Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transformation of Local Governments in Turkey During the Process of Globalization

8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf

1/498

T.C.

GAZ NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTS

KAMU YNETM ANABL DALI

KRESELLEME SRECNDE TRKYEDE YEREL

YNETMLERN YAPISAL VE LEVSEL DNM

DOKTORA TEZ

Hazrlayan

zcan SEZER

Tez Danman

Prof. Dr. Burhan AYKA

Ankara-2008


2/498

ONAY

zcan SEZER tarafndan hazrlanan Kreselleme Srecinde TrkiyedeYerel Ynetimlerin Yapsal ve levsel Dnm balkl bu alma,03.12.2008 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda oybirlii ile baarlbulunarak jrimiz tarafndan Kamu Ynetimi Anabilim Dalnda Doktora teziolarak kabul edilmitir.

Prof. Dr. Eyp G. SBR (Bakan)

Prof. Dr. Burhan AKA

Prof. Dr. Kemal GRMEZ

Prof. Dr. Atilla YAYLA

Prof. Dr. Ayegl MENG


3/498

NSZ

Dnyadaki tm deiim ve dnmleri kapsayc bir ekilde ifade

eden bir kavram olan kreselleme, ekonomik, siyasal, toplumsal, kltrel

alanlarda gstermi olduu etkileri yerel ynetimler dzeyinde de

hissettirmektedir. 1980lerden sonra younlaan kresellemenin etkisiyle

birlikte ynetim anlaynda nemli deiimler meydana gelmi, devletin

kltlmesi, kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas tartmalarnda

yerel ynetimler, kamu hizmetlerinin etkin, verimli, kaliteli olarak halkn

beklentilerine uygun olarak sunulmas ve halka en yakn birimler olarak

giderek ne kmaktadr.

Kreselleme ile birlikte e zamanl olarak gelien yerelleme sreci,

tm dnyada desantralizasyon (yerelleme) politikalarn gndeme getirmi,

kresel aktrlerin de destekledii bu politikalar sonucunda merkezi

ynetimden yerel ynetimlere yetki devri, yerel ynetimlerin yapsnda ve

ilevlerinde nemli dnmlere yol amtr. Yerel ynetimlerin rgtlenme

yapsnda, ekonomik ve sosyal ilevlerinde, hizmet sunum yntemlerinde,

katlmc mekanizmalarda, mali yapsnda, denetim ve zerkliinde,

sorumluluk ve hesap verebilirlik anlaynda deiimler ortaya kmtr.

Kreselleme srecinin yerel ynetimlerde ortaya kard etkileri,

tm boyutlaryla geni bir perspektiften yola karak ele alan bu alma;

kreselleme srecinin yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel dnmlereyol atn ileri srmektedir. Kresellemenin yerel ynetimlerin yaplarnda

ve ilevlerinde gerekletirmi olduu etkiler yerel ynetimlerde yeni

yaplanmalar gndeme getirmektedir. Dnyann birok lkesinde kresel

dzeyde yerel ynetim reformlar olarak benzeen uygulamalarn Trkiyede

de yerel ynetimlere yansdn ve yasal dzenlemelerle birlikte yapsal ve

ilevsel olarak nemli deiimler gerekletii grlmektedir. Bu alma

btn bu deiim ve dnm srecinin yerel ynetim boyutunda naslgerekletiini btn ynleriyle ortaya koymaya almaktadr.


4/498

ii

almann tez konusu seiminden tezin bitirilme srecine kadar ki

tm aamalarnda yardmlarn esirgemeyen danmanm Prof. Dr. Burhan

AYKAa ve eletirileri ile almann son halini almasna katk salayan jri

yeleri Prof. Dr. Kemal GRMEZe, Prof. Dr. Eyp G. SBRe, Prof. Dr.

Ayegl MENGye, Prof. Dr. Atilla YAYLAya teekkrlerimi sunuyorum.


5/498

iii

NDEKLER

NSZ............................................................................................................ iNDEKLER ................................................................................................. ii

KISALTMALAR............................................................................................. xii

TABLOLAR................................................................................................... xv

GR ..............................................................................................................1

BRNC BLMKRESELLEME -YERELLEME VE YEREL YNETMLER:

TEORK VE KAVRAMSAL EREVE

1.1. KRESELLEME KAVRAMI VE TARHSEL GELM SREC...........20

1.1.1. Kresellemenin Tanm: Kavramsal ereve ...............................20

1.1.2.Kresellemenin zellikleri ve geliimi ............................................26

1.2. KRESELLEMENN FARKLI BOYUTLARI .........................................30

1.2.1.Kresellemenin Ekonomik ve Finansal Boyutu .............................30

1.2.2. Kresellemenin Siyasal Boyutu ....................................................35 1.2.3. Kresellemenin Sosyo-kltrel Boyutu.........................................38

1.2.4. Kresellemenin deolojik Boyutu ..................................................42

1.2.5. Kresellemenin Ekolojik Boyutu ...................................................45

1.2.6. Kresellemenin letiim ve Teknoloji Boyutu ................................47

1.3. KRESELLEME KAVRAMINA YNELK FARKLI YAKLAIMLAR ....50

1.3.1. Kresellemeyi Savunanlar (Kreselciler-Ar

Kresellemeciler-Radikaller) .........................................................50 1.3.2. pheciler (Kukucular) : Kreselleme Kartlar .........................52

1.3.3. Dnmcler................................................................................55

1.4. YEREL YNETM VE YERELLEME KAVRAMININ GELM:

TEORK VE KAVRAMSAL EREVE....................................................57

1.4.1. Yerel Ynetim Kavram ve Ortaya k.......................................57

1.4.2.Yerel Ynetimlerin Tarihsel Geliim Sreci ....................................60

1.4.2.1.Ortaada Yerel Ynetimler..................................................61


6/498

iv

1.4.2.2. Belediye Sosyalizmi .............................................................62

1.4.2.3. Liberalizm ve Yerel Ynetimler.............................................64

1.4.2.4. Refah Devleti Dnemi, Refah Devletinin Krizi ve Yerel

Ynetimler............................................................................69

1.4.2.5. Yeni Sa ve Yerel Ynetimler..............................................73

1.4.3. Yerelleme Kavram ve Yerellemeye Farkl Yaklamlar..............76

1.4.3.1. Yerinden Ynetim (adem-i merkeziyet) Kavram..................77

1.4.3.2. Yerellemenin (Desantralizasyon) Tanm ve Kavramsal

ereve...............................................................................80

1.4.3.3. Yerellemeye Farkl Yaklamlar..........................................84

1.4.3.3.1. Kresel ve Yerelin ielii (kre-yerelleme)...........84

1.4.3.3.2. Kamu Reformunun Bir Paras Olarak Yerelleme ..86

1.4.3.3.3. Yerel Ynetimleri Glendirme Arac Olarak

Yerelleme ...............................................................89

1.4.3.3.4. Kresellemeye Bir Kar Duru Olarak Yerelleme 91

1.4.3.3.5. Merkezi Ynetimden Yerel Ynetimlere Yetki Devri

Olarak Yerelleme (Devolution) ...............................92

1.4.3.3.6. Blgesellemeye Bir Tepki Olarak Yerelleme.........96

1.4.3.4. Yerellik lkesi (Hizmette Halka Yaknlk) ve Yerelleme

Asndan nemi................................................................97

1.4.3.5.Yerellemenin Olumlu ve Olumsuz Ynleriyle

Deerlendirilmesi .............................................................102

KNC BLMKRESELLEME SRECNN YEREL YNETMLERE ETKLER

VE YEREL YNETMLERDE YEN ELMLER

2.1. KRESELLEMENN ULUS DEVLET ZERNDEK ETKLER .........108

2.1.1. Ulus Devletin Geleneksel Egemenlik Anlaynn Dnm .......109

2.1.2. Ulus Devletin Yapsnda ve levlerinde Dnm........................112

2.1.3. Devletin Denetleyici Rolnden Dzenleyici Rolne Dnm ......1162.2. KRESELLEME VE KAMU YNETMNDEK DEMLER...........119


7/498

v

2.2.1. Kamu Ynetiminin Ynetim Anlayndaki Deiim.......................120

2.2.2. Kamu Ynetiminin Kltlmesi ve Etkinletirilmesi .....................124

2.3. KRESELLEMENN YEREL YNETMLERE ETKLER..................126

2.3.1. Kreselleme Srecinde Yerel Ynetimlerin Konumu....................127

2.3.2. Kreselleme Srecinde Yerel Ynetimlerde Deiime

Yol Aan Etkenler ..........................................................................131

2.3.2.1. Yerel ynetimlerin Rol, Stat, Grev, Yetki ve

Sorumluluklarnda Art.......................................................132

2.3.2.2. Kamu Hizmetlerindeki Gelimeler, Halkn Hizmet

Beklentilerinin Deimesi ve eitlenmesi..........................134

2.3.2.3. Hzl nfus Art ve kentlerin Yap ve levlerindeki

Deiimler............................................................................136

2.3.2.4. Merkezi Ynetim Yerel Ynetim likilerinde Meydana

Gelen Deiimler..................................................................141

2.3.2.5. Bilgi ve letiim Teknolojilerindeki Gelimeler.......................146

2.3.2.6. Demokratikleme Eilimlerinin Glenmesi: Yerel

Demokrasiye Artan Vurgu....................................................150

2.3.2.7.Ynetiim Anlaynn Gelimesi ve Yerel Ynetimlere

Etkileri ...................................................................................152

2.3.2.8. Yeni Kamu Ynetimi Anlay ve Yerel Ynetimlere Etkisi ...158

2.3.2.8.1. Yerel Ynetimlerde letmecilik Anlay ve Piyasa

Ynelimli Yaklamlar.............................................162

2.3.2.8.2.Yerel Kamu Hizmetlerinde zelletirme Eilimin

Yaygnlamas.........................................................163 2.3.2.8.3. Kaynak Kullanmnda Etkinlik, Hizmetleri Etkin ve

Verimli Sunma Gereksinimi ....................................168

2.3.2.8.4. Yerel Kamu Hizmetleri Sunumunda Mteri(vatanda)

Odakllk .................................................................170

2.4. KRESELLEME SRECNDE YEREL YNETMLERDE YEN

ELMLER..........................................................................................173

2.4.1. Yerel Ynetim Birimlerinin Saylarnn Azaltlmas veDaha Etkin Hale Getirilmesi ........................................................175


8/498

vi

2.4.2. Yerel Ynetimlerin Ynetim ve rgt Yaplanmasndaki

Deiimler....................................................................................178

2.4.2.1. Yerel Ynetimlerde Yaln ve Esnek rgtlenme ................180

2.4.2.2. Yerel Ynetimlerde Yneticilik Anlaynda Deiim ve

Profesyonel Yneticilik ......................................................182

2.4.2.3. Yerel darecilikten Giriimci Yerel Ynetime Dnm ......185

2.4.3. Modern Ynetim Teknikleri ve Yerel Ynetimler ........................186

2.4.3.1. Yerel Ynetimlerde Toplam Kalite Ynetimi ......................187

2.4.3.2. Yerel Ynetimlerde Performans Ynetimi .........................191

2.4.3.3. Yerel Ynetimlerde Stratejik Ynetim................................196

2.4.3.4. Yerel Ynetimlerde Proje Ynetimi ...................................199

2.4.3.5. Yerel Ynetimlerde nsan Kaynaklar Ynetimi .................202

2.4.4. Ulusal ve Uluslar aras Dzeyde Yerel Ynetimler arasnda

birliinin ve Alarn Gelimesi ................................................204

2.4.5. Yerel Ynetimlerin Ekonomik levlerinde Dnm..................209

2.4.5.1. Yerel Ynetimlerin Ekonomik levleri ..............................210

2.4.5.2. Post-fordist Dnm Srecinin Yerel Ynetimlerin

Ekonomik Dnmndeki Etkisi ......................................212

2.4.5.3. Yerel Ekonomik Gelimede Yerel Ynetimlerin Etkisi ......214

2.4.6.Yerel Ynetimlerde Sorumluluk ve Hesap Verebilme Anlayndaki

Dnm...................................................................................218

