Knjiga Rezimea Za Konferenicju Saradnja Skole i Porodice

INSTITUT ZA PEDAGOKA ISTRAIVANJA

Pod pokroviteljstvom Ministarstva prosvete i sporta Republike Srbije

Pedagoka istraivanja i kolska praksa

Nauni skup sa meunarodnim ueem

SARADNJA KOLE I PORODICEREZIMEI

11. i 12. oktobar 2006. Studentski kulturni centar Kralja Milana 48 Beograd

ORGANIZATOR SKUPA INSTITUT ZA PEDAGOKA ISTRAIVANJA Dobrinjska 11/III, P. F. 546, 11000 Beograd Tel. +381 11 2658 439 www.ipisr.org.yu e-mail: [email protected] PROGRAMSKI ODBOR Predsednik Dr Nada Polovina, Institut za pedagoka istraivanja, Beograd Potpredsednik Dr Blanka Bogunovi, Institut za pedagoka istraivanja, Beograd lanovi Dr Sneana Joksimovi, Institut za pedagoka istraivanja, Beograd Dr Slavica Maksi, Institut za pedagoka istraivanja, Beograd Prof. dr Slobodanka Gai- Pavii, Institut za pedagoka istraivanja, Beograd Prof. dr Anelka Mili, Filozofski fakultet, Beograd Prof. dr Drago Brankovi, Filozofski fakultet, Banja Luka Dr Emina Kopas Vukainovi, Institut za pedagoka istraivanja Beograd Mr Elena S. Evdokimova, Volgogradski dravni pedagoki univerzitet Sekretar Jelena Todorovi, Institut za pedagoka istraivanja, Beograd

NAPOMENA Saoptenja saradnika Instituta za pedagoka istraivanja predstavljaju rezultate rada na projektu Obrazovanje za drutvo znanja broj 149001 (20062010) iju realizaciju finansira Ministarstvo nauke i zatite ivotne sredine Republike Srbije.

PROGRAM RADA SKUPA

UVODNA SAOPTENJA ........................................................................................ 5 I PORODICA KOLA I DRUTVENI SISTEM U TRANZICIJI: KONTEKST SRBIJE I EVROPE ............................................................................. 11 II OPTI OKVIR SARADNJE KOLE I PORODICE: MOGUNOSTI I TEKOE .............................................................................................................. 25 OKRUGLI STO: DA LI E KOLE IMATI AKE? ............................................... 45 III PARTNERSTVO RODITELJA I KOLE KAO FAKTORI POSTIGNUA .............. 47 IV DAROVITI UENICI, PORODICA I KOLA ........................................................ 59 V SARADNJA KOLE I PORODICE U KONTEKSTU RADA SA DECOM KOJA IMAJU TEKOE U RAZVOJU .................................................................. 73

UVODNA SAOPTENJA

6

Institut za pedagoka istraivanja, Beograd

Nada PoloviNa

SISTEMSKA PERSPEKTIVA: MOGUNOSTI I PREPREKE U SARADNJI KOLE I PORODICESistemska perspektiva u nauci predstavlja misaoni okvir koji rukovodi opaanjem i opisivanjem dinamikih struktura (sistema) kao to su jedinka, porodica, lokalna zajednica, drutvo. Ovaj misaoni okvir omeuju koncepti (celovitost, kontekst, komunikacija, povratni uzajamni uticaji, obrasci povezanosti) i principi (celina je vie od sume svojih delova, razliiti nivoi sistema su hijerarhijski povezani, nemogue je ne komunicirati) koji daju mogunosti za poimanje i opisivanje sloenih fenomena, kakav je i fenomen saradnje kole i porodice. U ivotu deteta porodica i kola su dva najvanija sistema, koja se i susreu kroz odnos prema detetu i na taj nain kreiraju novi sistem (mezosistem) koji ima sopstvene karakteristike i osobenu dinamiku odnosa koju je delom mogue sagledati zdruivanjem gledita razilitih uesnika sistema. Upravo je to bio cilj akcionog istraivanja u kome su svoje vienje mogunosti, prepreka i ishoda saradnje kole i porodice iskazali: 42 uitelja/nastavnika, 20 roditelja i 58 uenika VII razreda osnovne kole. Uesnici istraivanja su popunjavali anketne listove izomorfnog tipa (istovetno tematizovana pitanja prilagoena osobenostima subuzorka), a nastavnici/uitelji i roditelji su potom, u odvojenim grupama, diskutovali o problemima saradnje, uzrocima i posledicama aktuelnog stanja odnosa i potrebnim koracima za unapreivanje saradnje. Preliminarni rezultati upuuju na nizak nivo povezanosti i brojna otvorena pitanja, meu kojima posebno mesto zauzimaju pitanja o: autoritetu kole i autoritetu porodice, razgranienju i pojanjenju odgovornosti i nadlenosti kole i porodice, pitanja motivacije svih ukljuenih aktera i neizbenog sistema vrednosti. Kljune rei: porodini sistem, kola kao sistem, oblici interakcije, okolnosti susretanja.

e-mail: [email protected]


Blanka Bogunovi

SARADNJA KOLE I PORODICE U OKVIRIMA UVAAVANJA RAZLIITOSTI: DAROVITI I DECA SA TEKOAMA U RAZVOJUPitanje koje se namee kada razmiljamo o darovitima i deci sa razvojnim tekoama je: ta ove dve grupe dece imaju zajedniko? Smatramo da slinost lei upravo u njihovoj razliitosti u odnosu na veliki deo opte populacije, postojanju posebnih potreba za optimalan razvoj i podjednakom pravu na adekvatne uslove koji e omoguiti maksimalni razvoj u okviru datih mogunosti, ali i u tekoama da se ta prava i ostvare. Razlike izmeu darovitih i dece sa razvojnim tekoama pre svega se ogledaju u mogunostima, ciljevima i nivoima postignua kojima tee oni i njihova sredina, kao i u vrsti podsticaja, odnosno podrke koji su im potrebni. Podrka se oekuje od koncepta i strategije obrazovnog sistema, kole, nastavnika i roditelja. Kompleksni odnosi unutar ovog hijerarhijski organizovanog koncepta odgovornosti i nesporna sloenost i individualizovanost fenomena darovitosti i razvojnih tekoa, donosi brojne izazove i trai od nas odgovore na mnoga pitanja. U fokusu nae panje je saradnja porodice i kole, odnosno nastavnika kada se radi o darovitima ili deci sa razvojnim problemima. U radu e biti izloeni rezultati istraivanja koja se bave kljunom ulogom porodice, nastavnika i njihove saradnje u podsticanju razvoja darovitih. Oni ukazuju na postojanje razlike u odnosu na optu populaciju i na mogue razloge nesporazuma na relaciji nastavnik roditelji. Bie diskutovane i razlike u odnosu na saradnju nastavnika i kole sa roditeljima dece sa tekoama u razvoju. Nalazi jasno impliciraju da podsticanje i negovanje talenta, kao i podravanje dece sa razvojnim tekoama trae od roditelja, nastavnika i obrazovnog sistema ono najbolje to mogu da daju, to naalost nije uvek tako. Kljune rei: daroviti, razvojne tekoe, poodica, nastavnik, saradnja.


8


Zoran avramovi

KRIZA SAVREMENE PORODICE U KONTEKSTU OBRAZOVANJAInstitucija porodice se u sociolokoj misli razumeva kao elija drutva. U odnosu na prethodna drutvena i istorijska razdoblja, savremena porodica prolazi i kroz krizu sopstvene perspektive. Oblici ove krize su: povean broj razvoda, porast nasilja u porodici, slabljenje interesovanja za brak i porodicu, traganje za novim oblicima braka i porodice, usvajanje graanskog stila ivota biti sam. U ovom radu razmatra se pitanje odnosa porodice i obrazovanja u globalistikom i srpskom iskustvu. Tvrdi se da obrazovanje postaje deo krize institucije porodice. U uslovima opadanja nivoa porodine sigurnosti (sree, zadovoljstva, poverenja) stvara se negativan kontekst za razvoj i funkcionisanje obrazovnih ustanova kao i vaspitnih vrednosti. Posebna panja se posveuje aspektima depopulacije, porastu nasilja u obrazovnim i vanobrazovnim ustanovama, pad motivacije za vrednost kolskog znanja. U ovakvim okolnostima, obrazovanje moe da postane deo krize porodice ali i put ublaavanja i eventualnog izlaska iz porodinih nevolja. U radu se tvrdi da obrazovanje postaje deo krize kada se u obrazovnoj politici zapostave problemi porodice ili kada se neadekvatno odredi ovaj pojam u kurikulumu. U delu u kome se razmatraju normativne mogunosti obrazovnih i vaspitnih organizacija poboljanja ili reavanja porodinih kriza, ukazuje se na sadraje nastavnih planova i programa, koncepcije udbenika, ulogu nastavnika i uprave kole. Skree se panja i na organizaciju odgovarajuih seminara. Kljuna uloga pripada obrazovnoj politici drave. Zakljuni deo rada upozorava na injenicu da glavnu re o problemima porodice imaju donosioci odluka o razvoju drutva. Nauna misao moe samo da istrai odnos dve institucije i eventualno predloi neka kratkorona i dugorona reenja. Kljune rei: brak i porodica, kriza, obrazovanje.

e-mail:[email protected]

9

PORODICA, KOLA I DRUTVENI SISTEM U TRANZICIJI: KONTEKST SRBIJE I EVROPE

Filozofski fakultet, Beograd

anelka mili

RODITELJSTVO I KOLA POD TRANZICIJSKIM STRESOMAko bi se sudilo samo na osnovu incidentnih situacija u naim kolama o kojima izvetavaju mediji, moglo bi se zakljuiti da izmeu porodice i kole, roditelja i nastavnika postoji permanentan sukob koji ide do iskljuivosti i iskazivanja uzajamnog neprijateljstva. ak i ako se sa sigurnou moe pretpostaviti da je takvo vienje odnosa na ovoj relaciji hipertrofirano i iskrivljeno, injenica da u poslednje vreme veoma esto dolazi do izraaja jedna vrsta uzajamnog nerazumevanja i suprostavljenih vrednosnih pogleda izmeu porodice i kole, zahteva temeljno propitivanje postojeeg stanja i uzroka nepoverenja i suprostvaljenosti izmeu dva aktera bitnih za kvalitet procesa socijalizacije kroz koji prolaze mladi od ranog doba do adolescencije. injenica da porodica i kola u savremenim uslovima gotovo imaju podjednak znaaj i ulogu za proces socijalizacije dece i razvoj linosti ne ini ih automatski ni saradnicima ni protivnicima u ovom procesu. Veliki broj opte drutvenih, specifinih porodinih i kolskih faktora i situacija, kao i pojedinanih osobina roditelja, nastavnika u uenika implementira se u ovaj proces i odreuje njegov tok i rezultate. U naoj sredini ovaj odnos je pod posebnim dejstvom tranzicionih procesa promena koji uvode rizike na svim nivoima drutvenog funkcionisanja. U ovom radu posebno e biti ispitani rizici koji na relaciji kola porodica dolaze od blokiranog i usporenog procesa politike i ekonomske tranzicije, neuravnoteenog pocesa transformacije obrazovnog sistema i njegovih vrednosti i zastoja na planu porodinih transformacija. Kljune rei: roditeljstvo, kola, tranzicija, obrazovni sistem.


