Kulturni Turizam u Baru

UNIVERZITET CRNE GOREFAKULTET ZA TURIZAM I HOTELIJERSTVO KOTOR

KULTURNI TURIZAM U BARU

‹ SEMINARSKI RAD ›

Predmet: Strategisjki menadžment selektivnih vidova turizma

Mentor: Doc. dr Aleksa Vučetić

Kandidat: Stanislava Ignjatović

Smjer: Turizam

Kotor, jun 2012

S A D R Ž A J:

Sažetak / Abstract

Uvod 1-3

1. Pojam i definicije kulturnog turizma 4-5

1.1 Kulturno nasljeđe i vrste kulturnog turizma 6-8

1.2 Tipologija kulturnog turiste 8-10

2. Kulturni turizam u evropskim okvirima 11

2.1 Kulturni turizam u Evropskoj Uniji 12-14 2.2 Kulturni turizam u Crnoj Gori 14-17

3. Resursi kulturnog turizma u Baru 18-19

3.1 Kulturno-istorijski spomenici Bara 20-22 3.2 Kulturno istorijski spomenici Nacionalnog parka Skadarsko jezero 23 3.2.1 Arheološki lokaliteti 23 3.2.2 Spomenici kulture 24-26 3.3 Stari Bar 26-27 3.4 Kulturne institucije Bara 27-30 3.5 Manifestacije 30-33

4. Potencijali razvoja kulturnog turizma u Baru 34-35

4.1 Nedostaci ponude kulturnog turizma u Baru 35-39 4.2 Projekcija nužnih mjera i aktivnosti u domenu zaštite i unapređenja valorizacije kulturno-turističkih resursa 39-43 4.2.1 Predlog planskih mjera i aktivnosti NP Skadarsko jezero 43-45

4.3 Predlog administativnih mjera i aktivnosti 45-46

4.4 Očekivanji ekonomski i socijalni efekti kulturnog turizma 47-48

Zaključak 49-50

Literatura 51-52

Spisak tabela, grafikona i slika 53


Sažetak

Kulturni turizam postaje sve značajniji segment na tržištu turističke ponude.

Kulturne atrakcije su elementi ponude koje često odlučujuće utiču na izbor destinacije. Pojam "kulturni turizam" možemo sve više čuti u masovnim medijima, a sve su češće i predmet istraživanja mnogih studija iz oblasti turizma. Zbog toga je tema ovog istraživačkog rada "Kulturni turizam u Baru".

Rad se sastoji iz četiri cjeline,od kojih su najznačajnije treća i četvrta. U njima su prikazani svi kulturni resursi Bara, objašnjeno je i koji su to potencijalni vidovi razvoja kulturnog turizma, a dat je i predlog planskih i administrativnih mjera čije bi primjenjivanje uticalo na razvoj ovog vida turizma i zaštitu kultunih dobara.

Na osnovu istraživanja, donjet je zaključak da je područje Bar izuzetno pogodno za razvoj ovog vida turizma, međutim treba stvoriti izuzetno privlačan kulturno-turistički proizvod, koji sa druge strane neće uticati na devastaciju kulturnih dobara.

Ključne riječi: kulturni turizam, kulturna dobra, mjere zaštite i razvoja, kulturni turizam u Baru

Abstract

Cultural tourism is becoming an increasingly important segment of the tourism market.

Cultural attractions include the elements of the deals that are often decisive influence on the choice of destination. The term "cultural tourism" can be heard all over the mass media, and are increasingly the subject of many studies in the field of tourism. Because of this, the focus researchwork is "Cultural Tourism in Bar."

The paper consists of four parts, most notably the third and fourth. They are shown all the cultural resources of Bar, and explained that these are potential forms of cultural tourism development, a proposition is the planning and administrative measures which would affect the application of this type of tourism development and protection cultural goods.

Based on the research, we can bring a conclusion: the Bar area is very suitable for the deve-lopment of this type of tourism, however, should create a very attractive cultural and tour-ist product, which on the other side will not affect the degradation of cultural heritage.

Key words: cultural tourism, cultural resources, protection and development, cultural tourism in Bar

Mentor: Doc. dr Aleksa Vučetić Kandidat: Stanislava Ignjatović


Uvod

"Najkraći put do samog sebe vodi oko svijeta" Hermann Graf-Kezserling

Razvoj turizma, iako istorijski relativno kratak, ali gotovo munjevit, u posljednjim decenijama je dokazao svoj široki spektar djelovanja. Naime, turizam je, bilo zbog opasnosti koje je sam proizveo, bilo zbog proširivanja ponude i zadovoljavanja turista, proširio svoje djelovanje na neke druge sektore, ili ih barem vezao uz sebe pa danas djeluje u kooperaciji s njima. Tako se razvio eko-turizam, robinzonski turizam, seoski turizam, sportski turizam, zdravstveni turizam, vjerski turizam i sl.,odnosno ono što danas zovemo selektivnim oblicima turizma.

Savremeno življenje smanjilo je polaritet između "rada" i "slobodnog vremena". Javlja se novi profil putnika posebnih interesa, a u njemu se pokazuju dva osnovna motiva: novost i edukacija. Turizam postaje intencionalna aktivnost, iskustvo koje se u turizmu stiče treba biti realno i autentično, fokus se stavlja na interese, a ne više na atraktivnost lokaliteta.

Masovni turizam je godina unazad zasnovan na pansionskoj potrošnji u morskim, banjskim i planinskim centrima masovnog turizma, u kojima je kultura bila latentni vanpansionski sadržaj, dostupan samo onim malim grupama radoznalih turista sa posebnim potrebama i željom da istražuju potencijale mjesta u kojem borave. Ti kulturni potencijali su uvijek postojali, ali nisu bili turistički aktivirani. Nisu izlazili u susret selektivnim potrebama posebnih grupa turista, već su bili tu za one koji su tragali za njima, ili na njih naišli slučajno.

Kultura postoji otkad postoji društvo i ostavlja tragove svog postojanja u vidu kulturne baštine. Kulturnu baštinu jednog društva čine kako spomenici, tako i priče, pjesme i folklorne igre koje se prenose sa generacije na generaciju. Baština uključuje materijalnu i duhovnu kulturu jednog naroda.

Pojam „kulturni turizam“ pojavio se kao „nova“ vrsta turizma 70-ih godina, iako gledajući unatrag uviđamo da su putovanja motivisana posjećivanjima manifestacija, znamenitih građevina i umjetničkih djela, postojala još u antičko doba, te se nastavila sve do današnjih dana kada su i ponovno prepoznata kao jedna od podvrsta turizma specijalnog interesa.

Kulturni turizam podrazumeva takvu vrstu turizma u kojem turisti posjećuju muzeje, galerije, koncerte ili je vezan za različite oblike materijalne baštine.

Kultura je jedan od činilaca turističke privrede i to onog dijela koji počiva na kulturnim vrednostima, ili dobrima kao motivima turističkih putovanja. U razvijenim turističkim privredama, poput Francuske, Italije, Španije, V. Britanije, prihodi od turista kojima je prvenstveni cilj upoznavanje sa kulturnim dobrima i kulturnim ostvarenjima, donose znatne prihode koji prelaze trečinu ukupnih prihoda od turizma. Kultura je u tim zemljama značajan izvozni faktor kojim se ostvaruje devizni prihod za zemlju.



Naravno, značaj ovakvih kulturnih kretanja u turizmu ne svodi se samo na devizni prihod. Pozitivni efekti zalaze u sferu podizanja opšteg kulturnog nivoa, uspostavljanja kulturnih međunacionalnih kontakata, širenje kulture i td. U našoj zemlji su ekonomski efekti razvoja kulturnih turističkih kretanja skoro zanemarivi, a, na žalost, teško ih je i evidentirati, što ne može biti posljedica vrednosti naše kulturne baštine, niti kulturnih ostvarenja, već vjerovatno prije, nedovoljnog angažovanja na tim dimenzijama difuzije kulture.

Ovaj naučno-istraživački rad se sastoji iz 4 cjeline. U prvoj su objašnjeni pojam kulturnog turizma, njegova podjela, resursi... U drugoj cjelini se govori o kulturnom turizmu kroz istoriju, u Evropskim okvirima i u našoj zemlji. Treća cjelina sadrži detaljan opis stanja kulturnog turizma u Baru, njegovih kulturnih resursa, kulturnih institucija, manifestacija...Posljednja, četvrta cjelina sadrži potencijale razvoja kuturnog turizma, i planske i administrativne mjere, kao i moguće socio-ekonomske efekte.

Predmet istraživanja rada se izvodi na osnovu formulisanog problema istraživanja. Njime se konkretizuje šta će biti istraživano, tj. odgovara se na pitanje šta.

Predmet istraživanja ovog rada jeste kulturni turizam u Baru, kulturni resursi, sadašnje stanje i potencijali razvoja ovog vida turizma. Istraživanje se odvijalo u dva smjera: teorijsko određenje – istraživanje kulturnih i turističkih potencijala u cilju razvoja kulturnog turizma, gdje su predmet istraživanja bile mnogobrojne naučno-stručne studije koje su se bavile različitim aspektima problema (istorijskim, kulturnim, razvojnim, pravnim,ekonomskim društvenim...). Konkretizacija problema koja se odnosi na kulturni turizam u Baru, projekte i mjere zaštite u cilju razvoja turizma i kulturno-turističke valorizacije njegovog područja.

Disciplinarno određenje predmeta istraživanja rada je interdisciplinarno jer obuhvata: kulturu, istoriju, turizam, građevinarstvo, ekonomiju, pravo, socio-ekonomski aspekt...

Osnovna hipoteza tokom istraživanja odnosi se na kulturni turizam u Baru, a u cilju unapređenja turističke ponude Crne Gore. Značaj kulture i kulturnog turizma za turizam Crne Gore je veoma bitan, i osnova ovog istraživačkog projekta je da pokaze u kojoj mjeri je moguća još efikasnija turistička valorizacija i promocija, a da se ni u jednom pogledu ne devastiraju prije svega kulturni resursi, kako samog Bara tako i Crne Gore.

Kao posebne hipoteze u ovom istraživanju ističu se: kulturna dobra, potencijali razvoja kulturnog turizma, aktuelni problemi i nedostaci kada je u pitanju ovaj vid turizma, i mjere zaštite i razvoja.

Kulturna dobra Nacionalog parka Skadarsko jezero, posebni vidovi kulturnog turizma kao što su kulturno-istorijski, manifestacioni, religiozni, kongresni, kao i planske i administrativne mjere i ekonomsko-socijali uticaj kulturnog turizma barskog područja su pojedinačne hipoteze u ovom radu.



Definisanjem cilja istraživanja odgovara se na pitanje koja je svrha rezultata koje dobijamo kroz ovaj naučno istrazivački rad. Kroz ovaj naučno istrazivački rad prvenstveno se željelo ukazati na značaj kulturnog turizma za Bar i Crnu Goru, kao i njegovog implementiranja u savremene društvene tokove, podizanje nivoa svijesti o značaju očuvanja kulurnih dobara i održivog turizma, zaštita kulturno-istorijske baštine, mogućnost valorizacije turističkih resursa.

Ovaj značaj dovodi do: mogućnosti stavljanja u turističku svrhu do sada nepoznatih resursa, obezbjeđivanje novih radnih mjesta i valorizacija rada za lokalno stanovništvo, naša kulturna bogatstva i svjedoci naše prošlosti bi bili sačuvani za buduće generacije, podigao bi se nivo edukacije, mogućnost razvoja različitih vidova kulturnog turizma.

Naučni cilj ovog rada bio bi povećanje naučnog saznanja iz ove oblasti.

Uzimajući u obzir sve informacije o temi i ciljevima istraživanja, prilikom izrade ovog naučno istraživačkog rada korišćene su dvije komplementarne metode istraživanja.

Prva se odnosila na istraživanje za stolom (desk research), prikom čega su proučavana sva dostupna naučno-stručna literatura, kako domaćih tako i stranih autora, strateški dokumenti Vlade Crne Gore (Strategija odživog razvoja Crne Gore do 2020., GUP opštine Bar...), planski dokumenti (Plan upravljanja NP Skadarsko jezero za 2011.godinu, Izvještaj o radu NP Skadarsko jezero, Izvještaj o radu JP kulturni centar Bar..), mnogobrojni stručni radovi, istraživanja i članci koji se bave pitanjima kulturnog turizma i korišćenja turističkih kulturnih resursa Bara.

Veliki broj podataka prikupljen je i iz sredstava masovnog komuniciranja, prvenstveno Interneta, zatim novinskih članaka, kao i nezvanične interne dokumentacije stručno priznatih institucija, pri čemi se vodilo računa o njihovoj vjerodostojnosti i pouzdanosti.

Druga metoda je istraživanje na terenu, tzv. field research, prilikom koje su korišćena moja istraživanja sprovedena tokom razogova sa stručnim licima, zaposlenima u lokalnim organima, Turističkoj organizaciji Bar, Kulturnom centu, turističkim agenicijama, na osnovu čega sam mogla zaključiti kakvo je trenutno stanje kada je u pitanju kulturni turizam i koji su nedostaci ponude.



1. Pojam i definicije kulturnog turizma

Pojmovno određenje kulturnog turizma u odnosu na druge vidove i oblike turističkih kretanja su zahtjevniji, prvenstveno zbog sadržine pojma kulture koji može imati veoma širok obuhvat.Može se reći da ne postoji konzistentna definicija kulturnog turizma, već se sa stanovišta različitih disciplina daju i različite definicije. Pa tako u literaturi nailazimo na nazive: kulturni turizam, turizma baštine, umjetnički turizam, istorijski turizma itd.

Kulturni turizam su svi oni odnosi i pojave koji nastaju iz aktivnosti kulture koje se dešavaju u turističkom mjestu ili prostoru radi turizma (kao osnovni sadržaj boravka turista) ili kojima prisustvuju turisti tih mjesta kao dopuna boravka nekog drugog oblika turizma.1

Definicija Grega Ričardsa, jednog od najaktivnijih teoretičara kulturnog turizma u Evropi glasi: "Kulturni turizma označava kretanje ljudi koje je uzrokovano kulturnim atrakcijama izvan njihovog uobičajenog mjesta stanovanja, sa namjerom sakupljanja novih informacija i iskustava, kako bi zadovoljnili svoje kulturne potrebe".2

Svjetska turistička organizacija (WTO) definiše kulturni turizam kao "putovanje osoba iz kulturnih motiva: studijska putovanja, putovanja radi posmatranja umjetničkih događaja, kulturne ture, putovanje na ferstivale i druge slične događaje, posjećivanje mjesta i spomenika u cilju proučavanja folklora ili umjetnosti i hodočasništvo."3

Prema ICOMOS-u kulturni turizam je oblik turizma čija je svrha, između ostalog, otkrivanje turistima spomenika i lokaliteta. On zato ima pozitivan učinak jer doprinosi njihovom održanju i očuvanju.

Oblici ispoljavanja kulturnog turizma su vrlo različiti, a zajedničko im je da imaju elemente i kulture i turizma. U oblike ispoljavanja kulturnog turizma bi trebalo uvrstiti:4

Obilaske i razgledanja spomenika kulture. Scenske predstave (pozorište, opera, balet, koncerti). Izložbe likovnih umetnosti (slikarstva, vajarstva, primenjenih umetnosti) Kulturno-zabavne manifestacije. Festivale sa prikazom kulturnih ostvarenja.

1 Tomka D.,(2006) Osnove turizma, Fakultet za sport i turizam, Novi Sad, str. 90.2 Hadžić O., (2005) Kulturni turizam, Prirodno-matematički fakultet, Departaman za geografiju, turizam i

hotelijerstvo, Novi Sad, str. 20.3 http://unwto.org/, 08.05.2012.4 Jelinčić D.,(2008) Abeceda kulturnog turizma, Meandar Media, Zagreb, str. 68.


http://unwto.org/


Posjete muzejima i galerijama. Kružna turistička putovanja u kojima dominiraju kulturni sadržaji, bez obzira na dužinu putovanja Smotre i manifestacije folklornih vrednosti Gradski turizam Kongresni turizam Religijski turizam

Mnogi od ovih oblika dešavanja u okviru kulturnog turizma pripadaju osnovnim oblicima kulturnih dešavanja. Medutim, specifične potrebe turista i samo odvijanje turizma vrlo često zahtjevaju da kulturni objekti, prostori i dešavanja poprime i neke specifičnosti, kako bi se prilagodili potrebama turista i mogućnostima turističke prezentacije.

Na primjer, pod uticajem turizma proširio se izbor mjesta dešavanja, tako da mnogi do tada neaktivirani prostori postaju pod uticajem turizma aktivni sa kulturom. Takođe, turizam utiče na omasovljenje posjećenosti pojedinih mjesta i manifestacija, na povećanje broja i vrste kulturnih dešavanja, na izbor učesnika, ali i na vrste promotivnih sredstava u difuziji kulture, itd.

Naravno, pri analizi kulturnog turizma bilo bi vrlo korisno poznavati parametre na osnovu kojih je moguće ocjeniti ima li u nekom prostoru kulturnog turizma, ili ne, i koliko je on razvijen. Te parametre je naravno vrlo teško odrediti, ali neki od njih su neizbježni.

