Kurs -11a

Wpływ produktów rybnych na zdrowie ludzi:

część 1

Autor, redaktor i koordynator:Dr. Serkan Saygı

Cardiology Department, Çanakkale Onsekiz Mart University, TR

Wpływ mięsa ryb na układ krążenia • Najczęstszą przyczyną śmierci, są choroby układu

krążenia. • Wartość odżywcza białka ryb ma wartość

porównywalną z białkiem zwierzęcym. W zależności od gatunku spożywanej ryby jest go od 6 proc. do 24 proc. Białko to jest przyswajalne przez nasz organizm w ok. 97%-tach. I składnik ten nie może być magazynowany, więc musimy go dostarczać codziennie. Poza tym ryby są doskonałym źródłem witamin i składników mineralnych. Jednak bardziej istotnym dla naszego organizmu składnikiem mięsa rybiego, którego ilość determinuje gatunek, jest tłuszcz. Jego zawartość waha się od 0,7 proc. (dorsz świeży) do ok. 24 proc (węgorz). 

• Jadanie ryb jest jednym z najlepszych sposobów zachowania doskonałej kondycji. Dlatego lekarze, dietetycy, specjaliści od żywienia zalecają spożywanie 100-200 g ryb minimum 2 razy w tygodniu. Zawarte w nich kwasy omega-3 niczym parasol chronią człowieka przed różnymi schorzeniami i wzmacniają organizm. Wpływają korzystnie zwłaszcza na układ krążenia i nerwowy.

• zawartość tłuszczu w diecie oraz relacje pomiędzy postępami choroby układu krążenia i śmiercią zawsze angażowała naukowców.

• relacje pomiędzy zawartością tłuszczu w diecie człowieka a chorobą wieńcową może odgrywać znaczącą rolę w występowaniu i rozwoju choroby.

• badania wskazują jednak że nie wszystkie

tłuszcze zwierzęce mają negatywny wpływ na zdrowie człowieka.

• w Grenlandii, Eskimosi spożywają tłuszcz ryb i nie chorują na choroby układu krążenia.

• najważniejszym pytaniem które przychodzi do głowy jest to, które z spożywanych części ryb jest najbardziej zdrowe.

• obecnie wiadomo, że działanie ochronne kwasów Omega 3 FA zmniejsza choroby sercowo-naczyniowe.

Tłuszcze i kwasy tłuszczowe.• źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych jest

ogólnie jedzenie pokarmów pochodzenia zwierzęcego (przeżuwaczy).

• olej słonecznikowy, oliwa z oliwek, oleje roślinne,

olej rybny i różne tłuszcze zwierzęce są bogate w jednonienasycone kwasy tłuszczowe FAS.

• wielonienasycone kwasy tłuszczowe są podzielone

na 12 grup.

• dwa z nich to kwas linolowy i kwas alfa linolenowy.

Mechanizm działań kwasów tłuszczowych omega-3 na układ krążenia.

Omega-3 są odpowiedzialne za wiele pozytywnych efektów, takich jak;

1. Działanie przeciwzapalne

2. Pozytywny wpływ na stężenie lipidów we krwi

3. Spadek ciśnienia krwi

4. Poprawa funkcji śródbłonka

5. Zmniejszenie arytmii serca

6. Zmniejszenie agregacji płytek krwi.

Wnioski:

Spożywanie ryb prowadzi do:

• Zmniejsza ryzyko zawału serca, miażdżycy, udaru mózgu oraz arytmii serca.  Poprzez obniżenie ciśnienia krwi, i poziomu „złego” cholesterolu działa pozytywnie na układ krwionośny i zmniejsza ryzyko powstania zakrzepów żylnych.

• Są źródłem łatwo przyswajalnych białek o wysokiej wartości odżywczej oraz składzie aminokwasów podobnych do mięs. Ryby mogą więc z powodzeniem zastępować wieprzowinę lub wołowinę.

• Ogranicza ryzyko zachorowań na nowotwory.

• Dzięki zawartości witamin A, D i E oraz wielonasyconych kwasów tłuszczowych OMEGA 3 i 6 wzmacniają układ odpornościowy organizmu, powstrzymują rozwój komórek nowotworowych, a także zapobiegają powstawaniu wolnych rodników (odpowiedzialnych za uszkodzenia tkanki nerwowej i obniżanie sprawności immunologicznej).

