JEZGRO KURIKULUMA ZA PREDŠKOLSKI ODGOJ I … · Dokumenat: Jezgro kurikuluma za predškolski odgoj i obrazovanja na Kosovu, cilja neprekidnu i naprednu promjenu predunivezitetskog

Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo

Qeveria –Vlada – Government

Ministria eArsimit, e Shkencës dhe e Teknologjisë Ministarstva Obrazovanja Nauke i Tehnologije Ministry of Education Science and Technology

JEZGRO KURIKULUMA

ZA PREDŠKOLSKI ODGOJ I OBRAZOVANJA

2012

MINISTARSTVO OBRAZOVANJA, NAUKE I TEHNOLOGIJE

Uredništvo:

Nehat Mustafa

Drita Kadriu

RamushLekaj

Jezićki urednik:

SulejmanDermaku

Slaganje: Granit Salihu-KGT

Naslovna strana: Granit Salihu-KGT

RepublikaeKosovesRepublika

Kosova-RepublicofKosovo Qeveria-Vlada-Government

MinistriaeArsimit,eShkencesdheTeknologjise-MinistarstvazaObrazovanjeNauku iTehnologiju-Ministry ofEducation Science&Technology

KabinetiiMinistrit/KabinetMinistraICabinetoftheMinister

Br. 290/01B Datum:22.10.2012

Ministarstvo Obrazovanja, Nauke i Tehnologije (MONT), u skladu članova 4, 21, 22 Zakona br. 03/L-189 o javnoj upravi Republike Kosova, (Službeni List, br. 82, 21 oktobar 2010) kao i na osnovu člana 8 stav 1.4 i priloga 6 Uredbe br. 02/2011 o oblastima administrativne odgovornosti Kancelarije Premijera i ministarstva kao i Okvira Kurikule preduniverzitetskog obrazovanja Republike Kosova usvojeno odlukom br. 262/0 18 datuma 29.08.2011, donijelo je:

ODLUKU

1. Usvaja se dokumenat: Jezgro kurikuluma za predškolski odgoj i obrazovanja na Kosovu.

2. Dokumenat: Jezgro kurikuluma za predškolski odgoj i obrazovanja na Kosovu, je kompletiran i primjenjivan u preduniverzitetsko obrazovanje na Kosovu.

3. Odluka stupa na snagu na dan potpisivanja.

Obrazloženje

Dokumenat: Jezgro kurikuluma za predškolski odgoj i obrazovanja na Kosovu, cilja neprekidnu i naprednu promjenu predunivezitetskog obrazovanja u Republici Kosovo, postavlja temelje poboljšanja kvaliteta i jednakosti za primjenu kurikuluma za sve đake. Ovaj dokumenat će služiti kao prava osnova za izradu i primjenu niz drugih dokumenata, planova i programa, školskih udžbenika i drugih pedagoških uputstava za razvijanje obrazovanja prvog preduniverzitetskog nivoa, zato je odlučeno kao u dispozitivu ove odluke.

Odluka se šalje:

1. Kabinetu Ministra; 2. Generalnom sekretaru; 3. Odjeljenju za razvoj preduniverzitetskog obrazovanja (RPO); 4. Arhivi.

Riječ Ministra

Učenici, nastavnici, roditelji, predstavnici obrazovanja i vi građani Republike Kosova, pre godinu dana u vašim rukama svih onih koji su na bilo koji način bili povezani sa preduniverzitetskom obrazovanjem, Ministarstvo za Obrazovanje, Nauku i Tehnologiju Republike Kosovo, nakon usvajanja, donijelo je Okvir Kurikuluma preduniverzitetskog obrazovanja na Kosovu. Sada, na osnovu ovog dokumenta-jezgro kurikuluma, se promoviše jedna nova usitnjena i veoma konkretna vizija vlade Republike Kosovo. Ovaj dokument je namijenjen i služi nastavnicima, učenicima, roditeljima, direktorima škola i zajednice u cjelini. Značajnosti jezgra kurikuluma, struktura, ciljevi i načela preduniverzitetskog obrazovanja su od težine jednog osnovnog dokumenta, koji određuje i reguliše načine nastave, učenja, metodologiju, evaluaciju, itd. Sadržaji ovog dokumenta su obavezni da se primjenjuju u svim javnom i privatnom obrazovnim ustanovama u Republici Kosovo. Jezgro kurikuluma sadrži cijelu strukturu predškolskog i osnovnog, nisko srednjeg i više srednjeg obrazovanja. Unutrašnji sadržaji detaljno određuju funkcije u obrazovanju na svim nivoima preduniverzitetskog obrazovanja, snage učenja, stepene kurikuluma, ishode učenja, oblasti kurikuluma, nastavne planove, izbornu nastavu, uputstva (metodologije) organizovanja procesa učenja, procjene učenika i druge aspekte u vezi primjene. Ovi dokumenti, vjerujem da ispunjavaju sve uslove društva za svaki formalni nivo preduniverzitetskog obrazovanja. To stvara nove mogućnosti za razvijanje kod učenika, znanje, vještine, stavovi i vrijednosti za uzgajanje ličnog, nacionalnog identiteta, državne i kulturne pripadnosti, za promoviranje opštih kulturnih i građanskih vrijednosti, razvijanje odgovornosti prema sebi, drugima, društvu i životnoj sredini, kao i da budu pripremljen za život i rad u različitim društvenim i kulturnim kontekstima, za razvoj preduzetništva i korišćenje tehnologije kao proces doživotnog učenja. Profesionalnom posvećenošću je omogućeno primjenjivanje jezgre kurikuluma dosljedan i održiv u svim formalnim nivoima preduniverzitetskog obrazovanja. Ovaj cilj je postignut oslanjajući se na princip sveobuhvatnosti, razvoja stručnosti, integrirane i koherentne nastave i učenja, u autonomiju i fleksibilnost na nivou škola, na odgovornosti i polaganje računa. Principi koji će nužno uticati na poboljšanje kvaliteta obrazovanja. Svi dokumenti jezgre kurikuluma su strukturirani oko jednog sistema od šest glavnih nadležnosti i izgrađeni na sedam kurikulumske oblasti. Želim da osiguram sve kome je posvećen ovaj dokumenat, da formalni nivoi predunverzitetskog obrazovanja na Kosovu su u skladu sa međunarodnim klasifikacijom obrazovanja (ISCED) izrađen od strane UNESCO-a. Zato, nadam se da je urađeno rad od ključnog značaja i za dugoročnu održivost da bi jezgre kurikuluma se mogu primjeniti na svim nivoima formalnog preduniverzitetskog obrazovanja, počevši od predškolskog vaspitanja do osnovnog obrazovanja, nižeg srednjeg obrazovanja, visokog srednjeg obrazovanja (za gimnazije i stručne škole). Na ovaj način, Ministarstvo ispunjava još jedan cilj od vladinog projekta, da ovaj dokument omogućava napredak u razvoju nadležnosti kod učenika, u razvijanju uspješnih nastavnika, i roditelja koji znaju tačno dostignuća nadležnosti kod svoje djece. Jezgro kurikuluma omogućava izradu planova i programa sa osnovom u školama, udžbenika i drugih resursa, kao i mnogim drugim dokumentima koje olakšavaju nastavu i učenje na osnovu kompetencija. Sa ovim važnim i odražavajućem korakom reformi obrazovnog sistema Republike Kosova se kompletira i pokaže se posjećenost za finalizaciju našeg projekta za Evropsko obrazovanje međunarodnog priznanja. S poštovanjem,

Prof. Dr. Ramë Buja, Ministar

Skraćenice JK Jezgrokurikuluma RUS Rezultati učenja po stepenu OK Oblast kurikuluma SK Stepen kurikuluma KK Kurikulum Kosova OKK Okvir Kurikuluma Kosova RNF Rezultati učenja po oblasti MONT Ministarstvo Obrazovanja, Nauke i Tehnologije V Vještina P Predmet RUP Rezultati učenja po predmetu PP Plan i program T Tema RMT Rezultati učenja po temama RG Radna Grupa

Sadržaj

Odluka ........................................................................................................................................................................... 3 Riječ Ministra ................................................................................................................................................................. 4 Skraćenice ..................................................................................................................................................................... 5

I. Uvod Značaj jezgra Kurikuluma .................................................................................................................................... 10 Strukturapreduniverzitetskog obrazovanja ........................................................................................................ 10 Ciljevi preduniverzitetskog obrazovanja ................................................................................................................. 12 Strukturajezgra Kurikuluma ................................................................................................................................ 13

II. Jezgro Kurikuluma za predškolski odgoj i osnovno obrazovanje 1. Šta je jezgro Kurikuluma? ................................................................................................................................. 16 2. Struktura jezgra Kurikuluma za predškolski odgoj i osnovno obrazovanje .............................................. 16 3. Osobine osnovnog obrazovanja (I – V razredi) ............................................................................................ 17 4. Stručnosti učenja .............................................................................................................................................. 17 5. Stepeni Kurikuluma .......................................................................................................................................... 18

III. Oblasti Kurikuluma za predškolski odgoj i osnovno obrazovanje Oblasti Kurikuluma. ............................................................................................................................................... 32 Rezultati učenja po oblasti Kurikuluma(RUO) ..................................................................................................32 Strukturaoblasti Kurikuluma ............................................................................................................................... 32 Oblast Kurikuluma–Jezici i komunikacija .............................................................................................................. 33 Oblast Kurikuluma-Umjetnosti ........................................................................................................................... 40 Oblast Kurikuluma-Matematika ............................................................................................................................48 Oblast kurikuluma–Prirodne nauke ........................................................................................................................ 55 Oblast kurikuluma – Društvo i životna sredina ..................................................................................................... 63 Oblast kurikuluma - Zdravlje i blagostanje ............................................................................................................ 70 Oblast kurikuluma –Život i rad ............................................................................................................................... 77

IV. PLANOVI I PROGRAMI 1. Definicija ............................................................................................................................................................... 88 2. Opštinastavni plan (opšti fond časova) za preduniverzitetsko obrazovanje ............................................... 88 3. Nastavniplan za predškolski razredi razrede osnovne škole .......................................................................... 89 4. Kriterijumi za izradu nastavnog plana ........................................................................................................... 91 5. Sprovođenje nastavnog plana ........................................................................................................................... 91 6. Autonomija škole ................................................................................................................................................. 92

V. IZBORNI KURIKULUM ZA PRVI NIVO 1. Koncepti ....................................................................................................................................................................... 95 2. Svrha.................. ........................................................................................................................................................... 96 3. Sadržaj i realizacija ...................................................................................................................................................... 96 4. Struktura Izbornog kurikuluma ............................................................................................................................... 96 5. Postupak za izradu izbornog kurikuluma ............................................................................................................... 96 6. Procedure za odabir izbornog predmeta ................................................................................................................. 96 7. Sprovođenje ................................................................................................................................................................. 96

VI. OPŠTA METODOLOGIJA – UPUTSTVA 1. Uvod ............................................................................................................................................................................ 100 2. Definicija.................................................................................................................................................................... 100 3. Povezanost rezultata učenja po stepenima sa rezultatima učenja po oblastima kurikuluma/ nastave ....... 100 4. Nastava i učenje sa učenikom U centru i sveobuhvatnost. ................................................................................ 101 5. Nastava i učenje zasnovano na integrirani pristup .............................................................................................. 102 6. Nastava i Učenje Zasnovano na Stručnosti. .......................................................................................................... 102 7. Diferencirana nastava i učenje ................................................................................................................................ 103 8. Među-nastavna pitanja ............................................................................................................................................. 104 9. Van-nastavna pitanja ................................................................................................................................................ 104

VII. OCENJIVANJE– OPŠTA UPUTSTVA 1. Uvod ........................................................................................................................................................................... 108 2. Svrhe ocjenjivanja ................................................................................................................................................... 108 3. Osnovna načela ocjenjivanja. ................................................................................................................................. 108 4. Unutrašnje ocjenjivanje. ........................................................................................................................................ 108 5. Spoljašnja ocjenjivanja .......................................................................................................................................... 111

Bibliografija .............................................................................................................................................. 126 U izradi jezgra kurikuluma učestvovali su: .......................................................................................... 128

I. UVOD

Značaj jezgre kurikuluma

Struktura preduniverzitetskog obrazovanja

Ciljevi preduniverzitetskog obrazovanja

Načela preduniverzitetskog obrazovanja

Zajednička pitanja dokumenata jezgre kurikuluma

Struktura jezgre kurikuluma

KuRRIKulaBëRtHaMëPëRKlaSënPaRaFIlloREdHEaRSIMInFIlloRtëKoSoVëS

Značaj jezgre kurikuluma

Jezgro kurikulum je dokumenat koji u kosovskim školama čini primjenljivo Okvir Kurikuluma Kosova, usvojen od strane MONT-a u avgust 2011 godine. Ovim dokumentom su utvrđuju rezultati kompetencija za različite oblasti života, izraženih kroz činjeničnog i proceduralnog znanja, kroz vještina, stavova i vrijednosti koje treba biti razvijene od strane učenika tokom određenih vremenskih perioda kao i pristupi, metodologija primjene, nadgledanje i ocjenjivanje. Takođe, ovaj dokument određuje raspodjelu vremena po oblastima kurikuluma i međusobnih veza, koji omogućavaju napredak u razvoju vještina kod učenika.

Dokumenat jezgra kurikuluma podržava: • učenike - u njihovom postepenom razvoju, u razvoj vještina za doživotno obrazovanje i laka

socijalna integracija, da se pripremaju da se suoče sa životnim izazovima; • nastavnike - tokom planiranja i realizacije uspješnog rada sa učenicima - nastavne aktivnosti u

učionici i izvan učionice, prilikom odgovora na pitanja: Zašto i zbog čega učenici treba da uče; Šta, kada, koliko i kako će učiti učenici, kao i šta, kada i kako će se ocijeniti dostignuća učenika- realizacija i efikasnost nastavnih aktivnosti i

• roditelji - za tačno praćenja dostignuća svoje djece u određenim vremenskim periodima na osnovi znanja, ponašanja, osjećajnosti i stavova koje pokazuju u različitim životnih situacija, u skladu sa rezultatima učenja nastavne i kurikulskih stepena.

Struktura preduniverzitetskog obrazovanja

Formalni nivoi preduniverzitetskog obrazovanja na Kosovu su u skladu sa međunarodnom sistemom klasifikacije obrazovanja (ISCED), izrađen od strane UNESCO-a, postoje razlike u sastavu strukture jezgra kurikuluma ISCED 1, u okviru koga je predškolski razred, koja je dio osnovnog obrazovanja. Svi formalni nivoi preduniverzitetskog obrazovanja su podijeljeni u formalne podnivoe, sa naznakom - stepeni kurikuluma, koje imaju specifične namjene i u funkciju su prema svojim nazivima (Pogledajte tabelu ispod nazive za svaki stepen kurikuluma i odjeljak 2 ovog dokumenta).

Jezgre kurikulumi (izrađeni) za sve nivoe formalnog preduniverzitetskog obrazovanja, kao : • Jezgro kurikuluma za razvoj u ranom djetinjstvu (od rođenja do 5 godina);

• Jezgro kurikuluma za predškolsko i osnovno vaspitanje;

• Jezgro kurikuluma za nisko srednje obrazovanje;

• Jezgro kurikuluma za visoko srednje obrazovanje (Jezgro kurikuluma za gimnazije i Jezgro kurikuluma za stručne škole).

10


Međunarodni standard klasifikacije obrazovanja -ISCED

Formalni nivoi preduniverzitetskog obrazovanja na Kosovu

Stepeni kurikuluma Jezgro kurikuluma

ISCED 3 Visoko srednje obrazovanje (X-XII razred)

XIIrazred Stepen kurikuluma 6: Konsolidacija i specijalizacija

Jezgro kurikuluma za X-XII razreda visokog srednjeg obrazovanja

X-XIrazred Stepen kurikuluma 5:

Opšti osnovni i stručni razvoj

ISCED 2 Nisko srednje obrazovanje (VI-IX razred)

VIII-IXrazred Stepen kurikuluma 4: Pojačanje i usmjeravanje

Jezgro kurikuluma za VI-IX razreda niskog srednjeg obrazovanja

VI-VII razred Stepen kurikuluma 3: Dalji razvoj i usmjeravanje

ISCED 1 Osnovno

obrazovanje

(I-V razred)

Osnovno obrazovanje

RazrediIII-V

Stepen kurikuluma 2: pojačanje i razvijanje

Jezgro kurikuluma za pred osnovno obrazovanje i I-V razreda osnovnog obrazovanja

Osnovno obrazovanje

I-IIrazred

Stepen kurikuluma 1 Osnovno sticanje

ISCED0

Predškolsko obrazovanje (vaspitanje)

Pred osnovni razred Starost 0-5 Pripremni stepen

kurikuluma: Vaspitanje u rano djetinjstvo

Jezgro kurikuluma predškolsko vaspitanje

Svako jezgro kurikuluma je u skladu sa opštim ciljevima preduniverzitetskog obrazovanja i primjenjuju se poštujući osnovna načela koji proističu iz Okvira Kurikuluma Kosova.

Ciljevi preduniverzitetskog obrazovanja Na svakom formalnom nivou preduniverzitetskog obrazovanja učenici treba da razviju znanja, vještine, stavove i vrijednosti u skladu sa zahtjevima demokratskog društva kroz:

• kultivisanje ličnog, nacionalnog identiteta, državne i kulturne pripadnosti , • promoviranja opštih kulturnih i građanskih vrijednosti • razvoj lične odgovornosti, odgovornosti za druge, odgovornosti za društvo i životnu sredinu, • obučavanja za život i rad u različitim društvenim i kulturnim kontekstima; • razvoj preduzetništva i korišćenja tehnologije, • obučavanje za doživotno učenje.

11


Načela preduniverzitetskog obrazovanja Primjena jezgra kurikuluma obezbjeđujedosljednost i održivost na svim nivoima formalnog preduniverzitetskog obrazovanja na osnovu ovih načela: Jednaka sveobuhvatnostdjece i mladih na kvalitetno obrazovanje; Razvoj vještina,koje se ogledaju na rezultatima učenja koji se očekuje da će se postići progresivno i dosljedno od svih učenika u različitim periodima školovanja; Integrirana i koherentna nastava i učenje, koje promoviše potpuno učenje, ugledavši međusobne veze i međuzavisnosti prirode i svijeta stvaranom od čovjeka sa znanjem i informacijama koje učenici imaju o tome; Autonomija i fleksibilnost na školskom nivoutokom primjene jezgra kurikuluma i izborni dio koji ogleda u godišnjoj izradi nastavnog plana i metodologije nastave i učenja; Odgovornost i polaganje računa, koja se ogleda na stvaranju kulture dosljednog ocjenjivanja - praćenje napretka tokom primjene zahtjeva kurikuluma preko prikupljanja i analiza podataka, dokumentovanje izazova i rešenja, ka boljoj zastupljenosti tokom ispunjavanja zahtjeva kurikuluma i poboljšanje kvaliteta obrazovanja.

Zajednička pitanja dokumenata jezgre kurikuluma Svi dokumenti jezgre kurikuluma su strukturirani oko jednog sistema od šest glavnih stručnosti, u skladu sa ciljevima preduniverzitetkog obrazovanja i sedam kurikularnih oblasti. Šest stručnosti, prisutne u svim jezgrama kurikuluma, su :

• Stručnosti komunikacije i izražavanja; • Stručnosti razmišljanja; • Stručnosti učenja; • Stručnosti za život, rad i životnu sredinu; • Lične stručnosti; • Stručnosti građanstva. Dok, sedam kurikularne oblasti prisutne u svim jezgrama kurikulama su:

1. Jezici i komunikacija; 2. Umjetnosti; 3. Matematika; 4. Prirodne nauke; 5. Društvo i životna sredina; 6. Zdravlje i blagostanje; 7. Život i rad.

Rezultati učenja za svaki stepen i rezultati učenja za svaku oblast čine vidljivim stručnosti i kurikularne oblasti iz svakog nivoa formalnog obrazovanja i svakom kurikularnom stepenu (vidjeti sekcije II i III ovog dokumenta.

12


8. 9.

10. Struktura jezgre kurikuluma 11. Jezgro kurikuluma sadrži sljedeću strukturu:

• Oblast djelovanja, strukturu i opšti opis formalnog nivoa odgovarajućeg obrazovanog sistema • Oblast djelovanja glavnih stepena kurikuluma za formalni odgovarajući nivo • Rezultati učenja za glavne stepene kurikuluma, koji izražavaju neophodan nivo za postizanje ključnih stručnosti na kraju svakog nivoa kurikuluma • Kako će se koristiti rezultati za učenje za glavni stepen kurikule u procesu učenja i ocjenjivanja

12. - Zahtjevi napretka u oblastima kurikuluma, uključujući i minimalne zahtjeve za prelazak iz jednog glavnog stepena kurikuluma - Kriterijumi i oblici ocjenjivanja • Oblasti kurikuluma i njihovo djelovanje po glavnim stepenima kurikuluma • Rezultati učenja za oblasti kurikuluma za svaki stepen kurikuluma • Kako koristiti rezultate učenja u oblastima tokom nastavnog procesa i procesa ocjenjivanja - Zahtjevi napretka u oblasti nastavnih planova i programa , uključujući i minimalne zahtjeve za prolaz Glavni nivo Nastavni plan - Kriterijumi i oblici evaluacije • Nastavni plan i program • Predmeti u okviru oblasti kurikuluma i njihove oblasti djelovanja • Uputstva (metodologije) za organizovanje nastavnog procesa • Ocjenjivanje đaka • Aspekti u vezi primjene.

13.

13

II. Jezgro Kurikulama za predškolski odgoj i osnovno obrazovanje

Šta je Jezgro Kurikuluma?

