดกระทำาไปภายในวตถประสงคของจำาเลยท 1 โดยจำาเลยท 2 ไมตองผกพนรบผดเปนสวนตวตอโจทกทงสอง

(2) ความรบผดทางอาญาของผแทนหรอกรรมการของนตบคคล เมอการกระทำาของนตบคคลอาจเปนความผดทางอาญาและนตบคคลตองรบโทษทางอาญาไดดงกลาวแลวขางตน แตการกระทำาผดของนตบคคลกตองเกดจากการกระทำาโดยการแสดงเจตนาของผแทน

88

นตบคคลนนเอง ดงนน ผแทนของนตบคคลอาจมความผดและตองรบโทษทางอาญาดวย และในบางกรณกมกฎหมายบญญตความผดของผแทนหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคลหรอกรรมการนตบคคลไวโดยเฉพาะเจาะจง ซงอาจแยกพจารณาไดดงน

ก. กรณความผดทมกฎหมายบญญตถงเฉพาะนตบคคล เชน ในพระราชบญญตพระราชบญญตบรษทมหาชนจำากด พ.ศ. 2535 พระราชบญญตประกนวนาศภย พ.ศ. 2535 พระราชบญญตประกนชวต พ.ศ. 2535 พระราชบญญตสมาคมการคา พ.ศ. 2509 และพระราชบญญตกำาหนดความผดเกยวกบหางหนสวนจดทะเบยนหางหนสวนจำากด บรษทจำากด สมาคม และมลนธ พ.ศ. 2499 ดงทกลาวแลวขางตน เปนตน ผแทนของนตบคคล หรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคล หรอกรรมการนตบคคลไมตองรบผดตามบทบญญตทระบวาเปนความผดของนตบคคลโดยเฉพาะ อยางไรกตาม กฎหมายทมบทบญญตความผดของนตบคคลเชนนน กมกจะมบทบญญตทระบถงความผดของบคคลเหลานนไวในมาตราอนดวย112

ข. กรณมกฎหมายบญญตความผดของผแทนนตบคคล ผมอำานาจทำาการแทนนตบคคล และกรรมการนตบคคลโดยตรง กฎหมายบางฉบบ ไมไดมบทบญญตระบถงความผดของนตบคคลโดยเฉพาะเจาะจง แตกลบมบทบญญตความผดของผแทนหรอกรรมการของนตบคคลโดยใหถอวารวมกระทำาความผดกบนตบคคล เชน พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 มบทบญญตความผดของผแทนและผมอำานาจทำาการแทนนตบคคลในมาตรา 74 ทบญญตวา ในกรณทนตบคคลกระทำาความผด“ตามพระราชบญญตน ใหถอวากรรมการหรอผจดการทกคนของนตบคคล

112 ตวอยางเชน พระราชบญญตสมาคมการคา พ.ศ. 2509 มาตรา 48 “สมาคมการคาใดฝาฝนมาตรา 22 หรอมาตรา 23 ตองระวางโทษปรบไมเกนหาหมนบาท”

มาตรา 49 “กรรมการของสมาคมการคาผใดฝาฝนมาตรา 22 หรอกระทำาการอนเปนการผดวตถทประสงคของสมาคมการคาและการกระทำานนเปนภยตอเศรษฐกจความมนคงของประเทศ หรอตอความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชน ตองระวางโทษปรบไมเกนสามหมนบาท”

89

นนเปนผรวมกระทำาผดกบนตบคคลนน เวนแตจะพสจนไดวาการกระทำาของนตบคคลนนไดกระทำาโดยตนมไดรเหนหรอยนยอมดวย ” หรอพระราชบญญตความลบทางการคา พ.ศ. 2534 มาตรา 36 บญญตวา ใน“กรณทผกระทำาความผดเปนนตบคคล ถาการกระทำาความผดของนตบคคลนนเกดจากการสงการ การกระทำา หรอไมสงการหรอไมกระทำาการอนเปนหนาททตองกระทำาของกรรมการผจดการ หรอบคคลใดซงรบผดชอบในการดำาเนนงานของนตบคคลนน ผนนตองรบโทษตามทบญญตไวสำาหรบความผดนนๆดวย ” เปนตน

ค. กรณเปนกฎหมายบญญตความผดทางอาญาแตไมไดระบโดยเฉพาะเจาะจงสำาหรบความผดของนตบคคลและผแทนหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคล หมายถง กฎหมายทมโทษทางอาญาทวไปทมกระบบทความผดทมโทษอาญาโดยใชคำาวา ผใด หากเปนบทบญญตทโดย“ ”สภาพแลวนตบคคลอาจกระทำาความผดได ตามแนวคำาพพากษาศาลฎกามกจะวนจฉยวาผแทนนตบคคลหรอผมอำานาจทำาการแทนนตบคคลซงมสวนเกยวของในการกระทำาความผดเปนผรวมกระทำาความผดกบนตบคคลดวย คงเปนเพราะเหนวาผทแสดงเจตนาและลงมอกระทำาความผดกคอบคคลเหลานนนนเอง เพยงแตทำาใหนามของนตบคคล จงถอวาเปนผกระทำาความผดดวย

ตวอยางคำาพพากษาศาลฎกาฎกาท 3613/2548 จำาเลยท 2 เปนหนสวนผจดการของหางหน

สวนจำากดจำาเลยท 1 มอำานาจลงลายมอชอทำานตกรรมใดๆ แทนจำาเลยท 1 โดยไมตองมตราประทบและไมมขอจำากดอำานาจของจำาเลยท 2 ทงจำาเลยท 2 สงจายเชคพพาทเพอชำาระหนคาสนคาของจำาเลยท 1 กรณจงถอไดวาจำาเลยท 2 ลงลายมอชอในเชคพพาทเปนการกระทำาในนามหรอแทนจำาเลยท 1 อนเปนการแสดงออกถงความประสงคของนตบคคลโดยผแทนโดยไมจำาตองมตราประทบของจำาเลยท 1 สวนการทมตราประทบของจำาเลยท 1 ในการแตงตงทนายความกเปนเรองทมไดมกำาหนดเปนขอจำากดไวในหนงสอรบรองการจดทะเบยนจงไมอาจลบลางผลของการทจำาเลยท 2 ลงลายมอชอในเชคพพาทในนามหรอแทนจำาเลยท 1 ดงนน

90

จำาเลยท 1 จงตองมความผดทางอาญารวมกบจำาเลยท 2ฎกาท 4954/2533 การทจำาเลยท 2 นำาบลเงนสดซงตนรอยวาเปนเอกสาร

