KOMPONENTE HARDVERA PERSONALNIH RAČUNARA

• Centralna jedinica .• Centralna jedinica sastoji se od kućišta u kome se nalaze:• osnovna (ili matična) ploča (system board, mother board),• kontroleri,• portovi,• disk,• jedinice disketa,• grafička kartica i• izvor napajanja.• Pored ovih osnovnih djelova unutar kućišta postoji i određen

broj praznih utičnica ("slotova") na koje se mogu uključiti i druge kartice, na primjer fax/modem i mrežna kartica.

Kućište

• Postoje tri tipa kućišta

• desktop,

• mini (midi) tauer i

• tauer (tower).

Notebook računari

• Pored računara namijenjenih za kućnu upotrebu ili rad na poslu postoje i prenosni računari namijenjeni poslovnim ljudima, koji su upakovani u kućište veličine malo veće knjige (notebook).

• Ovi računari mogu da rade nekoliko sati i na baterije. S obzirom na mali raspoloživi prostor, oviračunari obično imaju malo slabije karakteristike u odnosu na stacionarne računare iste tehnološke generacije.

Notebook računari

Osnovna ploča

• Na osnovnoj ploči nalaze se priključna mjesta za procesor, memoriju, magistrala, skup čipova koji kontroliše rad računara i priključci (slotovi) za dodatne kartice.

• Pored toga, na osnovnoj ploči mogu se nalaziti i kontroleri za diskove i disketne jedinice i priključci za povezivanje računara sa drugim uređajima (portovi).

Osnovna (matična) ploča

Procesor

• Procesor definiše tip PC računara. U njemu se realizuju sve računske i logičke operacije i izvršavaju komande koje su zadate programom. Karakteristike procesora određene su njegovom arhitekturom.

• To su:• brzina procesora,• dužina procesorske riječi,• radni takt i• interni keš.

• Brzina procesora izražava se u milionima operacija koje procesor može da obradi u jednoj sekundi – MIPS-ovima (Milion Instruction Per Second) ili MFLOPSima(Milion Floating Point Operations Per Second).

• Danas se najčešće koristi procesor Pentium IV a ređe, još ponegde, Pentium III ili Pentium II.

• Procesor nije sastavni dio osnovne ploče, nego se na osnovnoj ploči samo nalaze konektori za njegovo priključenje. Zbog velike brzine rada dolazi do velikog zagrevanja procesora, pa se na njih montira dodatni ventilator koji ih hladi (cooler).

• Dužina procesorske riječi je broj bitova koji se jednovremeno prenosi i obrađuje unutar procesora.

• Radni takt je učestanost impulsa koje generiše sat (clock) – specijalno elektronsko kolo kojima se iniciraju operacije procesora.

• Mjeri se u MHz ili GHz. U vrijeme pisanja ove knjige radni takt najbržih procesora je 3.4 GHz. Međutim, za uobičajene kućne primjene, dovoljno je da radni takt bude između 2 i 3 GHz.

Memorija

• Memorija PC računara sastoji se od osmobitnih registara (bajtova).

• Na osnovnoj ploči nalaze se tri tipa memorije: keš (cache), ROM i RAM.

• Kapacitet memorije izražava se brojem bajtova, odnosno većim jedinicama:

kilo i megabajtima.

RAM (Random Access Memory)• RAM (Random Access Memory) predstavlja najveći dio

memorije i u nju korisnik može da upisuje sadržaj i da ga čita. U njoj se za vrijeme rada računara nalaze program i podaci sa kojima računar radi. Po isključenju računara sadržaj ove memorije se gubi. Za današnje programe minimum memorije sa kojim može nešto da se radi je 256 MB (za Windows XP). Optimalno je da, za uobičajene potrebe, računar ima bar 512 MB.

• Pored kapaciteta, druga važna karakteristika memorije je i vrijeme pristupa, tj. vrijeme koje protekne između zahtjeva memoriji za podatkom i dobijanja podatka iz memorije. Ono se izražava u nanosekundama (ns) i stalno se smanjuje. U vrijeme pisanja ove knjige iznosi oko 5 – 10 ns. RAM memorija nije sastavni dio osnovne ploče nego se na osnovnoj ploči samo nalaze konektori na koje se ona priključuje.