StrukturaeKurikulamaza predškolski odgoj i osnovno

obrazovanjeOsobinepredškolskog odboja

Osobine osnovnog obrazovanja

Stručnosti učenja

Stepeni Kurikuluma

Stepeni Kurikulama za predškolski odgojiosnovno obrazovanje

Sprovođenje rezultatapo stepenu


Šta je jezgro kurikuluma? Jezgro kurikuluma za predškolski odgoj i osnovno obrazovanje,je osnovni dokumenat koji reguliše obavljanje nastave, učenje, metodologija, ocjenjivanja, itd.na prvom nivou obrazovanja na Kosovu.Ovaj dokumenat, čije odredbe su postavljene od strane MONT-a je obavezan za sve vaspitne obrazovne ustanove u Republici Kosovo. Jezgro kurikuluma je izrađen na osnovu Okvira Kurikuluma Kosova. Jezgro kurikulumapodrazumevacilj,ukupni rezultati, osnovni rezultati učenja , uputstva za metodološke predavanja i učenja i kriterijuma za ocjenjivanje za oblasti i stepeni kurikuluma.Kurikulum takođe daje jasnu sliku o znanja, vještina, stavova i vrijednosti koje učenici treba da razviju , dostignu i usvoje po stepenima i nivoima. Ovaj dokument služi nastavnicima, učenicima, roditeljima, direktorima škola i zajednici uopšte i omogućava školama da ispune individualne potrebe učenika. Kurikulum pruža jednake mogućnosti za sve učenike i pruža mogućnosti za uključivanje i uspeh , bez obzira na teškoće. To omogućava učenicima da razviju duboko razumijevanje njihovih uloga i odgovornosti kao građani, pomaže učenicima da se suočavaju sa moralnim i društvenim problemima i različite okolnosti sa kojima se suočavaju u njihov i život.

1. Struktura jezgra kurikuluma za predškolski odgoj i osnovno obrazovanje U jezgru kurikuluma su opisani:

• osobine predškolskog odgoja • osobine osnovnog obrazovanja • stručnost učenja za ovaj nivo • stepeni Kurikuluma • rezultati učenja po stepenima • oblasti Kurikuluma • nastavni plan • izborni časovi • uputstva (metodologije) za organizovanje nastavnog procesa • procjena učenika • ostali aspekti povezani sprovođenjem Jezgra kurikuluma pokriva sedam kurikularne oblasti, koje se određuju od strane MONT- a su obavezne za sve škole u Republici Kosova ( javne i privatne ).

2. Osobine predškolskog odgoja Predškolski odgoj(uzrast5–6god.)je na osnovuOKK-a postao dio sistema obaveznog obrazovanja na Kosovu. Ovaj razred predstavlja period brzog i dinamičnog fizičkog razvoja, kognitivnog, emocionalnog i socijalnog razvoja djeteta. Imajući u vidu značaj ove faze razvoja, učenje je usredsređeno na podsticanje radoznalost djeteta o sebi, porodici, prijateljima, prirodi, znanja, kulture i novih tehnologija. Cilj ovoga je da se podstakne dječija kreativnost i entuzijazam u borbi protiv nova iskustva i priprema da se suočavaju realnim situacijama. U ovom razredu djeca se izlažu na osnovnim iskustvima učenja (upoznavanje sa slovima, figurama, brojevima, bojama, zvucima, konceptima itd.). U ovom razredu djeca treba ohrabrivati da razviju vještine komunikacije i izražavanja na maternjem jeziku, sposobnosti obraćanja pažnje, koncentriranja i socijalizacije. Sve ovo se može postići kroz igru kao osnovna djelatnost predškolskog odgoja.

16


3. Osobine osnovnog obrazovanja (I – V razred) Na ovom nivou, iskustva učenja u školi treba da doprinesu za prilagodljivost djece na jedan sistematičniji oblik učenja kroz "igru / rada / učenja ", razlikujući igru od obaveze. Sprovođenje nastavnog procesa vrši se na integriran način i omogućuje djeci da što bolje razumiju njihov odnos sa prirodnim okruženjem i okruženjem koje je stvorio čovjek. Tokom nivoa osnovnog obrazovanja, vaspitno-obrazovni rad je usredsređen na savladavanje osnovne pismenosti i na postavljanje dobru osnovu za kognitivni razvoj, socijalno-emotivni i motorni razvoj. Posebna pažnja posvećena je razvoju ličnosti djeteta i pozitivnih stavova prema učenju kao osnova za razvoj osnovnih vještina za učenje, "nastava za učenje". Nastavni proces u osnovnom obrazovanju organizuje se, koordinira, omogućava i olakšava se od razrednog učitelja, uz asistenciju, po potrebi, od nastavnika i asistenata i po mogućnosti imati podršku od specijalizovani predmetnih nastavnika.

4. Stručnost u učenju Kompetencije se ogledaju u ishodima učenja, koji su uopšteni i podrazumjevaju ono što učenici treba da postignu na progresivan i neprekidan način do kraja obaveznog obrazovanja. Kompetencije obuhvataju jedan integriran i koherentan sistem primjenjivih i prenosivih znanja, vještina i stavova, koje će učenicima pomoći da se suoče sa izazovima digitalne epohe tržišne ekonomije, koja se zasniva na znanju, u svijetu međusobno zavisnih odnosa. Kompetencije predviđene Okvirom kurikuluma Kosova proizilaze iz opštih ciljeva preduniverzitetskog obrazovanja i određuju glavne ishode učenja, koje učenici treba da postignu na progresivan i neprekidan način tokom preduniverzitetskog obrazovanja. Glavne kompetencije predviđene za sistem preduniverzitetskog obrazovanja u Republici Kosovo su:

• Stručnost u komuniciranju i izražavanju • Stručnost u razmišljanju • Stručnost u učenju • Stručnost u život, rad i životnu sredinu • Lična stručnost • Građanska stručnost

Stručnost u komuniciranju i izražavanju, stručnost u razmišljanju kao i stručnost u učenju su od instrumentalne prirode: oni čine osnovu za druge stručnosti, koje se više odnose na određenim okolnostima i sadržajem, kao što su stručnosti neophodne za privatni, javni i profesionalni život.

Stručnost u komuniciranju i izražavanje ("Efikasni komunikator" )

U cilju da se djeca i mladi razvijaju kao ličnosti, uče i aktivno učestvuju u društvo, važno je da razumiju poruke koje se šalju njima i adekvatno izražavaju kroz jezik, simbole, znakove, kodovima i umjetničkim oblicima. Da efikasno komuniciraju, učenici se podržavaju da koriste nezavisna, kritička i kreativna sredstva i mogućnosti komuniciranja i izražavanja.

Stručnost u razmišljanju ("Kreativno razmišljanje")

Osim sposobnosti da se identifikuju i pristup odgovarajućih znanja informacije/ izvora, učenici imaju potrebe da razviju i kapacitet za pristupanje znanju na kritičan način, kreativan i interaktivan način.

17


Stručnost za doživotno učenje ("Uspješan učenik")

Za jednog "uspješnog učenika" škola se stalno zalaže da kultiviše dječju radoznalost i interesovanje da uče i razvijaju sposobnosti učenja. Škola takođe mora biti svjesna stilova i efikasnih nastavnih strategija.

Stručnosti za život, za rad i životnu sredinu ("Produktivni doprinosilac" )

Škole su dužne da pripreme učenike da rade samostalno i da shvate njihovu ulogu i odgovornost u zaštiti i poboljšanja životne sredine.

Lične Stručnosti ("zdrav pojedinac")

Škole pripremaju učenike da na efikasan i konstruktivan način učestvuju u porodičnom, društvenom i poslovnom životu. U tom smislu, učenici su podržani da budu svjesni o sebi i imaju povjerenja u sebi, ali istovremeno da budu otvoreni i da imaju povjerenja kod drugih.

Građanske stručnosti ("Odgovoran građanin")

Učenje o tome kako živjeti zajedno smatra se glavnim izazovom današnjice i sutrašnjice. Ova stručnost obezbjeđuje da učenici budu u stanje da se ponašaju kao odgovorni građani, uzimajući u obzir uski i širi smisao.

5. Stepeni kurikuluma Okvir kurikuluma definiše koncept stepena kurikuluma zahvaljujući broja zajedničkih osobina koje se odnose na socijalno - psihički razvoj učenika. Stepeni kurikuluma imaju zajedničke:

• Stručnosti koje treba postići

• Zahtjeve za napredak

• Kriterijume za ocjenjivanje

5.1 Stepeni kurikulamaza predškolski odgoj i osnovno obrazovanje

Okvir kurikuluma je organizovan prema stepenima kurikuluma, koje predstavljaju zajedničke osobine koje se odnose na razvoj djeteta i zahtjeve kurikuluma. Oni predstavljaju mjerilo za određivanje glavnih stručnosti koje treba da budu savladane, zahtjeve za napredak u učenju, organizovanje nastave i iskustva učenja, pristupe i kriterijume za ocjenjivanja kao i odgovorna ustanova za njihovo postizanje. Stepeni kurikuluma su podijeljeni u periode u okviru jednog ili dva formalna nivoa obrazovanja, koje uključuju od jedan do tri razreda.

Jezgra kurikulum za prvi nivo ima dva stepena:

• Prvi Stepen kurikuluma - Osnovno sticanje (koje obuhvata predškolski odgoj i I i II razred) • Drugi nivo kurikuluma - Jačanje i razvoj ( III, IV i V razred)

18


MSKO1

Osnovno

obrazovanje

III-V razredi

Stepen

Kurikulama2:Jačanje i

razvoj Osnovno

obrazovanje

I-II razredi

Stepen

Kurikulama1Osnovno

sticanje

MSKO0

Predškolski odgoj

Uzrast 0-5 Pripremni stepen

kurikuluma:Obrazovanje u

ranom djetinjstvu

1 Stepen–Osnovno sticanje(predškolski odgojiIiII razredi osnovnog obrazovanja) Na ovom stepenu,učenici se izlažu sistematskim pristupima učenju. Oni će biti upoznati sa sljedećih iskustvima učenja: • Sticanje na osnovni nivo komunikacije i izražavanja na maternjem jeziku • Osnovna komunikacija na engleskom jeziku • Sticanje osnovnih elemenata čitanja , pisanja i računanje sa brojevima • Istraživanje i poznavanje životne sredine • Poznavanje i razumijevanje prava, obaveza i njihove odgovornosti u učionici, u školi i u

svakodnevni život • Kreativno izražavanje kroz igru , simbola i osnovnih oblika umjetničkog izražavanja • Stvaranje iskustva uspješnog učenja kao pojedinac i kao dio grupe

5.2 Rezultati učenja po Stepenima (RUS)

Rezultati učenja se definišu kao: "Izjave što opisuju ono šta treba da zna, vjeruje, procjeni i biti u stanju da napravi jednog učenika na kraju stepena ili nivoa".Rezultati izražavaju jedan spektar oblasti, uključujući: znanja, razumjevanja, vještine, stavovi kompetencije i vrijednosti. Rezultati učenja po stepenu sudio jezgra Kurikuluma, oni su predviđeni da budu prisvojeni od svih učenika na završetku stepeni Kurikuluma. Ishodi učenja ne pokrivaju sve što su učenici naučili ili morali da uče preko određenog nivoa. Oni izražavaju osnovne zahtjeve postizanja prema vladanje ključnih kompetencija na kraju određenog stepena kurikuluma. Ishodi učenja po stepenu promovišu dalju integraciju u oblastima kurikuluma u funkciji razvoja ključnih kompetencija definiranih Okvira kurikuluma. Oni izražavaju očekivanja učitelja, obrazovnim vlastima, roditelja i društva u odnosu konkretnih dostignuća, mjerljivi, učenika na kraju svakog stepena kurikuluma. Ishodi učenja daju jasnu sliku o tome šta učenici nakon završetka stepena kurikuluma obavezno treba da znaju, biti u stanju da izraze i urade i što postavljaju uslov za prelaz sa jednog nivoa na drugi nivo školovanja.

19


Br.

Rezultati učenja za 1 stepen i glavna ovlašćenja

Nivo DOSTIGNUĆA učenika

Vrste podrške za učenike

1 2 3 4 5 Popravna podrška

Načini Podrška talentiranih

Načini

I

Stručnost komuniciranja i izražavanja– efikasni komunikator

1.

Čita naglašeno jedan prethodni nepročitani tekst, bar od pola stranice, koji se odnosi na jednu temu koja odgovara njegovom uzrastu.

2. Piše kratak tekst (oko pola stranice - oko250 riječi) na zadatu temu.

3.

Predstavlja najmanje jedno mišljenje o određenoj temi u grupne diskusije u trajanju od 3-5 minuta.

4. Prepričava događaj o jednom slušanom tekstu (od auditivna sredstva, audiovizualna ili od učitelja) , čiji sadržaj ne sadrži više od jedne stranice štampanog teksta.

5. Izražava datu poruku od jednog običnog književnog teksta koji je pročitan kroz jedan od oblika izražavanja, kao što su: govor, pisanje, crtanje, dramatizacija -igrajući ulogama, pjevanje ili ples.

6.

Identifikuje glavne likove od jedne priče, drame, filma, pjesme ili igru, koja je odgovarajuća za uzrast i obavlja ulogu jednog od likova u interakciji sa vršnjacima.

7. Opisuje prirodno okruženje i stvoreno od čovjeka na različite oblike izražavanja, kojima je okružen ili neki društveni događaj i to predstavlja pred drugima.

8.

Izrazi za 3-5 minuta ispred vršnjacima i drugih iskustva i emocije koje su ga pratile u toku gledanja filma, dramu ili dokumentarac (odgovarajuće njegovom uzrastu), slušajući jednu priču, gledanje ili obavljanje jednog plesa, slušanje ili performanse jedne pjesme ili melodije, u jednom od oblika izražavanja.

9. Naziva objekte na stranim jezicima, akcije ili pojave i prevodi ih na maternjem jeziku riječi koji čuje od stranog jezika, navedenih u zadatku.

20


II Kompetencija za razmišljanje – kreativan mislilac

1.

Nalazi osobine (u jednom aspektu: matematički, prirodne nauke ili drugih oblasti) iz objekta, pojavu ili događaja navedeni u zadatak, odvaja i zatim upoređuje svoje nalaze u grupi

2.

Razjašnjava govoreći o proceduri rešenje jednog matematičkog problema (sa osnovnim matematičkim akcijama) sa kojim se suoči ili bio suočen u jednoj životnoj situaciji.

3.

Gradi različite geometrijske tijela i različite figure od kartona, plastelina, gline i od različite materijale recikliranja oslanjajući se na svoje mašte.

4.

Upoređuje objekte, različite predmete koje su predstavljene od učitelja klasifikovati ih u oblicima, veličine, boje, sastav, starosti, ili pod bilo kog drugog elementa, opisuje položaje koje zauzimaju u prirodi ili u društvu (okolnoj sredini) i prikazuju međuzavisnost između njih.

5.

Razdvaja rizične saobraćajne znakove i druge rizike iz drugih informativnih znakova navedene kao zadatak i pokazuje značaj jedne od njih u jednom od oblika izražavanja, tokom razrade sa primjerima koje pokazuju kako treba da se ponašaju u slučaju opasnosti.

6.

Pronalazi i deli u grupe zajedničke karakteristike i posebne karakteristike između živih biča, između događaja ili između pojave koje su poznati za njega, piše o ovome bar pola stranice bilježnice (oko 250 riječi) ili predstavlja na jedan od oblika izražavanja.

7.

Izgrađuje tekstove, objekte ili animacije po mašte na osnovu elemenata ili materijalnih podataka.

8.

Opravdava ispred grupe način za riješavanje jednog problema od jezika, matematike, prirodne nauke, društvo, zdravlje ili iz drugih oblasti u trajanju od 3 -5 minuta.

III Stručnost u učenju –Uspješan učenik 1.

Odabira materijale / alatke, kao što su papir, plastelin, štapići, boje, računaljka, itd., da bi izvršio određeni zadatak i opravda izbor koji je napravio.

2.

Prati uputstva koja su navedene u knjizi ili u drugim materijalom kako bi sproveo akciju / aktivnost / zadatak koji se traži od njega / nje.

3.

Postavlja pitanja i odgovara na pitanja o temi / problema / naveden zadatak na jedan od oblika izražavanja.

4. Riješi problem na nezavisan način, navedeni zadatak i predstavlja ispred drugih moguće načine rešenja.

21


5.

Nezavisno nadzire svoj napredak na jedan zadatak, aktivnost koristeći različite tehnike za pronalazak grešaka (kao obilježavanje grešaka - teškoće) i ispravlja ih sve dok traži rešenje navedenog problema.

6. Prikuplja i klasifikuje materijale od svoje performanse za pripremu ili bogaćenju ličnog dosijea

7.

Identifikuje svoja znanja koje ima i koje mu pomažu da izvrši određeni zadatak ili aktivnost i zahtjeva savjeti, informacije tokom događaja teškoće.

IV Stručnost za život, rad i životnu sredinu – Produktivan podnosioc

1.

Priprema jednostavni dnevni plan, pisan, nacrtan, sa znacima ili simbolima, sa dva ili tri njihove dnevne aktivnosti, uzimajući u obzir vrijeme, mjesto, materijale i potrebna sredstva za njihovo vršenje / izrada.

2.

Kontroliše sredstva/ materijale i vrijeme koje ima na raspolaganju tokom obavljanje zadataka / aktivnosti (u učionici / unutar ili van škole).

3.

Razgovara sa vršnjacima o ponašanju učenika u učionici ili jedne određene grupe ljudi prema drugima ili prema sredini koja ih okružuje, tokom izvođenja jedne određene aktivnosti.

4.

Pronalazi sličnosti i razlike između neke aktivnosti koju radi u školi i aktivnosti koju radi kod kuće, i opisuje ih pojedinačno kroz jedan od oblika izražavanja, a zatim o njima diskutuje sa cijelom grupom.

5.

Identifikuje potrebne resurse (materijale, sredstva, itd.) i pravilno ih koristi za izvršavanja jednog zadatka ili jedne aktivnosti u učionici, školi, kod kuće ili u naselju/zajednici

6.

Diskutuje u grupi o čistim prostorima i bezbjednim (zdravim) sredinama i obrnuto u svom okruženju i navodi najmanje jedan način za nadgledanje ili poboljšanje situacije.

V Lične kompetencije – Zdrav pojedinac

1.

Pred drugima predstavlja način sprovođenja osnovnih pravila lične higijene (fizičke, odjeće i obuće, ličnih stvari) i higijene sredine u kojoj živi i radi, kroz razne oblike izražavanja.

2.

Učestvuje u fizičkim aktivnostima (kao,redovigrupiranje,hodanje, orijentacija u prostoru itd.)i u sportskim igrama,pokušava da postigne određene standarde, igra pravedno, i upravlja svojim emocijama kao u slučaju pobjede ili gubljenja (prihvata poraz ili slavi pobjedu

3.

Pravi spisak (u jednom od oblika izražavanja, kao što su pisanje ili crtanje, itd.) hrane koju konzumira i rjeđa je po bitnosti za njegovo zdravlje, i preduzima preventivne mjere u cilju zaštite od bolesti koje prouzrokuju prekomjerno i nečisto konzumiranje hrane.

20


4.

Pokazuje način iskorištavanja upravljanja slobodnim vremenom u korist svog zdravlja i dobrobiti, i razmjenjuje iskustva sa drugima.

5.

Sarađuje sa ostalima bez obzira na njihovo poreklo, sposobnosti i posebne potrebe, u cilju postizanja nekog zajedničkog cilja u jednoj aktivnosti u učionici/školi i van nje.

6.

Pokazuje načine rješavanja jednog konflikta sa kojim se suočio ili jednog konflikta u njegovom okruženju, i sa grupom deli svoja mišljenja i osjećanja

7.

Stara se da stvori zdravo okruženje u prostoriji u kojoj izvodi neku aktivnost, tako što sebi stvara odgovarajuće uslove za rad (provjetravanje, korišćenje svijetlosti, maksimalno iskorištavanje prostora, održavanje čistoće, uredno održavanje stvari koje se nalaze u prostoriji, itd.)

VI Građanska kompetencija – odgovoran građanin

1.

Predstavlja uloge i odgovornosti članova svoje porodice ili neke druge grupe čiji je član (grupa za igru, aktivnost), i ističe svoje zadatke i diskutuju o njima sa svojim vršnjacima.

2. Diskutuju u grupi i u saradnji sa članovima grupe određuje unutrašnja pravila za grupu, učionicu, kao pravila za izvođenje aktivnosti si, pravila o ponašanju, održavanju čistoće, itd

3. Obrazlaže potrebu za sprovođenjem pravila u igri, u učionici/školi, na ulici ili u porodici i predstavlja posljedice nesprovođenja nekog pravila u određenom primjeru

4. Identifikuje društvene vrijednosti koje se njeguju u učionici, školi ili porodici (kao na primjer, uzajamno povjerenje, tolerancija, solidarnost, poštovanje i ljubaznost, itd.)

5.

Izdvaja organizovanje nekog događaja u porodici, učionici ili u naselju i opisuje kroz razne oblike izražavanja pojedinačne doprinose članova njegovom zajedničkom realizovanju

6.

Izražava svoje mišljenje pošto je prethodno zatražio dozvolu od grupe, poštuje mišljenje svakog člana grupe tako što ih aktivno sluša, odlučuje u saradnji sa svim članovima o načinima koji vode ka završetku jedne određene aktivnosti.

7.

Identifikuje potrebne osobe i usluge, od kojih treba da traži pomoć u slučaju opasnosti po njegovo fizičko ili mentalno zdravlje, koju prouzrokuje priroda ili čovjek (jedan događaj koji je dala za primjer nastavnica ili primjer iz svakodnevnog života), a zatim o tome diskutuju sa grupom

21

KuRRIKulaBëRtHaMëPëRKlaSënPaRaFIlloREdHEaRSIMInFIlloRtëKoSoVëS N

r.

Ishodi učenja za 1. stepen kurikulma i ključne kompete-

ncije

Nivo DOSTIGNUĆA učenika Vrste podrške za učenike

I Kompetecija za

komunikaciju I

izražavanje–efektivni komunikat

or

Po

prav

na

po

dršk

a

Nač

ini

Podr

škka

za

tale

ntov

ane

N

ačni

1. Čita naglas tekst od najmanje pola strane, koji ranije nije pročitao, u kojem se govori o temi koja je prikladna za učenikov uzrast.

Učenik počinje da radi zadatak, ali nije prethodno pregledao tekst; on/ona ima poteškoća u artikulaciji slova u čitanju riječi u cjelini, u povezivanju riječi u rečenicu, itd.