• Poprawia pamięć i koncentrację oraz zwiększają inteligencję. Dostarczając „materiału budulcowego” naszemu mózgowi zwiększają ilość substancji szarej w korze mózgowej. Jedzenie ryb jest szczególnie istotne w przypadku dzieci, których mózg rozwija się najintensywniej.

• Poprawia samopoczucie i ma działanie antydepresyjne. Zawarte w mięsie ryb kwasy omega-3 poprawiają ukrwienie mózgu oraz zwiększają ilość serotoniny (zwanej hormonem szczęścia). Łagodzi objawy nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD)u dzieci.

• Działa przeciwzapalnie dzięki temu łagodzi bóle reumatyczne i chroni stawy.

• Korzystnie wpływa na wzrok i zapobiega chorobom oczu (kwasy nienasycone są składnikiem budulcowym błon komórkowych).

• Wspomaga prawidłowy rozwój organizmu, dzięki bogactwu witamin i składników mineralnych.

• Redukuje ilość zmarszczek oraz wpływają korzystnie na stan skóry, włosów i paznokci.

• Australia Serce Foundation (AHF) określa, dawki dla pacjentów z chorobą wieńcową, można stosować kwasy omega-3 w ilości: 1gram na dzień oraz dawka kwasu omega-3 w dawce 2-4gram/dzień w celu obniżenia trójglicerydów.

• zmniejszenie chorób sercowo-naczyniowych i zgonów związane jest ze spożywaniem tłustych gatunków ryb, należy spożywać 2 razy w tygodniu najmniej 2 porcje łososia, sardynek lub tuńczyka w puszce.

Linki dla kursu nr 11a• Adkins Y, Kelley DS. 2012, Mechanisms underlying the cardioprotective effects of omega-3

polyunsaturated fatty acids. J Nutr Biochem;21:781–792.• Agricultural Research Service, United States Department of Agriculture (USDA).,2012. USDA

National Nutrient Database for Standard Reference, Release 25; USDA: Washington, DC, USA.• Albert CM, Hennekens CH, O’Donnell CJ, Ajani UA, Carey VJ, Willett WC, Ruskin JN, Manson

JE. 1998. Fish consumption and risk of sudden cardiac death. JAMA;279:23–28.• Ascherio A, Rimm EB, Stampfer MJ, et al.1995.Dietary intake of marine n-3 fatty acids, fish

intake, and the risk of coronary disease among men. N Engl J Med.;332:977–982.• Bang HO, Dyerberg J, Nielsen AB. 1971.Plasma lipid and lipoprotein pattern in Greenlandic

West coast Eskimos. Lancet.;1(7710):1143-1145.• Bang HO, Dyerberg J. Fat content of the blood and composition of the diet in a population

group in West Greenland. Ugeskr Laeger. 1975;137(29):1641-1646.• Dyerberg J, Bang HO, Stoffersen E, Moncada S, Vane JR. Eicosapentaenoic acid and prevention

of thrombosis and atherosclerosis? Lancet. 1978; 2(8081):117-119.• Billman GE, Kang JX, Leaf A. 1999. Prevention of sudden cardiac death by dietary pure omega-

3 polyunsaturated fatty acids in dogs. Circulation;99:2452–2457.• Burr ML. 2000. Lessons from the story of n-3 fatty acids. Am J Clin Nutr.71(Suppl. 1):397S–

398S.80.• www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CCoQFjAA&url=http

%3A%2F%2Fwww.barprzystan.pl%2Fcategory-article-4-89.html&ei=QElaU7nAOciX7QbnsoGQDg&usg=AFQjCNGJCBfogTHvhcBtGaaHdcK9dvm7FA&bvm=bv.65397613,d.bGE

• Calder PC. 2003. N-3 polyunsaturated fatty acids and inflammation: from molecular biology to the clinic. Lipids;38:343–352.