ROM (Read Only Memory)

• ROM (Read Only Memory) predstavlja statički dio memorije koji može samo da se čita. Njen sadržaj se ne gubi po isključenju računara.

• Koristi se za uskladištavanje programa i podataka koji su često potrebni, na primjer za instrukcije za pokretanje računara pri uključivanju.

Keš (cache)

• Keš (cache) memorija je vrlo brza memorija koja se nalazi u samom procesoru (interni keš) ili uz njega (eksterni keš). Ova memorija ima višestruko brže vrijeme pristupa od obične memorije. Zbog toga se u njoj drže podaci koji se često koriste.

• Prilikom prvog zahtjeva za podacima oni se kopiraju iz glavne memorije (RAM) u keš. Kada su sljedeći put potrebni isti podaci, procesor ih prvo potraži u ovoj memoriji. Ako su podaci tu, procesor im pristupa mnogo brže. Ako podaci više nisu u keš memoriji, moraju se ponovo uzeti iz glavne memorije. Trenutno, veličina ove memorije je 512 KB ili 1MB.

Baferi (buffers)

• Baferi (buffers) su djelovi RAM memorije koje neki programi alociraju za svoje potrebe. Jedna od čestih primjena je prilikom ulaza i izlaza podataka. Na primjer, ako računar ne može dovoljno brzo da obrađuje podatke koji mu se dostavljaju, oni se privremeno deponuju u bafer dok ne stignu na obradu, da se ne bi prekidao proces unošenja. Slično, pri štampanju, ako štampač ne može dovoljno brzo da odštampa podatke, oni se šalju u bafer (spooler), gdje čekaju u redu za štampu.

• Virtuelna memorija nije stvarna memorija, nego pojam koji se koristi u vezi s operativnim sistemima

Kontrolni set čipova

• Kontrolna jedinica upravlja cjelokupnim radom računara. Ona određuje koja je naredba sljedeća na redu za izvršenje, uzima je iz memorije, interpretira i izdaje odgovarajuće naredbe procesoru i kontroliše njihovo izvršenje.

• Kontrolna jedinica je realizovana na osnovnoj ploči setom čipova koji imaju odgovarajuće uloge.

Magistrala

• Računar mora imati električna kola pomoću kojih se razmjenjuju informacije među komponentama. Taj komunikacioni put zove se magistrala(bus). Koncept magistrale relativno je jednostavan. Ili sve komponente povezati međusobno provodnicima, ili sve komponente povezati na magistralu. U računaru postoje tri ključne magistrale:

• magistrala podataka (data bus),• adresna magistrala (address bus),• kontrolna magistrala (control bus).

Magistrale

• Magistrala podataka koristi se za razmjenu podataka između procesora i memorijskih lokacija.

• Adresna magistrala prenosi adrese koje generiše procesor, kojima se specificiraju memorijske lokacije na koje se upisuju podaci ili sa kojih se čitaju podaci radi obrade.

• Kontrolna magistrala služi za prenos upravljačkih i kontrolnih signala od procesora ka komponentama i obratno.

Unutrašnji priključci (slotovi)

• Mnogi korisnici žele da prilagode sebi svoj personalni računar tako što će u njega da ugrade dodatke koji su im potrebni. Personalni računari imaju otvorenu arhitekturu tako da mogu da se konfigurišu u skladu sa potrebama korisnika.

• Za priključivanje dodatnih uređaja postoje standardizovana priključna mjesta, slotovi, u koja se ovi dodatni uređaji (zvani kartice) priključuju. Priključci se sastoje od utičnica na koje se priključuju kontroleri različitih jedinica ili same jedinice (kartice).

Kontroleri

• Za priključenje bilo kog uređaja na računar potrebno je da budu ispunjena dva uslova.

• Prvi je da priključenje bude korektno u pogledu elektrotehnike - priključivanjem uređaja na standardne priključke (portove) računara ili pomoću posebnog elementa koji se, s jedne strane standardno ugrađuje u računar, a s druge strane ima priključak na koji se priključuje uređaj.

• Ovakav element za povezivanje naziva se kontroler. • Drugi uslov je postojanje posebnog programa(veznika–

drajvera) koji će omogućiti prepoznavanje komandi koje stignu u kontroler i njihovo izvršavanje na priključenom uređaju.

