Upload
burak-saka
View
218
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
1/201
T.C.ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTSULUSLARARASI LKLER ANABLM DALI
SURYE BAAS PARTS: KKENLER, DNM, ZLED VEDI POLTKA ( 19431991 )
Yksek Lisans Tezi
zge zko
Tez Danman
Do. Dr. Melek Frat
Ankara, 2007
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
2/201
T.C.ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
ULUSLARARASI LKLER ANABLM DALI
SURYE BAAS PARTS: KKENLER, DNM, ZLED VE
DI POLTKA ( 19431991 )
Yksek Lisans Tezi
zge zko
Ankara, 2007
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
3/201
ZET
zko, zge, Suriye Baas Partisi: Kkenleri, Dnm,zledii ve D Politika, Yksek
Lisans Tezi, Danman: Do.Dr. Melek Frat, 198 s.
Bu tez, 20. yzyln balarnda siyasallaan Arap milliyetilii ve iki sava aras
dnemin anti-empreyalizm vurgusuyla ekillenen Arap sosyalizmi dncelerinin miras
zerine ina edilen Suriye Baas Partisini ele almaktadr. Tezin amac , Baas Partisinin
ortaya k koullarn , ideolojik yaplanmasndaki ncelikli unsurlar , uluslararas
sistemin ve blge koullarnn farkllamasyla Partide yaanan ideolojik dnm ve bu
dnmn Suriye i ve d politikasna yansmalarn ortaya koyabilmektir.
Birinci blm, Baas Partisinin kurulu yllarn ele almaktadr. Baas Partisinin
kurulu yllarndaki ideolojik yaplanmasn hazrlayan unsurlar ve Partinin muhalefette
olduu bu dnemde Suriye siyasetini ne derece etkilediini belirleyebilmek bu blmn
temel hedefidir.
Tezin ikinci blm, 1960larla birlikte Parti ideolojisinde hem Suriye i
yapsndaki hem de uluslararas sistemdeki deiikliklerden kaynaklanan nedenlerle
yaanan dnm ortaya koymay amalamaktadr. Partinin ideolojik nceliklerindeki
dnmn Suriye i ve d politikasn ne derece etkilediinin belirlenmesi ise, yine bu
blmn temel hedeflerinden biridir.
1970lerde neo-liberal politikalarn blgeye nufuzyla liberalizme kayan Baas
Partisi ideolojisindeki krlmay ortaya karan koullarn tespit edilmesi ise nc
blmn konusunu oluturmaktadr. Bununla birlikte, bu blmde pragmatizme ve
liberalizme kayan ve Arap birlii idealinden kopan Baas dncenin Suriye siyasal
hayatna yansmalar ele alnmaktadr.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
4/201
1
SURYE BAAS PARTS: KKENLER, DNM, ZLED
VE DI POLTKA ( 1943-1991 )
NDEKLER
GR...........................................................................................................................3
I. BAAS PARTSNN KURULUU VE GELM (19431961).....................22
A. Baas Partisinin Kurulu Yllarndaki deolojisi.................................................25
1. Baas Partisinin Dnsel Temelleri ve Kurucular...........................................25
2. Baas Partisi deolojisinin nemli Unsuru....................................................33
a. Arap Milliyetilii ( Birlik )............................................................................36
b. Hrriyet............................................................................................................40
c. Arap Sosyalizmi...............................................................................................41
. deolojik Yaplanmann Parti Tzndeki Yeri...........................................46
3. Baas Partisinin Dayand Snfsal Temeller....................................................51
B. Baas Partisinin Suriye ve D Politikasndaki Rol.......................................57
1. Politika Gelimeleri.......................................................................................57
2. D Politika Gelimeleri....................................................................................61
a. Arap-srail Sava ve Suriyeye Etkisi...........................................................61
b. Baas Partisi ve Birleik Arap Cumhuriyeti ( 19581961 )............................67
II. SURYEDE VE BAAS PARTSNDE KTDAR MCADELES (1961
1970)...........................................................................................................................77
A. Ayrlk Dnem ( 19611963 ).........................................................................78
1. 28 Eyll 1961 Darbesiyle Gelen Ayrlk Rejim.............................................78
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
5/201
2
2. Ayrlk Dnemde Baas Partisinin Yeniden Yaplanmas.............................88
B. Geleneksel Baas Evresi ( 19631966 )...............................................................94
1. 8 Mart 1963 Darbesi ve Baas Partisi ktidar.....................................................95
2. Baas ktidarnn D Politikas.........................................................................100
a. Dou Bloku ve Sovyetler Birliiyle likiler.................................................100
b. Birleik Arap Devleti Grmeleri..............................................................103
3. Baas Partisinin deolojik Dnm..............................................................110
C. Neo-Baas Evresi ( 19661970 )........................................................................116
1. Politika Gelimeleri.....................................................................................117
2. D Politika Gelimeleri...................................................................................120
III. BR KIRILMA: HAFIZ ESAD DNEM VE BAAS PARTS (1970
1991).........................................................................................................................127
A. ktidar Mcadelesinin Son Aamas: 13 Kasm 1970 ......................................127B. Hafz Esad Dneminde ktidar Yaplanmas....................................................133C. Baas Partisinde Liberal Evre ve D Politikaya Yansmalar.......................142
1. D Politika Gelimeleri: Arap Milliyetiliinden Sapma.............................1442. Arap Sosyalizmi Yerine nfitah..................................................................150
. Rejime Muhalefet: Siyasal slam ve Mslman Kardeler.................................158
SONU....................................................................................................................170KAYNAKA...........................................................................................................179
ZET...197
ABSTRACT.198
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
6/201
3
GR
Baas Partisinin ortaya kt dnem, 19. yzylda kltrel Arap
milliyetilii temelinde balayan ama sahihlik kavramnn ar bast slam
reformizm temelindeki hareketin, 20. yzyln ikinci yarsndan itibaren evrildii ve
slamla olan balarn kopard bir dnemdi. Kendisini bu tarihsel geliimin zerine
ina eden Baas Partisinin ortaya k koullarn ele alabilmek iin Arap
milliyetilii dncesinin geliimine deinmek gerekmektedir.
19. yzyl temellerini Bat Avrupada gelien Aydnlanma dncesinden
alan ama etkisini tm dnyada hissettiren bir toplumsal deiim, dnm ve en
nemlisi de milliyetilik ayd. Avrupada ve Osmanl mparatorluunun
Balkanlardaki topraklarnda 19. yzyln banda ivme kazanan milliyeti
hareketlere, Orta Dou corafyasnda ve daha da zelde Arap dnyasnda ancak bu
yzyln sonunda rastland. Orta Douda Aydnlanmann ve Osmanl
modernlemesinin etkisiyle doan Arap uyannn mirass olarak kinci Dnya
Sava srasnda Suriyede kurulan Baas Partisi, zellikle blgede 19. yzyln ikinci
yarsndan itibaren ykselie geen Arap milliyetilii dncesinin kltrel bir
hareketten siyasal bir eylem planna evrilmesi aamasnda ortaya kt. Baas
Partisinin savunduu Arap milliyetilii, 19. yzyl Arap Orta Dousunun geirdii
tarihsel evrimin ve ilerlemenin zerine ina edilmiti. Bu adan, Bat Avrupa
merkezli olarak doan ve Osmanl mparatorluunu da etkisi altna alan
Aydnlanma ve milliyetilik dncelerinin Arap kltrel uyannn yaanmasna ve
Arap milliyetiliinin dnsel alt yapsnn oluturulmasna ynelik etkilerini ele
almak gerekmektedir.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
7/201
4
16. yzylda Osmanl mparatorluunun egemenliine giren Orta Dou
corafyasnda yaanan deiimin ve dnmn koullar, Osmanl
modernlemesiyle yakndan ilgiliydi. Osmanl mparatorluu Tanzimatla beraber
modernleme admlarn hzlandrd.1 Elbette ki bu modernleme hareketinden Arap
dnyas da etkilendi. 19. yzyl Osmanl modernlemesinin en temel zelliklerinden
biri olan merkeziletirme abalar,2 19. yzyln sonuna doru Arap dnyasnda
adem-i merkeziyeti taleplerin dile getirilmesine yol at. Ama bu, Arap dnyas iin
ayrlk bir dnemin balangc deildi. Osmanl mparatorluu, Balkanlardaki
milliyeti hareketler karsnda 19. yzyln ikinci yarsna dein Osmanlclk, II.
Abdlhamidle beraber de slamclk ( Pan-slamizm ) politikasn uygulamaya
koyarak Arap dnyasnda kendisine ilikin yaratlabilecek olas bir teki
alglamasn Osmanl kartln- engellemenin yollarn aramaktayd. nk 19.
yzylda Avrupadaki Osmanl topraklar, Avrupa devlet sisteminin destekledii
bamszlk hareketleriyle birbiri ardna kaybedilince, imparatorluk iindeki Arap
nfusun nemi giderek artmt.3 18771878 Sava sonrasnda imzalanan Berlin
Antlamas ile Balkanlarda ortaya kan yeni ulus-devletler imparatorluk iindeki
dier unsurlara rnek oluturabilirdi.4 Dolaysyla II. Abdlhamid Araplarn
imparatorluk bnyesinde kalmalarn salayacak bir politika izlemek amacndayd.
1lber Ortayl, Osmanl modernlemesinin gerekliliinin ve koullarnn ikinci Viyana bozgunundanTanzimat Fermanna kadar devam eden sre iinde hazrlandn savunmakta; TanzimatFermanndan sonra Osmanl toplumu yneticilerinin modernlemeyi bir lde srtladklarn,topluma dikte ettirdiklerini dile getirmektedir: lber Ortayl, mparatorluun En Uzun Yzyl,stanbul, letiim Yaynlar, 2005, s.28.2 Kemal Karpat, Osmanl Modernlemesi, ev. Akile Zorlu Durukan, Kaan Durukan, Ankara, mgeKitabevi Yaynlar, 2002, s.78.3 Andre Raymond, Arap Siyasal Snrlar inde Osmanl Miras, L. Carl Brown ( ed. ),mparatorluk Miras: Balkanlarda ve Ortadouda Osmanl Damgas, ev. Gl aal Gven,stanbul, letiim Yaynlar, 2003, s.164.4
Kemal Karpat, Osmanl
da Deiim Modernleme ve Uluslama, ev. Dilek zdemir, Ankara,mge Kitabevi Yaynlar, 2006, s.434.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
8/201
5
slamiyeti, Trkler ve Araplar arasnda ilevsel bir role sahip birletirici bir ara
olarak kullanma yoluna gitti.
18. yzyln sonundan itibaren ve btn 19. yzyl boyunca milliyetilik
Balkanlara zg bir gelimeydi; Anadolu ise henz Trk milliyetiliinin etkisi
altnda deildi, sadece kltrel ynden bir Trkletirme sreci balamt.5
Dolaysyla Arap milliyetilii en azndan siyasi bir ierik kazanmas anlamnda-
Msr valisi Mehmet Ali Paann faaliyetlerinden ve modernleme hareketlerinden
deil, 19. yzyl ortasnda kltrel bir hareket olarak balayp bu yzyln sonunda da
siyasal bir anlam kazanan Trk milliyetiliinin douundan esinlenmitir. Hakim
etnik unsurun Trklk olarak kodland, snrlarn da bu temelde izildii Trk
milliyetilii ancak 19. yzyl sonunda, 20. yzyl banda siyasi bir anlam
kazanmaya ve bu adan da Osmanlmparatorluu egemenliindeki Arap halklarn
da etkilemeye balamt. mparatorluun resmi dilinin Trke olduu 1876
Anayasasnda belirtilmi olmakla birlikte, yukarda da deinildii gibi, II.
Abdlhamidin slamclk temelinde yrtt Mslman halklar bir arada tutma
politikas Arap entellektellerinin Osmanlmparatorluuna yabanclamalarnn da
nne gemekteydi.
1908de ilan edilen kinci Merutiyetle beraber ynetimi ele geiren Jn
Trkler Trk milliyetiliine ynelmilerse de balang
ta izledikleri politikalar hala
Osmanlclk unsurlarn iermekteydi. nk temel sorunlar Osmanl
mparatorluunun nasl kurtarlabileceine, yani imparatorluun beksna ilikindi.