• Cheng X, Chen S, Hu Q, Yin Y, Liu Z. 2013. Fish oil increase the risk of recurrent atrial fibrillation: Result from a meta-analysis. Int J Cardiol. 2013 Jul 23. doi:pii: S0167-5273(13)01152-2. 10.1016/j.ijcard.2013.06.096. [Epub ahead of print].

• de Winther MP, Kanters E, Kraal G, Hofker MH.2005. NF-kB signaling in atherogenesis. Arterioscler Thromb Vasc Biol.;25:904–914.

• Dolecek TA, Granditis G. 1991. Dietary polyunsaturated fatty acids and mortality in the Multiple Risk Factor Intervention Trial (MRFIT). World Rev Nutr Diet.;66:205–216.

• EFSA Panel on Contaminants in the Food Chain (CONTAM). 2005. Opinion of the scientific panel on contaminants in the food chain (contam) related to the safety assessment of wild and farmed fish. EFSA J. 2005, 236, 1–118; doi:10.2903/j.efsa..236.

• Elvevoll, E.O.; Barstad, H.; Breimo, E.S.; Brox, J.; Eilertsen, K.E.; Lund, T.; Olsen, J.O.; Osterud, B. 2006. Enhanced incorporation of n-3 fatty acids from fish compared with fish oils. Lipids, 41, 1109–1114.

• European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice (version 2012). The Fifth Joint Task Force of the European Society of Cardiology and Other Societies on Cardiovascular Disease Prevention in Clinical Practice (constituted by representatives of nine societies and by invited experts). Eur Heart J. 2012 Jul;33(13):1635-701.

• Fahy, E., Subramanium, S., Brown, A.H., Glass, C.K., Merril Jr., A.H., Murphy, R.C., Raetz, C.R.H., Russell, D.W., Seyama, Y., Shaw, W., Shimizu, T., Spener, F., van Meer, G., VanNieuwenhze, M.S., White, S.H., Witztum, J.L. & Dennis, E.A. 2005. A comprehensive classification system for lipids. J. Lipid Res., 46: 839-861.

• Foran, J.A.; Good, D.H.; Carpenter, D.O.; Hamilton, M.C.; Knuth, B.A.; Schwager, S.J. 2005. Quantitative analysis of the benefits and risks of consuming farmed and wild salmon. J. Nutr., 135, 2639–2643.

• GISSI Investigators. 1999. Dietary supplementation with n-3 polyunsaturated fatty acids and vitamin E after myocardial infarction: results of the GISSI-Prevenzione trial. Gruppo Italiano per lo Studio della Sopravvivenza nell’Infarto miocardico. Lancet 1999;354:447–455.

• Hallaq H, Smith TW, Leaf A. 1992. Modulation of dihydropyridine-sensitive calcium channels in heart cells by fish oil fatty acids. Proc Natl Acad Sci USA;89:1760–1764.

• Kromhout D, Feskens EJ, Bowles CH. 1995.The protective effect of a small amount of fish on coronary heart disease mortality in an elderly population. Int J Epidemiol.;24:340–345.

• Kwak SM, Myung SK, Lee YJ, Seo HG. 2012. Efficacy of omega-3 fatty acid supplements (eicosapentaenoic acid and docosahexaenoic acid) in the secondary prevention of cardiovascular disease: a meta-analysis of randomized, double-blind, placebo-controlled trials.Meta-analysis Study Group. Arch Intern Med. 2012 May 14;172(9):686-94.

• Kromhout D, Bloemberg BP, Feskens EJ, et al. 1996. Alcohol, fish, fibre and antioxidant vitamins intake do not explain population differences in coronary heart disease mortality. Int J Epidemiol.;25:753–759.

• Mizushima S, Moriguchi EH, Ishikawa P, et al. 1997. Fish intake and cardiovascular risk among middle-aged Japanese in Japan and Brazil. J Cardiovasc Risk.;4:191–199.

• Nakamura N, Hamazaki T, Ohta M, Okuda K, Urakaze M, Sawazaki S, Yamazaki K, Satoh A, Temaru R, Ishikura Y, Takata M, Kishida M, Kobayashi M. 1999. Joint effects of HMG-CoA reductase inhibitors and eicosapentaenoic acids on serum lipid profile and plasma fatty acid concentrations in patients with hyperlipidemia. Int J Clin Lab Res;29:22–25.