Tako bi u osnovne parametre identifikovanja kulturnog turizma u nekom turističkommjestu trebalo uvrstiti:5

broj dešavanja - u toku dana, nedjelje, mjeseca, godine, jednog turističkog boravka... vrste dešavanja - priredbe, izložbe, koncerti, muzeji, obilasci, broj spomenika... kvalitet - u odnosu na osnovni umjetnički kvalitet, kvalitet učesnika i kvalitet organizacije kulturnih aktivnosti, mjesta dešavanja - koliko su pogodna, interesantna, autentična ili moderna, broj, strukture i zadovoljstvo posjetilaca - koje se utvrđuje stalnim istraživanjem, broj, vrsta i kvalitet turističko-ugostiteljskih objekata: za smještaj, ishranu i ostale potrebe turista, razvijenost receptive u turizmu - broj, vrste i kvalitet turističkih agencija, biroa, informativnih punktova... turistička uređenost i opremljenost prostora - informativne table, putokazi... efekti organizacije kulturnog turizma - povećanje broja posjetilaca, prihod od kulturnog turizma.

5 Tomka D., (2006) Op.cit, str. 93.



1.1 Kulturno nasljeđe i vrste kulturnog turizma

Kulturna baština podrazumjeva dobra koja su nasljeđena od prethodnih generacija ili koja nastaju u sadašnjosti, a imaju specifičnu vrednost za ljude i treba da budu sačuvana za buduće generacije. Ova dobra najčešće su pod režimom zaštite, imaju simbolički značaj u svijesti ljudi, a sa ekonomske strane predstavljaju turistički potencijal. Kulturna baština utiče na identitet određenog naselja, regiona ili države, a kada su u pitanju objekti Svjetske baštine oni imaju posebnu vrednost za cjelokupno čovječanstvo.

Kulturna baština se dijeli na materijalnu i nematerijalnu.

U materijalnu kulturnu baštinu spadaju:6

izuzetne građevine (sakralne ili svetovne) spomenici materijalna umjetnička dela

U nematerijalnu kulturnu baštinu spadaju: nematerijalna umjetnička djela (muzika) usmena predanja način života, tradicija, običaji

Na listi Svjetske baštine pod okriljem UNESCO-a po popisu iz 2009. godine nalazi se 704 lokaliteta kulturne baštine. Cilj programa je da popiše, imenuje i čuva mjesta od izuzetnog interesa na osnovu postavljenih kriterijuma. Mjesta koja su na listi Svjetske baštine mogu koristiti sredstva iz Fonda svjetske baštine pod određenim uslovima. Međunarodne organizacije kao što je UNESCO kada je u pitanju kultura sarađuju sa nacionalnim institucijama u državama članicama.7

Svi su kulturni resursi po definiciji latentni dok nisu aktivirani upotrebom, a kulturno je nasljeđe u pravom smislu kreirano i aktivirano tek procesom konzervisanja i posebnog oblikovanja nakon čega postaju kulturni resursi u turizmu. Kulturni resursi su kao ponuda u turizmu oblikovani i prezentovani na tri načina:

1.kulturnim aktivnostima (obilazak i učestvovanje u razgledima istorijskih područja, gradova, muzeja, galerija, pozorišta, koncerata, izložbi, događaja i dr.)

2.mehanički (u emisijama i bioskopima)

3.u oblicima koji se prodaju (knjige, slike, cd, rukotvorine).

6 http://sh.wikipedia.org/, 03.05.2012. 7 Hadžić O.,(2005) Op.cit., str. 27.


http://sh.wikipedia.org/wiki/Svetska_ba%C5%A1tina

http://sh.wikipedia.org/wiki/UNESCO

http://sh.wikipedia.org/wiki/Tradicija

http://sh.wikipedia.org/wiki/Muzika

http://sh.wikipedia.org/wiki/Umetnost

http://sh.wikipedia.org/wiki/Spomenik

http://sh.wikipedia.org/wiki/Arhitektura

http://sh.wikipedia.org/wiki/Kulturna_ba%C5%A1tina

http://sh.wikipedia.org/wiki/Turizam

http://sh.wikipedia.org/wiki/Simbol


Područja i privlačnosti za koje se smatra da mogu postati turisticke privlačnosti i motivi u kulturnom turizmu su:8

arheološka područja, arhitektura (ruševine, poznati objekti, čitavi gradovi), muzeji, umjetnost, skulpture, zanati, galerije, festivali , razni događaji, muzika i ples ( klasicni, folklor i savremeni), pozorište, filmovi, jezične i književne studije (ture i događaji) vjerska slavlja, hodočašća, cjelokupna (narodna i primitivna) kultura i subkultura.

U svakom gradu, na mnogim područjima i gotovo u svakom selu mogu se naći primjeri kulturnog nasljeđa i kulturnih aktivnosti koji mogu postati turističke privlačnosti ako se marketinški pripremaju za tržite u skladu s načelima menadžmenta kulturnih resursa.U resurse kulturnog turizma ubrajaju se:

Spomenici sakralni spomenici javni spomenici istorijske zgrade dvorci i palate parkovi i vrtovi utvrđenja arheološki predjeli

arheološke građevine Muzeji folklorni muzeji umjetnički muzeji Rute kulturno-istorijskeumjetničke

Zabavni centri kulturno-istorijski centri arheološki centri

arhitektonski centri muzički centri

Kulturno-istorijski događaji vjerski festivali folklorni festivali

Umjetnički događaji izložbe festivali

Na osnovu svega prethodno navedenog zaključuje se da kulturni turizam predstavlja široko područje povezanih aktivnosti. Brojne su vrste kulturnog turizma, među kojma su:9

Vjerski turizam Kulturno-istorijski turizam "Life-seeing" i "life-participating" turizam Etnički turizam Edukacioni turizam

8 Richards, G., (1996) Introduction: Culture and Tourism in Europe, CAB International, str. 5-69 Hadžić O.,(2005) Op.cit., str. 30.



Kongresni turizam Muzejski turizam Umjetnički turizam Manifestacioni turizam

Takođe, postoji i povezanost sa seoskim i eko-turizmom.

1.2 Tipologija kulturnog turiste

"Putnik vidi ono sto vidi, a turista vidi ono sto je dosao da vidi." Gilbert K.

Prema podacima Svjetske turističke organizacije, 37% svih turističkih putovanja sadrže kulturne elemente. Kultura može biti primarni ili sekundarni motiv turistima prilikom putovanja.

Kultura je primarni motiv putovanja onim turistima koji prvenstveno putuju zbog kulturne ponude neke destinacije.Sekundarni je motiv onim turistima koji putuju zbog kongresa, poslova, posjete prijateljima i drugih primarnih motiva.10

U skladu sa motivisanošću turista na kulturno putovanje, tipologija kulturnog turiste je sljedeća:11 Primaran Usputan Slučajan.

Ukoliko turista posjećuje određenu destinaciju isključivo s osnovnom namjerom da učestvuje u kulturnom životu, govorimo o primarno motivisanom turisti. Takvi slučajevi obično uključuju posjete izložbama, muzičkim festivalima, koncertima, pozorišnim predstavama i sl.

O usputnoj motivaciji govorimo u slučaju kada turista u određenu destinaciju odlazi iz nekoga drugog primarnog motiva, a kulturni život ima tek sekundarno značenje. Takav turista ima namjeru posjećivanja kulturnih priredbi, no to mu nije primarni motiv.

Slučajno motivisanim turistom nazivamo turistu koji načelno nema namjeru za upoznavanjem kulture destinacije, niti njegovo učešće u kulturnim aktivnostima, ali za vrijeme svog boravka dolazi u kontakt s lokalnim stanovništvom, i bez određene namjere upoznaje njihov način života, odnosno kulturu.

Tipologija s obzirom na prirodu kulturnog interesa razlikuje:12

Turistu specifičnog kulturnog interesa

10 Unković, S., (1975) Ekonomika turizma, ICS, Beograd, str. 58.11 Hodžić O., (2005) Op.cit. str. 41.12 Ibid. str. 40.



Turistu nespecifičnog kulturnog interesa

Turista specifičnog kulturnog interesa tačno zna u kojoj vrsti kulture/kulturnog događaja želi učestovati (npr. određena izložba ili koncert klasične muzike), dok nespecifični kulturni turista nije zainteresovan za određeni oblik kulture, već ga zanima šire područje, zavisno od vlastitih interesa. Specifični kulturni turisti pripadaju srednjoj klasi, visoko su obrazovani i načitani. Iako čine tek 9% kulturno-turističkog tržišta, jako su važni kao pokretači trendova i čine važan segment u procesu razvoja kulturno-turističke destinacije.

Za nespecifične turiste je kulturni turizam sekundarna aktivnost koja doprinosi raznolikosti ponude destinacije. Uopšteno više cijene „živu“, manje zahtjevnu kulturu od tzv. „muzejske“, zahtjevnije kulture.

Grafikon 1: Profil kulturnih turista po zanimanjima

40%

16%15%

13%

12% 4%ProfesionalciDirektori ili menadžeriUslužno proizvodno osobljeTehničke profesijeCrkva administracijaManuelni radnici

Izvor: ATLAS Cultural Tourism Survey (2007) Summay report, str. 5.

Tipologija s obzirom na prirodu kulturnog interesa razlikuje: opšteg kulturnog turistu specijalizovanog kulturnog turistu.

Opšti kulturni turista posjećuje različite zemlje, regije, gradove, učestvujući u nekim od kulturnih oblika prije spomenutih. Njegova se "karijera" razvija u skladu s akumuliranim znanjem i iskustvom, koje se opet inkorporira u sklop osobnih generalizacija o stranim kulturama.

Specijalizovanii kulturni turista koncentriše se na jedan ili mali broj lokaliteta ili kulturnih entiteta. Takav turista kontinuirano posjećuje određeni grad, regiju ili zemlju u potrazi za širokim kulturnim razumijevanjem tog određenog mjesta, ili posjećuje različite gradove, regije ili zemlje u potrazi za primjerima neke određene vrste umjetnosti, istorije, festivala ili muzeja.13 Takođe, postoje opšte tendencije ponašanja kulturnih turista prilikom posjete muzejima i spomenicima: 14

13 http://www.culturenet.hr/, 29.04.2012.14 Ministarstvo turizma Republike Hrvatske (2003) Strategija razvija kulturnog turizma, Zagreb, str. 10.


http://www.culturenet.hr/


20% dolazi u organizovanim grupama više od polovine su između 20 i 39 godina veliki broj dolazi s djecom kako bi ih podučila kulturnim vrijednostima žene čine većinu kulturnih turista s interesom za „lijepe umjetnosti“ i arhitekturu muškarci preferiraju znanstvene, tehničke spomenike, kao i „društvene“ muzeje i muzeje o lokalnom folkloru turisti preferiraju učestovati u manifestacijama koje se održavaju na otvorenom, osim u vlažnim područjima gdje muzeji imaju prednost.

U tabeli koja slijedi prikazano je učeće turista, tj broj i procenat onih koji su posjetili različite vrste kulturnih atrakcija.

Tabela 1: Učešće kulturnih turista u Evropi po tipovima atrakcijeVrste kulturnih

atrakcijaBr.posjetilaca %

Muzeji 737 15,8

Religijska mjesta 400 8,6Istorijska mjesta 805 17,2Festivali 208 6Galerije/izložbe 91 2,7Cio grad 1668 35,7Turistički centri 83 4,4Arheološka mjesta 602 20,6

UKUPNO 4666 100

Izvor: ATLAS Cultural Tourism Survey (2007) Summay report, str. 3.

2. Kulturni turizam u evropskim okvirima

"Uspješno putovanje je kada putuješ svojom zemljom kao stranac" G.K.Chesterton

U istoriji turizma, XIX vijek je bio vijek buđenja nacionalne svijesti kojim se podrazumjevalo i upoznavanje sa kulturnim tekovinama svoje i drugih evropskih nacija. U tom vijeku su u domenu



turizma dominirala putovanja vezana za upoznavanje kulturne tradicije, posjete otkrivenim i rekonstruisanim spomenicima kulture. Jedan od snažnih motiva takvih putovanja bilo je doživjeti istoriju na mjestu njenog dešavanja. Od tada, do današnjih dana opadao je broj ovako organizovanih putovanja u mnogim zemljama u Evropi.

Međutim, u sredinama, zemljama sa razvijenom kulturom i opštim kulturnim navikama, kultura nije prestajala da bude motiv turističkih putovanja, samo je mjenjala oblike. Danas u kulturno najrazvijenijim sredinama posjete muzejima, spomenicima kulture, izložbama, koncertima, manifestacijama, su i dalje vrlo masovne, a često su i osnovni motiv posebno organizovanih turističkih putovanja.

Francuska je sigurno jedna od zemalja sa najviše kulturnih znamenitosti, bogatih muzeja, ali i organizovanih kulturnih zbivanja koja ukazuju da se u Francuskoj poklanja pažnja kulturi. Prema podacima WTO, Francuska je i zemlja koja godinama bilježi najveći broj turista u svijetu. To naravno nije samo zasluga kulturnih dobara. Šta je to što karakteriše francuski kulturni turizam: milionski broj posjetilaca Luvra, zamkova na Loari, veliki broj raznovrsnih kulturnih turističkih ekskurzija (tragovima čuvenih umjetnika - Ž. Sandove, Lamartina, tragom mjesta iz Balzakovih ili Zolinih romana...), činjenica da je Francuska zemlja u kojoj su osmišljene aktivnosti "Svijetlosti i zvuci", kao metod oživljavanja kulturnih dobara.15

Velika Britanija je u sferi turizma možda od svih zemalja najviše poznata upravo po atraktivnosti kulturnih dobara i po kulturnom turizmu i uopšte. Velika Britanija nema, čuveno more, ni planinske sportske centre, kao Francuska, ali zato je zemlja koja se, u turizmu poistovjećuje sa srednjevjekovnim zamkovima, starim gradovima i utvrđenjima. Veliki broj muzeja, od kojih je najčuveniji Britanski, prime godišnje preko 11 miliona posjetilaca. Ono što možda najviše ukazuje na razvijenost kulturnog turizma je podatak da se godišnje u zamkovima V. Britanije održi preko 230 vrsta različitih kulturnih manifestacija za sve uzraste i sve ukuse, koji su pretežno sa tematikom života srednjeg veka (srednjevjekovni kostimi, dječije igre, viteške igre, muzika srednjeg vijeka...).

Mnoge druge zemlje Evrope imaju oblike kulturnih turističkih kretanja ili aktivnosti koje ukazuju da se u njima gaji kultura, kao svakodnevna navika, ali i kulturni turizam.

Specifična je Italija kao zemlja sa možda najbogatijom kulturnom baštinom (30000 crkava, 5 gradova umjetnosti, 15000 spomenika kulture, nebrojeni muzeji, galerije, čak 25 kulturno-istorijskih cjelina koje su zaštićene kao svjetska kulturna baština pod brigom UNESCO-a što čini 40% od ukupne svjetske kulturne baštine, mjesta rođenja i života najpoznatijih umjetnika svijeta raznih epoha, umjetnosti i stilova).16

Beč, grad muzike prije svega, je primer grada u kojem se kulturni i turisticki radnici nisu zadovoljili samo cinjenicom da u gradu ima oko 70 muzeja, desetak galerija, 19 zamkova

15 http://www.tims.edu.rs/, 04.05.2012.16 http://www.kulturni-turizam.com/, 05.05.2012.


http://www.kulturni-turizam.com/

http://www.tims.edu.rs/


muzeja, i još preko 30 istorijskih, muzickih, prirodnjackih i tehnickih zbirki koje su sve savremeno opremljene za turisticke posete.

Dakle, iako vrlo bogat kulturnom baštinom, Beč nije tipičan grad istorijskog nasljeda, on je prije svega grad kulturnih događanja: koncerata, priredbi, festivala, dana kulturnih događanja.17

Posljednih nekoliko godina sve više u sredstvima masovnog komuciranja se javlja pojam Evropska prestonica kuture.Evropska prestonica kulture je naziv, koji dobija jedan ili nekoliko gradova u Evropskoj uniji u razdoblju od jedne godine, u toku koje dati grad ili gradovi predstavlja svoj kulturni život i domete gradske kulture.18

Posljednjih godina dobijanje položaja Evropske prestonice kulture postaje velika prestiž, ali i sredstvo za veoma brz i sveobuhvatan razvoj izabranog grada, sto za cilj ima promovisati evropsku kulturnu baštinu i paralelno sa tim razviti kulturni turizam.

2.1 Kulturni turizam u Evropskoj Uniji

Procjenjeno je da 5% radnih mjesta i 5% potrošnje u Europskoj zajednici pokriva turizam. Toje jedan od najvećih evropskih ekonomskih sektora i uzima se za najveću ključnu industriju XXI vijeka. WTO je 2000. godine procijenio da će se broj međunarodnih dolazaka u Europsku uniju do 2020. godine povećati do 720 miliona turista, a već je 2005. broj dosegao nepredvidljivih 808 miliona.19

S druge strane, u većini država Evropske Unije kulturna ekonomija čini 5% ili više BDP-a i po mnogim je standardima ovaj postotak od velikog značaja za evropsku ekonomiju. U okviruEU ima oko 200 000 zaštićenih urbanih cjelina i 2,5 miliona građevina pod zaštitom. To je značajan potencijal, pa je sasvim logično što je kultura postala glavni pokretač turističke potražnje i rasta, tako da su istodobno resursi kulturne baštine stavljeni u središte urbanih i ruralnih razvojnih strategija.20

Stoga ne čudi da je kulturni turizam, kao spoj sektora kulture i turizma, sve popularniji i jedan od oblika turizma za kojeg se predviđa da će doživjeti najveći rast u budućnosti.