Ancak burada Trklk unsurunun da n plana kmaya baladn gzard
etmemek gerekir. 1908 ylyla birlikte, Araplarn Osmanl mparatorluu idaresi
5 Ortayl, op.cit., s.73.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
9/201
6
altnda adem-i merkeziyeti bir yapda var olmalar dncesinden uzaklalmaya
baland. Msrda Osmanlmparatorluu ngiltereye kar hala doal bir mttefik
olarak grlrken, Suriye ve Iraktaki Arap milliyetileri Osmanl hilafetinin
sunduu slam dayanma kavramndan bamsz Arap milliyetiliine ynelmeye
baladlar.6 ttihat ve Terakkinin kinci Balkan Savalarndan sonra artk
kurtarlacak bir imparatorluk olmadn grerek Trk milliyetilii temelinde
politika retmeye karar vermesi de Arap dnyas iin de olduka anlaml bir
gelimeydi.
Arap milliyetiliinin dnsel temelleri edebi ve kltrel anlamda 19.
yzyln ilk yarsnda atlm olsa da siyasal bir ierik kazanmas Osmanl
mparatorluunda Balkan Savalar sonucunda uygulamaya konan Trklk
hareketinin etkisi ve Birinci Dnya Savann Orta Douda yaratt kriz ortamyla
mmkn oldu. Bu sre, Birinci Dnya Sava sonunda Osmanlmparatorluunun
yklmasyla hz kazand. 20. yzyln balarnda ivme kazanan Arap milliyetilii,
19. yzyldaki Arap uyannn tarihsel mirasndan beslenmekteydi. Dolaysyla
Birinci Dnya Savanda siyasallaan ve zellikle de iki sava aras dnemde manda
ynetimlerine braklan bu blgede gelien milliyeti dncenin tarihsel evrimini
ortaya koyabilmek iin Batnn ve Osmanl mparatorluunun etkisiyle ekillenen
Arap uyan
na deinmek gerekmektedir.
19. yzyln ilk yarsnda, zellikle Mehmed Ali Paa dneminin
modernleen Msrnda yaayan ve Fransada eitim grm olan Rifaa el-
Tahtavi, Tunuslu Hayreddin ve Hristiyan Arap Butros el-Bostani gibi ilk kuak Arap
entellektelleri kltrel bir uyann temellerini attlarsa da slam dnceden
6
Hisham Sharabi, Nationalism and Revolution in the Arab World, Princeton, D. Van NostradCompany Inc., 1966, s.9.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
10/201
7
arnm ve Arap ulusu kavramsallatrmasna ulam bir hareketin ncleri
deillerdi. zellikle el-Tahtavi ve Tunuslu Hayreddinin temel sorunlar, her biri
deiik biimde ifade etmi olsalar bile, Mslman olarak kalnrken nasl modern
dnyann bir paras olunacana ilikindi.7 Aydnlanmayla beraber yaanan Bat
modernlemesinin slamn zne aykr olmadn ispatlama abas bu dnemin
dnrlerinin temel zelliiydi. Arap dnyasnn geri kalmlnn almasnn
yollarn bulmak ve slam dnceyi ( Bat ) modernizm(iy)le uyumlu hale
getirebilmek bu adan nemliydi.
Orta Dou ve Arap corafyas, 19. yzyln ikinci yarsnda daha hzl bir
deiim safhasna girdi. Muhammed Abduh, Cemaleddin Afgani ve Reid Rza gibi
Mslman/Arap entellekteller hzlanan bu deiim safhasnda kltrel Arap
milliyetiliinin dnsel temellerini ina etme frsatn yakalamlard. Araplarn
slam milletinin cisimlemesi olan Osmanl mparatorluuna ait olmalarndan
tr, Arap milliyetiliinin k noktas devlet talebi deil, kltrel zerkliin
kabul edilmesiydi.8 rnein, Abduha gre slam artk bir din olmaktan ok bir
medeniyet ve ada dnyann araylarna cevap verecek bir dnce ve hareket
olarak grlmeliydi.9 Bu dnemde de ayrlklk temelinde kurgulanm bir
milliyetilik mevcut deildi. zellikle Afganide ilk kuak dnrlerden temel
farkl
l
k olarak gze arpan, oda
n bir din olarak slama deil de bir medeniyet
olarakslama kaym olmasyd.
7 Albert Hourani, ada Arap Dncesi, ev. Latif Boyac, Hseyin Ylmaz, stanbul, nsanYaynlar, 1994, s.112.8 Mohammed Harbi, Arap Ulusal Mitini Sorgularken, Jean Leca ( ed. ), Uluslar ve Milliyetilikler,ev. Siren demen, stanbul, Metis Yaynlar, 1996, s.84.9
lber Ortayl
, Osmanl
mparatorluunda Arap Milliyetilii, Tanzimattan CumhuriyeteTrkiye Ansiklopedisi, C.4., letiim Yaynlar, stanbul, 1985, s.1034.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
11/201
8
Bu dnemde edebi anlamda Arap dilinin canlandrlmasna ynelik abalar,
Avrupann Orta Douya artan ilgisine paralel olarak geliti ve misyonerlik
faaliyetleriyle zellikle Suriye ve Beyrutta niversiteler kurulmasyla hz kazand.
Dier yandan, 19. yzyln sonunda smrge dnyasnda ve Orta Douda da etkisini
gsteren matbuat kapitalizmi10 Arap entellektellerinin birbirleriyle iletiime
gemelerine, Bat dncesinden daha da etkilenmelerine yol at. 19. yzyln ikinci
yarsndan itibaren Osmanl mparatorluunda matbuat kapitalizminin gelimesine
bal olarak hz kazanan edebi anlamdaki Trklk almalarna paralel biimde11
basn-yaynn Arap dnyasna szmasyla edebi ve kltrel anlamda bir Arap
milliyetilii dncesi dodu. Nitekim, Sami Zubaida da 19. yzyln ikinci
yarsndan itibaren Orta Dounn baz ksmlarnda matbaann ve basl szlklerinin
hzla yaylmasnn ulus kavramsallatrmasn kolaylatrc bir faktr olduuna; bu
yaylmann Arapa gibi yazl bir dilin gelimesine imkn tandna dikkat
ekmektedir.12 Benzerekilde Albert Hourani de Arap dnyasnda liberal dncenin
1860larda dergi ve mecmua basmnn gelimesiyle yank bulduunu; nitekim
basmhanelerin, Arapa okuyan ve yazan kesimin artnn 1860larda zel gazete ve
dergilerin karlmasn mmkn klana dek, Arapa hibir yayn olmadn
belirtmektedir.13 Genellikle Hristiyan Araplarn yazp izdii ez-Zinan, el-Muktataf
ve el-Cevaib ve Reid R
zan
n el-Menar, Afganinin el-Urvetl Vuska gibi
10 Bendict Anderson Bat Avrupada retim ilikilerindeki deiiklikle e zamanl olarak matbuatkapitalizminin gelimesi ve buna bal olarak Latincenin ayrcalkl konumunu kaybetmesiyle doanyeni iktidar dillerinin, dini cemaatlerin siyasal olarak hayal edilmi topluluklara dnmndeki temelunsur olduuna iaret eder. Bunu yaparken halklar arasnda ortak diller kurulmasna hz kazandranve Kilise egemenliine kar Latincenin dne yol aan iletiim teknolojisinin geliimine ise zel
bir nem atfeder. Benedict Anderson, Hayali Cemaatler, ev. skender Savar, stanbul, letiimYaynlar, 2004, passim.11 Nasl ki bu dnem Osmanlda Ziya Paa, inasi ve Namk Kemalin ncln yaptklarOsmanlclk temelinde bir Trk edebi ve kltrel uyanna sahne olduysa, 1860larda Arapdnyasnda da ykselie geen yine Osmanlclk temelinde Arap edebi ve kltrel uyanyd.12
Sami Zubaida, slam Halk ve Devlet, ev. Sami Ouz, stanbul, letiim Yay
nlar
, 1994, s.223.13 Hourani, op.cit., s.114-115.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
12/201
9
dnemin gazete ve dergileri dnya siyasetine ve Arap dnyasna ilikin yeni
fikirlerin ortaya kmasn salamalar bakmndan nemli olduklar kadar, Arap
dilinin yaygnlamas ve edebi anlamda bir Arap hareketinin itici gcn
oluturmalar bakmndan da anlamlydlar. Fakat bu kltrel anlamdaki Arap
milliyetilii, Arap toplumsal sistemine ikin olan slamla balarn koparabilmi
deildi. Dolaysyla bu dnem, ana akm slam modernistlerin Batya kar bir
g olarak slam savunduklar; ama bir yandan da vatanseverlik gibi kavramlara
atf yaptklar buna ramen mmet ve vatan ayrmnn mulk kald- bir
dnemdi.14 Yine de 20. yzyldaki Arap milliyetilii sekler bir hareket olduunu
unutmakszn- kendini 19. yzyldaki erken dnem Arap milliyetilii zerinden
kurgulamaktayd.
20. yzyln balarndan kinci Dnya Savana kadar olan dnemde Arap
dncesi gittike sekler bir nitelik kazanmaya balad. Taha Hseyinin
ncln yapt nc kuak Arap entellektelleri iin toplumu yeniden inaya
yarayacak sekler ilke, Osmanl, Msr ya da Araplara ait olsun, milliyetilikti.15
Brokrat ve subaylarn oluturduu eitimli yeni snflarn ortaya k, Batnn
kurduu misyoner okullarnda eitim alan rencilerin siyasallamalar, Orta
Dounun manda ynetimlerine braklmasyla birleince Arap milliyetilii bir
eylem plan
haline gelmeye balad
.
Arap corafyasndaki bu hareketlenmeler, ayrlkla ve uluslamaya
varacak bir eylem plannn deil, Arap entellektellerinin Batnn etkisiyle liberal
dnceye eklemlenme abalarnn rnydler. Nitekim, Ernest Dawn literatrdeki
14 slam modernizmle i ie gemi bu erken dnem Arap miliyetilii iin bkz: C. Ernest Dawn,Osmanlclktan Arapla, ev. Bahattin Aydn, Takn Temiz, stanbul, Yneli Yaynlar, 1998,
s.135-163.15 Hourani, op.cit. , s.10.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
13/201
10
genel eilimin aksine, siyasal Arap milliyeilii hareketini ge balatmakta ve
1914ten nceki dnemde kendini Arap milliyetisi olarak tanmlayanlarn saysnn
azlna dikkat ekmektedir.16
Siyasal Arap milliyetiliinin Osmanl
mparatorluunda gze arpan en erken tezahrnn 1908 ylnda stanbulda
kurulan Osmanl Arap Kardelii Cemiyeti olduunu belirtmektedir.17 Ancak bu
dnemde siyasal anlam kazanan Arap milliyetilii, Osmanl mparatorluu iinde
bir zm aray anlayndan kendini koparabilmi deildi. 1913 ylnda Pariste
toplanan Arap Kongresi de Osmanl mparatorluu iinde zm arayan, adem-i
merkeziyeti bir yaplanmadan yana bir tutum aldndan, Dawna gre, bunlarn
amalar Araplarn kltrel haklarn Osmanl mparatorluu iinde garantiye
almakt.18
Dawn, Mekke erifi Hseyin nderliindeki 1916 Arap syanna ilikin
deerlendirmesinde, bunun milliyetiliin Araplar arasnda gelimesini salayan
nemli bir adm olduunu kabul etse de Mekkenin Haimileri iin daha nce
Osmanlcln ifa ettiine benzer bir grevi yerine getirdiini belirtmektedir.19
16 Dawn, op.cit., s.170.17 C.Ernest Dawn, The Rise of Arabism in Syria, The Middle East Journal, Vol.16., No.2 ( Spring1962 ), s.146. Dier yandan Cemal Paa, ayrlk Arap hareketine kar dzenlenen Aliye Divan-Harb-i rfisi zerine kaleme ald kitabnda, bu rgtlere ilikin ayrntl bir incelemeye yervermektedir. Aye H. Aydn ( ed. ), Osmanlmparatorluunda Ayrlk Arap rgtleri: AliyeDivan- Harb-i rfisi, stanbul, Arba Yaynlar: 58, 1993, passim.18
Dawn, The Rise of Arabism..., s.146. Zeine N. Zeine de, Arap Kongresinde delegeler taraf
ndanyaplan konumalar ve alt gn sren oturumlar boyunca tm mzakerelerde adem-i merkeziyettemelindeki reformlara olan ihtiyacn vurgulandn, Osmanlmparatorluundan ayrlmaya dair ne
bir tartma ne de bir talebin olduunu belirtmektedir. Partinin bakan vekili skender Ammununkonumasndan yapt alntyla da adem-i merkeziyetiliin siyasal amalarna vurgu yapmaktadr:Arap mmeti (ulusu) kendini Osmanl mparatorluundan koparmak istemiyor...Tm arzuladhalihazrdaki hkmet biimini bu imparatorluu oluturan tm unsurlarn ihtiyalaryla daha uyumluolan bir bakasyla, herhangi bir vilayetin sakinlerinin kendi i ilerinin idaresinde son szsylemelerine imkan verecek ekilde makul bir biimde deitirmektir. Biz birOsmanl hkmetiistiyoruz, ne Trk ne de Arap... Zeine N. Zeine, Trk-Arap likileri ve Arap MilliyetiliininDouu, ev. Emrah Akba, stanbul, Gelenek Yaynclk, 2003, s.93ten Al-Lacnah al-Ulya li-Hizbal-Lamarkaziyyah, Al-Mutamar al-Arabi al-Awwal, s.104.19 Dawn, Osmanlclktan Arapla, s.61. Ayrca mer Krkolu da erif Hseyin
ayaklanmas
n
n -b
rak
n
z slam dnyas
n
- btn Araplar aras
nda bile toplu destek grdnnpheli olduunu dile getirmektedir. 1908-1918 dnemi Arap bamszlk hareketleri ve erif Hseyin
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
14/201
11
Ancak yine de Arap dnyasnn ounluunun syana destek vermesi, Arap
entellektellerinin yzlerini Arap milliyetiliinin lideri olarak erif Hseyine
evirmeleri, syann kitleleri harekete geirici zellii ve Osmanlclk temelinde
kltrel hak talebinden Arap milliyetiliine geii salamas nedeniyle nem arz
etmekteydi.
