Justyna Klęsk

„„Śladami Leo Śladami Leo Kantora”Kantora”

„Są miasta na świecie, z których należy zawsze

wyjeżdżać. Są miasta, w których

mieszkamy, ale jesteśmy w nich nieobecni.

Są miasta, w których stale jesteśmy, mimo że już od

dawna w nich nie mieszkamy. Do nich należy Strzegom, 56 kilometrów

na południe od Wrocławia.”

Leo Kantor

Notka Notka biograficznabiograficzna

1940 – Leszek Leo Kantor przychodzi na świat w Rosji1941- śmierć ojca – Natana Siroty z rąk Niemców1943- pobyt na Syberii1945- Leo adoptowany przez Grzegorza Kantora, podoficera Wojska Polskiego ocalałego z Holocaustu1946- przybycie wraz z matką i ojczymem do Strzegomia - wyjazd do Wrocławia, Legnicy i Opola1968 – przeprowadzka do Łodzi, śmierć matki1969 - emigracja do Szwecji (Sztokholm)1970-2005 – praca na Uniwersytecie Sztokholmskim1989 – wykłada gościnnie na uniwersytetach w Polsce

1990 – szef Międzynarodowego Forum Kultury w Szwecji

1995-2005 – członek Szwedzkiej Rządowej Rady ds. Równości Etnicznej

1989 – odznaczony medalem Zasłużonego dla Kultury Polskiej

2000 – odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi RP

2001 – został mianowany na dyrektora Międzynarodowego Festiwalu Filmów Dokumentalnych „Człowiek w świecie”

2005 – jest szefem kolegium redakcyjnego polsko-szwedzkiego kwartalnika „Sueca-Polonia”

2008 – otrzymał główną nagrodę Federacji Artystów Szweckich za obronę praw człowieka i walkę z rasizmem

2011-Leo Kantor nakręcił film opowiadający o jego dzieciństwie w latach spędzonych w Strzegomiu pt.: „Tam, gdzie rosną porzeczki”

Rodzice LeszkaRodzice Leszka

Ojciec – Natan Sirota, zginął w 1940r. Z rąk Niemców. Matka – Mery Bord, kochała muzykę, a w domu przy pianinie godzinami wyśpiewywała rzewne rosyjskie romanse. Pracowała w zakładzie odzieżowym Kopernik.Grób matki znajduje się we Wrocławiu na cmentarzu żydowskim.

„Pamiętam ostatnie przedstawienie, jakie tam widziałem - "Hrabinę Maricę" Kalmana - opowiada. I śpiewa, jakby słyszał ją nie dalej niż wczoraj: "Na wszystkich ustach Sylwia, cudowna piękna Sylwiaaa"!

Rodzice jeżdżą też na większe święta do synagogi przy ul.Włodkowica.”

Rodzice Leo - Rodzice Leo - Mery Bord i Natan Mery Bord i Natan SirotaSirota

Cmentarz Żydowski we Wrocławiu, na którym spoczywa matka Leo Kantora

Mały Leo pozujący do Mały Leo pozujący do

zdjęciazdjęcia

Nadzieja na lepsze czasyNadzieja na lepsze czasy..Leo Kantor wspomina:

„Żydzi szybko sie zorganizowali. Nastąpiło połączenie żydowskiej przezorności i potrzebę odbudowania swego życia znowu z polską pokorą i zgodą na to, co Pan Bóg da i władza pozwoli.

Z nadzieją na trochę lepsze czasy. Jego ojczym, podoficer Wojska Polskiego, zaadoptował Leszka jeszcze w Jekaterynburgu - jego prawdziwy ojciec zginął w pierwszych dniach wojny, gdzieś pod Charkowem.

Grzegorz Kantor uratował sie cudem z bitwy pod Modlinem niedaleko Warszawy. Wymordowano mu całą rodzinę w getcie w Kołomyi. Nigdy nic nie mówił o czasach swej młodości.

Wspomniał tylko raz, że jego oddział pod Modlinem otoczyli Niemcy. Znalazł dziesięciu Żydów – stanęli przy drzewach i pomodlili sie w stronę Jeruzalem.

Ojczym był pewny, że ta modlitwa uratowała mu życie. Grzegorz Kantor uciekł – znał dobrze niemiecki i pieszo poszedł w stronę granicy rosyjskiej.

W ZSRR wysłano go do pracy w fabryce czołgów koło Jekaterynburga ze względu na jego techniczne wykształcenie.

Na Uralu spotkał moją owdowiałą mamę; po wojnie zabrał ją i jego do Strzegomia.”