13

Institut drutvenih nauka, Beograd

Zoran Pavlovi

PORODINE VREDNOSTI U TRANZICIJI: SRBIJA U KOMPARATIVNOJ PERSPEKTIVIU radu se razmatraju dominantne vrednosne tendencije u Srbiji na poetku milenijuma u vezi sa sindromom stavova prema porodici, vaspitanju i odgajanju dece, seksualnom ivotu, braku, odnosu mukarca i ene i ulozi zaposlene, tj. ene domaice u tom odnosu. Na osnovu empirijskih podataka iz treeg i etvrog talasa Svetske studije vrednosti identifikuje se struktura vrednosti koja karakterie instituciju porodice u tranzitivnoj Srbiji kao i njihove determinante; registruju se promene koje su se u Srbiji desile u periodu 19962001. godine u kontekstu preovlaujuih socioekonomsko-kulturnih faktora uz naglasak na komparativnom pristupu, tj. poreenju dominantnih porodinih vrednosti Srbije sa vrednostima drugih evropskih zemalja i identifikovanju specifinosti koje iz tog poreenja proizilaze. Pored toga ukazuje se na znaaj i ulogu obrazovnog procesa kao preduslova prihvatanja tolerantnijeg pristupa prema porodici i njenoj izmenjenoj ulozi u post-komunistikoj Srbiji u ranim fazama demokratizacije. Kljune rei: Svetska studija vrednosti, vrednosti, porodica, Srbija.

e-mail:[email protected]

14


mirjana raevi

PLANIRANJE PORODICE U SRBIJI I IMPLIKACIJE ZA OBRAZOVNI SISTEMPlaniranje porodice u Srbiji posmatrano sa makro aspekta optereeno je nizom problema. Najvaniji problem je to individualna traenja, tenje i odgovori koji prate proces raanja dece nisu racionalni sa aspekta potreba drutva. Reproduktivne norme su niske. Drutvo putem svojih institucija, meutim, nije ni pokualo da utie na formiranje stava o eljenom broju dece, kao ni da u veoj meri ublai niz prepreka za njihovo ostvarivanje. Moderna i efikasna kontracepcija za veliki broj ena nije logino reenje dileme o vidu kontrole raanja. Suoavanje sa posledicama racionalnog ili iracionalnog (zavisno od nivoa sa koga se ocenjuje) reproduktivnog ponaanja je realnost. Najvanije posledice su otvorena depopulacija, intenzivno starenje stanovnitva koje Srbiju svrstava meu najstarije populacije na svetu i endemska rasprostranjenost namernih prekida trudnoe. Ono i svakako sledi u vremenu koje dolazi, imajui u vidu faktore koji determiniu reproduktivni model, kao i fenomen demografske inercije. Otuda je politiki odgovor neophodan. Populaciona edukacija se namee kao vaan pravac politike. Ona pretpostavlja promociju novog sistema vrednosti i stila ivota, koji bi ukljuivao i potrebe sadanjih i generacija koje dolaze, putem irenja razumevanja i svesti na svim nivoima drutva o znaaju populacionog faktora i odgovornog ponaanja u sferi porodinog ivota, braka, odgajanja dece, odnosa mukarca i ene u savremenoj kulturi, intergeneracijske solidarnosti i transfera, reproduktivnog zdravlja. U proces formiranja reproduktivne svesti bitno je ukljuiti sve socijalne institucije, pre svega osnovne i srednje kole. bija. Kljune rei: planiranje porodice, populaciona edukacija, obrazovni sistem, Sr-


15

Filozofski fakultet, Banja Luka

Drago Brankovi olivera grBi

POVEZANOST REZULTATA KOLOVANJA SA PORODINIM PRILIKAMA U SLOENIM (RATNIM) USLOVIMAVeliki socio-istorijski dogaaji negativnog predznaka (ratovi, prirodne katastrofe, ekonomske krize i dr.) znaajno utiu na ivot pojedinaca i porodica. Razliiti aspekti ovih uticaja bili su predmet istraivanja i teorijskih uoptavanja (istrivanja i teorije stresa i traumatizacija) u veem broju drutvenih nauka. I pored toga rezultati tih istraivanja nisu u dobroj mjeri objasnili povezanost psiho-fizikog uzrasta i razvoja sa izloenosti tekim drutveno-istorijskim dogaajima, tj. o uzrasno specifinim posljedicama ove izloenosti. U ovom radu prezentovani su rezultati do kojih smo doli putem kvalitativnog istraivanja (primjena metode analize sluaja) koji ukazuju na suptilne probleme prodica i uenika izloenih tekim, ratnim dogaajima i uslovima ivota a posebno na tokve njihovog kolovanja. Uzorak istraivanja su sainjavali sadanji studenti socijalnog rada koju su roeni 1984/85. Rad sadri dva dijela. U prvom dijelu rada opisane su sloene porodine i obrazovne prilike u Republici Srpskoj za vrijeme rata. U drugom dijelu rada prikazani su rezultati istraivanja na uzorku koji ine studenti socijalnog rada koji su u vrijeme izloenosti ratnim zbivanjima zapoeli, ili trebali zapoeti, svoje kolovanje. Ispitivanje smo proveli primjenom intervjua sa deset standardizovanih pitanja koji se odnose na njihova isksutva: redovnost ili promjena u toku kolovanja, uspjeh i procjena ta je na njega uticalo, porodini gubici, preseljenja, ekonomske prilike, dominantne vrijednosti u porodici u tom ivotnom periodu, obrazovne aspiracije roditelja, interesovanje i podsticaji porodice za kolovanje i vaspitno obrazovno postignue. Empirijski rezultati toka kolovanja ukazali su na uticaj socio-istorijskih dogaaja (negativan predznak) na porast fragmentiranosti toka kolovanja i redukovanje porodinih vrijednosti do nivo preivljavanja. Kljune rijei: rezultati kolovanja, porodine prilike, socio-istorijski dogaaji negativnog predznaka, fragmentiranosti toka kolovanja i redukovanje porodinih vrijednosti.


16

Filozofski fakultet, Beograd

Smiljka Tomanovi

KOLOVANJE I/ILI OBRAZOVANJE Roditeljsko i deije opaanje i odnos prema koliTokom prolea 2000. godine sprovela sam drugi talas longitudinalnog kvalitativnog istraivanja svakodnevnog ivota dece u radnikim porodicama u Rakovici i porodicama strunjaka i umetnika na Vraaru. S obzirom da je uzrast ispitivane dece u drugom talasu bio od 11 do 14 godina, kola je planirana kao jedna od tema u intervjuima. Na moje iznenaenje, za moje ispitanike (posebno roditelje) obrazovanje i kolovanje bila je jedna od glavnih ili ak i najvanija tema, kojoj je u nekim intervjuima sa decom i roditeljima posveeno srazmerno najvie vremena. Transkripcija i analiza zapisa otkrila mi je jedan bogat, kompleksan ali esto konfliktan meuodnos tri aktera: dece, roditelja i kole. U ovom soptenju pokuau da ukratko prikaem sledee aspekte tog odnosa: opaanje kole od strane roditelja i dece; odnos sa kolom roditelja i dece; stav roditelja i dece prema obrazovanju. Ukazau i na razliitosti u opaanju i odnosu prema koli i obrazovanju koje imaju roditelji i deca, na razliite stavove prema vrednosti i funkciji kolovanja i obrazovanja (koje ukljuuje i vankolsko obrazovanje) kod roditelja iz razliitih drutvenih slojeva, na razliite vrste i strategije investiranja u decu. Kljune rei: kola, roditelji, uenici, kolovanje, obrazovanje.


1

Ministarstvo prosvete i sporta Republike Srbije

Sneana vukovi

STRATEGIJE ZA SMANJENJE SIROMATVA U OBRAZOVANJU DECEZnaaj obrazovanja za smanjenje siromatva ubedljivo je demonstriran rezultatima Ankete o ivotnom standardu iz 2002. godine, kada je u Srbiji bilo 69% siromanih sa zavrenom osnovnom ili nezavrenom srednjom kolom, dok se meu licima sa visokim obrazovanjem nalo samo 2% siromanih. Strateki zadaci se ostvaruju projektno u oblastima osiguranja kvaliteta, kolskog razvojnog planiranja, decentralizacije, kroz razliite oblike strunog usavravanja nastavnika za rad sa decom razliitih potencijala i uslova za razvoj. Ministarstvo prosvete i sporta intenzivno radi na pripremama uslova za ostvarivanje programa devetogodinjeg obaveznog obrazovanja, uvoenjem obaveznog besplatnog pohaanja pripremnog razreda za decu od pet ipo do est ipo godina starosti (za kolsku 2006/07. godine). U toku je razvijanje alternativnih poludnevnih programa za decu od 5 do 7 godina, naroito iz ugroenih i marginalizovanih grupa. Svake godine se poveava obuhvat predkolskog obrazovanja, a u saradnji sa Fondom za obrazovanje Roma Ministarstvo realizuje projekat Proirenje pristupa romske dece predkolskom vaspitanju i obrazovanju, iji je cilj masovno ukljuivanje Roma u dvogodinju pripremu za polazak u osnovnu kolu. U okviru projekta Ministarstva prosvete i sporta i Svetske banke Razvoj kolstva u Republici Srbiji, komponente kolski grant, do sada je 834 kola izradilo razvojne planove i projekte za koje dobijaju grantove iz kredita. Izborom kola obezbeuje se da, pre svega, ugroene kole, iz siromanijih sredina, sa veim brojem dece iz raseljenih porodica i dece Roma dobiju podrku kojom unapreuju ivot i rad u koli. Kljune rei: obrazovanje, smanjenje siromatva, pripremni razred, decentralizacija.


18

Methodical Centre of Psycho-Pedagogical Assistance, Warsaw Poland

KatarzyNa PirKowsKa

THE ROLE OF FAMILY IN SCHOOL FUNCTIONING: POLAND AND OTHER COUNTRIES IN EUThe question of cooperation between family and school has been present since the beginning of the existence of school. Analyzing the history of parent participation in the education system of different countries of the European Union and EFTA/EOG (Island, Norway, Lichtenstein) it is important to note that in the majority of countries only after 1970s parents (or their representatives) have started to formally participate in the structures of education system. Of course, there are countries which have started the nonofficial cooperation between parents and school much earlier, such as Poland, Germany, Austria, Finland, Norway and Luxemburg. In the 80s in the majority of countries the aspirations for the official connection between parents and school have been significantly raised through the passing of laws and regulations, as well as issuing appropriate decrees and documents. However, despite the existence of civil laws and documents, the participation of parents in school functioning was not always possible in all countries. For example, between the passing of regulations and their realization sometimes even 20 years had been passed (France, Luxemburg, Finland, Norway). The complete reform of education system which took place in the most European countries in the 90s (at the same time in Poland) has benefited the issuing of official decrees that provided the participation of parents in the school system. The autonomy of school as well as the active role of parent or school boards in the running of school has become the center of interest of school officials along with the issuing of official education regulations on different levels of school system in different EU countries. The comparison of different school systems in terms of development of officially recognized cooperation between family and school should contribute to the recognition of both differences and similarities of education systems, as well as to the exchange of experience and knowledge among countries members of EU and other European countries. Key words: cooperation, parents, school, European Union, school laws.

19

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa Polska

kaTaina PjurkovSka

ULOGA PORODICE U FUNKCIONISANJU KOLE: PRIMER POLJSKE I DRUGIH ZEMALJA EVROPSKE UNIJEPitanje saradnje porodice i kole prisutno je od poetka postojanja kole. Analizirajui istoriju uea roditelja u obrazovnom sistemu razliitih zemalja Evropske unije kao i zemalja EFTA/EOG-a (Island, Norveka, Lihtentajn), treba rei da u veini zemalja tek od 1970. godine roditelji (ili njihovi predstavnici) uestvuju formalno u strukturama obrazovnog sistema. Naravno ima i zemalja koje su zapoele saradnju porodice i kole i ranije, npr. Poljska, Nemaka, Francuska, Austrija, Finska, Norveka, Luksemburg. Tokom osamdesetih godina u veini zemalja nastupilo je znaajno poveanje tenje ka zvaninom povezivanju roditelja sa kolom, odnosno objavljivanje pravnih zakona i propisa, kao i izdavanje odgovarajuih odredbi i dokumenata. I pored postojanja pravnih zakona i dokumenata, uee roditelja u radu kole nije u svim zemljama skladno funkcionisalo. Na primer, vremenski razmak izmeu donoenja prvih pravnih propisa i njihove realizacije, ponekad je iznosio i 20 godina (Francuska, Luksemburg, Finska, Norveka). Celovita reforma kolskog sistema koja je nastupila u veini evropskih zemalja tokom devedesetih godina (u isto vreme i u Poljskoj) doprinela je izdavanju zakonskih odredbi koje su obezbedile formalno uee roditelja u kolskom sistemu. Autonomija kola kao i aktivno uee roditelja preko roditeljskih i/ili kolskih saveta u njihovom upravljanju, nali su se u centru interesovanja kolskih vlasti. Doneti zakoni formalno su potvrdili i ozvaniili pitanje prisustva i uloge roditelja u koli kao. Poreenje raznih evropskih kolskih sistema, u pogledu saradnje porodice i kole, trebalo bi da doprinese sagledavanju podjednako razlika i slinosti izmeu zemalja lanica EU i ostalih evropskih zemalja, kao i razmeni iskustva i znanja. Kljune rei: saradnja, roditelji, kola, Evropska unija, kolski zakoni.