Učenik počinje da radi zadatak, ali nije prethodno pregledao tekst:on/ona ima poteškoća u artikulaciji slova, u tečnom čitanju nekih riječi, ima poteškoća u tečnom čitanju rečenica u cjelini, itd.

Učenik počinje da radi zadatak tako što prethodno pregleda tekst: on/ona dobro artikuliše slova, povezuje riječi u rečenicu; ali ne izgovara riječi dovoljno tečno.

Učenik počinje da radi zadatak tako što prethodno pregleda tekst: on/ona veoma dobro artikuliše slova, povezuje riječi u odgovarajuće rečenicu; čita bez prekida; ali ima malo poteškoća sa tečnim govorom

Učenik počinje da radi zadatak tako što prethodno pregleda tekst:on/ona veoma dobro artikuliše slova, u potpunosti povezuje riječi u odgovarajuće rečenicu; ton, brzina i naglasak su tačni, govori veoma tečno

Nastav nik odlučuje o tome kako će pružiti podršku učeniku i koje će dodatne aktivnosti organizovati

Koje će metode primjeniti, uzevši u obzir učenikov stil učenja

Nastavnik odlučuje o tome kako će pružiti podršku učeniku, i koje će dodatne aktivnosti organizova ti

Koje će metode primjeniti, uzevši u obzir učenikov stil učenja

Prilikom primjenjivanja ishoda učenja po stepenima kurikuluma, nastavnik treba da podijeli svaki ishod učenja na pet nivoa postignuća, kako bi mogao da tačno prati postignuće svakog učenika za određeni ishod učenja. Zatim, u zavisnosti od nivoa postignuća za svaki ishod učenja, nastavnik planira dodatne aktivnosti za učenike koji zaostaju u postizanju određenog ishoda učenja i planira dodatne aktivnosti za učenike koji su postigli sve nivo postignuća za određeni ishod učenja. Primjer: vidi podjelu ishoda učenja u dole prikazanoj tabeli.

I 2 3 4 5

Isti postupak treba primjeniti za podjelu svih ostalih ishoda učenja za stepen kurikuluma. Stepen 2 – Utvrđivanje i razvoj (razredi III, IV i V osnovnog obrazovanja) Na ovom stepenu se učeniku/nici pruža podrška u konsolidaciji osnovnog savladavanja čitanja, pisanja, komunikacije i tehnika učenja koje predstavljaju osnovu za dalje učenje, i pri tom se on/ona izlaže:

• tačnom korišćenju maternjeg jezika u usmenoj i pisanoj komunikaciji; • osnovnom znanju i komunikaciji na engleskom jeziku – usmenoj i pisanoj; • tačnom korišćenju aritmetičkih simbola i operacija; • novim znanjima i konceptima u oblasti prirodnih nauka, društvenih nauka i ITK; • podsticanju kulturnog izražavanja kroz znake, simbole i oblike umjetničkog izražavanja; • razvoju strukturiranog razmišljanja orijentiranog na rješavanje problema; • shvatanje i odgovornost za sebe, za druge i za sredinu; • obogaćivanje informacija koristeći razne izvore; • planiranju i realizaciji nastavnih zadataka; • povezivanju teoretskih znanja sa praktičnim problemima; • razvoju pozitivnih stavova o sebi i o drugima; • kritičkom i kreativnom pristupu rješavanju problema.

24


Rezultatiučenja za drugi stepen (2) Vidi u Odjeljku VI realizaciju ovih ishoda.

Br.

Rezultati učenja za 1 stepen i glavna ovlašćenja

Nivo DOSTIGNUĆA učenika

Vrste podrške za učenike

1 2 3 4 5 Popravna podrška

Načini Podrška talentiranih

Načini

I

Stručnost komuniciranja i izražavanja– efikasni komunikator

1.

Ispravno čita naglas jedan književni ili ne književni tekst koji ranije nije pročitao.

2. Piše tekst u dužini od jedne strane (500 riječi) ili više na jednu određenu temu.

3.

Aktivno sluša izlaganje jednog drugog učenika i učestvuje u diskusiji, pri čemu najmanje dva puta postavlja pitanje, ili komentariše ili traži objašnjenje u vezi sa datom temom.

4. Izražava svoj stav prema jednom događaju ili učinku i svoj doživljaj tokom gledanja jednog filma ili dokumentarac prikladno za njegov uzrast, tokom čitanja jedne knjige, tokom slušanja muzičke interpretacije, tokom posjete jednoj izložbi, tokom recitacije ili igranja uloga, u jednom od oblika izražavanja, kao što su govor, pisanje, crtanje, mimika, pokreti, itd.

5. Učestvuje u organizovanju umjetničke predstave prikladne za njegov uzrast, koristeći razne oblike izražavanja.

6.

Identifikuje glavne likove jedne priče, drame, jednog filma, jedne pjesme ili nekog događaja iz svakodnevnog života, pronalazi razlike među njima tako što sastavlja spisak njihovih osobina koje im se dopadaju i onih koje im se ne dopadaju, diskutuju o njima, odigrava ulogu jednog od likova u saradnji sa vršnjacima.

7. Usmeno ili u pisanom obliku izražava jednu prostu rečenicu na strani jezik i prevodi na maternji jezik druge proste rečenice koje čuje putem audio ili audiovizuelnih aparata ili od nastavnika na stranom jeziku

8.

Pred ostalima izlaže jednu temu u trajanju od 10 minuta, koristeći ITK ili neku drugu tehnologiju, odgovara na pitanja koja postavljaju ostali učenici i postavlja pitanja tokom i nakon izlaganja, kako bi nastavio da traži nove informacije.

25


II Kompetencije za razmišljanje – Kreativan mislilac

1. Identifikuje zajedničke i različite osobine predmeta, živih bića, pojava ili događaja, datih u zadatku,

predstavlja ih pred ostalima u jednom od oblasti izražavanja

2. Identifikuje ista, različita ili glavna pitanja jedne iste teme ili jednog istog preuzetih sa dva ili više različita izvora informacija (udžbenici, novine,

internet, ljudski izvori ili ostali izvori)

3. Tokom diskusije izlaže argumente o saglasnosti ili protivljenju jednom izraženom mišljenju ili ponašanju koje manifestuje jedna ili više osoba (u učionici/školi ili na nekom drugom mestu).

4. Rješava zadatak iz jezika, aritmetike, geometrije, prirodnih nauka, društva ili neke druge oblasti i daje jedan ili više primjera iz svakodnevnog života za primjenjivanje ovog pristupa u sličnim situacijama.

5. Sastavlja tekst, pravi predmete, animacije ili neke druge stvarikoristeći mašti i pažljivo sledi data uputstva i koristi date elemente ili materijale.

6. Opisuje jednu određenu pojavu (prirodnu, društvenu - istorijsku) u jednom od oblika izražavanja, i navodi promjene koje se dešavaju ili su se dogodile u njegovom

okruženju, kao posljedica te pojave.

7. Izlaže i argumentima obrazlaže način rješavanja jednog određenog problema/zadatka iz raznih oblasti (matematika, jezici, prirodne nauke, društvene nauke, umjetnosti, zdravstveno vaspitanje... itd.) u

trajanju od 6-10 minuta.

8. Razlikuje predmete, tijela, objekte, prirodne ili društvene pojave date u zadatku na osnovu njihovih karakteristika (sastava, osobina, transformacija ili pozicija u vremenu i prostoru i međusobne interakcije).

III Kompetencija za učenje – uspješan učenik

1. Upoređuje svoj napredak sa svojim prethodnim iskustvom tokom izrade jednog određenog zadatka ili određene aktivnosti.

2. Koristi lični dosije za identifikaciju prednosti i nedostataka u jednoj određenoj oblasti i priprema plan za neophodne ispravke.

3. Identifikuje kvalitete koje posjeduje i kvalitete koje treba da razvije kako bi učio kroz jedan određeni zadatak ili jednu određenu aktivnost i kako bi sarađivao sa drugima.

4.Upravlja svojim ponašanjem, materijalima/sredstvima i vremenom koji su mu na raspolaganju tokom izrade/izvršavanja pojedinačnog ili zajedničkog zadatka/aktivnosti u učionici/školi ili van nje.

26


5. Upoređuje svoj napredak sa svojim prethodnim iskustvom tokom izrade jednog određenog zadatka ili određene aktivnosti.

6. Koristi lični dosije za identifikaciju prednosti i nedostataka u jednoj određenoj oblasti i priprema plan za neophodne ispravke.

7. Identifikuje kvalitete koje posjeduje i kvalitete koje treba da razvije kako bi učio kroz jedan određeni zadatak ili jednu određenu aktivnost i kako bi sarađivao sa drugima.

8.Upravlja svojim ponašanjem, materijalima/sredstvima i vremenom koji su mu na raspolaganju tokom izrade/izvršavanja pojedinačnog ili

zajedničkog zadatka/aktivnosti u učionici/školi ili van nje.

9. Efikasno upotrebljava/primjenjuje informacije/znanja za

rješavanje jednog određenog problema/zadatka, korišćenjem ITK ili neke druge tehnologije, predstavlja svoje iskustvo pred drugima za 6-10 minuta.

IV Kompetencija za život, rad i sredinu - produktivan doprinosilac

1. Priprema autobiografiju u kojoj predstavlja sebe sa svojim ličnim podacima i afinitetima za određene oblasti, tako što pronalazi zajedničke karakteristike za poželjne profesije.

2. Priprema plan rada za jednu nedelju i navodi najbitnije aktivnosti, i obrazloženje zašto ih je izabrao.

3. Priprema mali projekat u kojem navodi glavne aktivnosti u vezi sa jednim određenim pitanjem, školom ili naseljem, i određuje ostale elemente koji ga čine sprovodljivijim, kao što su vrijeme, mjesto, materijali, sredstva potrebna za njihovo izvršavanje, itd.

4. Diskutuju u grupi o stanju sredine u kojoj se nalazi na osnovu snimaka ( opažanja, slike, itd.) i u saradnji sa članovima grupe priprema spisak mogućih aktivnosti za nadgledanje i poboljšanje situacije.

5. Debatuje sa vršnjacima o ponašanju učenika u učionici – laboratoriji, u školi i u ostalim sredinama ili o ponašanju jedne određen grupe u jednoj određenoj situaciji, tako što brani svoje ideje konkretnim primjerima.

6. Identifikuje najčešću hranu, ostale porodične potrošne materijale ili lične troškove, i izračunava troškove za jednu nedelju, dobijene podatke predstavlja u obliku tabele/grafikona i u nekom drugom obliku.

27


7. Čita etiketu, uputstva za korišćenje raznih proizvoda

(odjeće, hrane, lijekova ili tehnike) i objašnjava poreklo, sastav, način održavanja ili opasnosti u slučaju nepravilne upotrebe.

8. U obliku tabela, grafikona, crteža ili nekom drugom obliku predstavlja aktivnosti staranja o nekom živom biću, koje njemu omogućuju razvoj, rast ili očuvanje njegovog/oj zdravlja.

V. Lična kompetencija – zdrav pojedinac

1. Pred drugima predstavlja način sprovođenja osnovnih pravila lične higijene (fizičke, odjeće i obuće, ličnih stvari) i higijene sredine u kojoj živi i radi, kroz razne oblike izražavanja.

2. Učestvuje u fizičkim aktivnostima – igrama pokreta i sportskim igrama, pokušava da postigne određene standarde, igra pravedno, upravlja svojim emocijama i pred drugima predstavlja svoje fizičko i duševno stanje nakon realizovanja neke fizičke aktivnosti ili sportske igre.

3. Priprema spisak (kroz jedan od oblika izražavanja – pisanje, crtanje, itd.) hrane koju njegova porodica koristi i razvrstava je na osnovu kalorija, a zatim je klasifikuje u zdravu i manje zdravu hranu.

4. Čita informacije navedene na pakovanjima hrane i u grupi diskutuju o tim informacijama (hranjive vrijednosti, rok trajanja, itd.).

5. Identifikuje prednosti i nedostataka svoje ličnosti i izlaže svoje mišljenje o poboljšanju, kroz razne oblike izražavanja.

6. Predlaže alternative za konstruktivno rješavanje jednog ličnog konflikta, tako što prethodno pažljivo analizira okolnosti koje su dovele do konflikta, razmjenjuje svoja iskustva, mišljenja i osjećanja za članovima grupe.

7. Razlikuje i opisuje uloge osoba i usluge neophodne za traženje pomoći u određenim situacijama opasnosti po svoje fizičko i mentalno zdravlje.

8. Aktivno sarađuje sa svim vršnjacima (bez obzira na njihovo poreklo, sposobnosti ili posebne potrebe) u postizanju jednog zajedničkog cilja (projekta/aktivnosti u učionici/školi ili van nje).

9. Obezbjeđuje zdravo okruženje u okolnostima u kojima izvršava jednu određenu aktivnost, tako što sebi i ostalim učesnicima stvara odgovarajuće uslove za rad (provjetravanje, korišćenje svjetlosti, maksimalno iskorištavanje prostora, održavanje čistoće, uredno održavanje stvari koje ga okružuju, itd.).

VI. Građanska kompetencija – odgovoran građanin

1. U raznim oblicima predstavlja prava i odgovornosti članova svoje porodice, i diskutuje o njima sa drugima, nakon toga ih upoređuje sa pravima i odgovornostima učenika, nastavnika i upravnog osoblja u školi ili osoblja neke druge ustanove.

2. Izražava, sluša i poštuje mišljenje svakog člana i zajedno sa njima odlučuje o načinima na koji će završiti jednu zajedničku aktivnost.

28


3. Manifestuje postupke koji izražavaju ljubaznost u raznim situacijama i konkretnim primjerom pokazuje njihovu primjenu u učionici/školi, u porodici ili u zajednici.

4. Predlaže i razmjenjuje sa drugovima/drugaricama u razredu svoje mišljenje o postupku biranja članova grupa za razne aktivnosti, članova razrednih ili školskog veća, njihov sastav i njihove uloge.

5. Učestvuje u određivanju pravila igre, pravila u učionici, školi (npr. predlaže pravila, upravlja predlozima koje daju drugi, itd.) i argumentuje bitnost poštovanja nekog predloženog pravila, kroz razne oblike izražavanja, tako što opisuje posljedice

nepoštovanja tog pravila.

6. Identifikuje dve ili više socijalne organizacije i opisuje (u pisanom ili nekom drugom obliku) načine/mogućnosti na koje razni ljudi mogu da organizuju nešto zajedničko.

7. Hronološkim redoslijedom predstavlja razne aspekte promjena u porodici ili u svom okruženju (kao na primjer stambene zgrade, proslave, odjeću, ishranu – način ishrane, upravljanje porodičnom ekonomijom, prava, odgovornosti i donošenje odluka u porodici, itd..) ili neke od glavnih ličnosti ili događaja svog naroda, pri čemu razlikuje prošlost od budućnosti.

8. Konkretnim primjerom predstavlja ponašanja koja treba pokazati u slučaju opasnosti od prirodnih nepogoda ili onih koje prouzrokuje čovjek, kao što su požar,

poplave, zemljotres, komunikacija sa nepoznatim osobama, itd.

29

III. Oblasti Kurikuluma za predškolski odgoj i osnovno obrazovanje

Jezici i komunikacija

Umjetnosti

Matematika

Prirodne nauke

Društvo i životna sredina

Zdravlje i blagostanje

Život i rad


Oblasti Kurikuluma

Oblasti kurikuluma predstavljaju osnovu za organizaciju vaspitno-obrazovnog procesa u škole na određenim nivoima i stepenima kurikuluma.Kurikulum Kosova je organizovan na sedam oblasti Kurikuluma koji se primjenjuju od predškolskog nivoa do srednje visoke, uključujući kao i opšte obrazovanje, tako i stručno obrazovanje. Oblasti Kurikuluma se sastoje od jednog ili više predmeta.Oblasti kurikuluma su:

1. Jezici i komunikacija 2. Umjetnosti 3. Matematika 4. Prirodne nauke 5. Društvo i sredina 6.Zdravlje i blagostanje 7.Život i rad

Rezultati učenja po oblasti Kurikuluma(RUO) Rezultati učenja u oblastima kurikuluma (RUO) omogućavaju integraciju i opšti pristup učenju posebnih predmeta unutar oblasti kurikuluma. Rezultati učenja po oblastima pružaju:

• povezanost između predmeta i aktivnosti učenja koje se sprovode u okviru jedne oblasti Kurikuluma u cilju integriranja odgovarajući znanja, vještine i stavove ponuđene kroz predmeti i uopšte, ohrabrujući integriranog učenja;

• Promovišu pristup baziran na ovlašćenja, omogućavajući razvoj jednog zajedničkog sistema međusobno povezanih iskustava učenja, pružaju platformu za razvoj planova i nastavnih programa

• Omogućavaju primjenu nove nastavne prakse na nivou škole, ohrabrujući razvoj planova i programa zasnovanih na školu.

Za svaku oblast kurikuluma određuju se ishodi učenja, koji omogućuju postizanje ključnih kompetencija. Oblasti učenja obuhvataju jedan ili više nastavnih predmeta ili modula. Predmeti i moduli su zasnovani na ciljevima i ishodima učenja, koji su određeni za odgovarajuću oblast kurikuluma. Neki predmeti jedne oblasti kurikuluma mogu se integrirati na raznim stepenima kurikuluma.

Struktura oblasti kurikuluma Svaka oblast kurikuluma ima ovu strukturuorganizovanja materijala

Uvod Obrazloženje i opis Koncepti i opis Pristup zasnovan na kompetencijama Ishodi učenja za oblast kurikuluma Međukurikularna pitanja

Dodjela vremena –opis Nastavna sredstva i izvoriMetodološka uputstva Uputstva za ocjenjivanje

32


Oblast Kurikuluma–Jezici i Komunikacija

Uvod

Obrazloženje i opis

Koncepti i opis

Pristup zasnovan na

kompetencijamaIshodi učenja za

oblast kurikulumaMeđukurikularna

pitanja

Dodjela vremena–opis

Metodološka uputstva

Uputstva za ocjenjivanje

Nastavni materijali i izvori

1. Uvod Na osnovu Okvira kurikuluma oblast jezici i komunikacija obuhvata sljedeće predmete: maternji jezik, prvi strani jezik (engleski jezik), jezik sredine i ostali strani jezici. Ova oblast učenicima omogućuje da razviju i njeguju upotrebu jezika kao sredstva komunikacije u školi, u svakodnevnom životu, u profesionalnom životu i u javnom životu. Kroz ovu oblast kurikuluma, u svaki predmet treba da se savladaju sve kompetencije određene Okvirom kurikuluma.

Glavni cilj Osnovnog kurikuluma za oblast Jezici i komunikacija je da se učenicima omogući da razviju osnovne sposobnosti u predmetima koji su obuhvaćeni u ovoj oblasti. Na ovaj način se učenicima omogućuje da na svakom stepenu ili nivou primjenjujuvještine komunikacije, oslanjajući se na razvoj jezičkih vještina: slušanje, govor, čitanje i pisanje.

Stoga oblast Jezici i komunikacija učenicima omogućuje da komunikaciju realizuju kroz: slušanje, govor, čitanje i pisanje, koji su međusobno zavisni i razvijaju se u zavisnosti jedna od druge.

2. Obrazloženje i opis Oblast Jezici i komunikacija omogućuje učenicima da uče predmete u okviru odgovarajuće oblasti. Kurikulumom se određuju kompetencije i način na koji ih treba svladati, u vidu glavnih ishoda učenja za oblast po glavnim stepenima kurikuluma.

Oblast Jezici i komunikacije na prvom stepenu(predškolski odgoj kao i:I,II razredi) i na drugom stepenu(III,IV,V razredi)sastoji se od dva predmeta:maternji jezik I prvi strani jezik(engleski jezik).

33


Maternji jezik se uči na svim stepenima kurikuluma, od predškolskog odjeljenja do dvanaestog razreda.

32


Engleski jezik počinje od prvog stepena i uči se do posljednjeg razreda srednje visoke škole. Na prvom stepenu ovaj predmet se uči pretežno kroz igru, crteže i pjesme, sa fokusom na govor, i nastavlja sa čitanjem i pisanjem na drugim stepenima.

Albanski jezik za učenike od strane ne - albanske zajednice uči se od drugog stepena (treći razred) Kurikuluma. Struktura Osnovnog kurikuluma se zasniva na načelima koja su navedena u Okviru kurikuluma (glavni stepeni i nivoi). U njemu je opisano šta učenici treba da nauče u predmetima koje sadrži oblast Jezici i komunikacija za glavne stepene 1-6.

3. Koncepti

Na osnovu koncepta predmeta Jezik i književnost,izrađeni su IU za oblast Jezici i komunikacija.Koncepti oblasti su:

• Književni i ne književni tekstovi; • Figurativni i nefigurativni jezik; • Scenski, pozorišni, dramski komadi itd.; • Kritika, teorija, istorija; • Jezički sistem (gramatika, leksika, fonetika, sintaksa, pravopis).

4. Pristup zasnovan na kompetencijama Oblast Jezici i komunikacija, kroz predmete koje pokriva,treba da omogući savladavanje šest ključnih kompetencija, koje su:efektivni komunikator, kreativni mislilac, uspješan učenik, produktivan doprinosilac, zdrav pojedinac, odgovoran građanin.Oni su navedeni u okviru kurikuluma i treba da savladaju kroz glavne ishode učenja, kroz glavne stepene kurikuluma , tokom cjelokupnog nastavnog procesa i tokom izbora i organizovanja iskustava učenja. Kompetencije se integrišu na uravnotežen način, tako što obuhvataju znanja, vještine, stavove i vrijednosti. Kroz kompetencije koje su predviđene kurikulumom, za oblast Jezici i komunikacija učenici treba da:

• komuniciraju i izražavaju se kroz jezike, simbole, znake i kodove; • govore, slušaju, čitaju i pišu i izražavaju se na maternjem jeziku i na (najmanje) jednom stranom jeziku ; • da se angažuju i doprinesu poštenom i produktivnom dijalogu; • daju i uzimaju povratne informacije na konstruktivan i kreativan način; • poštuju opšta pravila komunikacije, interakcije i da istovremeno budu kreativni; • manifestuju kulturna, jezička, književna i životna znanja u privatnom i javnom životu; • koriste ITK i medije na efikasan i odgovoran način, kao bitna sredstva informisanja, učenja,

komunikacije i interakcije.