2.4.7. Yerel zerklik ve Yerel Ynetimlerin Denetiminde Yeni

Eilimler...................................................................................223

2.4.7.1. Yerel zerklik Anlayndaki Gelimeler..........................223

2.4.7.2. Yerel Ynetimlerin Denetiminde Yeni Eilimler................227

2.5.KRESELLEME SRECNDE NGLTERE-FRANSA VE ABDDE

YEREL YNETM REFORMLARI VE YEREL YNETMLERN YAPISAL VE

LEVSEL DNMNDEK ETKLER....................................................231

2.5.1. Kreselleme Srecinde ngilterede Yerel Ynetimlerin Yapsal ve

levsel Dnm.........................................................................231


9/498

vii

2.5.1.1. ngilterede Yerel Ynetimlerde Yaplan Yasal ve Yapsal

Deiiklikler..........................................................................232

2.5.1.2. Yerel Ynetimlerin Yapsnda ve levlerinde Meydana Gelen

Deiimler...............................................................................233

2.5.1.3. Kreselleme Srecinde Yerel Ynetimlerin Dnmnde

Etkili Olan Reformlar ...............................................................235

2.5.1.3.1. 1979-1997 Yllar Arasndaki Reformlar......................236

2.5.1.3.1.1. Yerel Ynetimlerde letmecilik Anlaynn

Yaygnlamas ve Rekabet Ynelimli

Giriimler.....................................................238

2.5.1.3.1.2. 1979-1997 Dnemindeki Reformlarn Yerel

Ynetimlere Etkileri ....................................241

2.5.1.3.2. 1997den Sonraki Yerel Ynetim Reformlar ...............242

2.5.1.3.2.1. Yerel Ynetimlerde Kalite, Etkinlik ve

Verimlilie Ynelik Uygulamalar..................244

2.5.1.3.2.2. Yerel Ynetiim ve Katlma Ynelik

Uygulamalar...............................................2452.5.1.3.2.3. 1997den Sonraki Reformlarn Yerel

Ynetimlerin Yapsal ve levsel Dnm

Asndan Deerlendirilmesi ......................248

2.5.2. Kreselleme Srecinde Fransada Yerel Ynetimlerin Yapsal ve

levsel Dnm.........................................................................249

2.5.2.1. Fransada Yerel Ynetimlerde Yaplan Yasal ve Yapsal

Deiiklikler...........................................................................250

2.5.2.2. 1981-1992 Dneminde Yaplan Yerelleme Reformlar veEtkileri ..................................................................................254

2.5.2.3. 1992 Ylnda Yaplan Yerel Ynetim Reformlar ve Etkileri ...259

2.5.2.4. 2003-2004 Yllarnda Yerel Ynetimlerde Yaplan Reformlar ve

Etkileri ...................................................................................261

2.5.3. Kreselleme Srecinde ABDde Yerel Ynetimlerde Deiim ve

Reform Sreci ................................................................................264

2.5.3.1. ABDde Yerel Ynetimlerde Yaplan Yasal ve Yapsal

Deiiklikler..........................................................................265


10/498

viii

2.5.3.2. ABDde Yerel Ynetimlerde Deiim ve Reform Sreci .......266

2.5.3.2.1. Ynetimde Yeniden Yaplanma almalar ve Yerel Ynetimlerin Dnmndeki Etkileri.......................269

2.5.3.2.1.1. Yerel Ynetimlerde Yeni Kamu Ynetimi

Anlaynn Etkileri.....................................273

2.5.3.2.1.2. Yerel Ynetim Hizmetlerinde zelletirme 275

NC BLM

KRESELLEME SRECNDE ULUSLAR ARASI YAPILANMALARIN VE

YEREL YNETM REFORMLARININ TRKYEDE YERELYNETMLERN YAPISAL VE LEVSEL DNMNE ETKLER

3.1. TRKYEDE YEREL YNETMLERN GELM, YAPISAL VE

LEVSEL SORUNLARI .............................................................................276

3.1.1. 1980 ncesi Dnemde Yerel Ynetimler......................................276

3.1.1.1. Cumhuriyete Kadar Olan Dnem.........................................276

3.1.1.2. Cumhuriyet Dneminden ok Partili Hayata Kadarki Dnem

(1923-1945) .........................................................................2803.1.1.3. ok Partili Dnemden 1980e Kadar Olan Dnem

(1945-1980) .........................................................................284

3.1.2. 1980 Sonras Dnemde Yerel Ynetimlerin Geliimi ....................287

3.1.3. Trkiyede Yerel Ynetimlerin Yapsal ve levsel Sorunlar .........289

3.1.3.1. Yerel Ynetim Geleneinin Eksiklii-Merkeziyeti Gelenein

Basknl .............................................................................290

3.1.3.2. Grev ve Yetki Blmndeki Sorunlar..............................292

3.1.3.3. Mali kaynak ve Finansman Sorunu ......................................294

3.1.3.4. Yerel Demokrasi Anlay ve Katlmc Uygulamalardaki

Eksiklikler ..............................................................................297

3.1.3.5. Yerel Ynetimlerin Optimal Bykle Sahip Olmamas .....299

3.1.3.6. dari Vesayet Sorunu............................................................300

3.1.3.7. ada Ynetim Tekniklerinden Yeterince

Yararlanlamamas.............................................................302 3.1.3.8. Personel stihdam ve Personelin Eitimindeki Sorunlar .....303


11/498

ix

3.2. KRESELLEME SRECNDE ULUSLAR ARASI YAPILANMALAR

VE TRKYEDE YEREL YNETMLERE ETKLER...........................306

3.2.1. Avrupa Konseyi ve ABnin Trkiyede Yerel Ynetimlere Etkileri ..307

3.2.1.1. ABnin Yerel Ynetimlerin Rol ve Stats zerindeki

Etkisi ..................................................................................309

3.2.1.2. Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnn Etkileri ............313

3.2.1.3. Hizmette Halka Yaknlk-Yerellik lkesinin (Subsidiartiy)

Etkileri ................................................................................315

3.2.1.4. Avrupa Kentsel artnn Etkileri........................................317

3.2.1.5. Yerel Ynetimler arasnda birlii ve Snr tesi birlii

Uygulamalar......................................................................319

3.2.1.6. ABnin Yerel Ynetimlere Mali Kaynak ve Finansman

Salamadaki Etkisi............................................................320

3.2.2. Birlemi Milletler rgtnn Yerel Ynetimlere Ynelik

Uygulamalar............................................................................. 322

3.2.2.1. Rio Zirvesi, Srdrlebilir Kalknma ve Yerel Gndem 21

Uygulamalar .....................................................................323

3.2.2.2. Trkiyede Yerel Gndem 21 Uygulamalar, Ortaya kan

Sorunlar ve Eletiriler........................................................325

3.2.3. Habitat I-II Zirveleri ve Trkiyede Yerel Ynetimlere

Yansmalar..............................................................................328

3.2.4. Johannesburg Zirvesi ve Yerel Ynetimlere Ynelik

Uygulamalar.............................................................................332

3.2.5. Dnya Bankasnn Yerelleme Uygulamalar ve Trkiyede...........Yerel Ynetimler zerindeki Etkisi ............................................333

3.3. KRESELLEME SRECNDE TRKYEDE YEREL YNETM

REFORMLARI VE YEREL YNETMLERN YAPISAL VE LEVSEL

DNMNDEK ETKLER ...................................................................336

3.3.1.Kreselleme Srecinde Trkiyede Yerel Ynetim

Reformlarnn Amac, nemi ve Gereklilii ...................................338

3.3.2. 1980 Sonras Dnemde Yerel Ynetimlerde Yaplan Reformalmalar..................................................................................340


12/498

x

3.3.2.1. Kamu Ynetimi Aratrma Projesi (KAYA) Yerel Ynetimler

Aratrma Grubu Raporu ..................................................340

3.3.2.2. 1998 Yerel Ynetimler Reform Tasars .............................343

3.3.2.3. Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars ve Yerel

Ynetimlerin Yapsal ve levsel Dnm Asndan

Etkileri ...............................................................................348

3.3.2.4. 5302 Sayl l zel daresi Kanunu .....................................356

3.3.2.4.1. l zel darelerinin Yaps ve leyiine likin

Getirilen Deiiklikler ve Etkileri ............................356

3.3.2.4.2. l zel darelerinin Grev ve levlerinde Meydana

Gelen Deiiklikler ve Etkileri ...............................358

3.3.2.4.3. l zel darelerinin Ynetim Organlarnn

Yaplarndaki Deiiklikler ve Etkileri....................361

3.3.2.4.4. l zel darelerinin rgtsel Yaps ve Personeline

Ynelik Yaplan Deiiklikler ve Etkileri ................364

3.3.2.4.5. l zel darelerinde Denetim Asndan Meydana

Gelen Deiiklikler ve Etkileri ..............................366

3.3.2.4.6. l zel darelerinde zerklik Asndan Meydana

Gelen Deiiklikler ve Etkileri ..............................369

3.3.2.4.7. l zel darelerinin Mali Yapsnda Meydana Gelen

Deiiklikler ve Etkileri.........................................370

3.3.2.5. 5393 Sayl Belediye Kanunu ............................................372

3.3.2.5.1. Belediyelerin Yaps ve leyiine likin Getirilen

Deiiklikler ve Etkileri...........................................372 3.3.2.5.2. Belediyelerin Grev ve levlerinde Meydana Gelen

Deiiklikler ve Etkileri..........................................376

3.3.2.5.3. Belediyelerin Ynetim Organlarnn Yapsndaki

Deiiklikler ve Etkileri.........................................380

3.3.2.5.4. Belediyelerde Denetim ve zerklik Asndan

Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri ...............382

3.3.2.5.5. Belediyelerin Tekilat Yaps ve Personel Sistemindeki Deiiklikler ve Etkileri ....................385


13/498

xi

3.3.2.5.6. Katlm mekanizmalar Asndan Getirilen

Deiiklikler ve Etkileri............................................387

3.3.2.5.7. Belediyelerin Mali Yapsnda Meydana Gelen

Deiiklikler ve Etkileri............................................389

3.3.2.6. 5216 Sayl Bykehir Belediyesi Kanunu................................391

3.3.2.6.1. Bykehir Belediyelerinin Yaps ve leyiine likin

Getirilen Deiiklikler ve Etkileri .....................................392

3.3.2.6.2. Bykehir Belediyelerinin Grev ve levlerinde Meydana

Gelen Deiiklikler ve Etkileri .........................................395

3.3.2.6.3. Bykehir Belediyelerinin Ynetim Organlarnn

Yapsnda Deiiklikler ve Etkileri ..................................398

3.3.2.6.4. Katlm Mekanizmalar Asndan Getirilen Deiiklikler ve

Etkileri ............................................................................402

3.3.2.6.5. Denetim ve zerklik Asndan Meydana Getirilen

Deiiklikler ve Etkileri ....................................................404

3.3.2.6.6. Bykehir Belediyelerinin Tekilat Yaps ve Personel

Sistemindeki Deiiklikler ve Etkileri ..............................406

3.3.2.6.7. Bykehir Belediyelerinin Mali Yapsnda Meydana Gelen

Deiiklikler ve Etkileri ....................................................408

GENEL DEERLENDRME VE SONU ....................................................409

KAYNAKA ................................................................................................431

ZET ..........................................................................................................478

ABSTRACT.................................................................................................480


14/498

xii

KISALTMALAR LSTES

a.g.e. :Ad geen eser

a.g.m. :Ad geen makale

AB : Avrupa Birlii

ABD : Amerika Birleik Devletleri

APEC : Asian Pasific Economic Cooperation

ASBF : Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi

AYKOME :Altyap Koordinasyon Merkezi

AYY : Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artBHO : Blgesel Hesaplar Odas