20


SuZana ignjaTovi

UPOREDNA ANALIZA SAVREMENIH MERA OBRAZOVNE POLITIKE ZASNOVANIH NA IZBORU KORISNIKA I RAZMATRANJE PRIHVATLJIVIH MODELA ZA SRBIJUDananji pravac promena veine sistema obrazovanja moe se oznaiti kao okrenutost korisniku. On je prisutan u svim nivoima i segmentima sistema. Zahtevi savremenog socijalnog i ekonomskog okruenja zahtevaju pluralizaciju i individualizaciju obrazovnih usluga, kako u privatnom tako i u javnom sektoru. U radu e biti analizirani razliiti vidovi prilagoavanja sistema osnovnog i srednjeg obrazovanja ovim zahtevima. Prikazaemo najrasprostranjenije alternativne modele finansiranja, upravljanja, definisanja politike nastavnog plana i programa, standarda i procene obrazovnog uinka. U njih svrstavamo razliite modele vauera, artera, poreskih olakica i kolovanja kod kue. Okvir analize e initi sistemi sa najrazvijenijim oblicima ovih mera obrazovne politike, kao to su Velika Britanija, Sjedinjene Amerike Drave, Novi Zeland, ile i drugi. Osnovni cilj rada je da osvetli pozadinu promena u dosadanjem podeljenom sistemu (dravno i privatno kolstvo). Uzeemo u obzir i kljune dileme koje postoje u vezi sa ovim alternativnim reenjima. Najvanija su pitanja odrivosti, efikasnosti, pravednosti, sposobnosti korisnika da preuzmu odgovornost za svoj izbor. Vaan deo rada e initi pokuaj sociolokog objanjenja izmenjene funkcije obrazovanja, uloge drave i njenih potencijala da zadovolji nove zahteve kole, odluivanja roditelja i uenika tokom obrazovnog procesa i delovanja razliitih socijalnih aktera u aktuelnim deavanjima. Naglasak e biti na mestu porodice kao celine i kao sloenog viegeneracijskog sistema u kontekstu savremene dezinstitucionalizacije obrazovanja. Posebno e biti razmotrene mogunosti primene ovih mera u Srbiji, modifikovanih u sklopu promene celokupnog sistema obrazovanja. Kljune rei: korisnik, izbor, dezinstitucionalizacija, privatizacija.


21


BoriSlava makSimovi

SARADNJA KOLE I PORODICE KAO KOMPONENTA OSIGURANJA KVALITETA OBRAZOVANJA U SRBIJIMinistarstvo prosvete i sporta intenzivno radi na unapreivanju i osiguranju kvaliteta obrazovanja. Sastavna komponenta standarda kvaliteta jeste i saradnja kole i porodice, preteno predstavljena kroz kljunu oblast ETOS i njene pokazatelje: komunikaciju sa roditeljima i ukljuivanje roditelja u ivot i rad kole. Pokazatelji su detaljno opisani na nivoima 2 i 4, tako da kole mogu da ocene svoj kvalitet u ovom domenu. U priruniku za samovrednovanje i vrednovanje rada kola predloeni su instrumenti kojima moe da se utvrdi dostignuti nivo kvaliteta kole. kole su obuene da organizuju proces samovrednovanja i sada su u fazi realizacije svojih prvih akcionih planova za unapreivanje definisanih slabosti u odreenim oblastima. Na primeru iz nekoliko kola bie predstavljene aktivnosti koje kole preduzimaju na unapreivanju saradnje sa porodicom. Istovremeno sve obrazovne ustanove osnovnog i srednjeg obrazovanja su obuene za voenje procesa razvojnog planiranja i izradu svojih razvojnih planova, dokumenata u kojima je predstavljena njihova strategija razvoja za period od 3 do 5 godina. Brojni kolski projekti su nastali kao rezultat postavljenih razvojnih ciljeva, a uloga porodice uenika u njima zauzima adekvatno mesto. U radu e biti prikazana i meunarodna iskustva o saradnji kole i porodice kao komponenti osiguranja kvaliteta. Kljune rei: etos, samovrednovanje, razvojno planiranje, osiguranje kvaliteta.


22


Dejan STankovi

UEE RODITELJA U UPRAVLJANJU KOLOMU radu se razmatra vana tema tekuih debata u okviru obrazovnih politika u mnogim zemljama uee roditelja u upravljanju i donoenju odluka u obrazovnom sistemu. U zemljama Evropske unije uee roditelja u formalnim strukturama sistema javlja se uglavnom od 1970ih, ali je ovo pitanje aktuelno i danas. Vee pridavanje znaaja ulozi roditelja, pre svega treba posmatrati kao deo irih procesa decentralizacije i demokratizacije obrazovanja, te novijih tendencija u upravljanju u javnom sektoru. Analize, ipak, pokazuju da je uticaj roditelja na upravljanje jo uvek ogranienog dometa. To je uzrokovano brojnim faktorima, meu kojim se posebno istiu apatija i nezainteresovanost roditelja, ali i strah kolskog osoblja od mogueg naruavanja njihove profesionalne autonomije. Kao ilustracija sloenosti promena u upravljakim strukturama prikazan je vedski pilot program osnivanja kolskih odbora sa roditeljima u veini. Od znaaja za domai kontekst, predstavljeni su rezultati lokalnih konsultacija, odranih 2001. godine, koji ukazuju na to da akteri naeg obrazovnog sistema pridaju znaaj veem ukljuivanju roditelja u rad kole. Pregled domae regulative u ovoj oblasti, doveo je do zakljuka da su propisani naini uea roditelja u upravljanju kolom saglasni sa evropskim trendovima, ali da to nije sluaj sa viim nivoima sistema. Trenutno se predstave o tome kako se ova zakonska reenja primenjuju u praksi formiraju na osnovu parcijalnih informacija, i stoga je neophodno investiranje u istraivanja koja bi pokazala ta se u kolama zaista dogaa kada je re o ueu roditelja u upravljanju kolom. Kljune rei: ukljuivanje roditelja, upravljanje kolom, demokratizacija obrazovanja.


23

OPTI OKVIR SARADNJE KOLE I PORODICE: MOGUNOSTI I TEKOE

,

, . . , . . : , ( ; ; ; ; , ); . , , , . - . : ; ; - ; ; ; ; , . : . , . : , , .

27

,

elena evDokimova

SARADNJA PORODICE, KULTURNIH I OBRAZOVNIH USTANOVA U VASPITANJU DECEU radu se govori o tekoama koje se javljaju pri usvajanju kulturnih vrednosti u periodu detinjstva, kao i o ulozi roditelja i nastavnika u detetovom usvajanju prirodnog i kuluturnog naslea. Ukazuje se na vrednost i smisao zajednikog vaspitnog delovanja porodice, obrazovnih i kulturnih ustanova, sa posebnim osvrtom na ovu problematiku u ruskoj nauci. Ruski naunici i pedagozi praktiari utvrdili su koje su prepreke u razvijanju saradnje roditelja i nastavnika: nizak drutveni status profesije vaspitaa; neuvaavanje vaspitne uloge roditelja od strane nastavnika; razliite vrednosne orijentacije i razliita uzajamna oekivanja; stihijsko komuniciranje sa roditeljima, nedovoljna kompetentnost nastavnika za komunikaciju sa roditeljima. Takoe, dati su predlozi za otklanjanja ovih prepreka. Izlae se projekcija regionalnog sistema uzajamne saradnje porodice, dejeg vrtia, kole, ustanova umetnosti i kulture, koju su uradili saradnici laboratorije za obrazovanje roditelja. Prikazuje se obrazovni program Vaspitanje malog Volanina, koji je rezultat ove projekcije, a usmeren je na vaspitanje graanstva i patriotizma. Iznose se osnovne ideje i principi ovog programa, kao i rezultati njegove probne primene u praksi drutvenog i porodinog vaspitanja dece. U zavrnom delu opisana je organizacija resurnih centara koji su osnovani za pruanje podrke u realizaciji ideja programa strunjacima koji rade u obrazovnim ustanovama. Kljune rei: obrazovanje roditelja, program Vaspitanje malog Voanina, resurni centri.


28

Pedagoki fakultet, Sombor

PrvoSlav jankovi veSna ili

PRETPOSTAVKE USPENE SARADNJE OSNOVNE KOLE I PORODICEDete kolske dobi razvija se u interakciji raznovrsnih faktora. Porodica i kola su najvaniji. Posebno ako meusobno nisu suprotstavljeni i ako izmeu njih postoji dobra komunikacija i saradnja. Zbog toga je neophodno da porodica i kola koordinisano deluju, a ne da kola, kao to se to esto deava, ima prioritet. U ovom radu autori ukazuju na aktuelnu neophodnost ili razloge takve saradnje u naim okolnostima. Zatim, na uslove ili pretpostavke uspene saradnje, ometajue faktore i naine kako da se saradnja kole i porodice unapredi. Istovremeno, u ovom radu se analiziraju i modeli saradnje kakvi su se sretali u nekim projektima pomoi kolama koje su poslednjih godina inicirale humanitarne, nevladine i druge organizacije u Evropi, kao i neki primeri praktinog angaovanja roditelja u kolama Amerike i drugih zemalja. S tim u vezi, izvrena je i neophodna komparacija naeg i stranog iskustva. Analize su najvie izvrene s obzirom na znaaj, motive, oblike, sadraje i druga za nas trenutno aktuelna pitanja. Razmotrene su i nove ideje koje bi doprinele nastajanju efikasnije koncepcije saradnje osnovne kole i porodice kod nas, a koje su se pokazale pozitivnim u praksi drugih zemalja. Ide se na to da se ovaj tip saradnje razvija i razgrana u niz raznovrsnih oblika, kao i da se podigne na nivo uzajamnog pomaganja i sporazumnog delovanja radi reavanja brojnih i raznovrsnih pitanja iz oblasti vaspitno-obrazovne problematike. Kljune rei: uenik, kola, porodica, lokalna sredina, saradnja.


29

Via kola za obrazovanje vaspitaa, Kruevac

BiSera jevTi

PARTNERSTVO PORODINOG I KOLSKOG VASPITANJAPostoje mnogi razlozi za razvijanje partnerstva na relaciji porodica kola, roditelj vaspita. Glavni razlog za stvaranje takvih partnerstava je da se pomogne mladima da budu uspeni u koli i kasnije u ivotu. Partnerstvo pomae u unapreivanju kolskih programa i klime u koli, obezbeuje pomo i podrku porodice, unapreuje znanja i rukovodilake sposobnosti roditelja, povezuje porodice sa ostalima u koli u cilju pruanja pomoi nastavnicima u radu. Partneri prepoznaju zajednike interese i odgovornosti kada su deca u pitanju i rade zajedno na stvaranju boljih programa i povoljnih prilika za uenike. Model partnerstva porodice i kole stavlja uenika u centar interesovanja. Ova pitanja su izazov za istraivanja i praksu pri emu stvaraju interdisciplinarno polje istraivanja u oblasti partnerstva porodice i kole ije je zajedniko jezgro briga o deci. Osnivanjem nacionalne mree Partnerstvo kola 2000, Dojs Eptajn, dala je osnovne smernice koje mogu pomoi kolama da izgradi partnerske odnose sa porodicama, kroz ukljuivanje porodica u kolske aktivnosti i obrazovanje njihove dece. O pristupima ukljuivanja porodice u kolske aktivnosti tj. partnerstvu porodice i kole, detaljno e biti rei u naem radu. Kljune rei: partnerstvo, interakcija, komunikacija, programi partnerstva porodica i kola, timski rad.