5. Rezultati učenja po oblast(RUO) Izrada rezultata učenja temelji se na osnovnim konceptima ove oblasti. RUO za oblast Jezici i komunikacija sadrže zahteve koje učenik treba da ispuni na kraju svakog stepena. Struktura RUO sadrži znanja, vještine, stavove i vrijednosti koji se redovno razvijaju i produbljuju po stepenima, imajući u vidu fizički i psiho-motorni razvoj učenika. Ovi ishodi omogućuju postizanje šest kompetencija predviđenih Okvirom kurikuluma. RUO omogućuju razvoj i postizanje vrijednosti za oblast Jezici i komunikacija: demonstrovanje vještina komunikacije (slušanje, pričanje, čitanje i pisanje), demonstrovanje vještina međuljudske, procjena rješenja problema, primjena apstraktnih ideja na konkretne situacije, upotreba odgovarajuće tehnologije, primjena etičkih principa pri donošenju odluka, rad kao član ekipe na postizanju zajedničkih ciljeva, diskusija, poređenja karakteristika jedne kulture sa karakteristikama raznih drugih kultura.

33


REZULTATI UČENJA ZA STEPENE 1 i 2

1. Stepen 2. Stepen

0.I.II Razredi (uzrast 5-8) III,IV,V Razredi (uzrast 8-11)

VEŠTINE KOMUNIKACIJE

Slušanje i govor Slušanje i govor

• Razmjenjuje ideje tokom diskusije, postavlja pitanja i odgovara• Koristi složene oblike jezika u komunikaciji sa drugima o

koristeći proste riječi i rečenice sadržaju i svrsi teksta.

• Izgovara nekoliko riječi ili rečenica, postavlja pitanja i odgovara • Identifikuje glavne tačke jednostavnih razgovora i naglas

koristeći ponovljene proste fraze ili rečenice pročitanih priča, koristeći proste fraze ili rečenice.

Dokazuje svoje skolnosti u scenskim igrama

Čitanje Čitanje • koristi strategije za čitanje jednostavnih • Koristi strategiju za razumijevanje pročitanih, književnih ili

tekstova sa zadovoljstvom, uči nove neknjiževnih tekstova: poezija, proza, pismo, biografija, riječi, razlikuje riječ, rečenicu, kao i molba, izvještaj, reklama, itd. i identifikuje nivoe razumije- elemente korišćenja jezika. vanja čitanja i razlikuje figurativni jezik od nefigurativnog

• Čita naglas jednu kratku priču i koristi jezika. Uči da postavlja pitanja u vezi sa određenim teksto- dodatne dijelove teksta (npr. slike, vima i da daje odgovore, od nivoa govornika do nivoa crteže, itd.). Razvija mehanizme za kreativnog tumača. prelazak sa prostog (mehaničkog) • Identifikuje glavni dio događaja iz naglas pročitanih priča čitanja na čitanje- razumijevanje. Koristeći bitne riječi ili vizualne predmete (slike, crtež itd.) Prepričava ili parafrazira tekstove koje i identifikuje nekoliko gramatičkih kategorija. je pročitao.

PisanjePisanje • Opisuje tekstove na osnovu modela i piše• Koristi određeni oblik književnog ili kako bi drugima izrazio svoje ideje kroz riječi, rečenice, itd. neknjiževnog pisanja (npr. događaj, priča,

pismo, čestitka, itd.) i razvija sposobnost da ocijeni upotrebu jezika (gramatika i pravopis) u svom pismenom radu i u pismenim radovima drugih učenika.

• Koristi proste riječi ili fraze za pisanje jednog kratkog teksta, razvijajući osnovne elemente eseja.

II.RAZUMIJEVANJE I ANALIZA TEKSTOVA

32

KuRRIKulaBëRtHaMëPëRKlaSënPaRaFIlloREdHEaRSIMInFIlloRtëKoSoVëS • Identifikuje osnovne elemente jednog pisanog teksta: • Tumači književna djela počevši sa o čemu se radi u tekstu, likovi, itd., razlikujući figurativni komentarisanjem sadržaja, ideja, likova, priče, jezik (metaforički) od nefigurativnog jezika. Predstavlja stilske figure kao što su hiperbola, metafora i svoje utiske u vezi sa jednim književnim ili neknjiževnim izvodi zaključak o književnom ili neknjiževnom tekstom. tekstu (o poeziji, prozi, priči, dramskom djelu,

izvještaju, reklami, biografiji, itd.). Razvija • Identifikuje osnovne podatke i koncepte u kratkim pričama. strategiju razumjevanja čitanja. Tumači glavnu

ideju jednog teksta razlikujući je od detalja. Identifikuje i koristi gramatičke kategorije.

• Postavlja pitanja i odgovara na pitanja u vezi sa određenim tekstovima (najbitniji dio teksta, cilj teksta).

III. RAZVOJ KREATIVNOSTI • Savladava tehnike koje su specifične

za određene kreacije i primjenjuje ih u određenim aktivnosti

• Izrađuje razne vrste književnih i neknjiževnih tekstova na određene teme. Usmeno i pismeno opisuje šta bi mogao da uradi kada bi bio na mestu jednog stvarnog ili zamišljenog heroja. • Piše, samovoljno ili kao zadatak, tekstove koji promovišu vrijednosti koje se tiču pojedinca ili društva, igre, sredine, porodice, škole, itd.) Dokazuje svoj talenat u scenskim igrama.

IV. IDENTITET I KULTURA • Opisuje lična iskustva u vezi sa njegovim brigama, interesima i samopouzdanjem, kroz razgovore i diskusije

• Predstavlja svoj stav kroz jednostavan jezik i oblik komunikacije u vezi sa društvenim pitanjima koja se odnose na interese, brige i povjerenje sredine u kojoj živi.

V. MEDIJI • Prati osnovna pravila i priprema materijale za organizovanje predstava, izložbi u razredu i pojavljivanje na televiziji.

• Prati pravila izlaganja u organizaciji određenih predstava i bira radove za njih.

VI. UPOTREBA ITK • Poznaje nekoliko vrsta tehnologije

(kompjuter, štampač) i koristi ih za određene aktivnosti, za pisanje riječi, rečenica, brojeva, simbola, zvukova, crteža, itd

• Koristi nekoliko vrsta tehnologije (kompjuter, projektor) u kreativnim aktivnostima za izlaganje radova, i za organizovanje događaja ili predstava.

VII. VRIJEDNOSTI I STAVOVI

33


• Dobro komunicira • Učestvuje u diskusiji • Sarađuje • Traži i pruža pomoć • Poštuje mišljenja drugih • Posvećuje pažnju • Razvija ličnost i humanitarnost • Preduzima inicijative i pokazuje interesovanje za razne pristupe • Motiviše se za razvoj vještina • Razvija maštu i kreativnost za rješavanje problema • Koristi informativnu tehnologiju • Pokazuje volju i spremnost za pojedinačni rad i rad u grupi • Poštuje principe drugih osoba • Pokazuje samopouzdanje u samostalnom radu • Koristi maštu i kreativnost • Nezavisan je u donošenju odluka i u postupanju • Postavlja pitanja i odgovara na odgovoran način • Kritikuje na osnovu argumenata • Pokazuje radoznalost za istraživanje • Stara se o sebi, o drugima i o sredini

VIII. ZNANJA • Književni i neknjiževni tekstovi, • Figurativni i nefigurativni jezik; • Scenske predstave; pozorište, dramatizacija, itd ... • Kritika, teorija, istorija •Jezički sistem (gramatika, leksika, fonetika, sintaksa, pravopis) Slušanje • Slušanje informativnih tekstova • Efikasno slušanje (izgovor zvukova, bogaćenje rječnika) • Slušanje i bogaćenje rječnika Govor • Govor u funkciji pružaoca i primaoca informacija • Aktivni govor u grupi • Govor u funkciji bogaćenja rječnika • Verbalna i neverbalna komunikacija Čitanje •Upoznavanje sa raznim književnim i neknjiževnim tekstovima • Razumijevanje čitanja, čitanje izlagačkih tekstova Pisanje • Dokazane sposobnosti i znanja u pisanju, • Sposobnosti za razumijevanje, • Navike i vještine

34


IX. VJEŠTINE • Komuniciranje • Slušanje • Govor • Pisanje • Čitanje • Razumijevanje • Korišćenje informativne tehnologije • Rješavanje problema • Sposobnosti za razmišljanje • Obrada informacija • Kreativno razmišljanje

6. Međukurikularna pitanja U oblast: Jezici i komunikacijatreba riješavati i pitanja među predmetima, međukurikularna, koji može se postići kroz učenje određenih predmeta i tema, kao što su:

• ljudska prava, • građansko vaspitanje, • međukulturalno obrazovanje, • medijsko obrazovanje, • obrazovanje za mir, • obrazovanje za održivi razvoj.

35


7. Dodjela vremena - opis

Vrijeme se planira u skladu sa ishodima učenja predviđenim za stepen i oblast kurikuluma. Vrijeme se dijeli na osnovu procenata navedenih dole u prikazanoj tabeli, i zatim se dodjeljujevrijeme za svaki predmet. Treba imati u vidu da škola-nastavnik najveći dio vremena dodjeljuju za maternji jezik.

Osnovna škola(SnKa1 )

Oblasti kurikuluma

1. Stepen

a. 2. Stepen

Predškolski razred

I. raz.

II. raz.

Ukupno časova

III. raz.

IV. raz.

V. raz.

Ukupno časova

Br. % časova

Br. časova

Br. časova

U. %

Br. časova

Br. časova

Br. časova

U. časova %


6

33.33 7

8

15

36.59

8

8

8

24

33.33

8. Metodološka uputstva

Za realizaciju i postizanje ishoda učenja za glavni stepen ili oblast kurikuluma, od presudnog je značaja primjena metoda, tehnika i oblika podučavanja i učenja. Nastavnik treba da primjenjuje razne metode rada kako bi ispunio zahtjeve određene oblasti i zbog specifičnosti te oblasti. Neke od metoda koje olakšavaju uspješan razvoj su metode podučavanja koje su usredsređene na učenika. Nova metodologija podučavanja i učenja pokazala se veoma uspješno, jer se učenici motivišu da rade, stvaraju, razmatraju, debatuju, lakše uče, sarađuju jedni sa drugima, pomažu jedni drugima i probleme rješavaju zajedno istražujući razne izvore informacija, bila je veoma uspješna. Nastavnik treba da pažljivo izabere nastavne metode i tehnike koje podržavaju ostvarenje ishoda učenja. Nastavnik takođe treba da izabere nastavne metode koje su prikladne za sposobnosti i znanja učenika, njihove potrebe, mjestu u kojem se održava nastavna jedinica, prostoru i materijalnom stanju škole (učionice). Cilj oblasti Jezici i komunikacija na prvom nivou obrazovanja jeste da procjeni kompetencije oblasti koje su izražene u vidu ishoda učenja.

9. Uputstva za ocjenjivanje Ocjenjivanje se može klasifikovati u formativno, dijagnostičko, zbirno i motivišuće ocjenjivanje. • Formativno ocjenjivanje (ocjenjivanje za učenje) izvodi se neprestano, a njegova svrha

je sakupljanje informacija o dostignućima učenika tokom svake nastavne djelatnosti. • Dijagnostičko ocjenjivanje – koristi se za sakupljanje informacija o dostignućima

učenika u odnosu na stepen savladavanja znanja, vještina, navika, stavova i vrijednosti i pomaže nastavniku u njegovom daljem radu.

• Zbirno ocjenjivanje obuhvata cjelokupne aktivnosti učenja učenika. Zbirno ocjenjivanje se vrši na kraju određenih vremenskih perioda.

• Motivišuće ocjenjivanje – koristi se u cilju podsticanja interesovanja i želje učenika za učenjem.

Tokom procjene/ocjenjivanje koriste se razni oblici kao što su:

Neposredno i stalno ocjenjivanje, stalno praćenje postignuća učenika; • Indirektno ocjenjivanje pomoću testova,

36


• Međusobno ocjenjivanje učenika – tokom rada u grupi ili tokom odgovaranja, prilikom čega učenici nadopunjuju jedni druge i ocjenjuju na osnovu argumenata • Samo-ocjenjivanje Posebnu pažnju tokom procjene/ocjenjivanja treba da posvetimo stalnoj komunikaciji, izraženo usmeno tokom interakcije i onoj izraženo pismeno..

10.Nastavni materijali i izvori

Kako bi se postigle kompetencije u oblasti jezici i komunikacija bitno je koristiti raznovrsne nastavne materijale i izvore za podučavanje i učenje. Za postizanje ishoda učenja određenih za ovu oblast kurikuluma i uspješno postizanje ishoda učenja određenih za stepen kurikuluma, svi nastavni materijali i sredstva moraju biti u skladu sa zahtjevima ovih ishoda učenja određenih za oblast i stepen kurikuluma. Školski udžbenici čine samo jedan od izvora informacija, ali se ne treba ograničiti na korišćenje udžbenika kao isključivog izvora informacija, već treba koristiti ostale izvore informacija i informativnu tehnologiju. Informacije se mogu dobiti iz bilo kojeg izbora, koji može pomoći u savladanju ishoda učenja i kompetencija.

37


Oblast Kurikuluma-Umetnosti

Uvod


Koncepti i opis

Pristup zasnovan na kompetencijama

Ishodi učenja za oblast kurikuluma

Međukurikularni pristup





1. Uvod

Oblast kurikuluma „Umjetnosti“ obuhvata likovnu i muzičku umjetnost kao obavezne predmete osnovnog kurikuluma za prvi nivo obrazovanja u republici Kosova, pod nazivom Likovno vaspitanje i Muzičko vaspitanje. Škole se podstiču da kroz izborni kurikulum (dodatnih ili izbornih predmeta ili aktivnosti), učenicima omoguće da se izlože ostalim oblicima umjetničkog izražavanja, kao što su: drama, ples, dizajn, itd.

Kultura kao šira djelatnost koja, među ostalim oblicima, obuhvata narodnu umjetnost i umjetnička stvaralaštva i manifestuje se kroz elemente narodnog kulturnog nasljeđa, ponašanja, načina življenja, sistema društvenih vrijednosti i istorijski kontekst, kao i kroz interakciju sa kulturama ostalih naroda u regionu i šire.

2. Obrazloženje i opis

Umjetnosti omogućuju lični, intelektualni i socijalni razvoj učenika tako što podstiču kreativnost, maštu i razvoj sposobnosti za umjetničko izražavanje. Umjetnosti predstavljaju sastavni dio života i obuhvataju moralne, duševne, intelektualne i emocionalne aspekte interakcije između kulture i društva.

40


Obrazovanje kroz umjetnosti omogućuje razvoj aktivnog i kreativnog građanina koji: • stvara, oblikuje i aktivno učestvuje i unapređenju kvaliteta svog života i sredine u kojoj živi. • učestvuje u društvenoj, kulturnoj i intelektualnoj interakciji raznih etničkih i kulturnih grupa, pridajući najveću važnost ljudskom aspektu te interakcije.

• posjeduje osnovne tehničke vještine i sposobnosti koje su bitne za rad i život. • razume i utiče na kompleksna razvijanja u svojoj životnoj sredini.

Imajući u vidu činjenicu da Umjetnosti doprinose svim ovim aspektima, one razvijaju intuiciju, maštu, kreativnost, hrabrost, intelektualne sposobnosti visokog nivoa (kao što su sposobnost za rasuđivanje i ocjenjivanje), osjetljivost prema raznim oblicima umjetničkog izražavanja komunikacije kao i njihovo korišćenje. Pored toga, umjetnosti doprinose razvoju samopouzdanja, strpljenja, odgovornosti prema zajedničkom poslu, saradnje, samodiscipline, entuzijazma i niza ostalih bitnih osobina ličnosti osobe, koja teži da postane obrazovana i kulturna.

3.Koncepti i opis

Oblast kurikuluma Umjetnosti na prvom nivou obrazovanja uglavnom ima za cilj ispunjenje dva glavna aspekta:

a) Ohrabrivanje učenika na aktivno učestvovanje u raznim kreativnim aktivnostima, djelatnostima iz muzike, vizualnihumjetnosti, drame i plesa. Ovo aktivno učešće omogućuje razvoj mašte i raznih vještina za umjetničko izražavanje u skladu sa ličnim sklonostima učenika. b) Razvoj sposobnosti za doživljavanje i opažanje lijepog u umjetnosti i u učenikovom okruženju (škola, kuća, priroda, grad, itd.) c) Razvoj pozitivnog stava prema materijalnoj i duševnoj, nacionalnoj umjetnosti i kulturi i umjetničkom stvaralaštvu.

VREDNOSTI I STAVOVI KOJI SE PROMOVIŠU KROZ UMJETNOSTI

• Znatiželja • Samopouzdanje • Želja za nezavisnim izražavanjem i komunikacijom • Aktivno učestvovanje • Druženje • Saradnja • Poštovanje prema sebi i prema drugima

•Pozitivan stav prema umjetnosti i prema ljepote u prirodi i umjetnosti • Pozitivan stav prema nacionalnom kulturnom nasljeđu • Pozitivan stav i poštovanje prema raznim kulturama • Saradnja i odgovornost • Koncentracija i strpljenje

VJEŠTINE KOJE SE RAZVIJAJU KROZ UMJETNOSTI

• Opažanje/slušanje/sposobnosti percepcije • Razvoj sposobnosti za doživljavanje • Razvoj pažnje i pamćenja • Volja i motivacija • Inicijativa i interesovanje • Mašta i kreativnost • Osjećaj za opažanje i razlikovanje ritma i harmonije (zvukova, boja, oblika, struktura, karaktera, pokreta, itd.) • Muzičke vještine • Vještine pokreta

41


Osnovni koncepti (znanja) koji se uče kroz umjetnosti

•Zvuk •Linija •Boja •Oblik •Prostor •Ravnoteža •Perspektiva •Pokret •Ritam

Principi

• Kontrast • Ponavljane • Razlika (varijacija) • Poređenje • Naglasak • Ravnoteža • Cjelina Glavne umjetničkedjelatnosti

•Pjevanje •interpretacija na muzičkim instrumentima •Igra (kreativna) •Crtanje, bojenje, modeliranje •Ples •Pozorišne predstave, skečevi, dijalog, itd

• Melodija • Harmonija • Dinamika • Uloga/lik • Pjesma • Instrumental • Kolo • Dramatizacija (pozorišna predstava) • Pejzaž • Portret • Dizajn, dekoracija • Mrtva priroda • Orkestar • Hor • Izložba • Predstava/izvođenje itd.

• Vještine figurativnog izražavanja • Komunikacija i izražavanje • Vještine za rad u ekipi • Analitičko, kritičko i kreativno razmišljanje

4. Pristup zasnovan na kompetencijama

Na osnovu Okvira kurikuluma Kosova kompetencije obuhvataju jedan integriran i koherentan sistem vještina, navika, znanja i stavova učenika, kao postignuća kroz učenje kojem doprinose sve oblasti kurikuluma. Umjetnosti sredstvima i načinima umjetničkog izražavanja doprinose postizanju šest ključnih kompetencija: efektivna komunikacija, kreativan mislilac, uspješan učenik, produktivan doprinosilac, zdrav pojedinac i odgovoran građanin.

5. Ishodi učenja za oblast kurikuluma

Ishodi učenja za oblast kurikuluma rasprostiru se kroz sledeće glavne dimenzije:

Stvaralaštvo, umjetničko izvođenje i prezentacija–

učenici se kroz umjetnosti ohrabruju da: • dožive razna umjetničkadjela, • izvode (učestvuju u izvođenju) umjetničkih aktivnosti pojedinačno ili u grupi u skladu sa svojim sklonostima i interesovanjem, • stvaraju nove cjeline koristeći razna sredstva umjetničkog izražavanja, koristeći svoje

sopstvene, originalne ideje,

42


• slobodno izražavaju svoje sopstvene umjetničke ideje, • tumače umjetničke ideje umjetničkihdjela drugih autora.

Sredstva izražavanja, tehnike i procesi

Učenici: znaju, razumiju i koriste efektivno i samosvjesne tehnike upotrebe sredstava umjetničkog izražavanja kao što su riječi, zvuci, boje, oblici, pokreti, itd., za komunikaciju i umjetničko izražavanje.

Primjenjuju tehnike izražavanja i razne procese stvaranja i izvođenja, u raznim umjetničkim oblicima, rodovima i žanrovima.

Komunikacija i umjetničko izražavanje

Učenici se ohrabruju i osposobljavaju da: • koriste stečena znanja i vještine za slobodno i nezavisno umjetničko izražavanje, • Koriste sredstva izražavanja u raznim umjetnostima kako bi se umjetnički izrazili o temama koje ih

interesuju, • razmišljaju i ocijenjuju svoje sopstvene postupke i postupke ostalih kroz razne oblike umjetničkog

izražavanja. Znanje o i razumijevanje odnosa umjetnost - društvo

Učenici: • Znaju, razumiju i cijene ulogu međusobnog djelovanjaumjetnosti i društva u raznim

istorijskim, društvenim, kulturnim, i ostalim kontekstima. • Poznaju najpoznatija djela i autore umjetničkog stvaralaštva na raznim nivoima

(nacionalnom, međukulturalnom i globalnom nivou).

43


5.1. Rezultati učenja za oblast Kurikuluma(RU)

Stepen 1, razredi 0, I, II (uzrast 5 -8 godina)

MSKO/IScEd1

Stepen 2, razredi III, IV, V (uzrast 8 – 11 godina)

I. Znanja, razumijevanje i vještine koje se razvijaju kroz umjetnosti i koje su konkretno povezane sa sljedećim: 1. Aktivno učestvovanje i vježbanje u raznim umjetnostima kroz: tumačenje, stvaranje i prezentaciju; 2. Istraživanje (znanje u razumijevanje) elemenata (sredstva izražavanja), stvaralačkih procesa i tehnika u umjetnostima (muzika, likovna umjetnost, dramska umjetnost, ples, itd.); 3. Komunikacija i umjetničko izražavanje; 4. Razumjevanja odnosa umjetnost - društvo; 5. Vrednovanje i ocjenjivanje estetskih vrijednosti u umjetnosti; 6. Korišćenje umjetnosti (umjetnički izraz) za njegovanje i izražavanje odgovarajućeg(-ih) identiteta: individualnog, grupnog, socijalnog, kulturnog (nacionalnog, regionalnog, evropskog i globalnog).