Prema studiji Evropske komisije 20% turista koji posjećuju Europu motivisani su kulturom, dok 60% evropskih turista pokazuje interes za kulturom tokom putovanja. Zbog jedinstvene kulturne baštine, Evropa je na prvom mjestu destinacija kulturnog turizma u svijetu i privlači 60% internacionalnih dolazaka.21

17 http://www.anthroserbia.org/, 05.05.2012.18 http://www.turizamzavasinas.com/, 06.05.2012.19 http://unwto.org/, 07.05.2012.20 http://www.culturenet.hr/, 06.05.2012.21 http://www.anthroserbia.org/, 06.05.2012.


http://www.anthroserbia.org/


http://unwto.org/

http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0



Kulturni turizam postao je glavni tržišni segment u Evropi budući da posljednjih godina stimuliše snažan razvoj novih turističkih proizvoda.

Osnovni razlozi rasta popularnosti kulturnog turizma u Evropi prema PICTURE projektu su:22

proširenje koncepta kulture promjena uzorka turizma – jasna je tendencija kraćim boravcima i većojfragmentaciji praznika koja povećavaju kratke posjete većinom turizma kulturnog i urbanog predznaka pristupačnost jeftinih (engl. low-cost) prevoznika demografski faktori kao što je starenje stanovništva snažna aktivnost lokalnih, nacionalnih i evropskih vlasti koji prepoznaju turizam kao izvor dobiti i otvaranja radnih mjesta nova svijest o zaštiti i pristupačnosti prirodne i kulturne baštine rast „sofisticiranih“ turista koji su u potrazi za raznolikim i neotkrivenim sadržajima

Veliki uticaj na razvoj kulturnog turizma u Europi imaju Evropska unija, Vijeće Evrope i UNESCO. Evropska unija je uticala na postavljanje transnacionalnih politika razvoja kulturnog turizma, a Vijeće Evrope i UNESCO imaju sve veći uticaj unutar i van Europe.Rimski sporazum Evropske unije iz 1957. godine proširen je na područje kulture 1977. godine i tada je kultura definisana kao "društveno-ekonomska cjelovitost koju stvaraju pojedinci" 17

No, pravi interes Evropske unije za kulturu potvrđen je tek 1991. godine kada su u sporazumu iz Maastrichta izdani dokumenti o podržavanju kulture u Evropi. U dokumentu aktivnosti usmjerenih na kulturu određeni su temeljni ciljevi:

zaštita evropske prošlosti pomažući u očuvanju i povećanju svjesnosti opšteg kulturnog nasljeđa u svim njegovim oblicima stvaranje okruženja koje vodi razvoju kulture u Europi podupiranje uticaja evropske kulture kako bi se osjećala širom svijeta, posticanjem saradnje sa zemljama nečlanicama.

Vijeće Evrope osnovano je 1949. godine, a odlučujuća je činjenica bilo stvaranje mogućnosti zajedničkih akcija na području kulture. Cilj je između ostalog da se postigne veće jedinstvo između članica sa svrhom očuvanja evropskog kulturnog nasljeđa . Ciljevi Vijeća Evrope u odnosu na kulturni turizam primarno su kulturnog karaktera po čemu se bitno razlikuju od ciljeva Evropske unije.23

Vijeće Evrope počelo je razmatrati mogućnosti razvoja kulturnog turizma 1984. godine postavljanjem programa kulturnih ruta kao načina za povećavanje svjesnosti o evuropskoj kulturi kroz turistička putovanja.

22 http://www.picture-project.com/, 08.05.2012.23 Pandid Kombol T., (2006) Kulturno nasljeđe i turizam, Radovi Zavoda za znanstveni rad HAZU Varaždin, Rijeka,

str. 211. - 226.



Tokom devedesetih godina mnogi su evropski gradovi dobili pravo održavanja kulturnih događaja, a uspjeh programa kulturnih događaja "Evropska kulturna prestonica" uticao je na pojavu mnogih drugih kulturnih događaja u Evropi.

Model Vijeća Evrope prihvatio je UNESCO u projektu Putevi svile i proširilo ga na zemlje van Evrope. Cilj je projekta da ljudi postanu svjesni potrebe za obnavljanjem dijaloga i otkrivanje istorijskih dokaza ljudskog razumijevanja i komuniciranja koje omogućava međusobno obogaćivanje različitih civilizacija cijelom dužinom tih puteva.

Uloga UNESCO-a u zaštiti i širenju poznatosti svjetskog nasljeđa je velika i važna za turistički razvoj mnogih lokaliteta gdje se nalaze. Putem Odbora za svjetsku baštinu UNESCO odlučuje koji su spomenici, predjeli pa i čitavi gradovi vrijedni za uključivanje u popis svjetskog kulturnog nasljeđa, te preporucčuje alokaciju pomoći iz fonda svjetskog nasljeđa.24

2.2 Kulturni turizam u Crnoj Gori

U Crnoj Gori turizam predstavlja jednu od najvažnijih privrednih grana. Ekonomski doprinos turizma ukupnom BDP-u je oko 25% s tendecijom rasta u narednom periodu (podaci iz 2008. godine).25

Diverzitet prirodnih i kulturnih predjela je velika prednost – od netaknutih planinskih zona, zaštićenih nacionalnih parkova, do morske obale, kulturno-istorijskog nasljeđa i jedinstvenog Bokokotorskog zaliva čiji se jedan dio nalazi na UNESCO-voj listi svjetskog nasljeđa.

Na Bijenalu arhitekture u Roterdamu 2008. godine, na izložbi posvećenoj turizmu i održivom razvoju, prognoza je bila da će do 2014. godišnja stopa rasta turizma u Crnoj Gori biti oko 14%.26

24 http://www.culturenet.h/r, 29.04.2012.25 http://www.monstat.org/, 02.05.2012.26 http://www.expeditio.org/, 02.05.2012.


http://www.expeditio.org/

http://www.monstat.org/



U Strategiji razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020. godine, navodi se da najvažniji značaj ima održivi pristup u razvoju turizma, uzimajući u obzir ekološku, socijalnu, kulturnu i ekonomsku dimenziju.

Međutim, praksa pokazuje sasvim drugačije iskustvo, posebno kada je u pitanju primorje. Masovna izgradnja obale je posljednjih godina potpuno degradirala pejzaž, "progutala" djelove obale i sasvim zarobila postojeće istorijske cjeline starih gradova. U Strategiji se takodje ističe se da je njena vizija da Crna Gora postane "atraktivna mediteranska destinacija" i "lider na tržištu Mediterana kada je u pitanju turizam orijentisan na prirodu".27

Nažalost, iako je Crna Gora imala veliki potencijal da izbjegne loše iskustvo pojedinih mediteranskih destinacija i zaista postane jedinstvena po očuvanju svog prirodnog i kulturnog nasljeđa na primorju, ona je nakon samo nekoliko godina bliža negativnim primjerima turističkih mjesta na mediteranskom području koja su degradirana i prepuštena masovnom turizmu.

Svi smo u Crnoj Gori svjesni velikih razvojnih problema crnogorske kulture, problema funkcionisanja kulturnih industrija i institucija, zaštite kulturnih dobara, uvođenja novih tehnologija, razvoja kulturne potrošnje i slično. Država u ovom trenutku nije ni konceptualno ni ekonomski spremna za brzo rješavanje ovih problema. U svakom slučaju ovi se problemi više ne izbjegavaju niti bilo ko želi da ih marginalizuje. Potreba da se inovira i restrukturira crnogorski kulturni prostor, skopčana je sa željom da se otvore sva pitanja i da se rješenja nalaze u saradnji sa pojedincima, nevladinim organizacijama, lokalnim samoupravama i međunarodnim institucijama.

U svakom slučaju postajemo svjesni da je kultura jedan od najznačajnijih strateških proizvoda Crne Gore, koji u sadejstvu sa drugim granama društva može biti kompitabilno.Kultura u Crnoj Gori razvijala se pod uticajem različitih civilizacija, tako da se na ovom malom području mogu primjetiti uticaji mediteranske, srednjevjekovne, cetnralno-evropske i orijentalne kulture. Brojni kulturni i istorijski spomenici, kao i bogati muzeji, arhive i biblioteke pružaju uvid u crnogorsko kulturno blago.

Prvi kulturološki tragovi potiču iz peleolita i nalaze se na mnogim arheološkim lokalitetima, od kojih je najvažniji lokalitet Crvena Stijena. Najznačajniji svjedoci ilirskog i rimskog uticaja su ostaci građevina koji se nalaze u Duklji, Risnu, Ulcinju, Budvi i na lokalitetu Municipum, u blizini Pljevalja.

Najveća koncentracija umjetničkih vrijednosti na crnogorskoj obali smještena je u Bokokotorskom zalivu, gdje se takođe mogu naći i očigledni ostaci pred rimske, rimske, gotske i barokne epohe.

27 Ministarstvo održivog razvoja i turizma,(2008) Strategija razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020.godine,

Podgorica, str. 15.



Sakralni spomenici u cijeloj Boki predstavljaju vrhunac umjetničkih kreacija od kojijih je najimpozantnija katedrala Svetog Trifuna u Kotoru, Crkva Gospe od Škrpjela smještena na istoimenom ostrvu i manastir Savina u blizini Herceg-Novog.

Kompleks manastira i utvrđenja koje okružuju Skadarsko jezero takođe su od velikog istorijskog i kulturnog značaja.

U unutrašnjosti Crne Gore nalazi se veliki broj manastira izgrađenih pod vizantijskim uticajem na arhitekturu i freskoslikarstvo. Najznačajniji su manastir Morača, crkva Svete Trojice, Đurđevi stupovi, Piva i manastir Ostrog, najveće svetilište na Balkanu, veoma značajno zbog svoje pozicije.

Značajni su i ostaci islamske kulture preostali kroz vijekove, koji reprezentuju sakralnu i rezidentalnu arhitekturu. Najznačajniji objekti su Husein-pašina džamija u Pljevljima i Kula Redžepagića u Plavu.

U XIX vijeku, religiozni centar Crne Gore - Cetinje, postaje i kulturni centar i poprima izgled koji danas definišemo kao grad - muzej. Među brojnim građevinama, najznačajni su Cetinjski manastir sa bogatim kulturnim blagom, Njegoševa rezidencija Biljarda, dvor Kralja Nikole iz XIX vijeka, ambasade raznih zemalja, Plavi dvorac, Zetski dom i vladin dom.28 Veliki doprinos kulturnom razvoju dali su i slikari od kojih su najznačajniji Petar Lubarda, Milo Milunović, Dado Đurić i Branko Filipović Filo.

Nakon Drugog svjetskog rata osnovane su pozorišne i filmske kuće koje su označile intenzivni razvoj ovih umjetnosti na području Crne Gore. Ove umjetnosti dale su i nekoliko značajnih autora. Osim teatra, muzeja i biblioteka, crnogorska kultura najbolje je predstavljena i kroz brojne galerije i tradicionalne festival.29

Danas u Crnoj Gori postoji preko 50 gradova i utvrđenja iz srednjevjekovnog perioda, ali je samo manji broj dostupan i poznat stanovništvu i turistima. Preko 40 lokaliteta polako pada ili je već palo u zaborav. Ovakav potencijal na tako malom prostoru je prava rijetkost, narocito ako znamo da je veliki broj utvrđenja i danas u dobrom stanju kao i prirodni ambijent u kome se nalaze.

Nažalost, dosadašnje aktivnosti oko upoznavanja javnosti sa ovim velikim kuturnim, istorijskim i graditeljskim resursom nisu bile dovoljne, kao ni konkretno djelovanje na terenu koje bi ove gradove zaštitilo od daljeg propadanja.

Turizam na primorju je jedini u Crnoj Gori koji ima opciju razvoja kulturnog turizma zbog vrijednog istorijskog nasljeđa. Jedinstvo prirodnog i istorijskog nasljeđa ima poseban značaj i zato se turizam na primorju nije smio svesti na pružanje usluga masovnog ljetovališta.

28 http://kulturniturizam-cg.blogspot.com/, 08.05.2012.29 http://www.pobjeda.me, 09.05.2012.


http://kulturniturizam-cg.blogspot.com/


Osim reafirmacije kulturnih vrijednosti, kulturni turizam ostvaruje i značajan finansijski efekat što se ponekad itekako odražava u lokalnoj ekonomiji. Zato je veoma važno da Crna Gora odredi mjesto kulturnog turizma u kulturnoj politici.

3. Resursi kulturnog turizma u Baru

Bar predstavlja moderan grad koji se svakim danom sve više širi. Grad maslina, pomorska kapija Crne Gore, vjekovno ognjište suživota, bez obzira na vjeru i naciju, Bar predstavlja spoj modernosti, tradicije i ljepote.

Značajan je kao ekonomski centar Crne Gore, ali i kao grad koji čuva bogatu kulturno-istorijsku tradiciju. Neki od najznačajnijih civilizacijskih dometa na prostoru Crne Gore, nastali su u Baru.

Bar je opština u kojoj je turizam prioritetna grana razvoja, a i iz godine u godinu ulaže napore u inoviranje i osvježavanje turističke ponude kako bi svaku sezonu dočekali sa nekim novim sadržajem i kvalitetom. Polako ali sigurno, turistički potencijali Opštine Bar sve više se nameću na probirljivom svjetskom tržištu.

U posljednje vrijeme Bar i njegovo područje postali su vrlo interesantna turistička destinacija, a turizam prioritetni privredni sektor. U ukupnom turističkom prometu u Crnoj Gori, Bar posjeti 15.79% od ukupnog broja turista, a ostvari se 17,66% od ukupnog broja noćenja.30

Poput većine crnogorskih gradova, i Bar je tokom svoje istorije pripadao različitim civilizacijskim i kulturološkim svjetovima. Međutim, za razliku od drugih crnogorskih gradova, Bar danas nije prepoznatljiv samo po jednom od svjetova čiji je dio, ponekad i vjekovima bio. Na nasljeđu jedne epohe, nastajalo je i izgrađivalo se novo.

30 Turistička organizacija Bar-interna dokumntacija



Bar je veoma stari grad. Preciznih podataka o nastanku grada nema, ali se u istorijskim izvorima po prvi put naziv Stari Bar pominje u IX vijeku pod imenom Antibareos. Prema saznanjima iz nekih drugih izvora za nastanak grada može se smatrati period između VI i VII vijeka, jer je u to vrijeme u Baru postojalo rimsko naselje.

Iako je malo preciznih podataka o vremenu osnivanja drvenog Bara, ostaci neolitskog materijala pronađeni na širem prostoru, razni predmeti poput: eneolitske sjekire, bodeži, vaze neobične izrade i sl., svjedoče da je na prostorima koje danas zahvata barska opština bilo života jos u praistorijsko, ilirsko, grčko i rimsko doba. 31

Iako su ga početkom VII vijeka naselili Sloveni, Bar je sve do sredine XI vijeka bio pod vlašću Vizantije. Da je Bar bio veoma važno duhovno, kulturno i političko središte govori i podatak da je do sredine VIII vijeka Bar bio sjedište biskupije.

Za prijestonicu prvog samostalnog vladara prve crnogorske države - Duklje, kneza Vladimira pominje se oblast udaljena nekoliko kilometara od Bara ka Skadarskom jezeru, selo Krajina u mjestu Ostros, 50 kilometara udaljeno od Bara.

Zatim Barom gospodari kralj Bodin Vojislavljević (1082 – 1101). Sredinom XI vijeka Bar ponovo pripada Duklji, a poslije 1183. ponovo ulazi u sastav Vizantijskog carstva, kada sa ostatkom tadašnje Zete ulazi u sastav države Nemanjića. Za to vrijeme doživljava procvat, imao je gradsku autonomiju, statut, grb i novac.32

U Baru je u XII vijeku nastao čuveni “Ljetopis popa Dukljanina” ili “Barski rodoslov”, literarno-istorijski spis, najstariji dokument te vrste u kulturi Južnih Slovena. U njemu je izloženo narodno kazivanje i istorijske legende od dolaska Slovena do sredine XII vijeka, zadržavajući se najviše na prošlosti Duklje (Zete).33

Šezdesetih godina XIV vijeka, Barom vladaju Balsici, kraljevska porodica koja je stvarala samostalnu teritoriju u oblasti Skadra. Tokom tog perioda kneginja Jelena i Balša III, Bar smatraju svojom prijestonicom. 1404. godine Bar zauzimaju Mlečani, a nakon mletačke vladavine, Bar napadaju Turci.

Sveti Đorđe je bio srednjevjekovni zaštitnik grada Bara. Njemu je posvećena velika katedrala sagrađena u XII vijeku. Katedrala Sv. Đorđa bila je i krunidbena crkva dukljanskih vladara.