30


ivana eri

PRETPOSTAVKE AKTIVNOG UKLJUIVANJA RODITELJA U KOLSKI IVOTU radu e biti re o pretpostavkama participativnog uea roditelja u ivotu i radu kole. Uee roditelja, lokalne zajednice i ireg drutvenog okruenja u osmiljavanju kolskog ivota predstavlja jedan od zahteva demokratski ureenog kolstva. Nivo participacije roditelja u kolskom ivotu odreen je i sistemom podrke koje kola i lokalna sredina pruaju porodici. Podsticaj da roditelji izgrade aktivan odnos prema svim sferama kolskog ivota zavise od nekoliko elemenata: (a) razvijanja klime podrke i partnerstva izmeu roditelja i kole na nivou drutva; (b) osmiljavanja stratekih ciljeva i planova za saradnju od strane prosvetnih vlasti; (c) doprinosa naunih radnika postojeem korpusu teorijskih i praktinih znanja s ciljem da kooperacija izmeu svih aktera postane deo kolskog etosa; (d) osveivanja roditelja, nastavnika i strunih saradnika o vanosti saradnje za postignue uenika u svim oblastima ivota; (e) motivacije aktera saradnje da prevaziu formalni nivo uea roditelja u ivotu i radu kole, kao i upoznavanja sa alternativnim nainima njihove participacije. Uspenost saradnje kole i porodice u mnogome zavisi od komunikacione kompetentnosti oba subjekta, ukljuujui uenike kao vane partnere u podsticanju, odravanju i unapreivanju njihove kooperacije. Kljune rei: participacija roditelja, nivoi podsticaja saradnje kole i porodice.


31


raDmila BogoSavljevi

STAVOVI NASTAVNIKA I RODITELJA O SARADNJI PORODICE I KOLESaradnja porodice i kole jedan je od veoma vanih segmenata u vaspitnom delovanju kole. Danas, moda jo vie nego pre, neophodno je ukazati na potrebu i znaaj dobre i kontinuirane saradnje porodice i kole, imajui u vidu promene koje se sve intenzivnije odvijaju unutar nae dananje porodice. Kakva je saradnja koja se ostvaruje izmeu nastavnika i uenikih roditelja? Da li nastavnici i roditelji meusobnu saradnju smatraju potrebnom i koliki joj znaaj pridaju, tj. kako je ocenjuju, ta pod saradnjom podrazumevaju, ta jedni drugima zameraju, a ta istiu kao pozitivno, koliko su nastavnici motivisani i koliko su uopte pripremljeni za primenu razliitih oblika saradnje sa roditeljima? Koji oblik/oblike saradnje vie preferiraju nastavnici, a koji roditelji, da li su neki (i koji) oblici saradnje najei? Odlaze li roditelji rado i redovno na roditeljske sastanke, koji roditelj (majka ili otac) ee dolaze na roditeljske sastanke, koji roditelji ee izostaju sa roditeljskih sastanaka, u kojoj meri su uzrast i kolski uspeh uenika vani faktori kvalitetnije saradnje? Ovo su neka od pitanja kojima se bavimo u ovome radu, a na osnovu rezultata istraivanja sprovedenog u tri osnovne kole u Somboru. Anketnim upitnicima ispitani su nastavnici i roditelji uenika od prvog do osmog razreda. Cilj istraivanja je bio da utvrdimo stavove nastavnika i roditelja, njihove ocene, zapaanja, predloge i uoene probleme, kako bismo na osnovu toga mogli predloiti mogua reenja za kvalitetnije oblike saradnje porodice i kole. Pored toga, rezultate naeg istraivanja, uporedili smo sa rezultatima ranije sprovedenih, slinih istraivanja. Kljune rei: saradnja porodice i kole, oblici saradnje, principi u saradnji.

32

Uiteljski fakultet, Jagodina

veSna Trifunovi

SARADNJA PORODICE I OSNOVNE KOLEPorodica je veoma sloena struktura i organizacijski sastav, koji u odnosu na druge delove drutva uspostavlja ambivalentan odnos: sa jedne strane, zauzima relativan odnos distance jer je osposobljena da zadovoljava osnovne potrebe svojih lanova, meutim, kako porodina grupa najee ne moe samostalno da zadovoljava potrebe svojih lanova upuena je na saradnju sa drugim drutvenim institucijama i uspostavljanje realnih odnosa i komunikacije sa njima. Saradnja porodice i kole, kao centralnih agenasa socijalizacije dece u drutvu, koji obezbeuju internalizaciju i afirmaciju drutveno poeljnih socio-kulturnih vrednosti, a time i reprodukciju postojeeg drutvenog sistema, svojim znaajem prevazilazi parcijalne interese neposrednih uesnika saradnje i postaje deo strategije ukupnog drutvenog razvoja i razvoja obrazovanja. Centralna tema ovog rada je saradnja izmeu osnovne kole i porodice: otkrivanje realnih meuuticaja izmeu porodice i osnovne kole i, posebno, ispitivanje uticaja onih funkcija osnovne kole, koje deluju u prostoru oblikovanja kulture porodice uenika. Rad predstavlja deo empirijskog istraivanja izvedenog u martu 2006. godine, iji su ciljevi bili da se utvrdi da li se i na koji nain ostvaruje saradnja izmeu porodice i osnovne kole, u gradskoj i meovitoj sredini, kao i oblici delovanja i znaaj osnovne kole za razvoj kulture svakodnevnog ivota porodica uenika. Kljune rei: porodica, osnovna kola, saradnja, razvoj, kultura.


33

ivana DamjaniKragujevac

ADAPTACIJA PRVAKA NA OSNOVNU KOLU VIENA OIMA UITELJA, RODITELJA I SAME DECEAdaptacija prvaka na osnovnu kolu, operacionalizovana preko petnaest indikatora, razvijenih u vei broj razliitih pitanja u upitnicima za uitelja, roditelja i dete, jeste osnovna tema ovog rada. U okviru ove teme bilo je vie zadataka na koje je trebalo odgovoriti. Ispitivano je postojanje podudarnosti u shvatanjima meu razliitim kategorijama ispitanika (uiteljima, roditeljima i decom) o tome ta se podrazumeva pod adaptacijom, kao i slaganja u procenama koliko je svako od 34 dece, ukljuenih u ispitivanje, adaptirano ili ne nakon prvog polugodita u osnovnoj koli. Sem toga ispitivano je da li postoje razlike u uspenosti adaptacije na osnovnu kolu, dece koja su pohaala predkolske ustanove koje imaju razliit plan i nain rada (polovinu uzorka inila su deca koja su pohaala privatno obdanite Otkrivalica, a drugu polovinu deca iz istih kolskih odeljenja koja su prethodno pohaala neko od obdanita koje radi po programu Ministarstva prosvete). Uzorak od 34 dece, bio je nesluajan i nameran, a s obzirom na njegovu veliinu, prilikom obrade podataka koriene su neparametrijske metode namenjene malim uzorcima i to pre svega za ispitivanje znaajnosti razlika dobijenih meu poduzorcima dece, kao i za utvrivanje korelacije meu odgovorima razliitih kategorija ispitanika. Rezultati su pokazali da su shvatanja roditelja, uitelja i dece o tome ta je adaptacija ne samo razliita, ve i razliito kompleksna i da ima znaajnih razlika u uspenosti adaptacije prvaka koji su pohaali razliite tipove predkolskih ustanova. Kljune rei: adaptacija, predkolska ustanova, deca, uitelji, roditelji.


34


nikoleTa miloevi

PROBLEMI U SARADNJI PORODICE I KOLEU vaspitno-obrazovnom diskursu roditelji su pozicionirani kao potencijalni korisnici odreenih oblika i sadraja saradnje koje kola nudi. Kroz taj diskurs nastavnici su oznaeni kao glavni inicijatori i kreatori saradnje, dok roditelji zauzimaju poziciju koja nosi manje prava za donoenje odluka. Ukoliko roditelji prihvataju ovakvu poziciju subjekta ili ukoliko ne mogu da joj se odupru, automatski se ukljuuju u sistem prava i obaveza koje ta pozicija nosi. Osnovno pitanje je da li se promenom pozicije roditelja u vaspitno-obrazovnom diskursu mogu prevazii postojei problemi u saradnji porodice i kole. Jer, prava saradnja podrazumeva partnerstvo u planiranju i sprovoenju donetih odluka, postojanje istih normi ponaanja i zajedniki prihvaene ciljeve. U radu se, izmeu ostalog, ukazuje na neke od relevantnih uzroka neuspeha u saradnji porodice i kole, kao to su: odsustvo jasno definisanog plana saradnje, negativan stav roditelja prema saradnji sa kolom, negativan stav nastavnika prema saradnji sa porodicom, svakodnevne obaveze roditelja, preoptereenost nastavnika i razliiti oblici predrasuda. Uspenost saradnje porodice i kole u znaajnoj meri zavisi od kvaliteta komunikacije nastavnika i roditelja. S obzirom na to neophodna je kontinuirana edukacija nastavnika i roditelja u oblasti vetina uspene komunikacije i timskog rada. Kljune rei: porodica, kola, saradnja, vaspitno-obrazovni diskurs.


35


vlaDimir Dinovi jelena Pavlovi nikoleTa miloevi

NA KOGA SE OSLANJAJU RODITELJI: PROBLEMI U SARADNJI PORODICE I KOLEU ovom radu analiziraju se izvori podrke porodici u reavanju obrazovnih i vaspitnih problema. Iz perspektive teorije linih konstrukata saradnja porodice i kole moe da se posmatra kao proces koji zavisi od stepena u kom roditelji konstruiu kolu kao mogui izvor podrke. Cilj istraivanja jeste utvrivanje slinosti izmeu roditelja u konstruisanju problema, kao i formalna analiza naina na koji roditelji koriste razliite izvore podrke. Na uzorku roditelja ija deca pohaaju osnovnu i srednju kolu primenjen je instrument Mrea zavisnosti. Od uesnika istraivanja traeno je da navedu probleme sa kojima se najee susreu u saradnji sa kolom. Pored toga, od njih je traeno da za svaki problem oznae na koji od ponuenih izvora podrke mogu da se oslone. Istraivanje otvara pitanje stepena zavisnosti roditelja od kole i kvaliteta ostvarene saradnje. Na osnovu analize rezultata mogue je zakljuiti da se veina roditelja oslanja na mali broj resursa u reavanju svakodnevnih problema u saradnji sa kolom, to ukazuje na nedovoljno razvijenu mreu podrke na koju mogu da raunaju. Uoavaju se bitne razlike u najuestalijim problemima na poduzorcima: u seoskoj osnovnoj koli preovlauju materijalni problemi roditelja i opremljenost kole; u gradskoj osnovnoj koli podjednako su zastupljeni materijalni problemi roditelja, bezbednost uenika i konfliktni odnosi meu uenicima, dok u srednjoj koli preovlauju kvaliteti meuljudskih odnosa izmeu uesnika obrazovnog procesa. Kljune rei: teorija linih konstrukata, Mrea zavisnosti, potrebe roditelja, saradnja.


36


ivana lukovi

SARADNJA PORODICE I KOLE I POSTIGNUE UENIKAIako je vaspitno delovanje porodice manje organizovano i sistematino od vaspitnog delovanja kole, neosporna je injenica da i porodica oblikuje ponaanje uenika, doprinosi razvoju njegove linosti, sposobnosti i formiranju sistema vrednosti. Polazei od karakteristika i efekata vaspitnog delovanja porodice i kole, u radu se ukazuje na vanost njihove saradnje za kolsko postignue uenika. Ispitivanje veze izmeu postignua uenika i ukljuenosti roditelja u obrazovno-vaspitni rad kole moe se operacionalizovati kroz razmatranje odnosa izmeu postignua uenika i: (1) vrednovanja uenja i obrazovanja od strane roditelja, (2) angaovanosti roditelja na planu pruanja podrke u uenju, (3) praenja kolskog uspeha uenika i (4) saradnje roditelja sa nastavnicima. Premda se celokupna obrazovno-vaspitna delatnost nastavnika moe dovesti u vezu s postignuem uenika, u radu se posebna panja posveuje segmentu njihove didaktiko-metodike pripremljenosti za realizaciju nastavnog asa. Porodini problemi i problemi u iroj drutvenoj zajednici odraavaju se na uspeh uenika u uenju. Veina roditelja izraava stav da je u kolama potrebno organizovati preventivni i savetodavni rad kako bi se ovakvi problemi predupredili, odnosno prevazili ukoliko ve postoje. Nastavnici su, takoe zainteresovani za saradnju sa roditeljima kako bi uspenije odgovorili potrebama uenika koje nisu iskljuivo saznajne. Aktivnom ulogom u obrazovno-vaspitnom procesu u koli roditelji smanjuju rizik od kolskog neuspeha uenika, kao i verovatnou da dete napusti kolu pre njenog zavretka. Istraivanja pokazuju da preko 80 posto uenika koji su uspeno zavrili srednju kolu potvruje da su njihovi roditelji budno pratili njihovo napredovanje tokom procesa kolovanja. Roditelji koji uspeno sarauju sa nastavnicima utiu na formiranje pozitivnih stavova prema koli kod uenika i unapreuju njihovo kolsko postignue. Kljune rei: porodica, kola, obrazovno-vaspitni rad, saradnja, kolsko postignue uenika.