1. UMJETNIČKA INTERPRETACIJA (izvođenje), STVARALAŠTVO i PREZENTACIJA

Učenik(-ica) u skladu sa svojim sklonostima i interesovanjima razvija vještine za umjetničku komunikaciju u muzički, likovnim, glumačkim i plesnim umjetničkim aktivnostima. On/ona::

Stepen1, predškolski odgoj,razrediIiII (uzrast 5 - 8 godina)

MSKO/IScEd1 Stepen 2, razredi III, IV, V (uzrast 8 – 11 godina.)

Izvođenje (Interpretacija) Učestvuje u raznim umjetničkim aktivnostima u skladu sa svojim ličnim interesovanjima i sklonostima, npr.:

• pjeva jednostavne pjesme i melodije koje je čuo(-la);

• ritmuje stihove, ritmove (glasom, rukama ili ritmičkim muzičkim instrumentima za djecu); • imitira i dramatizuje jednostavne tekstove; • kreativno se kreće uz melodiju, ritam, izražavanje, itd. • kombinuje sredstva izražavanja, riječi, pokrete, mimiku kako bi realizovao umjetničko izražavanje .

Ističe sa individualnim sposobnostima za izvođenje (interpretaciju) u jednoj ili više umjetničkihdjelatnosti • pjevapjesmu ili melodiju na osnovu imitacije ili muzičke notacije simbolima (cvijet, leptir, kvadrat, itd.) • ritmuje stihove, ritmove glasom ili muzičkim instrumentima na osnovu imitacije i muzičke notacije simbolima • svira muzički instrument u skladu sa svojim sklonostima • kreće se i pleše uz muziku koju čuje, dramski tekst, ili na osnovu umjetničke poruke koju želi da izrazi. • U potpunosti realizuje određenu ulogu u jednom dramskom komadu, itd.

Stvaralaštvo

Stvara jednostavne umjetničke motive i cjeline koristeći razna sredstva umjetničkog izražavanja, kako bi izrazio individualni doživljaj, osjećanja i ideje, npr.:

• slobodno i kreativno crta, boji, pravi jednostavne skice, oblike i figure olovkom, bojicama, od plastelina, papira i ostalih materijala • kroz igru učenici zamišljaju i stvaraju melodije, ritmove, pratnje, pokrete i ples slobodno, originalno i kreativno ili na datu temu

Stvara u jednostavnim umjetničkim oblicima i koristeći na kreativan i originalan način materijale, tehnike i sredstva za izražavanje u odgovarajućim umjetnostima, npr.:

• stvara razne, jednostavne dvodimenzionalne ili trodimenzionalne oblike koristeći razne figurativne ili primjenjene tehnike • stvara melodije koristeći glas ili muzičke instrumente na osnovu ritma ili poetskog teksta • stvara instrumentalnu ritmičku pratnju za pjesme ili melodije • smišlja originalne, kreativne pokrete na osnovu muzike, književnog teksta ili određene situacije • smišlja originalne elemente u interpretaciji određene uloge i scenskoga nastupa

44


Prezentacija Predstavlja se uz pomoć učitelja/ice izlaže u umjetničkim aktivnostima u učionici i javnim umjetničkim aktivnostima ( u školi, zajednici, itd.)

2. PROCESI, TEHNIKE i SREDSTVA IZRAŽAVANJA Učenik/-ca poznaje i razumije elemente izražavanja i osnovne procese i tehnike umjetničkog stvaralaštva u muzici, vizualnim umjetnostima, dramskoj umjetnosti i plesu. Učikako da doživljava, opaža, perceptuje posmatraelemente umjetničkog izražavanjana primjer opaža promjene ritma,melodije,odnos svijetlost -senka, itd.

3. UMJETNIČKO IZRAŽAVANJE i KOMUNIKACIJA

Identifikuje i razlikuje osnovne odgovarajuće elemente umjetničkog izražavanja (ritam, melodiju, harmoniju, oblik, dinamiku, tempo, izražajni karakter, linije, boje, oblik, pokrete, gestove, emociju, itd.)

Učenik/ca pokazuje sposobnost da koristi razna umjetnička sredstva izražavanja (glas, instrumente, boje, oblike, riječi, pokrete, itd.) kako bi izrazio/la svoje doživljaje i ideje

•kreće se i pleše kako bi izrazio/la kako doživljava muziku koju sluša; •izražava doživljaj kroz igru koja obuhvata pjevanje, ples, dramatizaciju, pantomime, pravljenje oblika, bojenje, itd.; •izražava lik kroz jedan od oblika izražavanja (pjesmu, poeziju, crtanje, igranje uloga itd.)

•doživljava jedno umjetničkodjelo i izražava se o njemu koristeći riječi i pisanje (esej), poeziju , itd.; •slušajući muziku crta i boji kako bi izrazio doživljaj djela; •koristi jedna od oblika umjetničkog izražavanja (pjesmu, ples, crtanje, dramatizaciju) kako bi se izrazio u vezi sa određenom temom (npr. u vezi sa sredinom, mirom, itd.).

4. RAZUMIJEVANJE ODNOSA UMJETNOST – DRUŠTVO Učenik/ca razumije razvoj, ulogu i uticaj umjetnosti na društvo i društva na umjetnost u raznim istorijskim, socijalnim i kulturnim kontekstima •Opaža i razlikuje lepo (umjetnička i kulturna djela, nacionalna i iz stranih kultura) u sredini u kojoj žive – porodica, škola, zajednica, itd. •npr. (arhitektonski objekti, tradicionalni ćilimi, ornamenti, važne, slike, razni alati, odjeća, nakit, pjesme, narodna kola i igre, itd.)

•doživljavaju i poznaju nekoliko od glavnih umjetničkihdjela (muzičkih, vizualnih, dramskih, plesnih) u nacionalnom i globalnom kontekstu .•poznaju i razumiju funkciju umjetničkih i kulturnih institucija kao što su, muzeji, pozorišta, galerije, koncertne sale, opera, balet, itd..

5. ESTETSKO VREDNOVANJE I OCJENJIVANJE Učenik/ca vrednuje i ocijenjuje na informisan i kritički način sopstvene i umjetničke kreacije drugih u oblasti muzike, vizualnih umjetnosti, dramske umjetnosti i plesa u skladu sa svojim sklonostima i sposobnostima Emocionalno reaguju na umjetnička djela kroz doživljavanje, opažanje, slušanje i interpretaciju 6. IDENTITET I KULTURA

Opažaju i razlikuju elemente prirode u umjetničkim djelima i cijene lepo i umjetnost uopšte

Učenik/ca njeguje odgovarajući/e identitet/e: (sopstveni, grupni, socijalni, kulturni, nacionalni, regionalni, evropski i globalni) kroz umjetnosti

Kroz umjetničke aktivnosti doživljava i spoznaje porodične i vrijednosti, mišljenja i iskustva zajednice kojoj pripadaju

Kroz razne oblike ličnog umjetničkog izražavanja spoznaju i identifikuju vrijednosti kulturnog nasljeđa (porodičnog, zajednice, nacionalnog, itd.)

45


6. Međukurikularni pristup

Umetnosti dejstvuju jedna sa drugom, pa se stoga i u nastavnom procesu mogu povezati razni oblici umjetničkog izražavanja, npr. pjesma sa pokretima i plesom, muzika sa likovnim izražavanjem, muzika sa književnim izražavanjem, likovno izražavanje sa književnim izražavanjem, komparativna umjetnička izvođenja, itd.

Naročito se na ovom nivou može primjenjivatiintegrirani pristup kombinovanja umjetničkih izražavanja za razne teme i korišćenje igre kao oblika učenja.

Međutim, umjetnosti se mogu povezati i sa drugim predmetima ostalih oblasti kurikuluma.

Jezici (maternji i strani) se veoma uspješno mogu povezati sa muzikom. Sa jezicima se može povezati i likovno izražavanje, kojom se vizualizuje jezičko izražavanje (pisanje, simboli, figure, ilustracije, itd.). Umjetnosti se uspješno mogu povezati i sa predmetima iz sljedećih oblasti kurikuluma: nauke (prirodne i društvene), matematika, zdravlje i dobrobit, Život i rad, itd. Svaka posebna tema i nastavno gradivo koji se obrađuju na ovom nivou postaju jasniji kada su propraćeni umjetničkim izražavanjem (ilustracije, grafički prikazi, karte, pjesme, muzika, ples, video zapisi, itd.).

7. Dodjela vremena-opis

U skladu sa Okvirom kurikuluma Kosova nastavnim planom za prvi nivo predviđa se ukupno 12 nastavnih časova iz kurikularne oblasti umjetnosti.

Na prvom stepenu kurikuluma (predškolski razred, 1. i 2. razred) planirano je ukupno 6 nastavnih časova nedjeljno, po 2 časa za svaki razred, i isto tako je planirano 6 nastavnih časova za umjetnosti na drugom stepenu kurikuluma za svaki razred. Kako se ova oblast kurikuluma sastoji iz dva obavezna predmeta - građansko vaspitanje i muzičko vaspitanje, časovi su jednako podijeljeni na ova dva predmeta. Pored toga, mogu se organizovati i dodatne umjetničke aktivnosti iz oblasti drame i plesa kroz časove koji su predviđeni za izborni kurikulum.

Osnovna Škola(MSKO1 ) Oblasti Kurikuluma

Stepen 1

Stepen 2

Predškolski razred

I raz.

II raz.

Ukupno čas.

III raz.

IV raz.

V raz.

Ukupno čas.

Br. I Br. časova

Br. časova

U.

Br. časova

Br. časova

Br. časova

Ukupno čas. %

umjetnosti

2

11.11 2

2

4

9.76

2

2

2

6

8.33


Kroz umjetnosti se djeca obrazuju uspješno jedino kada se krajnje pravilno primjenjuje specijalna metodologija umjetničkog podučavanja i učenja u svakom od predmeta iz oblasti umjetnosti. Metodologija podučavanja u predmetima iz oblasti umjetnosti obuhvataju nastavne tehnike i metode koje su specifične za učenje koncepata, vještina i znanja koja treba savladati. Na ovom nivou se primjenjuje kreativna igra, intuitivno podučavanje i konstruktivni pristup učenja usredsređenog na učenika. Umjetnički doživljaj, znatiželja, mašta i sloboda izražavanja predstavljaju osnovna načela metodologije podučavanja u oblasti umjetnosti.

46


9. Uputstva za ocjenjivanje

Ocjenjivanje u kurikularnoj oblasti umjetnostizahtjeva posebnu pažnju i zasniva se na principu individualizacije, zbog toga što svaki učenik ima različite sklonosti za različite oblike umjetničkog izražavanja. Stoga pri ocjenjivanju treba uzeti u obzir hrabrost, maštu, originalno i kreativno izražavanje, interesovanje, umjetnički doživljaj, interpretaciju, itd.

Postignuća u oblasti umjetnosti su pojedinačna, pa ih stoga treba ocjenjivati kao takve, koristeći ocjenjivanje u svrhu motiviranja i ohrabrivanja razvoja stvaralačkih sposobnosti učenika.

U umjetnostima treba ocijeniti interesovanje i aktivno učestvovanje (samostalno i u grupi) u raznim umjetničkim aktivnostima koje se organizuju u školi i u zajednici. Ocjenjivanje u umjetnostima treba da bude u funkciji procjeneumjetničkih kompetencija i uvek treba da teži poboljšanju učenikovog učinka u odnosu na određene umjetničke kompetencije.

10. Nastavni materijali i izvori

U oblasti umjetnosti se koriste određena sredstva izražavanja, specifične tehnike i postupci, koji uslovljavaju upotrebu raznolikih materijala za obradu gradiva iz ove oblasti kurikuluma. Na primjer, u likovnoj umjetnosti nastavni materijal čine papir, platno, plastelin, organski materijali, itd. Pored ovih materijala koriste se i ostala nastavna sredstva kao što su školski udžbenici, video snimci, internet, itd. .

U muzičkoj umjetnosti osnovni materijal je sam muzički zvuk koji proizvodi ljudski glas ili muzički instrument. Nastavni izvori obuhvataju školske udžbenike i izvore zvuka (kompakt muzički diskovi, dvd, snimci sa interneta, tv, javni koncerti, itd.)

47


OBLAST KURIKULUMA – MATEMATIKA

Uvod

Obrazloženje i opis Koncepti i opis


Ishodi učenja za oblast

Međukurikularni pristup



Uputstva za ocjenjivanje Nastavni materijali i izvori

1.Uvod

U nastavnom programu za oblast matematike ogledaju se obrazovne politike zemlje, koje će uticati na unapređenje kvaliteta u matematici i obrazovanju uopšte. Nastavni program za oblast matematike predstavlja kompetencije koje će se steći učenjem i određuje put ka postizanju osnovnih postignuća u matematici. Nastavnim programom se, pored toga, određuje kako će se ocjenjivati učinak učenika. Stoga, nastavni program učenicima, nastavnicima, roditeljima i široj zajednici pruža jasan pregled razumjevanja i sposobnosti koje će učenici savladati u školi. Ovaj nastavni program dozvoljava školama da ispune pojedinačne potrebe učenika i razviju svoj poseban karakter i karakteristične osobine u svojoj zajednici. Pored toga, on predstavlja model na osnovu kojeg svi partneri u obrazovanju mogu podržati učenike u njihovom daljem učenju.

Nastavni program za oblast matematike omogućuje učenicima sa razviju osnovne sposobnosti u matematici, da realizuju svoje garantovano pravo na učenje i obezbjeđuje im kreativnost.

Daje pravo nastavnicima da pronađu najbolji mogući način za njih da inspirišu svoje učenike da se sa zadovoljstvom angažuju da uče.

Sadržaj ovog dokumenta će biti u skladu sa principima predviđenim Okvirom kurikuluma. Pored toga, sadržaj treba da: - predstavlja zahtjeve nastavnog programa za matematiku - pruža informacije koje će učenicima pomoći da budu kompetentni u onome što uče i koje će nastavnicima pomoći da kompetentno sprovedu matematiku u školi.

Redosljed se uglavnom zasniva na hijerarhiji stepena i nivoa. Nastavni program za učenike nivoa I (razredi 0-V) izrađen je za nastavnike osnovnih škola. Nastavni program za učenike nivoa II (razredi VI-IX) izrađen je za nastavnike nižih srednjih škola. Nastavni program za učenike nivoa III (razredi X-XII) izrađen je za nastavnike visokih srednjih škola, i to za:

a. smjer gimnazije i b. srednje stručne škole i umjetničke škole.

48


2. Obrazloženje i opis oblasti matematike

Matematika omogućuje razvoj vještina i sposobnosti učenika za razmišljanje na kreativan način, razvoj njihove ličnosti, razvoj vještina za samostalan i sistematski rad, podsticanje i ohrabrivanje otkrivanja, razvoj novih znanja u cilju njihove primjene i integracije u ostalim oblastima i u rješavanju problematičnih situacija u stvarnom životu.

3.Koncepti i opis Matematika obuhvata sledeće koncepte:

• broj i algebra; • oblik, prostor, mjerenja i geometrija; • obrada podataka i vjerovatnoća; • korišćenje i primjena i matematike.

Matematika se uči na svim stepenima Kurikuluma..

Dok se na prvom i drugom stepenu povezuju znanja o brojevima, geometrijskim figurama, poziciji u prostoru, mjerenju i vještine za računanje i rješavanje problema, na trećem i četvrtom stepenu se ova veza integriše sa znanjima iz algebra, geometrije i statistike, dok se na petom i šestom stepenu obezbjeđuje proširivanje i produbljivanje znanja iz trigonometrije, matematičke analize i vjerovatnoće. Opis ovog nivoa pruža osnove za donošenje odluka o učinku učenika na kraju svakog glavnog stepena I-VI za sva tri nivoa.

4. Pristup zasnovan na kompetencijama Učenje se na osnovu OKK-a zasniva na kompetencijama. Organizovanje nastave je usredsređeno na ono što učenici treba da znaju i ono što treba da budu u stanju da urade. Kako bi nešto uradili neophodna su nam znanja, navike, odgovarajuće vještine, ali i odgovarajući stavovi. Na osnovu toga, nastavni program za matematiku je zamišljen kao sistem izgrađen na osnovu nivoa, stepena i razreda, koji se opravdava opštim ishodima učenja za oblast i stepen, pa stoga postoje tri nivoa kompetencija, a u njihovom savladavanju se ogledaju najbitniji aspekti podučavanja, koji su orijentirani i poređani na osnovu stvarnih potreba učenika i za koje je neophodno planirati vrijeme i nastavu. Pristup zasnovan na kompetencijama za oblast matematike postiže se kroz preporučene metode: diskusija, razgovor, davanje i ilustrovanje primjera, davanje uputstava, izlaganje izbora, prezentacija grupnog rada, nadgledano vježbanje učenika u grupama, diskusija u grupama, vježbe. Glavni ishodi učenja iz matematike zasnivaju se na sledećih osam matematičkih kompetencija: 1. Rješavanje matematičkih problema

2. Rasuđivanje i matematički dokazi 3. Matematička komunikacija 4. Matematički odnosi 5. Matematičko predstavljanje 6. Matematičko modeliranje 7. Matematičko razmišljanje 8. Upotreba tehnologije u matematici

49


5.Rezultati i učenja za oblast Stepen1,Razredi0,I, II

(uzrast 5-8 godina)

MSKO/IScEd1

Stepen2, RazrediIII,IV,V(uzrast8-

11godina)

I. Znanja, razumijevanje i vještine koje se razvijaju kroz nastavna iskustva povezana sa: 1.Rešavanjem problema. 2.Matematička rasuđivanja i matematička dokazivanja. 3.Komunikacija u/kroz matematiku. 4.Matematička veza. 5.Matematička predstavljanja. 6.Promoviranje matematičkog modeliranja 7.Strukturiranje matematičkog razmišljanja. 8.Upotreba ITK u/za matematiku.

1.Rješavanje problema Učenik

Identifikuje zahtjeve prostih problema; koristi osnovna sredstva i metode za postizanje rezultata tokom mjerenja predmeta u učionici i u svakodnevnom životu; vrši osnovne matematičke operacije sa dvocifrenim brojevima.

2.Matematička rasuđivanja i matematička dokazivanja Učenik Pokazuje razumijevanje koncepta brojanja kroz brojeve, boje, oblike, veličinu, crteže i predmete.

3.Komunikacija u/kroz matematiku Učenik Koristi prirodni jezik i proste matematičke simbole za sakupljanje i tumačenje informacija, za opis prostih činjenica i matematičkih operacija.

Opisuje zahtjeve prostih problema; koristi osnovna sredstva i metode za mjerenje dvodimenzionalnih oblika i trodimenzionalnih predmeta; vrši osnovne matematičke operacije sa brojevima sa do šest cifara i razumije negativne cele brojeve i razlomke.

Izvodi pravila, obrazlaže proste matematičke koncepte i modele, otvarajući put novim konceptima.

Koristi prirodni jezik i matematičke simbole kako bi organizovao činjenice, koncepte, ideje i osnovne matematičke operacije, kako bi diskutovao sa svojim vršnjacima o rezultatima i izazovima u svom radu.

4. Matematička veza Učenik

Pronalazi jednostavne veze između brojanja I osnovnih koncepata geometrije i mjerenja.

5.Matematička predstavljanja Učenik

Predstavlja brojeve, oblike i proste matematičke koncepte i povezuje ih sa konkretnim situacijama.

Povezuje postojeća znanja sa novostečenim znanjima kako bi razumio nove koncepte koji se odnose na brojeve sa do šest cifara, na dvodimenzionalne oblike i trodimenzionalne predmete.

Identifikuje osnovna pravila za računanje brojevima; razumije upotrebu promjenljivih za rješavanje problema/zadataka iz matematike i u svakodnevnom životu

50

KuRRIKulaBëRtHaMëPëRKlaSënPaRaFIlloREdHEaRSIMInFIlloRtëKoSoVëS 6.Matematičko modeliranje Učenik

Identifikuje osobine raznih oblika i predmeta i klasifikuje ih na osnovu njihovih osobina; stvara jednostavne modele koristeći dvocifrene brojeve, oblike i predmete koji se nalaze u učionici i koje susreće u svakodnevnom životu. 7.Strukturiranje matematičkog razmišljanja Učenik Razvija osnovne strukture relevantne za matematiku, počevši od sakupljanja informacija u školi i u sredini van škole. 8.Upotreba ITK u/za matematiku Učenik Koristi jednostavna sredstva za računanje i mjerenje kako bi riješio razne matematičke probleme.

Opisuje i stvara modele koristeći osnovne matematičke operacije u svakodnevnim situacijama (npr. u porodičnoj ekonomiji, osnovnoj statistici u svakodnevnom životu, itd.) koje su povezane sa brojevima sa do šest cifara, dvodimenzionalnim oblicima i trodimenzionalnim predmetima.

Pokazuje nezavisno razmišljanje i rad u naviku; ojačava prethodno razvijene mentalne strukture, relevantne za matematiku tako to postavlja pitanja, prima ih i odgovara na njih.

Provjerava rezultat matematičkih zadataka koristeći računar, kako bi promovirao tačnost.