1878. godine, Bar od Turaka oslobađaju Crnogorci. Iste 1878. godine, Crna Gora je na Berlinskom kongresu proglašena samostalnom drzavom, a kako je Bar bio mnogo porušen,

31 http://www.visit-montenegro.com/ , 20.04.2012.32 http://www.visitbar.org/, 09.05.2012.33 http://www.barinfo.co.me/, 06.05.2012.


http://www.barinfo.co.me/

http://www.visitbar.org/

http://www.visit-montenegro.com/sicg/cities-bar-h.htm


Ministarski savjet Knjaževine Crne Gore 1908. godine, donosi odluku da se otpočne izgradnja novog grada, koji će imati naziv Bar.

Vremenom veliki dio stanovnika Bara počinje selidbu u južnije djelove grada, naseljavajući tako uglavnom dio uz samu morsku obalu, gdje početkom XX vijeka nastaje oblast poznatija kao Pristan, na čijem su mjestu udareni temelji Novog Bara.

Kao i u ostalim primorskim gradovima do 1918. godine nad Barom je bila uspostavljena Austro- ugarska uprava. Po oslobođenju od Austro-ugarske, Bar se sve do 1941.godine, nalazi u sastavu Kraljevine Jugoslavije. Od tada, pa sve do 1991. Bar se nalazio u sastavu Socijalisticke Federativne Republike Jugoslavije.34

3.1. Kulturno-istorijski spomenici opštine Bar

Područje opštine Bar predstavlja bogatu riznicu spomenika kulture, nastalih u različitim istorijskim epohama, od praistorije, preko antike, srednjeg vijeka pa sve do današnjih vremena. Različita kulturna strujanja i uticaji u dodiru istoka i zapada ostavili su vidan trag na ovom prostoru, zabilježen u duhovnoj i materijalnoj kulturi.

Veliki broj spomenika nestajalo je u ratovima i zemljotresima, ali mnogi su sačuvani i do danas, često u ruševinama kao spomenici kulture koji svjedoče o bogatoj i burnoj prošlosti barskog kraja. Najveći broj spomenika kulture u barskoj opštini vezan je za period slovenskih vladara, posebno za vrijeme vladavine dinastija Vojislavljevića, Nemanjića, Balsića, Crnojevića i Petrovića.

Kulturno-istorijsko nasleđa ovog prostora čine:

arheološki lokaliteti manastirski kompleksi, stara utvrđenja, spomenici arhitektonska ostvarenja

Na području opštine Bar do sada je registrovano,zaštićeno i kategorisano 32 nepokretna spomenika

kulture među kojima se nalaze izuzetna graditeljska ostvarenja kao sto su manastirski kompleksi, crkve, utvrđenja, profana arhitektura i dr.35

U prvoj kategoriji je Stari grad Bar.

34 Ratković M., (2001) Bar kroz vjekove, Podgorica,. str 5.35 http://www.bar.me/, 09.05.2012.


http://www.bar.me/


U drugoj su ostaci trikonhosa na Topolici, Ratačka opatija, manastiri Prečista krajinska (Ostros), Starčevo, Moračnik i Beška (ostrva na jezeru), crkve sv. Dimitrija (Nehaj), sv. Tekle (Sutomore), sv. Roka (Spič), sv. Atanasija (Sotonići), sv. Petke (Šušanj), utvrđenje Nehaj i kompleks dvorskih objekata na Topolici.

Treća kategorija obuhvata stari bunar (Ostros), čaršiju i podgrađe oko bedema (Stari Bar), crkve sv. Mučenika Eustahija (Tomići), sv. Jovana i sv. Arhandjela Mihaila (Sotonići), sv. Nikole (Mikulići), sv. Petke (Sotonići), sv. Ilije (Velje selo), sv. Katarine (Ravanj), sv. Vračeva (Komina), utvrđenja Besac i Grmožur, manastire Donji Brčeli, Gornji Brčeli i Orahovo, podvodni lokalitet Zaliv Bigovica, zgradu monopola duvana (Pristan) i rodnu kuću Jovana Tomasevića (Gornji Brčeli).

Slika 1: Spisak spomenika kulture u Republici 1961. godine

Izvor: Državni Arhiv (Arhivski Odsjek Bar), interna dokumentacija

Spomenici Novog Bara Izuzmemo li desetak bisti narodnih heroja podignutih u vrijeme SFRJ, zatim čuveni starobarski Spomenik oslobodiocu nastao od fragmenata kamene plastike jos za dinastije Petrović, kao i kip podignut u čast 13. jula u Virpazaru, barsku opštinu danas krasi pet spomenika - četiri na Topolici i jedan u Ostrosu.



U samom centru grada, na glavnom gradskom trgu između palmi nalazi se impresivni kip koji predstavlja kneza Vladimira rađen je u bronzi i djelo je akademskog vajara Nenada Šoškića, Baranina.

Ispred zgrade tzv. ”crvene banke" postavljen je istog dana, na Dan Bara 2000. god. ”Molitvenik", kamena skulptura, djelo Vladana Martinovića, vajara koji živi u Aranđelovcu.

U naselju Bjeliši, poznati barski kolekcionar Peđa Marinović svečano je, 15. avgusta 2001. god, u maslinjaku pored kuće instalirao gvozdenu skulpturu ”Jelen", koja, po riječima ponosnog vlasnika, ”odlicno korespondira sa okruženjem.

Istog dana u dvorištu OŠ ”Đerđ Kastrioti Skenderbeg” u Ostrosu postavljen je spomenik Skenderbegu. Skender Kraja, vajar koji zivi i radi u Skadru, autor je biste znamenitog albanskog junaka. Kip je za kratko vrijeme postao trade-mark ovog mjesta kraj Skadarskog jezera.

Posljednji od spomenika postavljen je na Dan Bara, 24. novembra 2001. godine. Bista kralja Nikole, visine 80 cm, takođe je djelo Nenada Šoškića. Po zajednickoj ideji autora i ljudi iz Muzeja, skulptura je postavljena u parku Dvorca kralja Nikole.

Posebnu vrijednost i veliki značaj za razvoj kulturnog turizma opštine Bar ima kulturna baština Nacionalnog parka Skadarsko jezero, čemu ću posvetiti posebnu pažnju.

Pošto je kulturno-istorijska baština veoma bogata, istaknuću samo jedne od najznačajnijih kulturno-istorijskih spomenika barske opštine i subregije.

Slika 2: Registrovani i kategorisani spomenici kulture na području Opštine Bar



Izvor: http://www.visitbar.org/, 29.05.2012.

3.2 Kulturno istorijski spomenici Nacionalnog parka Skadarsko jezero

Raznoliko i bogato kulturno - istorijsko nasljeđe: arheološka nalazišta, utvrđenja, srednje-vjekovni manastiri, crkve, tradicionalno seosko graditeljstvo, kao i značajno duhovno stvaralaštvo, ukazuju da je region Skadarskog jezera tokom vremena bio važno istorijsko, privredno i kulturno središte.Od mnoštva arheoloških lokaliteta u priobalju Jezera, dosadašnja iskopavanja svode se na par nalazišta iz ilirsko-helenističkog i rimskog perioda, i nekoliko djelimičnih istraživanja na srednjevjekovnoj sakralnoj arhitekturi.Najznačajniju i najreprezentativniju kulturno-istorijsku vrijednost Nacionalnog parka karakterišu manastiri iz XIV i XV vijeka iz doba vladavine Balšića i Crnojevića i fortifikacioni kompleksi iz perioda osmanske dominacije.Specifična narodna arhitektura - stare ruralne cjeline, pojedinačni primjeri ribarskih i stambenih objekata, kamenih mostova i mlinova na vodotocima rijeka, potvrđuju kulturni pejsaž od posebne graditeljske vrijednosti.




Značajna zaostavština Skadarskog jezera odnosi se i na pokretna kulturna dobara - arheološke nalaze, manuskripte, ikone u stalnim muzejskim postavkama, kao i na raznovrsne upotrebne predmete tradicionalnog stvaralaštva u posjedu lokalnog stanovništva.

3.2.1 Arheološki lokaliteti

U brdovitom pojasu Jezera, u pećinama i okapinama, pronađeni materijalni ostaci potrvđuju da početak života ovdje potiče još iz najstarijih praistorijskih epoha.

Materijalni ostaci iz nekropole u Mijelama blizu Virpazara potvrđuju postojanje prvih slovenskih naselja ovog kraja.

Srednjevjekovna arheologija zastupljena je u većem broju nekropola, manastirskih kompleksa i crkava, među kojima su ostaci sakralnih objekata i utvrđenja oko Malog blata: Oblun, Skupo, Kosmača, Sinjac, Ćelija goljemadska, Plavnica u Zeti, Ćafkiš kod Vuksan Lekića.

Lokalitet Mijele

Istražena nekropola iz ranog srednjeg vijeka, u blizini Virpazara, potvrđuje postojanje prvih slovenskih naselja u ovom kraju. Njen arheološki pokretni fond, sa većim brojem metalnog nakita, predstavlja jedinstven nalaz sa područja Skadarskog Jezera. Dio materijala iz ovog nalazišta prezentovan je u Zavičajnom muzeju u Baru.

3.2.2 Spomenici kulture

Među zakonom zaštićenim nepokretnim kulturnim dobrima, u granicama Nacionalnog parka nalazi se šest manastira, četiri tvrđave i tri profana spomenika.Manastirski kompleksi su najznačajnije sakralne cjeline, nastali u periodu od XI - XIX vijeka.Najstariji su Prečista krajinska kod Ostrosa iz XI vijeka iz doba Vojislavljevića i nemanjićki manastir Sv. Nikole na Vranjini iz XIII vijeka. Na ostrvcima, pored krajinske obale, Balšići podižu manastire sa skromnim grobnim crkvama krajem XIV i početkom XV vijeka Starčevo, Bešku i Moračnik, sa crkvama trolisne osnove.36 Zbog prostorne, duhovne i istorijske povezanosti, vrijedni su pomena tri crmnička manastira u zaleđu Jezera - Orahovo, Donji Brčeli i Gornji Brčeli, nastali u periodu od XV - XVIII vijeka.Svi manastiri u regionu Skadarskog jezera danas su aktivni duhovni centri, osim Prečiste Krajinske koji je u ruševnom stanju.

Utvrđenja - Kule i tvrđave na Skadarskom jezeru nastale su u periodu od 14. do 19. vijeka. Sa moćnim bedemima i kulama, u načinu gradnje ostavile su snažan pečat turske dominacije na

36 http://www.nparkovi.me/, 08.05.2012.


http://www.nparkovi.me/


ovim prostorima. Podignute na stjenovitim uzvišenjima, imale su izvanredan strateški položaj. U ratnim poprištima između Crnogoraca i Turaka, činile su lančani sistem odbrane Jezera.

Sakralni spemenici - Značajan i obiman segment kulturne baštine Nacionalnog parka, pripada sakralnoj arhitekturi: manastirima, crkvama i džamijama. Manastirski kompleksi su najznačajnije sakralne cjeline, a na ostrvcima, pored zapadne krajinske obale, balšićki gospodari podižu manastire sa skromnim grobnim crkvama krajem 14. i početkom 15. Vijeka:

Slika 3: Manastir Prečista Krajinska Slika 4: Manastri Beška

Izvor: http://npskadarlake.org/, 26.04.2012. Izvor: http://npskadarlake.org/, 26.04.2012.

Manastir Prečista Krajinska je jedan od najznačajnijih spomenika u Crnoj Gori. Ostaci manastira sa crkvom posvećenom Uspeniju Bogorodice, nalaze se u blizini mjesta Ostros, na obali Skadarskog jezera. Manastir je jedno vrijeme bio sjedište Zetske mitropolije, da bi krajem XVI vijeka bio porušen. U njegovoj blizini, u mjestu Ostros, nalazi se bunar žive vode koji datira iz 1001. godine, a koji i danas snabdijeva stanovništvo okolnih sela pitkom vodom.

Manastir Starčevo je najstariji podignuti hram među balšićkim zadužbinama je crkva Sv. Bogorodice na Starčevu. Sagrađena je zajedno sa ostalim objektima u vrijeme Đurđa Balšića između 1376. i 1378. godine, zaslugom starca Makarija, koji je u to vrijeme živio na ostrvu. Starčevo je nekada bio značajan prepisivački centar. Najstariji datirani primjerci knjiga vezuju se


http://npskadarlake.org/



za ovaj manastir. U njemu je sahranjen poznati crnogorski štampar iz 16. vijeka, Božidar Vuković Podgoričanin.Rekonstrukcijom dijela konaka i stvaranjem uslova za život, Starčevo je sada naseljen i aktivan manastir na jezeru. 37

Manastir Beška se nalazi u središnjem dijelu istoimenog ostrva u Skadarskom jezeru. Manastir se sastoji od dvije crkve: veće, posvećene Sv. Đorđu (XIV v.) zadužbina Đurđa II Stracimirovića - Balšića i manje - posvećene Sv. Bogorodici (1440). zadužbina Jelene Balšić.Manastir Beška, kao i manastir Starčevo, bio je poznat po intenzivnoj prepisivačkoj djelatnosti. Tamo je nastao Gorički zbornik, vjersko - poučni rukopis, čiji je sastavljač Nikon Jerusalimac.

Manastir Moračnik se nalazi na istoimenom ostrvu u Skadarskom jezeru. Prvi put se pominje 1417. godine, u povelji Balše III. Manastirski kompleks su sačinjavale crkva posvećena Sv. Bogorodici, zgrada konaka, trpezarija i visoka kula sa četiri sprata, ograđena kamenim zidom sa monumentalnom kapijom.

Značajni su i manastiri koji se nalaze u neposrednoj blizini Jezera, odnosno u njegovom zaleđu.

Slika 5: Manastir Gornji Brčeli Manastir, posvećen Pokrovu Bogorodice, u selu Gornji Brčeli, duboko u zaleđu Jezera, osnovao je vladika Danilo Petrović početkom XVIII vijeka, kao svoju zimsku rezidenciju. Crkva i četiri manastirske zgrade opasane su kamenim zidom, na čijoj je istočnoj strani iznad ulazne kapije ozidan jednodjelni zvonik. Stara zgrada konaka, tipična je crmnička kuća sa voltovima i terasom.

Izvor: http://npskadarlake.org/, 26.04.2012.

Manastir Sv. Nikole u Donjim Brčelima, po predanju podigla je Jelena Balšić početkom XV vijeka. Unutrašnjost hrama krasi ikonostas Vasilija Đinovskog iz 1910. godine. U ovom manastiru ubijen je Šćepan Mali, koji je vladao Crnom Gorom u drugoj polovini XVIII vijeka.

3.3 Stari Bar

Stari Bar najveća urbana aglomeracija u ruševinama u Crnoj Gori. Nosilac je burne istorije i srednjevjekovnih civilizacija. Udaljen je oko 4 km. od današnjeg Bara. Smješten je na velikoj stijeni, sa tri strane zaštićen liticama, dok je duž zapadne strane obezbijeđen bedemima.U gradu se nalaze ostaci 240 zgrada u ruševinama, sa uskim krivudavim ulicama i nepravilnim trgovima.

37 http://www.visitbar.org, 29.04.2012.



http://www.visitbar.org/index.php?lang=me


Nekoliko objekata kao što su: amam, barutana, Sat-kula nastali su u tursko doba, kao i akvadukt kojim je Stari Bar snabdijevan pitkom vodom.38

U gradu se nalazi i nekoliko ostataka sakralnih objekata iz srednjeg vijeka: crkva Sv. Teodore (kasnije crkva Sv. Đorđa), crkva Sv. Nikole (kasnije crkva Sv. Marka), crkva Sv. Venerande i crkva Sv. Katarine.

Položaj Starog Bara pruža priliku posjetiocima da sa zidina starih bedema dožive panoramu zelenog barskog polja, novog dijela grada, luke, otvorenog mora i masiva planine Rumije. Posebnu atrakciju Starog Bara predstavlja pijaca gdje prodavci obučeni u tradicionalne nošnje ovog kraja nude kupcima domaće proizvode kao što su: agrumi, masline, barsko maslinovo ulje, sir i razne domaće rukotvorine.

Slika 6: Stari Bar Izvan grada, sjeverno od gornje tvrđave, nalaze se dobro očuvani ostaci akvadukta iz XVI i XVII vijeka vodovoda koji je dovodio vodu iz planine u grad. Najnovijim arheološkim istraživanjima, otkrivena je keramika iz VIII-VI v.p.n.e. iz vremena kada je ovdje bilo ilirsko naselje.39

Izvor: http://www.montenegrina.net, 02.05.2012.

Stari grad Bar je spomenik I kategorije. Impozantni ostaci Starog grada stavljeni su pod zaštitu Zakona 26. 11. 1957. godine, od strane Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture RCG. DUP-om Stari grad, projektovan je koncept grada, velikog arheološko-arhitektonskog muzeja sa komplementarnim radnim - umjetničkim i turističkim sadržajima.

Ambijentalna cijelina Starog grada Bara i njegovo okruženje, upotunjeno kulturno-prirodnim spomenicima - maslinama starim preko 2.000 godina, zatim činjenica da današnji urbani čovjek želi vidjeti i doživjeti svjedočanstva prošlih vremena, još ako su upotunjena rijetkostima, mogli bi biti osobena preporuka barskog kraja na svjetskim turističkim mapama.

Za ozbiljanu turističku ponudu treba inventivan timski rad stručnih ljudi koji bi

sadržajne potencijale profesionalno i primamljivo „složili“ u dobro prezentovani projekat čija bi rezultat bio stotine hiljada turista. Potencijala očigledno ima, a neki su još u fazi otkrivanja. Crnogorski i italijanski arheolozi su tokom novembra na brdu Maljevika, kod Bara pronašli ostatke grčke kulture iz 4. vijeka prije nove ere.