• National Heart Foundation of Australia. 2008.Review of the evidence: fish, fish oils, n−3 polyunsaturated fatty acids and cardiovascular health; p. 1-7.

• Neaton JD, Blackburn H, Jacobs D, Kuller L, Lee DJ, Sherwin R, et al. 1992. Serum cholesterol level and mortality findings in the Multiple Risk Factor Intervention Trial. Arch Intern Med; 152:1490–1500.

• Oken, E.; Choi, A.L.; Karagas, M.R.; Marien, K.; Rheinberger, C.M.; Schoeny, R.; Sunderland, E.; Korrick, S. 2012. Which fish should I eat? Perspectives influencing fish consumption choices. Environ. Health Perspect, 120, 790–798.

• Oomen CM, Feskens EJ, Rasanen L, et al. 2000. Fish consumption and coronary heart disease mortality in Finland, Italy, and The Netherlands. Am J Epidemiol.;151:999–1006.

• Oomen CM, Ocke MC, Feskens EJ, van Erp-Baart MA, Kok FJ, Kromhout D. 2001. Association between trans fatty acid intake and 10-year risk of coronary heart disease in the Zutphen Elderly Study: a prospective population-based study. Lancet; 357:746–751.

• Raatz SK, Silverstein JT, Jahns L, Picklo MJ. 2013 Issues of Fish Consumption for Cardiovascular Disease Risk Reduction. Nutrients, 5, 1081-1097.

• • .

• Risk and Prevention Study Collaborative Group et al. 2013. n-3 fatty acids in patients with multiple cardiovascular risk factors.N Eng J Med 2013 May 9;368(19):1800-8.

•  • Rizos EC, Ntzani EE, Bika E, Kostapanos MS, Elisaf MS. 2012. Association between omega-3 fatty acid supplementation and risk

of major cardiovascular disease events: a systematic review and meta-analysis. JAMA. 2012 Sep 12;308(10):1024-33.•  • Shipley MJ, Pocock SJ, Marmot MG. 1991. Does plasma cholesterol concentration predict mortality from coronary heart disease in

elderly people? 18 year follow up in Whitehall Study. BMJ; 303:89–92.• SIGN (Scottish Intercollegiate Guidelines Network). 2007. Risk Estimation and the Prevention of Cardiovascular Disease. A National

Clinical Guideline. Report No. 97. http://www.sign.ac.uk/pdf/sign97.pdf.• Stone NJ. 1996.Fish consumption, fish oil, lipids, and coronary heart disease. Circulation;94:2337–2340.• Swann PG, Venton DL, Le Breton GC.1989. Eicosapentaenoic acid and docosahexaenoic acid are antagonists at the thromboxane

A2/prostaglandin H2 receptor in human platelets. FEBS Lett;243:244–246.• Sioen, I.; de Henauw, S.; Verbeke, W.; Verdonck, F.; Willems, J.L.; van Camp, J. 2008. Fish consumption is a safe solution to

increase the intake of long-chain n-3 fatty acids. Public Health Nutr.,11, 1107–1116.•  • Smith SC, Benjamin EJ, Bonow RO, et al. 2011. AHA/ACCF secondary prevention and risk reduction therapy for patients with

coronary and other atherosclerotic vascular disease: 2011 update: a guideline from the American Heart Association and American College of Cardiology Foundation. Circulation; 124: 2458–73.

• Streppel MT, Ocke´ MC, Boshuizen HC, Kok FJ, Kromhout D. 2008. Long-term fish consumption and n-3 fatty acid intake in relation to (sudden) coronary heart disease death: the Zutphen study. Eur Heart J;29:2024–2030.

• Tagawa T, Hirooka Y, Shimokawa H, Hironaga K, Sakai K, Oyama J, Takeshita A. 2002. Long-term treatment with eicosapentaenoic acid improves exercise-induced vasodilation in patients with coronary artery disease. Hypertens Res.,25:823–829.

• United States Department of Agriculture; Department of Health and Human Services. 2010. Dietary Guidelines for Americans, 2010; US Government Printing Office: Washington, DC, USA.