ปลอมไปแสดงตอกรมสรรพากรพรอมกบใหถอยคำาประกอบเพอขอเงน ภาษคนจากกรมสรรพากร จนกรมสรรพากรคนเงนภาษอากรใหแกบรษทจำาเลยท 1 ผมอบอำานาจใหจำาเลยท 2  ไปกระทำาการดงกลาว การกระทำาของจำาเลยท 2 ถอวาเกดความเสยหายแกกรมสรรพากรแลว จำาเลยท 2 ตองรบผดฐานรวมกบจำาเลยท 1 ใชเอกสารปลอมดวย กจกรรม 4.3.31. นตบคคลตองรบผดทางแพงตอบคคลภายนอกในการกระทำาของผแทนของนตบคคลในกรณใด2. นตบคคลอาจตองรบผดทางอาญาในกรณใดบางแนวตอบ 4.3.31. นตบคคลตองรบผดทางแพงตอบคคลภายนอกในการกระทำาของผแทนของนตบคคลทกอใหเกดความเสยหายแกบคคลภายนอก ซงการกระทำานนอยภายในขอบวตถประสงคของนตบคคลหรอภายในขอบอำานาจทไดรบมอบหมาย หรอแมเปนการกระทำาโดยปราศจากอำานาจหรอนอกเหนอขอบอำานาจ แตนตบคคลไดใหสตยาบนในการกระทำานน ตามมาตรา 76 วรรคหนง และ 77 ประกอบกบกฎหมายลกษณะตวแทน2. นตบคคลอาจตองรบผดทางอาญาหากมการกระทำาทกฎหมายบญญตโดยเฉพาะถงการกระทำาความผดทางอาญาของนตบคคล หรอการกระทำาความผดทางอาญาทแมกฎหมายทมโทษทางอาญาไมไดบญญตใหลงโทษแกนตบคคลโดยเฉพาะ แตเปนการกระทำาทอาจถอวานตบคคลกระทำาความผดได เชน การกระทำาความผดฐานฉอโกง หรอทำาใหเสยทรพย เปนตน เวนแตการกระทำาทโดยสภาพแลวนตบคคลไมอาจกระทำาความผดได เชน ฆาผอน หรอลกทรพย

91

ตอนท 4.4

การสนสดของนตบคคล

โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 4.4 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง4.4.1การสนสดของนตบคคลโดยผลของกฎหมาย4.4.2การเลกนตบคคล4.4.3ผลตามกฎหมายแหงการสนสดของนตบคคล

แนวคด1. การสนสดของนตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง

ยอมตองมกฎหมายบญญตใหยบเลก หรอยกเลก หรอเลกนตบคคลนน สวนนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยนมบางกรณทกฎหมายบญญตเหตทเปนผลใหนตบคคลเลกกน

2. นตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน อาจเลกกนโดยการตกลงกนของทประชมนตบคคล หรอมเหตทนายทะเบยนสงใหเลกและถอนทะเบยนนตบคคลได หรอมเหตตามกฎหมายทอาจรองขอตอศาลใหมคำาสงใหเลกนตบคคลได

3. หากเปนนตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง กฎหมายทใหยบเลก ยกเลก หรอเลกนตบคคลนนจะมบทบญญตเกยวกบทรพยสนและหนสนของนตบคคลนนวาจะโอนไปยงนตบคคลอนใด หรอมวธจดการอยางไร แตถาเปนนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยนเมอนตบคคลเลกหรอจะเลกกน ตองมการชำาระบญชเพอจดการทรพยสนและหนสนของบรษทใหเสรจสน

วตถประสงคเมอศกษาตอนท 4.4 จบแลว นกศกษาสามารถ1. อธบายและวนจฉยกฎหมายเกยวกบการสนสดของนตบคคลโดยผล

92

เรองท 4.4.1 การสนสดของนตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง

บคคลธรรมดาจะสนสภาพบคคลกตอเมอตายหรอสาบสญตามกฎหมาย แตนตบคคลโดยสภาพไมมการตายหรอสาบสญ ดงนน นตบคคลอาจคงอยดำาเนนกจการไปไดหลายสบป หรอเปนรอยป หรอหลายรอยปกเปนได หากไมมเหตททำาใหนตบคคลนนตองสนสภาพหรอสนสดลง ป.พ.พ.ในสวนบทเบดเสรจทวไปของนตบคคล ไมมบทบญญตทวไปเกยวกบการสนสดของนตบคคล จงตองพจารณาจากบทบญญตในสวนอนและกฎหมายอนทมบทบญญตในเรองการสนสดของนตบคคลโดยเฉพาะ โดยหลกกเปนเชนเดยวกบการกอตงนตบคคล กลาวคอ หากเปนนตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง การสนสดของนตบคคลกตองมกฎหมายใหยบเลกนตบคคลนน หากเปนนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน การสนสดของนตบคคลกมกจะเปนไปโดยการจดทะเบยนเลกนตบคคล แตกอาจมการสนสดดวยการถอนทะเบยนนตบคคล หรอดวยเหตอนซงจะกลาวถงในเรองท 4.4.2 ตอไป ในเรองนจะกลาวถงการสนสดของนตบคคลประเภททกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง

93

ดงทไดกลาวแลววา ถาเปนนตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง การสนสดของนตบคคลกตองเปนไปโดยกฎหมายเชนกน สวนกฎหมายทกอตงหรอยกเลกหรอยบเลกนตบคคลนนจะเปนกฎหมายทมศกดลำาดบใดกขนอยกบทกฎหมายทบญญตในเรองนน อาจกอตงขนโดยพระราชบญญตหรอพระราชกำาหนดและยบเลกโดยพระราชบญญต เชน

ทนรกษาระดบอตราแลกเปลยนเงนตรา กอตงขนตามพระราชกำาหนดจดสรรทนสำารองเงนตราเกนจำานวนธนบตรออกใช พ.ศ. 2498 และยบเลกโดยพระราชบญญตยบเลกทนรกษาระดบอตราแลกเปลยนเงนตรา พ.ศ. 2498113

บรรษทบรหารสนทรพยสถาบนการเงน กอตงขนโดยพระราชกำาหนดบรรษทบรหารสนทรพยสถาบนการเงน พ.ศ. 2540 และยบเลกโดยพระราชบญญตยบเลกบรรษทบรหารสนทรพยสถาบนการเงน พ.ศ. 2549

กรมไปรษณยโทรเลข กอตงขนโดยพระราชกำาหนดไปรษณย รตนโกสนทรศก 116 และยบเลกโดยพระราชกฤษฎกายบเลกกรมไปรษณยโทรเลข กระทรวงคมนาคม พ.ศ. 2545 ซงออกโดยอาศยอำานาจตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534114

113 พระราชกำาหนดจดสรรทนสำารองเงนตราเกนจำานวนธนบตรออกใช พ.ศ. 2498 มาตรา 4 “ใหจดตงทนรกษาระดบอตราแลกเปลยนเงนตราขน ณ ธนาคารแหงประเทศไทย มวตถประสงคเพอรกษาระดบอตราแลกเปลยนเงนตราใหมเสถยรภาพเหมาะสมแกสถานการณเศรษฐกจและการเงนของประเทศ ตลอดจนการลงทนหาผลประโยชน

ใหทนรกษาระดบอตราแลกเปลยนเงนตราเปนนตบคคลและใหไดรบยกเวนจาก

การเสยภาษอากรทงปวงตามประมวลรษฎากร”มาตรา 10 “การเลกทนรกษาระดบอตราแลกเปลยนเงนตราและการจดสรรจำาหนาย

สนทรพยและหนสนของทนรกษาระดบอตราแลกเปลยนเงนตราดงกลาว ใหกระทำาเปนพระราชบญญต”114 พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534 มาตรา 8 จตวา วรรคหนง การยบสวนราชการตามมาตรา “ 7 ใหตราเปนพระราชกฤษฎกา”

มาตรา 7 “ใหจดระเบยบบรหารราชการสวนกลางดงน(๑) สำานกนายกรฐมนตร(๒) กระทรวง หรอทบวงซงมฐานะเทยบเทากระทรวง(๓) ทบวง ซงสงกดสำานกนายกรฐมนตรหรอกระทรวง

94

นตบคคลทกอตงขนโดยพระราชบญญต แตถกยกเลกโดยพระราชกฤษฎกาซงออกโดยอาศยอำานาจตามพระราชบญญต เชน