II. Stavovi i vrijednostistrukturirani obrazovanjem kroz matematiku • Znatiželja • Motivacija za proučavanje matematike • Mašta u kreativnosti za rješavanje problema • Insistiranje, istrajnost i snaga za usredsređivanje na problem • Nezavisnost u razmišljanju i postupcima • Inicijativa i interesovanje za razne pristupe • Pouzdanje u sopstvene snage • Pouzdanje u korišćenju tehnologije • Volja • Ljudsko formiranje i razvoj ličnosti • Spremnost na saradnju • Spremnost na pravedna takmičenja • Hrabrost za traženje podrške/pomoći • Otvorenost ka pružanju pomoći drugima • Tolerancija III. Matematičke sposobnosti i vještine • Identifikacija • Opis • Primjena • Računanje • Mjerenje • Ocjenjivanje • Skiciranje • Pravljenje modela • Pristupanje problemima iz raznih perspektiva IV. Znanja i koncepti koji se promovišu u oblasti matematike (aritmetika, algebra, mjerenje, geometrija, statistika, vjerovatnoća) • Prirodni i cijeli brojevi • Oblik • Prostor • Mjerenja • Podaci

51


6.Međukurikularni pristup

Nastava iz matematike će se usredsrediti na osnovne vještine rada sa brojevima, predmetima i figurama u razvoju rasuđivanja i rješavanja problema/zadataka koristeći matematičke metode..

U podučavanju matematike uzeće se u obzir dole navedena međukurikularna pitanja: • Lični razvoj i vještine za život, rad u ekipi, rješavanje problema, donošenje odluka, planiranje ličnog budžeta. • Održiv razvoj, ekonomska svijest, jezičke i vještine komunikacije, elektronsko učenje (ITK), proizvodnja virtualnih matematičkih modela. • Sakupljanje podataka predstavljenih na različitim oblastima.


Nastavnim planom je određen najmanji i najveći broj časova za svaku nastavnu oblast. Za oblast matematike neophodno je dodijeliti više vremena. Na prvom nivou, razredi 1-5, potrebno je 5 časova nedjeljno. Ocjenjivanje ishoda učenja se vrši u skladu sa OKK. Vidi tabelu.

Osnovna škola(MSKO1 )

Oblasti Kurikuluma

Stepen 1

Stepen 2

Predškolski razred

I raz.

II raz.

Ukupno čas.

III raz.

IV raz.

V raz.

Ukupno čas.

Br. i Br. časova

Br. časova

U.

Br. časova

Br. časova

Br. časova

Ukupno čas. %

Matematika

4

22.22 5

5

10

24.39

5

5

5

15

20.83


Nastavnik koristi savremene, interaktivne i sveobuhvatne nastavne metode, raznolike tehnike i oblike rada i čitav niz postupaka (nove informacije, ponavljanje, utvrđivanje, vježbe, zadaci, rad na projektima, materijalna sredstva kao što su: crteži, makete, dijagrami, modeli, grafikoni, i ostala savremena sredstva – kompjuter, internet, itd.). Ove metode treba da doprinesu razvijanju nezavisnog, kritičkog i kreativnog razmišljanja.

Izbor metoda spada u nadležnosti predmetnog nastavnika. Izbor metoda treba prilagoditi potrebama i zahtjevima učenika, prirodi gradiva nastavne teme, didaktičkoj osnovi, nivou znanja učenika, itd.

Metode i tehnike rada sa decom treba da budu iskombinovane i raznovrsne, jer kao takve podstiču dinamiku nastavnog časa, razbijaju monotoniju i motivišu učenike da uče. Metode, tehnike i oblici rada sa učenicima treba da omoguće što lakše savladavanje nastavnog gradiva i što brže i tačnije primjene znanja, navika, vještina, stavova i vrijednosti, koje čine sastavni dio razvoja ličnosti učenika, kako bi bili spremni da se suoče sa životnim izazovima.

Daćemo jedan primjer kako bi ilustrovali kako se može realizovati jedan nastavni čas. - Kompetencija za razmišljanje – Kreativan mislilac - Ishod učenja br. 4 za drugi iI0 stepen: rješava jedan zadatak iz oblasti jezika, aritmetike, geometrije,

52


prirodnih nauka, društvenih nauka ili iz neke druge oblasti i daje jedan ili više primjera iz svakodnevnog života kada takav pristup može da se primjeni u sličnim situacijama. - Kompetencija za matematiku: Matematičko modeliranje - Ishod učenja za drugi (II) stepen: Opisuje i pravi modele koristeći osnovne matematičke postupke u svakodnevnim situacijama (npr. U porodičnoj ekonomiji, osnovnoj statistici za život, itd.) koji su povezani sa brojevima do šest cifara, dvodimenzionalnim oblicima i trodimenzionalnim predmetima.

. V razred, drugi stepen, Nastavna jedinica: Mjerenje dvodimenzionalnih (2D) oblika i trodimenzionalnih (3D) predmeta (pravljenje kutije za 100 olovaka)? Vrsta nastavnog časa: vježba Nastavna sredstva: udžbenik, sveske, tabla, Materijali : 1 nova, nezarezana olovka, makaze, 4 velika papira za pravljenje kutije, 1 lenjir, ljepljiva traka. Od učenika se zahtijeva da nacrtaju skicu kutije koja je odozgo otvorena i u koju će stati 100 novih olovaka. Nastavnik može zahtjevati da se ovaj zadatak uradi u grupama ili pojedinačno. Ili, jednom u grupama, a zatim pojedinačno, ili obrnuto. Nastavnik od učenika zahtijeva da pismeno odgovore kako znaju da će u kutiju koju su oni napravili stati 100 olovaka. Nastavnik priprema učenike za ovo tako što im postavlja pitanja kao što su:

• Šta mislite koje su dimenzije kutije? Zašto? • Da li postoje različite skice (oblici) kutije u koju će stati 100 olovaka? • Kako su veličina i oblik kutije povezani sa modelom koji ste iskoristili da napravite kutiju? • Šta vam govore dužina, širina i visina jedne kutije o njenoj zapremini? • Zašto mislite da su neke skice kutije teže za pravljenje od ostalih skica kutije?

Zatim se učenicima kaže da naprave jednu skicu nakon što su napravili plan za kutiju, i da zatim naprave kutiju. Nastavnik im takođe određuje vrijeme za pravljenje kutije. Nakon toga, predstavnici svake grupe predstavljaju kutiju i razloge zašto su je napravili takvom i zašto u nju može da stane 100 olovaka. Tom prilikom pitanja mogu postavljati i učenici iz ostalih grupa.

Ovakvu aktivnost ili zadatak može uraditi pojedinačno svaki učenik, ili se može učenicima zadati kao domaći zadatak. Na nastavniku je da odluči za svaki čas i svaku situaciju šta može da uradi kako bi bio što bliži sa učenicima i što praktičniji, i kako da što više izbjegava dosadašnji teoretski žargon.

9. Uputstva za ocjenjivanje Ocjenjivanje obuhvata sve djelatnosti koje mogu poslužiti da se ocjeni koliko su učenici postigli ishode učenja na nivou razreda i stepena, kao i koliko su savladali kompetencije iz oblasti matematike. Tokom ocjenjivanja nastavnik treba da ima u vidu sadržaj gradiva u odnosu na postizanje ishoda učenja i kompetencija predviđenih za ovaj nivo, i treba da na ocjenjivanje gleda kao na sastavni dio nastave i da angažuje učenike u nastavnom procesu i osposobi ih za samostalan rad. Ocjenjivanje treba da se zasniva na znatnoj količini podataka koji treba da obuhvate sledeće elemente::

- ocjenjivanje usmenih odgovora - ocjenjivanje pružanja pomoći u grupi - ocjenjivanje aktivnosti tokom debata u razredu - ocjenjivanje domaćih zadataka - testovi za određene grupe tema;

53


- testovi na kraju određenih kategorija gradiva - testovi na kraju polugodišta, ili na kraju školske godine.

Pored toga, nastavnik ima nezavisnost u izboru: • vrsta ocjenjivanja (formativno, zbirno, dijagnostičko, motivišuće, itd.); • metoda ocjenjivanja (samoocjenjivanje, razgovor sa učenicima, dosije, opažanje,

projekti, itd.); • instrumenata za ocjenjivanje (papir za analitičko samoocjenjivanje, koordinacioni dnevnici (znam,

želim da saznam i naučio sam), dijagrami (plus +, minus - , interesantno I), semafori, partner za razgovor (učenik sa učenikom), itd.).

Ocjenjivanje treba da bude u funkciji obezbjeđivanja povratnih informacija s ciljem da se poboljša učenje, da se motivišu učenici za učenje, da se utvrde uzroci zaostajanja ili napredovanja, da se poboljša podučavanje i individualni razvoj učenika. (Više informacija možete pronaći u Odjeljku V, u kojem se govori o ocjenjivanju).

10.Nastavni materijali i izvori • Nastavnik jasno objašnjava lekciju koristeći materijale i izvore kojima učenici mogu pristupiti

putem vida, dodira, itd. Koristi lake i jedno smislene rečenice i riječi za vizualna sredstva, neophodnu tehnologiju, aktivnosti crtanja, modeliranja, pruža dodatnu pomoć, prilagođava primjere, organizuje alternativne aktivnosti, itd.

• Nastavnik obezbjeđuje pristup tako što koristi odgovarajuće tekstove i materijale koji su prikladni za uzrast i sposobnosti učenika na određenom nivou učenja, pruža brošure, rječnike, koristi jasan jezik. Nastavnik objašnjava učenicima određeno gradivo ili određene vještine. Nastavnik je usredsređen na prenos informacija (koristi i obrazovne video materijale, prezentacije učenika);

• Demonstracija od strane nastavnika ili učenika. Nastavnik daje vizualne informacije koje pomažu usmeno objašnjenje.

54


Oblast kurikuluma–Prirodne nauke

Uvod


Konceptiopis


Rezultati učenja za oblast

Međukurikularna pitanja

Dodjela vremena –opis




1. Uvod Osnovni kurikulum za prirodne nauke je obavezan za sva tri nivoa preduniverzitetskog obrazovanja. Ova nastavna oblast obuhvata realizaciju kompetencija (znanja, razumijevanje, navike, vještine, stavovi i vrijednosti) koje će učenici savladati na kraju svakog nivoa preduniverzitetskog obrazovanja.

Prirodne nauke učenicima omogućuju da spoznaju, razumiju i istraže prirodu, živi svijet i neživi svijet i čovjeka.

Naučna znanja i postignuća se primjenjuju: u proizvodnji hrane i ostalih materijalnih dobara, u medicini, saobraćaju, komunikaciji, proizvodnji električne energije, istraživanju i upotrebi prirodnih bogatstva, očuvanju životne sredine, kulturnom stvaralaštvu, umjetnosti i u istraživanju svemira.

2. Obrazloženje i opis nastavne oblasti prirodnih nauka Prirodne nauke služe u sledeće svrhe:

- objašnjenje materijalnog svijeta, njegovih osobina i transformacija; - primjena metoda istraživanja ljudskih pojava i procesa; - opis zemlje kao nebeskog tijela, koje posjeduje uslove prikladne za život živih bića i čovjeka; - opis živog svijeta i neživog svijeta i povezanosti među njima; - opis izvora energije; - opis prirodnih procesa u vremenu i prostoru; - određivanje povezanosti čovjeka sa prirodom i njihovog međusobnog uticaja.

55


3. Osnovni koncept prirodnih nauka Osnovni koncepti prirodnih nauka treba da budu zasnovani na 6 glavnih kategorija (orijentacija):

1. Naučno istraživanje 2. Primjena nauke i tehnologije 3. Materija – njene osobine i stanja 4. Fizički procesi 5. Životni procesi 6. Zemlja i svemir

U oblasti prirodnih nauka osnovni koncepti, kompetencije i metodologije za stepene 1, 2, 3 i 4 pružaju se kao integrirane, dok se na stepenima 5 i 6 realizuju u vidu posebnih predmeta: kemija, fizika, biologija i astronomija. U stručnim školama se ovi koncepti realizuju kao integrirani i zasnovani na tematskim pristupima određenih profesija.

56


5.Rezultatiučenja u oblasti prirodnih nauka

Stepen1 Stepen2

MSKO/IScEd1

Stepen1,Razredi0,I,II(uzrast5-8godina) Stepen2,Razredi III,IV,V(uzrast8-11godina.)

I. ZNANJA RAZUMIJEVANJA I RAZVOJ VJEŠTINA KROZ PROCES UČENJA 1. Strukturiranje naučnog razmišljanja o konceptima, modelima, teorijama i zakonima o izgradnji materije, procesa i pojava u prirodi:

• Živa materija i neživa materija i njihove osobine • Fizički, kemijski i biološki procesi i pojave na Zemlji i u svemiru

2. Razvoj vještina za naučno istraživanja u vezi sa izgradnjom materije, procesa i pojava u prirodi 3. Povezanost između predmeta prirodnih nauka i ostalih oblasti kurikuluma. 4. Primjena nauke i tehnologije u svakodnevnom životu. 5. Razvoj vještina komunikacije u nauci i kroz nauku.

1. Strukturiranje naučnog razmišljanja o konceptima, modelima, teorijama i zakonima o izgradnji materije, procesa i pojava u prirodi:

• Živa i neživa materija i njihove osobine • Fizički, kemijski i biološki procesi i pojave na Zemlji i u svemiru.

Opisuje i poredi materijale na osnovu porekla, sastava, osobina, veličine, oblika, stanja i upotrebe u svakodnevnom životu

Opisuje osobine prirodne sredine u kojoj živi, reljef, klimu, vode i razlikuje prirodne promjene u vremenu i prostoru (dan – noć, godišnja doba, vrijeme, itd.).

Identifikuje i istražuje prirodne i vještačke materijale koji se koriste u svakodnevnom životu, na osnovu njihovih osobina i stanja.

Pokazuje orijentaciju u prostoru, vodi, vazduhu i sunčevu energiju kao izvor života na Zemlji, protok vode, skicu, plan, kartu, globus, kartu Kosova, i opisuje poziciju nebeskih tijela u sunčevim sistemu.

Opaža i opisuje osnovne karakteristike i životne potrebe čovjeka i ostalih živih bića, raznovrsnost, interakciju, njihov rast i razvoj u prirodnoj sredini.

Identifikuje razne izvore energije (uključujući bitnost sunčeve toplote za život na Zemlji) i njihovo efikasno iskorištavanje za čovjekov život. Razlikuje poziciju objekata, tijela u stanju mirovanja i u stanju kretanju, tako što i ih povlači ili gura.

Opisuje i istražuje osnovne osobine izgradnje i funkcija ljudskog organizma i ostalih živih bića, životni ciklus, proces reprodukcije biljaka i životinja, jednostavni lanac ishrane i ulogu mikroorganizama u sredini Odgovarajućim instrumentima mjeri i objašnjava promjenu temperature tokom dana, noći, godišnjih doba i agregatno stanje supstancija.

Opisuje interakciju tijela, supstancija i živih bića.

57


2. Razvoj vještina naučnog istraživanja za izgradnju materije,procesa i pojava u prirodi

Sakuplja činjenice o istraživanju prostih naučnih pojava unutar i van učionice kroz pojedinačna ili grupna opažanja, pravljenje modela, crteže i mjerenje nestandardnih jedinicama.

Postavlja pitanja i predviđa kako treba istražiti činjenice i prirodne pojave, sakuplja i analizira podatke, opisuje i objašnjava uzročne - posljedične odnose prirodnih procesa i pojava.

3. Povezanost između predmeta prirodnih nauka i ostalih oblasti Integracija zajedničkih koncepata u prirodnim naukama (biologija, kemija, fizika, geografija, astronomija):

Materija (živa i neživa), energija, interakcija među tijelima, prirodna sredina, prirodni procesi i pojave, transformacije supstancije, zdrava hrana. - Integracija sa metodom naučnog istraživanja: - opažanje, klasifikacija, mjerenje, pravljenje -modela i primjena.

Integracija prirodnih nauka sa ostalim oblastima

- Komunikacija i izražavanje Naučna komunikacija (usmena i pismena) vrši kroz opažanje, diskusiju, pravljenje modela, crtanje, mjerenje, pripreme pismenih izvještaja, tumačenja dijagrama, grafikona i tabela kako bi se objasnile razne prirodne pojave.

- Matematika Pomaže u razvoju logičkih sposobnosti tokom istraživanja, koristeći modele, poređenje brojeva (veličine, dužine, visine,

oblika, itd.), korišćenje osnovnih matematičkih operacija i izražavanje veličina kroz količinske vrijednosti i grafikone i dijagrame.

- Društvo i sredina Opisuje prirodno-društvenu sredinu koja ga okružuje i izražava spremnost da radi u grupi i izgradi dobre odnose sa društvom (drugovima, drugaricama, porodicom i zajednicom) i spremnost za očuvanje sredine.

- Zdravlje i dobrobit Kroz zdravstveno vaspitanje usvaja pozitivne navike, stavove i ponašanja za očuvanje sopstvenog zdravlja za bolju dobrobit, tako što razlikuje koristi i opasnosti od svoje sredine.

- Život i rad Upotrebljava jednostavnu opremu i alate (metar, lenjir, termometar, vagu, sredstva za razmjenu) i elektronsku opremu (ITK) kojima se piše, crta, igraju igre, itd.

4. Primjena nauke i tehnologije u svakodnevnom životu Identifikuje proizvode nauke (predmete, opremu, alate, postupke, itd.) u njegovoj/njenoj sredini i objašnjava njihovu ulogu u svakodnevnom životu.

Opaža, imenuje i upotrebljava razne vrste prostih alata, opreme i mašina koje su proizvedene kroz nauku, u cilju izvođenja samostalnih i grupnih aktivnosti unutar i van učionice

5. Razvoj vještina za komunikaciju u nauci kroz nauku Postavlja pitanja, opisuje šta se događa dok posmatra procese i pojave, formuliše proste ideje i razmjenjuje ih sa ostalim učenicima.

Diskutuje i poredi istražene teme i predviđanja; sakuplja, zapisuje i predstavlja podatke u jednostavnom obliku, kao što je opis.

58


II. Stavovi i vrijednostistrukturirani kroz obrazovanje iz oblasti prirodnih nauka Očekuje se da učenik manifestuje:

Znatiželju za istraživanje živog i neživog svijeta u prirodi. Stav prema pitanjima i pokušaji da se pronađe odgovor. Interesovanje za spoznaju karakteristika i životnih potreba živih bića. Poštovanje prema svim oblicima života. Pažnja prema ličnom životu i zdravlju ostalih. Pažnja tokom korišćenja i pridržavanje pravila bezbjednosti tokom rada.

III. Sposobnosti i vještine u prirodnim naukama

• Identifikacija • Opis • Primjena • Brojanje • Mjerenje • Ocjenjivanje • Skiciranje • Pravljenje modela

IV. Koncepti i predmeti oblasti prirodnih nauka

• Priroda • Prirodna sredina • Materija • Životni procesi • Energija • Kretanje • Snaga • Magnetizam • Predmet • Transformacije • Elektricitet • Svijetlost • Tehnologija • Reljef • Orijentacija • Kompas • Vrijeme • Erozija • Akumulacija • Suša

• Poplave • Padavine • Izvor • Zemljotres • Vulkan • Rijeka • Jezero • More • Okean • Pustinja • Glečer • Vjetar • Dolina • Glas • Biljke • Životinje • Čovjek • Hrana • Istraživanje • Izgradnja

59


6. Međukurikularna pitanja

Integracija međukurikularnih pitanja u oblasti prirodnih nauka pomaže učenicima da spoznaju i razumijusvijet i da se lakše izbore sa životnim izazovima.

Međukurikularna pitanja koja se mogu integrirati u nastavni program prirodnih nauka za ovaj uzrast učenika jesu:

• zaštita sredine, • samosvijest o opasnostima i donošenje odluka, • rodna ravnopravnost, • ljudska prava, • zdravstveno vaspitanje, • vjere, itd.


Broj časova za osnovni kurikulum određen je za svaku nastavnu oblast, dok se izborni kurikulum određuje na nivou škole.

Oblast prirodnih nauka u osnovnom kurikulumu za stepen 1 i stepen 2 obuhvata sljedeće predmete: kemiju, biologiju, fiziku, geografiju i astronomiju, koji su integrirani, a broj časova za svaku godinu je 1 čas nedjeljno.

Kriterijum za izborni kurikulum oblasti prirodnih nauka za svaki predmet je: obim, ravnoteža, horizontalna i vertikalna veza ishoda učenja sa (6) ključnih kompetencija i kontinuitet njihovog ostvarivanja od I. do V. razreda.


Uspjeh učenika u predmetu prirodnih nauka zavisi od rada i angažovanja nastavnika i učenika. Ovo se postiže koristeći savremene, interaktivne i sveobuhvatne pristupe, metode, tehnike i raznovrsne oblike rade. U tu svrhu se primjenjuje čitav niz postupaka kao što su: nove informacije, ponavljanje, utvrđivanje, vježbe, zadaci, rad na projektima, praktičan rad, itd. Pored toga, koriste se materijalna, tehnička sredstva kao što su: modeli, grafikoni, kemikalije, kuhinjsko posuđe, laboratorijski pribor, instrumenti, kompjuter, i ostale obrazovne tehnologije). Ovi pristupi i metode treba da doprinesu podsticanju nezavisnog, kritičkog i kreativnog razmišljanja.

Za izbor metoda nadležan je predmetni nastavnik. Metode se biraju u skladu sa uzrastom i fizičkim sposobnostima učenika (na ovom stepenu kurikuluma one obuhvataju mnogo ilustracija i igara, kao i nadgledanje od strane nastavnika), vremenom koje nastavnik ima na raspolaganju, potrebe i zahtjeve učenika, prirodom sadržaja nastavne teme, didaktičkom osnovom, nivoom obrazovanja učenika, itd.

60


Metode, tehnike i oblici rada sa učenicima treba da omoguće što lakše savladavanje nastavnog gradiva, znanja, navika, vještina, stavova i vrijednosti koje su im potrebne kako bi se suočili sa životnim izazovima..