BM : Birlemi Milletler

BYKP : Be Yllk Kalknma Plan

C. : Cilt

CDLR :Bureau of the Steering Commitee on Local and Regional

Democracy (Yerel ve Blgesel Demokrasi Ynlendirme

Komitesi)ev. : eviren

Der. : Derleyen

DPT : Devlet Planlama Tekilat

DS : Devlet Su leri

DT : Dnya Ticaret rgt

Ed. : Editr

G....B.F. : Gazi niversitesi ktisadi ve dari Bilimler FakltesiFakltesi

GATT : General Agreement of Trade and Tariffs

GSMH : Gayri Safi Milli Hasla

H....B.F. : Hacettepe niversitesi ktisadi ve dari BilimlerFakltesi

Haz. : Hazrlayan

ICLEI : International Council for Local Environmental Initiatives

KY : nsan Kaynaklar YnetimiIMF : International Monetary Fund (Uluslar aras Para Fonu)


15/498

xiii

IULA : International Union of Local Authorities (Uluslar aras

Yerel Ynetimler Birlii

IULA-EMME : International Union of Local Authorities East

Mediterranean and Middle East

BF : ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi

KY : nsan Kaynaklar Ynetimi

KAYA : Kamu Ynetimi Aratrma Projesi

KHK : Kanun Hkmnde Kararname

KT : Kamu ktisadi Teebbsleri

Md. : Madde

NAFTA : North American Free Trade Agreement (Kuzey Atlantik

Serbest Ticaret rgt)

No. : Number

OECD : Organization for Economic Cooperation and

Development

S. : Say

s. : Sayfa

ss. : Sayfa Says

S.D....B.F : Sleyman Demirel niversitesi ktisadi ve dari Bilimler

Fakltesi

SBF : Siyasal Bilgiler Fakltesi

STK : Sivil Toplum Kurulular

TBD : Trk Belediyecilk Dernei

TESEV : Trkiye Ekonomik Sosyal Etdler VakfTKY : Toplam Kalite Ynetimi

TMMOB : Trkiye Mhendisler Mimarlar Odas Birlii

TODAE : Trkiye ve Orta Dou Amme daresi Enstits

TOK :Toplu Konut daresi Bakanl

UKOME :Ulam Koordinasyon Merkezi

UNDP :United Nations Development Programme (Birlemi

Milletler Kalknma Program)


16/498

xiv

UNESCO :United Nations Educational, Scientific and Cultural

Organization

VBK : Verimlilik ve Baar Karnesi

Vol. : Volume

Y. : Yl

Yay. :Yaynevi, Yaynlar

YG 21 : Yerel Gndem 21


17/498

xv

TABLOLAR

Sayfa

Tablo 1: Yerel Ynetim ve Yerel Ynetiimin Belirleyici zellikleri ve

Farkllklar....................................................................................154

Tablo 2: 1950-1992 Yllar Arasnda Baz Avrupa lkelerinin

Belediye Saylarnda Meydana Gelen Deimeler.......................177

Tablo 3: Yerel Ynetimlerde Kullanlan Performans Ynetimi

Modelleri ......................................................................................196

Tablo 4: ngilterede Muhafazakar Hkmet Dnemi ncesinde veSonrasnda Yerel Ynetim Anlaynn Karlatrlmas ..............240

Tablo 5: ABDde Yerel Ynetim Birimlerinin Saylarnn Yllara Gre

Deiimi .......................................................................................266

Tablo 6: Trkiyede Belediyelerin Saysal Geliimi (1923-2008) ................374

Tablo 7: Yllar tibariyle Trkiyede Belediyelerin Gelirleri ..........................390


18/498

GR

Kreselleme, son yllarda dnyay etkileyen deiim ve dnmlerin

temel ereve kavram olarak etkisini her alanda hissettirmektedir.

Kresellemenin tanm konusunda bir fikir birlii olmasa da ekonomik,

siyasal, sosyo-kltrel, iletiim ve teknoloji ve ekolojik boyutlar ile hayatn

btn alanlarn etkileyen ve devam eden bir sretir. Bu anlamda

kreselleme, hem dnyann klmesi hem de bir btn olarak dnya

bilincinin glenmesi1 eklinde alglanmaktadr. Kreselleme, yaadmz

dnyada, uluslar, toplumlar ve yerel gruplar aras karlkl ilikilerin ve

etkileimlerin genilemesi, derinlemesi ve hzlanmas ile ilgili tm eilimleri

ve olgular, kapsayc bir biimde simgelemektedir. Kreselleme, yerel ve

ulusal olann kresel olana tmyle tabi olmasndan ziyade, bu l

dzeydeki olaylarn birbirleriyle etkileim iinde gereklemesini2 ifade

etmektedir. Sermaye piyasalarnn ileyii ve kresel alanda giderek

yaygnlamas, retim ve tketim sistemlerinin kresel btnlemesi, iletiim

ve medya teknolojileri araclyla dnya apnda bilgi ve kltrel pratiklerin

ak kreselleme srecini ekillendirmektedir.

Kreselleme, ulus devlet anlaynda nemli dnmlere yol

amakta ve ulus devletin esas ileyi mekanizmas olan kamu ynetimi ve

yerel ynetimler de bu sreten etkilenmektedirler. Kamu ynetimi

anlaynda yaanan dnmn etkisiyle gelimi ve gelimekte olan

dnyann bir ok lkesinde merkezi ynetim ve yerel ynetimlerin yenidenyaplandrlmasna ynelik almalar yaplmaktadr. Yeniden yaplanma ya

da reform abalarnda her lkenin kendine zg siyasal, ekonomik, toplumsal

ve ynetsel yapsnn etkisi olmakla birlikte, temel etkenlerden birinin

kreselleme ile ortaya kan gelimelerin sonucu olduu grlmektedir.

1 Roland ROBERTSON, Kreselleme Toplum Kuram ve Kresel Kltr, (ev.mit Hsrev

Yolsal), Ankara, Bilim ve Sanat Yaynlar, 1999, s.212 DPT, Sekizinci BYKP Kreselleme zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara, DPT Yay., 2000,s.1, 55.


19/498

2

Kreselleme srecinin ulus devletlerin yetki ve egemenlik alann

deitirerek yeniden belirlemeye zorlad gnmz koullarnda, ulus

devletin yetkilerinin bir blm devlet st kurum ve mekanizmalara

devredilirken, dier bir blm de yerel ynetimlere devredilmektedir. Kresel

dinamikler ulus devletin ve yerel ynetimlerin yaplanmasna giderek daha

fazla etki etmektedirler.

Kreselleme srecinde yerel ynetimlerin ulus devlet ierisindeki

konumunun ne olduu ya da olmas gerektii konusunda tartmalar ortaya

kmaktadr. Bu adan devletin ilevlerinin merkezi ve yerel ynetim

arasnda nasl bllecei sorusuna etkinlik ve katlmclk asndan bir

yaklam getirilmektedir. Ancak bu tr yaklamlarn da kreselleen dnyada

anlamn yitirdii, ekonomik gelime dinamiklerinin ulusal politikalardan ok

yerel ekonomilerin yarabilirliiyle yakalanabilecei3 ifade edilmektedir. Bu

balamda yerel ynetimlerin sadece klasik kamu hizmetler sunan birimler

olmaktan ok ekonomik gelimede daha ilevsel bir role sahip, kaynak

yaratan, kresel ilikiler a ierisinde yeni roller stlenebilen birimler olarak

ne kt grlmektedir.

Kreselleme dorudan ve dolayl olarak, kamu ynetiminin yapsn

ve ynetim anlayn etkilemektedir. Bilgi ve iletiim sektrndeki hzl

deiimler sonucunda insanlar birbirleriyle daha abuk iletiim kurabilmekte,

bireyler kendi lkelerinin ynetimini baka lkelerin ynetimleriyle

karlatrmakta ve yeni talepler ileri srebilmektedirler. Bireylerin taleplerinien yakn bir ekilde ilettii ynetsel birimler ise yerel ynetimler olmaktadr.

Toplumun ve bireyin taleplerine yant vermekte zorlanan kamu ynetimi de

deiim sreci ierisine girmitir. Kreselleme srecinin etkisiyle yeni kamu

ynetimi ad altnda btn dnyaya yaylan reformlar kamu ynetimi ve yerel

ynetimlerde nemli deiimlere neden olmutur. Bu deiimler daha ok

yerinden ynetim kavramnn kapsamnn genilemesinde, hizmet sunum

3 lhan TEKEL, Modernite Alrken Kent Planlamas, Ankara, mge Kitabevi, 2001, s. 129-130.


20/498

3

yntemlerinde, ynetim ve rgtlenme yaplarnda, planlama ve denetim

srelerinde etkili olmaya balamtr. Yeni kamu ynetimi anlaynn bu

etkileri yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel anlamda bir dnme yol

amaktadr.

Kreselleme sreci merkezi ynetim-yerel ynetim ilikilerinde de

etkili olmaktadr. Gnmzde merkeziyeti ynetim anlaylarnn yerini,

byk lde yerinden ynetim anlayna brakaca, yerel demokrasinin

gelitirilmesi iin de kamu ynetiminin kltlmesi ve hizmetlerin

yerelletirilmesinin gereklilii4 vurgulanmaktadr. Bylece devletin ilevleri

ve rgtlenme biimi yeniden sorgulanmaktadr. Devletin, sosyal hizmetler,

alt yap hizmetleri ve retken sektrlerdeki grevlerinin yeniden tanmland

ve bu tr grevlerin yerel ynetimlere devredilmek istendii grlmektedir.

Dnya, birbirine zt gibi grnen iki sreci kreselleme ve

yerellemeyi birlikte yaamaktadr.5 Kreselleme sreci ile e zamanl bir

sre olarak gelien yerelleme (desantralizasyon), yerel ynetimlerin

dnmnde etkili olan nemli bir sretir. Yerelleme, yerel demokrasinin

glendirilmesi, hizmetlerin en yakn yerel birimler tarafndan salanmas ve

yerel dinamiklerin harekete geirilmesi olarak yansmasn bulmakta ve

ynetiimi ve yerel katlm kavramn da beraberinde getirmektedir.

Yerelleme politikalar ile glendirilen yerel ynetimlerin ayn zamanda

piyasa ile etkileiminin daha fazla olmas da amalanmaktadr.

Yerelleme anlaynn yaygnlamasyla lkelerin byk ounluu

giderek artan bir ekilde karar verme yetkilerini daha alt dzeydeki yerel

4 Burhan AYKA, Trkiyede Kamu Ynetiminin Kltlmesi, Yerel Ynetimler ve YerelDemokrasinin Amalar, G....B.F. Dergisi, C.1, 1999, s.2-3.5 Bilal ERYILMAZ, Kreselleen Dnyada Yerel Ynetimlerin Yeri, ada Yerel Ynetimler,

C.4, S.2, mart-1995, s.89., DPT, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Yerel Ynetimler zelhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2001(Eriim) http://ekutup.dpt.gov.tr/yerelyon/oik554.pdf22.12.2005.


21/498

4

birimlere devretmeye balamlardr.6 Yerellemenin az gelimi ve

gelimekte olan lkelerde etnik farkllklar krkleyecei ve blnme

endielerini ortaya karaca ileri srlse de yerellemeyi glendirmenin

demokratik gelime asndan ok byk nem tad7 da belirtilmektedir.

Yerellemenin (desantralizasyon) etkililiinin altndaki nemli bir inan ise;

yerel dzeyde gelirler ve giderler arasndaki balantnn kurulabilmesi,

hizmetlerin yerel dzeyde daha etkin salanabilmesi, ayrntl politikalarn

uygulanabilme imkan, hizmet sunan kurulularla hizmet alan kurulular

arasndaki mesafenin azalmas, yerel hizmetlerin maliyetinin dorudan halk

tarafndan karlanmas nedeniyle yerel ynetimlerin daha fazla hizmetlerle

ilgilenebilmesi ve daha fazla hesap verebilir konumda tutulabilmesi, yerel

koullarn dikkate alnabilmesi, sivil katlm iin olanaklarn artmas, kamusal

rn ve hizmetlerin sunumunda daha etkin ve verimli olunmas8 olarak

sralanabilir.