Spoljnji priključci (portovi)

• Računar ima standardna priključna mjesta za spoljne uređaje koji imaju standardizovane priključke, na primjer tastatura, miš, štampači i drugi. Za tastaturu se koristi priključak koji ima poseban oblik i na njega može da se priključi samo tastatura.

• Drugi priključak posebnog oblika je takozvani PS priključak, na koji se može priključititastatura ili miš.

• Za povezivanje ostalih uređaja koji imaju standardizovane priključke, koriste se posebna priključna mjesta koja se nazivaju portovi.

Spoljnji priključci (portovi)

• Postoje dvije

vrste portova:

serijski i

paralelni.

• Kod serijskih portova (poznatih još pod imenom RS-232 ili asinhroni portovi) bitovi jednog bajta izlaze kroz port jedan po jedan.

• Kod paralelnih portova, poznatih još

pod imenom centronics ili EIA, svi bitovi jednog bajta izlaze istovremeno

paralelnim putem .

LTP

Funkcionalna organizacija računarskog hardvera

Centralna memorija

• Ova memorija se sastoji od elektronskih kola – bitova, koja su grupisana u bajtove

• Svaka grupa bitova (bajt) u memoriji ima svoju adresu, koja se koristi prilikom uskladištavanja podataka u nju ili očitavanja uskladištenih podataka.

• Uobičajeno je da se pri izražavanju kapaciteta memorije grupa od 1.024 (210) bajta označi prefiksom k (kilo) ispred oznake za bajt – 1.024 B = 1kB, a grupa od 1.024 (210) kB označi prefiksom M (mega) – 1.024KB = 1MB.

• To znači da 1MB (jedan megabajt) memorije ima 1,048.576 bajta. Još veće jedinice su 1GB (jedan gigabajt – 1.024MB) i 1TB (jedan terabajt – 1.024GB).

Aritmetičko-logička jedinica

• Aritmetičko-logička jedinica sastoji se od registara i elektronskih kola potrebnih za izvođenje aritmetičkih operacija sabiranja, oduzimanja, množenja i dijeljenja i logičkih operacija upoređivanja dvije vrijednosti da bi se odredila veća i određivanja da li je izraz istinit ili nije.

Kontrolna jedinica• Kontrolna jedinica je koordinator rada cjelokupnog

računarskog sistema (vidjeti tokove kontrole na slici). Ona kontroliše izvršavanje programa. Uzima instrukcije iz memorije, prepoznaje ih i naređuje odgovarajuće akcije drugim jedinicama. Započinje operacije ulazno-izlaznih jedinica i prenosi podatke u centralnu memoriju i iz nje. Kod savremenih računara sastoji se od skupa čipova kojima se kontroliše i koordinira rad cjelokupnog sistema.

• Računar izvodi operacije u mašinskim ciklusima: uzimanje instrukcije,dekodiranje instrukcije, izvršenje i uskladištenje rezultata. Za kontrolu operacija koriste se posebni elektronski sklopovi koji se zovu sistemski sat (system clock).Ovaj sat naređuje izvršavanje ciklusa određenom učestanošću.

• Učestanost (frekvencija) ciklusa je srazmjerna brzini rada računara i mjeri se u MHz (milionima herca) i GHz (1GHz = 1.000MHz).

Jedinice spoljne memorije

• sa direktnim pristupom • sa sekvencijalnim pristupom.

Memorija sa direktnim pristupom je magnetni disk.

On se realizuje u tri oblika. Kao disketa (floppy disk), kao tvrdi disk (hard disk) i kao CD/DVD.

Disketa (floppy disk)

• Danas se koriste diskete od 3,5” (3,5 inča) kapa citeta 1,44 MB, ugrađene u kutiju od tvrde plastike. Za korišćenje disketa ugrađene su u računar odgovarajuće disketne jedinice koje imaju sa spoljne strane otvor u koji se stavlja disketa. Diskete od 5,25” su zastarjele i disketne jedinice za njih se mogu naći samo još na jako starim računarima.