1916da ngilizlerle anlaarak Osmanlya kar ayaklanan erif Hseyinin
Birinci Dnya Sava sonunda vaadedilen bir Arap kralln kuramamas, 1918de
erif Hseyinin oullarndan Faysaln nce Suriye Kralln ilan edip ardndan
burann Fransz mandasna braklmasyla ngiliz egemenliindeki Irakta smrge
valisi durumuna getirilmesi Arap dnyasnda nemli deiikliklere sebep oldu.
Dolaysyla Birinci Dnya Savandan sonra ngilizlerin Araplara verdii szlerin
aksine, 1920deki San Remo Konferans ile Orta Dounun byk bir ksmnn
manda ynetimlerine braklmas Arap milliyeti hareketinin tekisinde bir anlam
kaymas yaanmasna yol at. 19. yzyln sonunda ve 20. yzyln balarnda
Batda eitim grm Arap entellektellerinin ban ektii hareket Bat
kartlndan ziyade Osmanl kartlyla kendini tanmlyordu.20 Ancak iki sava
aras dnem boyunca manda ynetimleri altndaki Arap lkelerinde, zellikle
Filistine artan orandaki Yahudi glerinin de etkisiyle, smrgecilik kart eylem
syannn ayrntl bir incelemesi iin bkz: mer Krkolu, Osmanl Devletine Kar ArapBamszlk Hareketi ( 1908- 1918 ), Ankara, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yayn,1982, s.125-126.; Ayrca u almadan da yararlanlabilir: Stefanos Yerasimos, Milliyetler veSnrlar: Balkanlar, Kafkasya ve Orta Dou, ev. irin Tekeli, stanbul, letiim Yaynlar, 2002,s.132147.20 Bu tespit zellikle Suriyede Arap milliyetilii iin geerlidir. 1952deki Hr Subaylar darbesindensonra Arap dnyasnn liderliine oynayan Msrda ise durum daha farklyd. 1882de ngilteretarafndan igal edilen Msrdaki milliyeti hareketin tekisi Osmanlmparatorluu deil Batyd.Dolaysyla 19. yzyl sonu ve 20. yzyl balarnda Msr milliyetilii sz konusuydu. almann
konusu itibariyle Suriyede ve H
ristiyan Araplar
n etkisiyle Lbnanda sekler bir nitelik ieren Arapmilliyetiliinin Msrdakinden farkl bir geliim izgisine sahip olmas ayrca nemlidir.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
15/201
12
planlar ve bamszlk talepleri baskn hale geldi.21 Bununla balantl olarak
bamszln, manda tarafndan suni olarak yaratlm her bir Arap lkesinin
birlemesiyle salanabilecei fikri de Araplar arasnda artan oranda taraftar
bulamaya balad. Bu durum Arap dnyasnn dnsel birikiminde ayrca nemleri
olan Suriye ve Msrda benzer koullarn yaanmasna neden oldu. Msr resmen
smrgeletirilmediyse de ngiliz nfuzu altndayd. Ayn ekilde 19. yzyln
sonunda dahi Osmanl iinde zm arayan ve Osmanlclk politikas yrten Arap
entellektelleri, blgesel ve uluslararas konjonktrn etkisiyle nce Osmanl
kartl sonra da Bat kartl ile kendini tanmlamaya balamt. Nitekim, Arap
milliyetiliinin erken dnemlerinde Msrn Arap dnyasna ait olmad, Msrn
bir Kuzey Afrika lkesi olduu vurgusu, yerini zellikle siyasal Arap
milliyetiliinin ilk nderlerinden olan Sati el-Husrinin yazlarnda- Msrn Arap
dnyasnn bir paras ve hatta ok nemli bir paras olduu dncesine brakmaya
balad.22
Arap milliyetilii dncesi, manda ynetimleri altndaki lkelerde farkl bir
mecraya girdi: Bat kartl ve bamszlk Arap milliyetiliinin ncelikli hedefleri
haline geldi. Arap milliyetileri hereyden nce, iki sava aras dnemde, bir Arap
ulusunun var olduuna inandlar; btn dikkatlerini Arap ulusunun varl zerine
yneltirken ayn
zamanda onun birlii zerinde de nemle durdular ve her devlette
zerklik iin mcadeleyi ancak tekrar birlemeye doru atlacak ilk adm olarak
21 alma asndan ayrca nemli olan Suriyede de uyan dneminde tekisini Osmanllarnoluturduu Arap milliyetilii, Fransz idaresi altnda eriyerekekil deitirdi. Bu konuda bkz: PhilipS. Khoury, Syria and the French Mandate, London, I. B. Taurus Co. Ltd. Publishers, 1987, s.19.22 Msrn byk nem tayan kltrel miras, Arap milliyetiliinin kendisini yeniden kurarkenihtiya duyduu tarihsellik vurgusu asndan nemliydi. zellikle Msrda 1952 Hr Subaylar
darbesi ile iktidara gelen Cemal Abdl Nas
r
n Arap milliyetiliine soyunmas
, M
s
r
gereklemesi planlanan birleik Arap devletinin olmazsa olmaz haline getirdi.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
16/201
13
merulatrdlar.23 Araplarn, Batnn stnlne ve Orta Douyu mandalara ve
nfuz blgelerine ayrmasna kar tepki ve protestolar, artan biriddetle, dnyann
bu blgesinde o dnemde ortaya kan yeni kuvvetlerin en etkilisi olan Arap siyasal
milliyetiliinde ifadesini buldu.24 Buna bal olarak, siyasal adan tm Orta Dou
devrimleri ya da darbeleri Batnn smrgeci ve emperyalist egemenliine kar
ulusal bamszl ve toprak btnln gvence altna almay amalamaktayd.25
Ayrca ulusal bamszlk sonrasnda, olas bir yabanc mdahalesine kar Arap
devletlerinin birlikte hareket etmeleri gerektii fikrinin douu kanlmaz hale
gelmiti. Dolaysyla iki sava aras dnemde Arap dnyasndaki anti-emperyalist
vurgu, hareketin gelime dnemlerine oranla artm; bamszlk sonrasnda da Arap
dnyasnn siyasetine damgasn vurmutu.
Arap milliyetiliinin iki sava aras dnemdeki en nemli zelliklerinden bir
dieri seklerleme yolundaki emin admlaryd. 1930larn sonuna gelindiinde
Ortodoks Hristiyan Konstantin Zureyk ile birlikte slam, Arap ulusunun bir kltr
esi olarak alglanmaya balamt.26 19. yzyl sonu ve 20. yzyl balarndaki
Arap entellektelleri slam sahihlik ( ze dn ) temelinde bir zm arayna
girerken; 1908den itibaren rgtl hale gelmeye balayan Arap milliyetilii
Osmanl mparatorluuna ait topraklarn manda ynetimlerinin altna girmesiyle
farkl
bir mecraya yneliyordu. Bu dnem, Arap milliyetiliinin seklerlik vurgusu
ile anti-emperyalist mcadele temelinde bir bamszlk ve birleme fikrinin yeniden
yaplandrlmas dnemiydi.
23 Hourani, op.cit., s.316-317.24 Zeine, op.cit., s.124.25 Kemal Karpat, Ortadouda Osmanl Miras ve Ulusuluk, Ankara, mge Kitabevi Yaynlar,
2001, s.130.26 Hourani, op.cit., s.332.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
17/201
14
ki sava aras dnemde, yeni dayanmann taycln yapacak ideoloji
olarak milliyetilik Suriyedeki siyasal hayatn da temel unsurunu oluturmaktayd.27
Osmanl mparatorluu srasnda nemli konumlara gelmi olan ehirli erafn
ncln yapt Milli Blokun milliyetilii manday ve Fransz ynetimini hedef
almakla birlikte, daha ok yereldi; eraf Franszlarla ve kendi snf karlarn
korumakla o derece meguld ki kendi milliyetilik anlayn Suriye snrlar dna
karamazd.28 Fakat daha radikal olan gen kuak iin milliyetilik, btn Arap
dnyasn kapsayacak olan topyekn bir mcadele temelinde gelitirilmekteydi. Bu
gen ve yeni kuan ncln yapt Milliyeti Hareket Birlii ( Useybet el-
Amel el-Kawmi ) 1933 ylnda kuruldu. Milliyeti Hareket Birliinin temel hedefi
tam bamszlk elde etmek ve byk bir Arap devleti oluturmakt.29 Milli Blok
ile Milliyeti Hareket Birlii arasndaki milliyetilie ilikin temel dnsel farkllk
Suriye siyasal hayatndaki bir ekimeyi de ortaya koymaktayd. Milli Blokun yerel
milliyetilii ile Milliyeti Hareket Birliinin topyekn Arap egemenlii/birlii fikri
arasndaki atma, 1930larn ve kinci Dnya Savann konjonktrnde
ikincisinin lehine sonulanmaya yz tutmutu. ki sava aras dnemde hem blgesel
alanda hem de uluslararas alanda meydana gelen deiimlerle Milliyeti Hareket
Birliinin Suriyede deien toplumsal, ekonomik yapya da bal olarak- arlk
kazand
n
ve bunun ba
ms
zl
k sonras
ndaki temsilcisinin ise Baas Partisi
olduunu sylemek mmkndr. Ancak Baas Partisinin doduu yllarda kendisine
iar edindii birleik Arap devleti talebi/sylemi Milliyeti Hareket Birliinin
kendisini yaplandrd dnemden daha etkili ve anlaml bir hale gelmiti. Bir kere
27 Khoury, op.cit., s.5.28 Adid Davia, Arap Milliyetilii Zaferden Umutsuzlua, ev. Ltfi Yaln, stanbul, Literatr
Yay
nlar
, 2004, s.73.29Ibid., s.74.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
18/201
15
1936da genel grev olarak balayan Filistin syan, Filistini en nemli Arap sorunu
haline getirerek uyumazl Araplarn bilincine tad.30 Araplarn birlikte hareket
etmelerine ilikin fikirlerin Msr, Irak ve Suriyede kk salmasna yol at.