Yerellemeye odakl politikalar son yllarda birok lkede de

grlmektedir. almanda ikinci blmnde incelenen ngiltere, Fransa ve

ABDde yerellemenin farkl uygulamalar grlmektedir. Fransada 1982den

sonra yerelleme ynnde ve yerel ynetimlerin glendirilmesi

dorultusunda gelimeler olurken, ngilterede Yeni i Partisi radikal

politikalarndan vazgeerek, ekonomik ve siyasi programnda yerellemeye

odakl politikalar benimsemitir. ABDde ise, eyalet ve yerel ynetimlere

hizmet sunum alanlarnda geni yetkiler verilmitir.

Gnmzde hemen hemen her lkede, yerel ynetimlere

demokrasinin nemli kurumlar olarak baklmaktadr.9 Yerel ynetimler,

6 THE WORLD BANK, Decentralization in the Transition Economies: Challenges and the RoadAhead, Poverty Reduction and Economic Management Unit Europea and Central Asia, The WorldBank, 2001, s.iv.,1.7 Ruen KELE, Avrupann Btnlemesi ve Yerel Ynetimler, Ankara, TBD Konrad AdenauerVakf Yay., 1999, s. 32.8 Michael DE VRIES, The Rise and Fall of Decentralization: A Comparative Analysis of Arguments

and Practices in European Countries, European Journal of Political Research, Vol. 38, 2000, s.193., THE WORLD BANK, Decentralization in the Transition Economies..., s.23.9Nuri TORTOP vd., Mahalli dareler, Ankara, Nobel Yay., 2006, s. 22.


22/498

5

demokrasi eitiminin gelimesinde, ulusal birliin glenmesinde10 de nemli

katklar salamaktadrlar. Federal, niter, btn lkelerde yerel ynetimlerin

gc ve etkinlii ile, demokrasinin yerleiklii doru orantldr.11

Kresellemenin yerel demokrasinin gelimesine de etki ettii ve bu noktada

baz yeni eilimlerin ortaya kt grlmektedir:12 Bunlardan birincisi;

kreselleme ulusal ve blgesel snrlarn anmasna yol amakta, bu

anma sadece ekonomik ilevler iin olmamakta, ayn zamanda iletiim, dil,

kimlikler ve kltrlerin de paralanmas sz konusu olmaktadr. Bu adan

kreselleme karsnda daha fazla topluluk temelli demokrasi anlaynn

benimsenmesi gndeme gelmektedir. kinci olarak; metropoliten genileme

ve birlemeler, blgesel alarn ykselmesi, snr tesi ibirlikleri yerel

ynetimler asndan yeni ynetim araylarn ve anlaylarn gndeme

getirmektedir. Bu tr anlay ve araylar ise kresellemenin risklerini

tanmay gerektirmekte ve ibirlii, ortak alma, karlkl gven

gereksinimini ortaya karmaktadr. Bu srete, yerel ynetimlerin

kapasitelerinin ve mali olanaklarn arttrlmas gerekmektedir. nc olarak;

ulus devletin yetkilerinin blgelere ve yerel ynetimlere devredilmesi ile

birlikte yerel ynetimlerin rol ynlendirici, kolaylatrc ve katalizr rolne

dnmektedir.

Yerel ynetimlerin lkelerin kalknmasnda da nemli rol

oynayabileceine inanlmaktadr.13 Ekonomik kreselleme, ulus devletin

zerkliinin temelini andrmakta ve lkelerin siyasi, ekonomik ve toplumsal

yaam dzeylerinde nemli bir yer tutan kat merkeziyeti brokratikyaplardan adem-i merkeziyeti ve esnek yaplara doru ynelen hzl

10 Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, 5. Bask, Ankara, Cem Yaynevi, 2006, s.511.11 Kemal GRMEZ, Trkiyede Yerel Ynetim Reformu zerine, Yeni Trkiye, (YnetimdeYeniden Yaplanma zel Says), Y.1, S.4, Mays-Haziran 1995, s.327.12 Robin HAMBLETON, Hank V. SAVITCH, Murray STEWART, Globalizm ve LocalDemocracy, Globalism and Local Democracy, (Ed. R. Hambleton-H.Savitch-M.Stewart), Palgrave

Macmillan, New York, 2002, s.15-15.13 Nuri TORTOP, Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma, Amme daresi Dergisi, C.25, S.3,Eyll-1992, s.37.


23/498

6

dnmn dinamik gcn oluturmaktadr.14 Kresellemenin ekonomik

boyutunun etkisiyle birlikte, yerel ynetimlerin yeni ekonomik gelimede alm

olduu rol onlarn daha etkin olmasn gerektirmekte zel sektrle ibirlii15

ve dier katlmc mekanizmalarn hayata geirilmesi nemli hale

gelmektedir. Ekonomik basklar kentleri sosyal amalarn gerekletirmekten

ok rekabeti bir yap ierisinde ekonomik amalarn gerekletirmeye

zorlamaktadr.

Kresel rekabet sreci, karlatrmal stnlkler temelinde, yerel ve

blgesel uzmanlama srecini de hzlandrmaktadr. Yerel giriimcilik, yerel

kaynaklarn harekete geirilmesi, bilgi ve beceri birikimi ve dier yerel

potansiyellere baml olarak kentler ve blgeler dnya ekonomisi ierisinde

nemli avantajlar elde etmektedirler.16 Ulus devletin maddi gcnn kentlere

dolaysyla yerel ynetimlere devredildii bir srete yerel ynetimler dnya

ekonomisinde nemli rol oynamaktadrlar. Ekonomik adan meydana gelen

bu dnmde yerel ynetimler kurumsal kapasitelerini gelitirmek zorunda

kalmaktadrlar.

Kreselleme srecinde kent ynetiminin geliiminin temelinde iki

ynlendirici g bulunmaktadr:17 (1) Kreselleme, yerel ynetimlerin daha

etkin ve etkili olmas anlamnda bir bask yaratmaktadr. Dnya ekonomisinin

btnlemesi btn kamu ve zel organizasyonlar iin yeni rekabeti basklar

ortaya karmaktadr. Kamu hizmetlerinin etkinliinde ynetimin deien

rolnden ncelikle yerel ynetimler etkilenmektedir. (2) Toplumdaki ve kamu

oyundaki byk deiimlerdir. Kendine gvenen ve daha ok bilgi sahibi

olmaya balayan vatandalarn yerel ynetimlerden yeni talepleri olmaktadr.

14 Graham WILSON, A Special Symposium: The End of the Big State?, Governance: AnInternational Journal of Policy and Administration, Vol. 13, No. 2, April-2000, s.233.15 Susan E. CLARKE, Globalism and Cities: a North American Perspective, Globalism and LocalDemocracy, (Ed. R. Hambleton-H.Savitch-M.Stewart), Palgrave Macmillan, New York, 2002, s.34.16 Mustafa KMEN, Bekir PARLAK, Kuramdan Uygulamaya Yerel Ynetimler lkeler

Yaklamlar ve Mevzuat, stanbul, Alfa Aktel Yay., 2008, s. 51.17 Robin HAMBLETON, The New City Management, Globalism and Local Democracy, (Ed. R.Hambleton-H.Savitch-M.Stewart), Palgrave Macmillan, New York, 2002, s.147-148.


24/498

7

Bu talepler yerel ynetimleri daha ak, daha sorumlu ve daha ok hesap

verebilir olmaya zorlamaktadr.

Yerel ynetimler dnyann birok lkesinde kkleri, 1970li yllarn

ortalarnda gndeme gelen neo-liberal politikalara kadar dayanan

deiiklikler sreci sonucunda, giderek karmaklk ve belirsizlikler ierisinde

kalmlardr. Son yllardaki kresel, ulusal ve blgesel dzeydeki politik,

ekonomik ve demografik deiiklikler yerel ynetimlerin, ynetim biimini ve

kamu hizmetlerinin salanmasndaki roln yeniden ekillendirmitir. Bu

deiim srecinde yerel ynetimler yeni yaklamlar ve yeni rgtsel

yetenekler gelitirmeye zorlanmlardr. Baz lkelerde (Orta ve Dou Avrupa

lkeleri) demokratikleme ve yerelleme (desantralizasyon) trendi bu

deiimlerle ilgili olarak ortaya karken, neo-liberal politikalar uygulayan baz

lkelerde (ngiltere gibi) yerel ynetimler, kamu hizmetlerinin salanmasnda,

kamu ynetim sisteminin daha az neme sahip aktrleri haline gelmilerdir.

Bu lkelerde geleneksel olarak yerel ynetimler tarafndan sunulmakta olan

hizmetler ya merkeziletirilmi ya da piyasa koullar ierisinde salanmas

gndeme gelmitir.

Kresellemenin ortaya kard deiimlerle birlikte, yerel

ynetimlerin kamu ynetiminin bir uzants ya da paras olarak hizmet sunan

geleneksel rolleri deimeye balamtr. Yerel ynetimlerin rollerinde ve

statlerinde, kendilerine aktarlan kaynaklarda, yetki ve sorumluluklarnda

yerel ynetimler lehine nemli deiimler gereklemitir. Bu sretergtlenme ve ileyi ilkeleri asndan nemli deiimler geiren yerel

ynetimler asndan, grevli olduklar alandaki toplumsal aktrleri ve yerel

halk bir araya getirmeyi ve onlarla ibirlii ve etkileim iinde olmay nemli

klan bir model ortaya kmaktadr.18 Bu yeni yaplanma yerel ynetimlerin

ynetim ve rgt yaplanmalarn, hizmet sunma yntemlerini, halkla olan

ilikilerinde yeni eilimleri gndeme getirmektedir.

18 Muhammet KSECK, Hseyin ZGR, Yerel Ynetimlerde Reform:Geleneksel ModelinDeiim Sreci, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-I, Ankara, Nobel Yay., 2005, s.3.


25/498

8

Bu yeni eilimlerden birisi de yerel ynetimlerin geleneksel liderlik ve

ynetim anlaylarnn dnme uramakta olmasdr. Varolan uygulama ve

sreler sorgulanmakta, demokratik ve ynetsel yenilikler gelitirilmektedir.

Seilmi yerel ynetimlerin birok ama ve rol yeniden yaplandrlmakta ve

yeniden ekillendirilmektedir. Bu yeniden yaplanma sreci yeni bir kent

ynetimi anlayn gndeme getirmektedir. Yeni kent ynetimi kentsel

ynetiim iin iletme tipi aralar kullanmaktadr. rnein; mteri-odakl

karar verme sreci ve kamu hizmetlerinin zel sektre szleme ile devri

(contracting-out) gibi. Btn bunlar, ynetici, politikac ve vatandalarn

yerelin ynetimindeki deien rolyle ilikilidir.19

Yerel ynetimlerin geleneksel ynetim anlaylarndaki deiim, yerel

ynetimlerin daha esnek ve yaln bir rgtlenmeye ynelmelerine, yneticilik

anlayndaki deiimlere neden olmaktadr. ok hzl gelien teknoloji, yerel

ynetimlerin geleneksel hizmet sunma yntemlerini etkilemekte ve hizmet

sunma sreci giderek karmaklamakta ve bu srece yeni aktrler (STKlar,

gnll kurulular, zel sektr vb) dahil olmaktadr. Teknolojik gelimeler,

yeni hizmet talepleri, yerel ynetimlerin uluslar aras alar ve birliklerle

ibirlii srecine girmeleri, yerel yneticilerin giriimcilik yeteneine, nitelikli

ve yeterli insan kaynaklarna sahip olabilmesine, modern ve ada ynetim

tekniklerini uygulayabilmesine bal bulunmaktadr. Bu adan son yllarda

yerel ynetimlerde toplam kalite ynetimi, performans ynetimi, stratejik

ynetim, proje ynetimi, ve insan kaynaklar ynetimi gibi ada ynetim

uygulamalar giderek youn bir ekilde uygulanmakta, bu uygulamalar yerelynetimlerin geleneksel ynetim yapsn ve ileyi srecini etkilemektedir.