• Kada se disketa umetne u disketnu jedinicu, klizač se pomjeri u stranu i otvori prorez kroz koji upisno-čitajuće glave nalegnu na disketu, a otvor na metalnoj ploči oko osovine diskete uklopi se na odgovarajuće mjesto na mehanizmu za okretanje. Sa gornje strane disketa ima jedan plastični prekidač koji, kada je otvoren, onemogućava pisanje po njoj i brisanje sa nje.

Disk (hard disk)

• Sastoji se od više ploča premazanih magnetnim materijalom,postavljenih na istoj osovini. Brži je i znatno većeg kapaciteta nego Značajni parametri za izbor diska su:

• srednje vrijeme pristupa podacima,

• brzina prenosa podataka i

• kapacitet diska.

Kompakt-diskovi (CD ROM diskovi)

• Kod ovih diskova se primjenom laserske tehnologije nanose zapisi na metalnu površinu.

• U CD uređaju se, opet primjenom laserskog zraka, detektuju neravnine na površini i očitavaju zapisani podaci. Kapacitet kompakt-diska je 640-700 MB.

• DVD diskovi su zasnovani na istoj tehnologiji kao CD, jedino im je kapacitet znatno veći, od 4,7 GB do 8,5 GB. Pored ROM diskova postoje i CD/DVD diskovi koji se mogu korisititi kako za čitanje tako i za pisanje, na isti način kao diskete.

CD ROM i DVD diskovi

Unutrašnjost CD uređaja

laserska dioda emituje zrake kojima se očitavaju zapisi na CD disku

USB disk

• USB disk se priključuje na USB priključak računara. Nema pokretnih djelova kao disketa ili hard disk jer koristi drugačiju tehnologiju za čuvanje podataka.

• Prilikom priključenja na računar ponaša se kao hard disk. Proizvode se sa kapacitetom 32, 64, 128, 256, 512MB i 1GB. Postoje i USB diskovi sa većim kapacitetom u malo drugačijoj izradi. Pošto nema pokretnih djelova robustan je na pomjeranja, potrese i slabije udarce, a s obzirom na malu veličinu može se nositi u džepu ili na traci oko vrata. Zbog ovih pogodnosti i kapaciteta koji je mnogo veći od kapaciteta diskete stekao je veliku popularnost za razmjenu podataka među korisnicima, pa je gotovo istisnuo disketu iz svakodnevnog korišćenja. Mnogi računari, naročito prenosni, nemaju više uređaj za disketu.

USB disk

MP3, diktafon, flash disc 1GB

Memorija sa sekvencijalnim pristupom (magnetna traka)

• Memorija sa sekvencijalnim pristupom je magnetna traka. Kod savremenih računara ona se realizuje u obliku kaseta različitih veličina i ne koristi se aktivno nego samo za arhiviranje programa i podataka. Padom cijena CD-a i njihovim korišćenjem za arhiviranje magnetna traka i kaseta se gotovo više i ne koriste.

Ulazne jedinice

• Najčešće ulazne jedinice za komunikaciju korisnika i računara su tastatura i uređaji za pokazivanje.

• Osim tastature kao ulazne jedinice koriste se još miš, digitajzer(grafički tablet) i razni drugi specijalizovani uređaji kao što su skener, digitalni fotoaparat, čitač bar koda itd.

• Kod višekorisničkih računara, za unošenje programa i podataka u računar najčešće se koristi terminal, koji se sastoji od ekrana i tastature.

Tastatura

• Tastatura je, pored monitora, osnovni uređaj za komunikaciju sa računarom. Koristi se za unošenje teksta i brojeva.

• Pored osnovnih tastera sa znakovima postoje i numerička tastatura, tasteri za editovanje, kao i tzv. funkcijski tasteri koji imaju posebno značenje u nekim programima.

Miš i slični uređaji

• Miš je uređaj za pokazivanje i izbor objekata na ekranu. Postoje dvije vrste miševa: mehanički i optički.

Mehanički miš

• Mehanički miš je kutija sa gumenom kuglicom sa donje strane. Pomjeranje miša po bilo kojoj ravnoj površini dovodi do rotacije kuglice koja se kodira u električne signale preko dva potenciometra.