องคการโทรศพท กอตงขนโดยพระราชบญญตองคการโทรศพท พ.ศ. 2497 ยกเลกโดยพระราชกฤษฎกากำาหนดเงอนเวลายกเลกกฎหมายวาดวยองคการโทรศพทแหงประเทศไทย พ.ศ. 2545 ซงออกโดยอาศยอำานาจตามพระราชบญญตทนรฐวสาหกจ พ.ศ. 2542115

นตบคคลทกอตงขนโดยพระราชกฤษฎกา และถกยกเลกโดยพระราชกฤษฎกา เชน

องคการสอสารมวลชนแหงประเทศไทย กอตงขนโดยพระราชกฤษฎกาจดตงองคการสอสารมวลชนแหงประเทศไทย พ.ศ. 2520 ทออกโดยอาศยพระราชบญญตองคการของรฐบาล พ.ศ. 2496 และถกยกเลกโดยพระราชกฤษฎกากำาหนดเงอนเวลายกเลกพระราชกฤษฎกาจดตงองคการสอสารมวลชนแหงประเทศไทย พ.ศ. ๒๕๒๐พ.ศ. ๒๕๔๗ ทออกโดยอาศยอำานาจตามพระราชบญญตทนรฐวสาหกจ พ.ศ. 2542        องคการรบสงสนคาและพสดภณฑ (ร.ส.พ.) กอตงขนโดยพระราชกฤษฎกาจดตงองคการรบสงสนคาและพสดภณฑ พ.ศ. 2596 ทออกโดยอาศยอำานาจตามพระราชบญญตวาดวยการจดตงองคการของรฐบาล พ.ศ. 2496 และยบเลกโดยพระราชกฤษฎกายบเลกองคการรบสงสนคาและพสดภณฑ พ.ศ. 2549 ซงออกโดยอาศยอำานาจตามพระราชบญญตทนรฐวสาหกจ พ.ศ. 2542

(๔) กรม หรอสวนราชการทเรยกชออยางอนและมฐานะเปนกรม ซงสงกดหรอไมสงกดสำานกนายกรฐมนตร กระทรวงหรอทบวง

สำานกนายกรฐมนตรมฐานะเปนกระทรวงสวนราชการตาม (๑) (๒) (๓) และ (๔) มฐานะเปนนตบคคล”

115 พระราชบญญตทนรฐวสาหกจ พ.ศ. 2542 มาตรา 28 “ในกรณทมมตคณะรฐมนตรยบเลกรฐวสาหกจใด ใหถอวากฎหมายจดตงรฐวสาหกจนนเปนอนยกเลกตามเงอนเวลาทกำาหนดในพระราชกฤษฎกาทตราขนเพอการนน

ในกรณทบรษทใดมอำานาจ ไดรบยกเวน มสทธพเศษ หรอไดรบความคมครองตามมาตรา ๒๖ ใหถอวาบทบญญตแหงกฎหมายจดตงรฐวสาหกจทถกยกเลกคงใชบงคบตอไปตามระยะเวลาทกำาหนดในพระราชกฤษฎกาตามมาตรา ๒๖”

95

สำานกงานบรหารการแปลงสนทรพยเปนทน (องคการมหาชน) กอตงขนโดยพระราชกฤษฎกาจดตงสำานกงานบรหารการแปลงสนทรพยเปนทน (องคการมหาชน) พ.ศ. 2546 ทออกโดยอาศยอำานาจตามพระราชบญญตองคการมหาชน พ.ศ. 2542 และยบเลกโดยพระราชกฤษฎกายบเลกสำานกงานบรหารการแปลงสนทรพยเปนทน (องคการมหาชน) พ.ศ. 2550

นอกจากน ยงมนตบคคลทกอตงขนโดยพระราชกฤษฎกา แตถกยกเลกโดยประกาศของรฐมนตรผรกษาการทอาศยอำานาจตามพระราชบญญต เชน

สำานกงานสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ กอตงขนตามพระราชกฤษฎกาจดตงสำานกงานสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2543 ทออกโดยอาศยอำานาจตามพระราชบญญตองคการมหาชน พ.ศ. 2542 และถกยกเลกตามประกาศสำานกนายกรฐมนตร เรอง ยตการดำาเนนการของสำานกงานสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ ทออกโดยอาศยอำานาจตามพระราชบญญตองคการมหาชน พ.ศ. 2542 มาตรา 44(2)116 และพระราชบญญตกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2543 มาตรา 43117

116 พระราชบญญตองคการมหาชน พ.ศ. 2542 มาตรา 44 “องคการมหาชนเปนอนยบเลกในกรณอยางใดอยางหนง ดงตอไปน

(1) เมอสนสดระยะเวลาการดำาเนนกจการขององคการมหาชนตามทกำาหนดไวในพระราชกฤษฎกาจดตง

(2) เมอการดำาเนนกจการตามวตถประสงคทกำาหนดไวในพระราชกฤษฎกาจดตงองคการมหาชนนนเสรจสนลง และรฐมนตรผรกษาการตามพระราชกฤษฎกาจดตงองคการมหาชนนนไดประกาศยตการดำาเนนการขององคการมหาชนนนในราชกจจานเบกษา

(3) ในกรณนอกจาก (1) และ (2) เมอรฐบาลเหนควรยบเลกการดำาเนนกจการขององคการมหาชน โดยตราเปนพระราชกฤษฎกายบเลกกจการขององคการมหาชน

ใหสภาพนตบคคลขององคการมหาชนดำารงอยตราบเทาเวลาทจำาเปนเพอประโยชนในการดำาเนนการตามมาตรา 45”117 พระราชบญญตกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2544 มาตรา 43 “เมอไดมการจดตงกองทนตามพระราชบญญตน ใหถอวาการดำาเนนการตามวตถประสงคของสำานกงานสนบสนนการสรางเสรมสขภาพตามพระราชกฤษฎกาจดตงสำานกงานสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2543 เสรจสนลงแลว และใหรฐมนตรผรกษาการตามพระราชกฤษฎกาดงกลาวดำาเนนการตามมาตรา 44 (2) แหงพระราชบญญตองคการมหาชน พ.ศ. 2542 โดยประกาศยตการดำาเนนการของสำานกงานสนบสนนการสราง

96

กจกรรม 4.4.11. หากทประชมของคณะกรรมการทเปนผแทนองคการของรฐบาลซงกอตงขนโดยพระราชบญญตมมตใหยบเลกองคการดงกลาว จะมผลใหองคการนยบเลกไปโดยผลการประชมหรอไม เพราะเหตใดแนวตอบ 4.4.11. การยบเลกนตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง ตองมกฎหมายบญญตใหยบเลก โดยอาจเปนกฎหมายทมศกดในลำาดบเดยวกนหรอสงกวา หรออาจเปนกฎหมายทมศกดลำาดบรองทออกโดยอาศยอำานาจตามกฎหมายทมศกดลำาดบเดยวกนหรอสงกวา เชน ยบเลกโดยพระราชกฤษฎกาทออกโดยอาศยอำานาจตามพระราชบญญต เปนตน

เรองท 4.4.2 การสนสดของนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน

นตบคคลประเภททตองจดทะเบยนในการกอตงตามกฎหมาย อาจเลกและสนสดความเปนนตบคคลตามเงอนไขทกฎหมายกำาหนด ซงจะมทงเงอนไขและขนตอนตางๆ จนในทสดมการถอนหรอเพกถอนทางทะเบยน ไมไดเปนผลตามกฎหมายโดยตรงอยางนตบคคลทกอตงขนโดยกฎหมายโดยตรง ซงตองพจารณาจากกฎหมายทกอตงนตบคคลเหลานน ซงเหตในการสนสดของนตบคคลประเภทนอาจแยกพจารณาเปน 3 กรณ กลาวคอ

1. การเลกนตบคคลตามทตกลงกนหรอตามทแสดงเจตนา2. นายทะเบยนมคำาสงถอนหรอเพกถอนทะเบยนนตบคคลเมอมเหตตาม

กฎหมาย3. กรณศาลมคำาสงหรอคำาพพากษาใหเลกนตบคคล4. เหตอนทกฎหมายบญญตไว

เสรมสขภาพในราชกจจานเบกษา.....”