Geleneksel kamu ynetimi anlayndaki deiimlerle birlikte gndeme

gelen, performansa odaklanma, rgtsel yaplarn daha esnek, yeni

gelimelere uyarlanmaya ynelik olmas, bilgi teknolojilerinden yararlanma,

vatanda mteri gibi kabul etme, srelerden ok sonulara odaklanma,

19 Robin HAMBLETON, The New City Management, s.147.


26/498

9

kaynak kullanmnda etkinlii salama, yerel hizmetlerin sunumunda zel

sektr etkinliinin artmas, halkn talep ve tercihlerinin nem kazanmas,

halkn katlm yntemlerindeki gelimeler yerel ynetimlerin giderek ne

kmasna ve yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel deiikliklere neden

olmaktadr.

Kreselleme srecinde uluslar aras ve yerel nitelikteki sorunlarn

giriftlemesi de yerel ynetimlerin etkinliklerine kresel bir boyut

kazandrmaktadr. rnein, evre sorunlarnn uluslar aras boyutunun

olmasnn yannda yerel boyutunun da olmas nedeniyle yerel ynetimlerin

etkin bir katlm ve sorumluluu olmadan bu sorunlarn zm

zorlamaktadr. Birlemi Milletlerin dzenledii kresel konferanslarda

srdrlebilir kalknma ve gndem 21 uygulamalarnda yerel ynetimler

en nemli aktr konumuna gelmitir.

Ulus devletin baz yetkilerinin ve ilevlerinin daha alt dzeydeki

birimlere devredilmesi, demokratikleme ve ynetim anlaylarndaki

gelimelerle birlikte yerinden ynetim (adem- merkeziyet) anlay son

yllarda giderek nem kazanmaktadr. Souk Savan sona ermesiyle

yaygnlaan demokratikleme ve piyasa ekonomisine gei yerinden

ynetime verilen nemi artrmaktadr. Yerinden ynetime verilen nemin

artmasnda; Afrikada ok partili sisteme gei, Latin Amerikada

demokrasinin derinlemesi, Dou Avrupa ve eski SSCB lkelerinde sosyalist

ekonomiden piyasa ekonomisine gei, merkeziyeti yaplarn hakim olduukalabalk nfuslu Dou Asya lkelerinde yerel hizmetlerin sunulmasnn

iyiletirilmesi ihtiyac, Gney Asyada etnik ve corafi farkllklarn etkisini

artrmas ve merkezi ynetimlerin baz kamu hizmetlerini etkin bir ekilde

sunmadaki baarszlklar gibi faktrler etkili olmutur.20

20 Ahmet ULUSOY, Tekin AKDEMR, Yerinden Ynetim ve Kalknma, I. Yerel EkonomilerKongresi Bildiriler Kitab, Seluk niversitesi Karaman BF, Karaman, 1-2 Ekim 2005, s. 10.


27/498

10

Kresellemenin etkisiyle birlikte dnyann deiik yerlerindeki yerel

ynetim birimleri ulam ve iletiim teknolojilerindeki gelimeler sayesinde

etkileim kurulabilmekte bu etkileimlerin ortaya kard yeni yaplanmalar

endi bnyelerine aktarabilmekte bylece yerel birimler ekonomik anlamda

kendi konumlarn belirleyebilir hale gelmektedir. Yerel ynetimler kendi

aralarnda oluturduklar kresel a ile birbirleriyle etkileim ierisine

girmekte, bu etkileim sreci onlarn yapsal ve ilevsel konumunda nemli

dnmlere yol amaktadr.

Yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel anlamda deiimi sadece yakn

gemie sahip bir sre deildir. Bu kurulular modern anlamda ortaya

klarndan beri, ekonomik ve toplumsal yapda meydana gelen

deiimlerden dorudan etkilenmilerdir. Kresellemeyle birlikte artan

rekabet, ynetim anlayn ve yaplarn deiime zorlam, bu rekabet yerel

ynetimler arasnda yaanan bir srece dnmtr. Gnmzdeki

gelimeler, kresellemenin ulus-devletin gcn eitli alardan snrlayan

koullarna bal olarak, yerel alann ekonomik gelimeyi salamada

kazand nemi dolaysyla bu alann glendirilmesi gereini ortaya

koymaktadr. Dolaysyla yerel etkinliklerin, hem yerel halkn ihtiyalarn

karlayacak ekilde yeniden biimlendirilmesi hem de kresel gelimeleri

karlayabilecek ierie kavuturulmas gerekmektedir.

inde bulunduumuz 21. yzylda kreselleme ve Trkiyenin Avrupa

Birliine entegrasyon srecinde yerel ynetimler giderek n planakmaktadr. Bu alanda ulusal ve uluslar aras dzeyde oluan gelimeler,

Trkiyede ve dnyada toplumsal ve siyasi gndemin nemli ve gncel

tartma konular arasndadr. Kresellemeyle birlikte ulus devlet

sistemlerinde meydana gelen yapsal ve ilevsel dnmlerden hem genel

kamu ynetimi hem de yerel ynetimler payn almaktadr. Bu srete yerel

ynetimler geleneksel birtakm altyap ve hizmetler reten kurumlar olmaktan

kmakta, buna karn dnya pazarlarnda rekabet edebilen, yeni gelimelereuyum salayabilen birer kamusal hizmet reten birimlere dnmektedirler.


28/498

11

Btn dnyada yaanmakta olan hzl deiim, demokratikleme, insan

haklar ve evre sorunlarna zm bulma araylar kreselleme

tartmalar etrafnda gereklemekte sorunlarn zmnde merkeziyeti

yaplanmalar deil yerinden ynetimler daha avantajl olarak grlmektedir.

Gnmzde kresel lekte ortaya kan yaplanmalar da yerel

ynetimlerin nemini arttrmaktadr. Bu noktada Avrupa Birliine

entegrasyon srecinde Trkiye asndan Avrupa Konseyi ve Avrupa

Birliindeki gelimeler nemli rol oynamaktadr. Kamu hizmetlerinin etkin ve

verimli sunulmas asndan benimsenmi olan ve hizmette halka yaknlk

olarak ifade edilen subsidiarity ilkesinin, Avrupa Birliinin hukuki

dzenlemelerine girmi olmas yerel ynetimleri merkezi ynetime gre kamu

hizmetlerinin grlmesinde ne karan bir baka gelimedir.

Batda yerel ynetimlerin ilk rnekleri olarak saylan, 10. ve 16.

yzyllar arasnda kurulan, gelien ve demokratik gelimede nemli ilevler

yklenen komnlerin21 ve daha sonraki srete sosyo-ekonomik gelimelerin

yerel ynetim geleneinin olumasnda nemli katklar olmasna karn

Trkiyede benzer sosyo-ekonomik srecin yaanmamas ve komn

geleneinin olmay yerel ynetim kltrnn ve geleneinin yokluunun

arkasnda yatan nedenlerden biri olarak kabul edilebilir.

Trkiyede yerel ynetimler merkezi ynetimin uzants eklinde

alglanmaktadr. Yaklak yz elli yldan beri devam eden merkeziyetilik veadem-i merkeziyetilik tartmasnda merkeziyeti anlayn arl

merkezin, evre karsnda duyduu gvensizlikten kaynaklanmaktadr.22

Merkeziyeti anlay yerel ynetimlerin kresel gelimeler karsnda daha

ilevsel olmasnn nndeki engellerden birini oluturmaktadr.

21

Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, Ankara, Vadi Yay., 1997, s. 12.22 Bilal ERYILMAZ, Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas, stanbul, Birleik Yaynclk,1997, s.105.


29/498

12

Trkiyede yerel ynetimlerin ilk rnekleri olan belediyeler Tanzimat

Dneminde merkezi ynetim eliyle oluturulmulardr. Bu dnemde

merkeziyeti bir anlayla oluturulan yerel ynetim modeli ana hatlar ile

Cumhuriyet Dnemine intikal etmitir. Cumhuriyet Ynetimi yerel

ynetimleri, siyasi organlar olarak deil, daha ok idari birimler biiminde

deerlendirerek, yetki, grev ve rgt yapsn bu anlaya gre dizayn

etmitir23 Bu ekilde tasarlanan yerel ynetimler merkezi ynetimin tarada

kendisine ykledii grev ve ilevleri gerekletiren icrac birimleri olarak

varlklarn srdrmlerdir.

Trkiyede il zel idaresi, belediye ve ky ynetimleri olmak zere

tr yerel ynetim birimi bulunmaktadr. Ky ynetimleri ilevsel bir yerel

ynetim birimi olmadndan ve kreselleme srecinden ok fazla

etkilenmediinden almann kapsam dnda tutulmutur. l zel idareleri

1913 ylnda geici bir kanun olan dare-i Umumiye-i Vilayet Kanununda

1987 ylnda yaplan deiiklikle 3360 sayl l zel daresi Kanunu ile 2005

ylna kadar; belediyeler 1930 ylnda yrrle giren Belediye Kanunu ile

2005 ylna kadar; Bykehir belediyeleri ise 1984 ylnda karlan 3030

sayl Bykehir Belediyesi Kanunu ile 2004 ylna kadar ynetilmilerdir.

1960lardan sonra kylerden kentlere gn hzlanmas, kent

nfusunun artmas ve kentlerde artan nfusun altyap ve dier

gereksinmelerinin karlanmas zorunluluu, kentsel hizmetlerin saysnn ve

eitliliin artmas yerel ynetimlerin bu hizmetleri karlamakta zorlanmasnaneden olmutur. Bunun yan sra, Trkiyede yerel ynetim geleneinin

olmamas ve merkeziyeti yapnn varl, merkezi ynetimle yerel ynetimler

arasnda grev ve yetki blmndeki sorunlar, yeterli mali kaynak ve

finansman olanaklarna sahip olmamalar, yerel demokrasi anlay ve halkn

katlm yntemlerindeki eksiklikler, yerel ynetimlerin optimal bykle sahip

olmamas, merkezi ynetimin yerel ynetimler zerinde uygulad ar idari

23 Bilal ERYILMAZ, Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas, s.20.


30/498

13

vesayet, ada ynetim tekniklerinden yeterince yararlanamamalar,

personel istidam ve personelin eitimindeki sorunlar nedeniyle yerel

ynetimlerin etkin, verimli ve kaliteli hizmet retemedii, halkn beklentilerini

yeterince karlayamad ve ekonomik ve toplumsal gelimelerin gerisinde

kald srekli dile getirilerek reform yaplmasnn gereklilii vurgulanmtr.

Ayrca, kresel kurulularn yerelletirme politikalar dorultusundaki

etkileri, dnyada yerel ynetimlerin glenmesi ve neminin artmas, Dnya

Bankas, Birlemi Milletler gibi kresel kurulularn yerel ynetimleri ne

karan uygulamalar ve AB ve Avrupa Konseyinin yerel ynetimlerin

glendirilmesi ve zerk hale getirilmesini ieren yaklamlar reform

srecinde d dinamikler olarak yansmasn bulmaktadr.

Kresel gelimeler, yerel ynetimlerin yap ve ileyilerini etkilemekte,

yerel yneticiler kresel etkilerden uzak kalamamaktadrlar. Trkiyede

ynetimin yeniden yaplandrlmasnn uzun bir gemii olmakla birlikte,

1960larda younlam ve 1990larda kanlmaz hale gelen bir sre

olmutur. Bu srete en ok merkezi ynetim-yerel ynetim ilikileri

konusunda youn tartmalar olmaktadr. Trkiyede de yerel ynetimlerin

etkin, verimli ve kaliteli hizmet sunabilmesi iin kresel gelimeler sonucunda

ortaya kan yeni anlay ve yaplanmalarla uyumlu hale getirilmesi

gerekmektedir. Bu noktada son yllarda Trkiyede yerel ynetimlerde

gerekletirilmekte olan reformlarn nemi ortadadr. Ancak sadece merkezi

ynetimin stlendii bir ksm grev ve ilevlerin yerel ynetimlere devrianlamndaki reform uygulamalar yeterli grlmemektedir. Yerel ynetimlerin

sunduklar hizmetlerde etkin performans elde etmeleri, rekabete ak ve

uluslar aras kresel gelimelere hzl yant verebilmesi iin kalite ve srekli

gelime zerine odaklanan, kresel gelimeleri yakndan takip eden bir

ynetim felsefesine kavuturulmalar gerekmektedir. Bu balamda Trkiyede

kresel a ile eklemlenme srecinde yerel ynetimlerde birtakm reformlar

yaplmaktadr. Bu reformlar yapsal ve ilevsel anlamda yerel ynetimlerdednme yol aabilecek gelimelerin bir balangc olarak deerlendirilebilir.