Kako bi se ispunili zahtjevi za kvalitetno učenje predlaže se jedan broj metoda, oblika i razne tehnike rada:

• direktno podučavanje (predavanje, objašnjavanje, praktične vježbe i primjeri); • indirektno podučavanje (razmatranje, otkrivanje, rješavanje problema); • podučavanje kroz postavljanje pitanja (tehnika postavljanja pitanja učenicima); • diskusija i učenje kroz saradnju (u malim grupama, u većim grupama i sa cijelim razredom); • podučavanje koje podstiče kritičko i kreativno razmišljanje i rješavanje problema; • učenje kroz projekte, istraživački rad i rad na terenu; • podučavanje kroz opažanje, demonstraciju i eksperimentiranja; • podučavanje i učenje pomoću multimedijalnih sredstava, naročito pomoću kompjutera; • podučavanje koje podstiče nezavisno istraživanje; • učenje u prirodi i kroz posjete industrijskim objektima;

Primjena nastavnih metoda i tehnika u svim slučajevima treba da bude propraćena korišćenjem odgovarajućih didaktičkih sredstava, bez kojih se ne mogu postići očekivani rezultati.


Ocjenjivanje predstavlja proces sistematskog, kvalitetnog i kvantitativnog sakupljanja informacija o dostignućima učenika tokom procesa učenja, i presuđivanje na osnovu njih.

Ocjenjivanje treba da omogući: - sakupljanje informacija neophodnih za napredovanje učenika i za motiviranje učenika za učenje; - identifikaciju poteškoća tokom procesa učenja; - izvođenje zaključaka o postignućima učenika tokom procesa učenja; - samo - ocjenjivanje učenika ocjenjivanje od strane nastavnika; - poboljšanje podučavanja i učenja.

• Formativno ocjenjivanje (ocjenjivanje za učenje) izvodi se neprestano, a njegova svrha je sakupljanje informacija o postignućima učenika tokom svake nastavne djelatnosti.

• Dijagnostičko ocjenjivanje – koristi se za sakupljanje informacija o postignućima učenika u odnosu na stepen savladavanja znanja, vještina, navika, stavova i vrijednosti i pomaže nastavniku u njegovom daljem radu.

• Zbirno ocjenjivanje (ocjenjivanje učenja) – obuhvata cjelokupne aktivnosti učenja učenika. Zbirno ocjenjivanje se vrši na kraju određenih vremenskih perioda (polugodište, kraj školske godine, itd.)

• Motivišuće ocjenjivanje – koristi se u cilju podsticanja interesovanja i želje učenika za učenjem. Ocjenjivanje učenika u predmetima osnovnog kurikuluma i u izbornim predmetima vrši se davanjem ocjene, u skladu sa kriterijumima koje je određuje MONT. Ocjenom se ocijenjuju usmeno i pismeno odgovaranje, domaći zadaci, sposobnosti pokazane tokom rada u grupi, tokom vježbi, projekata, itd.

Oblici ocjenjivanja treba da budu u skladu sa raznolikim stilovima učenja. Nastavnik ima nezavisnost u izboru metoda, tehnika i instrumenata ocjenjivanja.Ocjenjivanje treba da bude transparentno

62

KuRRIKulaBëRtHaMëPëRKlaSënPaRaFIlloREdHEaRSIMInFIlloRtëKoSoVëS prema učenicima, roditeljima i zajednici.

Jedan bitan instrument za ocjenjivanje, samo - ocjenjivanje i sakupljanje informacija o napretku ili zaostajanju učenika je učenikov dosije.

10.Materijali i nastavna sredstva

Za uspješnu realizaciju kompetencija u prirodnim naukama, potrebno je stvoriti uslove, nastavna sredstva i odgovarajuće okruženje za učenje .

• Tekstualni materijali: udžbenik, radne sveske, knjiga nastavnika, stručni vodič, rječnik, novine časopis, psiho -pedagoški materijali, enciklopedije itd.

• Vizuelni sredstva -gledanje: tabele za pisanje, fotografije, slike, modeli, šabloni, dijagrami, grafička sredstva i sl . • Audio sredstva - slušanje: radio, kasetofon, telefon, radio, itd. • Audiovizuelni alati – gledanje-slušanje: televizija, film, video, video - projektor, video trake, • Kompjuteri, Internet, teletekst, CD, e-mail adresa. • Okruženje za učenje (učionica, laboratorija, radionica, priroda, farme, itd.).

63


Oblast kurikuluma –Društvo i životna sredina

Uvod


Koncepti i opis

Pristup na osnovu stručnosti

Rezultati iz nastavne oblasti


Podjela vremena-opis



Nastavni materijali i sredstva

1. Uvod

Znanja iz oblasti Društvo i sredina su dijelovi širokog mozaika koji se sastoji od sedam oblasti kurikuluma kroz koje učenici postižu svoje ciljeve, predviđene kurikulumom.

Ovo je jedna od sedam predviđenih oblasti kurikuluma koje su predviđene u OKK, koja kod učenik razvija vještine i kultiviše pojedinačne stavove i vrijednosti demokratskog društva u promoviranju sklonosti odgovornog građanina za socijalne i ekološke procese. Ovo polje pomaže učeniku da razvije svoje razumijevanjesvijeta, ljudi, vrijednosti, procese zaštite životne sredine u vremenu i prostoru, u različitim mjestima i okolnostima. Poznavanje ove oblasti takođe omogućava učeniku da kultiviše lični, socijalni, kulturni, državni i nacionalni identitet, učenje za život zajedno sa drugima, kao i obrazovanje za održivi razvoj.

Društvo i sredina se izučava u svih šest stepeni kurikuluma. Od prvog stepena do završnog, razvija se kroz nastavne

predmete ili sa integriranim sadržajem. Od petog stepena, koji počinje sa desetim razredom, u opštem obrazovanju, ova oblasti je podijeljena na teme: građansko vaspitanje, istorija, geografija, sociologija, psihologija, filozofija, logika, a u stručnom obrazovanju se nastavlja sa integriranim učenjem.

2. Obrazloženje

Znanja iz oblasti Društvo i sredina u prvom i drugom stepenu kurikuluma ( predškolska odjeljenja i osnovna škola) su važna za učenje, iz razloga jer kroz nju se učenici osposobljavaju za bolje upoznavanje samog sebe, zajednice, društva i životne sredine. Znanja iz ove oblasti utiču na razvoj osnovnih vještina za preduzimanje aktivnosti u svakodnevnom društvenom životu kako bi postali svjesni važnosti u donošenju odgovornih odluka. Tematski sadržaj ove oblasti objašnjava sve, imajući u vidu socijalni, istorijski i geografski kontekst.

64


1. Koncept i opis

Opšti koncepti ove oblasti u prvom i drugom stepenu se razrađuju, uzimajući u obzir sposobnosti i vještine uzrasta učenika.

Grupe i društveni odnosi

Grupe i društveni odnosi u oblasti društva i životne sredine, za prvi nivo uključuju upoznavanje učenika

sa ulogama i društvenim odnosima, kao pojedinca, u porodici, zajednici i društvu, , generalno, u odnosu na stambeni i radni prostor. Sadržaj ovog koncepta uključuje i osposobljavanje njegove uloge, kao aktivnog učesnika u ovim strukturama. Ovo uključuje promjene u društvenim strukturama koje označava promjenu uloga i funkcije društvenih grupa iz perspektive ostvarivanja rodne ravnopravnosti i jednake mogućnosti, bez obzira na regionalnu, socijalnu, vjersku i etničku pripadnost.

Društveni procesi

Koncept društvenih procesa označava razvoj i promjene u društvenom životu u okruženju gde živi: u porodici,

školi, zajednici i u zemlji, prirodno kretanje i migracije stanovništva, podrazumijevajući način života u prošlost i u sadašnjost. To takođe označava aktivno učešće u procesima i porodičnim, školskim organizovanjima kao i šire, u sredini gde živi. U okviru ovog koncepta obuhvaćena su znanja, stavovi i vrijednosti tradicije, proslave, vrijednosti kulturnog i istorijskog nasljeđa, društveni procesi koji povezuju promjene u svakodnevnom životu i u različitom vremenu.

Norme, prava i odgovornosti

U okviru ovog kompleksa, učenici razumiju i poštuju društvene norme i pravila u životnoj sredini. Oni uče da

sloboda i njihovo pravo zahtijeva sopstvenu, za porodicu, školu, zemlju, za sredinu gde živi i šire. To podrazumeva svijest o značaju vrijednosti demokratskog društva, kao što su ljudske slobode, jednakosti, tolerancije, saradnje i komunikacije sa drugima o prošlosti i sadašnjosti.

Odlučivanje

Na ovom nivou, važno je kultivirati samopouzdanje i obrazloženje donošenja odluka u određenim

slučajevima, oslanjajući se na čvrste argumentima i istorijska iskustva. Studenti razumiju da prava i argumentovana odluka je korisna vrijednost za sebe, druge, ali i za okruženje. Praktikuje davanje i primanje ideja i informacija koje ce poslužiti za donošenje odluka na svjestan i odgovoran način.

Sredina

Podrazumeva osnovno poznavanje odnosa ljudi i životne sredine podrazumeva ljude i okolinu, njihove međusobne uticaje, faktore koji utiču na očuvanje i zaštitu životne sredine (ekosistema i biodiverziteta), svijest za zaštitu životne sredine, za održivi razvoj. Podrazumeva poznavanje karakteristika Zemlje kao planete, elemente karte, prirodne elemente prirodne sredine (geografski omotač Zemlje) i glavni prirodne opasnosti i one izazvane ljudskim faktorom. Koncept obuhvata znanja o prirodnom i kulturnom nasljeđu i očuvanju istih.

65


4. Pristup zasnovan na kompetencijama Znanja iz oblasti Društva i sredine omogućuju učenicima postepeno usvajanje i kultivisanje ključnih kompetencija predviđenih OKK-om. One se ogledaju u znanjima, vještinama,navikama ali i stavovima i ponašanjima koja oni treba da pokazuju. Organizacija učenja treba da omogući učenicima osposobljavanje za: komunikaciju kroz simbole, znake, izraz tolerancije, povezivanje odluka sa posljedicama, učenje kako učiti, rad u grupama, zaštitu i razvoj sredine, nezavisne i odgovorne postupke, saosjećanje, međuljudske odnose, poštovanje razlika i aktivno i odgovorno učestvovanje. Sve ovo je sadržano u ishodima učenja za ovu oblast i ovaj nivo.

5. Rezultati učenja oblasti kurikuluma

Društvo i sredinaMSKO/

IScEd1

1 Stepen, predškolsko odjeljenje,1 i 2 razred (uzrast 5-8god.)

2 Stepen,III,IV,V razredi(uzrast8-11god.)

znanja, razumijevanje i vještine pomoću kojih učenik: 1.Istražuje strukturu društvenih grupa i načine učestvovanja ili uključivanja u njima 2.Istražuje istorijske, društvene, prirodne objekte, pojave i procese, I one koji se odnose na sredinu, kao i njihovu međusobnu povezanost i uticaj 3.Na kritički način analizira i razmatra i primjenjuje društvene norme i pravila za zajednički život u raznolikosti 4.Savesno i odgovorno pruža ideje i predloge i donosi odluke 5.Doprinosi očuvanju i zaštiti sredine i održivom razvoju 6. Efikasno iskorišćava ITK i ostale savremene tehnologije

1. Istražuje strukturu društvenih grupa i načine učestvovanja i uključivanja u njima Govori o sebi, užoj i široj porodici (razlikuje uzrast i poreklo), organizovanje životnog i radnog prostora, prirodna kretanja stanovništva, migracije, naseljena mesta i ekonomske djelatnosti. Identifikuje i poštuje jednostavna društvena organizovanja (porodična, u razredu) i način na koji ljudi mogu da žive i rade zajedno.

Sakuplja, poredi i hronološkim redom postavlja jednostavne istorijske dokaze (fotografije, odjeću, ostale stvari) koje se odnose na lične, porodične i događaje u vezi sa zajednicom u kojoj živi.

Razume i poštuje osnovna prava djece i odraslih, kao najboljeg način za zaštitu pojedinaca i zajednice od nepravdi.

66


2. Istražuje suštinu istorijskih, društvenih, prirodnih i sredinskih objekata, pojava I procesa Opisuje društvene, kulturne i istorijske događaje, kao i prirodne i sredinske pojave, na primjerima iz svakodnevnog života i primjerima iz prošlosti, i identifikuje glavne prirodne opasnosti i one koje prouzrokuje čovjek, objekte prirodnog i kulturnog nasljeđa, prirodne objekte za orijentaciju u prostoru i uzročnike narušavanja prirodne i ljudske sredine na lokalno nivou i nivou zemlje i regiona.

Identifikuje društvene, kulturne i istorijske događaje, uzroke tih događaja i objašnjava karakteristike Zemlje kao planete, elemente karte, fizičke elemente prirodne sredine i bitnost prirodnih i sredinskih objekata, pojava i procesa na lokalnom nivou, nivou zemlje i regionalnom i međunarodnom nivou.

3. Na kritički način analizira i primjenjuje norme i pravila za zajednički život u raznolikosti Identifikuje i poštuje tradiciju i praznike, kao ogledala kulturne, etničke i porodične raznolikosti

Prepoznaje i izdvaja različitost zajednice usmislu starosti, pola, rase, profesije, interesovanja, etničke pripadnosti i kulturnog nasljeđa.

4. Savesno i odgovorno pruža ideje i predloge i donosi odluke Donosi jednostavne odluke kao pojedinac ili kao član manje grupe (porodice, razreda) o pitanjima koje se odnose na situacije iz svakodnevnog života (npr. Učestvovanje ili neučestvovanje u određenim grupnim aktivnostima, itd.).

Identifikuje i objašnjava činioce koje treba uzeti u obzir kada treba donijeti odluke u raznim situacijama iz svakodnevnog života.

5. Doprinosi očuvanju održivom razvoju sredine Identifikuje jednostavne vrste zagađenja sredine koje prouzrokuje čovjek i postaje svjestan svoje uloge za očuvanje sredine.

Objašnjava uzročno - posljedične veze narušavanja i zagađivanja sredine i preduzima konkretne jednostavne mjere u cilju očuvanja društvene i prirodne sredine u kojoj živi

6. Efikasno iskorištavanje ITK i ostalih savremenih tehnologija u digitalnom dobu Koristi ITK i medije kako bi se informisao o društvu i sredini

Koristi ITK i medije kako bi se informisao o društvu i sredini.

II. Stavovi i vrijednosti strukturirane kroz obrazovanje iz oblasti društva i sredine • Poštovanje drugih • Samopoštovanje • Jednakost • Tolerancija • Pravedno rasuđivanje • Očuvanje sredine • Angažovanje za održavanje sredine

III. Sposobnosti i vještine koje se stiču u oblasti društva i sredine • Korišćenje informacija • Jednostavna istraživanja • Iskorištavanje jednostavnih izvora • Korišćenje novonaučenih riječi • Pravljenje modela • Diskusija • Mjerenje • Skiciranje • Izrada i čitanje grafikona, dijagrama, tabela i karti.

67


IV. Glavni koncepti oblasti društva i sredine DruštvoSredinaKomunikacija Hronologija Društvene grupe Mjesto i prostor Prirodna sredina Ljudska sredina Država Okean ReljefKlimaFlora

Sredina Pol/Rod Solidarnost Društveni odnosi Orijentacija Zemlja Stanovništvo Kontinent Migracije Erozija izvor Fauna

Vulkan Reka Zemljotres More Stanište Litosfera Globus Saosjećanje Sloboda Pojedinac

Jezero Pustinja Donošenje odluka Rat Ekonomija Atmosfera Karta Norme Prava Pravila Jednakost Građanin

Nacija Epoha Hidrosfera Region Vrijeme Odgovornosti Tolerancija Porodica Civilizacija

6.Podjela vremena - opis U nastavnom planu osnovnog kurikuluma za ovaj nivo (za ova dva stepena kurikuluma) određeno je minimalno vrijeme neophodno za svaku nastavnu oblast kurikuluma, koje se izražava procentima ili brojem časova. Za oblast Društva i sredine određeno je vrijeme koje se smatra dovoljnim za postizanje ciljeva i rezultata učenja predviđenih za ovaj nivo. Na prvom stepenu kurikuluma procenat vremena određen za ovu oblast se kreće od 6% do 8% od cjelokupnog vremena predviđenog za sve oblasti. Za predškolski razred je predviđeno 5.5 6%, a za prvi i drugi razred je predviđeno 4.88 %, za treći, četvrti i peti razred 8.33%

Osnovna škola (MSKO1 ) Oblast kurikuluma

Step. 1

Step. 2

Predškolski razred

I raz.

II raz.

Ukupno časova

III raz.

IV raz.

V raz.

Ukupno časova

Br. časova Br. časova

Br. časova

Uk.časova

Br. časova

Br. časova

Br. časova

Uk.časova %

Društvo i sredina

1

5.56

1

1

2

4.88

2

2

2

6

8.33

7. Međukurikularna pitanja Među bitnim ciljevima oblasti Društva i sredine je i učenje međukurikularnih pitanja, što će doprinijeti postizanju ključnih kompetencija predviđenih OKK-om. Neka od međukurikularnih pitanja koja treba uzeti u obzir na ovom nivou, a koja se mogu obrađivati u kontinuitetu i na ostalim nivoima su:

• Obrazovanje o miru; • Korišćenje medija (korišćenje medija u cilju razumijevanja svijeta koji nas okružuje), • Obrazovanje za održivi razvoj (ekonomski, službe u zajednici, bezbjednost, zaštita prirodne i ljudske

sredine i razvoj ekoloških stavova), • Jezik i vještine komunikacije u cijelom kurikulumu (dobar kvalitet komunikacije u svim predmetima), • Lični razvoj i vještine za život (obrazovanje o potrošnji i štednji; samopoštovanje i poštovanje drugih,

tolerancija, pribranost, sposobnost sporazumijevanja; samoinicijativa i priprema za budućnost).

68



Kako bi se ostvarili ciljevi kurikuluma kroz oblast Društva i sredine preporučuje se korišćenje raznih metoda koje nadopunjuju jedna drugu i koje omogućuju razvoj kritičkog i kreativnog razmišljanja među učenicima, i primjenu znanja u raznim situacijama. Nastavnik ima slobodu da izabere radnu metodologiju tako što će ispravno ocijeniti uslove, okolnosti i mogućnosti kojima raspolaže. Oslanjajući se na uputstva u OKK-u nastavnik treba da uzme u obzir nastavu zasnovanu na postizanju kompetencija, nastavu sa učenikom u centru, sveobuhvatnost, diferenciranu nastavu, poštujući razne stilove učenja, kao i učenje zasnovano na projektima (UZP) kroz koje se razvijaju praktične vještine koje se zahtijevaju OKK-om. U okviru metodologija predviđenih za ovu oblast i ovaj nivo preporučuju se korišćenje:

• intervjuaiusmenihizlaganjazasakupljanjepodatakaodogađajima,mjestima, ličnostima i načinuživota.Njima seunapređujekorišćenjeraznih izvora informacija.

• Igre,uopšteiigranjauloga,čimese posebnostvaranavikaefikasnog komuniciranja,vještinekreativnograzmišljanja,sposobnostiza saradnju,socijalizaciju, itd.

• opažanjeineposrednikontaktsasredinomiprirodom,organizovanjenastavnih posjetaiekskurzija,čimesemeđuučenicimarazvijajusposobnostizaistraživanjei opažanje,tumačenjei diskutovanje oraznimprirodnimi sredinskimpojavama.

• racionalnokorišćenjeITK-aodstraneučenikausaradnji,ilinapredlognastavnikaili roditelja, pomaže ukompletiranjuinformacijai njegove pripreme kako bi postao uspješan.

• Interakcijauokvirugrupe,čimeserazvijajusposobnostizakomunikaciju, organizovanje,upravljanjeizarazlikovanjeiprocjenjivanjeraznihsituacijaiz prošlostiiiz sadašnjosti, kao i sposobnosti za izvođenje zaključaka.

• Saradnjesainstitucijama,interesnimgrupamaicivilnimdruštvom,kojepredstavljaju dodatneoblikeradakojiserealizujuizvanškole.Opisraznihdogađajaimjesta, sakupljanjepodatakaiostalihistraživačkihmaterijala,iizlaganjesvogradairada grupe pred drugima, pomažu učenikuu postizanjukompetencija..

9. Uputstva za ocjenjivanje Sprovođenje kurikuluma, između ostalog zahtjeva razvoj kulture stalnog ocjenjivanja u cilju praćenja napretka i sakupljanja informacija za identifikaciju i dokumentovanje izazova u pronalaženju najboljih rešenja za realizaciju opštih ciljeva kurikuluma, specifičnih ciljeva oblasti kurikuluma, i ocjenjivanja kompetencija po stepenima. Ocjenjivanje je blisko povezano i sa metodologijom podučavanja i zahtjeva kompatibilnost i konzistentnost u cijelom procesu. Ocijenjujem ono ka čemu ciljamo, ono što smo postavili kao cilj. Ocjenjivanje u oblasti Društva i sredine za prvi nivo, pored korišćenja raznih oblika testova, kao što su usmeno testiranje, neverbalno testiranje, objektivni i subjektivni testovi, testovi koje priprema nastavnik, ocjenjivanje učenika na tabli, ocjenjivanje rada na projektima, itd., može se uraditi i putem posmatranja kako se usvajaju znanje, ponašanje i stavovi, kao i stepena razvoja vještina i sposobnosti za sprovođenje rezultata učenja predviđenih OKK-om za ovaj nivo.