• Ove vrijednosti mogu da se uskladište u računar pritiskom na odgovarajući tasterna mišu. Koristeći ove vrijednosti program može odrediti veličinu i smjer pomjeranja miša. Sa gornje strane miša nalaze se dva ili tri tastera, čija uloga je određena programom u kom se koriste.

Miš sa kuglicom

Optički miš

• Kod optičkog miša, pokretanje preko površine mjeri se modulacijom optičkog zraka i optičkim tehnikama kodiranja.

• Izvor svjetlosti lociran je na donjem dijelu miša i mora biti u kontaktu sa površinom da bi kursor na ekranu mogao da slijedi kretanje miša.

• Precizniji je, ali i skuplji od mehaničkog.

Trekbol (Trackball)

• Trekbol (Trackball) sličan je obrnuto okrenutom mišu. Umjesto pomjeranja po ravnoj površini, kuglica je postavljena u ležište i okreće se prstom. Smjer okretanja kuglice određuje pomjeranje kursora po ekranu.

Trekbol (Trackball)

Tačped (touchpad)

• Tačped (touchpad) obično se koristi kodprenosnih računara. Sastoji se od pločice približne veličine 4×5cm2, koja je ugrađena neposredno ispod tastature. Pored pločice nalaze se dva tastera. Pomjeranjem prsta po pločici pomjera se pokazivač na ekranu. Komande se zadaju pritiskom na tastere ispod pločice, koji imaju istu ulogu kao kod miša, ili kratkim udarcem na pločicu.

Džojstik (Joystick)

• Džojstik (Joystick) je uređaj koji umjesto kuglice, kao kod miša, ima pokretnu palicu čijim se pomjeranjem pomjera kursor.

• Pritiskom na dugmad ugrađenu na uređaju zadaju se komande. Koristi se uglavnom za igre.

Joystic

Svjetlosno pero

Digitajzeri i grafički tableti

• Digitajzeri i grafički tableti su u suštini isti uređaji, razlika je jedino u veličini. Koriste se za unošenje podataka (koordinata) sa crteža.

• Pored toga, mogu da se koriste i za zadavanje komandi u nekim programima pokazivanjem na komande iz menija koji se postavi na grafički tablet.

Osjetljivi ekran

Čitači bar koda

• Bar kod je jedinstvena kombinacija vertikalnih linija koja se koristi za šifriranje komercijalnih proizvoda u cilju automatskog unošenja podataka u računar. Koriste se u robnim kućama, samouslugama, bibliotekama i drugim mjestima sa velikim prometom.

• Podatak se unosi u računar tako što se bar kod osvijetli specijalnim uređajem koji može da bude poseban ručni uređaj ili je ugrađen u kasu samousluge, sto u biblioteci itd. Na taj način očitava se podatak i odmah prenosi u računar.

Čitač prugastog koda

Prugasti kod (Bar code)

Multimedijalni uređaji

• S obzirom na to da je računar univerzalna mašina koja, između ostalog, može da radi i sa zvukom i slikom koji se uskladištavaju u njega u digitalnom obliku, na njega mogu da se priključe i uređaji koji omogućavaju snimanje i reprodukciju zvuka i slike (mikrofon, slušalice, zvučnici, digitalni fotoaparati, digitalne video-kamere itd.).

Izlazne jedinice

• Najčešća izlazna jedinica je monitor (kod PC računara) ili ekran terminala (kod višekorisničkih računara).

• Za štampanje manjih količina podataka obično se koriste serijski štampači, koji štampaju znak po znak, ili laserski štampači.

• Pored toga, kao izlazna jedinica može se koristiti i automatski crtač (ploter).

Monitori• Preko njega i tastature računar komunicira sa korisnikom.

On daje na uvid korisniku šta računar radi. Kada korisnik unosi podatke, oni se prikazuju na ekranu. Isto tako, rezultati rada računara, kao i eventualne programske poruke prikazuju se na monitoru.

• Jedna od podjela je prema korišćenoj tehnologiji na:• CRT (Cathode Ray Tube) - monitore sa katodnom cijevi,• LCD (Liquid Crystal Display) - monitore sa tečnim kristalom,• LED (Light Emitting Diode) - monitore sa svjetlosnim

diodama i• GPD (Gas Plasma Display) - monitore sa gasnom plazmom.• Druga podjela je prema njihovoj veličini, koja se mjeri, kao i

kod televizijskih prijemnika, dužinom dijagonale ekrana. Ova veličina izražava se u inčima (1” = 2,56 cm). Danas se najčešće koriste monitori od 15”, 17” i 19”.