•  • Villani AM, Crotty M, Cleland LG, James MJ, Fraser RJ, Cobiac L, Miller MD. 2013. Fish oil administration in older adults with

cardiovascular disease or cardiovascular risk factors: Is there potential for adverse events? A systematic review of the literature. Int J Cardiol. 2013 Jun 3. doi:pii: S0167-5273(13)00963-7. 10.1016/j.ijcard.2013.05.054.

•  • What do you need to know about mercury and in fish and sellfish: EPA and FDA advice for women for women who might become

pregnant, nursing mothetrs. Availible online. •  • Whelton SP, He J, Whelton PK, Muntner P. 2004. Meta-analysis of observational studies on fish intake and coronary heart disease.

Am J Cardiol, 93:1119–1123

• Risk and Prevention Study Collaborative Group et al. 2013. n-3 fatty acids in patients with multiple cardiovascular risk factors.N Eng J Med 2013 May 9;368(19):1800-8.

• Rizos EC, Ntzani EE, Bika E, Kostapanos MS, Elisaf MS. 2012. Association between omega-3 fatty acid supplementation and risk of major cardiovascular disease events: a systematic review and meta-analysis. JAMA. 2012 Sep 12;308(10):1024-33.

• Shipley MJ, Pocock SJ, Marmot MG. 1991. Does plasma cholesterol concentration predict mortality from coronary heart disease in elderly people? 18 year follow up in Whitehall Study. BMJ; 303:89–92.

• SIGN (Scottish Intercollegiate Guidelines Network). 2007. Risk Estimation and the Prevention of Cardiovascular Disease. A National Clinical Guideline. Report No. 97. http://www.sign.ac.uk/pdf/sign97.pdf.

• Stone NJ. 1996.Fish consumption, fish oil, lipids, and coronary heart disease. Circulation;94:2337–2340.• Swann PG, Venton DL, Le Breton GC.1989. Eicosapentaenoic acid and docosahexaenoic acid are antagonists at the

thromboxane A2/prostaglandin H2 receptor in human platelets. FEBS Lett;243:244–246.• Sioen, I.; de Henauw, S.; Verbeke, W.; Verdonck, F.; Willems, J.L.; van Camp, J. 2008. Fish consumption is a safe solution to

increase the intake of long-chain n-3 fatty acids. Public Health Nutr.,11, 1107–1116.• Smith SC, Benjamin EJ, Bonow RO, et al. 2011. AHA/ACCF secondary prevention and risk reduction therapy for patients with

coronary and other atherosclerotic vascular disease: 2011 update: a guideline from the American Heart Association and American College of Cardiology Foundation. Circulation; 124: 2458–73.

• Streppel MT, Ocke´ MC, Boshuizen HC, Kok FJ, Kromhout D. 2008. Long-term fish consumption and n-3 fatty acid intake in relation to (sudden) coronary heart disease death: the Zutphen study. Eur Heart J;29:2024–2030.

• Tagawa T, Hirooka Y, Shimokawa H, Hironaga K, Sakai K, Oyama J, Takeshita A. 2002. Long-term treatment with eicosapentaenoic acid improves exercise-induced vasodilation in patients with coronary artery disease. Hypertens Res.,25:823–829.

• United States Department of Agriculture; Department of Health and Human Services. 2010. Dietary Guidelines for Americans, 2010; US Government Printing Office: Washington, DC, USA.

• • Villani AM, Crotty M, Cleland LG, James MJ, Fraser RJ, Cobiac L, Miller MD. 2013. Fish oil administration in older adults with

cardiovascular disease or cardiovascular risk factors: Is there potential for adverse events? A systematic review of the literature. Int J Cardiol. 2013 Jun 3. doi:pii: S0167-5273(13)00963-7. 10.1016/j.ijcard.2013.05.054.

• • What do you need to know about mercury and in fish and sellfish: EPA and FDA advice for women for women who might

become pregnant, nursing mothetrs. Availible online. • • Whelton SP, He J, Whelton PK, Muntner P. 2004. Meta-analysis of observational studies on fish intake and coronary heart

disease. Am J Cardiol, 93:1119–1123.