97

1. การเลกนตบคคลตามทตกลงหรอตามทแสดงเจตนา เนองจากการจดทะเบยนกอตงนตบคคลประเภทนมกจะเกดจากการรวมตวของบคคลและหรอนตบคคลเพอทำากจการอยางใดอยางหนง การกอตงนตบคคลสวนใหญจงมขอตกลงหรอสญญาระหวางผกอตงหรอผกอการรวมทงสมาชกของนตบคคล ดงนน หากบคคลผมสทธในนตบคคลเหลานนตกลงจะเลกนตบคคล ยอมสามารถทำาได โดยตองดำาเนนการตามกฎหมายและขอถอนทะเบยนนตบคคล

ตวอยางบทบญญตใน ป.พ.พ. (ก) สมาคม อาจเลกดวยเหตทมาจากการตกลงหรอทตกลงไวแลวหลายเหต

กลาวคอ118 (1) เมอมเหตทกำาหนดในขอบงคบ (2) ถาสมาคมตงขนไวเฉพาะระยะเวลาใด เมอสนระยะเวลานน (3) ถาสมาคมตงขนเพอทำากจการใด เมอกจการนนสำาเรจแลว และ (4) เมอทประชมใหญมมตใหเลก จะเหนวาเหตตาม (1) – (3) เปนเงอนไขทไดตกลงกนไวลวงหนาแลว สวนเหตตาม (4) เปนความตกลงทเพงเกดขน เมอมเหตใหสมาคมเลกกนใหคณะกรรมการของสมาคมในขณะนนแจงการเลกสมาคมตอนายทะเบยนเพอดำาเนนการทางทะเบยนและประกาศการเลกในราชกจจานเบกษาตอไป119

(ข) มลนธ อาจเลกดวยเหตจากการตกลงหรอทตกลงไวแลวคลายกบสมาคม กลาวคอ120 (1) เมอมเหตทกำาหนดในขอบงคบ (2) ถามลนธตงขนไวเฉพาะระยะเวลาใด เมอสนระยะเวลานน (3) ถามลนธตงขนเพอวตถประสงคอยางใด และไดดำาเนนการตามวตถประสงคสำาเรจบรบรณแลว หรอวตถประสงคนนกลายเปนพนวสย เมอเขาเงอนไขดงกลาวคณะกรรมการของมลนธในขณะนนแจงการเลกสมาคมตอนายทะเบยนเพอดำาเนนการทางทะเบยนและประกาศการเลกในราชกจจานเบกษาตอไป121

(ค) หางหนสวนสามญทจดทะเบยนอาจเลกกนดวยเหตจากการตกลงหรอทตกลงไวหรอทแสดงเจตนาฝายเดยว กลาวคอ (1) ถาในสญญาทำาไวมกำาหนดกรณอนใดเปนเหตทจะเลกกน เมอมกรณนน (2) ถาสญญาทำาไวเฉพาะกาลใด เมอสน

118 ป.พ.พ. มาตรา 101(1) – (4)119 ป.พ.พ. มาตรา 105120 ป.พ.พ. มาตรา 130121 ป.พ.พ. มาตรา 132

98

กำาหนดกาลนน (3) สญญาทำาไวเฉพาะเพอกจการอยางหนงอยางใดแตอยางเดยว เมอเสรจการนน (4) เมอผเปนหนสวนคนใดคนหนงบอกกลาวแกผเปนหนสวนคนอนๆ ภายใตเงอนไขการบอกกลาวตามกฎหมาย122

ฎกาท 605/2537 หนสวนผจดการในหางหนสวนสามญนตบคคลตายหนสวนอนทคงเหลออยเพยงแตไดแสดงเจตนาจะขอซอหนของหนสวนดงกลาว กรณยงไมเปนการรบซอหนของหนสวนทตาย ตามบทบญญต ป.พ.พ. มาตรา 1060 หางหนสวนสามญนตบคคลจงเปนอนเลกกนและตองมการชำาระบญชตาม ป.พ.พ. มาตรา 1069 และ 1055(5) 

(ง) หางหนสวนจำากด อาจเลกกนดวยเหตจากการตกลงหรอทตกลงไวเชนเดยวกบหางหนสวนสามญทจดทะเบยนขางตน123 เวนแตเหตตาม (4) ใชบงคบเฉพาะแกหนสวนประเภทไมจำากดความรบผดเทานน

(จ) บรษทจำากด อาจเลกกนดวยเหตจากการตกลงหรอทตกลงไว กลาวคอ124 (1) ถาในขอบงคบของบรษทกำาหนดกรณอนใดเปนเหตทจะเลกกน เมอมกรณนน (2) ถาบรษทไดตงขนไวเฉพาะกำาหนดกาลใด เมอสนกำาหนดกาลนน (3) ถาบรษทไดตงขนเฉพาะเพอทำากจการอยางหนงอยางใดแตอยางเดยว เมอเสรจการนน และ (4) เมอมมตพเศษใหเลก

ฎกาท 2301/2526 ทประชมผถอหนไดมมตพเศษใหเลกบรษทตาม ป.พ.พ. มาตรา 1236 (4) ซงมผลตามกฎหมายใหบรษทเลกกนแลว จงไมมเหตทผรองซงเปนกรรมการของบรษทจะตองใชสทธทางศาลตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 55 ขอใหศาลสงเลกบรษทอก

ตวอยางบทบญญตในกฎหมายอน(ก) บรษทมหาชนจำากด อาจเลกกนดวยเหตจากการตกลงโดยเมอทประชมผ

ถอหนลงมตใหเลกดวยคะแนนเสยงไมนอยกวาสามในสของจำานวนเสยงทงหมดของผถอหนซงมาประชมและมสทธออกเสยงลงคะแนน125

122 ป.พ.พ. มาตรา 1055(1) – (4)123 ป.พ.พ. มาตรา 1080 ประกอบมาตรา 1055 (1) – (4)124 ป.พ.พ. มาตรา 1236(1) – (4) 125 พระราชบญญตบรษทมหาชนจำากด พ.ศ. 2535 มาตรา 154(1)

99

(ข) กองทนสำารองเลยงชพ เปนนตบคคลทสามารถจดทะเบยนจดตงขนตามพระราชบญญตกองทนสำารองเลยงชพ พ.ศ. 2530 อาจเลกกนดวยเหตจากการตกลงหรอทตกลงไว กลาวคอ126 (1) นายจางเลกกจการ (2) ทประชมใหญมมตใหเลก หรอ (3) มกรณทขอบงคบของกองทนกำาหนดใหเลก