Strzegom – miasto dzieciństwa Leo Strzegom – miasto dzieciństwa Leo KantoraKantora

Historia StrzegomiaHistoria Strzegomia

II wojna światowa

1939 – wybuch II wojny światowej rozpoczął okres uciemiężenia ludności strzegomskiej.

1945 – styczeń-kwiecień to okres totalnego zniszczenia miasta.

1945 – w maju miasto Strzegom zostało zajęte przez wojska radzieckie. Po przekazaniu administracji cywilnej Polsce pierwszym burmistrzem zostaje Antoni Nosek.

Okres powojenny

1945-1990 – okres odbudowy i rozbudowy miasta. Powstało wiele nowych budynków, szkół, budynków użyteczności publicznej, sklepów, pawilonów handlowych i zakładów przemysłowych. Rozbudowie uległ przemysł – niektóre zakłady powstały od podstaw, inne zaś zostały zaadaptowane i przestawione na inną produkcję.

W mieście istniały Zakłady Kamienia Budowanego, Zakłady Materiałów Ogniotrwałych, Zakłady Mechanizacji Budownictwa Zremb, Zakłady Roszarnicze Konpar, Zakłady Wyrobów Papierniczych, Dolnośląskie Zakłady Obuwnicze Dolbut i wiele innych.

1975 – Strzegom stał się siedzibą nowej gminy obejmującej 22 wsie. Miasto i gmina Strzegom weszły w skład nowo powstałego województwa wałbrzyskiego.

Historia najnowsza

Lata 90. XX wieku to okres transformacji Polski. W miejsce likwidowanych i zamykanych przedsiębiorstw powstały nowe, mniejsze. Reforma oświaty spowodowała przemianowanie i częściową likwidację szkół. Wybudowano oczyszczalnię ścieków, wodociągi i kanalizację na terenie miasta. Oddano do użytku największą przychodnię zdrowia.

Począwszy od 1995 roku Strzegom rozpoczął nawiązywanie współpracy zagranicznej. Do 2005 roku podpisał umowę z czterema gminami. Są to Znojmo, Auerbach/Vogtl., Torgau i Pavullo nel Frignano.

Od 1999 roku miasto leży w województwie dolnośląskim w powiecie świdnickim.

Panorama Panorama współczesnego współczesnego StrzegomiaStrzegomia

Strzegom w starych Strzegom w starych fotografiach fotografiach

Wiadukt kolejowy, w głębi Kościół Katolicki Wiadukt kolejowy, w głębi Kościół Katolicki pw.Św.Piotra i Pawła, obecnie Bazylika Mniejszapw.Św.Piotra i Pawła, obecnie Bazylika Mniejsza

RynekRynek

Dworzec kolejowyDworzec kolejowy

Obecnie Kościół Rzymsko-katolicki Pw. Najświętszego Obecnie Kościół Rzymsko-katolicki Pw. Najświętszego Zbawiciela Świata i Matki Boskiej Szkaplerznej Zbawiciela Świata i Matki Boskiej Szkaplerznej

Obecnie Liceum Ogólnokształcące im.Stefana Obecnie Liceum Ogólnokształcące im.Stefana ŻeromskiegoŻeromskiego

Strzegom- miasto granitu

Panorama Strzegomia

Góra Krzyżowa- miejsce spacerów małego Leo

Widok z Góry Krzyżowej

PPierwsza miłość.ierwsza miłość.Po przyjeździe zamieszkali w dwupiętrowej kamienicy , przy ulicy Marszałka Żyromskiego 33, nazywanej potem Feliksa Dzierżyńskiego, dzisiaj zaś Paderewskiego. Przed wojną, ulica nazywała sie Wilhelmstrasse.W Archiwum Śląskim w Adressbuch der Stadt Striegau można sie dowiedzieć, że pod tym adresem mieszkali:-Kupiec Bruno Kaufmann, -Nauczyciel Ferdinand Fuchs, -Inżynier Paul Rochrbach, -Szewc Otto Steuer, -Inspektor podatkowy Paul Walter, -Panna Agnes Schrimer. Po nich zamieszkali tam : Żyd Lebenbaum (bez zawodu)z żoną Idą, i piękną córką Chają. A także krawiec Krymko z żoną Rają i trojgiem dzieci oraz mechanik w fabryce trykotaży – pan Kornfeld z żona – niebywałej piękności Rosjanką Iriną Stepanową.Największe mieszkanie miał prokurator wojskowy, który zawsze nosił przy sobie pistolet pan, Goryn z córeczką Zanną. To tę dziewczynkę z dwoma warkoczykami pocałował Leo po raz pierwszy w życiu- na klatce schodowej.W 1948r Zanna wraz z rodzicami wyjechała do Izraela.