Monitori sa katodnom cijevi

• Monitori sa katodnom cijevi najčešći su izlazni uređaj personalnih računara. Kod njih slika nastaje udarom elektronskog mlaza u fosforescentni zaslon ekrana tako da tačka koja je udarena zasvijetli. Brzim kretanjem elektronskog mlaza i čestim obnavljanjem njegovog prelaza preko ekrana dobija se slika. Savremeni monitori daju vrlo kvalitetnu sliku, ali su zbog veličine katodne cijevi glomazni.

• Monitori zasnovani na drugim tehnologijama su manji i imaju manju potrošnju električne energije, ali su još uvijek relativno skupi pa se zbog toga uglavnom koriste za prenosne (notebook) računare.

Monitori sa katodnom cevi CRT (Cathode Ray Tube)

LCD (Liquid Crystal Display)

• LCD (Liquid Crystal Display) monitori ne kreiraju sliku emitujući svjetlost. Kod njih se mijenja refleksija svjetlosti od površine na različitim djelovima ekrana, tako da se svjetlost u manjoj ili većoj mjeri reflektuje ili apsorbuje. Zbog toga se slika različito vidi (po kvalitetu) u zavisnosti od ugla pod kojim se gleda monitor. Glavna prednost ovih monitora je vrlo mala potrošnja energije, pa su idealni za prenosne računare.

Monitori sa tečnim kristalom LCD (Liquid Crystal Display) -

LED (Light Emitting Diode)

• LED (Light Emitting Diode) monitori sastoje se od velikog broja vrlo malih LED dioda poređanih u obliku mreže na ekranu, gdje je svaka dioda jedan piksel. U zavisnosti od primljenog signala, svaka dioda zasvijetli odgovarajućim intenzitetom svjetla čime se formira slika na ekranu.

Monitori sa svjetlosnim diodama LED (Light Emitting Diode) -

GPD (Gas Plasma Display)

• GPD (Gas Plasma Display) monitori - monitori sa gasnom plazmom sastoje se od minijaturnih sijalica napunjenih gasom, poslaganih u mrežu između dvije staklene ploče. Dva druga staklena zaslona sadrže električne provodnike poređane u redove. Provodnici u zaslonima su pod pravim uglom tako da čine mrežu. Ovi provodnici povezani su sa svakom od minijaturnih sijalica.

• Svaka sijalica u mreži zasvijetli određenim intenzitetom na osnovu dobijenog signala u presjeku njenih provodnika čime se formira slika na ekranu.

Monitori sa gasnom plazmom GPD (Gas Plasma Display)

Štampači

• Štampači (printeri) su izlazne jedinice za pravljenje tekstualnih i grafičkih dokumenata.

• Zasnovani su na tri osnovne tehnologije i dijele se na:

• matrične,

• laserske i

• štampače sa mlaznicama (ink-jet).

Matrični štampači

• Matrični štampači su najstariji i rade na istom principu kao i pisaće mašine. Glava štampača udara preko trake (ribbon) po papiru i ostavlja trag na mjestu udarca. Glava za štampanje sastoji se od udarnih iglica (pin) Prilikom kretanja glava štampača štampa u oba smjera.

• Postoje tri vrste glava za matrične štampače sa: 9, 18 i 24 iglice. Najčešće se koriste štampači sa 9 i 24 iglice, dok se štampači sa 18 iglica koriste vrlo rijetko. Pošto je veličinasvakog znaka određena, jasno je da veći broj iglica daje kva litetniji otisak.

• Prednosti ovih štampača su relativna jednostavnost, robusnost, niska cijena štampača i potrošnog materijala. Nedostaci su mala brzina štampanja, bučnost, a karakter grafike ograničenje na nivo informativnog. Tipična rezolucija je 75 dpi (dots per inch – tačaka po inču).