(ค) นตบคคลหมบานจดสรร ทจดทะเบยนจดตงขนตามพระราชบญญตจดสรรทดน พ.ศ. 2543 อาจยกเลกโดยประชมใหญของสมาชกนตบคคลหมบานจดสรรมมตเปนเอกฉนทใหยกเลกนตบคคลหมบานจดสรร หรอมกรณใหยกเลกนตบคคลหมบานจดสรรตามทกำาหนดในขอบงคบ127 เปนตน

(ง) สหกรณ ทจดทะเบยนจดตงขนตามพระราชบญญตสหกรณ พ.ศ. 2542 อาจเลกดวยเหตจากการตกลงหรอทตกลงไว กลาวคอ128 (1) มเหตตามทกำาหนดในขอบงคบ หรอ (2) ทประชมใหญลงมตใหเลก

ขอสงเกต แมจะมบทบญญตเหตเลกในลกษณะทำานองเดยวกนดงกลาว แตในทางปฏบตแลว แทบจะไมมนตบคคลใดทจดทะเบยนจดตงขนเพอดำาเนนกจการในระยะเวลาใดเวลาหนงหรอเฉพาะการใดการหนงเทานน แตมกจะจดทะเบยนกอตงเปนนตบคคลเพอดำาเนนกจการทมลกษณะเปนการถาวร

2. นายทะเบยนมคำาสงถอนหรอเพกถอนทะเบยนนตบคคลเมอมเหตตามกฎหมาย เปนเรองทกฎหมายทกอตงนตบคคลนนหรอกฎหมายทเกยวของมบทบญญตใหอำานาจนายทะเบยนทรบจดทะเบยนมคำาสงถอนหรอเพกถอนทะเบยนนตบคคล เมอมเหตหรอเขาเงอนไขตามกฎหมาย

ตวอยางบทบญญตใน ป.พ.พ.(ก) สมาคม นายทะเบยนอาจถอนชอสมาคมออกจากทะเบยนดวยเหตท (1)

ปรากฏหลงจากการจดทะเบยนวา วตถประสงคของสมาคมขดตอกฎหมายหรอศลธรรมอนดของประชาชน หรออาจเปนภยนตรายตอความสงบสขของประชาชนหรอความมนคงของรฐ (2) การดำาเนนกจการของสมาคมขดตอกฎหมายหรอศลธรรม

126 พระราชบญญตกองทนสำารองเลยงชพ พ.ศ. 2530 มาตรา 25127 กฎกระทรวงวาดวยการขอจดทะเบยนจดตง การบรหาร การควบและการยกเลกนตบคคลหมบานจดสรร พ.ศ. 2545 ขอ 21 ซงออกโดยอาศยอำานาจตามพระราชบญญตจดสรรทดน พ.ศ. 2543 มาตรา 45128 พระราชบญญตสหกรณ พ.ศ. 2542 มาตรา 70(1) และ (3)

100

อนดของประชาชน หรออาจเปนภยนตรายตอความสงบสขของประชาชนหรอความมนคงของรฐ (3) เมอสมาคมหยดดำาเนนกจการตดตอกนเกนตงแต 2 ปขนไป (4) เมอปรากฏวาสมาคมใหหรอปลอยใหบคคลอนซงมใชกรรมการของสมาคมเปนผดำาเนนกจการของสมาคม หรอ (5) เมอสมาคมมสมาชกเหลอนอยกวา 10 คน เปนเวลาตดตอกนกวา 2 ป

(ข) หางหนสวนสามญจดทะเบยน หางหนสวนจำากด และบรษทจำากด หากนายทะเบยนมมลเหตอนควรเชอวาหางหนสวนหรอบรษทใดมไดทำาการคาหรอประกอบการงานแลว หางหนสวนหรอบรษทนนอาจถกขดชอออกจากทะเบยน

ตวอยางบทบญญตในกฎหมายอน(ก) สหกรณ นายทะเบยนอาจสงเลกสหกรณไดหากปรากฏวา129 (1) สหกรณ

ไมเรมดำาเนนกจการภายในหนงปนบแตวนทจดทะเบยนหรอหยดดำาเนนกจการตดตอกนเปนเวลาสองปนบแตวนทหยดดำาเนนกจการ (2) สหกรณไมสงสำาเนางบดลและรายงานประจำาปตอนายทะเบยนสหกรณเปนเวลาสามปตดตอกน หรอ (3) สหกรณไมอาจดำาเนนกจการใหเปนผลด หรอการดำาเนนกจการของสหกรณกอใหเกดความเสยหายแกสหกรณ หรอประโยชนสวนรวม

(ข) กองทนสำารองเลยงชพ นายทะเบยน โดยความเหนชอบของรฐมนตรวาการกระทรวงการคลงมอำานาจสงใหเลกกองทนสำารองเลยงชพไดในกรณท130 (1) มพฤตการณททำาใหเหนวาการดำาเนนงานของกองทนสำารองเลยงชพขดตอวตถประสงคหรอขดตอกฎหมาย หรอ (2) มพฤตการณททำาใหเหนวากจการของกองทนสำารองเลยงชพไมอาจดำาเนนตอไปได ไมวาเพราะเหตใด

(ค) สมาคมฌาปนกจสงเคราะห ซงจดทะเบยนจดตงขนเปนนตบคคลตามพระราชบญญตการฌาปนกจสงเคราะห พ.ศ. 2545 นายทะเบยนอาจสงใหเลกสมาคมหากปรากฏขอเทจจรงวา (1) สมาชกไมนอยกวาหนงในสของจำานวนสมาชกทงหมดรวมกนยนคำารองขอตอนายทะเบยน ขอใหเลกสมาคมฌาปนกจสงเคราะหพรอมดวยเหตผลประกอบคำารองขอ และนายทะเบยนไดสอบสวนหลกฐานและเหตผลประกอบคำารองขอแลวเปนทปรากฏแนชดวาสมาคมฌาปนกจสงเคราะหสมควรจะตองเลกดำาเนนกจการตามคำารองขอนน หรอ (2) บคคลอนซงมไดเปนกรรมการคนหนงหรอ

129 พระราชบญญตสหกรณ พ.ศ. 2542 มาตรา 70(4) ประกอบมาตรา 71130 พระราชบญญตกองทนสำารองเลยงชพ พ.ศ. 2530 มาตรา 27

101

หลายคนเขามากระทำาการในฐานะกรรมการ และนายทะเบยนไดมคำาสงใหบคคลดงกลาวเลกการกระทำาการในฐานะกรรมการแลว แตไมปฏบตตามคำาสงของนายทะเบยน หรอ (3) มพฤตการณททำาใหเหนวาการดำาเนนกจการของสมาคมฌาปนกจสงเคราะหนนไมเปนไปโดยสจรต และนายทะเบยนไดสอบสวนพฤตการณดงกลาวแลวมเหตผลเปนทเชอถอได หรอ (4) มพฤตการณททำาใหเหนวาการดำาเนนกจการของสมาคมฌาปนกจสงเคราะหไมอาจดำาเนนตอไปไดไมวาเพราะเหตใด ๆ131

3. กรณศาลมคำาสงหรอคำาพพากษาใหเลกนตบคคล บางกรณกฎหมายบญญตใหตองมคำาสงหรอคำาพพากษาของศาลใหนตบคคลเลกหรอการสนสดลง