37


Sneana jokSimovi

ULOGA PORODICE I KOLE U PODSTICANJU PROSOCIJALNOG PONAANJA UENIKAProsocijalno ponaanje obuhvata irok opseg ponaanja koja doprinose dobrobiti drugih. U razvoju prosocijalnog ponaanja dece i mladih porodica postavlja temelje, na koje se kasnije nadovezuje kola. Da bi se deca i mladi ponaali prosocijalno, potrebno je razvijati osobine koje lee u osnovi takvog ponaanja, kao to su empatija, oseanje odgovornosti, moralne norme i vrednosti, sposobnost prepoznavanja emocionalnih stanja drugih osoba i sposobnost stavljanja na mesto drugoga. Razvoju ovih osobina doprinose topli i srdani roditelji koji koriste demokratski stil vaspitanja (dete ima odreenu slobodu i samostalnost ali i odgovornost), zalau se za vrednosti koje nalau brigu o drugima i ponaaju se u skladu sa tim vrednostima. Na prosocijalni razvoj uenika u koli utiu brojni faktori, meu kojima su posebno vani linost nastavnika, nastavni sadraji, metode i oblici nastavnog rada, organizacija i uslovi kolskog ivota i rada, kao i celokupna psihosocijalna klima kole. U kolskom kontekstu posebno vanu ulogu u razvoju dece i mladih imaju njihovi vrnjaci. Potrebno je da roditelji i nastavnici imaju u vidu znaaj vrnjaka i da kroz meusobnu saradnju pomognu ostvarivanje kvalitetne meuvrnjake interakcije, koja takoe doprinosi prosocijalnom razvoju dece. Posebno je vano da uenici uestvuju u aktivnostima koje doprinose dobrobiti drugih, za ta kola prua mnoge mogunosti (pomo slabijim uenicima u uenju, deci sa posebnim potrebama, podrka novopridolim uenicima, prikupljanje dobrovoljnog priloga za siromane itd). Realizacija ovih aktivnosti zahteva organizovanu i kontinuiranu saradnju kole i porodice, to podrazumeva inicijativu kole uz podrku roditelja, ukljuujui aktivno uee roditelja, nastavnika i ostalog osoblja kole, kao i samih uenika. Kljune rei: prosocijalno ponaanje, vrnjaci, vrednosti, nastavnici, roditelji.


38


STevan krnjaji

UTICAJ OBRASCA VEZANOSTI RODITELJDETE NA RAZVOJ VRNJAKIH ODNOSAPrema teoriji oseajnog vezivanja, obrasci roditeljdete odnosa trebalo bi da budu povezani sa dejim vrnjakim odnosima. Drugim reima, oekivanja, kompetencije i stavovi, formirani unutar roditeljdete odnosa, utiu na detetovu orijentaciju prema vrnjacima. Deca sa istorijom sigurnovezanih odnosa sa roditeljima trebalo bi da doivljavaju sebe kao osobe vredne ljubavi i potovanja i kao osobe koje se ponaaju prema drugima, ukljuujui i vrnjake, sa pozitivnim oekivanjima. I obrnuto, deca sa istorijom nesigurnovezanih odnosa, u kojima njihova potreba za sigurnou nije zadovoljena, verovatno e se ponaati prema vrnjacima kao osobama koje su emocionalno neosetljive prema njima, a samim tim i sklone da ih izopte iz socijalne interakcije. Brojni nalazi upuuju na zakljuak o povezanosti roditeljdete odnosa sa dejim (ne)uspehom u vrnjakim odnosima kao i na injenicu da su ovi odnosi prisutni u kontekstu dejeg razvoja u predkolskoj ustanovi, a kasnije i u koli. Postoji znaajna empirijska podrka za iznete hipoteze predvianja o povezanosti obrazaca roditeljdete odnosa i dejeg ponaanja prema vrnjacima. Na primer, deca sigurnovezana sa svojim majkama su socijabilnija, senzitivnija i empatinija prema vrnjacima, imaju vii sociometrijski status, ee se angauju u socijalno kompleksnijim igrama, uspenije reavaju socijalne probleme nego deca ije porodice karakterie nesigurni obrazac oseajnog vezivanja. Ovi nalazi potvruju znaaj porodice kao esencijalnog socijalizacijskog konteksta za razvoj dejih socijalnih kompetencija. Konano, posmatrano iz vaspitno-obrazovne vizure, empirijski nalazi obezbeuju validnu podrku za premisu da posredujui roditeljdete odnosi delotvorno utiu na razvoj vrnjakih odnosa kada obrazac sigurne vezanosti dete unese u vrnjaku kulturu ponaanja. Kljune rei: teorija oseajnog vezivanja, porodica, vrnjaki odnosi, socijalna kompetencijabodanka.


39


SloBoDanka gai-Pavii

NASILJE U KONTEKSTU KOLEZlostavljanje od strane vrnjaka povezano je sa simptomima poremeenog zdravstvenog psihikog i fizikog stanja deteta koje je rtva zlostavljanja. U mnogim sluajevima deca koju vrnjaci zlostavljaju to kriju od roditelja i nastavnika. Za uspenu prevenciju vrnjakog nasilja (zlostavljanja) meu uenicima u koli, kao i za pomo ugroenoj deci, od znaaja je razumevanje dejeg opaanja tog nasilja. U ovom saoptenju autorka iznosi nalaze svog istraivanja, iji je cilj bio da se ispita kako deca u osnovnoj koli definiu i opaaju nasilje meu uenicima u osnovnoj koli. U istraivanju je primenjen upitnik sa otvorenim pitanjima, za uenike 5. i 7. razreda osnovne kole. Pored rezultata ovog istraivanja, iznose se i drugi nalazi, dobijeni iz istraivanja same autorke, ali i drugih domaih istraivaa. Izneti nalazi se porede sa empirijskim nalazima o nasilju u koli u stranim zemljama i razmatraju se u odnosu na mogue preventivne mere i programe. Razmatra se uloga roditelja u zatiti deteta od nasilja vrnjaka, ali se ukazuje i na porodine faktore koji dovode do agresivnog i nasilnikog ponaanja dece. Istie se potreba za posebnom obukom roditelja u vezi sa problemima vrnjakog nasilja kod dece. Kljune rei: vrnjako nasilje, uenici osnovne kole, deje opaanje nasilja, porodini faktori, preventivni programi.


40


Zora Dei

RAZVOJNI PROJEKTI MINISTARSTVA PROSVETE I SPORTA U PREVENCIJI NASILJA U KOLAMAStratekim dokumentima, Nacionalnim planom akcije za decu i Strategijom Ministarstva prosvete i sporta 20052010 god, definisani su ciljevi ije ostvarenje doprinosi stvaranju bezbedne i sigurne sredine za odrastanje dece, prevenciji i smanjenju nasilja u kolama, poboljanju saradnje izmeu kole, roditelja i lokalne zajednice, stvaranju mogunosti za vee ukljuivanje uenika u ivot kole, kreiranju razliitih oblika saradnje, informisanju i podizanju odgovornosti svih ukljuenih u rad kole. Pokrenuto je vie projekata koji se realizuju u saradnji Ministarstva prosvete i sporta sa Ministarstvom zdravlja, Ministarstvom unutranjih poslova, Ministarstvom za rad, zapoljavanje i socijalnu politiku, strunim drutvima (Pedagoko drutvo Srbije), institucijama (Institut za psihologiju, Zavod za unapreivanje obrazovanja i vaspitanja) i meunarodnim organizacijama (UNICEF, GTZ). Projektima je predvieno aktivno uee roditelja i predstavnika lokalne zajednice, odnosno omogueno je da planiraju, realizuju, prate i vrednuju projektne aktivnosti. Kljune rei: prevencija nasilja, saradnja kole i okruenja.


41

Grupa 484, Beograd

taNja Pavlov

PORODICA U RASELJENJU I KOLAU radu su razmotreni neki aspekti obrazovnog procesa u uslovima raseljenja, odnosno saradnja porodice u raseljenju i kola. Uprkos tome to je proces ukljuenja dece u izbeglitvu i raseljenju u obrazovni sistem ukazao na konstitucionalne slabosti celog sistema, jako je mali broj istraivanja u toj oblasti, posebno kada je re o populaciji raseljenih. Cilj ovog rada je da osvetli oblike saradnje i tekoe u saradnji izmeu porodica u raseljenju i kole i identifikuje smernice za osnaivanje kljunih aktera u obrazovnom procesu u uslovima raseljenja. Osnovu rada ini istraivanje na uzorku od 30 uenika adolescentnog uzrasta i njihovih roditelja. Re je o porodicama raseljenih koje su dole sa Kosmeta i koje borave u kolektivnim centrima gde je istraivanje i realizovano. U zavrnom delu rada dobijeni rezultati su diskutovani u odnosu na rezultate slinih istraivanja, a dati su i predlozi za ublaavanje nepovoljne slike stanja odnosa porodice i kole u populaciji interno raseljenih, na ta ukazuju preliminarni rezultati istraivanja. Kljune rei: porodica u raseljenju, obrazovni proces, kolektivni centar.


42


rajka STuDen

SARADNJA KOLE I ROMSKIH PORODICAS obzirom na to da porodica ima centralno mesto u deijem ivotu, neophodno je podsticati uspenu saradnju izmeu kole i porodice, jer e to omoguiti dobit svim uesnicima procesa, a naroito uenicima. U praksi se saradnja najee svodi na roditeljske sastanke i sporadine kontakte sa roditeljima (uglavnom sa majkom), dok je aktivnije uee roditelja i ostalih lanova porodice u ivotu kole svedeno na minimum. Postoje brojni problemi u komunikaciji nastavnika i porodice, kao i meusobna optuivanja za postojee stanje. Problemi su sloeniji kad je re o romskim porodicama koje su izolovane iz drutvenih tokova, neobrazovane, siromane i neprihvaene od drutvene sredine. Pored predrasuda koje nastavnici imaju o romskoj populaciji, komunikaciju sa roditeljima Romima oteava i njihov negativan stav prema obrazovanju i niske aspiracije u vezi sa kolvanjem dece. Naime, oni sami su se suoili sa neuspehom i neprihvaenou u koli i u njihovom sistemu vrednosti kola se ne nalazi na visokom mestu. Iz tih razloga gotovo da se ne odazivaju na pozive nastavnika, ne dolaze na roditeljske sastanke, tako da je o saradnji teko govoriti. U radu je dat prikaz moguih strategija reavanja pomenutih problema i preporuka za saradnju sa porodicama dece iz marginalnih grupa. Kljune rei: romska porodica, kola, saradnja.


43

OKRUGLI STO DA LI E KOLA IMATI AKA?

UESNICI

Dr Nada Polovina Institut za pedagoka istraivanja, Beograd Dr Mirjana Raevi Institut drutvenih nauka, Beograd Dr Milo Nemanji Nauni savetnik u penziji, Beograd Predstavnik Ministarstva prosvete i sporta Republike Srbije

PARTNERSTVO RODITELJA I KOLE KAO FAKTOR POSTIGNUA UENIKA

Filozofski fakultet, Novi Sad

olivera gaji

SARADNJA KOLE I PORODICE U IDENTIFIKACIJI I PRAENJU UENIKA SA TEKOAMA U UENJU (Prilog Metodici socijalno-pedagokog rada)Autorka u radu polazi od konstatacije da smetnje u uenju mogu imati razliite uzroke (problemi u porodici, poremeaji panje, problemi u motorikom ili kognitivnom razvoju, loa organizaciona sposobnost, nepoznavanje strategija efikasnog obrazovanja, nedostatak motivacije, poremeaji ponaanja, itd.). U nastavnom radu sa uenicima koji ispoljavaju tekoe u uenju neophodno je u tesnoj saradnji izmeu kole i porodice identifikovati i dijagnostikovati uzroke navedenih smetnji, a zatim, uz doslednu primenu individualizovanog pristupa, upoznati uenike sa tehnikama efikasnog uenja i primenom metakognitivnih strategija (pomou kojih uenici prate i kontroliu sopstveno uenje), kao i pratiti i evaluirati postignua svakog uenika. Posebno se, pored strategija i postupaka racionalnog uenja, istiu postupci motivisanja uenika sa smetnjama u uenju, kao to su: pohvale, potkrepljivanje prihvatljivog ponaanja, pruanje pravovremenih povratnih informacija, izbegavanje nerealnih oekivanja, razvijanje sposobnosti snalaenja u problemskim situacijama, postavljanje realnih ciljeva, upravljanje vremenom, kreiranje pozitivne socio-emocionalne klime u odeljenju i slino. Kljune rei: smetnje u uenju, nastavnici, roditelji, metodiki postupci, identifikacija.


