Gvenlik Felsefesi ve Kuramlar

KRESEL VE BLGESEL ETKLEMDE KAFKASYA

Do. Dr. Atilla SANDIKLI12

Kafkasyann Jeopolitii

Kafkasya; Kafkas Sradalar'nn Kuzey KafkasyaveGney Kafkasya olarak ikiye bld, kuzeyde Don Nehriaz, Mani ukuruveKuma Azhattndan, gneydeArasveKars Platosu'na kadar uzanan blgenin addr.3Kafkasyay corafi adan blgeye ayrmak mmkndr. Birincisi Kafkas Sradalarnn kuzeyindeki bozkrlar kapsayan, Step Kafkasyas veya Bozkr Blgesi,

Kafkasyann Jeopolitii

kincisi Byk Kafkas Dalar blgesi, ncs bu blgenin gneyinde Grcistan, Ermenistan ve Azerbaycan iine alan Transkafkasya veya Kk Kafkaslar blgesidir.

4

Kafkasyann Jeopolitii

Tarihsel sre iinde farkl devletlerin istila yollar zerinde yer alan Kafkasya dil,din ve etnik gruplar asndan dnyann en zengin corafi blgelerinden birisidir.Blgede 11 milyon civarnda Trk yaamaktadr.

5

Kafkasyann Jeopolitii

Kafkasya; Avrupa, Asya, Afrika ktalarnn buluma noktasnda karayollar, demiryollar, deniz yollar ve enerji ulam hatlar zerinde yer almakta, bu zellii ile ktay birbirine balayan ulatrma hatlarn kontrol etmektedir.

6

Kafkasyann Jeopolitii

Hazar kylar zengin petrol ve doalgaz kaynaklarna sahiptir.Bu zengin kaynaklarn ak denizlere ve Avrupaya ulam yollar Kafkaslardan gemektedir.

7

Rusya ve Kafkasya

Souk Sava sonrasnda Rusyann Kuzey Kafkasya zerinde zayflayan hkimiyeti ve Gney Kafkasyada Azerbaycan, Ermenistan ve Grcistann bamszln kazanmas Kafkasya jeopolitiinde ok aktrl bir rekabet balatmtr.Gney Kafkasyada Rus egemenliinin sona ermesiyle enerji zengini Hazar havzasn Trkiyeye, Avrupaya ve uluslararas pazarlara aabilecek gzerghlar ortaya km, blge Yeni Byk Oyunun bir paras haline gelmitir.

8

Rusya ve Kafkasya

Rusya Federasyonu (RF) dalma srecinde eski sovyet topraklarndaki petrol ve doal gaz rezervleri ve bunlarn pazarlara ulatrlmasnda anlamalarla nemli haklar elde etmitir. 2000li yllarda ykselen enerji fiyatlar, artan savunma sanayii ihracat ve nkleer teknoloji alanndaki yatrmlar sayesinde Rusya istikrarl bir ekonomiye sahip olmu ve tekrar uluslararas lekte etkili bir aktr olmaya balamtr.

9

Rusya ve Kafkasya

Bu kapsamda Gney Kafkasya ve Orta Asyadaki etkisini artrmay hedefleyen Kremlin, 2002de Belarus, Ermenistan, Kazakistan, Tacikistan ve Krgzistanla ortak savunma esasna dayal Kolektif Gvenlik Antlamas Tekilatn kurmutur.Azerbaycan ve Grcistan tekilatta yer almamtr.10

Rusya ve Kafkasya

Moskova 2000li yllarda Kuzey Kafkasyadaki bamszlk yanls eilimleri tamamen sona erdirmeye alm, Gney Kafkasyann Rusyann etki alanndan kma ihtimaline kar blgedeki ayrlk dinamikleri desteklemeye devam etmi ve alternatif btnleme projeleri gelitirmitir.11

Rusya ve Kafkasya

NATOnun kuzey ve dou Avrupaya doru genilemesi,Washingtonn Akdenizde konulu Aktif aba Harektn Karadenize geniletme giriimi ve Hazar Denizinde askeri s kurma abas Avrupa-Atlantik sistemi ile Rusya arasndaki rekabeti ne karmtr. 12