• Villani AM, Crotty M, Cleland LG, James MJ, Fraser RJ, Cobiac L, Miller MD. 2013. Fish oil administration in older adults with cardiovascular disease or cardiovascular risk factors: Is there potential for adverse events? A systematic review of the literature. Int J Cardiol. 2013 Jun 3. doi:pii: S0167-5273(13)00963-7. 10.1016/j.ijcard.2013.05.054.

• What do you need to know about mercury and in fish and sellfish: EPA and FDA advice for women for women who might become pregnant, nursing mothetrs. Availible online.

• Whelton SP, He J, Whelton PK, Muntner P. 2004. Meta-analysis of observational studies on fish intake and coronary heart disease. Am J Cardiol, 93:1119–1123.

Kurs-11b Wpływ produktów rybnych na zdrowie

ludzi:część 2

Autorzy, redaktorzy i moderatorzy:Dr. Arzu Taşkıran Çömez

Ophthalmology Department, Çanakkale Onsekiz Mart University, TR

Omega-3 a ochrona oczu

• wielonienasycone kwasy tłuszczowe,

• ludzie, których regularnym składnikiem diety są owoce morza i ryby bogate w kwasy omega-3 są w mniejszym stopniu narażeni na wystąpienie u nich zwyrodnienia plamki żółtej (AMD),

• łańcuchy kwasów tłuszczowych mają 3 podwójne

wiązania.

Omega-3

Nienasycone kwasy tłuszczowe są ważne

• dla funkcjonowania mózgu,

• wykorzystywane w profilaktyce chorób

serca

• w przeciwdziałaniu zapaleniom stawów,

• w walce z rakiem i depresją,

• dla leczenia zaburzeń skóry

i poprawie wzroku.

Omega-3Owoce morza, ryby i tran są

bogatym źródłem kwasów Omega-3,

które są niezbędne do prawidłowego

rozwoju płodu u kobiet ciężarnych.

Omega-3 a zdrowie oczuZwyrodnienie plamki żółtej, zwyrodnienie plamkizwiązane z wiekiem to przewlekła, postępującachoroba oczu, występująca u osób po 50 roku życia.W wyniku tej choroby dochodzi do uszkodzeniasiatkówki (a szczególnie jej części centralnej –plamki żółtej), co prowadzi do pogorszenia,ubytków, a niejednokrotnie całkowitej utratywidzenia centralnego, a w konsekwencji do ślepoty.Dlatego tak ważne jest spożywanie ryb i tranubogatych w kwasy Omega-3

Omega-3 a zdrowie oczuZespół Suchego Oka stał się w ostatnich latach jedną z najczęstszych przyczyn wizyt w gabinetach okulistycznych. Dotyczy nie tylko osób starszych, obarczonych czynnikami ryzyka, takimi jak: choroby aparatu ochronnego oka, choroby reumatyczne, zaburzenia hormonalne czy cukrzyca, ale coraz częściej dotyka osób młodych, aktywnych, którzy wiele godzin spędzają przed monitorami komputerowymi. Piasek pod powiekami, pieczenie i ból, to typowe objawy zespołu zmęczonych oczu. Początkowo objawy są niewielkie i po odpoczynku (zamknięciu powiek) ustępują. Coraz częściej jednak kłucie, uczucie ciała obcego, nadwrażliwość na światło, podwójne widzenie, ograniczona ruchomość powiek, zaburzenia ostrości widzenia, bóle głowy i karku pojawiają się codziennie. Oznacza to, że oczy nie produkują wystarczającej ilości łez, które, oprócz funkcji nawilżającej, ochronnej i odżywczej, pełnią również funkcję optyczną, czyli gwarantują prawidłowe odzwierciedlanie obrazu.

Należy stosować codziennie, doustnie 1,5 g na dzień kwasu tłuszczowego omega-3.

Źródła kwasu Omega-3Głównym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3

są ryby. Gatunki ryb zawierające duże ilości kwasów omega-3 jest:

• łosoś, • makrela, • śledź, • troć, • sardynki, • tuńczyk .• Poza tym, zielone warzywa liściaste, rośliny

strączkowe i nasiona lnu.

Rezultaty• 2 porcje ryb tygodniowo do spożycia

spowodują że suchość oczu oraz zwyrodnienie plamki żółtej zostanie zniwelowane.