Matrični štampači

Laserski štampači• Laserski štampači imaju izvor laserskih zraka koji mijenja intenzitet u

zavisnosti od dobijenog signala. Laserski zrak se odbija od obrtnog ogledala i osvjetljava fotosenzitivni valjak koji je pokriven jednakim nabojem. Kada je valjak izložen laserskom zraku naboj na valjku se mijenja, što djeluje na privlačenje tonera. Kod laserskih štampača toner je crni prah koji se dejstvom naelektrisanja prenosi na papir i tako nastaje slika. Poslije prenošenja tonera na papir, ovaj papir sa nanesenim tonerom prolazi kroz grijače i izlaže se visokoj temperaturi. Tako se prah ispeče i fiksira na papiru, pa se dobija štampani otisak. Način rada ovih štampača sličan je radu mašina za fotokopiranje.

• Tipična rezolucija danas je 1200 dpi, a kod starijih modela 600 i 300 dpi. Brzina štampanja izražava se brojem strana u minutu i najčešće je od 12 do 16. Prednosti su najveća brzina štampanja, dobra rezolucija i najbolji kontrast. Nedostaci su visoka cijena i štampača i potrošnog materijala. Ovi štampači pored teksta omogućavaju i kvalitetno štampanje crteža i slika.

Laserski štampači

Štampači sa mlaznicama

• Štampači sa mlaznicama rade slično matričnim, samo što nemaju traku, a umjesto glave za štampanje imaju cjevčice kroz koje se pod pritiskom izbacuje zagrijano mastilo.

• Prilikom dodira sa papirom, mastilo se hladi istvrdnjava. Broj mlaznica određuje kvalitet otiska. Tipičan štampač ima 48 mlaznica.

• Prednosti ovih štampača su velika rezolucija, dobar kontrast blizak laserskim štampačima, tišina pri radu, brzina veća od matričnih ali manja od laserskih, znatno bolji izgled grafike i relativno niska cijena samog štampača.

• Nedostatak je relativno visoka cijena otiska po stranici.

Štampači sa mlaznicama(InkJet)

Skeneri

• Skeneri su uređaji koji prenose sliku u računar u obliku rastera. Pojavljuju se u različitim oblicima: kao ručni, automatski ili kao skenerske glave koje se montiraju na plotere.

• Skener prelazi postepeno preko slike. Svjetlost koju emituje svjetlosni izvor reflektuje se od slike i prima optičkim dijelom uređaja koji registruje intenzitet i boju odgovarajućeg piksela na slici, slično kao kod aparata za fotokopiranje.

• Slika se u računaru dobija u obliku rastera, a posebnim programima može se obrađivati ili pretvarati u znakovne i numeričke podatke.

Skeneri

Ploteri

• Ploteri su specijalni uređaji za crtanje crteža. Štampačima mogu da se štampaju crteži obično do veličine A3. Za crtanje crteža većih dimenzija i/ili kvalitetnijih crteža moraju se koristiti ploteri. Prema načinu rada, ploteri se mogu podijeliti na vektorske i rasterske.

• Vektorski ploteri su ploteri sa perima, a rasterski su fotoploteri, elektrostatički i termalni. U posljednje vrijeme uobičajeno je da se i rasterski ploteri nazivaju štampačima.

Ploteri

Predstavljanje slika

• Slike na nekom grafičkom uređaju mogu da se dobiju na dva načina:

• vektorski i

• rasterski.

• Kod vektorskog načina predstavljanja slike u memoriji računara čuvaju se samo podaci o elementima crteža (prava, kriva i drugi), a prilikom iscrtavanja crtaju se samo elementi slike. U ovom slučaju zauzeće memorije zavisi od kompleksnosti crteža.

• Kod rasterskog načina predstavljanja slika se predstavlja približno, tako što je površina uređaja na kom se dobija slika (monitor računara,štampač, ploter)podijeljena linijama paralelnim sa horizontalnom i vertikalnom osom u mrežu kvadratića – piksela (pixels – picture elements).

• Svakom od ovih kvadratića (piksela) pridruženi su atributi koji ga opisuju (intenzitet osvjetljenja i boja). Zauzeće memorije za sliku ne zavisi od kompleksnosti slike, nego samo od broja piksela na koji je podijeljena površina slike i broja boja koje su na raspolaganju, tj. sve slike iste veličine zauzimaju jednaku memoriju. Broj podjela po horizontali i vertikali izražava rezoluciju i jasno je da će kvalitet slike biti bolji što je rezolucija veća.

rasterska slika kruga na ekranu u nižoj (L) i višoj rezoluciji (D).