Rusya ve Kafkasya

Ukrayna ve Grcistanda Bat yanls liderlerin devrimlerle iktidara gelii ve Grcistann NATO yeliinin gndeme gelmesi Moskovay tedirgin etmi, Kremlinde Rusyann evrelendii ynnde bir algya yol amtr. Rusya bu srete tepkisel bir yaklamla ABD ve ABnin eski Sovyet corafyasndaki genileyen etki alann snrlandrmaya almtr.13

Rusya ve Kafkasya

Gneyde Azerbaycann sahip olduu enerji kaynaklar zerindeki tekelini srdrmeyi amalam, bu lkede karlan petrol ve doal gazn Rusya topraklar dndaki gzerghlardan tanmasn engellemeye almtr.ABD ve AB tarafndan desteklenen Hazar Havzas doal gaz kaynaklarn Trkiye zerinden Avrupaya ulatrlmasn ngren Nabucco projesine engellemek iin Kazakistan ve Trkmenistan ile byk miktarlarda doal gaz alm anlamas imzalamtr.14

Rusya ve Kafkasya

Ayrca bu kaynaklarn Karadeniz gzergahndan Avrupaya ulatrlmas iin Gney Akm projesini gelitirmitir.Rusya Grcistandaki Bat yanls Saakavili iktidarn devirmek maksadyla bu lkeye 2008de sava am,

Abhazya ve Gney Osetya blgelerinin fiilen Tiflisten ayrlmasna yol amtr.

15

Rusya ve Kafkasya

Yukar Karaba krizinde Ermenistan yanls tutumunu srdren Rusya, bu lkedeki Gmr askeri ssn geniletmi ve ssn kullanm sresini 2044e kadar uzatmtr.Karadenizdeki donanmasn geniletmeyi hedefleyen Rusya, Ukraynadan ayrlarak bamszln ilan eden ve Rusyaya katlma karar alan Sivastopol deniz ssnn bulunduu Krm 18 Mart 2014de ilhak etmitir. Ayrca Abhazyann Karadeniz kysnda yeni bir deniz ss ina etmeye balamtr.

16

Rusya ve Kafkasya

ABnin Dou Ortakl projesine kar Rusya, 2010da Belarus ve Kazakistanla gmrk birlii antlamasn ve Avrasya Ekonomik Birlii antlamasn imzalam, Ermenistan, Avrasya Birliine katlmak maksadyla gmrk birliine girmeyi kabul etmitir.

17

Rusya ve Kafkasya

Putinin ubat 2013te onaylad Yeni D Politika Doktrininde Rusyann Gney Kafkasyaya ynelik hedefleri

eklinde sralanmaktadr. 18

Rusya ve Kafkasya

Bu hedefler Kremlinin Gney Kafkasyada yegne baskn g konumunda kalma arzusuna iaret etmekte, blge lkelerinin Rusya dndaki aktrlerle yaknlamas halinde baskya maruz kalabilecei anlalmaktadr.Doktrin ayn zamanda Rusyann kuzeyde toprak btnln savunurken, gneyde ayrlk blgeleri destekleme elikisini srdrmekte kararl olduunu gstermektedir. 19

ABD ve Kafkasya

SSCBnin dalmas sonrasnda ABD, demokrasi ve insan haklar ilkelerine bal kalacaklar gvencesini veren Ermenistan, Grcistan ve Azerbaycan ile 1991de diplomatik ilikilerini balatmtr. Hazar havzasnn enerji kaynaklar bakmndan yksek bir potansiyele sahip olduunun ortaya kmas ise Gney Kafkasyay ABD iin ncelikli bir konuma dntrmtr. 20

ABD ve Kafkasya

ABD ve Bat Avrupa devletlerinin katlm ile Eyll 1994de Hazardaki enerji kaynaklarnn tanmasn ieren Yzyln Antlamas imzalanm, 1999da pek Yolu Stratejisini gelitirmitir.Kongrenin hazrlad strateji belgesinde Gney Kafkasya devletlerine siyasi, askeri ve gvenlik konularnda destek vermeyi, blge lkelerinde insan haklar ve demokrasinin gelimesine katk salamay planlad kaydedilmitir. 21

ABD ve Kafkasya

ABDnin bu hamlesi Gney Kafkasyada ABD yanls rejimlerin kurulmasn amalayan uzun vadeli stratejinin bir paras olarak grlmtr. Washington, blge devletleriyle askeri ibirliini de gelitirmeye alm, 11 Eyll sonras dnemde Grcistan ve Azerbaycanda askeri s kurma giriiminde bulunmutur. 22