+ =

Linki dla kursu nr 11b• Augood C, Chakravarthy U, Young I, et al. 2008. Oily fish consumption, dietary docosahexaenoic acid and eicosapentaenoic acid

intakes, and associations with neovascular age-related macular degeneration. Am J Clin Nutr.;88:398–406. • Brignole-Baudouin F, Baudouin C, Aragona P, et al. 2011. A multicentre, double-masked, randomized, controlled trial assessing

the effect of oral supplementation of omega-3 and omega-6 fatty acids on a conjunctival inflammatory marker in dry eye patients. Acta Ophthalmol.;89(7):e591–e597.

• Calder PC, Yaqoob P. 2009. Omega-3 polyunsaturated fatty acids and human health outcomes. Biofactors. 2009 May-Jun;35(3):266-72. doi: 10.1002/biof.42.

• Cho E, Hung S, Willett WC, et al. 2001. Prospective study of dietary fat and the risk of age-related macular degeneration. Am J Clin Nutr.;73:209–218.

• Chong EW, Robman LD, Simpson JA, et al. 2009. Fat consumption and its association with age-related macular degeneration. Arch Ophthalmol.;127:674–680.

• Chong EW, Kreis AJ, Wong TY, et al. 2008. Dietary omega-3 fatty acid and fish intake in the primary prevention of age-related macular degeneration: a systematic review and meta-analysis. Arch Ophthalmol.;126(6):826-33.

• Christen WG, Schaumberg DA, Glynn RJ, et al. 2011. Dietary ω-3 fatty acid and fish intake and incident age-related macular degeneration in women. Arch Ophthalmol.;129(7): 921-9.doi:10.1001/archophthalmol

• Chua B, Flood V, Rochtchina E, Wang JJ, Smith W, Mitchell P. 2006. Dietary fatty acids and the 5-year incidence of age-related maculopathy. Arch Ophthalmol.;124:981–986.

• Dunstan JA, Mitoulas LR, Dixon G, Doherty DA, Hartmann PE, Simmer K, Prescott SL. 2007. The effects of fish oil supplementation in pregnancy on breast milk fatty acid composition over the course of lactation: a randomized controlled trial. Pediatr Res.;62:689–94.

• Freemantle, E.; Vandal, M. N.; Tremblay-Mercier, J.; Tremblay, S. B.; Blachère, J. C.; Bégin, M. E.; Thomas Brenna, J.; Windust, A.; Cunnane, S. C. 2006. "Omega-3 fatty acids, energy substrates, and brain function during aging". Prostaglandins, Leukotrienes and Essential Fatty Acids 75 (3): 213. doi:10.1016/j.plefa.2006.05.011.

• Gao, F.; Taha, A. Y.; Ma, K.; Chang, L.; Kiesewetter, D.; Rapoport, S. I. 2012. "Aging decreases rate of docosahexaenoic acid synthesis-secretion from circulating unesterified α-linolenic acid by rat liver". AGE. doi:10.1007/s11357-012-9390-1. PMID 22388930.

•

• Goto E, Yagi Y, Matsumoto Y, Tsubota K. 2002. Impaired functional visual acuity of dry eye patients. AmJ Ophthalmol;133:181–6.

• Jager RD, Mieler WF, Miller JW. 2008. Age-related macular degeneration. N Engl J Med.;358:2606–2617.• Krauss-Etschmann S, Shadid R, Campoy C, Hoster E, Demmelmair H, Jimenez M, Gil A, Rivero M, Veszpremi B,

Decsi T, et al. 2007. Effects of fish-oil and folate supplementation of pregnant women on maternal and fetal plasma concentrations of docosahexaenoic acid and eicosapentaenoic acid: a European randomized multicenter trial. Am J Clin Nutr.;85:1392–400.