31/498

14

Trkiyede yerel ynetimlerde reformlarla desteklenen yapsal deiim

srecinin uygulamalarla srdrlmesi gerekmektedir.

1980 sonras dnem Trk yerel ynetimleri iin (zellikle belediyeler)

bir deiim ve dnm dnemidir. Kullandklar teknolojiden hizmet sunma

yntemlerine kadar Trk yerel ynetimleri deiime uramtr. Bu deiim

srecinde benimsenen ekonomik liberalizmin nemli etkisi vardr.24

Kresellemenin etki ettii hzl deiim ve dnm srecinde halkn

farkllaan hizmet taleplerini karlamada, nfusu hzla artan kentlerde

ulam, altyap, konut, kltrel ve sosyal gereksinimlerin karlanmasnda

belediyeler nemli ilevler gerekletirmeye balamlardr. Bu ilevlerini

gerekletirirken yeni hizmet sunum yntemlerinin kullanlmasna nclk

etmiler, hizmetleri zel sektr eliyle sunmaya almlardr. Kaynak

konusunda sknt eken belediyeler byk yatrm projelerini gerekletirmek

iin ulusal ve uluslar aras piyasalardan borlanma sreci ierisine de

girmilerdir. Btn bu gelimeler, yerel ynetimleri ulusal ve uluslar aras

kurulu ve giriimlerle ibirlii, iletiim ve etkileim ierisine girmesine neden

olmaktadr.

Btn kresel gelimeler birlikte dnldnde kresellemenin

yerele ve yerel ynetimlere nasl yansd ya da nasl etkileim iine

girdiinin Trkiyede analiz edilmesi gerekmektedir. Kresel gelimelerden

kendini soyutlamak gnmzde olanakl deildir. Ancak kresel srelerden

her lke farkl bir ekilde etkilenmekte, yerel ynetimler de iindebulunduklar koullarla balantl olarak bundan etkilenmekte, bu yara

katlmaya, kresel sistemle entegre olmaya almaktadr. Trkiyede yerel

ynetimlerin reformlarla balayan yapsal ve ilevsel dnm srecinde

kresel gelimelerden yol alarak kendi yapsal ve ilevsel konumunu

belirlemesi gerekmektedir.

24 Hamza AL, Trk Yerel Ynetimlerinin Yeniden nas, Dnm Srecindeki Trkiye, (Ed.Davut Dursun-Burhanettin Duran-Hamza Al), stanbul, Alfa Yay., 2007, s. 367.


32/498

15

Trkiyede yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmas ve reformun

gerekliliine olan yaygn bir kanaat bulunmaktadr. 1980 sonrasnda yerel

ynetim sisteminde birtakm iyiletirmeler olsa da istenilen dzeye

ulalamamtr. 2004 ve 2005 ylnda ise, yerel ynetim reformu olarak

ortaya konulan 5302 sayl l zel dareleri Kanunu, 5393 sayl Belediye

Kanunu ve 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu yrrle girmitir.

Yaplan yeni dzenlemelerle il zel idareleri ve belediyelerin grevlerinde

nemli bir art olmakta, yerel ynetimlerin demokratikletirilmesi, yerel

ynetimlerin zerindeki idari vesayetin hafifletilmesi, yerel zerkliklerinin

arttrlmas, yerel ynetimlerde halkn katlm olanaklarnn geniletilmesi,

hizmetlerin etkin, verimli ve kaliteli sunumu iin il zel idareleri ve

belediyelerde yapsal ve ilevsel deiimler ngrlmektedir. Son yerel

ynetim kanunlarnda ve yrrle girmeyen ancak yerel ynetimler

asndan nemli deiimler ngren Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve

Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun Tasarsnda kreselleme ile

birlikte yaygnlaan yeni kamu ynetimi anlaynn izleri grlmektedir.

Yerel ynetimlerde yasal dzenlemeler sonucunda kresellemeci

yeni liberalizmin ve yeni kamu iletmecilii anlaynn izlerini tayan bir

yapsal deiimin amaland grlmektedir.25 Bu yapsal deiim; il zel

idarelerinin, belediyelerin ve Bykehir belediyelerinin merkezi ynetimle

ilikilerinde, grev ve hizmet blmnde, denetim sisteminde, hizmet

Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun Tasarsndamahalli mterek ihtiyalara ilikin her trl grev, yetki ve sorumluluklar ile hizmetler mahalliidareler tarafndan yerine getirilir (md.8) ifadesi ile yerel ynetimler genel grevli hale getirilmekte,merkezi ynetimin grevleri ise tek tek saylarak snrlandrlmaktadr. Tasarda hizmet sunumuasndan yerel ynetimlerin n plana karld grlmektedir. Tasarda (md.5) grev, yetki vesorumluluklarn hizmetten yararlananlara en uygun ve en yakn birime verilecei belirtilerekyerindenlik (subsidiarity) ilkesi yaama geirilmek istenmektedir. Tasarnn 6. maddesinin genelgerekesinde, 1980den sonra kreselleme sreci ile birlikte devletin rolnde nemli deiikliklerinmeydana geldii devletin hizmet retmekten ok hizmetlerin retilmesini kolaylatrc nlemleri alanve dzenlemeleri yapan bir konuma geldii belirtilmektedir. Bu balamda da kreselleme srecindemerkezi ynetimin uluslar aras ilikiler sistemindeki artan roln glendirebilmek iin gnlkuygulama ve ilemlerin dna karlmas ve bu tr ilevlerin yerel ynetimlere, STKlara ve zelsektre devredilmesinin merkezi ynetimin etkinliini artraca belirtilmektedir.25

Hseyin GL, Dilek MEMOLU, Yapsal Deiim Sorunu erevesinde Ynetsel Reform,Kamu Ynetiminin Yapsal ve levsel Sorunlar, (Ed. M. Akif ukurayr-Glise Gke), Konya,izgi Yaynevi, 2007, s.93.


33/498

16

sunma yntemlerinde, halkla olan ilikilerde, ynetim ve rgt yaplarnda ve

insan kaynaklar sisteminde etkili olmaktadr.

Bu alma; Kreselleme srecinin yerel ynetimlerde yapsal ve

ilevsel dnme yol atn ileri srmektedir. Kresel gelimeler tm

dnyada olduu gibi Trkiyedeki yerel ynetimlerde de yapsal ve ilevsel

dnme yol amakta ve bu dnm sreci yerel ynetimlerde reformlarla

yansmasn bulmaktadr. Bu erevede almann amac; kreselleme

sreciyle birlikte yerel ynetimlerde ortaya kan yapsal ve ilevsel

dnmn analizi, bu dnm srecinin Trk yerel ynetimlerindeki etkileri

ve yerel ynetimlerde yaplan reformlarn kresel gelimelerle olan

balantsdr.

Yerel ynetimlerdeki yapsal dnmlerin oulcu, katlmc,

demokratik srelerle de desteklenmesi zorunludur. Bat yerel ynetimlerinin

temel dayana olan siyasal bilin, oulcu demokrasi, zgr dnce gibi

kavramlar Trkiyede daha ge olumaya balayan kavramlardr. Ancak

Yerel ynetimlerin zerklii ve katlm konusunda nemli gelimelerin olduu

grlmektedir. Yerel ynetimlerin bu noktada da dnmnn analiz

edilmesi konunun nemini artrmaktadr.

almada, kreselleme srecinin yerel ynetimlerde yapsal ve

ilevsel alardan meydana getirdii deiimler kuramsal ve teorik dzeyde

literatr taramasna dayal olarak geni bir perspektifte btn boyutlaryla elealnmaktadr. Kresellemenin genel olarak tm dnyada yerel ynetimler

asndan ortaya kard dnm btn ynleriyle analiz edildikten sonra

bu srecin Trkiyede zellikle son yerel ynetim kanunlaryla yansmalarnn

olduu sonucuna ulalmtr. zellikle ABnin etki ettii gelimelerle birlikte

kamu hizmetlerinin halka en yakn birimler tarafndan sunulmas balamnda

dnyann birok lkesinde olduu gibi Trkiyede de yerel ynetimlerin rol

artmakta, halkn katlm iin yeni mekanizmalar oluturulmakta, yerelynetimlerin zerklikleri arttrlmakta, merkezi ynetimden yerel ynetimlere


34/498

17

baz grev ve ilevler devredilmekte, yerel ynetimlerin hizmetlerinin zel

sektr ve piyasaya alma sreci genilemekte, yerel ynetimlerin ekonomik

kalknma ve gelimede nemli roller stlenecek yapsal ve ilevsel konuma

gelmesi iin yasal-kurumsal yap oluturulmaya allmaktadr.

almann zaman aral genel olarak kresellemenin youn olarak

hissedildii 1980 sonrasna dayanmaktadr. Ancak yerel ynetimlerin

kreselleme srecinde nasl dnme uradn analiz edebilmek iin

aratrmann belirli bir tarihsellik ve tarihsel balamda ele alnmas da

gerekmitir. Gerek Trkiyede gerekse dnya genelinde 1980 sonrasnda

yerel ynetimlerde gerekleen deiim ve dnm bir anda belirli bir

krlmaya tekabl etmemekte bir srekliliin olduu da bir gereklik olarak

ortaya kmaktadr. Dnm belirli bir srecin incelenmesine

dayandndan henz bitmi bir durum deildir ve olu sreci devam

etmektedir. Sre incelemesinin kendisi gerek kuramsal gerekse olgusal

analiz ve deerlendirme asndan belirli snrllklar iermektedir.

Kresellemenin ulus devlet ve kamu ynetimi zerindeki etkilerine

ynelik olarak literatrde ok sayda alma olmasna karn

kresellemenin yerel ynetimler zerindeki etkilerini ve kreselleme

srecinde yerel ynetimlerin dnmn sistematik bir ekilde ayrntl

olarak ele alan almann says ok azdr. Bu adan bu alma ile

literatre teorik dzeyde de olsa bir katk yapmak amalanmaktadr.

almada Kresellemenin yerel ynetimlerin dnmndeki

etkisine deinilmekte ve yerel ynetimlerle snrlandrlmaktadr.

Kresellemenin ulus devlet ve kamu ynetimi zerindeki etkileri ise konu ile

balants lsnde ele alnarak snrlandrlmaktadr. lke incelemeleri ise

ABD, ngiltere ve Fransa ile snrlandrlmtr. Bu lkelerde kreselleme

srecinde yerel ynetimlerde gerekletirilen yapsal ve ilevsel deiimler

ayrntl olarak ele alntr. ngiltere, kkl yerel ynetim geleneine sahipolmas, yerel ynetimlerin zerklii ve yerel demokrasi asndan ileri bir


35/498

18

dzeyde olmas, son zamanlarda yerelinde yerelletirilmesi anlamnda

yerelletirme politikalarnn nem kazanmas, Thatcher dneminde yerel

ynetimlerin kaynak kullanmnda etkinlii ne karmalar, yerel

ynetimlerde hizmet sunumunda, yerel ynetimlerin denetiminde yeni

yaklamlarn ve yeni kamu ynetimi anlaynn benimsedii yaklamlarn

youn olarak benimsenmesi ve kresellemenin etkisiyle dnyann bir ok

lkesindeki yerel ynetimleri etkilemesi nedeniyle incelenmitir. ABDde ise

kreselleme srecinde yerel ynetimlerde gerekletirilen reformlar

dnyann birok lkesinde yerel ynetimlere rnek tekil etmektedir.