ABD ve Kafkasya

ABDnin Gney Kafkasyadaki sorunlar zerindeki etkisinin olduka snrl kald gzlemlenmitir.Dalk Karaba ve evresindeki Ermeni igaline kar tepki gelitiremeyen Washington, Grcistandaki ayrlk blgelerden kaynaklanan anlamazlklarda da etkili olamamtr.Ayrca Rusyann Grcistanda Gney Osetyay igalini engelleyememitir.23

ABD ve Kafkasya

Souk Sava sonras ABDnin Kafkasyadaki lkelerde uygulad stratejilerden biri de NATOnun douya doru genileme politikasdr.Gney Kafkasyay da iine alan eski Sovyet lkeleri ile Bar iin Ortaklk (PfP) projesini uygulayan Washington, blgedeki Rus etkisini krmaya almtr. Bar iin Ortaklk projesi blgedeki devletlere NATO yelii iin bir yol haritas izmitir.

24

ABD ve Kafkasya

Azerbaycan ve Grcistan NATOya yelik iin giriimde bulunsa da Rusya ve rann basklar sonucu giriimlerini ertelemek zorunda kalmtr.

25

AB ve Kafkasya

ABnin blge devletlerine ynelik amalar ise bamszlk, demokrasi ve insan haklarnn korunmas ve ekonomik kalknma eklinde zetlenebilir.

AB blgeyle ilk ilikilerini SSCB ile 1989da imzalanm olduu Ticaret ve birlii Anlamas ile kurmutur.

26

AB ve Kafkasya

AB Nisan 1996da Gney Kafkasya cumhuriyetleri ile Ortaklk ve birlii Antlamas imzalamtr. Avrupa Parlamentosu 2002 yl Gney Kafkasya Raporunda, ABnin blgedeki karlar gvenlik ve ekonomi-politik balklar altnda toplanm, enerji yataklarndan kacak doalgaz ve petroln dnya pazarlarna ulatrlmas iin alternatif yollar gelitirilmesinin nemi vurgulanmtr.

27

AB ve Kafkasya

AB 2004te Avrupa Komuluk Politikas Strateji Belgesi yaymlanmtr.Ayn yl AB D ilikiler Konseyi Azerbaycan, Grcistan, Ermenistan Avrupa Komuluk Politikasna dhil etmitir.Bu giriim ekonomik ve sosyal kalknma, siyasi diyalog, enerji, ulam, i pazar ve ticaret konularnda taraf devletlere eylem plan hazrlamay amalamtr. 28

AB ve Kafkasya

ABnin Ortak D ve Gvenlik Politikas, AB lkelerinin Gney Kafkasya devletleri ile ikili ilikilerinde ortak d politika yrtlmesini ngrmektedir. AB Rusyaya olan bamlln azaltmak iin, blgedeki enerji projelerinin gereklemesi iin de aba gstermektedir.

29

AB ve Kafkasya

Bu kapsamda AB ve Azerbaycan arasnda Enerji birlii Anlamas imzalanmtr.Bak-Tiflis-Ceyhan boru hatt ve Bak-Tiflis-Erzurum doalgaz boru hatt projeleri ile Azerbaycan-Trkmenistan arasnda ina edilmesi planlanan Trans-Hazar boru hatt projesi nemli almalardr.

30

AB ve Kafkasya

AB 2008deki Rusya-Grcistan savandan sonra Gney Kafkasyada izledii politikay deitirerek, Dou Ortakl projesini uygulamaya balamtr. Beyaz Rusya, Moldova ve Ukraynann yan sra Gney Kafkasya devletini kapsayan bu strateji, taraflar arasnda politik, sosyal ve ekonomik alanlarda ilikileri derinletirerek, ticareti gelitirmeyi ve refah artrmay amalamaktadr.31

AB ve Kafkasya

leri bir ekonomik entegrasyon, kademeli ekilde kiilerin serbest dolam, enerji alannda ibirliinin derinlemesi ve lkelerde reformlara destek salanmas da bu stratejinin kapsamndadr. Dou Ortakl stratejisinin en byk hedefi, AB ve ortak yeler arasnda ekonomik entegrasyon ve AB politikalar ile uyumlu hareket etmektir.