Dawna i dzisiejsza nazwa ulicy.Dawna i dzisiejsza nazwa ulicy.(budynku, w którym mieszkał Leo Kantor(budynku, w którym mieszkał Leo Kantor

Obecna bObecna brama wejściowarama wejściowa

Kamienica, w której mieszkał młody Leo - Kamienica, w której mieszkał młody Leo - StrzegomStrzegom

Życie małego chłopca wŻycie małego chłopca w Strzegomiu.Strzegomiu.Kiedyś, w czwartej klasie szkoły TPD podniósł rękę i powiedział

swojej nauczycielce od języka polskiego, pani Jaskulskiej i całej klasie , że wie, dlaczego w Polsce nie ma mięsa. Zapytała „Kantorek,dlaczego?” Odpowiedział, że dlatego, bo w Polsce jest Świnoujście, a tam jest dużo rosyjskich statków.”A skąd to wiesz?” - padło kolejne pytanie .”A bo mój tata i pan Raczyński słuchają Radia Wolna Europa i tam tak mówią” - odpowiedział. Pani Jaskulska nie poszła na UB, tylko poprosiła Leszka ojca na rozmowę. Ojciec przestrzegał chłopca później, żeby nigdy o tym nie mówił, bo za to idzie się do więzienia. Dla chłopaków Strzegom był marzeniem, pełno tu było pordzewiałych karabinów, mnóstwo gruzów do zabawy w wojnę, podchody lub chowanego. Przepiękne baseny, ogromne parki z kasztanami, ogródki działkowe, zapraszały latem do kradzieży jabłek papierówek, wiśni ,czereśni, śliwek , moreli i brzoskwiń. Zadbane boiska i korty tenisowe, pachnąca cukiernia „Roma”, a po jej zamknięciu cukiernia , która istnieje do dziś - Chabierskich, przy ulicy kościelnej, w której wypił pierwszą w życiu kawę. Dzieci polskie bawiły sie z żydowskimi.

Cukiernia Cukiernia Państwa ChabierskichPaństwa Chabierskich

DawnDawna siedzibaa siedziba Towarzystw Towarzystwaa Przyjaciół Dzieci Przyjaciół Dzieci w w StrzegomiuStrzegomiu

Strzegom – miasteczko Strzegom – miasteczko głęboko zapadłe w sercu głęboko zapadłe w sercu LeoLeo

„Nie potrafię sobie ani moim dobrym znajomym – którzy czasem lubią posłuchać o tym mieście – wytłumaczyć, dlaczego noszę tę ziemię i to miasteczko głęboko w sercu i obdarzam je beznadziejną, głęboką miłością – może nawet większą niż uczucie pisarki Olgi Tokarczuk do jej Nowej Rudy, które pozwala jej uważać to biedne i skromne miasto na Dolnym Śląsku za piękniejsze od Wenecji. Kto wie , może moje uczucie bierze sie stąd, że po łapance 1968r. Przez ponad XX lat zabroniono mi patrzeć na krajobraz dzieciństwa? A może zaznałem tam wiele dobra i ciepła, którego potem nigdzie na świecie nie mogłem – w takim stopniu – doświadczyć? Choćby dlatego, że nauczyciele polscy w naszej szkole głaskali nas, małe jeszcze dzieci Holocaustu, po główkach i zamiast trójki z plusem dostawaliśmy czwórki?”

Dalsze losy KantoraDalsze losy KantoraZe Strzegomia Leo Kantor wyjechał do Wrocławia - przez dwa lata uczył się w Technikum Budowy Silników Samolotowych. - Nie interesowało mnie to, ale mama się uparła - wspomina. - Powtarzała, że nie wiadomo, gdzie rzuci nas los i dobry zawód się przyda. Ale nie wytrzymał tam długo - przeniósł się do Legnicy do technikum samochodowego. Potem studiował filologię rosyjską w Opolu,w Wyższej Szkole Pedagogicznej. Po obronie został asystentem, jednym z najbardziej lubianych. W 1966 roku na zimowym obozie młodzieży żydowskiej w Jagniątkowie poznał swoją przyszłą żonę Inkę, studentkę II roku stomatologii z Łodzi. Katastrofa nastąpiła w 1968 roku, kiedy został wyrzucony ze szkoły w Opolu. Próbował znaleźć pracę gdzie indziej, ale na wieść o wydaleniu wszyscy rozkładali ręce. Coraz dobitniej uświadamiał sobie konieczność wyjazdu. - Kiedy trwała ta szarpanina, okazało się, że moja matka jest śmiertelnie chora - opowiada. - Zawieźliśmy ją do szpitala we Wrocławiu, jednak trafiła tam za późno. Przez lata myślałem, że jej śmierć to przypadek, ale niedawno dowiedziałem się, że w IPN-ie jest notatka na jej temat: jako jedyna osoba na zebraniu odmówiła podpisania protestu przeciwko Izraelowi.I zainteresował się nią UB.W listopadzie 1968 roku jedzie do Opola, żeby się pożegnać.