51


Duica malini

SARADNJA KOLE I PORODICA NEUSPENIH UENIKANeuspeh u koli determinisan je delovanjem raznovrsnih inilaca. Zbog intenziteta i trajnosti delovanja na decu i omladinu, porodica i kola predstavljaju vane inioce neuspeha u koli. Kada se u porodici trae potencijalni uzroci neuspeha, najee se ispituju sledee porodine determinante: (a) socioekonomski status porodice, (b) veliina i sastav porodice, (c) model porodinih odnosa i (d) vaspitni stavovi roditelja. Budui da neuspeh nije samo karakteristika uenika, ve karakteristika socijalne interakcije u kojoj je uenik samo jedan od uesnika, kolski neuspeh je mogue posmatrati i kao posledicu odnosa: (a) kolskog sistema i uenika, (b) nastavnika i uenika i (c) uenika meusobno. Na odreene segmente porodinog i kolskog ivota nije mogue delovati. Ipak, u cilju prevencije kolskog neuspeha, ili bar u ublaavanju njegovih posledica na dalji razvoj i napredak uenika, kola i porodica ostvaruju odreene oblike saradnje kroz: (a) individualni razgovor; (b) roditeljski sastanak; (c) posetu porodici uenika; (d) predavanja za roditelje i (e) angaovanje roditelja u radu kole. Svaki oblik saradnje ima svoje specifinosti koje zavise od vrste i teine problema uenika, s jedne i mogunosti porodice i kole da se angauju u njihovom reavanju, s druge strane. Kljune rei: kolski neuspeh, porodica, kola, saradnja.


52


raDovan anTonijevi

SARADNJA KOLE I PORODICE U CILJU POMOI UENICIMA SA PROBLEMIMA U USVAJANJU ZNANJAOdreeni procenat uenika osnovne kole ima tekoe u praenju nastave, uenju i usvajanju znanja u okviru odreenih nastavnih predmeta, odnosno pojedinih nastavnih tema. Takvim uenicima, u veini sluajeva, omogueno je pohaanje dopunske nastave. Uzroci tih tekoa mogu biti razliiti i nisu iskljuivo u domenu njihovih intelektualnih sposobnosti. Posebna grupa uzroka tih tekoa moe se manifestovati kroz odsustvo spoljanje a pogotovu odsustvo unutranje motivacije i radnih navika neophodnih za uenje i usvajanje znanja. Na ovu grupu uzroka problema kod uenika poseban uticaj ima kontekst porodinih uslova koji predstavljaju znaajnu potporu motivacije uenika. Saradnja kole i porodice u cilju pomoi uenicima sa problemima u uenju i usvajanju znanja treba da bude usmerena na sledee oblasti zajednikih aktivnosti: (1) utvrivanje osnovnih karakteristika problema, (2) pokuaj utvrivanja osnovnih uzroka problema, (3) razmatranje razliitih mogunosti reavanja utvrenih problema i (4) razmatranje mogunosti otklanjanja uzroka problema. Saradnju kole i porodice u ovoj oblasti treba obavljati individualno sa roditeljima uenika, mada se neki zajedniki problemi uenika u uenju i usvajanju znanja mogu razmatrati i sa grupom roditelja. Saradnja se vri u mlaim razredima preko nastavnika razredne nastave a u starijim razredima preko predmetnih nastavnika, uz posredovanje odeljenjskih stareina. I u jednom i u drugom sluaju saradnja se vri uz adekvatnu pomo kolskog pedagoga i psihologa. Kljune rei: kola, porodica, uenik, problemi u usvajanju znanja.


53


SveTlana Panovi

INSTRUMENTALNO-PRAKTINI TEKSTOVI U UDBENICIMA RAZREDNE NASTAVE U FUNKCIJI SARADNJE PORODICE I KOLEU radu se polazi od opteg cilja obrazovanja i vaspitanja koji, izmeu ostalog, podrazumeva osposobljavanje uenika za ivot, rad i celoivotno obrazovanje i u tom kontekstu razmatra posrednika uloga udbenika u saradnji porodice i kole. U rano osnovnokolsko doba, udbenik moe da bude spona izmeu roditelja i kole iji je zadatak da obavetava roditelje i porodicu o ciljevima, zadacima, sadrajima i aktivnostima pojedinih predmeta za koje je namenjen i da ih upuuje u primenu metoda i tehnika samostalnog sticanja znanja i uenja uenika razredne nastave. Teorijsko ishodite rada je vigotskijanska koncepcija razvoja i obrazovanja po kojoj socijalna interakcija ima sutinsku konstruktivnu ulogu u procesu saznanja. Posebno se istiu strukturalni i instrumentalni aspekti sadraja sistema znanja i usvajanja aktivnosti sluenja knjigom i ostalim izvorima znanja. U tom smislu, udbenik moe da ima koordinirajuu ulogu izmeu porodice i kole u podsticanju razvoja potrebe za samostalnim sticanjem znanja. U radu se predstavljaju rezultati analize instrumentalno-praktinih tekstova udbenika razredne nastave i predlau inovativna reenja. Ovi modeli udbenikih tekstova podrazumevaju opisane aktivnosti samostalnog sticanja znanja i principe i pravila primene znanja i imaju za cilj da pomau porodici i koli u realizovanju zajednikog zadatka koji se odnosi na osamostaljivanje uenika u korienju raznovrsnih izvora znanja i uenja. Kljune rei: udbenik, saradnja, porodica, kola.


54

Stipendista Ministarstva nauke i zatite ivotne sredine Republike Srbije

maja koSTi

AKTIVNA ULOGA RODITELJA U PROCESU OPISMENJAVANJA UENIKA OSNOVNE KOLEProces poetnog opismenjavanja podrazumeva uenje i sticanje vetina itanja i pisanja. Uloga roditelja u procesu poetnog opismenjavanja se sastoji u prepoznavanju tekoa koje se kod deteta javljaju u poetnom itanju i pisanju, kao i njihovom aktivnom ueu u pruanju pomoi u savladavanju ovih vetina i praenju detetovog napredovanja u tome. Dobra meusobna saradnja roditelja i nastavnika je znaajna za postizanje uspeha u opismenjavanju. Rad na pruanju pomoi kod uenja poetnog itanja i pisanja od strane roditelja i nastavnika se sastoji u pruanju pomoi u savladavanju ovih vetina brzog prepoznavanja, usvajanja grafema (slova), analize i sinteze rei, razumevanja proitanog teksta, oblikovanja grafema, formiranja samostalnih reenikih iskaza u pisanom obliku, uz potovanje gramatikih i pravopisnih jezikih normi. Postupnost u radu, istrajnost, sistem pohvale i podsticaja za to boljim postignuem ovih vetina je siguran put ka brzom i efikasnom opismenjavanju. Neupuenost i nezainteresovanost roditelja u ukljuivanje pruanja pomoi i podrke ueniku u ovom procesu, kao i odsustvo saradnje roditelja sa nastavnim osobljem stvara kod uenika nesigurnost, moe dovesti do kolskog neuspeha, gubitka motivacije i samovrednovanja kod deteta. Za uspeh nastavnog procesa opismenjavanja vano je rano prepoznavanje tekoa, a uloga nastavnika je da roditelja obavesti o tipu greaka i metodama njihovog otklanjanja. U radu se naglaava znaaj timskog rada nastavnika i specijalnog pedagoga, kao i partnerska saradnja izmeu ovih strunjaka i roditelja. Kljune rei: roditelj, opismenjavanje, uenik, nastavnik.


55


Branka Pavlovi

RODITELJI KAO PARTNERI KOLE U OBRAZOVNO-VASPITNOJ INTERAKCIJIU radnom okruenju kole postoji vei broj zainteresovanih grupa koje imaju odreeni, pozitivan ili negativan uticaj na rad kole ili na koje kola svojim radom utie. Jedna od tih grupa su roditelji uenika kole. Roditelji su brojna, heterogena i meusobno slabo povezana grupa. Njihov osnovni zajedniki interes je krajnji ishod kolovanja njihove dece kolski uspeh ili postignue izraeno kroz ocene. Meutim, heterogenost roditelja, u smislu njihovog znanja, vetina, socijalnih relacija i line motivacije za saradnju sa kolom, predstavlja veliki potencijal za punu partnersku saradnju kola-roditelji, koja podrazumeva interakciju zasnovanu na jednakom meusobnom uvaavanju i ostvarivanju uzajamne koristi. U naoj zemlji svaka kola svojim godinjim programom rada predvia saradnju sa roditeljima, ali se u praksi to svodi na povremenu komunikaciju iniciranu od strane direktora ili nastavnika. Najee se od roditelja trai da podre odreene aktivnosti koje je kola ve osmislila a izuzetno je retka praksa da roditelji uestvuju u planiranju i kreiranju sadraja vanih za obrazovno-vaspitni rad ili da budu delimino ukljueni u njihovu realizaciju. Zakonski date mogunosti, kao to je Savet roditelja, esto se vrlo formalno primenjuju. U procesu demokratizacije kole i obrazovno-vaspitnog procesa koji se u njoj odvija, neophodno je razvijati relaciju kola-roditelji u pravcu otvorenosti, kontinuirane dvosmerne komunikacije, poverenja i jednakog meusobnog uvaavanja. S obzirom na organizacione kapacitete kojima raspolae, kola ima inicijalnu odgovornost za partnersku relaciju sa roditeljima i za dostignuti kvalitet relacije. Kljune rei: roditelji, kola, partnerstvo, uticaj, uenici.


56


jaSmina efer

MOGUNOSTI PROFESIONALNOG I LINOG UKLJUIVANJA RODITELJA U NASTAVU I RAD KOLEPod saradnjom porodice i kole obino se podrazumeva komunikacija roditelja i nastavnika u vezi s problematikom konkretne dece, manje komunikacija na nivou institucije, a jo manje profesionalna komunikacija. Roditelji, meutim, mogu da i na irem planu doprinesu ukupnom radu kole. Raznolikost roditeljskih zanimanja i interesovanja predstavlja neiscrpan resurs za realizovanje nastave i podrku nastavniku, smanjujui jaz izmeu privatnog (u kui) i javnog (u koli) ivota dece. Ilustrovae se jedan model saradnje roditelja i uitelja u nastavi na mlaim kolskim uzrastima (primenjen u okviru interdisciplinarnog istraivakog projekta koji je autor obavio u Beogradu sa ciljem podsticanja deje kreativnosti i saradnje), i to kroz ulogu roditelja kao: predstavnika odreenog zanimanja, znanja ili interesovanja u razredu, tumaa kulturnih tekovina, svedoka dogaaja, predstavnika odreenog ivotnog stila i iskustva, predstavnika ivota u prolosti, tehnike pomoi prilikom prikupljanja podataka van kole za istraivaki rad uenika, asistenta za posebno zainteresovanu decu u nekoj oblasti, saradnika nastavnika na asu. U roditeljskoj populaciji skoro svake kole takoe postoji i jedan broj prosvetnih radnika. Ovi kapaciteti obino nisu dovoljno istraeni i iskorieni. Razliiti oblici daljeg usavravanja nastavnika, uee u planiranju, povremeno realizaciji pa i globalnoj evaluaciji nastave, promocija kole, rad s pojedinom decom i slino mogu da se realizuju uz pomo roditeljakolega u meri u kojoj to njihov profesionalni profil dozvoljava. Roditelji razliitih relevantnih struka najee su motivisani da se i bez finansijske podrke angauju oko unapreivanja kole koju pohaaju njihova deca, to u dananjim uslovima materijalnog deficita u prosveti predstavlja izuzetnu ali, na alost samo potencijalnu i esto nedovoljno iskorienu drutvenu podrku koju treba razvijati. Kljune rei: roditelj u nastavi, roditelj saradnik kole, roditelj i deji razvoj.