32

AB ve Kafkasya

ABnin Dou Ortakl Giriimi Gney Kafkasyadaki etnik sorunlarn barl ve toprak btnl erevesinde zlmesi gerektiini vurgulamaktadr. 33

ran ve Kafkasya

ran, Gney Kafkasyada uzun vadede hkim aktr konumuna ykselmeyi amalamaktadr. ran Kuzey Kafkasya politikasnda Rusya Federasyonunun toprak btnln esas alm.eenistan meselesinin Rusyann i ii olduunu vurgulamtr.

34

ran ve Kafkasya

ran ynetiminin, birok etnik ve dini grupla rtl ibirlii gelitirdii, bu ibirlikleri vastasyla blge devletleri zerindeki etkinliini artrmaya alt, zellikle blgedeki enerji projelerinde etkin bir ekilde yer almay amalad deerlendirilmektedir.

35

ran ve Kafkasya

ran devleti, Gney Kafkasyada gvenliin blge devletleri tarafndan salanmas gerektiini savunmakta, ABDnin blgedeki nfuzunun artmasndan ve NATOnun blgeye doru genileme ihtimalinden tedirgin olmaktadr.ran Rusya ve Trkiyenin Gney Kafkasya zerindeki arlndan da rahatsz olmakta, bu lkelerin blgedeki etkisinin zayflamasn istemektedir.

36

ran ve Kafkasya

rann kendisi gibi nfus ounluu ii olan komusu Azerbaycan ile ilikileri genelde gergin seyretmekte, Tahran ynetimi Baky ABD ve sraille ilikilerinden dolay eletirmektedir.

Buna ramen Tahrann ABD ile olduka yakn ilikiler gelitiren Grcistanla ilikilerinde hibir sorun olmad grlmektedir.

37

ran ve Kafkasya

ran-Ermenistan ilikileri ise Tahrann Dalk Karaba meselesindeki Erivan yanls tutumu sayesinde ve Azerbaycanla gergin ilikileri nedeniyle gayet olumlu bir izgiye sahiptir.

38

ran ve Kafkasya

Bamszlnn ilk yllarnda Azerbaycanda iktidara gelen milliyeti kanadn bugnk ran topraklarnda bulunan Gney Azerbaycan blgesinde hak iddia etmesi Tahrann tedirginliini artrm, ikili ilikilerde gerginlie yol amtr.Haydar Aliyev iktidar ile birlikte bu iddialar sona erdirilmise de rann Azerbaycan kaynakl rahatszlnn devam ettii gzlenmitir.

39

ran ve Kafkasya

Tahrann Karaba Sava srasnda Erivana yakn bir politika takip ettii, savatan sonra ise Trkiye ve Azerbaycann uygulad tecride kar Ermenistana destek olduu gzlemlenmitir.Tahran, Azerbaycann enerji kaynaklarn ran gzerghn kullanmadan, Grcistan ve Trkiye zerinden uluslararas pazarlara ihra etme tercihine tepki gstermekte

40

ran ve Kafkasya

Hazar havzasndaki petrol ve doal gaz kaynaklarnn kendi topraklar zerinden dnya pazarlarna tanmasn amalamaktadr. ran ve Azerbaycann Hazar Denizindeki yetki alanlarnn paylamnda da anlamazlk yaad grlmektedir.

41

ran ve Kafkasya

Azerbaycan-srail arasnda enerji ve savunma sanayi alanlarnda gelien stratejik ibirliinden rahatsz olmakta,ranl yetkililer iki lke arasndaki ziyaretlere srekli olumsuz tepki gstermektedir.

42

ran ve Kafkasya

Grcistan, Rusyaya olan enerji bamlln azaltmak iin ran alternatif olarak grmektedir.Dorudan snr bulunmayan iki lke arasnda 2006da ran doalgaznn Azerbaycan zerinden alnmas hususunda anlama imzalanmtr. 2008deki Rusya-Grcistan sava ve sonrasndaki srecin ise Tahran-Tiflis arasndaki ilikilere ivme kazandrd gzlenmektedir.

