Kapittel 5. Mellomalderen i Europa

Elevane skal kunne

– presentere eit emne frå mellomalderen ved å vise korleis utviklinga er prega av brot eller kontinuitet på eit eller fleire område

Påbygging

NYNORSK

Mellomalderen – periodiseringTidleg mellomalder: 500 til 1000 – Europa på defensiven:

– Folketalet er lite – Angrep frå mange kantar– Små byar og lite handel

 Høgmellomalder: 1000–1300– Europa på offensiven:

– Handelen aukar, og byane veks – Sjølvkjensla aukar i takt med veksten på ulike område i

samfunnet Seinmellomalder: 1300–1500– Periode prega av folketapet på grunn av svartedauden. – På den positive sida blomstrar renessansekunsten i Italia og Nederlandene, og folk flest får høgare levestandard.

Påbygging

Føydalsystemet:Ein modell som vi kan bruke når vi skal forsøke å forklare mellomaldersamfunnet. Korleis? – Samfunnet var bygd opp hierarkisk, som ein pyramide.

– Kongen på toppen. For å sikre seg lojalitet kunne han låne ut jord til mennene sine (feudum/len). – Dei som lånte jord, blei kalla vasallar og var forplikta til å utstyre riddarar og delta i forsvaret av kongen. – Domenejord: Godsherrens eiga jord, som han dreiv sjølv. Bøndene måtte forplikte seg til å arbeide eit visst tal dagar på godset.

Påbygging

Kvifor føydalsystem?

 – Kongane mangla pengar til å finansiere eigne hærar.

– Samfunnsordenen var innstifta av Gud. – Frankarane under Karl den store bygde opp dette systemet først.  – Målet var å byggje ei sterk statsmakt, med ein konge på toppen av føydalpyramiden.

Påbygging

Høgmellomalderen 1000–1300

Kvifor? 

– Vendeplogen av jern gjorde fleire område dyrkbare, og jorda var mindre utsett for utpining. 

– Utviklinga av bogtreet, som hindra at hesten blei kvalt, gjorde han til eit viktig trekkdyr.  

– Rotasjonssystem hindra utpining av jorda. Treskiftebruk. Resultat: 

– Auka vareproduksjon – Befolkningsvekst – Fleire kunne arbeide utanfor jordbruket – Byvekst og handel skaut fart

Påbygging

Maktkamp: Verdsleg makt mot kyrkjemakt

– Paven: Ønskte full råderett over presteskapet og ville forfølgje brot på kristen lov. – Meinte at kyrkja styrte i åndelege saker, mens kongen hadde autoritet i verdslege saker. – Fridom til å utnemne biskopar – investiturstriden. – Kongen: Ønskte kontroll med presteskapet og ville sjølv utnemne biskopar.

Påbygging

Svartedauden

– Byllepest frå Asia som herja i Europa 1346–1350. 

– Kom på toppen av ei jordbrukskrise som hadde vakse sidan tidleg på 1300-talet. 

– Svartedauden reduserte befolkninga i Europa med mellom 30 % og 50 %. 

– Mange meinte at pesten var ei straff frå Gud. 

– Reduksjonen i folketalet førte til mangel på arbeidskraft.  

– Adelen måtte gi bøndene betre vilkår til gjengjeld for arbeidskrafta deira.  

– Resultat: Maktforholda i samfunnet endra seg. Bøndene fekk det noko betre.

Påbygging