57


jelena ToDorovi

FUNKCIJA PEDAGOKE DOKUMENTACIJE U SARADNJI PORODICE I KOLESpektar profesionalne aktivnosti koje nastavnik obavlja u koli podrazumevaju ostvarivanje saradnje sa roditeljima uenika u cilju unapreivanja vaspitno-obrazovnog rada. Na saradnju nastavnika i roditelja se moe gledati kao na zajedniku aktivnost kojom se postie jedinstveno delovanje, meusobno informisanje a samim tim i meusobna pomo u realizaciji specifinih zadataka. Nastavnik je obavezan da uredno vodi pedagoku dokumentaciju o svakoj aktivnosti koju obavlja u koli. Ta obaveza podrazumeva i da vodi evidenciju o dolasku roditelja na individualne i roditeljske sastanke. U radu se razmatraju razliite strategije nastavnika u voenju evidencije o saradnji sa roditeljima. Rezultati istraivanja, sprovedenog na uzorku od 60 nastavnika osnovne kole, govore nam da ne postoji jedinstveno pravilo ili forma koje se nastavnici pridravaju pri zapisivanju ove vrste podataka. Autor se, takoe, bavi i miljenjem nastavnika o funkciji pomenute dokumentacije i stavovima prema jednoj univerzalnoj formi zapisivanja. Tanije reeno, da li ona za njih ima neki smisao i da li se oni nekada opet vraaju svojim zapisnicima. Postavlja se pitanje da li nastavnici vode dokumentaciju ove vrste samo da bi ispunili svoju obavezu ili to za njih ima i praktian znaaj? Kljune rei: pedagoka dokumentacija, nastavnik, saradnja, roditelji.


58

Via kola za obrazovanje vaspitaa, Beograd Pedagoko drutvo Srbije, Beograd

Slaana anelkovi maja vraar

SARADNJA KOLE I PORODICE IZ UGLA PRIMENE MEDIJACIJE U KOLIPojam medijacija potie od latinske rei mediare to znai posredovati. Medijacija je proces u kojem neutralna, trea strana pomae stranama koje su u sukobu da razree sukob, ali koja ne namee reenje. Ona ima za cilj osposobljavanje odraslih i adolescenata na temu medijacije kao modela nenasilnog reavanja sukoba. U okviru projekta Youth Empowerment and Conflict Prevention (Osnaivanje mladih i prevencija sukoba), GTZ-a i partnerske organizacije Pedagoko drutvo Srbije, u prvoj fazi realizacije ukljuene su sledee kole: VI beogradska gimnazija, Vazduhoplovno- tehnika kola, Zubotehnika kola i Farmaceutsko-fizioterapeutska kola. Ciljna grupa projekta su: uenici I, II, i III razreda srednjih kola, profesori, roditelji i struni saradnici. Model ukljuivanja roditelja u medijatorski tim kole dovodi do promena u irem socijalnom i drutvenom kontekstu. Za roditelje dobit od primene medijacije u koli se ogleda u prevenciji sukoba i nasilja na ulicama i u koli, kao i u injenici da kola i za njih postaje izvor znanja. Medijatorski tim kole bira se na osnovu odreenih kriterijuma u saradnji sa odeljenskim stareinama. Tim ine uenici, pedagog kole, profesori i roditelji (roditelji su deo tima i uestvuju u sprovoenju akcionog plana). Timovi se sastaju i razmenjuju iskustvo kako bi unapredili program, zakazuju medijaciju i reavaju sukobe. Roditelji prolaze obuku za odrasle iz oblasti medijacije. Polaznici seminara posle obuke stiu osnovna iskustva i razumevanje vetina koje se koriste u medijaciji. Obuka je usmerena na praktine vetine medijacije i na vlastiti razvoj uesnika kao medijatora. Obuka je vrena u aprilu, maju i junu ove godine. Evaluacija aktivnosti je u toku. Rezultati evaluacije bie prezentovani u radu. Kljune rei: medijacija, roditelji, kola, uenik, konflikti.


59

DAROVITI UENICI, PORODICA I KOLA

62

Institut za psihologiju, Filozofski fakultet, Beograd

Zora krnjai

SARADNJA PORODICE I KOLE U PODSTICANJU RAZVOJA I NADARENOSTI DECEPorodica i kola mogu na razliite naine da podstiu razvoj sposobnosti i talenata dece. Delovanje ovih kljunih inilaca razvoja treba razmatrati, pre svega, s obzirom na uzrast i prirodu interesovanja i sposobnosti dece. Konstruktivna uloga porodice i kole odnosno podrka roditelja, nastavnika i drugih razvojno podsticajnih partnera u interakciji sa decom odvija se u kontekstu ire socijalno-kulturne sredine i dominantnih vaspitnih obrazaca ponaanja i vrednosti drutva. U teorijskim razmatranjima i empirijskim istraivanjima nije sistematski razmatrana interakcija porodice i kole u razvoju dece, ni njihova saradnja u podsticanju razvoja koji se odvija kroz obrazovanje. Nega i podsticanje razvoja u detinjstvu zbog svoje prirode u nadlenosti su porodice odnosno roditelja, a s polaskom dece u kolu sve vie na znaaju dobija institucionalna podrka. Dakle, s uzrastom razvoj se sve vie povezuje sa kolom i ispituje u kolskom kontekstu uz naglaavanje znaaja sve artikulisanije i specijalizovanije podrke. Prepoznavanje, identifikovanje, razvijanje i podravanje sposobnosti i talenata i u krajnjoj liniji njihovo vrednovanje postaju sve institucionalizovaniji. Uloge porodice i kole su komplementarne u razliitim ivotnim dobima. Pored razlika u ulogama roditelja i nastavnika i naina na koje se iskazuje njihova podrka kolskoj deci razliitih uzrasta, sposobnosti i interesovanja mogue je ekstrahovati sr njihove zajednike konstruktivne razvojne podrke. To je responzivnost partnera u interakciji sa decom za njihove u razliitoj meri ispoljene sposobnosti, talente, sklonosti, razliite potrebe i probleme sa kojima se suoavaju. Kljune rei: porodica, kola, roditelji, nastavnici, podsticanje razvoja.


63


Slavica makSi Sneana mirkov

ULOGA SARADNJE KOLE I PORODICE U PODSTICANJU KREATIVNOSTI UENIKAAko se kreativnost odraslih odredi kao sloaj specifinih motiva za stvaranjem, sposobnosti da se misli originalno i produktivno i vetina potrebnih za uspeno izvoenje kreativnog akta, moe se rei da mladalaku kreativnost odlikuje prisustvo kreativnih motiva i sposobnosti, a deiju samo sposobnosti. Rana ispoljavanja kreativnosti ukazuju na slobodu izraavanja i lini peat malog stvaraoca, koji koristi sposobnosti i vetine koje ima i ne brine o kvalitetu onoga to je napravio. Za izgraivanje kreativnih vetina, stavova, vrednosti i motivacije poeljna je pravovremena, istrajna i usklaena podrka porodice i kole. Kompatibilna zajednika akcija roditelja i nastavnika praktino znai da se oni meusobno ne konfrontiraju, ne potcenjuju doprinos druge strane i ne takmie se u izboru oblasti u kojoj e se dete kreativno izraziti. Odgovor na pitanje kako da se roditelji i nastavnici bolje razumeju u cilju obezbeivanja delotvornije podrke detetovim kreativnim kapacitetima obuhvata: razmenu informacija o detetovim mogunostima, interesovanjima i postignuima i dogovaranje o njegovom angaovanju (sekcije, takmienja, javni nastupi, letnje kole, internacionalni kampovi, projekti sa ustanovama ija je delatnost u oblasti detetovih interesovanja); odreivanje zajednikih ciljeva u funkciji podsticanja detetove kreativnosti, uz uvaavanje njegovih mogunosti i preferencija; praenje detetovog ukupnog razvoja i napredovanja. To se moe ostvariti individualnim radom nastavnika sa roditeljima, savetovanjem sa strunim saradnicima kole i obezbeivanjem podrke drugih obrazovnih, naunih, umetnikih i kulturnih ustanova. Najbolje rezultate obeava podsticanje roditelja da se organizuju i vie angauju u kreiranju i realizaciji relevantnih aktivnosti u koli, u koje e biti ukljuena njihova i druga deca, slinih interesovanja i mogunosti. Kljune rei: kreativnost, roditelji, nastavnici, informisanje, dogovaranje.


64

Via kola za obrazovanje vaspitaa, Vrac

alekSanDar STojanovi

SPECIFINOSTI SARADNJE NASTAVNIKA I RODITELJA DAROVITIH UENIKAU procesu vaspitanja darovitih uenika mnogo je zadataka ija realizacija podrazumeva zajedniko angaovanje roditelja i nastavnika, tako da je neophodno koordinirati njihove aktivnosti. Saradnja nastavnika i roditelja darovitih uenika specifina je iz vie razloga. Teite njihove saradnje mora biti na obezbeivanju to optimalnijih uslova za razvoj darovitih, a ne na reavanju problema. Saradnju treba obogatiti raznovrsnijim sadrajima i oblicima. Neophodno je temeljnije pedagokopsiholoko osposobljavanje i nastavnika i roditelja darovitih uenika kako bi mogli uspeno i pravovremeno da podstiu razvoj njihovih interesovanja, talenata i kreativnosti. Kljune rei: darovitost, porodica, kola, sadraji i oblici saradnje nastavnika i roditelja, pedagoko obrazovanje roditelja.


65


alekSanDra kaleZi-vignjevi

STATUS SISTEMSKIH REENJA ZA RAD SA DAROVITOM DECOMSve vei broj zemalja se prema obrazovanju darovite dece odnosi kao prema oblasti od posebnog nacionalnog znaaja. U naem obrazovnom sistemu briga o darovitoj deci je prisutna kroz postojanje razliitih, parcijalnih reenja, ali bez sveobuhvatnog pristupa u radu sa decom i uenicima sa posebnim sposobnostima, koji bi obuhvatio identifikovanje, kolovanje, podsticanje i praenje razvoja i postignua. Postojea zakonska regulativa omoguava podsticanje i podrku darovitoj deci kroz razliite oblike: raniji polazak u kolu, mogunost ubrzanog kolovanja, takmienja i smotre, fakultativne oblike rada, dodatni rad, razliite vannastavne aktivnosti, kao i kolovanje u specijalizovanim osnovnim i srednjim kolama i odeljenjima za uenike sa posebnim sposobnostima i talentovane uenike. U okviru redovne nastave postoji mogunost podsticanja darovitih uenika kroz prilagoavanje programa, izbor odgovarajuih metoda, oblika i sredstava za rad. Podsticaj darovitoj deci pruaju i specijalizovane vankolske institucije razliitim programima i obukama. Preciznih podataka o nadarenima i nainima na koji se oni ukljuuju i koriste zakonski predviene mogunosti nema. U ovom trenutku nema sistemskih reenja koja definiu koncept saradnje porodice, odnosno roditelja darovite dece sa kolom i pored nesumnjivo znaajne uloge koju oni imaju, posebno u ranim fazama razvoja darovitosti i posebnih talenata. Ona se odvija na individualnom nivou i preputena je uglavnom resursima porodice i entuzijazmu nastavnika ili kole. injenica je da postoji jasna i snana potreba za sistematskom podrkom roditeljima u procesu otkrivanja, identifikovanja, podravanja i podsticanja darovite dece i ostvarivanju njihovih potencijala. Kljune rei: daroviti, nadareni, podsticaj.