43

ran ve Kafkasya

Abhazya ve Gney Osetya blgelerinin bamszln tanmayan ran, Grcistann toprak btnlne sayg duyduunu net bir ekilde ifade etmitir.44

ran ve Kafkasya

Blgedeki boru hatt projeleri dnda braklan iki lke, 2006 ylnda ran-Ermenistan doal gaz boru hatt projesini tamamlam, ran Ermenistana enerji ihra etmeye balamtr.

Ermenistan-Azerbaycan arasndaki Dalk Karaba ihtilaf ve rann Azeri nfusundan dolay devam eden tedirginlii, Bakye kar Tahran-Erivan yaknlamasna yol amtr. 45

ran ve Kafkasya

kinci bir boru hatt inasn planlayan iki lke arasnda, demiryolu ve karayolu hatt projeleri de yrtlmekte,bu projeler kapsamnda ran Karadenize almay, Ermenistan ise Orta Asya lkelerine ulamay hedeflemektedir. 46

in ve Kafkasya

in, Gney Kafkasyada da etkili olmaya almaktadr. Orta Asyadan geerek ine ulaan pek Yolu gzerghnn ilerlik kazanmas ile Gney Kafkasyann Pekin iin neminin artaca deerlendirilmektedir.

47

in ve Kafkasya

inin Azerbaycandaki enerji yatrmlar 500 Milyon Dolar amtr. inli firmalar elektrik santrallerinin yeniden inas iin de devreye girmitir. 2013 ylna ait verilere gre iki lke arasndaki ticaret hacmi 1,5 milyar dolara ulamtr. 48

in ve Kafkasya

in Ermenistandaki elektrik ve hidroelektrik santrallerinin yeniden inas iin 170 milyon dolarlk yatrm yapmtr. inin ilgilendii nemli konulardan biri de ran-Ermenistan demiryolu hattnn kurulmasdr.49

in ve Kafkasya

Ermenistan ve Grcistan zerinden Karadenize kan bu demir yolu Bak-Tiflis-Kars demiryoluna alternatif oluturmaktadr. Bu demiryolunun, inden balayp zbekistan, Trkmenistan ve ran zerinde gelen hatla birletirilmesi dnlmektedir. 50

in ve Kafkasya

2008 Rusya-Grcistan savanda in tarafsz kalm, Abhazya ve Gney Osetyann bamszln tanmamtr.Grcistan-in arasnda ilikiler lojistik ve ticaret zerinde gelime gstermitir.inli firmalar Grcistann demiryollarnn yeniden yaplanmas iin nemli yatrmlar yapmtr. 51

srail ve Kafkasya

srail ynetimi, Azerbaycann toprak btnlne vurgu yapmakta, Ermenistann igal ettii topraklardan ekilmesi gerektii grn savunmaktadr. Azerbaycan, Dalk Karaba konusunda Ermenistana kar destek bulabilmek amacyla Avrupa ve ABDdeki Yahudi lobileriyle ilikilere de nem vermektedir. 52

srail ve Kafkasya

Bak, ABDnin Azerbaycana salayaca yardmlar sistematik biimde engelleyen Ermeni lobisine kar Washingtonda etkili olan Yahudi lobisinin desteini almaya almaktadr.Azerbaycan-srail ekonomik ilikilerinin hzla gelitii gzlemlenmektedir.kili ticaretin balca kalemlerini enerji, savunma sanayi, tarm ve salk sektrleri ile su tasarrufu alan oluturmaktadr. 53

srail ve Kafkasya

srail, hlihazrda toplam petrol ihtiyacnn yaklak drtte birini Bak-Tiflis-Ceyhan boru hatt vastasyla Azerbaycan ve Kazakistandan tedarik etmektedir.srail, Orta Douda Arap olmayan unsurlarla ibirliini hedeflemekte, blgede rana kar destek aramakta ve enerji arz gvenliini salamaya almaktadr. 54

srail ve Kafkasya

Tahran, rana snr olmas nedeniyle Azerbaycann sraille yaknlamasna tepki gstermekte, iki lke arasndaki ibirliini dorudan kendi gvenliiyle ilikilendirmektedir. 55

srail ve Kafkasya

Son yllarda Erivann ve diasporalarn almalar neticesinde Ermeni ve srail kamuoylarnda, 1915 Ermeni tehciri ile Yahudi soykrm arasnda benzerlikler kurulduu, Ermeni iddialarnn Yahudi soykrm ile birlikte telaffuz edildii grlmektedir.

srail, Ermenistan ile de diplomatik ve ekonomik alanlarda ikili ilikilerini gelitirmeye gayret etmektedir.