38 Marković Č., Vujičić R.,(1997) Spomenici kulture Crne gore, Beograd, str. 98.39 http://www.montenegro.com/, 09.05.2012.


http://www.montenegrina.net/

http://www.montenegro.com/city/bar


Stari grad Bar nalazi se na Tentativnoj listi Crne Gore, koju je UNESCO prihvatio. Tentativna lista (ili lista potencijalnih dobara) predstavlja inventar dobara koja se nalaze na teritoriji države, a ona ih smatra pogodnim za upis na Listu svjetske baštine UNESCO.

Države članice ove organizacije Ujedinjenih nacija treba da uključe u svoje Tentativne liste imena onih dobara koja smatraju kulturnom i/ili prirodnom baštinom od izuzetne univerzalne vrijednosti i koja namjeravaju da nominuju tokom narednih godina.

Nominacije za Listu svjetske baštine se ne razmatraju ukoliko se nominovano dobro već ne nalazi na Tentativnoj listi države. Stoga je prihvatanje Tentativne liste Crne Gore veoma važan korak ka stavljanju odabranih lokaliteta pod zaštitu UNESCO.40

3.4 Kulturne institucije Bara

U gradu djeluje više kulturnih institucija sa dugom tradicijom. To su: Kulturni centar Bar, Dom kulture "Vladimir Popović Španac", Zavičajni muzej – Dvorac kralja Nikole, Narodna biblioteka i čitaonica "Ivo Vučković", Umjetnička galerija "Velimir A. Leković", Klub umjetnika "Vega", te baletska škola "Princeza Ksenija" i plesna škola "Soletiko".

Međutim, najznačajnija za razvoj kulturnog turizma jeste JP Kulturni centar Bar, u u čijem sastavu se nalaze:

Dom kulture "Vladimir Popović Španac" Narodna biblioteka i ĉitaonica "Ivo Vuöković" Umjetniöka galerija "Velimir A. Leković" Zavičajni muzej Bar (Dvorac kralja Nikole) sa tvrđavom Stari grad

Odluka o osnivanju radne organizacije Kulturni centar Bar donijeta je 30. jula 1976. godine. Radnu organizaciju Kulturni centar Bar tada su sačinjavale sljedeće radne jedinice: Zavičajni muzej, Bioskop “Pobjeda” i Biblioteka “Ivo Vučković”. Kraći period u sastavu Kulturnog centra nalazili su se Muzička škola i Državni arhiv.

Djelatnosti JP Kulturni centar Bar su:41

biblioteĉko - informaciona, muzejsko - istraživačka, djelatnost umjetničke galerije, djelatnost prikazivanja filma, kulturno - umjetnički program i amaterizam.

40 http://www.unescomontenegro.com/, 09.05.2012.41 JP Kulturni centar Bar, Program rada i finansijski plan za 2011. godinu, Bar, 2012,. str. 2.


http://www.unescomontenegro.com/


Slika 7: Članak iz dnevnog lista "Pobjeda", 30.12.1947.god.

Izvor: Državni Arhiv (Arhivski Odsjek Bar), interna dokumentacija

Pored Starog grada, kao organizacione jedinice, najznačajniji i najposjećeniji je zavičajni muzej Bara, odnosno Dvorac kralja Nikole.

Izgrađen je 1885. godine, na samoj morskoj obali. Sagradio ga je kralj Nikola svojoj kćerki knjeginji Zorki i zetu knjazu Petru Karađorđeviću. Sastoji se od velikog dvorca, malog dvorca, kapele, stražarnica i zimske bašte. Godine 1910. dozidana je i prostrana balska dvorana. U sklopu dvorca nalazi se i park sa velikim brojem mediteranskog rastinja (između ostalog i plutino drvo). Pred dvorcem je bio izgrađen i veliki drveni gat, koji je služio za pristajanje brodova i jahti.42

U periodu od 1866. do 1916. godine kralj Nikola je imao deset jahti. Jednu od njih, “Sibil” kupio je od romanopisca Žil Verna, a njegova posljednja jahta “Rumija” potopljena je 1915. godine na mjestu današnjeg lučkog akvatorijuma od strane austro-ugarske. Ovdje je i veliki cvjećarnik posebnog oblika nerđajuće konstrukcije, poklon italijanskog kralja Emanuela, koji danas služi kao ugostiteljski objekat “Knjaževa bašta”. Danas se dvorski kompleks objekata koristi osim Zavičajnog muzeja, i za festivalske potrebe (koncerti, izložbe, književne večeri).43

Zavičajni muzej Bar je ustanova kompleksnog tipa sa četiri odjeljenja: arheologije, istorije,istorije umjetnosti, etnologije i službom zaštite i konzervacije. Osnovna djelatnost muzeja obuhvata poslove istraživanja kulturnih dobara, poslove čuvanja i zaštite kulturnih dobara, poslove prikupljana, dokumentacije i prezentacije kulturnih dobara.

42 Ratković M. (2001) Op.cit., str. 49.43 http://www.visitbar.org/, 08.05.2012.




U protekloj godini pored osnovne muzejske djelatnosti, Zavičajni muzej je uspio da realizuje nekoliko izložbenih projekata kao i nekoliko vrlo značajnih arheoloških projekata i istraživanja.44

U toku 2010. godine ostvarena je izuzetna saradnja sa muzejskim ustanovama u zemlji i inostranstvu. Sve aktivnosti i programe u Muzeju medijski su propratili radio, televizija i dnevne novine, što se odrazilo na veliku posjećenost svih programa koje je organizovao Zavičajni muzej.

Fondovi barskog muzeja obuhvataju više zbirki. Najstariji materijal čuva se u

okviru arheološkog odjeljenja sa zbirkama praistorije, antike, srednjeg vijeka i malom, ali izuzetno vrijednom numizmatičkom kolekcijom. Pažnju posjetilaca posebno privlače grobni predmeti sa lokaliteta Mijele, u blizini Virpazara, kapitel sa barskog trikonhosa, fragmenti mozaika iz crkve sv. Teodora i nalazi iz barskog akvatorijuma.

U istorijskom odjeljenju čuvaju se predmeti vezani za političku, kulturnu i vojnu istoriju grada. Izloženi su veoma vrijedni primjerci zanatskog oružja, ordenja, arhivalija, starih fotografija i značajna kolekcija iz NOB-a.

Etnološko odjeljenje posjeduje nekoliko zbirki koje se odnose na bogatu i raznovrsnu materijalnu i duhovnu kulturu lokalnog stanovništva. Etnografski materijal je razvrstan prema svojim specifičnostima u zbirke narodne nošnje, privrede, pokućstva i posuđa, nakita, kulturnih i običajnih predmeta.

Odjeljenje istorije umjetnosti sadrži zbirke slikarstva, crteža i grafike (uglavnom djela zavičajnih stvaralaca), zatim manju zbirku ikona i predmeta primijenjene umjetnosti, koji najvećim dijelom predstavljaju autentične eksponate iz nekadašnjeg Dvorca kralja Nikole.

U okviru prirodnjačkog odjeljenja nalaze se paleontološka i mineraloškopetrografska zbirka. Slika 8: Dvorac Kralja Nikole Sadašnja stalna postavka Muzeja otvorena je 1999. godine, koncipirana tako da hronološki prikazuje kontinuirani razvoj i specifičnosti materijalne i duhovne kulture Bara. Izloženi muzejski materijal obuhvata različita vremenska razdoblja: praistoriju, antiku, srednji vijek, period turske dominacije i vrijeme vladavine kralja Nikole.45

44 JP Kulturni centar Bar, interna dokumentacija45 Ministarstvo kulture, sporta i medija RCG (2007) Muzeji Crne Gore, Podgorica, str. 151.



Izvor: Autor

3.5 Manifestacije

Termin manifestacija potiče od latinske riječi manifestare koja znači – objaviti, javno nastupati u svrhu zajedničkog izražavanja pripadanja jednom cilju. Savremeno značenje riječi manifestacija je karneval, festival, smotra, svečanost i drugo, a može se koristiti i termin – organizovani događaj. Najpoznatije manifestacije su upravo karnevali, a ključne osobine su izjednačavanje svih ljudi (bez obzira na status) i prepuštanje uživanju u veseloj atmosferi.

Prisustvo i brojnost posjetilaca, njihovo praćenje i razumijevanje kulturnih događaja potvrđuju da Bar ima izgrađenu publiku za kvalitetne kulturne programe, kako kod lokalnog stvanovništva, tako i kod gostiju barske rivijere, što ukazuje na potrebu da se blagovremeno osmisli kulturna ponuda koja će se realizovati tokom cijele godine.

U široj javnosti, Bar već uveliko slovi kao grad koji nudi pregršt različitih kulturnih i zabavnih dešavanja i sve više postaje istinsko odredište kulture koje traži da umjesto kulturnog ljeta ima kulturnu godinu. Niz manifestacija koje su se do sada utemeljile, a čiji su organizatori Kulturni centar, Turistička organizacija i nevladin sektor, zahtijevaju dobru plansku organizaciju i povezivanje svih resursa koji kreiraju razvoj kulturnog turizma, kao važnog segmenta objedinjene turističke ponude.

Manifestacije koje se održavaju u Baru tokom cijele godine su sljedeće:

LJETO SA ZVIJEZDAMA

Tokom jula i avgusta Turistička organizacija Bar organizuje muzičke koncerte sa izvođačima iz Crne Gore i bivših YU republika. Koncerti se održavaju na šetalištu kralja Nikole u Baru. MOTORIJADA U SUTOMORU

Održava se tokom prve polovine maja i septembra, okuplja motoriste iz zemlje i sa prostora bivše SFRJ. INTERNACIONALNI ATLETSKI MITING

Tradicionalna sportska manifestacija koja se održava prvog maja na sportskim terenima Madžarica u Baru. CRMNIČKE SPORTSKE IGRE

Manifestacija takmičarskog karaktera u nekoliko sportskih disciplina. Održava se u Virpazaru, svakog vikenda, od polovine jula do polovine avgusta. SUSRETI POLJOPRIVREDNIKA, VINOGRADARA, VOĆARA I PČELARA

Manifestacija koja, uz prigodan kulturno-zabavni program, promoviše poljoprivredne proizvode iz regije Skadarskog jezera. Održava se u Virpazaru početkom septembra. DANI ZAGRAĐA

Manifestacija zabavnog karaktera koje se odžava tokom jula i avgusta u naselju Zagrađe i upotpunjava turističku ponudu Sutomora.


http://www.visitbar.org/index.php?option=com_content&view=article&id=126%3Adani-zagradja&catid=66%3Amanifestacije&Itemid=190&lang=me

http://www.visitbar.org/index.php?option=com_content&view=article&id=127%3Asusreti-poljoprivrednika-vinogradara-vocara-i-pcelara&catid=66%3Amanifestacije&Itemid=190&lang=me

http://www.visitbar.org/index.php?option=com_content&view=article&id=128%3Acrmnicke-sportske-igre&catid=66%3Amanifestacije&Itemid=190&lang=me

http://www.visitbar.org/index.php?option=com_content&view=article&id=130%3Ainternacionalni-atletski-miting&catid=66%3Amanifestacije&Itemid=190&lang=me

http://www.visitbar.org/index.php?option=com_content&view=article&id=131%3Amotorijada-u-sutomoru&catid=66%3Amanifestacije&Itemid=190&lang=me

http://www.visitbar.org/index.php?option=com_content&view=article&id=129%3Aljeto-sa-zvijezdama&catid=66%3Amanifestacije&Itemid=190&lang=me


DAN EKOLOGIJE, TURIZMA I KULTURE

Održava se u Murićima u julu, a predstavlja svojevrsnu promociju turizma na Skadarskom jezeru. DANI MRKOJEVIĆA

Manifestacija koja se održava posljednje nedjelje jula u Pečuricama. Uz bogat kulturno zabavni program brojni gosti se mogu upoznati sa bogatom baštinom i tradicijom ovog kraja. BAR GITAR FEST

Zimska škola gitare čiji je cilj okupljanje najboljih mladih gitarista i profesora iz zemlje i okruženja. Održava se u januaru u Baru. MASLINIJADA

Održava se početkom decembra u Starom Baru. Predstavlja smotru čuvenih proizvoda sa ovog područja: maslina, maslinovog ulja i agruma upotpunjenu izložbom narodnih nošnji i kulturno zabavnim programom. FESTIVAL VINA I UKLJEVE

Održava se u Virpazaru u decembru. To su zabavne manifestacije različitog karaktera, u čast Skadarskog jezera, njegove ribe i čuvenog crmničkog vina. SUSRETI POD STAROM MASLINOM

Tradicionalna manifestacija, koja se održava od 1987. godine u novembru, a posvećena je dječjem stvaralaštvu i stvaralaštvu za djecu. Djeca se predstavljaju literarnim i likovnim radovima na temu “Maslina, mir, prijateljstvo’’. PORT CUP

Međunarodni odbojkaški turnir za žene, koji se održava u Baru, u avgustu, počev od 1992. godine . PLIVAČKI MARATON se održava od 1988. godine u avgustu kao tradicionalna sportska manifestacija koju čini plivački maraton na relaciji Sutomore (Hotel "Sozina") - Bar (Hotel "Topolica") u dužini od 5 km. BARSKI LJETOPIS

Održava se u Baru od 1988. godine tokom jula i avgusta, a predstavlja multimedijalni festival raznovrsnog sadržaja: pozorišne predstave, likovne izložbe, književne večeri, koncerti. "Mediteranski sajam knjiga" održava se u sklopu "Barskog ljetopisa" od 2003. g. kao najbolja ilustracija i odbrana prostora u kojem je nastao prvi, pisani, slovenski spomenik “Barski rodoslov”. INTERNACIONALNI TV FESTIVAL

Održava se od 1995. godine u novembru mjesecu i predstavlja smotru televizijskih ostvarenja i autorskih kreacija iz cijelog svijeta.

Slika 9: Internacionalni TV festival Slika 10: Susret pod Starom maslinom


http://www.visitbar.org/index.php?option=com_content&view=article&id=116%3Ainternacionalni-tv-festival&catid=66%3Amanifestacije&Itemid=190&lang=me

http://www.visitbar.org/index.php?option=com_content&view=article&id=117%3Abarski-ljetopis&catid=66%3Amanifestacije&Itemid=190&lang=me

http://www.visitbar.org/index.php?option=com_content&view=article&id=118%3Aplivacki-maraton&catid=66%3Amanifestacije&Itemid=190&lang=me

http://www.visitbar.org/index.php?option=com_content&view=article&id=119%3Aport-cup&catid=66%3Amanifestacije&Itemid=190&lang=me

http://www.visitbar.org/index.php?option=com_content&view=article&id=120%3Asusreti-pod-starom-maslinom&catid=66%3Amanifestacije&Itemid=190&lang=me

http://www.visitbar.org/index.php?option=com_content&view=article&id=121%3Afestival-vina-i-ukljeve&catid=66%3Amanifestacije&Itemid=190&lang=me

http://www.visitbar.org/index.php?option=com_content&view=article&id=122%3Amaslinijada&catid=66%3Amanifestacije&Itemid=190&lang=me

http://www.visitbar.org/index.php?option=com_content&view=article&id=123%3Abar-gitar-fest&catid=66%3Amanifestacije&Itemid=190&lang=me

http://www.visitbar.org/index.php?option=com_content&view=article&id=124%3Adani-mrkojevica&catid=66%3Amanifestacije&Itemid=190&lang=me

http://www.visitbar.org/index.php?option=com_content&view=article&id=125%3Adan-ekologije-turizma-i-kulture&catid=66%3Amanifestacije&Itemid=190&lang=me


Izvor: http://www.visitbar.org, 06.05.2012. Izvor: http://www.visitbar.org, 06.05.2012.

U želji da svaka organizacija očuva svoj identitet i autorstvo u već prepoznatim projektima i manifestacijama, a da Kulturni centar bude medijator koji će zaokružiti i uobličiti redosljed, vrijeme i kontinuitet njihovog održavanja, osmišljen je cjelogodišnji program kulturnih događaja u opštini Bar.

Osnovna ideja programa za 2012 .godinu je da svaki mjesec bude posvećen nekom segmentu kulture, a da pri tom očuvam kontinuitet svestranosti na način što bih obezbjedila da svakog mjeseca ima po najmanje jedan pozorišni, filmski, likovni, književni i muzički program, a samim tim dokažem da kultura nije sezonski posao:46

Januar- mjesec gitare Februar- mjesec humora Mart- mjesec filma

April- mjesec dječjeg stvaralaštva

Maj- mjesec likovne umjetnosti Jun- mjesec amaterizma

Juli- mjesec Festivala

Avgust- mjesec Festivala i mode

Septembar- mjesec edukacije

Oktobar- mjesec pozorišta i mjesec knjige

Novembar- mjesec prazničnih svečanosti

Decembar- mjesec tradicionalnih manifestacija

Priča o festivalskim aktivnostima Kulturnog centra Bar je bogata i afirmativna. Jasno je daje koncepcija da kultura u Baru nije sezonski posao već da se uspješno odvija tokom cijele godine. Narano da je tokom ljeti aktivnost znatno pojačana, što ima za cilj afirmaciju naše kulturne baštine, kao i istaknutih vrijednosti drugih sredina, širem krugu publike.Kultura je pravi promoter naše sredine jer je uspjela kvalitetnim multimedijalnim programima i internacionalnim karakterom da privuče znatan broj posjetilaca ovog dijela crnogorskog primorja. Zadovoljstvo je istaći da kultura u svom djelovanju nije usamljena, jer Kulturni centar ima veliku podršku opštine Bar i svih institucija i subjekata grada, što je veoma značajno za dalji rad. Na kraju treba istaći da pored provjerenog stručnog tima poslenika Centra, podizanju opšteg nivoa

46 JP Kulturni centar Bar, Program rada i finansijski plan za 2011. godinu, Bar, 2012,. str. 8.





kulturnih dešavanja u Baru doprinijela su i eminentna imena različitog profila umjetničkog izraza.