ตวอยางบทบญญตใน ป.พ.พ. (ก) สมาคม ในกรณทมเหตใหนายทะเบยนถอนชอสมาคมออกจากทะเบยน แต

นายทะเบยนไมดำาเนนการ ผมสวนไดเสย เชน สมาชก หรอกรรมการสมาคม อาจรองขอตอนายทะเบยนใหดำาเนนการถอนชอสมาคมออกจากทะเบยน ถานายทะเบยนยงไมดำาเนนการ ผรองขอนนอาจรองขอตอศาลใหสงเลกสมาคมกได132

(ข) มลนธ นายทะเบยน หรอพนกงานอยการ หรอผมสวนไดเสย เชน กรรมการมลนธ อาจรองขอตอศาลใหมคำาสงเลกมลนธ หากปรากฏวา (1) วตถประสงคของมลนธขดตอกฎหมาย หรอ (2) มลนธกระทำาการขดตอกฎหมายหรอศลธรรมอนดของประชาชน หรออาจเปนภยนตรายตอความสงบสขของประชาชนหรอความมนคงของรฐ หรอ (3) มลนธไมสามารถดำาเนนกจการตอไปไดไมวาเพราะเหตใดๆ หรอหยดดำาเนนกจการตงแต 2 ป ขนไป133

(ค) บรษทจำากด มเหตทกฎหมายบญญตใหศาลเปนผสงใหเลกบรษทจำากด ดงน (1) ถาทำาผดในการยนรายงานประชมตงบรษท หรอทำาผดในการประชมตงบรษท หรอ (2) ถาบรษทไมเรมทำาการภายใน 1 ป นบแตวนจดทะเบยน หรอหยดทำาการถง 1 ปเตม หรอ (3) ถาการคาของบรษททำาไปกมแตขาดทนอยางเดยวและไมมทางหวงวาจะกลบฟ นตวได หรอ (4) ถาจำานวนผถอหนลดนอยลงจนเหลอไมถง 3 คน

ตวอยางบทบญญตตามกฎหมายอน

131 พระราชบญญตการฌาปนกจสงเคราะห พ.ศ. 2545 มาตรา 51(2) ประกอบมาตรา 52132 ป.พ.พ. มาตรา 101(7) ประกอบมาตรา 104 และ 102133 ป.พ.พ. มาตรา 130(5) ประกอบมาตรา 131

102

(ก) บรษทมหาชนจำากด เมอปรากฏขอเทจจรงวา (1) ผเรมจดตงบรษทฝาฝนหรอไมปฏบตตามบทบญญตเกยวกบการประชมจดตงบรษทหรอการจดทำารายงานการจดตงบรษท หรอคณะกรรมการบรษทฝาฝนหรอไมปฏบตตามบทบญญตเกยวกบการชำาระเงนคาหน การโอนกรรมสทธทรพยสนหรอทำาเอกสารหลกฐานการใชสทธตาง ๆ ใหแกบรษทเพอชำาระคาหน การจดทำาบญชรายชอผถอหน หรอการจดทะเบยนบรษท (2) ถาจำานวนผถอหนลดนอยลงจนเหลอไมถง 15 คน (3) กจการของบรษท หากทำาไปจะมแตขาดทนและไมมหวงจะกลบฟ นตวไดอก ดงน ผถอหนซงมหนนบรวมกนไดไมนอยกวา 1 ใน 10 ของจำานวนหนทจำาหนายไดทงหมดอาจรองขอใหศาลสงเลกบรษทได

(ข) สมาคมฌาปนกจสงเคราะห เมอมกรณทนายทะเบยนควรตองสงเลกสมาคมฌาปนกจสงเคราะหดวยเหตดงกลาวขางตน แตนายทะเบยนไมดำาเนนการ ผมสวนไดเสยซงอาจเปนกรรมการหรอสมาชกสมาคมอาจยนคำารองตอศาลขอใหสงใหเลกสมาคมกได134

4. เหตอนทกฎหมายบญญตไว นอกจากเหตทมาจากการตกลงหรอการเจตนา หรอเหตทนายทะเบยนการสงเลกหรอถอนทะเบยน หรอเหตทศาลมคำาสงหรอคำาพพากษาใหเลกนตบคคลดงกลาวแลว ยงมเหตอนตามกฎหมายทเปนผลใหนตบคคลเลกกนดวย ดงตวอยางตอไปน

ตวอยางใน ป.พ.พ.(ก) สมาคม ดวยเหตทสมาคมลมละลาย ตาม ป.พ.พ. มาตรา 101(5)(ข) มลนธ ดวยเหตทมลนธลมละลาย ตาม ป.พ.พ. มาตรา 130(4)(ค) หางหนสวนสามญทจดทะเบยน ดวยเหตทหนสวนคนใดคนหนงตาย หรอ

ลมละลาย หรอตกเปนคนไรความสามารถ ตาม ป.พ.พ. มาตรา 1055(5)(ง) หางหนสวนจำากด ดวยเหตทหนสวนจำาพวกไมจำากดความรบผดตาย ลม

ละลาย หรอตกเปนคนไรความสามารถ ตาม ป.พ.พ. มาตรา 1080 ประกอบมาตรา 1055(5) และมาตรา 1092

(จ) บรษทจำากด ดวยเหตทบรษทลมละลาย ตาม ป.พ.พ. มาตรา 1236(5)ตวอยางบทบญญตในกฎหมายอน

134 พระราชบญญตการฌาปนกจสงเคราะห พ.ศ. 2545 มาตรา 51(3) ประกอบมาตรา 54 และมาตรา 52

103

(ก) บรษทมหาชนจำากด ดวยเหตทบรษทลมละลาย ตาม พ.ร.บ.บรษทมหาชน พ.ศ. 2535 มาตรา 154(2)

(ข) สหกรณ ดวยเหตทสหกรณลมละลาย ตาม พ.ร.บ.สหกรณ พ.ศ. 2542 มาตรา 70(4)

(ค) สมาคมการคา ดวยเหตทสมาคมลมละลาย ตาม พ.ร.บ.สมาคมการคา พ.ศ. 2509 มาตรา 37(4) เปนตน

กจกรรม 4.4.21. นตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยนสามารถตกลงใหเลกกนไดหรอไมแนวตอบ 4.4.21. นตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยนมกจะเกดจากการตกลงกอตงของกลมผกอตงนตบคคลนน ดงนน สมาชกหรอผแทนของนตบคคลนนยอมอาจตกลงเลกนตบคคลได อยางไรกตาม ตองขนอยกบขอบงคบ หรอตราสารจดตงนตบคคลนน และอยภายใตกฎหมายทใชบงคบแกนตบคคลนน เชน อาจมกฎหมายบงคบใหตองเปนไปตามมตของทประชมใหญของสมาชกของนตบคคล เปนตน

เรองท 4.4.3 ผลตามกฎหมายแหงการสนสดของนตบคคล

กอนจะศกษาในเรองนขอใหนกศกษานกถงบคคลธรรมดาทไดศกษามาแลวในหนวยกอนๆ วา บคคลธรรมดาอาจสนสภาพบคคลดวยการตาย หรอสาบสญตามกฎหมาย เมอตายหรอศาลมคำาสงใหเปนบคคลสาบสญแลว กตองมการจดการมรดกคอจดการทรพยสนของบคคลนน คอ การนำาทรพยสนทเปนมรดกชำาระหนทคางชำาระแกเจาหนของผตายซงเปนเจามรดก และแบงทรพยมรดกแกทายาท สำาหรบนตบคคลกตองมการจดการทรพยสนเชนกน เพราะในระหวางทนตบคคลดำาเนนกจการอาจมสทธในทรพยสนทเปนทงทรพยสนทมรปราง เชน ทดน อาคาร รถยนต เครองมอเครองใชตางๆ และเงนสด เปนตน หรอทรพยสนทไมมรปรางในลกษณะทเปนสทธ