56

srail ve Kafkasya

Grcistan ile srail arasndaki ilikiler son yllarda gelime gstermitir. Grcistan srail savunma sanayisi iin nemli bir pazar haline gelmi, Grc silahl kuvvetleri srailden insansz hava aralar ve ar silah sistemleri tedarik etmitir. Tel-Aviv, ayrlk blgeler sorununda ise Grcistann toprak btnln desteklemektedir.

57

Trkiye ve Kafkasya

Sovyetler Birliinin yklmas ile Kafkasya, Trkiyenin milli menfaatlerini ve gvenliini dorudan etkileyebilecek dinamiklerin yer ald bir corafya haline gelmitir.Trkiye, Kuzey Kafkasyadaki bamszlk giriimleri karsnda Rusya Federasyonunun toprak btnlne sayg gstermi, gneyde bamszln ilan eden devletleri ise ksa sre iin de tanmtr.

58

Trkiye ve Kafkasya

Trkiye, Azerbaycan ve Grcistanla ilikilerini gelitirirken, Ermenistanla mnasebetler gerek Dalk Karaba krizinden dolay gerekse Erivann 1915 tehciriyle ilgili iddialarndan dolay problemli bir zeminde balamtr.

59

Trkiye ve Kafkasya

Trkiye, Gney Kafkasya devletlerinin Avrupa-Atlantik kurumlaryla ibirliini ve Batl lkelerle birlikte Hazar havasndaki petrol ve doal gazn Rusya topraklar dndaki gzerghlardan dnya pazarlarna tanmasn desteklemitir. 60

Trkiye ve Kafkasya

Trkiyenin blge devletleri ile ilikileri genel olarak; bamszlk, egemenlik ve toprak btnlne sayg, i ilerine karmama ile snrlarn deimezlii ilkelerinin kabul zerinde gelimektedir.Grcistanda meydana gelen Gl Devrimi sonrasnda ki lkenin stratejik ortak olduunu ifade eden Saakavili, bamszlk sonras en az sorun yaadklar lkenin Trkiye olduunu vurgulamtr.

61

Trkiye ve Kafkasya

Ankara, Grcistann toprak btnln desteklemekle birlikte Trkiye-Abhazya arasnda ticari ilikiler zellikle 2000li yllarda istikrarl bir ekilde gelime kaydetmitir. Ancak bu ilikiler Ankarann Abhazyay tand anlamna gelmemektedir. 62

Trkiye ve Kafkasya

Blgenin bir dier lkesi Ermenistan ile Trkiye arasnda ise diplomatik ilikiler mevcut deildir.Ermenistann Bamszlk Bildirgesinde Trkiyeye kar toprak iddiasnda bulunmas; uzun yllardr Trk diplomatlarna kar ASALA terr rgtnn faaliyetleri ve Trkiyeye kar PKK terr rgtne destek vermesi ve en nemlisi szde soykrm iddialar ile Trkiyeye bask uygulamaya almas iki lke arasndaki ilikileri karakterize eden en nemli gelimelerdir.63

Trkiye ve Kafkasya

Dalk Karaba sorunu da Trkiye-Ermenistan ilikilerini etkileyen en nemli etkenlerden biridir.2007 ylnda ilikilerin tekrar normalletirilmesi iin svirenin arabuluculuuyla grmeler yaplm ve Ekim 2009da iki lke arasnda Diplomatik likilerin Kurulmas ve likilerin Gelitirilmesine ynelik iki Protokol imzalanmtr.Futbol diplomasisi ile balayan ve iki lke arasnda diplomatik ilikilerin kurulacana olan byk inan daha sonra taraflarn karlkl olarak birbirilerini gvensizlikle itham etmeleri sonucu baarsz olmutur.

64

Trkiye ve Kafkasya

Trkiye ile Ermenistan arasndaki ilikilerin aksine Trkiye ile Azerbaycan arasndaki ilikiler; askeri, ekonomi, ulam ve enerji alanlarnda giderek gelimektedir.Trkiye-Azerbaycan ilikilerini zetleyen tek millet iki devlet deyimi politik olarak da ok anlam ifade etmektedir.