1980den itibaren gerekletirilen zelletirme ve ynetiim reformlar

olduka etkili olmutur. ABD uluslar aras organizasyonlarla balantl olarak

yerelleme reformlarnn tm dnyada yaylmasna nclk etmektedir.

niter bir devlet yaplanmasna sahip Fransa ise Trkiyenin ynetim sistemi

asndan rnek ald bir lke olmas ve 1982den sonra yerelleme

reformlar ile merkeziyeti bir yaplanmadan adem-i merkeziyeti bir

yaplanmaya giderek yerel ve blgesel ynetimlerini glendirmesi ve bu

adan Trkiye iin rnek tekil etmesi nedeniyle incelenmitir.

Trkiyede kreselleme srecinde yerel ynetimlerin yapsal ve

ilevsel olarak dnm ise yerel ynetimlerde reform niteliinde ortaya

konulan yasal dzenlemeler ve bu dzenlemelerin etkileri erevesinde ele

alnmaktadr. Yerel ynetimlerden il zel idareleri, belediyeler ve Bykehir

belediyeleri ele alnmakta kyler ise almann kapsam dnda

tutulmaktadr.

Tez almas blm olarak tasarlanmtr. Birinci blmde

kreselleme, yerelleme ve yerel ynetim kavramlarna ilikin olarak

teorik ve kavramsal bir ereve ortaya konulmutur. Kresellemenin

ekonomik, siyasal, kltrel, ekolojik ve ideolojik, iletiim ve teknoloji boyutlar

ele alnm ve kreselleme kavramna ynelik farkl yaklamlar ortaya

konulmutur. Kreselleme sreci ncesinde yerel ynetimlerin yaps veilevsel konumu, tarihsel geliimi ortaya konulmu son olarak ise


36/498


37/498

BRNC BLM

KRESELLEME -YERELLEME VE YEREL YNETMLER: TEORK VE

KAVRAMSAL EREVE

1.1. KRESELLEME KAVRAMI VE TARHSEL GELM SREC

Kreselleme son yllarda zerinde en ok durulan, birok kavramla

birlikte yan yana kullanlan, tanm konusunda en fazla tartmalarn yapld

ancak tam olarak kesin bir tanm yaplamayan popler kavramlardan

birisidir. Kreselleme, balangc konusunda tartmalarn srd ve halen

devam eden bir sretir. Kreselleme bir ok alanda etkisi grlen,

ekonomik, sosyal, siyasal, ynetsel, kltrel, ideolojik ve ekolojik boyutlarda

ele alnabilecek kapsam geni bir kavramdr. Bu adan almann bu

blmnde kresellemenin nasl ortaya kt ve tarihsel geliim sreci ele

alnarak kresellemenin farkl boyutlar analiz edilecektir.

1.1.1.Kresellemenin Tanm: Kavramsal ereve

Kresellemeyi referans alarak bir konuyu incelemeye alan her

alma balang olarak kavram tanm olarak anlalr klma abas ierisine

girmektedir. Kreselleme, bak asna gre deien, tanmlanmas g bir

kavramdr. Kresellemeyi sadece tanmlama abas bile uzun bir

aratrmann konusunu oluturabilir. Bu almann kapsam asndan

kresellemenin tanm ve kavramsal adan ne ifade ettii analiz edilmeyeallacaktr.

Kreselleme bir ok konuyla ilikilendirilerek aklanmaya allan bir

kavramdr. Hatta kresellemeyle balants olmayan bir konu sosyal

bilimlerde neredeyse yok gibidir. Kreselleme, ekonomi, piyasalar, i

rekabeti, retim, rn ve hizmetler, finans ak, bilgi ve enformasyon ve

yaam stili konularnda ok fazla kullanlan bir kavramdr. Bunun yannda,devlet harcamalar, mali sistem ve vergileme, rgtlenmi igc, alt yap


38/498

21

politikalar, yerel ynetimler, refah devleti ile ilgili konular kresellemenin

nda ele alnan konulardandr.

Kreselleme ya da globalleme kavramnn kkenine inildiinde

kelimenin kkeninin globe; yani, kre; ancak temelinin globe deil, global;

yani kre deil topyekn anlamna geldii26 belirtilmektedir. Kresel olarak

tercme edilen global kelimesinin 400 yllk bir gemii olmasna ramen bu

kelimenin ngilizcede globalization, globalize, globalizing eklinde

kullanlmas 1960lara rastlamaktadr. Globalizm ve kresellemenin ilk

tanm da 1961de Webster szlnde yer almtr.27 Szlk bu tr bir

kullanmn McLuhann letiimdeki ncelemeler (1960) kitabnda yer alan

kresel ky dncesinden etkilendiini belirtmektedir.28

Kreselleme kavramnn kullanm 1980lerde balam, 1990larda

ise younlamtr. Kreselleme kavram kesin anlamyla dnyann

klmesini, gezegenin bir btn olarak kre halini almasn ifade etmektedir.

Bundaki en nemli etken ise iletiim teknolojilerindeki niteliksel gelimeler ve

dnya ekonomisinin ileyiindeki dnmlerdir.29 Bu dnm sreci, belirli

bir durumu anlatmaktan ziyade deien bir biim, eitsiz ve katmanlar

halinde gelien bir sretir.30

Uluslar aras, ulusal, toplumlararas ilikilerde ve hatta insanlarn

gnlk yaam alanlarnda, bu deiim ve dnmlerin ciddi sonular, yeni

oluumlar ortaya karmakta ve bireyleri bir zihniyet deiikliine

26 Kadir CANGIZBAY, Globalle(tir)me Terr, Ankara, Odak Yaynevi, 2003, s. 17.27 Malcolm WATERS, Globalization, 2nd Edition, London and New York, Routledge, 2001, s.2,Mehmet AKTEL, Kreselleme ve Trk Kamu Ynetimi, Ankara, Asil Yayn Datm, 2003, s. 5.28 Roland ROBERTSON, a.g.e., s.22.29 Herman Van Der WUSTEN, Globalization and Geograpy, Geojournal, Vol. 45, 1998, s.1.,Roland ROBERTSON, a.g.e., s.21-22. Veysel BOZKURT, Kreselleme: Kavram, Geliim veYaklamlar, Kresellemenin nsani Yz, (Der.V.Bozkurt), stanbul, Alfa Yay., 2000, s.18.,Fahri ATASOY, Kreselleme ve Milliyetilik, stanbul, tken Yaynlar, 2005, s.128.30 Paul JAMES, Arguing Globalizations: Propositions Towards an Investigation of Global

Formation, Globalizations, Vol.2, No.2, September-2005, s.195., David HARVEY, Globalizationin Questions, Globalization and Social Change, (Ed. J.Schmith-J.Hersh), London and New York,Routledge, 2000, s.19.


39/498


40/498

23

Kreselleme terimi birok yazar ve bilim adamnca ok deiik

ekillerde tanmlanmtr. Bu tanmlamalarda kreselleme mantn ve onun

zel boyutunu merkeze alan yaklam, Wallerstein, Rosenau, Gilpin, Held,

Robertson, Appadurai ve Giddens tarafndan savunulmaktadr. Wallerstein,

dnya sistemi (world system) kavramn sosyal bilimler literatrne sokmu

ve kresellemenin motorunun kapitalizm olduunu savunmutur. Rosenau,

Gilpin ve Held daha ok uluslar aras politikayla ilgilenmiler ve ulus-devletin

hem teknolojik kreselleme hem de askeri-siyasal faktrlerden etkilendiini

belirtmilerdir. Dier yandan, Robertson, Appadurai, Albrow, Featherstone,

Lash, Urry ve dier baz aratrmaclar kltrel teori gelenei ierisinde

kresellemeyi tartmlardr. Bunlar, McDonaldlamann gezegende

yaygnlamasna kardrlar ve kltrel kresellemenin kltrel olarak

homojenleme anlamna gelmediini, kre-yerellemenin (glocalization) hem

ierik hem de sonular asndan elikili bir kavram olduunu

savunmaktadrlar.

Kresellemeyi baz aratrmaclar; kollektif kimliklerin biimindeki yeni

oluumlara, siyasal bilinlenmeye vurgu yaparak ele almakta ve gnlk

toplumsal ilikilerin mekan olarak ulus devletin dnme uradn,

toplumsal-kltrel etkileimlere etki eden yeni teknoloji biimlerinin ulusal-

mekansal snrlar belirsizletirdiini belirtirken, dier baz yazarlar ise;

kresellemeyi daha soyut olarak tanmlayarak, corafi olarak uzak yerler,

mekanlar ve blgeler arasndaki karlkl bamllk srecinin ok hzl bir

ekilde derinlemesi ve younlamas35 eklinde alglamaktadrlar.

Kreselleme, lkeler arasnda karlkl iletiim, etkileim ve

bamlln artmas, ekonomik siyasi ve kltrel ilikilerin younlamas ve

ulusal snrlar aan evrensel bir hukukun ve kamuoyunun olumas srecidir.

Beeri konularda lke ve mekan kavramnn eski nemini yitirmeye

balamas, yerel veya ulusal olduu dnlen konularn uluslar aras

35 Neil BRENNER, Beyond State-Centrism? Space, Territoriality and Geographical Scale inGlobalization Studies, Theory and Society, Vol. 28, 1999, s.42.


41/498

24

konular haline gelmeye balamas olarak ifade edilmektedir.36 Bu anlamda

kreselleme kresel entegrasyon, lkeler arasndaki iktisadi, siyasi, sosyal

ilikilerin yaygnlamas ve gelimesi, ideolojik ayrlklara dayal

kutuplamalarn zlmesi, farkl toplumsal kltrlerin, inan ve beklentilerin

daha iyi tannmas, lkeler arasndaki ilikilerin younlamas gibi farkl

grnen, ancak, birbirleriyle balantl olgular ierir.37

Stegere gre kreselleme; dnya leindeki karlkl bamllklar

ve mbadeleleri meydana getiren, oaltan, yaygnlatran ve younlatran

toplumsal srelerin ok boyutlu kmesini ifade etmektedir. Bu sreler,

insanlarn, yerel olanla uzakta olan arasnda mevcut balantlardaki

glenmeyi daha fazla fark etmelerini kolaylatrmaktadr.38 Kreselleme

bu ynyle, ulam ve iletiimdeki gelimeler sayesinde corafi uzakln bir

engel olarak neminin kalmadn ifade etmektedir.

McGrew39 kresellemeyi, dnya apnda ekonomik ilikilerin

yaygnlamas sreci olarak tanmlayarak ekonomik boyutuna daha ok

vurgu yapmaktadr. Yine bu tanmla paralel olarak Garratt40 kresellemeyi,

sermaye, hizmet ve rn piyasalarnn btnlemesi olarak ifade etmekte,

Das41 ise; lkelerin ve ekonomilerin btnlemesi, homojenlemesi ya da

uyumlamas olarak tanmlamaktadr. Brenner,42 kresellemeyi dnya

kapitalizminin mekansal rgtlenmesi olarak tanmlamakta ve kresellemeyi

ift ynl diyalektik bir sre olarak alglamaktadr. Birincisi, corafi bir

dzeyde, parann, mallarn, insanlarn, imajlarn ve bilginin hareketinin sreklibir ekilde genilemesi ve hzlanmas, ikincisi ise, toplumsal-mekansal

36 Atilla YAYLA, Siyasi Dnce Szl, Liberte Yaynlar, Ankara, 2003, s.75.37 DPT, Dnyada Kreselleme ve Blgesel Btnlemeler, Ankara, DPT Yaynlar, 1995, s.1.38 Manfred B. STEGER, Kreselleme, (ev. A.Ersoy), Ankara , Dost Kitabevi Yay., 2006, s.31.39Anthony MCGREW, The Logics of Globalization, Global Political Economy, (Ed.JohnRavenhill), Oxford and New York, Oxford University Press, 2005, s.209.40 Geoffrey GARRATT, The Causes of Globalization, Comparative Political Studies, Vol. 33,

No. 941, 2000, s.942.41 Dilip K. DAS, The Economic Dimension of Globalization, Macmillan, Palgrave, 2004, s.6.42Neil BRENNER, a.g.m., s.42-43.