Suriyeden birok gnllnn Filistine gitmesi ve Byk Suriye ( Bilad e-am )31
dncesinin yaygnlk kazanmas kavmiyenin vataniyeye32 kar zafer
kazand anlamna gelmediyse de Arap birliine giden srecin nemli kilometre
talarndan biri haline geldi. Nitekim, yerel milliyetilikten Arap milliyetiliine
gei Arap entellektellerin dncelerinde yer etmeye balamt. Hristiyan Arap
entellekteli Edmond Rabbath, Arap ulusunun snrlarn ve doasn tanmlamaya
girierek Bir Suriye ulusu yoktur, Arap ulusu vardr diye iddia ediyordu.33 Arap
milliyetiliinin seyrindeki bir dier nemli olay ise Irakta iktidarda olan ve Avrupa
kart bir politika izleyen Rait Ali Gaylani hkmetinin ngilizler tarafndan
iktidardan uzaklatrlmasyd. Ksa mrl ve baarsz bir olay olsa da Raid Ali
darbesini saran olaylar ve ngiltere ile yaplan sava, bunu bir Arap lkesi tarafndan
yabanc emperyalist denetime kar kahramanca bir direni olarak gren dier
Araplarn hayal glerini ateledi.34
Arap milliyetilii dncesini sistematik bir hale getiren ve ona tam
anlamyla sekler bir ierik kazandran ise Sati el-Husri oldu.35 1920de Suriye
Devleti ilan edildiinde Faysal
n dan
manl
n
ve Suriyenin Eitim Bakanl
n
30Ibid., s.98.31 Byk Suriye, Bereketli Hilal kapsayan topraklarda birleik bir Suriye devletinin kurulmasfikriydi. Bu devlet Filistin, rdn, Lbnan, Suriye ve Irakn birlemesiyle oluacakt.32 Kavmiye, Arapada dorudan Arap milliyetiliine gndermede bulunurken; vataniye dahaok lkeler zerinden dile getirilen yerel milliyetilii ifade eder. ki sava aras dnemde bu ikisiarasndaki ekime, 1950lerin ortalarna doru kavmiye lehine sonulandysa da, 1967 Savandansonra Suriye ve btn Arap dnyasnda vataniyenin n plana ktn ve her bir Arap devletininkendi karnn birlik fikrinin nne getiini sylemek mmkndr.33 Hourani, op.cit., s.332.34 Davia, op.cit., s.107.35
Sati el-Husrinin dncesine dair ayr
nt
l
bir inceleme iin bkz: Bassam Tibi, Arap Milliyetilii,ev. Takn Temiz, stanbul, Yneli Yaynlar, 1998, s.171255.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
19/201
16
yapan Sati el-Husri, Suriyenin Fransz mandasna braklmasyla, ngiliz mandas
altndaki Iraka kral olan Faysalla beraber Iraka gitti. Arap milliyetiliinin
teorisyenliini yapmaya orada da devam etti. Sati el-Husrinin sistematik hale
getirdii Arap milliyetilii, Baas dnceyi besleyen temel unsur olmas
bakmndan da nemliydi. Miel Eflakn Partinin teorisyeni olarak kurgulad
Arap milliyetilii fikri Sati el-Husrinin anlad ve savunduu anlamda bir Arap
milliyetiliiydi. Ancak Eflakn dncelerinin sadece el-Husrinin dncelerinden
etkilendiini sylemek pek anlaml grnmemektedir. nk Eflakn Arap
sosyalizmi kavramsallatrmas, temellerini el-Husriden deil, erken dnem
Hristiyan Araplarn sosyalizme dair aklamalarndan almaktayd. Eflakn yapt,
el-Husrinin ideolojisine toplumsal yaplarn roln eklemesi olmutur.
Sati el-Husri, Arap lkeleri kimilerinin iddia ettii gibi sadece Arap
Yarmadasyla snrl deildir, Arap dilinin kouulduu btn lkelerden oluur...36
diyerek Arap milliyetiliini dil temelinde tanmlyor; ncllerinden farkl olarak
hareketin slamla olan balarn tamamen koparmay amalyor; ilk dnem Arap
milliyetiliinin tersine sadece Asyann Arap ksmn deil, tm Arapa konuan
insanlar/halklar kastediyordu. Husri, slam Arap milliyetilii kltrnn bir
paras olarak kabul etse de slamn tek bana Arap kltrnn temelini
oluturduu grne kar
kmaktayd
.
37
Araplar
sadece Mslmanl
k temelinde
tanmlamaya kar karak, 19. yzyln sonundan itibaren Arap dncesinin
geliimine katkda bulunmu olan Hristiyan Araplar ve krsal kesimde yaayan
Snni olmayan aznlklarn da harekete dahil edebilmelerinin yollarn ayordu.
36 Sati Al-Husri, Arap Milliyetilii zerine Araplk Nedir?, Jean Leca ( ed. ), Uluslar ve
Milliyetilikler, ev. Siren demen, stanbul, Metis Yay
nlar
, 1998, s.148.37 Tibi, op.cit., s.252.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
20/201
17
Husriye gre, Araplar slamn douundan ok nce varlard. Bu vurgusu,
ileride ele alnaca gibi, Eflakn dncesinin de temellerinden birini oluturdu.
Millet kavramna/oluumuna slamiyet ncesindeki Arap dnyasnda da
rastlanabileceine ilikin gryle, millete tarihsellik atfeden ngiliz ve Fransz
dnrlerinin metodolojilerinden deil, Alman romantik milliyetilerinin
argmanlarndan yararlanmaktayd. Millet tarihsel koullarn bir rn deil, aksine
ezeli ve edebi varl tartlmayan/tartlmamas gereken bir olguydu. Eflakda da
ayn metodoloji kullanlarak tanmlanm olan Araplarn ezeli ve ebedi bir millet
olduklariar, ideolojisinin atsn oluturmaktayd.
Arap milliyetiliinin teorikletirilmesinde Fransz anlaynn deil de
Alman milliyetilii metodolojisinin kullanlmasnn nemli nedenleri vard.
Birincisi, 1920lerde Araplarn siyasal ve corafi-stratejik durumu 19. yzyldaki
Fransann konumundan ok 1871 ncesi Almanyann durumuna benziyordu.38
Almanya birliini salama srecinde ve ncesinde nasl ki milletin devleti yaratt
ya da yarataca zerinden bir kavramsallatrmaya gittiyse, Husri de Arap milletinin
ezelden beri varolduunu dile getirerek ve kltre vurgu yaparak birleik bir Arap
devleti oluturulmas dncesinin meru zeminini hazrlyordu. kincisi, Birinci
Dnya Sava sonrasnda Araplarn yaad blgelerin ounun ngiliz ve Fransz
smrgeciliine geii, yknmenin ngiltere ve Fransaya deil de Almanyaya
yaplmasna yol ayordu.
Husri, dili ve gelenei Arap ulusunu var eden kavramlar olarak grmekle
birlikte, tarihin ulusun hafzas ve bilincini oluturduundan hareketle tarih
yazmna ve eitimine zel bir nem atfetmekteydi. Husrideki bu tarih yazm ve
38 Davia, op.cit., s.58.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
21/201
18
retimi vurgusu, tarihin devletin Arap milliyetiliini gelitirmede ve yaymada
kullanabilecei en etkili ideolojik aralardan biri olarak grlmesine yol amt.
Husrinin Eitim Bakanl yapmas ve muadili Miel Eflakn da 1949 Sami
Hnnavi darbesi sonucu kurulan geici hkmette, sadece o dneme mahsus olmak
zere siyaset sahnesinde yine ayn grevle bulunmas ilgi ekicidir ve iki dnr
arasndaki parallelii gstermesi bakmndan da anlamldr. Tarihin bilinli bir
ekilde belli bir amaca ynelik olarak yazlmas ve kitlelerdeki milliyeti dnceyi
harekete geirici provakatif bir unsur olarak kullanlmas temelinde Alman romantik
milliyetiliinin izlerini tayan bu dnce, manda dnemi altnda ekillendiinden,
en azndan smrgeci gemii olmayan bir modele yknmek durumundayd. Alman
milliyetilii teorisiyle paralel olarak Sati el-Husrinin dncesinde millet siyasal
deil kltrel bir oluumdu. Bylelikle Arap ulusunun slamiyetten nce dahi
varolduu, devlet olmakszn da bir milletin sz konusu olduu ya da olabilecei
fikrini merulatrmak mmkn hale gelmiti.
Ancak iki sava aras dnemdeki Arap milliyetilii hareketi bir elikiyi de
barndrmaktayd. Bir yandan Arap dnyasnn iinde bulunduu durum tespitini ve
eylem plann Bat metodolojisini kullanarak belirlerken, te yandan da farklln
ortaya koyma/yaratma abasndayd. Araylar, hemen hemen btn Dou
milliyetiliklerinde olduu gibi, ilerlemenin gereklerine uydurulmu ama ayn
zamanda kendi farklln da koruyan bir ulusal kltrn yeniden canlandrmas
arayyd.39lerleme fikri Bat modernlemesi ve pozitivizminden miras alnd; ama
ona kart bir nitelik kazanmak zorundayd. Dolaysyla burada farkllk ve Arap
dnyasnn kendine zgl vurgusu devreye giriyordu. Arap dnyasnda ulusu
39
Partha Chatterjee, Milliyeti Dnce ve Smrge Dnyas
, ev. Sami Ouz, stanbul, letiimYaynlar, 1996, s.15.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
22/201
19
yeniden kurma, ona mmetten farkl bir anlam kazandrma amac hem corafyann
geirdii toplumsal ve ekonomik deiimden hem de Batl rneklerden
kaynaklanyordu. Ama kendilerini sadece yabanc kltr taklit ederek
tanmlayamazlard; nk ulus o zaman farkl kimliini kaybedebilirdi.40 Arap
dnyasnn farklln ortaya koyma amac, manda dneminde temelleri atlan ama
bamszlk sonras rgtl bir parti haline gelen Baas Partisinin teorisyenlerinde de
aka grlmekteydi.41
ki sava aras dnemde yaanan ve Arap milliyetiliini tetikleyen
gelimeler, etkisini kinci Dnya Sava srasnda ve sonrasnda gsterdi. Arap
milliyetiliinin geliiminde kinci Dnya Sava bir dnm noktas oluturdu:
Bunda yalnzca blgeyi uzun sre denetimi altnda tutan Avrupal glerin dnya
zerindeki hegemonyalarn kaybetmeleri etken olmad; Orta Dou lkelerinde
gerek anlamda bir bamszlk hareketinin siyasal ve rgtsel geliimi de bu
dnemde ortaya kmt.42 kinci Dnya Savann bitiminin ardndan
bamszlklarn kazanma srecindeki Arap lkeleri, iki sava aras dnem boyunca
ekillenen birleme ya da birlikte hareket etme fikri temelinde ilk kez 1945te
Kahirede bir araya geldiler. Ancak 1945te Kahirede toplanan Arap Devletleri Ligi
Arap milliyetilii hareketinin hz kazandn hissettirdiyse de burada alnan
kararlar itibariyle, bu durum kavmiyeden ziyade vataniyeye iaret ediyordu.nk oluturulan Konseyde Lige ye olan her lkenin, karar aamalarnda
bamszlk, toprak btnl ve egemenlik sz konusu olduunda veto hakk
40Idem.41 Nitekim, Miel Eflak 1953te Badatda yaynlanan Fi Sabil al-Bath al-Arabi adl eserinde Arapmilliyetiliinin sadece Batl modellerce belirlenmediini gstermek amacyla, Daha iyiolduumuzu deil; ama farkl olduumuzu iddia ediyoruz diyordu. Bkz: Leonard Binder, TheIdeological Revolution in the Middle East, New York, John Willey and Sons Inc., 1964, s.162den:Michel Aflaq, Fi Sabil al-Bath al-Arabi, Baghdad, 1953, s.11.42
Zeynep Gler, Sveyin Bat
s
nda Arap Milliyetilii: M
s
r ve Nas
rc
l
k, stanbul, YenihayatKtphanesi, 2004, s.212.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
23/201
20
bulunduu kabul edilmiti.43 Nitekim, Arap Liginin gszl 1948 Arap-srail
Savanda grld. Ancak oluturulan bu Arap Liginin kavmiyeyi ve
vataniyeyi savunan Arap entellektelleri arasnda Arap milliyetiliinin ieriine
ynelik bir tartma yarattn ve hareketin de bundan beslenerek ktn gzard
etmemek gerekir. yle ki, Baas Partisi de bu ortamda kavmiyeyi savunan bir parti
olarak dodu. Dier yandan bu dnemde milliyetiliin anlam deiti: Artk
dikkatler anayasal hkmet talebinden ok birlik, balantszlk ve sosyalizm gibi
hedeflere yneldi.44 Baas Partisi ideolojisi de Arap milliyetilii gibi sosyalizm
dncesini de miras ald ve ikisi arasnda bir sentez arayna giriti.
Bu almann amac, yukarda ana hatlar izilen Arap milliyetilii
dncesinin/hareketinin iinde Baas Partisinin nereye oturduunu, kendisini
kurgularken gelitirdii ideolojinin dnemin dncelerinden yararlanan ve etkilenen
yanlarn ve Baas ideolojinin uluslararas sistemde ve blgede deien konjonktre
bal olarak geirdii dnm belirleyebilmek ve Partinin zellikle Suriyede
iktidara geldikten sonra lkenin i ve d politikasn nasl biimlendirdiini
gsterebilmektir. Bu alma, Souk Sava dnemiyle snrlandrlmtr. Baas
Partisinin bu dnemde uluslararas sistemdeki deiimden etkilenerek geirdii
dnmn Suriye i ve d politikasna olan etkisinin ortaya konmas, bu almann
temelini oluturmaktad
r.