Grafička kartica

• Grafička kartica je uređaj koji podatke uskladištene u računaru u digitalnom obliku pretvara u odgovarajuće analogne signale koji kontrolišu prikazivanje slike na ekranu. S obzirom na to da su ekrani koji se koriste za personalne računare rasterske jedinice, za prikazivanje slike na ekranu koristi se tehnika poznata pod imenom bit-mapiranje (bit mapping).

• Grafička kartica ima sopstvenu memoriju. Kapacitet ove memorije zavisi od proizvoda broja piksela na koji je podijeljen ekran (rezolucije) i broja boja po pikselu koji se želi prikazati. Ako kapacitet memorije na kartici nije dovoljan za obje zadate veličine, automatski se smanjuje broj boja po pikselu.

• Za savremene monitore uobičajen kapacitet memorije na grafičkoj kartici je od 64 MB. Grafička kartica priključuje se u jedan od slotova (priključaka) na osnovnoj ploči i na sebi ima spoljni priključak na koji se priključuje monitor računara.

• Grafička kartica može biti i integrisana na osnovnu ploču i umjesto sopstvene memorije koristiti dio memorije računara. To je slabije rješenje od odvojene kartice i primjenjuje se obično kod jeftinijih računara namijenjenih manje zahtjevnim korisnicima,

Zvučna kartica

• Slično grafičkoj kartici, zvučna kartica ima zadatak da zvuk uskladišten u računaru u digitalnom obliku pretvori u analogni oblik, tako da se može da reprodukovati u zvučnicima.

• Ona omogućava i reprodukciju audio CD diskova sa računara. S obzirom na to da se danas gotovo svi računari isporučuju sa CD uređajem i zvučnom karticom, sve češće se integriše s osnovnom pločom.

Mrežna kartica

• Mrežna kartica (mrežni adapter) omogućava povezivanje računara na lokalnu računarsku mrežu.

LAN (Local Area Network)

FM i TV karta

• FM karta je radioprijemnik koji omogućava prijem radio programa za vrijeme rada računara.

• TV karta omogućava prijem TV programa pomoću računara.U zavisnosti od modela ona može da omogućava i korišćenje videorikordera kao i neke druge video – operacije.

Fax Modem Voice (FMV) kartica

• Glavna funkcija ove kartice je povezivanje računara sa drugim računarima korišćenjem obične telefonske linije.

• Pored osnovne funkcije, ova kartica omogućava slanje i prijem faksova pomoću računara, a može da se koristi i kao govorna mašina za odgovor na telefonske pozive i prijem poruka – “telefonska sekretarica”.

• Pored uređaja u obliku kartice (interni modem ) postoje ovakvi uređaji i kao posebne jedinice koje se priključuju na serijski port računara(eksterni modem).

Izvor napajanja

• Izvor napajanja je važan dio unutar kućišta računara.

• On obezbjeđuje električnu energiju za napajanje svih komponenata unutar kućišta i zbog toga mora imati dovoljan kapacitet da omogući napajanje kako postojećih komponenata tako i eventualnih kasnijih proširenja.

• Pored toga, na njemu se nalazi i ventilator koji pokreće strujanje vazduha unutar kućišta i hlađenje komponenata u njemu.

UPS (Uncontinuous Power Supply)

• Uobičajena snaga napajanja u kućnim računarima je 250 do 350W. Kada iznenada nestane struje, računar prestaje da radi, pri čemu njegovo isključivanje nije izvedeno po propisanoj proceduri. To može da dovede do oštećenja podataka na disku i/ili pojedinih komponenata računara.

• Da bi se ovo spriječilo, postoje uređaji, neprekidni izvori napajanja (UPS – Uncontinuous Power Supply) preko kojih se računar priključuje na električnu mrežu. Oni omogućavaju da u slučaju nestanka struje, zavisno od kapaciteta uređaja, računar radi još neko vrijeme (15 minuta do pola sata), što je dovoljno da se završi rad sa nekim programima, a zatim računar isključi po proceduri.