66

Utrechts Centrum voor de Kunsten, The Netherlands

jan van muilekom

FAMILY COOPERATION IN THE NETHERLANDS: REGULAR SCHOOL LIFE AND ART SCHOOLSDuring the period of democratization in the 1970s in the Netherlands one of the ideas was that a strong contact between school, parents and pupils will have a positive influence on the quality of education and that also the results of the pupils and their orientation on society will be enhanced. In that way, schools had to take measures to give parents a bigger opportunity to say their opinion and suggestions (in the primary schools) and to the pupils the same (secondary schools). The Council of Influence was created, consisting of teachers and parents (pupils), which has the power to advice and consent and react in cases of conflicts between parents and teachers. We must say that the implication of parents is most prominently present in the educated middleclass areas of the town. In more lower-class areas parents keep aloof, also in general parents of foreign origin (more than 50% of the pupils), on the one hand because they dont have enough insight into the school system, on the other because they fear that teachers will criticize them on their handling children at home. A problem that exists here too is that teachers not always know how to handle parents with a strong emotional behavior. Outside the regular school life The Netherlands have an extensive system of art schools, in which children, youngsters (and adults) on a voluntary basis can receive instrumental education, lessons in theatre and dance etc. One of the reasons parents and pupils hardly have any formal say in the policy of the local art schools is that they are not subject of the above described Laws of Influence. The abstention of parents is furthermore stimulated by the fact that art schools tend to be considered as a commercial partner that should deliver good services or the parent will withdraw the child from the school. However, considering the fact that children and youngsters from lower educated classes tend to participate relatively much less in the art schools, and even more so when there is a foreign ethnic background, a bigger implication of the parents could be one of the key factors to make the threshold of the art schools lower for this group of children and youngsters. For one thing is clear: also these want to show their talent in art/in life. Key words: family cooperation, regular school, art school.

67

Utrechts Centrum voor de Kunsten, The Netherlands

jan van muilekom

SARADNJA SA PORODICOM U HOLANDIJI: REDOVNI KOLSKI IVOT I UMETNIKE KOLEJedna od ideja, koja se pojavila tokom perioda demokratizacije 1970-ih u Holandiji je bila, da e snaan kontakt izmeu kole, roditelja i uenika imati pozitivan uticaj na kvalitet obrazovanja i uspeh uenika i da e time njihovo uee u drutvenim tokovima biti poveano. Shodno tome, kole su morale da usvoje odreene procedure kojima je roditeljima (u osnovnoj koli), kao i uenicima (u srednjoj koli) omogueno da iskau svoje miljenje i sugestije. Formiran je Savet uticaja koji ine nastavnici i roditelji, a koji ima ovlaenje da savetuje, odobrava i da reaguje u sluajevima konflikta izmeu roditelja i nastavnika. Moramo rei da je uee roditelja najistaknutije u delovima grada naseljenim visoko obrazovanom srednjom klasom. U porodicama nieg obrazovnog statusa roditelji se dre na distanci, to opte uzevi vai i za roditelje stranog porekla (vie od 50% uenika), s jedne strane zato to nemaju dovoljno uvida u kolski sistem, a sa druge zato to zaziru od kritike nastavnika u vezi sa nainom na koji se ophode prema deci kod kue. Problem koji nastavnici imaju je, da ne znaju uvek kako da se ponaaju u kontaktu sa roditeljima snano emocionalno obojenog ponaanja. Van redovnog kolskog ivota u Holandiji postoji obiman sistem umetnikih kola u kojima se deca, mladi (i odrasli) na dobrovoljnoj osnovi obrazuju za sviranje na muzikim instrumentima, pohaaju asove glume, plesa itd. Jedan od razloga zbog kojih roditelji i uenici teko da imaju bilo kakav formalni pristup u kreiranju politike lokalnih umetnikih kola je, da one nisu ukljuene u gorepomenuti zakon koji regulie mogunost uea roditelja, nastavnika i uenika u radu kole. Uskraenost roditelja je potkrepljena i injenicom da postoji tendencija da se umetnika kola tretira kao komercijalni partner koji treba da obezbedi dobre usluge ili e roditelj povui dete iz kole. Meutim, uzimajui u obzir da deca i mladi iz obrazovno niih klasa imaju tendenciju da manje pristupaju umetnikim kolama, ak i manje kada je u pitanju strano etniko poreklo, vee uee roditelja moe biti kljuni faktor za stvaranje boljih mogunosti za ulazak ove grupe dece i mladih u umetnike kole. Jer, jedno je jasno: i oni ele da pokau svoj talenat u umetnosti/ivotu. Kljune rei: saradnja sa porodicom, redovna kola, umetnika kola.


68

OM Petar Konjovi, Beograd

nina mihailovi

Fakultet muzike umetnosti, Beograd

vera milankovi milena PeTrovi

PODRKA PORODICE NA POETKU MUZIKOG KOLOVANJAZa interesovanje dece za muziku kolu najznaajniji je uticaj roditelja i prisustvo muzike u kui dece. Ovaj rad se bavi ispitivanjem udela porodice u muzikom obrazovanju. Istraivanjem, koje je sprovedeno u toku kolske 2004/05. godine, obuhvaeno je 24 uenika prvog razreda nie muzike kole Petar Konjovi. Ciljevi istraivanja su sledei: uticaj porodice na razvoj interesovanja deteta za muziku udeo porodice u izvravanju obaveza u muzikoj nastavi (stepen samostalnosti uenika, stepen izgraenosti radnih navika) podrka porodice na poetku muzikog kolovanja Rezultati istraivanja pokazuju da uenici nisu samostalni u uenju oslanjaju se na pomo roditelja, koji ih esto motiviu novanim nagradama. Veina porodica nema muziko obrazovanje, te deca ne mogu da dobiju odgovarajuu pomo pri uenju. Uenici slobodno vreme provode u drutvenim igrama, gledanju televizije ili igranju kompjuterskih igara. Pevanje u porodici je postalo retkost. Uenici su izloeni najrazliitijim muzikim sadrajima sa medija. Kljune rei: muzika, porodica, dete, uenje, obrazovanje.


69

M Mokranjac, Beograd

Tijana mirovi

ZNAAJ SARADNJE RODITELJA SA NASTAVNIKOM INSTRUMENTA I KOLSKIM PSIHOLOGOMTalentovano dete bie uspeno ako pored talenta poseduje i kvalitetnu obuku, adekvatnu podrku porodice i psihiku stabilnost. Ova teza sugerie da je formula za uspeh talentovanog deteta dobra saradnja izmeu porodice koja bi trebalo da podrava, profesora koji bi trebao da motivie i obuava i psihologa ija bi uloga bila da otkloni emotivne ili druge prepreke ostvarenju uspeha. Cilj ovog rada je ilustracija teze o znaaju saradnje kolskog psihologa, porodice i profesora instrumenta. Koristei kao uzorak darovite uenike iji je uspeh bio znatno nii od oekivanog, autor e kroz etiri studije sluaja analizirati pojedinane situacije gde je usled nedostatka saradnje izmeu porodice i kole, uspenost uenika dovedena u pitanje. Prva studija oslikava situaciju u kojoj je postojala dobra saradnja psihologa i profesora instrumenta, ali gde su roditelji odbili da zauzmu aktivan stav u reavanju problema detetove neuspenosti. Druga studija demonstrira kako lo odnos sa profesorom instrumenta moe da dovede do ozbiljnijih problema u kolovanju, uprkos visokoj podrci roditelja, ostalih profesora i psihologa. Trei prikaz govori o situaciji kada uenik nema podrku ni roditelja, ni profesora instrumenta, a etvrti o situaciji kada i profesor i roditelji aktivno sarauju na reavanju detetovog akutnog problema. Nalaz sve etiri studije iao je u prilog zakljuku da je za uspenost talentovanog deteta zaista krucijalna saradnja roditelja i kole, a da kolski psiholog kao medijator ili savetnik ima veliku ulogu u reavanju svake od gore navedenih situacija. Kljune rei: roditelji, nastavnik, psiholog, talentovano dete, uspenost.


70

Matematika gimnazija, Beograd

mirjana rePac

KAKO SARAIVATI SA PORODICOM MATEMATIKI DAROVITIH UENIKA?Put do aktualizacije visokih sposobnosti u nekoj oblasti krivudav je i neizvestan i uvek odreen sloenom interakcijom linosti darovitog deteta i najvanijih polja u kojima stasava porodice, kole i vrnjaka. Kada se dodaju i ire drutvene okolnosti i nepredvidljivost faktora sree u ivotu jasno je da su, uprkos (ili zahvaljujui) izuzetnoj nadarenosti, koju mnogi povrno smatraju nedvosmislenom garancijom uspeha, i daroviti uenici zapravo uenici sa posebnim potrebama. U radu se razmatraju specifinosti matematiki darovitih uenika i njihovih porodica, i oblici saradnje koju sprovode nastavnici i struni saradnici Matematike gimnazije. kola osim talenta za matematiku, neguje i dar za fiziku i raunarske tehnologije, ima poseban nastavni program, nain rada i nastavniki kadar, veliki broj uenika iz unutranjosti koji ive u uenikim domovima, zgusnut kalendar takmienja i drugih vannastavnih aktivnosti to su samo neki od aspekata rada koji se svakodnevno koordiniraju i zbog kojih je jako vano imati jasno definisane uloge i blisku saradnju svih uesnika. Mogunost ranijeg ukljuivanja u specijalne programe Gimnazije uvedena je pre dve godine upisom sedmaka u ogledna odeljenja Osnovne kole, to se posebno paljivo prati pod pokroviteljstvom republikog Ministarstva prosvete. Navedene specifinosti dodatno poveavaju odgovornost onih koji gaje, brinu i rade sa uenicima Matematike gimnazije. Line karakteristike i velika oekivanja samih uenika i njihovih roditelja, spremnost na mnoge rtve u potrazi za znanjem, tipini adolescentni i specifini problemi ove dece razmatraju se u svetlu aktuelnih istraivanja u ovoj oblasti koja daju i neke smernice za praktian rad. Kljune rei: matematika darovitost, daroviti uenik i porodica, kolovanje darovitih.


1

Republiki zavod za sport, Beograd

ana veSkovi

SARADNJA RODITELJA I SPORTSKIH TRENERA IZ UGLA SPORTISTE, RODITELJA I TRENERAUloga porodice u kontekstu sportske aktivnosti je nesporna. Porodica postaje deo sistema, samom odlukom da dete pone da se bavi sportom. Uloga roditelja je znaajna u usmeravanju deteta u pravcu bavljenja sportom. Roditeljske aktivnosti su tada brojne. Oni pruaju materijalnu podrku, pomo u kriznim situacijama, prisustvuju treninzima i takmienjima, prevoze decu, pruaju moralnu podrku. Sa druge strane, treneri su struni autoriteti, pedagozi, voe, modeli ponaanja. Saradnja roditelja i trenera treba da bude u slubi sportskog i celokupnog psihosocijalnog razvoja mladih sportista: emocionalne stabilnosti, samopouzdanja, samocenjenja, uenja komunikacije, prihvatanja uspeha i neuspeha i prihvatanja odgovornosti. O oblicima i uestalosti saradnje, ulogama, meusobnim oekivanjima, zajednikom angaovanju trenera i roditelja, posmatranih iz uglova svih uesnika (sportista, roditelja i trenera) moe se vie saznati kroz istraivanje koje ima za cilj da odgovori na sledea pitanja: Oko kojih pitanja najee sarauju? Kako meusobno procenjuju uloge i doprinose? Koje karakteristike trener, odnosno roditelj treba da poseduje? Koja su poetna oekivanja i kako se menjaju? Kako pomau deci da se opredele za odreeni sport? Kako im pomau da postave realistine ciljeve? Koliko aktivno podravaju (i treba da podravaju) gotovo svakodnevne, naporne i monotone treninge? Da li naglasak stavljaju na trening ili na takmienje? Kako reaguju na uspehe i neuspehe na takmienjima? Da li se ispoljava razlika u saradnji ukoliko su se roditelji aktivno bavili sportom ili nisu? Da li se javlja razlika s obzirom na porodinu strukturu? Istraivanje je u toku i obuhvata uzorak od 60 mladih koarkaa, njihove roditelje i trenere. Kljune rei: porodica, trener, saradnja, oekivanja, mladi koarkai.


72

Fakultet sporta i fizikog vaspitanja, Beograd

Sneana raDiSavljevi ivana milanovi

STAVOVI UENIKA OSNOVNE KOLE I NJIHOVIH RODITELJA PREMA NASTAVI FIZIKOG VASPITANJA I FIZIKOM VEBANJUJedan od glavnih zadataka fizikog vaspitanja je da fiziko vebanje postane svakodnevni deo ivota uenika. Podsticanje uenika na fiziko vebanje je teak zadatak, a nastava fizikog vaspitanja moe biti odluujui faktor u njegovom reavanju. Kako stavovi mogu predstavljati i osnovu za doslednost u ponaanju, jedan od prvih koraka ka ostvarenju cilja fizikog vaspitanja je i pozitivan stav uenika prema nastavi fizikog vaspitanja i fizikom vebanju. Osnovni cilj ovog rada

Documents

Knjiga Rezimea Za Konferenicju Saradnja Skole i Porodice