Baas Partisinin ideolojik temelleri ve bunun i ve d politikaya yansmalar
incelenirken; Partinin dou, geliim ve deiim srelerindeki kritik noktalar temel
alnarak kronolojik bir sra takip edilmeye allacaktr. Birinci blmde Baas
Partisinin ortaya kn hazrlayan koullar, gemiten ald mirasla beraber
43 John Major, The Search for Arab Unity, International Affairs, Vol.39., No.4 ( October 1963 ),
s.553.44 Gler, op.cit., s.212.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
24/201
21
olmak zere ideolojisinin temelleri Suriye siyasetinde yer alma abalaryla
egdml olarak ele alnacaktr. 19431963 yllar arasnda geliimini tamamlayan
ve 1958de Msrla baarsz bir birleme deneyimi yaayan Baas Partisinde,
Msrla ayrltan sonraki dnemde yani 1966 ylnda Partinin radikal sol ( Neo-
Baas ) kanadnn iktidara gelmesi nemli bir krlma noktasdr. Dolaysyla ikinci
blmde Baas Partisi ideolojisinde Arap milliyetiliinin nne geme amacn
tayan Arap sosyalizmi uygulamalarnn hem i hem de d politikada yol at
deiimler gsterilmeye allacaktr. Parti iindeki milliyetilerle radikal solcular
arasnda gerekleen g mcadelesinin 1970 ylnda Partinin sa kanadn temsil
eden Hafz Esad tarafndan kazanlmas ve blgede Arap milliyetilii ideallerinin
yerini siyasal slama brakmasnn nedenleri ve bunun Suriyedeki etkilerinin
incelenmesi ise nc blmn konusunu oluturmaktadr.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
25/201
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
26/201
23
Dolaysyla Baas Partisinin kkenleri, Salahhaddin Bitarn da belirttii gibi, Milli
Hareket Birliine ve Zeki Arsuzinin ban ektii harekete dek uzanmaktayd.49
Milli Hareket Birlii, yerel bir Suriye milliyetiliinden ok birleik bir Arap devleti
idealine giden srete nemli kilometre talarndan biriydi. Arsuzinin dnceleriyle
ekillenen hareket de smrgecilik kartl ve Suriyelilik deil, Araplk
vurgusu ile Milli Hareket Birliine benzer bir izgiyi takip ediyordu. Fakat Baas
Partisinin Arap milliyetiliine dair sylemi hepsinden daha radikaldi.
Baas Partisi, geliimini ksmen tamamlam ve giderek Arap dnyasnda daha
fazla taraftar toplamaya balam olan Arap milliyetilii dncesinden etkilenerek
dodu. Suriye siyasetinde 1920lerde etki kazanan Milli Blok ( al-Kutla al-wataniya
), Milli Hareket Birlii ve Antun Saadann Suriye Sosyal Milliyeti Partisi gibi
milliyeti hareketler ve partilerden farkl olarak, amacn ak bir biimde ortaya
koydu. Milli Blok ise, Suriyedeki geleneksel elitin karlarn temsil ediyor; Arap
milliyetiliini Franszlara kar gl olabilmek iin savunuyordu. Lbnanda
kurulan, Byk Suriye idealinden yolan kan Suriye Sosyal Milliyeti Partisinin
milliyetilii, Bereketli Hilal temelinde gerekletirilecek bir birlii temel alyordu.
Baas Partisi, en ok Suriye toplumunda yeni yeni filizlenen orta s nfn ve bir grup
kk aydnn ban ektii Milli Hareket Birliinden etkilenmiti. Bununla beraber
kinci Dnya Sava
sonras
nda Arap dnyas
nda ortaya
kan siyasi partilerin tersine
Baas Partisi birleik bir Arap devleti idealiyle tanmlanan tek partiydi.50
Baas Partisi, Sati el-Husrinin poplist Pan-Arap milliyetilii grn
kendisine balang noktas olarak ald. Partinin fark, Arap milliyetiliine Arap
49 Salah ed-Din al-Bitar, Marie-Christine Aulas, Eric Hoogland, Jim Paul, The Major Deviation ofthe Bath is Having Renounced Democracy, MERIP Reports, No.110 ( November/December 1982), s.22.50
Adeed Dawisha, The Transnational Party in Regional Politics: The Arab Bath Party, AsianAffairs, Vol.5., No.1 ( February 1974 ), s.23.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
27/201
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
28/201
25
Baas Partisinin kuruluundaki baskn ideoloji, birok kere dile getirildii
zere, Arap milliyetiliiydi. Ancak 1950lerde Orta Dou corafyasnn dnya
sistemindeki dengelere bal olarak iki blok arasndaki g mcadelesi alan haline
gelmeye balamas ve buradaki bamszlk mcadelelerinin ounun tam anlamyla
olmasa da Sovyet deneyiminden ya da Leninist self-determination anlayndan
esinlenmeleri, alternatif bir kalknma modeli olarak sosyalizmin ama sosyalizmin
Arap versiyonunun- bu corafyada milliyetilik kadar etkili bir ideoloji olmasnn
yolunu at. Baas Partisinin 1953te Ekrem Huraninin Arap Sosyalist Partisiyle
birlemesinin pragmatik nedenleri olsa da bu birlemeden sonra Partinin, Arap Baas
Sosyalist Partisi ( Hizb al-Bath al-Arabi al-shtiraki ) adn almas nemliydi.
Bamszlk ncesi doan Parti, oluumunu 1947de gerekletirilen ilk
kongresi ile tamamlad. Bu kongrede, zellikle Eflakn yazlarnda ortaya kan
Partinin ideolojik ncelikleri somutlat. Dolaysyla Partinin kurulu yllarndaki
ideolojisi, kurucularnn zellikle de Eflakn- dnceleriyle ve dnsel
temellerinin yansd Parti Tzyle belirlendi.
A. Baas Partisinin Kurulu Yllarndaki deolojisi
1. Baas Partisinin Dnsel Temelleri ve Kurucular
Baas Partisine ilikin literatrdeki genel eilim Partinin ideolojik
yaplanmasnda en tannm iki Arap entellektelinin, Miel Eflak ve Selahaddin
Bitarn, dnce ve pratiklerinin etkili olduunu gstermek ynndedir. Dolaysyla
harekete katkda bulunmu dier entellektellerin kendi yazdklarnn, blge dilini
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
29/201
26
bilmemekten kaynakl olarak, deerlendirilememesinin yannda, bu konuya ilikin
ikincil kaynaklarn yokluk derecesindeki azl bu boluu doldurabilmenin nne
gemektedir. Yine de burada bir ka noktaya deinmek, belki sadece deinip
gemek, yerinde olabilir.
Eric Rouleau, Partinin kuruluunda etkili olan dier dnrlerin de adn
anmadan geemez; burada zerinde ayrntl olarak durulan isim de Zeki
Arsuzidir.52 Partinin kuruluundan sonraki evrede Arsuzinin yer almad; ama
buna ramen 1930larda harekete geirdii kitlelerin sonradan Baas Partisine
katlmalar ve Arap milliyetiliini kuramsallatrma abalar Baas dncenin
ekillenmesinde etkili olmutur. Zeki Arsuzinin53 1930lardan itibaren Hatay
Sancann Suriyede kalmas ve Fransz mandasnn bir an nce sonlandrlmasna
dair aktif faaliyetleri Baas Arap milliyetiliinin emperyalizm kartl temelinde
yorumlanmasna varan srete nemli bir yer igal etti. Arsuzi, 1938 ylnda
yaynlanmaya balayan, bir ara Franszlar tarafndan yaynlanmas baskya alnsa da
yayn hayatna 1938 yl boyunca devam eden Arabizm ( Al-Uruba ) adl gazetede
yazd makalelerle Arap milliyetiliinin geliimine nemli katklarda bulundu. Bu
adan Baas dncenin temelleriyle Arsuzinin fikirleri arasndaki benzerlikler
doaldr. lk olarak, dnemin havasna uygun olarak, selefi Sati el-Husride olduu
gibi, Arap milliyetiliini dil temelinde tan
mlar; Arap milliyetilii anlay
metafizik eler tar; millete tarihsellik atfeden Fransz geleneini kabul etmez.
Miel Eflakn Arap milliyetilii dncesi de ayn izi tamaktadr. kincisi, her
52 Eric Rouleau, The Syrian Enigma: What is Baath, New Left Review, No. 45 ( 1967 ), s.55.53 Zeki Arsuzinin ihmal edilmiliini krmak ve Baas dncedeki etkisini gstermek amacylakaleme alnm; Arsuzinin metodolojisinin ve milliyetilik alglaynn ekillenmesindekidnrleri ortaya karmaya odaklanan bir alma iin bkz: Omar Saleh, Philosophical Origins of
the Arab Bath Party: The Work of Zaki Al-Arsuzi, Arab Studies Quarterly, Vol.18., No.2 ( Spring1996 ), passim.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
30/201
27
ikisinin de eitim formasyonlar ayndr. Paristeki Sarbonne niversitesinde Bat
dnrlerinin etkisiyle fikirlerini ekilllendirmilerdir.
Rouleau, Arsuzinin sonradan Partiyle ideolojik farkllklara dtn ve
Eflakla kiisel problemlerinden dolay harekete katlmadna iaret eder.54
Watenpaugh, Zeki Arsuzi zerine yapt almada, Arsuzinin Baas hareketinden
kopuunda kiisel atmalarn etkili olduu kadar, Miel Eflak ve Selahaddin
Bitarn aml orta snfa mensup olmalarna karlk, Alevi olan Zeki Arsuzinin
daha alt snflar temsil etmesinin de rol oynadn dile getirmektedir.55 Ancak Baas
Partisinin, kuruluundan sonraki yllarda snfsal konumlaryla etnik kimlikleri
rten aznlklar cezbettii gerei, liderler aras atmalarnn Baas Partisinin
kurulu srecindeki koputa baskn olduunu dndrmektedir.
Baas Partisi Suriyede hareketlenmeye balayan siyasal rgtlenmelerinin ve
zellikle manda dneminde ortaya kan Arap birlii ve sosyalizm dncelerinin
zerine ina edilmiti. Dier yandan, 19. yzyldaki Arap dnrlerinde olduu
gibi, Baas Partisi kurucular da Batda eitim alm Arap entellektelleriydiler.
Baas Partisinin kurucular Eflak ve Bitar iki sava arasnda ykselen
milliyeti dncenin rnydler. Orta Dounun Bat eitimli entellektelleri
olmalar nedeniyle, Chatterjeenin ifade ettii zere, Bat gibi ve kendileri gibi olma
aras
ndaki gelgitleri de ilerinde bar
nd
r
yorlard
.
56
Edward Saidin arkiyat
l
k
kitabnda aka gsterdii gibi Bat Douyu duraan, geri, Batnn mdahalesi
olmakszn gelimesini tamamlayamayacak ve Batnn yaad Aydnlamay,
sanayi devrimini gerekletirmeye muktedir olmayan bir teki olarak ortaya
54 Rouleau, op.cit., s.55-56.55 Keith D. Watenpaugh, Creating Phantoms: Zaki al-Arsuzi, the Alexandretta Criss, and theFormation of Modern Arab Nationalism in Syria, International Journal of Middle East Studies,
Vol.28, No.3 ( August 1996 ), s.381382.56 Chatterjee, op.cit., s.15.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
31/201
28
koydu.57 Byle bir kodlamann elbetteki hegemonik bir kullanm vard: Bat
kendisini Dou zerinden kurgularken aslnda her defasnda kendini yeniden
yaratyordu. Biz byle bir kavramsallatrmayla Edward Saidin kitabn yazd tarih
olan 1978 ylndan sonra tansak da Baas Partisi kurucularnn ideolojilerini
yaplandrrken Araplarn farkllna ve bu corafyann kendine zg toplumsal
koullar olduuna dair vurgular, Batnn yaratt ekilde bir Douya kar
kmak istemelerinin gstergesiydi. Ama bu Baas dnrlerin Batnn yaratt
metodolojiyi kullanmay tamamen terk ettikleri anlamna gelmiyordu. Arap
dnyasna ait olduunu iddia ettikleri daha sonra ayrntl olarak incelenecei gibi-
Arap sosyalizmi ngiliz sosyalizminden etkilenmiti; Sati el-Husrinin ve Miel
Eflakn yazlarndaki milliyetilik kendine Alman milliyetilii modelini rnek
alyordu. Ama bu durum bu corafyann statik, duraan, Bat tarafndan belirlenmi
olduu varsaymnn aksine her ne kadar Bat metodolojisiyle konusa da-
toplumsal deiimin, dnmn tpk Batda olduu gibi bu corafyada da
yaanabilecei/yaand dncesinden hareket ediyordu. Ayrca Arap
entellektellerinin farkllk vurgusu, smrgecilik kartlyla ve bamszlk
talebiyle iie gemiti.