104

เรยกรอง เชน สทธในฐานะเจาหนตามสญญากเงน หรอสทธเรยกคาจาง คาสนคาทไดขายไป หรอสทธการเชาทดน เปนตน หรอหนสนทมอยตอเจาหน เชน นตบคคลหนคาภาษอากร หนคาสนคาคางชำาระ หนเงนกคางชำาระ หนคาจางตอเตมอาคารคางชำาระ เปนตน เมอนตบคคลจะเลกกนหรอเลกกนแลวโดยผลของกฎหมายกจะตองจดการทรพยสนและหนสนของนตบคคลใหเสรจสนไป ซงแยกพจารณาตามประเภทของนตบคคลดงน

1. กรณนตบคคลทกอตงขนโดยผลของกฎหมายโดยตรง ดงทไดกลาวแลววาการสนสดของนตบคคลประเภทนกตองเปนไปโดยกฎหมาย และการจดการเกยวกบทรพยสนหรอหนสนของนตบคคลกจะตองเปนไปตามบทบญญตกฎหมายทเกยวของเชนกน โดยอาจมการโอนทรพยสนและหนสนใหองคกรหรอหนวยงานอน หรอทกอตงขนใหม รบดำาเนนการตอไป เชน

สำานกงานสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ ถกยกเลก เนองจากมการจดตงกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ ตามพระราชบญญตกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2544 ตามทไดกลาวแลว ไดมบทบญญตใหโอนทรพยสนและหนสนของสำานกงานไปเปนของกองทน135

หรออาจมบทบญญตใหมการชำาระบญชของนตบคคลนน คำาวา การชำาระ“บญช หากพจารณาความหมายโดยเทยบเคยงบทบญญตหนาทของผชำาระบญชของ”หางหนสวนหรอบรษทตาม ป.พ.พ. มาตรา 1250136 แลวโดยสรปอาจหมายถง การชำาระสะสางการงานของนตบคคลใหเสรจไป กบจดการใชหนและแจกจำาหนายสนทรพยของนตบคคลนน สวนรายละเอยดและขนตอนการชำาระบญชสำาหรบ

135 พระราชบญญตกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2544 มาตรา 43 วรรคสอง “...ใหโอนบรรดากจการ ทรพยสน สทธ หนสน เงนงบประมาณ รายได และผปฏบตงานของสำานกงานสนบสนนการสรางเสรมสขภาพตามพระราชกฤษฎกาจดตงสำานกงานสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2543 ไปเปนของกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพตามพระราชบญญตน”136 ป.พ.พ. มาตรา 1250 “หนาทของผชำาระบญช คอชำาระสะสางการงานของหางหนสวนหรอบรษทนนใหเสรจไป กบจดการใชหนเงนและแจกจำาหนายสนทรพยของหางหนสวนหรอบรษทนน”

105

นตบคคลแตละชนดกอาจมความแตกตางกน โดยตองเปนไปตามบทบญญตของกฎหมายทเกยวของ

องคการแบตเตอร เปนนตบคคลทจดตงขนโดยพระราชกฤษฎกาจดตงองคการแบตเตอร พ.ศ. 2498 ทออกโดยอาศยอำานาจตามพระราชบญญตวาดวยการจดตงองคการของรฐบาล พ.ศ. 2496 และถกยกเลกโดยพระราชกฤษฎกายบเลกองคการแบตเตอร พ.ศ. 2550 ในพระราชกฤษฎกานมบทบญญตกำาหนดใหมการชำาระบญชขององคการแบตเตอร และใหโอนทรพยสนทเหลอจากการชำาระบญชไปเปนของกระทรวงกลาโหม137

องคการรบสงสนคาและพสดภณฑ ถกยกเลกโดยพระราชกฤษฎกายบเลกองคการรบสงสนคาและพสดภณฑ พ.ศ. 2549 และมบทบญญตกำาหนดใหมการชำาระบญช และใหโอนทรพยสนทเหลอจากการชำาระบญชไปเปนของกระทรวงการคลง138

2. กรณนตบคคลทกอตงขนโดยการจดทะเบยน กฎหมายทใชบงคบแกนตบคคลนนๆมกกำาหนดใหตองมการชำาระบญช เมอนตบคคลนนเลกกนหรอจะเลกกนแลวแตกรณ รายละเอยดในแตงตงผชำาระบญช รายละเอยดและวธการชำาระบญชสำาหรบนตบคคลแตละชนดยอมเปนไปตามกฎหมายทใชบงคบแกนตบคคลนน

ตวอยางใน ป.พ.พ. สมาคม ในการเลกสมาคมใหนำาบทบญญตวาดวยการชำาระบญชของหางหน

สวนจดทะเบยน หางหนสวนจำากด และบรษทจำากดมาใชบงคบโดยอนโลม เมอไดชำาระบญชแลวหากมทรพยสนเหลอตองโอนใหแกนตบคคลเกยวกบสาธารณกศลตามขอบงคบของสมาคม หรอหากไมมกใหเปนไปตามมตของทประชมใหญ หากไมมหรอไมอาจปฏบตไดใหตกเปนของแผนดน139

มลนธ ในการเลกมลนธใหนำาบทบญญตวาดวยการชำาระบญชของหางหนสวนจดทะเบยน หางหนสวนจำากด และบรษทจำากดมาใชบงคบโดยอนโลม เมอไดชำาระบญชแลวหากมทรพยสนเหลอตองโอนใหแกนตบคคลตามทขอบงคบมลนธ ถาไมมศาล

137 พระราชกฤษฎกายบเลกองคการแบตเตอร พ.ศ. 2550 มาตรา 5, 6 และ 7 138 พระราชกฤษฎกายบเลกองคการรบสงสนคาและพสดภณฑ พ.ศ. 2549 มาตรา 5, 6 และ 7139 ป.พ.พ. มาตรา 106 และ 107

106

อาจมคำาสงใหจดสรรแกนตบคคลทมวตถประสงคใกลชดกบมลนธนนไดตามทมการรองขอ หรออาจตกเปนของแผนดน140

หางหนสวนจดทะเบยน หางหนสวนจำากด และบรษทจำากด หากเลกดวยเหตลมละลาย การชำาระบญชใหเปนไปตามกฎหมายลมละลาย แตถาเลกดวยเหตอนกเปนไปตามบทบญญตเรองการชำาระบญชใน ป.พ.พ.141

ตวอยางในกฎหมายอน สหกรณ หากเลกดวยเหตลมละลาย การชำาระบญชใหเปนไปตามกฎหมายลม

ละลาย แตถาเลกดวยเหตอนกเปนไปตามบทบญญตเรองการชำาระบญชในพระราชบญญตสหกรณ พ.ศ. 2542 หากมทรพยสนเหลอใหจายเปนคาหน เงนปนผล และเงนเฉลยคนแกสมาชก และอาจจายแกสหกรณอนตามขอบงคบหรอตามมตทประชมใหญ142

กองทนสำารองเลยงชพ การชำาระบญชกองทนใหนำาบทบญญตแหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย วาดวยการชำาระบญชหางหนสวนจดทะเบยน หางหนสวนจำากด และบรษทจำากดมาใชบงคบโดยอนโลม เมอไดชำาระบญชแลว ใหจายเงนทงหมดทคางชำาระแกลกจาง ถามเงนเหลออยใหจดการตามทกำาหนดในขอบงคบของกองทน143