4. Potencijali razvoja kulturnog turizma u Baru

Posmatrajući analizu resursa kulturnog turizma Bara, možemo zaključiti da ovo područje ima veliki potencijal za razvoj kulturnog turizma. Dosadašnje turističke posjete kada je u pitanju kulturni turizam nisu zanemarljive, posebno kada su u pitanju vjerski turizam, odnosno kulturno-istorijski turizam, zatim manifestacioni, muzejski i umjetnički turizam.

Veliko bogatstvo kulturno-istorijskih spomenika iz svih epoha ljudskog razvoja značajna su osnova za razvoj istog vida kulturnog turizma. Zaljubljenici u istoriju biće zadovoljni cjelokupnom ponudom koju im Bar može pružiti. Zato treba i dalje da se radi na obogaćivanju turističke ponude i otvaranju kulturnih i istorijskih znamenitosti gostima i turistima iz cijelog svijeta.

Kulturno-istorijska dimenzija sastoji od dvije grupe elemenata od kojih prva obuhvata elemente kulturne dimenzije (arhitektura, slikarstvo, primenjena umjetnost - riznice, muzikologija, književnost...), a druga elemente istorijske dimenzije (prošlost manastira - istorija naroda i crkve, biografije i grobna mjesta znamenitih ljudi).

Religijski turisti odlaze u manastire zbog svoje intelektualne radoznalosti, ispovijedanja, obrazovanja i kulturnih sadržaja: arhitekture, bogoslužbenih tekstova, djela primenjene umje-tnosti, ikonostasa, freski, kripti sa moštima znamenitih ljudi, bogosluženja, liturgije.

Najbitniji, suštinski pokretač istinski religioznog čovjeka koji postaje turista, je da na svom hodočašću manastiru spozna osećaj mira, ljubavi, ljepote i svede račune sam sa sobom. Ono što još podrazumejva savremeni turizam, a što niko i nigdje u manastirima ne radi, je duhovno obučavanje posjetilaca. Uglavnom im se prezentiraju istorijski fakti o manastiru, pokazuju freske i objašnjava arhitektura.Iz ovog možemo zaključiti da veliki broj manastira, crkava, džamija na području barske opštine bi u potpunosti moglo ispuniti očekivanja i želje vjerskih turista, samo to treba uobličiti u kvalitetan turističko-kulturni proizvod.

Bar je grad koji razumije i traži kulturne sadržaje. Prisustvo i brojnost publike, praćenje i razumijevanje kulturnih događaja potvrđuju da Bar ima izgrađenu publiku za kvalitetne



kulturne događaje. Veliki broj manifestacija iz svih segmenata života i društva, od kojih su veoma poznati, ne samo u regionu nego i šire, mogu doprinjeti razvoju manifestacionog kulturnog turizma, koji će najviše doprinjeti blagostanju lokalnog stanovništva.

Ne manje značajan kada su u pitanju potencijali kulturnog turizma u Baru jeste razvoj kongresnog turizma. Hotel "Princess", smješten u samom centru grada kao jedan od najbitnijih segmenata svog poslovanja ističe konferencijski turizam. Konferencijska ponuda hotela pruža odlične mogućnosti za različite oblike poslovnih okupljanja: konferencija, seminara, kongresa, simpozijuma, poslovnih sastanaka i radionica. U svakoj sali je ugrađena najsavremenija audio-vizuelna oprema. Blizina saobraćanijh centara, tj. laka dostupnost svih vidova saobraćaja samo je dodatna prednost razvoja ovog vida kulturnog turizma.

Ne treba zanemariti ni mogućnost razvoja umjetničkog i edukativnog turizma, za čiji razvoj bi posebno trebao biti zadužen Kulturni centar Bar.

Međutim, da bi se u najmanjoj mjeri mogli relizovati ovi potencijali potrebno je mnogo raditi, prvenstveno na stvaranju prepoznatljivog turističkog proizvoda, njegovoj promociji, zaštiti i očuvanju resursa koji se koriste, edukaciji i uključivanju stručnog kadra čija je uloga najbitnija. U daljem tekstu dati su svi nedostaci kada je u pitanju trenutna ponuda kulturnog turizma, kao i budući planovi kada su u pitanju obogaćivanje turističke ponude Bara, stvaranje kulturno-turističkog proizvoda, i njegova zaštita i očuvanje.

4.1 Nedostaci ponude kulturnog turizma Bara

Pojam "kulturni turizam" se u Crnoj Gori zadnjih godina veoma mnogo spominje, prvenstveno kao smjer u kojem bi se naša turistička ponuda trebala razvijati jer je naša zemlja veoma bogata kulturnim resursima.

A zapravo, niti su ti potencijali baš iskorišćeni (prvo bi ih trebalo prepoznati pa onda razviti i konačno upakovati kao turistički proizvod), niti su turisti koji nam dolaze primarno za njih zainteresovani. Naš se turizam još prvenstveno bazira na magična tri S – sea, sun, sand (more, sunce, pijesak), iako su se motivi putovanja od zlatnog doba masovnog turizma druge polovine dvadesetog vijeka dosta izmijenili pa se dio globalnih trendova "prelio" i preko naših granica.

Iako se svake godine izdvajaju državna sredstva za razvoj kulturnog turizma, još se nije uspjela promjeniti dominantna slika Crne Gore kao zemlje odmarališnog i kupališnog turizma niti su se u većoj mjeri razvili prepoznatljivi kulturno-turistički proizvodi. Jedan je od razloga za takvo stanje je i slaba edukovanost turističkih radnika o tome šta je kulturni turizam i kako ga treba razvijati.



Bar je bogat kulturno-turističkim resursima, za sada, u većem broju, potencijalnim. A njihovo postojanje, odnosno brojnost, ne znači i razvijenost kulturnog turizma. Da bi se razvio kulturni turizam, svi ti potencijali moraju se aktivirati i učiniti atraktivnima, i za turiste i za lokalno stanovništvo. A ako se oni sačuvaju za buduće generacije turista i lokalnog stanovništva, tada je riječ o održivom kulturnom turizmu, kojemu Crna Gora teži. Ne smije se zaboraviti da kultura uvijek privlači turiste, ali nju treba pokazati, jer je često nevidljiva ili skrivena. I zato je u kulturnom turizmu ključno aktiviranje i oživljavanje kulturnih potencijala, koji moraju biti atraktivni, odnosno animirani. Postoji više problema koji se javljaju u kulturnom turizmu u Baru, a oni su:

nedovoljno razvijen sistem kulturne statistike, nedovoljna znanja koordinatora projekata o kulturnom menadžmentu, nepostojanje prepoznatljivog kulturno-turističkog proizvoda, površno znanje lokalnog stanovništva o spostvenoj kulturnoj baštini, nedovoljna ili loše organizovana promocija, nedovoljna saradnja između sektora kulture i turizma, nepostojanje savjetodavne institucije za organizatore kulturno-turističkih inicijativa.

Nedostatak statističkih podataka u području kulturnog turizma, na primjer evidencija broja posjetilaca kulturnih ustanova, lokaliteta i slično, među kojima je mnogo i turista, onemogućuje i izradu konkretnih strategija i planova kulturnog turizma.

Samo obrazovani stručnjaci, sa kvalitetnim znanjem iz kulturnog menadžmenta, mogu jedan kulturno-turistički potencijal aktivirati kulturno, edukativno i tržišno. Ovo je neophodno, jer kako za Bar, tako i za državu strateški orijentisanu prema razvoju kulturnog turizma i svih njegovih, kulturnih i umjetničkih potencijala, nužni su školovani i stručni ljudi.

Jedan od najvećih problema jeste da Bar nema prepoznatljiv kulturno-turistički proizvod koji bi bio rezultat razvoja ovog vida turizma, a ujedno i sastavni dio turističkih aranžmana agencija, i sveukupne ponude Crne Gore . U tom smislu potrebno je istražiti šta je uzrok tome, da li je to nekreativnost kulturnih i turističkih predstavnika i zaposlenika, nedovoljna znanja iz kulture i turizma, nezainteresovanost i neaktivnost lokalnih organa?

U Baru prevladava nedovoljna svijest o kulturnoj baštini, posebno kod mlađih generacija, pa se ona ne shvata kao turistički resurs, niti se razumiju prednosti kulturnog turizma. Stoga je nužno podići nivo osveštenosti i znanja o lokalnoj baštini tako da se razvije sistem obrazovanja, kratkoročan i dugoročan, te osmišljavati programe koji će na lokalnom, ali i regionalnom nivou omogućiti razumijevanje kulturnog turizma, njegove vrijednosti i uloge u turističkoj ponudi, i na taj način dobiti podrška stanovništva za brigu, tj. očuvanje kulturnih resursa koji ih okružuju.

Iako se promociji kulturnog turizma posljednjih godina pridaje veliki značaj, posebno na tome rade Turistička organizacija Bar i Kulturni centar Bar, ona nije na nivou koju zaslužuje. Zbog



toga treba pojačati aktivnosti promocije kulturnog turizma. Na primjer, lokalni turistički i kulturni organi, i Turistička organizacija Bar treba li bi nastupiti, osim turističkih sajmova, posebno na sajmovima kulturnog turizma u:47

Njemačkoj - "KulturReisen", Štutgard Francuskoj - "Salon International Du Patrimoine Culturel", Pariz Italiji - "Borsa Mediterranea del turismo archeologico", Paestum i Italiji - Međunarodni sajam kulturnog turizma "Art & Tourism", Firenca

S obzirom na raznoliku, kvalitetnu i relativno dobro očuvanu baštinu, opština Bar se treba još snažnije raditi na promociji na međunarodnom tržištu, ali treba ozbiljnije razmišljati o prezentaciji kulturnog turizm u novim, tzv. virtualnim medijima, putem internet prezentacija i portala, CD i DVD -ova, društvenih mreža, jer je internet naša svakodnevica, kao i potencijalnih turista.

Jedan od ozbiljnih problema je nedovoljna saradnja između kulturnog i turističkog sektora. Premda su kultura i turizam upućeni jedno na drugo, njihova saradnja se teško ostvaruje, jer svaki sektor radi za sebe, teško se sporazumijevaju i nemaju stalne i dobro koordinirane odnose, bez obzira koliko se ka tome teži. Tu je nužna međusektorska saradnja, ali ona se mora uspostaviti na svim nivoima administracije: državnoj, lokalnoj i regionalnoj.

Tek na takav način stvori će se preduslovi za koordinaciju kulturnih i turističkih politika. A kada se donesu zajednički razvojni planovi i strategije u resornim ministarstvima (kulture i turizma), dakle na državnom nivou, tada tu praksu trebati implementirati na regionalnm i lokalnom nivou. Što znači da bi aktivnu ulogu razvoja kulturnog turizma trebalo preuzeti lokalna turistička organizacija.

Takođe, postoji povećana potreba da organizatori potencijalnih kulturno-turističkih projekata prevladaju vlastita neznanja i dobiju odgovarajuće informacije na koje načine tim projektima dati tržišnu vrijednost. To je posebno izraženo kod manje aktivnih i financijski slabijih organizatora, javljaju se i problemi pronalaženja financijskih sredstava i van državnih organizacija, održivi razvoj i upravljanje njime, odnosno menadžment održivog razvoja kulturnog turizma itd.

Većina naših kulturnih resursa ima sljedeće probleme:

putokazi do njih ne postoje ili su loše postavljeni i često zbunjujući nedostatak interpretacije, odnosno gdje ona i postoji prevladava naučni, istorijski prikaz te su prezentacija i interpretacija u neskladu sa očekivanjima posjetilaca lokaliteti su infrastrukturno slabo opremljeni, teško dostupni, posebno autobusima, te su mnogi zapušteni što ima negativan odraz na zadovoljstvo posjetilaca (vrijeme i napor da se stigne do određenog lokaliteta nije adekvatno doživljaju) i sveukupnu potrošnju

47 http://www.kulturni-turizam.com/, 16.05.2012.




u nedostatku pravilnog upravljanja ugrožena je i održivost onih lokaliteta koji trenutno primaju veći broj posjetilaca, a da za to nisu odgovarajuće pripremljeni nematerijalno kulturno dobro, izvan konteksta festivala i svetkovina, nema adekvatnu distribuciju te se obezvrjeđuje neodgovarajućom prezentacijom i turističkom prodajom

Kulturne institucije sadrže sljedeće nedostatke:

posjećenost niža od optimalne, izražena sezonalnost potražnje i zavisnost o izletima vremenska nepristupačnost muzeja i galerija, a to se posebno odnosi na radno vrijeme tokom vikenda ili rano zatvaranje u "špicu" sezone slaba ponuda popratnih sadržaja s mogućnošću ostvarivanja dodatne potrošnje posjetilaca iako većina ima određene letke i brošure, oni se izdaju u nedovoljnom tiražu da bi zadovoljili turističke potrebe

Međutim, i kulturna događanja i manifestacije suočavaju se s određenim problemima koji utiču na njihov turistički potencijal i uključivanje u kulturnu turističku ponudu destinacija, a to su prvenstveno:

nedostatak popratnih sadržaja i usluga kojima bi se ostvarila potrošnja posjetilaca usmjerenost organizatora na program, pri čemu su zanemareni ostali aspekti kvalitetne organizacije (dodatni sadržaji, informativni materijali, doček gostiju... zanemareno kontinuirano školovanje organizatora slaba integracija u turističku ponudu s obzirom na neuključenost u paket aranžmane usmjerenost na lokalno, te djelimično regionalno tržište, čak i za festivale koji se organizuju tokom ljeta.

Ono što sam zaključila prilikom pisanja ovog istaraživačkog rada jeste slab ‘inter’ i ‘intra’ sektorski protok informacija, pa tako zaposleni u turizmu često bespotrebno troše vrijeme na prikupljanje informacija o kulturnoj ponudi destinacije, jer ne postoji sistem koji sve podatke objedinjuje i pravovremeno ih informiše. Takođe, zakonodavstvo trenutno ne stimuliše kulturne institucije na bolje poslovne rezultate.

Postoje nedostaci i kada su u pitanju marketinške aktivnosti lokalnih organa i TO Bar:

posjetioci veoma teško nalaze informacije o kulturnim turističkim atrakcijama i ponudi nedostaju kvalitetni promotivno-informativni materijali zbog nedostatka generalne orijentacije na razvoj kulturnog turizma, pojedinačne marketinške aktivnosti ostaju slabo podržane od strane lokalnih turističkih organa i preduzeća nedostatak sredstava za promociju može se ublažiti udruživanjem kulturnih institucija i turističkih agencija, i njiovom zajedničkom promocijom

4.2 Projekcija nužnih mjera i aktivnosti u domenu zaštite i unapređenja valorizacije kulturno-turističkih resursa



Prilikom istaživanja i prikupljanja literature, za razvoj kulturnog turizma, odnosno zaštitu kulturnih resursa veoma je značajan Generalni urbanistički plan Opštine Bar do 2020. godine. U planu su date opšte smjernice razvoja kulturnog turizma i mjere zaštite, sa tačnim zonama u kojima bi se trebao razvijati određeni vid kulturnog tuirzma. Posebna pažnja se treba posvetiti zaštiti kulturno-istorijske baštine, pa je u Planu posebno obrađen taj aspekt.

U zoni zahvata Morskog dobra nalaze se sledeći registrovani spomenici: manastir Bogorodice Ratačke između Sutomora i Bara. Stari Bar, koga i dalje treba njegovati kao jedinstven muzej arhitekture pod vedrim nebom, i treba ih značajnije uključiti u turističku ponudu unošenjem određenih novih sadržaja.

Pored već postojećih, moguće je formirati niz atraktivnih, zanatskih radionica sa prodajnim prostorima, radionica za izradu i prodaju suvenira, manjih prodajnih galerija sa slikarskim ateljeima i slično unapređenje postojećih vidova manifestacionog, i kongresnog turizma na Barskoj rivijeri za proširenu sezonu (posebno organizovanjem sportskih manifestacija, revitalizacijom kulturnih dobara i organizovanjem novih kulturno-zabavnih manifestcija i dr.).

U planu je i organizovanje kongresnog turizma u samom gradu Baru; razvoj manifestacionog turizma u Baru i Sutomoru; organizovanje vidova izletničkog-spomeničkog, manifestacionog i etnološkog turizma (na motivima spomenika i seoskih ambijenata i arhitekture) u zaleđu barske opštine.48

Sva kulturna dobra u obuhvatu područja GUP-a koja se mogu uključiti u turističke motive biće uređena za turističke posjete, odnosno u odgovarajućoj meri zaštićena od mogućeg ugrožavanja od strane posetilaca, uz obezbeđivanje saobraćajnih pristupa sa parkinzima i kompletne komunalne opreme.