65

Trkiye ve Kafkasya

Azerbaycan ve Grcistanla askeri ibirliini NATOnun Bar in Ortaklk program kapsamnda gelitirmeye devam eden Trkiye, Bak ve Tiflisin Avrupa Atlantik gvenlik sistemine entegrasyonunu salamay hedeflemektedir.

Trkiye, Azerbaycan ve Grcistana imkanlanlarn zorlayarak askeri eitim, silahl kuvvetlerin reformu ve modernizasyonu, NATO standartlarna gei, silah ve techizat konularnda nemli yardmlar yapmtr.66

Trkiye ve Kafkasya

Sovyetler Birlii daldktan sonra Trkiyenin Azerbaycan ve Grcistan ile ekonomik ilikileri nem kazanmtr. Azerbaycandaki 3700 Trk irketi enerji sektrnden, inaat ve tarm sektrne kadar birok alanda i yapmaya devam etmektedir. Trkiyenin Azerbaycanda sermaye yatrmlar toplam 7 milyar dolara ulamtr.ki lke arasndaki ticaret hacmi 2013 ylnda 3 milyar dolara ulamtr.67

Trkiye ve Kafkasya

Trkiye ile Grcistan arasnda 2008 ylnda serbest ticaret anlamas imzalanmtr. Trkiye, Grcistana 900 milyon dolar civarnda yatrm yapmtr. Son yllarda Trkiye ile Grcistan arasndaki ticaretin hacmi 1.5 milyar dolara ykselmitir.

68

Trkiye ve Kafkasya

Gney Kafkasyada ulam projeleri blgedeki atma alanlar gz nnde bulundurularak ve pek Yolu kapsamndaki giriimlere bal gelitirilmitir.Azerbaycan, Trkiye ve Grcistan 2007de Bak-Tiflis-Kars demiryolu projesi zerinde anlam, 2015e kadar bu hatt bitirmeyi planlamtr. Trkiye, Gney Kafkasyaya ynelik enerji stratejisini gerek enerji gvenlii gerekse Hazar havzasndaki petrol ve doal gaz kaynaklarnn Trkiye zerinden uluslararas pazarlara tanmas hedefi dorultusunda gelitirmitir.

69

Trkiye ve Kafkasya

Trkiye, petrol ve doal gazda ran ve Rusyaya olan bamlln Gney Kafkasya zerinden tedarik edecei enerji kaynaklar ile azaltabilecek, Hazar havzasndaki rezervlerin Avrupaya ve dnya pazarlarna ihracatnda gei lkesi olabilecektir. 70

Sonu Yerine

Sovyetlerin dalmasndan sonra Kafkaslarda kresel ve blgesel etkileimde rekabet her geen gn artmaktadr.Blgede ABD-AB-NATO ekseni ile Rusya ekseni arasndaki derinleen rekabette blgesel aktrler olarak Trkiye ve ran nemli roller alabilir.

71

Sonu Yerine

zellikle Rusyann glemesi ve rekabette sert gcn kullanmaktan ekinmemesi gelecekte blgenin hassasiyetini artrmaktadr. Trkiyenin uzun vadeli karlar, Orta Asyaya alan kaps durumundaki Kafkasyada tm lkelerle iyi ilikiler iinde olmak ve bylece blgede istikrarn tesis edilmesine katk yapabilmektir.

72

Sonu Yerine

Rusyann Kafkaslardaki nfuzu da dikkate alnarak Trkiyenin Grcistan ve Azerbaycann Bat gvenlik sistemleri iinde yer almasna katk salamas, bu lkelerle askeri ibirliini artrarak srdrmesi ve bu stratejiyi gerektiinde ekonomik politikalarla da desteklemesi, Tiflis ve Baknn gvenlik endielerinin azaltlmas asndan gereklidir.

73

Sonu Yerine

Trkiyenin Kafkasya politikasnda dikkate almas gereken en nemli husus, tarihten gelen deneyimlerine uygun olarak Rusya Federasyonunun blgeye ynelik politikalarn dikkate almas ve Rusyaya ramen deil Rusya ile uyumlu olacak politikalar gelitirmesidir.

KRESEL VE BLGESEL ETKLEMDE KAFKASYA

Do. Dr. Atilla SANDIKLI74