ขอสงเกต แมนตบคคลอาจถกยบเลกตามกฎหมายหรอเลกดวยเหตตามกฎหมาย แตกฎหมายมกมบทบญญตใหถอวานตบคคลนนยงคงอยจนกวาจะชำาระบญชเสรจ เนองจากตราบใดทยงจดการเรองทรพยสนและหนสนของนตบคคล รวมทงการจดการเรองอนตามความจำาเปนไมเสรจสน นตบคคลกยงไมสนสภาพบคคล เพราะยงตองคงสทธ หนาท และความรบผดไวจนกวาจะจดการเรองเหลานนจนเสรจเรยบรอย เชน

ป.พ.พ. มาตรา 1249 บญญตวา หางหนสวนกด บรษทกด แมจะไดเลกกนไปแลว กใหพงถอวายงคงตงอยตราบเทาเวลาทจำาเปน เพอการชำาระบญช

140 ป.พ.พ. มาตรา 133 และ 134141 ป.พ.พ. มาตรา 1247 ถง 1273142 พระราชบญญตสหกรณ พ.ศ. 2542 มาตรา 74 ถง 89143 พระราชบญญตกองทนสำารองเลยงชพ พ.ศ. 2530 มาตรา 29

107

พระราชบญญตสหกรณ พ.ศ. 2542 มาตรา 76 บญญตวา สหกรณนนแมจะไดเลกไปแลวกใหพงถอวายงคงดำารงอยตราบเทาเวลาทจำาเปนเพอการชำาระบญช

พระราชกฤษฎกายบเลกองคการแบตเตอร พ.ศ. 2550 มาตรา 4 บญญตวา องคการแบตเตอรซงไดยบเลกไปตามความในมาตรา 3 ใหถอวายงคงตงอยตราบเทาเวลาทจำาเปนเพอการชำาระบญช

ตวอยางคำาพพากษาศาลฎกาฎกาท 6783/2552 ในขณะโจทกยนฟองจำาเลยนายทะเบยนไดขดชอบรษท

จำาเลยออกจากทะเบยนแลว อนเปนผลทำาใหบรษทตองเปนอนเลกกนแตเมอการเลกโดยเหตทนายทะเบยนขดชอนน เปนการเลกโดยเหตอนนอกจากลมละลาย จงตองมการชำาระบญชตาม ป.พ.พ. มาตรา 1251 และมาตรา 1249 บญญตไววา แมวาบรษทจะเลกกนแลวกใหพงถอวายงคงตงอยตราบเทาเวลาทจำาเปนเพอการชำาระบญช เมอปรากฏวายงไมมการชำาระบญชของจำาเลยจงถอวาบรษทคงตงอยตลอดมา โจทกจงมอำานาจดำาเนนคดกบจำาเลยตอไป

ฎกาท 2390/2541 แมหางหนสวนจำากดจำาเลยท 1 จดทะเบยนเลกหางตอนายทะเบยนไวแลวกอนจะถกโจทกฟองใหลมละลายแตการชำาระบญชกยงไมเสรจ ถอไดวาสภาพนตบคคลของจำาเลยท 1 ยงคงมอยตอไป โจทกจงมอำานาจฟองจำาเลยท 1 ได

ฎกาท 86/2540 แมโจทกไดจดทะเบยนเลกบรษทแลว โดยม ส.และ พ.เปนผชำาระบญชกตาม แตตาม ป.พ.พ.มาตรา 1249 บญญตใหถอวาบรษทโจทกยงคงตงอยตราบเทาเวลาทจำาเปนเพอการชำาระบญช และตามมาตรา 1252 บญญตใหกรรมการบรษทมอำานาจโดยตำาแหนงเดม เมอเปนผชำาระบญชกยงคงมอำานาจอย ดงนนบคคลทงสองซงเปนผชำาระบญชของบรษทโจทกและเปนกรรมการผมอำานาจกระทำาการแทนโจทกดวย จงยงคงมอำานาจในตำาแหนงกรรมการของบรษทโจทกอย และมาตรา 1259 (1) บญญตใหผชำาระบญชมอำานาจแกตางวาตางในนามของบรษทในอรรถคดพพาทอนเปนแพงหรออาญาทงปวง เมอผชำาระบญชและกรรมการผมอำานาจกระทำาการแทนโจทกเปนบคคลคนเดยวกน ดงนนทบคคลทงสองไดมอบอำานาจให ก.ฟองคดแทนโจทก ผรบมอบอำานาจจากบคคลทงสองจงมสทธฟองคดแทนโจทก โจทกจงมอำานาจฟอง

ฎกาท 4501/2530 จำาเลยเปนรฐวสาหกจซงเปนนตบคคลทจดตงขนโดย

108

พระราชกฤษฎกาจดตงองคการเหมองแร พ.ศ. 2520 การทไดม พระราชกฤษฎกายกเลกพระราชกฤษฎกาจดตงองคการเหมองแร พ.ศ. 2520 พ.ศ. 2528 ใชบงคบ กมผลเพยงทำาใหจำาเลยเลกกจการเพอสะสาง กจการของจำาเลยใหสนสภาพจากการเปนนตบคคลไปเทานน มาตรา 4 แหง พระราชกฤษฎกาดงกลาวใหพงถอวาจำาเลยยงคงตงอยตราบเทาเวลาทจำาเปนตองชำาระบญช หามผลทำาใหลกจางของลกจางของจำาเลยสนสภาพจากการเปนลกจางไปในทนทไม จำาเลยจงตองบอกเลกจางลกจางและอยภายใตบงคบแหง ป.พ.พ. มาตรา 582 กจกรรม 4.4.31. เหตใดเมอนตบคคลเลกกนหรอจะเลกกนแลวตองมการชำาระบญชแนวตอบ 4.4.31. การชำาระบญชของนตบคคล คอ การชำาระสะสางการงานของนตบคคลใหเสรจไป กบจดการใชหนและแจกจำาหนายสนทรพยของนตบคคลนน เพราะเมอนตบคคลจะสนสภาพบคคลไมดำาเนนกจการตอไป กตองจดการชำาระหนสนของนตบคคลแกเจาหนของนตบคคล หากมทรพยสนเหลอจากการชำาระหนกตองนำามาแบงปนแกผมสทธของนตบคคล เชน กรณบรษทจำากดกอาจนำามาแบงปนในระหวางผถอหน เปนตน

สวนรายละเอยดและขนตอนการชำาระบญชสำาหรบนตบคคลแตละชนดกอาจมความแตกตางกน โดยตองเปนไปตามบทบญญตของกฎหมายทเกยวของ

บรรณานกรม

กตตศกด ปรกต “หลกกฎหมาย บคคล ” พมพครงท 4, กรงเทพฯ : สำานกพมพวญญชน, 2553

จตต ตงศภทย “คำาอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชย วาดวย บคคล ” พมพครงท 4,

กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2522

109

ประสทธ โฆวไลกล “คำาอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชย วาดวย นตบคคลและความรบผดทางอาญา

ของนตบคคล” พมพครงท 2 กรงเทพมหานคร : สำานกพมพนตธรรม, 2549

สรศกด ลขสทธวฒนกล “ความรบผดทางอาญาของนตบคคล” กรงเทพมหานคร : สำานกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร,

2553http//www.supremecourt.or.th/