Eflak, Baas Yolu/Metodu ( Fi Sabil al-Bath al-Arabi ) adl makalesinde
soyut dnceye ve teorik tan
mlamalara kar
karken, Arap milliyetiliinin teorikolmadn ama teorileri ykselttiini ileri sryordu.58 Eflaka gre, Batdaki
soyutlama dzeyi yksek teorilerdenfarkl olarak, Arap dnyasnn ortaya koyduu
ideoloji hayatn iinden bireydi. lk olarak, bu ekilde bir kavramsallatrma, Arap
dnyasnn iinde bulunduu duruma acil ve pratik zmler bulma ihtiyacndan
57
Edward Said, arkiyat
l
k, ev. Berna lner, stanbul, Metis Yay
nlar
, 2003, passim.58 Binder, op.cit., s.161den: Michel Aflaq, Fi Sabil al-Bath al-Arabi, Baghad, 1953, s.10-12.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
32/201
29
kaynaklanmaktayd. kincisi, bu Eflakn Sati el-Husriden miras ald poplist
milliyetilik anlayyla da ilgiliydi. nk Eflak bir kuramsallatrma abasnn
kimi Araplar dlayabileceini dnmekteydi. Kuramsallatrmaya kar kn bir
dier nedeni, Eflakn soyutlamay Batl dncenin rn olarak alglamasyla
birlikte, Baas Partisinin ve hitap ettii Arap dnyasnn farklln/kendine
zgln kantlama abasndan kaynakland. Eflaka gre, soyutlama yapmak,
Arap benliini ortadan kaldracak, Araplarn mevcut sorunlarn unutmalarna yol
aacak ve Araplara Batl yntemlerin onlarn seviyesine ulamada yardm edecei
gibi sahte bir fikir verecekti.59 Son olarak, Eflak kuramsallatrmann iktidarda
bulunanlarn hareket alanlarn kstlayaca dncesindeydi.60 Dolaysyla Baas
Partisi iktidara geldiinde teoriden deil, mevcut durumun gerektirdii pratikten
yararlanarak ynetimde bulunacakt.
Arap kltrel milliyetiliini savunan Bat eitimli entellekteller yerli
kltrel unsurlar Bat metodolojisi aralarn kullanarak ele geirdiler.61 Baas
dnceyi ekillendiren milliyetilik, hrriyet ve sosyalizm gibi kavramlar farkllk
vurgusuna ve yeni anlamlandrmalarn eklenmesine ramen- Bat dncesinin
rnydler. Ama dnrler Batdan dn aldklar kavramlar kendi
toplumlarnn zellikleriyle ve kendi tarihleriyle bir senteze sokma abasnn
ta
y
c
s
yd
lar. Bat
eitimli ayd
nlar iin smrgecilik, her eyi sorunadntrmt; dolaysyla onlar da kendi smrge ncesi tarihlerine dndler.62
Nitekim, Eflak Arap ulusunun tarihini Muhammed peygamber dnemine dek
gtrmekteydi: Muhammed peygamber, bir peygamber olduu kadar Arap ulusunu
59 Jaber, op.cit., s.117.60Ibid., s.118.61
Tibi, op.cit., s.79.62Idem.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
33/201
30
yaratan kiiydi. Ulus-devletleme srecinin karakteristik zellii olan tarihi yeniden
kurma, yazma ve bunu eitim yoluyla gen nesillere aktarma amalar, Sati el-
Husride ve Eflakda aka grlmekteydi. Husri ve Eflakn siyaset hayatlar
boyunca Milli Eitim Bakanlklar yapm olmalar, uluslama srecinde eitime
atfettikleri nemin boyutunu yanstmaktadr. El-Husri, milli eitimi, mazlum
halklarn milli uyan iin n ayak olacak en iyi vasta olarak gryordu.63
Eflakn tarih kavram, tarih felsefesi ve Arap tarihi tasla olmak zere iki
paralyd.64 Aslnda bu iki paral tarih alglay birbiriyle i ie gemi
vaziyetteydi. Eflakn tarih felsefesi Arap ulusunun nasl tanmlanacana, Arap
tarihinin nasl yazlacana ilikin sorularn cevabn veriyordu. Eflak, ilerlemeci
tarih anlayna tereddtle yaklamaktayd. Eflaka gre tarih alternatif olarak
dngler ve aamalardan oluuyordu. Dngsellik vurgusu Eflakn Araplarn
gemi zaferlerini anmasnda grlmekteydi. Araplar Muhammed peygamber
zamannda ve sonrasnda tarihlerinin en anl dnemini yaamlard; bamszlkla
beraber bunun tekrar kazanlmas sz konusuydu. Dolaysyla Eflakdaki dngsel
tarih anlay Arap ulusunun temellendirilmesinde ve Araplarn gemite sahip
olduklar uygarlk seviyesinin ki bu dnem dnyay Bat deil Dou uygarlnn
ekillendirdii bir dnemdi- yakalanabileceine dair inancn merulatrlmasna
hizmet etmekteydi. Tarihin aamalar
ulusun durumuyla ilgiliydi; yani Eflak
n
dncesinde ulus tarihin znesiydi.
Eflakn ilerlemeci tarih anlayn deil de dngsel tarih anlayn veri
kabul etmesinin, ok pragmatik temelleri olsa da bu durum Eflakn Paristeki
rencilik yllarndan sonra dnsel dzeyde yaad deiikliklerden de
63
Ibid., s.208.64 Binder, op.cit. , s.173.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
34/201
31
kaynaklanyordu. Eflakn dncesinin temellerinin iki unsuru vard: Birincisi,
Paristeki rencilik gnlerinin Marksizmiydi; ikincisi 1930larda tant romantik
Alman milliyetiliiydi.65
Ancak Eflakn Fransada komnizme kar gelitirdii
sempati, 1936 ylna gelindiinde Blum Hkmetinin Suriyenin vaadedilen
bamszln onaylamamas zerine yerini fkeye brakt. 1936ya gelindiinde
Eflak komnizmle flrtnn bittiini yazyordu.66 Dier yandan Eflakn
dncesinde var olan ve onun Arap sosyalizmi alglayna da yansyan eyfarkllk
vurgusuydu. Arap toplumu, Bat Marksizmi gibi komnizme varacak bir ideolojiyi
uygulayamazd. nk Arap toplumunun yaps farklyd. Nitekim, 1943te Eflak
tarihsel materyalizme saldran konferanslar veriyordu; komnizm kartl da
bundan sonra devam etti.67 Eflakn yava yava Marksizmle olan gevek
balarn koparmas, dncesini ekillendiren ikinci unsurun arlk kazanmasna
yol at.
Ulusu ezeli ve ebedi var kabul eden Alman milliyetilii, Husride olduu
gibi Eflakda da nemli bir yer igal ediyordu. Eflak, Herderin her ulusun zel bir
misyonu olduu, bu misyonun uluslararas uyuma katk salayaca dncesinden
etkilendi. Baas Partisinin 1947de kabul edilen Tznn68 nc prensibinin
ana bal Arap ulusunun misyonu olarak belirlenmiti. Bu prensip Arap
ulusunun ebedi bir misyonu vard
r. Bu misyon tarihin farkl
aamalar
nda, kendini
daima yeni ve birbirleriyle ilgili ekiller altnda gsterir. nsani deerlerin
yenilenmesini, ilerlemenin hzlandrlmasn ve milletler arasndaki karlkl
65 Patrick Seale, The Struggle For Syria, New York, Oxford University Press, 1965, s.153.66Ibid., s.150.67 Gordon H. Torrey, The Bath-Ideology and Practice, The Middle East Journal, Vol.23., No.4 (Autumn 1969 ), s.446.68 Baas Partisinin 1947 ylnda kabul edilen Tznn tam metni u kaynakta yer almaktadr:
Sylvia Haim ( ed. ), Arab Nationalism: An Anthology, Los Angeles, University of California Press,1962, s.233-241.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
35/201
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
36/201
33
tamamen gzard edilmesine varmad. Onun dncesine gre, Bitardan farkl
olarak, bamszln yeni kazanan Suriye devletinin doduu toplumsal ve
ekonomik yap bunu gerektiriyordu. Hem smrgecilerin nfuzlarnn krlmas
bakmdan hem de ilerlemenin, modernlemenin nnde engel tekil edecek feodal
kalntlarn tasfiyesi bakmndan, smr ilikilerine son verilmesi byle bir
toplumsal ve ekonomik yeniden yaplanma planyla salanabilirdi.
Baas Partisi ideolojisinin yaplandrlmasnda deil; ama iktidar elde etme
yollarnn belirlenmesinde etkili olan kii, Arap Sosyalist Partisi lideri Ekrem
Huraniydi. Bir kere, Hama kkenli Hurani sayesinde krsal kesimdeki kyllerin
destei saland. Huraninin asl amac kyllerin, zellikle de Hama kyllerinin,
toprak sahipleri karsndaki zgrlklerinin salanmasna ilikindi.73 kincisi, Baas
Partisi Huraninin orduyla olan ilikilerinden zellikle 1961 sonrasnda yararland.
Eflakn dncesinde ve Partinin Tznde ifade bulan ve kurulu
dnemindeki Baas dncenin temel talarn oluturan milliyetilik, hrriyet ve
sosyalizm gibi kavramlar, yukarda anlatlan teorik ereve ierisine oturtularak
gelitirildi.
2. Baas Partisi deolojisinin nemli Unsuru
Eflak, Partinin amacn birlik, hrriyet ve sosyalizm olarak ilan etti ve
temel slogan sonsuz misyonu olan Arap ulusu olarak belirledi. 1940larda hemen
hemen btn Arap lkelerinin yabanc denetimi veya yabanc etkisi altnda olmalar
73
David Roberts, The Bath and the Creation of Modern Syria , London and Sdyney, Crom Hell,1987, s.36.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
37/201
34
nedeniyle Baas Partisinin zamanlamas olduka yerindeydi.74 Eflaka gre, Baas
Partisi Arap milliyeilii ruhundan kaynaklanan ve Arap dnyasnn urad
yozlamann stesinden gelmeye alan bir ideoloji temelinde devrimci bir
hareketti.75 Dolaysyla Baas Partisinin ideolojisi, bamszlk sonras dnemde
Suriyede ve genel olarak Arap dnyasnda hakim olan Arap milliyetilii ve birleik
bir Arap devletinin kurulmasn; emperyalist mdahaleden, ierideki feodal
kalntlardan ve smrge lkelerle ibirlii yapan elitlerden kurtulu anlamnda
hrriyetin salanmasn; yine smrge dneminden kalan mirasla ilgili olarak
ekonomik atlmlarn Arap sosyalizmi ile gerekletirilmesini temel almaktayd. Arap
milliyetilii, hrriyet ve Arap sosyalizmi Baas Partisinin l ideali olarak
belirlendi ve bu nemli unsur 1947deki Parti Tzne de yansd. Dolaysyla
Baas dncenin asl ilkesi, Arap milliyetilii ile sosyalizmi ve sosyal reformlar
Marksist olmayan bir tarzda birletirecek bir laik forml arayyd.76 Her ne kadar
Eflak, sosyalizmi milliyetilikten ayrmann mmkn olmadn dile getirse de
deerler merdiveninde Arap birliinin sosyalizmden daha ileri olduunu
belirtmekteydi.77
Baas ideolojisi hem blgede -daha da zelde Suriyede- hem de uluslararas
alanda yaanan bir dizi deiiklikle ekillendi. Geleneksel elitlerin Suirye
siyasetindeki etkin konumlar
n
n sars
lmaya balamas
, bununla e zamanl
olarak alt
tabakalarn, orta snflarn ve snfsal konumlaryla etnik kimlikleri akan
aznlklarn giderek artan rol en nemli deiikliklerden biriydi. Dier yandan
74 Murat Rzgar, Ortadou ve Baas Partisi, Birikim, S.22 ( ubat 1991 ), s.20.75 Dawisha, The Transnational Party..., s.62.76 Itamar Rabinovich, Arap Siyasi Partileri: deoloji ve Etnisite, Milton J. Esman ve ItamarRabinovich ( ed. ), Orta Douda Etnisite, oulculuk ve Devlet, ev. Zafer Avar, stanbul, AvestaYaynlar, 2004, s.223.77
Enver Abd-el Malik, ada Arap Dncesi: Ba
ms
zl
k, Sosyalizm, ev. Adnan Cemil, y.y.,Altn Kitaplar, 1971, s.301-302.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
38/201
35
bamszln kazanan yeni lkelerde Batnn nfuzunun yeniden kurulma
olaslna birleme fikri ve Filistinde srail Devletinin kurulma srecine karlk
birlikte hareket edilmesi gerektii dncesi Arap milliyetiliini hzlandran
nedenlerdi. Batda eitim gren kiilerce blgeye tanan modernleme olgusu,
toplumsal ve ekonomik yapnn deiimine ilikin inanc da krklemekteydi. Dier
yandan, kinci Dnya Sava sonrasnda uluslararas sistemin yava yava iki
kutuplulua evrilmesi ve Sovyetler Birliinin kapitalizme kar alternatif bir model
oluturma iddias da zellikle Arap sosyalizmi fikrinin glenmesine katkda
bulundu. Her ne kadar Sovyetler Birliinin nc Dnya ve Orta Douya ilikin
politikas 1950lere dek netlik kazanmadysa da kapitalizm d bir toplumsal ve
ekonomik dzen tasarm olarak sosyalizm, Arap lkelerine ekici gelmekteydi.