Uređenje svih dobara biće izvršeno po uslovima nadležnih institucija za zaštitu nepokretnih kulturnih dobara, odnosno u skladu sa režimima zaštite Morskog dobra.

Stari Bar kao najznačajnije kulturno dobro biće uređen na osnovu javnog anketnog/programskog konkursa (u okviru programskih uslova nadležne institucije za zaštitu nepokretnih kulturnih dobara) i urbanističkog projekta prema najboljem konkursnom rešenju.49 Za uređenje ostalih dobara biće urađeni odgovarajući urbanistički projekti, odnosno urbanističko-tehnički uslovi. Turistički kompleksi - formirani, započeti i novoplanirani, kao prostori intenzivne komercijalne izgradnje osnovnih turističkih smještajnih sadržaja, predviđeni su na lokalitetima od istorijskog kompleksa Topolica do ušća Železničke rijeke i priobalnog dijela Šušnja u Baru, u priobalnim djelovima Sutomora, Maljevika, Čanja I i Čanja II, kao i u priobalnim prostorima Komine, Utjehe i Bušata.

48 Opština Bar (2007) Generalni urbanistički plan Bara do 2020., str.83.49 JP Kulturni centar Bar (2010) Program rada i finansijski plan za 2011. godinu, str. 15.



Zaštita i uređenje kulturnih dobara, konzervacija, restauracija i uređenje nepokretnih kulturnih dobara (Stari Bar, dvorac Kralja Nikole, manastir Ratac, tvrđave i dr.) podrazumjevaju izgradnju pristupnih parkinga sa hladovitim odmorištima, informativnih punktova i tabli, sani-tarnih objekata i objekata ugostiteljstva i trgovine primjerenih karakteru baštine (u okviru uslova nadležnih institucija zaštite).

Kulturno-istorijski spomenici su različiti po lokaciji, namjeni, položaju u prostoru, veličini, kao i po vremenu nastanka i drugim karakteristikama. Svi ti spomenici zajedno svedoče o postojanju i trajanju nastanjenosti ljudi u ovom prostoru a svaki od njih pojedinačno svedoči o potrebama ranije živećih lokalnih zajednica ili delova tih zajednica ljudi u ovom prostoru ili potrebama pojedinačnih ljudi.

Novi intenzivna izgradnja svih vrsta objekta kako infrastrukture tako i suprastrukture, govoreći uopšte, u latentnom je sukobu kako sa identifikovanim objektima spomeničkog nasljeđa tako i sa onim nasljeđem za koje se može opravdano pretpostaviti da postoji ali da još nije otkriveno jer se za određene lokalitete koji su neizgrađeni, ili su djelimično izgrađeni sa dosta osnova može pretpostaviti da su potencijalno vredni prostori sa aspekta arheologije.

Tipičan je u tom smislu dio prostora Topolice gde su u zoni tzv. trikonhalne crkve mogu očekivati u drugi nalazi, kao i djelovi prostora u okolini Starog grada Bara, tvrđave Nehaj i drugdje. Pritom, nova izgradnja ne ugrožava samo zemljišta od arheološkog interesa, naprotiv ona ugrožava cjelokupno fizičko nasljeđe ovoga prostora i to kako pojedinačne objekte, grupe objekata, ambijentalno vredne prostore, i slično tako i sliku prirodnog i antropogenog pejzaža.

Zakonima koji je država Crne Gore donosila tokom dužeg perioda obrađivač GUP-a družan je da predvidi planske mere kako za zaštitu kulturnog nasleđa tako i da odredi smernice i pravila za izgradnju koji se odnose na objekta kulture neposredno ili u prostorima u kojima se ti objekti ili grupe objekata nalaze.

Nepokretna kulturna dobra su svojevrsni identitet određenog prostora, svjedočanstvo života i njegovog trajanja uopšte i u određenim segmentima vremena. Nepokretna kulturna dobra su svojevrsna istorija ili preciznije materijalizovana memorija određenog prostora.

Objekti nasljeđa kulture na području GUP-a Bara veoma su dobar prijmer koji pokazuje kako se razni istorijski procesi bilježe u tlo odnosno prostor, kako smjene državnih, religijskih i drugih sistema obilježavaju svoje vrijeme. Služba zaštite je razvila savremenu metodologiju rada koja podrazumjeva sukcesiju nekoliko faza rada čiji ukupan rezultat treba da bude traganje za vrednostima potencijalnog spomeničkog nasleđa. Ukratko, zaštita spomenika kulture ima, u osnovi, četri osnovne faze.

Prva faza je istraživanje svega onoga što može biti spomenik kulture odnosno nasleđe određenog prostora u nekom istorijskom vremenu. Faza istraživanja je veoma kompleksna i obuhvata veoma mnogo različitih postupaka



Druga faza je rad na fizičkoj zaštiti spomenika radi obezbeđivanja njegovog rajanja, funkcionisanja i dr. Treća faza je proglašavanje objekata od spomeničkog značaja tj. objavljivanje da neki objekat ili grupa objekata ima spomeničke vrednosti Četvrta faza je prezentacija spomenika tj. njihovo uključenje u aktivni život područja ili naselja.

Pošto se ova ekspertiza radi za potrebe revizije Generalnog urbanističkog plana Bara, nastoji se da sve spomenike bilo da su oni proglašeni i kategorisani, bilo da oni nisu kategorisani, pa čak nisu ni proglašeni, tretiraju na način kao da se radi o proglašenim i kategorisanim spomenicima.

U daljem razvoju službe zaštite, shodno novim saznanjima i usavršavanju rada službe neproglašeni spomenici biće jednog dana vjerovatno proglašeni i kategorisani, oni koji su proglašeni a nisu kategorisani biće kategorisani, što je normalan red stvari u postupcima i djelatnosti službe zaštite.Tako da će u budućnosti kategorizacija kulturno-istorijskih spomenika biti raspoređena u devet grupa antropogenog nasleđa.

Za sve vrste spomenika koji se nalaze na teritoriji GUP-a Bara pokušaće se odrediti urbanističke mjere zaštite i to kao plansku i praktičnu mjeru zaštite.

Urbanističke mere zaštite se u principu dijele na opšte i posebne. Opšte se odnose na urbanističke principe zaštite spomenika, a posebne se odnose na grupe spomenika ili pojedinačne spomenike.

Opšte mjere zaštite u stvari obuhvataju opšte principe urbanističkog planiranja i politike urbanizma koji treba da na odgovarajući način zaštite spomenike kulture, i to preko instrumenata zaštite prostora koga zahvataju sami spomenici, kao i prostora koji je okruženje spomenika. U tom smislu predlažu se sljedeće opšte mjere zaštite spomenika:

Kad se radi o arheološkim lokalitetima za sva identifikovana arheološka zemljišta treba utvrditi granice tih zemljišta prema saznanjima službe zaštite, za ta zemljišta unapred proglasiti odgovarajući tretman odnosno režim zaštite tj. na odgovarajući način objaviti kako bi svi zainteresovani korisnici prostora unapred znali šta se na tim zemljištima može, odnosno ne može raditi i pod kojim uslovima

Kada se radi o ambijentalnim cjelinama, detaljnom analizom treba ustanoviti bitne elemente odnosno karakteristike ambijenta, kao što su primarna namjena objekata, njihova forma, volumen, materijal, boja i dr.

Slika spomenika, odnosno vizuelna prezentacija spomenika kulture je bitan elemenat njegove vrednosti bar kada se radi o spomenicima koji imaju markantne pozicije u prostoru kao što su



npr. aktopolske pozicije Starog Bara, Haj-Nehaja ili da se radi spomenicima koji imaju veliki istorijski značaj kao što je dvorski kompleks na Topolici.

Kada se radi o ovakvim spomenicima ne treba štititi samo prostor oko spomenika već treba tretirati znatno širi prostor od zone zaštite. Širi prostor u ovom smislu znači da se ustanove putevi i pristupi, pješački i korski, da se identifikuju vidikovačke pozicije odnosno vizurne tačke odakle sagledava spomenik u cjelini, panoramski, silueta spomenika i dr.50

Studija vizuelne prezentacije spomenika kulture treba da bude bitan elemenat buduće prakse planiranja unutar GUP-a Bara, očuvanje slike spomenika je deo brige o zaštiti spomenika i svojevstan način njihovog uključenja u današnji život građana i naselja.

Kad se radi o velikim spomenicima ili grupama spomenika oni moraju biti opremljeni za prihvat posjetilaca što podrazumeva uređene prilaze, parkinge za automobile i autobuse, mokre čvorove, prostore za boravak organizovanih vodičkih službi, prostore za službu informacije i prodaju publikacija, razgledinica, suvenira i dr. Najvrednije nasljeđe GUP-a Bara treba da bude prezentovano kroz izdavanje razglednica, postera i monografija raznih oblika (velika, srednja, mala) na nekoliko svetskih jezika.

Posebne mjere zaštite za Stari Bar

Dosadašnjim arheološkim i drugim radovima identifikovani su najvažniji i najvredniji objekti od kojih su neki obnovljeni i privedeni raznim funkcijama. Rad na rekonstrukciji objekata treba nastaviti u granicama mogućeg, odnosno treba uzeti u obzir kulturološke i finansijske aspekte problema. Obnovljenim objektima treba odrediti odgovarajuće namjene, a ostatke objekata koji se ne mogu obnoviti treba pretvoriti u neku vrstu arheološkog parka.

Cio ulični sistem Bara treba osposobiti za bezbjedno kretanje pješaka. Među funkcijama koje treba da budu smještene unutar zidova tvrđave treba naći mjesta za prezentaciju istorije i kulture Starog Bara, od arheoloških nalaza preko fotografija do dokumentacije o arheloškim, kulturološkim i drugim aktivnostima u vezi ovog naselja.

4.2.1 Predlog planskih mjera i aktivnosti NP Skadarsko jezero

Kulturna dobra Nacionalnog parka Skadarsko jezero od izuzetne su važnosti kada je u pitanju razvoj kulturnog turizma. Zaštita i promocija tih dobara zahtjeva i niz mjera koje trebaju da se primjene, a one su date u nastavku teksta.

Na osnovu analize i utvrđivanja postojećeg stanja kulturno-istorijskog nasljeđa Parka sa užim okruženjem, u dugoročnom planskom periodu nameće se potreba definisanja strateškog cilja -

50 Opština Bar, Generalni urbanistički plan Bara do 2020., 2007., str.92.



zaštite, valorizacije i promovisanja kulturnih vrijednosti, kojim se treba rukovoditi u realizaciji budućeg planskog koncepta.

Predviđenim strateškim ciljem predlažu se mjere i aktivnosti u čijoj bi pripremi i realizaciji trebale da učestvuju relevantne institucije, set aktivnosti koje će obaviti JPNPCG i Nacionalni park Skadarsko jezrero, i određene mjere i aktivnosti međuinstitucionalnom saradnjom.

Akteri koji mogu biti uključeni na zaštiti i poboljšanju nezadovoljavajućeg stanja kulturnog nasljeđa su: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, Ministarstvo kulture, sporta i medija, Ministarstvo održivog razvoja i turizma, JPNPCG, Nacionalni park Skadarsko jezero, Ekspertske organizacije (fakulteti, instituti), lokalna samouprava i stanovništvo, NVO i donatorske organizacije.

Prvi cilj je očuvanje i unapređenje spomenika kulture i izvornog graditeljskog nasljeđa. Analiza postojećeg stanja nepokretnih spomenika kulture i tradicionalnog graditeljskog nasljeđa, ukazuje na činjenicu da je sveukupna kulturno-istorijska baština na prostoru Skadarskog jezera zanemarena, nezaštićena i u velikom dijelu devastirana i degradirana.

Fizička i pravna zaštita spomenika kulture ogleda se u sprovođenju brojnih mjera zaštite i očuvanja od propadanja i sprečavanja daljih vidova devastacija. Sanacija i obnova spomenika nisu u nadležnosti Javnog preduzeća i Parka. Međutim, iniciranje i podržavanje projekata mogu donekle pokrenuti konkretne mjere kod institucija zaštite, u interesu ublažavanju negativnih posljedica kulturnih i graditeljskih dobara Parka.

Perspektivu za održavanje spomenika kulture u Parku treba sagledati u razvoju turizma, gdje je ovaj fond jedan od bitnih elemenata turističke atraktivnosti. Važan zadatak i istraživački akcenat treba dati stručnoj obradi i dokumentovanju stanja još uvijek očuvanih cjelina autentičnog narodnog graditeljstva ovog prostora, u cilju njihove valorizacije i fizičke i pravne zaštite.

Idući cilj je očuvanje i prezentacija pokretnog fond kulturnoistorijskog nasljeđa.

Raznovrsno materijalno stvaralaštvo pokretnog fonda kulturne baštine regiona, podstaklo je prikupljanje predmeta etnografskog, istorijskog i tehničkog karaktera, kao i rijetku foto dokumentaciju Skadarskog jezera. Sakupljeni materijal je sistematizovan po tematskom principu u nekoliko zbirki koje prezentuju specifičane djelatnosti i krajeve ovog prostora.

Tokom daljeg sakupljačkog rada, mogle bi se formirati i druge zanimljive zbirke sa istorijskim i kulturnim temama karakterističnim za Jezero.

Za trajnu prezentaciju i pravilno čuvanje eksponata, neophodan je adekvatan prostor, kojeg Park za sada nema. Stoga bi bilo važno, uz saradnju sa nadležnim institucijama, inicirati projekte revitalizacije jedne od tvrđava na Jezeru, koja bi se ciljano privela namjeni muzejskog tipa za kulturnu baštinu (pr. tvrñava Besac iznad Virpazara ili neka od brojnih napuštenih kuća u okolini)



Lokalna samouprava takođe bi imala neposredan interes da se na njenoj teritoriji formira muzej ili centar za posjetioce, sa muzejskim fondom koji bi predstavljao njen kulturni i razvojni potencijal.

Posebni cilj bi bila i digitalizacija i promovisanje kulturno-istorijskog nasljeđa. Da bi se na savremen način sprovodilo dokumentovanje i ažuriranje sveobuhvatnih podataka o kulturno-istorijskom nasljeđu, neophodno je uvoñenja digitalizacije, kao metod novog načina rada, na osnovu kojeg se mogu sprovoditi raznovrsni vidovi promovisanja i prezentovanja kulturne baštine.

Neophodne aktivnosti kada je u pitanju zaštita kultuno-istorijskog nasljeđa su sljedeće:51

• Koordinacija sa relevantnim institucijama koje se bave zaštitom kulturnih dobara • Kontinuirana kontrola stanja spomenika • Sprječavanje svih vidova nelegalne gradnje na kulturnim dobrima i njihovom okruženju • Učešće u planiranju revitalizacije spomenika sa nadležnim institucijama • Insistirati i podsticati privoñenje namjeni spomenike fortifikacionog karaktera kod relevantnih ustanova • Stručna pomoć u sakupljanju i dopuni postojećih podataka • Praćenje svih aktivnosti pri izvoñenju sancionih radova na spomenicima kulture

Takođe, neophodno je napraviti digitalizacija i promovisanje kulturno-istorijskog nasljeđa gdje su prioriteti:52

Elektronsko dokumentovanje kulturne baštine i prezentovanje putem štampanog materijala Ažuriranje baze podataka po segmentima (dokumentovanje stanja spomenika, vrijednih objekata i cjelina i dr.) Ažuriranje bibliografije kulturno-istorijskog nasljeña Skadarskog jezera Evidentiranje i dokumentovanje pokretnog fonda: crkvene knjige, ikone, arheološki nalazi i ostala artefakta od značaja za kulturnu baštinu Digitalizacija starih fotografija i umjetničkih slika sa motivima Parka Plan upravljanja - Nacionalni park Skadarsko jezero 2011-2015

Na osnovu sopstvenih istraživanja sa terena, kroz literaturu i arhivsku građu i odabrane fotodokumentacije, izrada i štampanje stručnog i promotivnog materijala (tekstovi, katalozi, lifleti, brošure). Tako da bi posljednji cilj bio unapređivanje informativno-prezentaciono edukatiovnih sadržaja kulturno-turističke ponude Parka.

4.3 Predlog administativnih mjera i aktivnosti

51 JPNPCG (2010) Plan upravljanja NP Skadarsko jezero 2011-2015, Podgorica, str. 60.52 JPNPCG (2012) Izvještaj o realizaciji programa upravljanja NP Skadarsko jezero za 2011. godinu, Podgorica, str.

11.



Administrativne mjere imaju za cilj unapređenje organizacionih sposobnosti nadležnih organa i podizanje njihove organizacije na viši nivo pomoću angažovanja odgovarajućeg admi-nistrativnog, naučnog i tehničkog osoblja koje se bave, konkretno u ovom slučaju, pitanjima razvoja kulturnog turizma.

Svaka država, pa i naša obezbjeđuje dio svojih sredstava na kontinuiranu kontrolu i praćenjestanja kulturne baštine i resursa, odnosno kulturno-istorijkih spomenika.