• Lemp MA. 1998. Epidemiology and classification of dry eye. Adv Exp Med Biol;438:791–803.• Lubniewski AJ. 1990. Diagnosis and management of dry eye and ocular surface disorders. Ophthalmol Clin

North Am;3:575–594. • Mares-Perlman JA, Brady WE, Klein R, VandenLangenberg GM, Klein BE, Palta M. 1995. Dietary fat and age-

related maculopathy. Arch Ophthalmol.;113:743–748. • Miljanovic, B.; Dana, R.; Sullivan, DA.; Schaumberg, DA. 2004. Association for Research in Vision and

Ophthalmology (ARVO). ARVO 2004; Fort Laudrerdale, Florida: Impact Of Dry Eye Syndrome On Vision-related Quality Of Life Among Women

• Oleñik A, Jiménez-Alfaro I, Alejandre-Alba N, Mahillo-Fernández I. 2013. A randomized, double-masked study to evaluate the effect of omega-3 fatty acids supplementation in meibomian gland dysfunction. Clin Interv Aging.;8:1133-8. doi: 10.2147/CIA.S48955. Epub 2013 Aug 30.

• Pilkington S.M., Watson R.E., Nicolaou A., Rhodes L.E. 2011. Omega-3 polyunsaturated fatty acids: Photoprotective macronutrients. Exp. Dermatol.;20:537–543. doi: 10.1111/j.1600-0625.2011.01294.x.

• Resnikoff S, Pascolini D, Etya'ale D, et al. 2004. Global data on visual impairment in the year 2002. Bull World Health Organ.;82:844–851.

• SanGiovanni JP, Chew EY. 2005. The role of omega-3 long-chain polyunsaturated fatty acids in health and disease of the retina. Prog Retin Eye Res.;24:87–138.

• SanGiovanni JP, Chew EY. 2005. The role of omega-3 long-chain polyunsaturated fatty acids in health and disease of the retina. Prog Retin Eye Res.;24:87–138.

• Sangiovanni JP, Agron E, Meleth AD, et al. 2009. Omega-3 long-chain polyunsaturated fatty acid intake and 12-y incidence of neovascular age-related macular degeneration and central geographic atrophy: AREDS report 30, a prospective cohort study from the Age-Related Eye Disease Study. Am J Clin Nutr.;90:1601–1607.

• SanGiovanni JP, Chew EY, Agron E, et al. The relationship of dietary omega-3 long-chain polyunsaturated fatty acid intake with incident age-related macular degeneration: AREDS report no. 23. Arch Ophthalmol. 2008;126:1274–1279.

• SanGiovanni JP, Chew EY, Clemons TE, et al. 2007. The relationship of dietary lipid intake and age-related macular degeneration in a case-control study: AREDS Report No. 20. Arch Ophthalmol.;125:671–679.

• Saravanan P, Davidson NC, Schmidt EB, Calder PC. 2010. Cardiovascular effects of marine omega-3 fatty acids. Lancet;376:540-50.

• Seddon JM, Rosner B, Sperduto RD, et al. 2001. Dietary fat and risk for advanced age-related macular degeneration. Arch Ophthalmol.;119:1191–1199.

• Seddon JM, George S, Rosner B. 2006. Cigarette smoking, fish consumption, omega-3 fatty acid intake, and associations with age-related macular degeneration: the US Twin Study of Age-Related Macular Degeneration. Arch Ophthalmol.;124:995–1001.

• Serhan CN, Chiang N, Van Dyke TE. 2008. Resolving inflammation: dual anti-inflammatory and pro-resolution lipid mediators. Nat Rev Immunol.;8:349–61.

• Schweigert F.J., Reimann J. 2011. Micronutrients and their relevance for the eye—Function of lutein, zeaxanthin and omega-3 fatty acids. Klin. Monbl. Augenheilkd.;228:537–543. doi: 10.1055/s-0029-1245527.

• Tan JS, Wang JJ, Flood V, Mitchell P. 2009. Dietary fatty acids and the 10-year incidence of age-related macular degeneration: the Blue Mountains Eye Study. Arch Ophthalmol.;127:656–665.

• Thornton J, Edwards R, Mitchell P, Harrison RA, Buchan I, Kelly SP. 2005. Smoking and age-related macular degeneration: a review of association. Eye.;19:935–944.

Dziękujemy za udział w Kursie nr 11.

Projekt Fishfarm został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Dokument ten odzwierciedla jedynie stanowisko jej autora, a Komisja nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie, które mogą być wykonane z informacji zawartych w niniejszym dokumencie "