1956da gerekleen 20. Kongrede sosyalizmde ayr yollar ilkesinin
benimsenmesi ve Sovyet Birliinin giderek artan oranda blgede yaanan
gelimelere taraf olmas, Orta Dou lkelerine hareket serbestisi salamas
bakmndan anlamlyd. Sosyalizme varmada ayr yollar ilkesi, nc
Dnyadaki ulusal kurtulu mcadelelerine verilecek destein temelini
oluturuyordu. Souk Savan en nemli mcadele alanlarndan biri olan Orta Dou
lkelerinin de bunun dnda kalmas beklenemezdi.78 Sovyet deneyiminin 20. yzyl
tarihindeki en nemli etkilerinden biri ulusal kurtulu mcadelerine rnek olmas
yd
.
78 Orta Dounun ou milliyeti hareketindeki ve Baas Partisindeki sosyalizm sylemi, iki kutupludnya sisteminin ve dolaysyla Sovyetler Birliinin varlyla bir hedef olarakkonumlandrlabiliyordu. Bununla birlikte Sovyetler Birliiyle zdeleen Leninist parti rgtlenmesiBaas Partisinin yaplanmasn da etkilemiti. Baas Partisi 1946da Suriye tam bamszlnkazanana dek, bir yer alt rgtlenmesine doru kayarken, 1950lerde hcre sistemi temelindeyapland. Partinin rgtlenmesinde veya yedi yeyi barndran hcreler tabanda yer alyordu.Hcre temelinde yaplanma Partinin ye saysnn artna olanak tanyordu. Hcrenin stnde, veya be hcreden oluan frkalar yer almaktayd. Frkalarn etkinlik alan ky, kk birehir veya
byk bir mahalleyle snrlyd. ki veya daha fazla frka ise ubeleri oluturmaktayd. ube sekreteri
daha st kademelerle iliki kurmadaki en nemli grevlilerden biriydi. Asgari iki ubeden ise kololumaktayd. Bunlarn hepsi de her bir lkede Parti rgtlenmesinin temeli olan Blgesel
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
39/201
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
40/201
37
arasnda salanan birlikle, Arap milliyetilii gereklemi olacakt. Arap
milliyetili ile baml ilikileri olan hrriyet ve Arap sosyalizmi ise ancak tali
unsurlard. Arap devletleri, birlii gerekletirmeksizin toplumsal ve ekonomik
yaplanmay yeniden rgtleyecek olan Arap sosyalizmi safhasna geemeyeceklerdi.
nk sosyalizm bedense milliyetilik ruhtu.79 1950lerin ortasnda Baas
Partisinin sosyalizme kaymasna ramen, erken dnem Baas dncedeki temel
ilke varln korudu. deolojik yaplanmaya ilikin en keskin dn, farkl rotalara
da olsa, 1966 ve 1970 yllarnda gerekleti. Arap milliyetiliinin ykselie getii
dnemde anlaml olan bu talep, daha sonra deinilecei zere, Msrla
gerekletirilen birliin knn ardndan nce sosyalizm sonra birlik talep
edecek neo-Baasn domasna yol at.
Eflak, yukarda da deinildii gibi, benimsedii metodoloji itibariyle Arap
ulusunu tarihsel ilerlemenin belli bir aamasnda ortaya km bir unsur olarak ele
almyordu. O, daha ok Araplarn varln, gtrebilecei en uzak tarihte
konumlandrma abasndayd. Dolaysyla Muhammed peygamber dnemi, Eflakn
ulus kavramsallatrmasnda ilevsel bir role sahipti. Eflaka gre, Muhammed
peygamberin btn abas bir Arap ulusu yaratabilmekti. Hatta Muhammed
peygamberden nce de var olan anl Arap gemiinin Baas Partisiyle ve Arap
birliinin salanmas
yla yeniden kazan
laca
na ilikin temel bir gre sahipti.Eflak, Muhammed peygamber ile Arap ulusu arasnda balant kurarak, ulus-
devletleme srecinde kritik nemi olan tarihin pragmatik olarak yeniden
kurgulanmasna hizmet etmekteydi. Buradaki dier ama da milliyeti sylemin
seklerlemesine bal olarak slamla olan balarn koparlmasna ikindi. Eflaka
79 Seale, op.cit., s.154.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
41/201
38
gre, Muhammed peygamberin Arap milliyetiliiyle olan ba, mikrokozmos ile
makrokozmos ilikisine ok yaknd: Maddeyi aacak ruh potansiyeline sahip olan
Araplktr; slam ise, Arap dncesi ierisinde sadece bir andr ve bugnn
bozulmu slam salt siyaseti aan Arap milliyetilii statsne ykseltilmelidir.80
Dier yandan Muhammed peygamberi mmetin deil, ulusun kurucusu olarak
tanmlamas, Araplarn bin be yzyl nce bir devlet yaplanmas deneyimledikleri
ve imdi gerekenin de buna geri dnlmesi olduu eklindeki bir fikrin oluumuna
zemin hazrlyordu. Burada dngsel tarih anlaynn izlerine rastlanmaktadr. Dier
yandan kendisi Ortodoks Hristiyan olan Eflaka gre, Arap milliyetisi olmak iin
Mslman olmak gerekmiyordu; Eflakslam Arap milliyetiliinin ierimlerinden
biri, bir kltr esi olarak gryordu.81 Arap ulusu, byk bir tarihsel deneyimle,
slam dininin Muhammed peygamber tarafndan yaratlmas ile bu dini cisimletiren
toplum tarafndan oluturulmutu ve bu deneyim sadece Mslman Araplara deil,
onu benimseyen ve dnyada zel bir misyona, bamszlk ve birlik hakkna sahip
olma iddialarnn temeli olarak gren btn Araplara aitti.82 Bu alglay,
Mslmanlk temelinde kurgulanm bir Arap milliyetiliinin bu corafyadaki
Mslman olmayan Araplar hareket d brakmamak amacn tayordu. nk
Arap milliyetiliinin erken dneminde Hristiyan Araplarn dnsel katklar da
mevcuttu. H
ristiyan Araplar
n 20. yzy
l ba
na dek Arap uyan
n
n slamkarakterine ilikin muhalefetleri, Arap milliyetiliinin modern anlamda
80 Aziz Al-Azmeh, slamlar ve Moderniteler, ev. Elin Gen, stanbul, letiim Yaynlar, 2003,s.130dan: Michel Aflaq, Fi Sebilil-Bas, Beyrut, 1959, s.52-91.81 Derek Hopwood, Syria, 19451986: Politics and Society, Boston, Unwin Hyman, 1988, s.88.82
Albert Hourani, Arap Halklar
Tarihi, ev. Yavuz Alogan, stanbul, letiim Yay
nlar
, 2005,s.467.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
42/201
39
tanmlanmasna olanak salamt.83 Temel sorunu Arap dnyasndaki blnml
ortadan kaldrmak olan Baas iin, bunu krkleyecek etkenleri ortadan kaldrmak
gerekliydi. Bu anlamda Eflak, snf savamn kabul etmeyerek, Arap sosyalizmini
bunun dnda tanmlad gibi, blnml arttraca endiesiyle din ya da
mezhep farkllklarn sylem dzeyinde de olsa ortadan kaldrmaya alt. Eflak a
gre, dinleri ve mezhepleri farkl da olsa tek bir Arap ulusu vard; sadece bu ulus
smrgecilik ve emperyalizm tarafndan zorla blnmt.84 Araplarn yapmas
gereken ise Araplk temelinde tanmlanan bu hareket ile birlemeye giden yolu
amakt.
Eflak, milliyetilii tanmlarken mulak kavramlara da bavuruyordu.
deolojisini, Bat dncesinin aksine soyut kavramlarla deil, Arap dnyasna zg
somut olaylardan yola karak kurmak amacndaki Eflak, milliyetilii her eyden
nce bireyi ailesine balayan sevgiyle e deerde tanmlyordu; nk vatan bireyin
ait olduu en byk ev ve ulus da yine bireyin ait olduu en byk aileydi.85 Fakat
elbette bu mulaklk da bir ileve sahipti. Arap milliyetiliinin gereklemesindeki
ilk adm Arap ulusu fikrinin sevgi ve anlayla oluturulmas, ikinci adm ise siyasal
ve toplumsal bir sistemle bunun yaplandrlmasyd. Aslnda bu vurgu, Eflakla
zdelemi Baas milliyetilik anlaynn poplist tarafn da ortaya koymaktayd.
Arap milliyetiliine bal
olmak sadece vatan
n
sevmekle e tutulunca, btnkitlelere hitap edecek bir hal alyordu. Baas Partisinin iinde yapland dnem
faizmin ve zellikle Nazizmin ykselie getii bir dnemdi. Rouleau, Baas
83 Henry Siegman, Arab Unity and Disunity, The Middle East Journal, Vol. 16., No.1 ( Winter1962 ), s.58.84 Davia, Arap Milliyetili Zaferden, s.138.85
Miel Eflak
n Fi Sabil al-Bath adl
eserinden k
sa bir al
nt
, Sylvia Haimin derledii bir kitaptayer almaktadr. Bkz: Haim, op.cit., s.242-243.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
43/201
40
dnce ile faist ideolojilerin benzerliine iaret etse de86 Eflak ve Baasn
milliyetilik anlayrkla kaymyor; Eflak milleti rk temelinde tanmlamyordu.
Dier yandan, Sati el-Husri gibi Eflak da Arap milletini dil temelinde
tanmlyordu. Ona gre, Arap olmak Arapa konumakla ilgiliydi. Bu dnce
kklerini 19. yzyln ikinci yarsnda Orta Douya ulaan matbuat kapitalizminin
etkisiyle ykselie geen Arapann edebi uyan temelinde ekillenen Arap
Rnesansnn ( nahda ) inasndan almaktayd. Ne zaman ki Osmanlmparatorluu,
devletin resmi dilini Trke olarak belirledi, Araplar iin de Arapann n plana
karlmas bir iktidar dili yaratabilmenin n koulu haline geldi.
b. Hrriyet
Baas ideolojisindeki hrriyet kavram ifade, inan, seme ve seilme
zgrlkleri gibi hem bireysel zgrle hem de smrgecilie kar verilecek ulusal
bamszla gndermede bulunuyordu.87 Bireysel zgrlkle kastedilen, demokratik
zgrlklerin salanmasyd. Fakat Baas dncedeki hrriyet kavram dorudan
birleik Arap devletinin oluumuna giden srete nemli ke talarndan biri olduu
iin, liberalizmdeki gibi bireyi ne karan bir anlaytan kaynaklanmad. Aksine
emperyalizm kart mcadele kollektif bir eylem gerektirdiinden vurgu bireye
deil, daha ok ulusayd. Hrriyet, Arap birliinin nndeki btn engelleri bertaraf
etmek anlamna geliyor ve bamszlkla e anlaml olarak kullanlyordu.