42/498

25

altyapnn hzl bir ekilde gelimesiyle dnme uramas, yeniden

farkllamas, yeniden yaplandrlmas ve retilmesidir.

Farkl bir bak asna gre, kreselleme, 1970lerde ortaya kan

dnya ekonomik krizine karlk, sermayenin devreye soktuu yeni programn

addr.43 Bu gr savunanlara gre uluslar aras sermayenin egemenlii

kaytsz artsz hale gelmekte ve dnya leinde tekellemektedir.

Kreselleme bu yaklama gre emperyalizmin yeni yz olarak tasvir

edilmektedir.

Kreselleme, sbjektif ltler dikkate alnarak da tanmlanmaktadr.

Buna gre kreselleme, dnyann, ekonomik, siyasi ve teknolojik gler

tarafndan sosyal ilikilerdeki mesafe ve snrlamalardaki kstlamalarn ve

bamlln giderek azalana bir sosyal alana dnt hissini ve bir

blgede gerekleen deiiklik ve olaylarn baka bir blgedeki insanlarn ve

toplumlarn yaam zerinde nemli deiikliklere yol at grn

yanstmaktadr.44

Kreselleme, olaylarn, sorunlarn ve uyumazlklarn ulus tesi

hareket alanlarnn etkilerinin genilemesini ifade etmektedir. Bu balamda,

ulus devletin ve egemenliinin politik belirleyicilik gcnn ulus tesi aktrler

ve kimliklerce devre d braklmakta olduu bir sreci ortaya karmaktadr.

Modern sonras ortaya kan bu srecin balca zellii kresellik sonucu

gelecein ngrlemez hale gelmesidir. Bu adan kreselleme, yan yanabulunan farkl evre, kltr, ekonomi siyaset ve sivil toplum anlaylarnn

birbirlerine indirgenememesi ve her birinin kendi iinde varln srdrd,

fakat hepsinin de birbirine baml olduu bir toplumsal sretir.45

43 Yasemin ZDEK, Globalizmin deolojik Hegemonyas: Yanlsamalar, Amme daresi Dergisi,C.32, S.3, Eyll-1999, s.25.44

Cokun Can AKTAN, . Yaar VURAL, Globalleme Frsat m, Tehdit mi?, stanbul, ZamanKitap, 2004, s.13.45 lyas DOAN, Paralayan Kreselleme, Ankara, Yetkin Yaynlar, 2006, s.38-39.


43/498

26

1.1.2. Kresellemenin zellikleri ve Geliimi

1980lerden sonra belirginleen, ulus devletlerin yapsn ve ilevlerini

olduu kadar geleneksel dnya dengelerini de deitiren ve yerinden

oynatan ve yeni bir hiyerarik yaplanmaya yol aan, bu anlamda Yeni

Dnya Dzeni adn alan ekonomik, siyasal, toplumsal ve teknolojik anlamda

bat merkezli deiim ve dnmleri ieren ve dnya ekonomisinin tek bir

btn olmaya ynelmesi kreselleme olarak adlandrlmaktadr.

Kreselleme; ekonomi, politika, ekoloji, kltr ve sivil toplum

alanlarndaki oluumlarn yan yana ancak birbirlerine indirgenemeyen bir

ekilde olumasn salayan ve ulus devletlerin yerine ulus tesi aktrlerin n

planda olduu bir oluumdur. Kreselleme, sadece ulus devletlerin roln

geri plana iten ve ulus tesi aktrlerin yn verdii bir sreten ziyade, bir

politik-ideolojik eilimi (globalizm) ve toplumlarn karlkl ballk alarnn

oluturduu dnya toplumu gibi sosyolojik bir oluumu da ortaya

koymaktadr. Kreselleme btnyle yeni bir olgu deildir. Yzyllardr

teknoloji, mal ve sermaye lkeler arasnda karlkl deiime konu

olmaktadr. Kreselleme henz devletin tesine geememi ve igc ve

kaynaklar tam olarak hareketli olsa da ulusal snrlar kaybolmamtr.46

Kreselleme bir sre olarak srekli gelien bir olgudur. Doal olarak

birok lke bu sreten etkilenmektedir. Bu etkilenmenin kapsam farkl

ekillerde olabilmektedir. Kresellemenin aklayc elerini ise u ekildeifade etmek mmkndr:47

1) Ekonomik ve mali yapnn kresel boyutta anlam ve neminin artmas.

2) Bilginin retimin nemli bir esi haline gelmesi.

3) Belirli teknolojilerdeki farkllama hznn art ve teknolojinin uluslar-tesi

niteliinin ne kmas.

46

OECD, Devolution and Globalization, OECD, 2001, s.21.47 Werner BONEFELD, Kreselleme Siyaseti: deoloji ve Kritik, (ev. Ali Kaban), TrkiyeGnl, S.64, K-2001, s.49-50.


44/498

27

4) ok-uluslu irketlerin kresel dzeyde ykselii; irketlerin, ok-uluslu

irketler ve kresel hale gelmek dnda seme anlarnn olmay. Uluslar-

tesi bankalarn, ulusal devletlerin ve bunlarn ulusal ekonomilerin tesine

geerek en etkili gler haline gelmesi.

5) retim, bilgi ve finansn kresellemesi. Bu gelime, yasal dzenleme

yapan bir g olarak ulusal otoritenin gerilemesine ve siyasal otoritenin BM,

G-8 gibi oluumlarla ortaklaa oulcu otorite kullanm tarznda

kresellemesine neden olmutur.

Kreselleme ile ilgili olarak, Scholte be adan bir kavramsallatrma

yapmaktadr:48 Birinci olarak, kresellemeyi uluslar araslama kavramyla

aklamaktadr. Bu adan, global kavram lkeler arasndaki ilikilerde

snrlarn almas ve uluslar aras karlkl bamllk ve deiimin artmas

eklinde tanmlanmaktadr. Bu anlamda kreselleme, yeni yatrm

aralarnn yaratlmasyla, bunlarn etkinliini artran ve yaygnlatran bir

haberleme sistemi ve sermayenin dolamnn yaygnlk kazanmasdr.50

Kreselleme ikinci olarak liberalleme anlamnda kullanlmaktadr.

Bu anlamda kreselleme, lkeler arasnda ak ve snrsz dnya ekonomisi

oluturmak iin devlet zerindeki snrlamalarn kaldrlmas srecini ifade

etmektedir. Bu adan yaplan bir tanmlamada kreselleme, uluslar aras

ekonomik btnleme srecinin tanmlanmasnda gze arpan bir slogan

olmaktadr. Son on yllardaki kresellemenin bu kullanmnda yaygn bir

azalma olmakta hatta dzenleyici ticaret snrlamalarnn kaldrlmas,

48 Jan Aart SCHOLTE, Globalization: A Critical Introduction, Second Edition, PalgraveMacmillan, New York, 2005, s.16-17. Peter DICKEN, Kreselleme ile uluslar araslama arasndaki farklla dikkati ekmektedir.Uluslar araslama sreci, ekonomik faaliyetlerin milli snrlar tesine uzanmasn kapsarken,kreselleme sreleri, sadece ekonomik faaliyetlerin milli snrlar tesinde corafik genilemesiniiermez, uluslar aras alana yaylm faaliyetlerin fonksiyonel entegrasyonu da ierir. Peter DICKEN,Yeni Jeo-Ekonomi, (ev.Ahmet Aca), Kreselleme Okumalar, (Ed.Kudret Blbl), Kadim

Yay., Ankara-2006, s.47.50 Hseyin YAYMAN, Kreselleme Tartmalarnn Trkiye zeline Yansmalar, SaytayDergisi, Ekim-Aralk 1999, s. 60.


45/498

28

yabanc alm-satm snrlamalar, sermaye kontrolleri ve vize uygulamalar

gze arpmaktadr.

Kreselleme ile ilgili nc kavramlatrma, kresellemenin

evrenselleme ile eit anlamda kullanlmasdr. Oliver Reiser ve Blodwen

Davies 1940larda globalize kavramn icat etmitir. Onlar bu kavram daha

ok evrenselleme anlamnda kresel hmanizm ierisinde evrende

kltrlerin sentezi olarak alglamlardr. Bu kullanmda globalin anlam

worldwide (dnya apnda, evrensel) dir. Kreselleme de dnyann her

yerinde ok eitli objelerin ve deneyimlerin insanlar iin yaygnlamas

sreci olarak kullanlmaktadr.

Kresellemenin drdnc tanmlamas batllama ve modernleme

anlamnda kullanlmasdr. Bu daha ok Amerikanlama biimindedir. Bu

anlamda kreselleme, modernitenin sosyal yaplarnn (kapitalizm,

endstriyalizm, brokratizm, bireycilik gibi...) dinamizmi vastasyla btn

dnyaya yaygnlamas, nceden var olan kltrleri andrmas ve yerel

olarak kendini tanmlamas srecidir.

Kresellemenin tanmlanmasnda beinci bir yaklam,

respatialization (yeniden mekansallama) dr. Kreselleme bu anlamda

insanlar arasndaki evrensel balantlarn artyla toplumsal corafyann

yeniden yaplandrlmasn gerektirir.

Kresellemenin balangc konusunda, kresellemenin kapitalistgelime ile btnletii, dolaysyla kapitalizmle balad ifade edilmektedir.

Kresellemenin tarihinin emperyalizm ve kapitalizmin dnya leinde

yaylmaya balad 16. yzyla kadar gittiini ifade eden grler

bulunmaktadr.51 aylan52 da kapitalizmin tarih sahnesine kt andan

51 Stephen COPE, Frank LEISHMAN, Peter STARIE, Globalization, New Public Management andthe Enabling State, International Journal of Public Sector Management, Vol.10, No.6, 1997, s.

446.52 Gencay AYLAN, Deiim, Kreselleme ve Devletin Yeni levi, 2.Bask, Ankara, mgeKitabevi, 2003, s.36-37.


46/498

29

itibaren kresellemenin baladn bunun tarih olarak 15. yzyln sonu

olduunu belirtmektedir.

ngilterede balayan ve dnyaya yaylan ekonomik gelime daha

sonraki tm ekonomik olaylarn kaderini etkilemitir. ngilterede bu

gelimenin ortaya kmas baz lkelerin sz konusu ekonomik tercih ve

gelimelere katlmasna; baz lkelerin ise teknik, anlay ve kurumsal

yaplarnn yeni ekonomik dzene uyum salayamamas gibi nedenler

sonucunda az gelimilik srecine girmelerine yol amtr. Bat, sanayi

dnemi ne kadar geerli olan tarm toplumu niteliinden syrlarak sanayi

toplumu niteliine dnmtr.53

ada kresellemenin balangc olarak genelde 1980 ylndan

sonraki dnem kabul edilir. Bu sre ierisinde bir grup gelimekte olan

ekonomi, kresel ekonomide seyirci olmay brakp onunla btnlemeye

balamlardr. Gelimekte olan lkeler, bol insan kayna, i younluklu

imalat rnleri ve hizmetlerin donanmyla gelimi lkelerden ihra ederek

karlatrmal stnlk salayabilmilerdir.54

16. yzyln sonlarndan balayp, 20. yzyln ortalarna kadar gelen

kreselleme ile, 1945ten sonraki kreselleme sreleri arasnda ok

byk farklar bulunmaktadr. 20. yzylda kreselleme inanlmaz bir hz

kazanmtr ve ok sayda yeni boyutlar bulunan karlkl kresel bamllk

biimleri gelitirmitir. letiim ve ulam teknolojilerindeki son yllardakigelimeler sayesinde hzlanan kreselleme dnyay adeta kk bir ky

haline getirmitir. Hzl gelien bu sre ekonomik, siyasal, kltrel ve

toplumsal anlamda yeni deiim ve dnmlere yol amtr.

53

Zerrin TOPRAK, Asuman ALTAY, Yeni Dnya Dzeninde Global Ynetim, Yeni Trkiye, Y.2,S.9, Mays-Haziran 1996, s.324.54 Dilip K. DAS, a.g.e., s.54

Documents

Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transformation of Local Governments in Turkey During the Process of Globalization