Središnje tijelo nadležno za ove poslove jeste Ministarstvo kulture, koje koordinira rad i obavlja upravljačke, organizacijske i administrativne poslove. Međutim, kako bi se uopšte stvorio kvalitetan i prepoznatljiv proizvod kuturnog turizma, i prepoznatljiva turistička destinacija, Ministarstvo održivog razvoja i turizma preuzima vodeću ulogu u razvoju kultunog turizma i zaštite njegovih resursa.

Osim toga, da bi se planovi razvoja ovog vida turizma sproveli, treba biti uključen širok spektar različitih subjekta, od organa lokalne samouprave, organa državne uprave na nacionalnom nivou, stručnih organizacija, javnih ustanova (zavoda, agencija i dr.), zatim predstavnika privatnog sektora i sektora civilnog društva.

Još uvijek u našoj državi ne postoje pravno regulisane sankcije za kršenje propisa u oblasti kulturnog turizma, odnosno kulturnih resursa i baštine, što objašnjava zašto nadležni subjekti posvećuju malo pažnje ovom segmentu turizma i kulture.

Administracija u oblasti kulturnog turizma, i kulture uopšte ima nedovoljan broj službenika. Kada je u pitanju JP Kulturni centar Bar, veoma je mali broj kadrova koji se bave isključivo kulturno-turističkim djelatnostima, svega osam. Samim tim, može se zaključiti da se još uvijek pitanje resursa kulturnog turizma ne valorizuje u onoj mjeri koliko bi trebalo, pa samim tim i razvoj kulturnog turizma stagnira. Opština i država, prije svega mora da razvije posebnu službu koja će se baviti zaštitom kulturnih dobara, odnosno za Bar posebno kulturno-istorijskim spomenicima i njihovom turističkom valorizacijom.

Glavne administrativne mjere su:

osnivanje agencije za zaštitu kultunih dobara sa sljedećim osnovnim odgovornostima: - prikupljanje podataka, analiza izvještavanja u vezi podataka- izdavanje dozvola za turističku valorizaciju kao aktivnosti posebnih jedinica - izdavanje dozvola potrebnih za stavljanje objekata u turističke svrhe- inspekcijske službe kao aktivnosti posebnih jedinica- oformiti tim stručnjaka koji će posebno raditi na otkrivanju, promociji i afirmaciji

turističko-kulturnih atraktivnih resursa lokalna samouprava treba da ojača brojnost i kapacitet kadrova organa zaduženih za razvoj selektivnih vidova turizma ( u ovom slučaju kulturnog turizma) i održivog razvoja. Treba



afirmisati programe obuke i aktivnosti podizanjem nivoa svijesti za subjekte koji podliježu ovim propisima i za opštu javnost kako bi se osigurala pravilna primjena zakona iz oblasti zaštite kulturnih i turističkih dobara. usaglasiti sadržaj sektorskih strategija i akcionih planova sa prioritetima i ciljevima Nacionalne strategije održivog razvoja. Vlada i ministarstva kojih se to tiče bi trebali pomiriti sadžaj strateških dokumenata i koordinirati njihovu implementaciju. saradnja lokalne samouprave sa NVO sektorom koji se bavi zaštitom kulturnih dobara,razvojem kulturnog turizma, organizovanjem različitih manifestacija... izvršiti izmjene i dopune postojećeg Zakona o zaštiti spomenika kulture ili sačiniti novi koji bi bio usaglašen sa međunarodnim standardima donijeti poseban podzakonski akt kojim bi se regulisalo neriješeno pitanje zaštite podvodnih spomenika kulture, posebno arheoloških lokaliteta i formirati službu za njihovo istraživanje i zaštitu omogućiti da se izvrši popis i valorizacija (sa elektronskom bazom podataka) ukupnog spomeničkog nasljeđa (nepokretnog i pokretnog) na teritoriji Bara i Crne Gore, bez obzira u čijem je vlasništvu ojačati kapacitete organa odgovornih za sprovođenje propisa da bi se obezbijedila djelotvorna primjena zakonskih odredbi obezbijediti stručno usavršavanje kadrova putem specijalizacija, razmjene stručnjaka, studijskih boravaka u zemlji i inostranstvu omogućiti visoko obrazovanje u oblasti konzervacije i restauracije.

4.4 Očekivani ekonomski i socijalni efekti kulturnog turizma

U svijetu je danas prisutan trend porasta interesa za kulturnim turističkim proizvodima, a WTO predviđa da će tržište kulturnog turizma biti jedno od pet vodećih segmenata turističkog tržišta u budućnosti. Tako kulturni turizam postaje sve značajnija forma turizma sa mnogostrukim pozitivnim implikacijama na socio-ekonomskom planu. On omogućava finansijsku podršku očuvanju, revitalizaciji i promociji dobara kulturne baštine. Doprinosi finansijskoj i organizacionoj nezavisnosti kulturnih institucija i organizacija, kao i procesu decentralizacije kulture.

Ogroman je finansijski efekat koji kulturni turizam ima na razvoj privreda mnogih zemalja, a posebno zemalja u razvoju, kao što je Crna Gora. Razvoj kulturnog turizma u državama (pokrajinama, gradovima, mestima) ima ne samo materijalne već i tzv. nematerijalne efekte kao što su razvijanje svesti i briga o sopstvenim kulturnim vrednostima, kreiranje kulturnog identiteta i pozitivnog imidža zajednice.

Brojni elementi kulture Crne Gore odnosno grada Bara, kao što su materijalna i duhovna kultura, institucije, manifestacije, predstavljaju značajan potencijal za razvoj kulturno-turističke privrede.



Međutim, još uvek ne postoji razvijen kulturni turizam, jer resursi kulture nisu pretvoreni u osmišljene kulturno-turističke proizvode i još uvek čine samo potencijale na kojima je moguće razvijati kulturni turizam kao značajan segment kulturne industrije.

Sve mjere navedene u prethodinim poglavljima imaju za cilj da poboljšaju ekonomske i soci-jalne efekte opštine Bar, pa i šire. Ekonomski očekivani efekti se odnose poboljšanje ekonomske situacije građana, jer će se na ovaj način unaprediti turizma, kao glavnu privrednu granu kojom se bavi barsko stanovništvo.

Očekuje se veći procenat dolazaka stranih turista, visoke platežne moći, veća popunjenost smještajnih kapaciteta, a u skladu sa propisima EU naplaćivaće se takse, ulaznice i sl. što će donjeti značajan priliv novca.

Kao posebne ekonomske mjere za razvoj kulturnog turizma mogle bi biti smanjivanje cijena ulaznica i kulturnih aranžmana u pred i post sezoni, popusti za penzionere i đake, napraviti atraktivne zimske aranžmane kako bi se privukli turisti....

Značajno će uticati na izgradnju infrastrukture, muzeja, kulturnih centara, ali i smještajnih kapaciteta, turističkih agencija, zanatskih i suvenirskh radni...Odnosno razvoj kulturnog turizma imaće multuplikatorni efekat na opštinu Bar.

Socijalni efekti imaju za cilj da suzbiju negativne socijalne promjene kao što su: porast siromaštva, nestajanje srednje klase, odliv kvalitetnih i perspektivnih kadrova. Takođe na ovaj način i samo lokalno stanovništvo će podići svijest o svom mjestu i njegovom značaju, što je veoma važno pri kontaktu sa turistima.

Od posebnog značaja će biti uticaj na lokalno stanovništvo koje će postati "osviješćeno" kada su u pitanju zaštita kulturno-turističkih dobara i razvoj ovog vida turizma.



Zaključak

Kultura u Crnoj Gori razvijala se pod uticajem različitih civilizacija, tako da se na ovom malom području mogu primjetiti uticaji mediteranske, srednjevjekovne, centralno-evropske i orijentalne kulture. Brojni kulturni i istorijski spomenici, kao i bogati muzeji, arhive i biblioteke pružaju uvid u crnogorsko kulturno blago. Ove umjetnosti dale su i nekoliko značajnih autora. Osim teatra, muzeja i biblioteka, crnogorska kultura najbolje je predstavljena i kroz brojne galerije i tradicionalne festivale.

Crna Gora se Master planom razvoja turizma do 2020. godine, strateški obavezala da među privrednim granama turizam dobije najveći prioritet. Ali da bi kulturni turizam dobio zasluzeno mjesto na turističkoj mapi veoma je važna sistemska odgovornost države u cilju stvaranja/obrazovanja kadrova iz oblasti kulturnog turizma.

Značajni materijalni i nematrijalni resursi postoje. Nedostaju nam adekvatni ljudski resursi kada govorimo o kulturnom turizmu. Savremeni turista je veoma zahtjevan, pa blagodeti sunca i mora više nijesu dovoljne da „zaokruže“ njegov potpun doživljaj određene destinacije.

Razvoj bi trebalo usmjeravati kroz partnerski, kooperativni odnos, gdje bi se na taj način stvarala potrebna klima i ambijent za razvoj kulturnog turizma. Država se odgovorno odnosi prema kulturnom nasljeđu kroz specijalizovane institucije kao što su Zavod za zaštitu spomenika kulture, resorno ministarstvo i sl. Naravno, postoji manjak finansijskih sredstava za restauraciju, konzervaciju, revitalizaciju, jer imamo dosta spomenika u ruiniranom stanju, a ne može se sve postići ravnomjernom i željenom dinamikom.

Smatram da u Crnoj Gori nije dovoljno razvijena svijet o značaju kulturnog turizma jer postoje toliki neiskorišćeni potencijali da ni turisti a ni sami stanovnici grada Bara ostaju uskraćeni za značajne informacije iz kulture samog grada. Treba napomenuti da većina turista iz regiona dolaze u posjetu prijateljima i rođacima i da su i oni sami veoma značajna karika u promociji kulturno istorijskog nasleđa grada Bara.

Oslanjanjem na domaće tržište ublažilo bi sezonalnost inostrane ponude koja je bila vezana isključivo za špic sezone od 15 jula do 15 avgusta i omogućila razvoj kvalitetnih kulturnih turističkih proizvoda tokom čitave godine. Iako se inostrani gosti vezuju za



„špic“ turističke sezone poslednjih godina se bilježi rast povećanja interesa za kulturnim aktivnostima te kategorije gostiju.

Crna Gora, u mjeri svojih mogućnosti, nastoji da njeguje i poveća obim međunarodne saradnje jer želi da predstavi svijetu svoje kulturne resurse i da ustanovi saradnju i partnerstvo kako sa zemljama u regionu, tako i na širem prostoru. S obzirom na kvantitativno skromno vlastito tržište, ova saradnja bila bi imperativna u oblasti kulturnih industrija i kulturnog turizma.

Da bi se ove mogućnosti ostvarile, presudno je prepoznati i staviti u funkciju bogato nacionalno nasleđe, kao i prirodne, ljudske i organizacione potencijale, koje ih čine veoma atraktivnim za različite kategorije turista, kako domaćih, tako i inostranih.Uvidjeli smo da Bar sadrži veliki broj manifestacija različitog karaktera, pa bi se prilikom razvoja kulturnog turizma posebna pažnja trebala posvetiti tom vidu. Potrebno je definisati profil ciljnih grupa turista za različite vrste manifestacija i odrediti najbolje kanale komunikacije sa njima, kao i održavati i povećati intenzitet informisanja o specifičnim festivalskim događajima u Baru.Kroz fokusiran marketing i kombinovanje lokalnih specifičnosti sa intezivnim, moderno i dinamično organizovanim dešavanjima, uz stratešku podršku države i dugoročno planiranje mogu se postići efekti izuzetnog značaja i svetska prepoznatljivost kako Bara,tako i Crne Gore kao zemlje gostoprimstva, festivala, hedonizma, te bogate istorije i tradicije.Analizirajući kulturne potencijale može se zaključti da osebnu pažnju treba posvetit razvoju kulturno-istorijskog turizma, i na taj način osmisliti ponudu određenih tematskih ruta, po ugledu na one evropske.Dakle, manifestacije su integralni deo crnogorskog turističkog proizvoda (ukupna iskustva turista u destinaciji/državi), odnosno segment turizma koji uz najmanja ulaganja daje najbolje rezultate i ''dovodi'' turiste u našu zemlju.

Kako bi se razvijao kulturni turizam barskog područja potrebno je stvoriti kljuènu masu kvalitetno prezentiranih, suvremeno interpretiranih i profesionalno promoviranih kulturnihturistièkih proizvoda integriranih u cjelokupnu turistièku ponudu destinacija, koji će: stvoriti imidž destinacija bogatih osmišljenom i sadržajnom kulturnom turističkom ponudom, obogatiti zadovoljstvo posjetom postojeæih posjetitelja, stimulirati potrošnju, produljiti sezonu te stimulirati izvansezonsku potražnju, privuæi nove tržišne segmente potaknuti domaæu potražnju.

Da bi se postigao bolji efekat smatram da se tržiše mora stimulisati jačim marketingom kako na lokalnom tako i na regionalnom nivou. Kulturne institucije bi bile glavni nosioci ovog posla i na taj način prvenstveno aktivirale lokalno stanovništvo.

Kadrvoski potencijal u kulturnom turizmu na prostoru opštine grada Bara pokretačke poluge najadekvatnije se mogu sagledari preko strukture zaposlenih u kulturnim institucijama koje su važne za razvoj ovog turizma, a to su Skupština opštine grada



Bara, Kulturni centar, Dom kulture, Zavičajni muzej Dvorca kralja Nikole, umjetničke galerije, Narodna bibloteka i čitaonica, kao i druge kulturne i turističke institucije grada.

Sve ove institucije i navedene činjenice mogu biti nosioci održivog razvoj kulturnog turizma u Baru.

Literatura

KNJIGE

1. Hadžić O., (2005) Kulturni turizam, Prirodno-matematički fakultet, Departaman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Novi Sad2. Jelinčić D., (2008) Abeceda kulturnog turizma, Meandar Media, Zagreb3. Marković Č., Vujičić R.,(1997) Spomenici kulture Crne gore, Beograd4. Ratković M., (2001) Bar kroz vjekove, Podgorica 5. Pandid Kombol T., (2006) Kulturno nasljeđe i turizam, Radovi Zavoda za znanstveni rad HAZU Varaždin, Rijeka6. Richards G., (1996) Introduction: Culture and Tourism in Europe, CAB International7. Tomka D., (2006) Osnove turizma, Fakultet za sport i turizam, Novi Sad8. Unković, S., (1975) Ekonomika turizma, ICS, Beograd

OSTALI IZVORI

9. ATLAS Cultural Tourism Survey (2007) Summay report10. Državni Arhiv (Arhivski Odsjek Bar), interna dokumentacija11. JP Kulturni centar Bar, interna dokumentacija12. JP Kulturni centar Bar (2010) Program rada i finansijski plan za 2011. godinu13. JPNPCG (2012) Izvještaj o realizaciji programa upravljanja NP Skadarsko jezero za 2011. godinu, Podgorica, 14. Ministarstvo kulture, sporta i medija Republike Crne Gore (2007) Muzeji Crne Gore, Podgorica15. Ministarstvo turizma Republike Hrvatske (2003) Strategija razvija kulturnog turizma, Zagreb16. Ministarstvo održivog razvoja i turizma (2008) Strategija razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020. godine, Podgorica17. NPCG (2010) Plan upravljanja NP Skadarsko jezero 2011-2015, Podgorica18. Opština Bar (2007) Generalni urbanistički plan Bara do 202019. Turistička organizacija Bar-interna dokumentacija

INTERNET IZVORI



20. http://www.anthroserbia.org

21. http://www.barinfo.co.me/

22. http://www.culturenet.hr/23. http://www.expeditio.org/24. http://kulturniturizam-cg.blogspot.com/25. http://www.kulturni-turizam.com/26. http://www.monstat.org/27. http://www.montenegrina.net/28. http://www.montenegro.com/

29. http://www.nparkovi.me/30. http://npskadarlake.org/

31. http://www.pobjeda.me/32. http://sh.wikipedia.org/

33. http://www.tims.edu.rs/

34. http://www.turizamzavasinas.com/35. http://www.visitbar.org/

36. http://www.visit-montenegro.com/ 37. http://unwto.org/


http://unwto.org/

http://www.visit-montenegro.com/sicg/cities-bar-h.htm


http://www.tims.edu.rs/

http://sh.wikipedia.org/wiki/Kulturna_ba%C5%A1tina


http://www.nparkovi.me/

http://www.montenegro.com/city/bar

http://www.montenegrina.net/

http://www.monstat.org/


http://kulturniturizam-cg.blogspot.com/

http://www.expeditio.org/


http://www.barinfo.co.me/



Spisak tabela, grafikona i slika

Tabela 1: Učešće kulturnih turista u Evropi po tipovima atrakcije 10 strana

Grafikon 1: Profil kulturnih turista po zanimanjima 9 strana

Slika 1: Spisak spomenika kulture u Republici 1961. godine 21 strana Slika 2: Registrovani i kategorisani spomenici kulture na području Opštine Bar 22 strana

Slika 3: Manastir Prečista Krajinska 24 strana Slika 4: Manastri Beška 24 strana Slika 5: Manastir Gornji Brčeli 25 strana Slika 6: Stari Bar 26 strana Slika 7: Članak iz dnevnog lista "Pobjeda", 30.12.1947.god. 28 strana Slika 8: Dvorac Kralja Nikole 30 strana Slika 9: Internacionalni TV festival 32 strana Slika 10: Susret pod Starom maslinom 32 strana


Documents

Kulturni Turizam u Baru