Smrgecilie kar verilecek mcadele, emperyalistlerle ibirlii iinde olan
kesimleri ve feodal yaplar da kapsyordu. Feodal yaplarn tasfiyesi, ileride
86
Rouleau, op.cit., s.55.87 Seale, op.cit., s.154.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
44/201
41
deinilecei zere, Baas Partisinin snfsal tabann oluturan nemli unsurlardan
biri olan krsal kesimden gelenlerin ve kyllerin taleplerine cevap vermekteydi.
Ayrca Baasa gre modernlemenin salanabilmesi iin, bu feodal yaplarn tasfiyesi
ve devlet eliyle bir kalknma artt.
Baas dncedeki hrriyet ideali, bireysel ya da ulusal dzeyde olsun, Arap
birlii gerekletirilmedike baarlamazd; nk her lke yabanc egemenliine
kar tek bana direnemese de hep beraber kar koyabilirdi.88 Dolaysyla hrriyet,
Arap milliyetilii ile dorudan balantl, birleik Arap devletinin kuruluuna giden
yolda nemli ke talarndan biriydi.
c. Arap Sosyalizmi
Baas dcedeki en nemli unsurlardan bir dieri de Arap sosyalizmiydi.
Arap sosyalizmi dncesinin bu corafyadaki ekonomik ve toplumsal sorunlara
ilikin zm getirme abalar, 19. yzyl sonunda younluk kazanan zellikle
Hristiyan Arap entellektellerinin yazlarnda yer almaya balad.89 Baas Partisinin
ideolojisinin sac ayaklarndan biri olan Arap sosyalizmi de bu dnemde
yaplandrlan sosyalizm dncesinin izlerini tad.
88 Majid Khadduri, Political Trends in the Arab World, Westport Connecticut, Greenwood Press,1970, s.157den: Miel Eflak, Fi Sabil al-Bath, s.193-97, 198-206, 207-11, 219-23.89 Suriyede ve Arap dnyasnda sosyalizm dncesinin Hristiyan Araplar tarfndan dilegetirilmesinin temelleri Suriyede Osmanl mparatorluu ynetimi sona erene dek Mslmanhakimiyetinin olmas; ama I. Dnya Savandan sonra blgede Bat nfuzunun artmasyla ortayakan deiimde yatyordu. Dier yandan 20. yzyln balarndan itibaren Filistine g edenYahudilerin de beraberlerinde getirdikleri sosyalizm dncesinden etkilenmilerdi. Osmanlmparatorluu hakimiyetindeyken sahip olamadklar haklara kavumann yolu Hristiyan Araplar iinhem Arap soyalizminden hem de sekler milliyetilikten geiyordu. Arap sosyalizminin douu vegeliimi konusunda bkz: Donald M. Reid, The Syrian Christians and Early Socialism in the ArabWorld, International Journal of Middle East Studies, Vol.5., No.2 ( April 1974 ), s.177-193. ve
Malcolm H. Kerr, Notes on the Background of Arab Socialist Thought, Journal of ContemporaryHistory, Vol.3., No.3 ( July 1968 ), s. 145-159.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
45/201
42
Baas Partisinin kurgulad sosyalist dnce, erken dnem Arap
sosyalizmiyle paralel olarak, Marksist literatrdeki kullanmndan farkl anlamlar
tayordu. Eflakn milliyetilik ile senteze sokmak istedii sosyalizm, kendisinin
vurgulad gibi, zel bir tr sosyalizmdi. Bu tarz Arap sosyalizmi Marksist dnce
ile ortak paydaya sahip deildi.90 Baas Partisinin Arap sosyalizminin Batdaki
sosyalist anlaytan farkllk temelinde kurgulamasnn nedenleri vard. Bir kere,
daha nce de deinildii gibi, smrgeci gemii olan Batyla balarn
koparabilmek ve buradaki smrgecilerle ibirlii iindeki kalntlarn tasfiye
edebilmek iin Arap entellektelleri Arap sosyalizminin farkl olduuna
deiniyorlard; savunduklar sosyalist sistem -Batdan ithal edilmeksizin- bu
corafyann toplumsal ve ekonomik koullarndan doacakt.
kincisi, Baas sosyalizmi komnist sistemdeki sosyalizmin aksine- kendisini
btn vatandalar arasndaki eitlii ve adaleti salamaya adayacak, retim
ilikilerinde devrim yaratacak ekilde bir ekonomik yeniden yaplanmay
gerekletirmekle snrlandrmt.91 Eflak ve Bitara gre, Marksizm Arap ulusal
sorunlarna cevap vermiyordu; ancak Marksist olmayan tarzda bir sosyalizm
kurgulamas Arap dnyasnn taleplerini karlayabilirdi.92 nk Ortodoks
Marksizmin milliyetilii gz nne almamas ve analizlerini ekonomi zerinden
yapmas
Baas Partisinin ideolojisine uygun deildi. Baas
lara gre, Bat
daki
ekonomik ve toplumsal gelimeyi veri alp bunun zerinden analiz yapan Marksizm,
Arap dnyasndaki bamszlk mcadelesi ve smr dzeniyle ilgili ulusal sorunu
zebilecek bir yetkinlikte deildi. Sosyalizm kten bireyi kurtararak, smry
90 Tibi, op.cit., s.292.91 Miel Eflakn Fi Sabil al-Bath adl eserinden alntlanan makale iin bkz:Michel Aflaq, TheSocialist Ideology of the Bath, Kemal Karpat ( ed. ), Political and Social Thought in the
Contemporary Middle East, New York, Frederick A. Praeger Publishers, 1968, s.190.92 Khadduri, Political Trends in..., s.154-156.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
46/201
43
engelleyerek, minimum yaam standardn yaratarak bireysel geliimin nndeki
engelleri ve Arap ulusu misyonunu salayacakt.93
ncs, Baas Partisinin savunduu sosyalizm smrye kar mcadelede
bireyler arasndaki ibirlii ve sonrasnda salanacak olan adalet kavramna
dayanyordu. Arap milliyetiliiyle i ie gemi olarak temellendirilen bu ideoloji,
bu durumda Marksist dncenin ats olan snf savamna dayanamazd. nk
Baas iddia ettii gibi Bat tarafndan suni olarak yaratlm, paralanm94 bir Arap
dnyasnn birletirilmesini savunurken, snf savamnn varln kabul etse ve
bunun zerinden siyasetini gelitirse varolan/yaratlm olan blnml arttrm
olacakt. Bu tarz bir sosyalizm, snf savam yerine snflar aras bir ibirlii
tahayyl ettii iin, phesiz Bat dncesinin rn olan sosyalizm ve
komnizmden farklyd.
Drdncs, Baas Partisinin savunduu Arap sosyalizmi, komnizmin ya da
Bat sosyalizminin uluslararas karakterine de karyd. Bunda zellikle Bat
egemenliinin yerine Sovyetler Birlii sisteminin geebilecei dncesinin pay
vard. Kominternin feshinden sonra Sovyetler Birliinin komnizme ilikin yeni
propaganda teknikleri Arap dnyasndaki komnist partilerin hareket sahasn
geniletti. Onlarn milliyeti partilerle ibirlii yapabilmelerinin yolunu at.95
Komnistlerle milliyetiler aras
ndaki anlamazl
k noktas
, komnist ideolojinin
uluslararas karakterine ilikindi ve milliyetiler komnistleri anti-emperyalist
93Ibid., s.156-157.94 Gerekten de blge Fransz ve ngiliz mandalar dneminde uygulanan bl ve ynet politikalargerei btnlkl bir yap sergileyemez duruma gelmiti. Bl ve ynet politikas, elbette ki mandaynetimleri iin ykselie geen Arap milliyetiliini engelleme, blgeyi daha rahat kontrol altndatutabilme asndan gayet ilevseldi. Nitekim, Suriye Fransz mandas altndayken drt ayr idari
blgeye ayrlmt. Bu yzden de Baas Partisi bu blnml arttracan ve Arap milliyetiliinin
nnde engel tekil edeceini dnd hereye kar
yd
.95 Khadduri, Political Trends in..., s.150.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
47/201
44
olduklar iin destekliyordu. Bu ibirlii ise, Baaslarla komnistler arasndaki
iktidar mcadelesiyle son buldu.
Son olarak, Baas sosyalizmi ekonomik determinizmin Marksist doktrinine
kar kmakta; tarihi, sadece ekonomiyle (altyapyla) aklamaya almann
Araplarn ok deer verdikleri manevi deerleri hie saymak demek olacan
iddia etmekteydi. Marksistler sosyalizmin diyalektik materyalizmin kanlmaz bir
neticesi olduuna inanrken, Baas ideolojisi sosyalizmin halk ounluunun ikna
edilebilmesi sonucu doacan, keza sosyalizmin toplumda duyulan manevi ve adil
bir dzen ihtiyacna cevap vereceini dile getiriyordu.96
Baas Partisinin Arap sosyalizmini ideolojisinin olmazsa olmaz
unsurundan biri olarak benimsemesi, hem lkenin hem de corafyann smrgeci
gemiiyle ilgiliydi. Suriye gibi lkelerde uluslararas kapitalizme kar alternatif bir
kalknma modeli olarak devlet kapitalizminin benimsenmesi sz konusu oldu.
Bunda elbette ki Orta Dou devletlerinde ve Suriyede de burjuvazinin ya da milli
burjuvazinin olmadndan hareketle modernlemeyi salayacaklarn askeri
brokrasi olarak grlmesinin ve Suriye siyasetinin ilerleyen tarihlerinin asker-kk
burjuvazi ibirliiyle belirlenmesinin etkisi vard. Bu da Orta Douda ve Suriyede
orta snfn zayflnn ki Baas Partisinin itici gc kk burjuvazi ya da orta
s
n
ft
- ve askeri brokrasiyle ibirlii yapmaks
z
n iktidara gelemeyeceiningstergesiydi.97 Bu lkelere hakim pretoryen yapnn etkisiyle, uluslararas
kapitalizme kapal, ie dnk ekonomi politikalarn uygulanabilecei koullar
yaratacak bir devlet eliyle kalknma modeli aray geliti. Arap sosyalizminin Baasa
zg kullanm lkenin hem isel koullarna hem de uluslararas sistemdeki duruma
96 Jaber, op.cit., s.127.97
Amos Perlmutter, The Praetorian State and the Praetorian Army: Towards a Taxonomy of Civil-Military Relations in Developing Polities, Comparative Politics, Vol.1., No.3 ( April 1969 ), s.387.
8/3/2019 Suriye Baas Partisi Kokenleri Donusumu Izledigi Ic Ve Dis Politika Syrian Ba Th Party Origin Transformation and Dom
48/201
45
uygundu. Sosyalizm dncesinin Arap dnyasnda taraftar bulmasnda kinci Dnya
Sava sonrasnda dnya sisteminde meydana gelen deiikliin de etkisi
bulunmaktayd. 1945ten sonra Sovyetler Birliinin etkilerine, ngilterede i
Partisi iktidarna ve ABDde refah devletini desteklenmesine bal olarak sosyalizm
olmasa bile sosyal adalet ilkesi Arap dnyasnda da popler hale geldi.98 Kaynaklarn
hkmet tarafndan toplumun kar iin denetlenmesi, devlet mlkiyeti, retimin
ynlendirilmesi ve sosyal hizmetlerin gerekletirilmesi gibi Arap sosyalizmi bal
altnda temellendirilen dncelerin yaygnlk kazanmasnda ve bunlarn Baas Partisi
ynetimi devrald anda pratie geirileceine ilikin sylemin yerlemesinde,
uluslararas alanda yaanan deiikliklerin etkisi vard. Partinin kuruluunda
ksmen; ama 1950lerde artan sosyal devlet talebi ve bununla balantl olarak
ykselen Arap sosyalizmi uygulamalar gcn uluslararas sistemde yaanan
deiimlerden almaktayd. Bat Avrupada sosyalist ve komnist partilerin
glenmesi, Sovyetler Birliinin ve Dou Blokunun uluslararas alanda artan etkisi,
inde Komnist Parti iktidar, Asyann bamszln yeni kazanm ou
lkesinde iktidarda olan partilerin programlarnda sosyalist ve milliyeti
dncelerin bir arada yer almasnn etkileri99 kendisini Orta Douda da hissettirdi.
1950lerden itibaren Sovyetler Birliinin Orta Douya ilgisinin artmas bu
sylemi daha da gereki hale getirdi. Dier yandan Baas
lar yeniden
yaplandrmay planladklar lkelerinde ve Arap corafyasnda, smrge devletlerle
iliki iindeki geleneksel elitleri ve byk