Miasta, w których uczył sie Leo – Wrocław, Legnica, Miasta, w których uczył sie Leo – Wrocław, Legnica, OpoleOpole

EmigracjaEmigracja

Przed wyjazdem odwiedza też Strzegom i odkrywa okropną prawdę, że z kilkuset rodzin żydowskich pozostały tam tylko trzy .Wyjeżdża z Łodzi z żoną. Pociągiem, potem promem ze Świnoujścia do Ystad.

-Każde miało po 20 dolarów w butach, bo można było wywieźć tylko pięć - wspomina. - O piątej rano byliśmy na dworcu w Sztokholmie. Padał śnieg, w oknach paliły się takie lampki w formie choinek. Pomyślałem: "Boże mój, kiedy ja będę miał swój kąt?".

Stanie się to szybciej niż się spodziewa. Po kilku latach Leo Kantor ma etat na Uniwersytecie w Sztokholmie, szybko zaczyna odnosić sukcesy. Dziś mieszka wspólnie z żoną i synem w pięknym domu pod Sztokholmem, w ogrodzie rosną agrest i porzeczki.

-- Próbowałem też sadzić magnolie, ale się nie przyjęły, bo to jednak zimna, daleka północ - przyznaje.

-Spędził tam 41 lat. Ale ten czas w jego opowieściach „waży” o wiele mniej niż 22 lata, jakie przeżył w Polsce.

Wizerunek człowiekaWizerunek człowiekaDroga jaką przebył Leo Kantor od dzieciństwa do chwili obecnej kształtowała jego wizerunek. Człowieka pełnego wspomnień tych dobrych i złych. W oczach swych znajomych był osobą lubianą, lecz mającą swój światopogląd, z którym większość się nie utożsamiała.

„„Tam, gdzie rosną Tam, gdzie rosną porzeczkiporzeczki””

Miasteczko przywitało Leo kwitnącymi kasztanami, chabrami i makami. Porównywał potem kolor tych maków w Hiszpanii,północnych Włoszech,Portugalii, ale nigdzie nie miały one tak intensywnej czerwieni, a ich roztarte między palcami płatki przypominającego tak charakterystyczny zapach najlepszego makowca na rumie.

Przy drogach rosły czereśnie- „Pokażcie mi gdzieś na świecie drogi obsadzone czereśniami”.

Matka wzięła go za rękę i poszli do ogródków działkowych, pięknie zadbanych, gdzie zjadł po raz pierwszy w życiu czerwone porzeczki i spróbował smaku wiśni nazywanych szklankami.

Posadził w swoim ogrodzie pod Sztokholmem krzaki porzeczek . Każdego roku kiedy dojrzewają, myśli o tych, które pokazywała mu jego piękna matka rok po wojnie, w ogródkach pod Górą Krzyżową, niedaleko zrujnowanych w 70% przez wojnę domów Strzegomia.

Ta mała ojczyzna Strzegom jak ją zwie Kantor do dziś jest trafną i przejmująca metaforą jego życia.

Film:Film: „Tam, gdzie rosną „Tam, gdzie rosną porzeczki”.porzeczki”.

Sentymentalną podróż do lat spędzonych w Polsce wspomina w filmie dokumentalnym pt.: „Tam, gdzie rosną porzeczki”.

Obecnie Leo Kantor jest publicystą, który poprzez swoje publikacje przybliża nam dawne i współczesne losy ludzi powojennych.

Twórczość LeoTwórczość Leo

„Tam, gdzie rosną porzeczki”-Monodram dokumentalny

„Wyjechać ze skrzypcami”-Monodram dokumentalny

Klub Akademicki -"Skrzat"

BibliografiaBibliografia

1.Korespondencja własna z dziennikarką „Gazety Wyborczej”,P.Dorotą Wodecką

2.Strona internetowa Leo Kantora-http://leokantor.com

3.Strona internetowa-www.galeriastrzegom.pl

4.Strona internetowa-http://www.wikipedia.org/

5.Korespondencja własna drogą mailową z Leo Kantorem.