69

KuRRIKulaBëRtHaMëPëRKlaSënPaRaFIlloREdHEaRSIMInFIlloRtëKoSoVëS Za sve vrste ocjenjivanja učenika referentna tačka su specifični rezultati učenja za oblast na nivou razreda, kao i ishodi učenja za kompetencije na nivou stepena. U zavisnosti od njihovih specifičnosti, nastavnik istražuje i pronalazi najprikladnije oblike za ocjenjivanje postignuća učenika. U tom smislu, dosadašnja iskustva svakog nastavnika i uobičajena iskustva obrazovnog sistema Kosova čine početnu osnovu za ocjenjivanje koja će se obogaćivati u skladu sa promjenama koje nalaže OKK. Pristup novog kurikuluma kompetencija ima za cilj ocjenjivanje onoga šta je učenik u stanju da uradi, dakle ocjenjivanje praktične primjene znanja koja se stiču tokom pohađanja škole. Stoga je neophodno primjenjivatiocjenjivanje kroz stalno praćenje postignuća učenika i držanje evidencije u cilju dokumentovanja i planiranja daljeg rada sa učenicima. Posmatranje rada u grupama i pojedinačnih, samostalnih inicijativa može se ocijeniti i pomoću tehnike koja je poznata pod nazivom Bilten učešća ili pomoću tehnike koja je poznata pod nazivom Kontrolna lista, itd. Tokom ocjenjivanja učenika na ovom nivou treba imati u vidu učenikov odnos sa nastavnikom i njegovu zavisnost od njega, bitnost etike ocjenjivanja i težnju da ono podržava i motiviše učenika, kako bi on naučio da prihvata realno ocjenjivanje i da teži što višim dostignućima. Za učenike ovog uzrasta bitno je kultivisanje navike samoocjenjivanja, koja se može realizovati uz pomoć dosijea učenika, u kojima oni čuvaju svoje radove kao što su intervjui sa članovima porodice, individualni radovi ili grupni radovi za očuvanje sredine i ostali radovi koji su povezani sa ishodima učenja predviđenim za ovaj nivo. Prvi stepen kurikuluma ima za cilj osnovno usvajanje, stoga nastavnik treba da ocjenjuje nivo razumijevanja i sposobnost učenika za sprovođenje prava, odgovornosti u učionici, porodici i sredini u kojoj živi, sposobnost učenika za istraživanje sredine, završavanje zadataka u određenom vremenu, kao i pojedinačno suočavanje ili u suočavanje okviru grupe sa oblicima učenja. Tom prilikom nastavnik doprinosi ocjenjivanju ključnih kompetencija koje se odnose na oblast društva i sredine, a to su odgovoran građanin, uspješan učenik i efektivan govornik. Ovaj model se može iskoristiti i u ostalim pitanjima koja proizilaze iz ishoda učenja i odnose se na ostale kompetencije predviđene OKK-om.

10. Nastavni materijali i sredstva

Za kompetentno obrazovanje u nastavnoj oblasti Društva i sredine koriste se razni nastavni izvori koji učenike motivišu za postizanje napretka u usvajanju navika i vještina, koje će upotrebiti u sadašnjosti i u budućnosti.

Pored školskih udžbenika učenici imaju pristup i drugim izvorima znanja. Školski udžbenici i ostali izvori služe

nastavniku u realizaciji nastavnog procesa. Za održivo poznavanje oblasti Društva i sredine koristi se širok spektar nastavnih izvora, uključujući školske

udžbenike, knjige za aktivnosti i vježbe, radne sveske, brošure, globusi, enciklopedije, obrazovni softver, projekti, razne posjete,kao naprimjerposjete društvenim, kulturnim i prirodnim objektima.

Nastavnici, učenici i ostali nosioci obrazovanja se takođe mogu angažovati u izradi prikladnih nastavnih izvora, kao

na primjer: rezultati projekata koje rade učenici mogu poslužiti kao dragocjeni nastavni izvori za razne razrede. Nastavnici mogu iskoristiti i pripremiti dosije, novine, časopise, specijalizovanu literaturu ili razne priručnike za

aktivnosti sa učenicima. Isto tako, bitno je da učenici i nastavnici sarađuju u izradi raznih proizvoda koristeći izvore informativne tehnologije.

70


Oblast kurikuluma - Zdravlje i blagostanje

Uvod

Koncepti i opis




Podjela vremena -opis



Nastavni materijali i sredstva

1.Uvod

Nastavna oblast zdravlje i blagostanje obezbjeđuje da učenici razvijaju znanja, razumjevanja i vještine za njihovo mentalno, emocionalno, socijalno i fizičko blagostanje. Ova oblast učenike priprema da uzmu u obzir i unaprede svoje zdravlje kao osnovnu vrijednost za kvalitetan pojedinačni i kolektivni rast i razvoj. Zdravstveno vaspitanje sa svim svojim komponentama (fizičkom, mentalnom, emocionalnom, socijalnom, duševnom i seksualnom) obezbijediće da učenici razviju održive vještine i navike za ličnu blagostanje, blagostanje sredine i blagostanje zajednice uopšte. Učenici će kroz ovu nastavnu oblast izgraditi svijest o bitnosti zdravlja. Oni će se osposobiti za nezavisno staranje o svom zdravlju i zdravlju drugih, za preuzimanje odgovornost i donošenju odluka za zdrav život i sredinu

2. Obrazloženje i opis oblasti Zdravlja i blagostanja

Svrha oblasti zdravlje i blagostanje je da pruži učenicama priliku da steknu znanja, vještine i da ih pripremi za zdravi aktivan psiho-fizički život i da budu spremni da preuzmu odgovornost za sebe i druge, i da bude u stanju da donose odluke. Takođe, ona pruža mogućnost da razviju i vježbaju navike, stavove, kvalitete , vrijednosti i ponašanja, koji ce im pomoći da se uspješno suočavaju sa različitim situacijama. Na osnovu informacija koje pruža ova oblast, učenici su upoznati i brane se od polno prenosivih bolesti. Učenje o zdravlju i blagostanju omogućava učenicima da:

71


• Razviju koncepte o razvoju čovjeka i osnovna znanja o zdravlju; • Se osposobe za promjene na sebi i okoline koja ih okružuje; • Da razumiju i otkriju svoja i osjećanja, ponašanja i vrijednosti drugih: • Da kontrolišu svoje zdravstveno ponašanje, da svjesno obezbede kvalitetno zdravlje • Da donose informirane odluke kako bi poboljšali svoje mentalno, emocionalno, socijalno i fizičko

blagostanje; • Da vode zdrav život; • Da uče o higijeni, njenoj važnosti, zdravlju, seksualnom vaspitanju, faktorima opasnosti i kako

da izbjegnu opasnosti; • Da uravnoteže rad i odmor, da se bave fizičkim aktivnostima i posvete pažnju opštoj higijeni i

pravilima zdrave ishrane; • Da se pojedinci osposobe kako bi da iskoristili zdravstvene usluge.

3.Osnovni koncepti oblasti: • Skladni i sveobuhvatni razvojtijelapomoćufizičkihaktivnosti • Fizičko, mentalno, emocionalno i socijalno blagostanje • Zdrava ishrana • Seksualno zdravlje ireprodukcija • Opasnostodupotrebe supstancijakoje stvarajuzavisnost • Obrazovanje o sredini

Rast i razvoj kroz fizičku aktivnost Fizičko vaspitanje učenicima pruža platformu pomoću koje mogu da izgrade fizičke kompetencije, da poboljšaju fizičke aspekte kako bi pomogli razvoju ličnih i interpersonalnih vještina. Učenicima omogućuje da razviju koncepte i sposobnosti koji su im potrebni za učešće u u jednom širokom spektru fizičkih, sportskih i kulturnih aktivnosti koje pomažu razvoju njihovog fizičkog blagostanja i pripremi za aktivan i zdrav život.

Fizičko, mentalno, emocionalno i socijalno blagostanje

Fizičko, mentalno, emocionalno i socijalno blagostanje učenicima pruža mogućnost da upoznaju, čuvaju i njeguju svoje i zdravlje drugih, da upoznaju i otkriju svoja osjećanja, da razviju poštovanje prema sebi i prema drugima. To će im pružiti samopouzdanje u njihova dostignuća, pomoći im da kontrolišu svoja osjećanja i pripremiti ih da se izbore sa različitim situacijama.

Zdrava ishrana

Zdrava ishrana doprinosi stvaranju ispravnih navika u ishrani djece kroz promociju vrijednosti koje njima pomažu u donošenju zdravih izbora. To učenicima pomaže da upoznaju i razumiju sigurne i higijenske prakse koje će primjeniti u svakodnevnoj rutini.

Reproduktivno i seksualno zdravlje

Cilj Reproduktivnog i seksualnog zdravlja je da djeca razumijupromjene koje se dešavaju na, i u njihovom tijelu, da prikupe informacije o rastu i razvoju, procesima ljudske reprodukcije i problemima seksualnog zlostavljanja.

Opasnost od upotrebe supstancija koje stvaraju zavisnost Učenici razvijaju razumijevanje o upotrebi i zloupotrebi različitih supstancija, uključujući i neprepisane lijekove. Oni razvijaju razumijevanje o njihovom negativnom uticaju na donošenje odluka.

70

KuRRIKulaBëRtHaMëPëRKlaSënPaRaFIlloREdHEaRSIMInFIlloRtëKoSoVëS .

71


Obrazovanje o sredini

Obrazovanje o sredini omogućava učenicima da postanu svjesni o okruženju i da sebe i druge mogu da odbrane od raznih faktora. Ekološka svijest podrazumeva razvoj osjećaja obaviještenosti i odgovornosti za čuvanje i korišćenje sredine.


Prema OKK učenje o zdravlju i blagostanju zasniva se na kompetencijama. Organizacija nastave je uglavnom usredsređena na to šta učenici treba da znaju da rade i šta treba da budu u stanju da rade. U ovoj oblasti su određeni rezultati učenja koje učenici moraju postići na progresivan i kontinuiran način.

72


5.Rezultati iz oblasti ’’Zdravlje i blagostanje’’

NASTAVNI REZULTATI ZA STEPENE 1 i 2 Stepen 1 Stepen 2

Razred 0.1.2 (uzrast 5-8) Razred 3,4,5 (uzrast 8-11) Izgradnja i održavanje mentalnog, emocionalnog, društvenog i fizičkog blagostanja u

kući, školi i zajednici

Mentalno blagostanje

1. Govori o njegovim/njenim svakodnevnim osjećanjima (npr> kada razgovara sa nastavnikom, kolegom, iz igre, grupnog rada itd.)

1. Pokazuje znanja, vlada svojim emocijama i prilagođava ih određenim situacijama (npr. grupnim radovima, igrama u školi i van nje itd.)

Društveno blagostanje

2. Poznaje i razumije svoja prava i primjenjuje ih u svakodnevnom životu unutar i van škole

2. Razumije da je svaki pojedinac jedinstven i drugačiji, i doprinosi da škola i okruženje u kome živi budu ravnopravno i naklonjen prema svima

Fizička blagostanje

3. Identifikuje različite opasnosti kod kuće, u školi i mestu u kojem živi

3. Pokazuje prikladno ponašanje u hitnim slučajevima i primjenjuje osnovne principe pružanja prve pomoći, i gde može da potraži pomoć

Primjena zdrave ishrane i konzumiranja Hrana i zdrava ishrana

1. Razumije rutinsku pravilnu ishranu i objašnjava uticaj ishrane na rast i razvoj

1. Pravi pojedinačne planove za zdravu ishranu

u skladu sa godišnjim dobima, dnevnim periodima i primjenjuje osnovna pravila zdrave ishrane

Bezbednost i higijena

2. Pokazuje vještine i navike za održavanje lične higijene u kući (higijenu tijela, zuba, itd.) i u školi

2. Demonstrira posjećenost prema čuvanju i

primjeni lične higijene i okoline, kod kuće u školi i zajednici

Hrana i potrošačka kultura

3. Kao potrošač otkriva i istražuje poreklo hrane birajući i probajući različitu hranu

3. Prepoznaje zdravu i lošu hranu u situacijama svakodnevnog života (npr. u prodavnici, samoposluzi, pijaci, itd.)

Primjena fizičkog obrazovanja, fizičkih aktivnosti i sporta Fizičko vaspitanje

1. Učestvuje u fizičkim aktivnostima i razumije pozitivni uticaj aktivnog odmaranja i zdravog sna

1. Drži prav tjelesni stav i primjenjuje različite

tjelesnevježbe koje motivišu za dostizanje najboljih rezultata tjelesnog razvoja

Fizička aktivnost Fizička aktivnost i zdravlje

2. Primjenjuje osnovne vježbe iz oblasti atletike, gimnastike, plivanja i drugih sportova

2. Koristi dnevne vremenske mogućnosti radi primjene fizičke i sportske aktivnosti koristeći unutrašnji i spoljašnji prostor

3. Razume uticaj fizičkih aktivnosti na njegovo/njeno zdravlje

3. Opisuje uticaj fizičkih aktivnosti na promjenu njegovog/njenog tijela

73


Razumijevanje djetinjstva, mladosti, roditeljstva; izgradnja otvorenih odnosa, upravljanje seksualnim zdravljem

Razumijevanje djetinjstva,

1. Imenuje i opisuje kako funkcionišu dijelovi njegovog/njenog tijela

1. Opisuje potomstvo i razvoj čovjeka od rođenja do starosti

Odnosi

2. Sarađuje sa svojim vršnjacima ali i sa drugima u kući, kod škole i u zajednici u kojoj živi, bazirajući se na vrijednosti i poštujući različitosti

2. Identifikuje i učestvuje u određivanju pravila ponašanja u školi i drugim poznatim mjestima i argumentuje bitnost poštovanja tih pravila

1. Imenuje i opisuje kako funkcionišu delovi njegovog/njenog tela

1. Opisuje potomstvo i razvoj čoveka od

rođenja do starosti

Seksualno zdravlje

Razumije biološke razlike oba pola

Prevencija i izbjegavanje zloupotrebe supstancija 1. Prepoznaje stvari koje ne smiju da se

diraju i konzumiraju, razumije šta su štetni lijekovi i supstancije

1. Zna bezbjedan način upotrebe lijekova i zna da neki lijekovi pozitivno utiču na njegovu/njenu dobrobit

Planiranjezaizboripromjene 1. Učestvuje u svakodnevnim

aktivnostima i igrama tražeći i donoseći odluke koje razvijaju njegovo/njeno obrazovanje i interes

1. Redovno učestvuje u raznim aktivnostima i događajima kroz koje uči i prepoznaje njegove/njene sposobnosti

1. Redovno učestvuje u raznim aktivnostima i događajima kroz koje uči i prepoznaje njegove/njene sposobnosti

II.Stavovi, vrijednosti i uvjerenja •Poštuje sebe i druge •Odgovoran •Tolerantan •Poštuje različitosti •Naklonjen •Pozitivan stav

•Saradnja •Poštuje kod ponašanja •Poštuje kod oblačenja •Poštuje propise •Privržen •Siguran

III.Znanje •Poznaje sebe i druge •Razume sebe i druge •Govori o sebi, porodici i okolini •Identifikuje različite rizike •Razumije uticaj pozitivnih i negativnih postupanja •Objašnjava uticaj sportskih aktivnosti •Imenuje dijelovetijela •Objašnjava emocije •Razmjenjuje iskustva

IV.Sposobnosti

74

KuRRIKulaBëRtHaMëPëRKlaSënPaRaFIlloREdHEaRSIMInFIlloRtëKoSoVëS •Diskutuje •Redovno učestvuje •Ostvaruje svoja prava •Objašnjava •Upravlja svojim emocijama •Demonstrira ponašanje, postupke i navike •Primjenjuje principe •Opisuje vrste hrane, fizičke aktivnosti

•Pravilno držanje •Radi vježbe •Sarađuje •Izrađuje pravilnike •Istražuje

75



Zdravlje i blagostanje se povezuje sa svim oblastima, i ispunjava ih i popunjava se njima zbog svoje kompleksne prirode i važnosti. Realizacija međukurikularnih pitanja će pomoći razvoju i dopunjavanju gradiva iz oblasti za postizanje svih kompetencija OKK-a. Neka od međukurikularnih pitanja koja će pomoći učenicima na ovom nivou su:

• Obrazovanje o demokratskomgrađanstvu i ljudskim pravima,

• Obrazovanje o miru i toleranciji,

• Lični razvoji sposobnost za život,

• Obrazovanje o stabilnomrazvoju,

• ITK,

• Rodna jednakosti

• Interkulturalnoobrazovanje i

• priprema za životi rad.

7.Podjela vremena –opis Nastavna oblast „Zdravlje i dobrobit“ u jezgru kurikuluma obuhvata aktivnosti koje utiču na razvoj fizičkih, psihičkih, emocionalnih i socijalnih vještina uključujući i časove: Fizičkog i sportskog vaspitanja, Zdravstvenog vaspitanja i Zdravstvenog i seksualnog vaspitanje na drugom (2.) nivou, i Zdravstvenog, seksualnog i porodičnog vaspitanja na trećem (3.) nivou. U OKK-u je takođe određen broj i procenat nastavnih časova. Kriterijum za jezgro kurikuluma Zdravlja i blagostanje je: obim, ravnoteža, horizontalna i vertikalna veza rezultata učenja sa (6) ključnih kompetencija, i kontinuitet njihove realizacije od I do XII razreda.


Oblasti kurikuluma

Step. 1

Step. 2

Predškolski razred

I raz

II raz

Ukupno časova

III raz

IV raz

V raz

Ukupno časova

br.čas. Br. čas.

Br. čas. Uk. Čas.

Br. čas.

Br. čas

Br. čas Uk.čas. %

Zdravlje i blagostanje

2

11.11 2

2

4

9.76

2

2

2

6

8.33

8.Metodološkim uputstvima Za realizaciju sadržaja koji je definisan u kurikularnoj oblasti „zdravlje i blagostanje“ mogu se koristiti različite metode rada u cilju ispunjavanja zahtjeva koje ova oblast sadrži, ali i zbog specifičnosti koje ona nosi u sebi. Neke

76

KuRRIKulaBëRtHaMëPëRKlaSënPaRaFIlloREdHEaRSIMInFIlloRtëKoSoVëS od metoda koje olakšavaju uspješan razvoj su metode predavanja sa učenikom u centru, rad na projektima


Oblast„zdravljeidobrobit“,zbogsvojeprirodeispecifičnostikojesadrži,zahtjevaraznolikost oblikaredovnogocjenjivanja,pričemujeglavnifokusnarazumijevanjuzdravlja,koncepatai primjenepozitivnogponašanjaistava.Drugimrečima,učenicibitrebalodausvakodnevnom životu nastave da naaktivan i kontinuiran način primjenjuju upraksiono štosu naučili.

Takođebibiloodznačajazapredmeteizoblastizdravstvenogvaspitanjadase,zbognjenih specifičnosti,osimnumeričkogocjenjivanjaprimjeni,itouvelikojmeri,iopisnoocjenjivanjezatoštosegrupnirad,projekti,motornesposobnosti,sposobnostgovoraitd.,nemogu ocijenitipomoćutestova.Dabiseoniprocijeniliiocijenilikoristeserazličitiinstrumenti.Direktno nadgledanjejepogodanpostupakzaoblastzdravstvenogvaspitanjaimožesekoristitiu raznimnastavnimsituacijamanasvimnivoimaobrazovanja.Postojenekinačiniiinstrumenti kojipomažudirektnomnadgledanju aktivnostiučenika, kojise koriste zaocjenjivanje.Nekiod njih su:

Biltenučešća-tehnikaposmatranjakojamože da sekoristi za nadgledanjemanjihgrupaili tokomrazgovora.Biltenpokazujekopružapomoć,kolikočestosarađuje ikolikojeznačajna ta pomoć, itd.

Kontrolna lista-sadržispisaksatemama,ciljevima,znanjimakojaćesenadgledatikod učenika.Glavniciljspiskaje dase zavedestalna procjenanapretka učenika,pokazujući kako onizvršavasvojezadatkeilipostižerazneciljeve.Poredspiskasaelementimakojise nadgledajudaje seijedan stepenocjene.

Dosije učenika-predstavljatačanicjelokupanportret,kojisekoristikaokolekcijaradova, kakobipokazaomodeleradovaučenika,kojipotvrđuju razvojučenikainjegovusposobnost nanivouradova.Njegovaupotrebapoboljšavapodučavanjetakoštointegrišeocjenjivanjeza učenje (OzU).

Dosije može dasadrži:crteže,jedan projekat,jedan rad,planove, itd. Dosije jevažan zbogtoga što:

• Pruža informacije nastavniku, roditeljimai učeniku (onjegovomrazvoju inapretku) • Pruža učenikukompletan pregled njegovog rada • Pripremajući sam svoj dosije, učenik igra bitnu ulogu u procesu učenja i procjene (samoocjenjivanje).

Povratnainformacija-cilj je da se provjere i procjene učenikova dostignuća, i poslužiće kao dijalog između

nastavnika i učenika o kvalitetu učenja, nastave i opštim dostignućima. Povratna informacija služi za identifikaciju poteškoća sa kojim se učenik suočava tokom učenja, ali istovremeno dovodi do otkrivanja uzroka koji vode do tih poteškoća, i mogućnosti za unapređenje njegovog rada. Povratna informacija ima efekat kada se dobije u pravo vrijeme - onda kada je učeniku neophodna.

.

77


10. Nastavni materijali i sredstva Za uspješnu realizaciju kompetencija iz nastavne oblasti „zdravlje i blagostanje“, važno je korišćenje različitih nastavnih sredstava u cilju motiviranja učenika i podsticanju njihovog napretka za sticanje navika i vještina za život. Obzirom na to da su školski udžbenici važna i vrijedna sredstva za učenje, učenicima ne bi trebalo ograničiti pristup informacijama samo u školskim udžbenicima, nego im treba omogućiti i pristup u drugim izvorima i sredstvima koja mogu da im posluže u planiranju i realizaciji nastavnog procesa u razredu.

Za što uspješniju realizaciju nastavne oblasti „zdravlje i blagostanje“ treba koristiti širok spektar nastavnih sredstava, uključujući i školske udžbenike, knjige aktivnosti i vježbi, radne knjige, brošure, atlase, enciklopedije, obrazovne softvere, projekte, razna istraživanja, razne analize i izvještaje iz ove oblasti i ostale knjige.

Nastavnici i učenici se mogu angažovati u izradi i korišćenju nastavnih materijala kao npr: rezultati realizovanih projekata učenika mogu biti dragocjena nastavna sredstva za različite razrede

78


Oblast kurikuluma –Život i rad

Uvod


Koncepti i opis




Podjela vremena -opis



Nastavni materijali i nastavni resursi

1. Uvod

Premda se naglašava priprema za život i rad u čitavom kurikulumu kao jedno važno pitanje, oblast’’ Život i rad’’ teži da na poseban način doprinese kao ’’vodeća oblast’’ u razvoju kompetencija za život i rad. Na prvom i drugom stepenu kurikuluma ova oblast je, pored sposobnosti vezanih za ručni rad i domaćinstvo, usredsređena na vještine za život.

2. ObrazloženjeiopisoblastiŽivotirad

Kroz ovu oblast kurikuluma, učenici će se upoznati sa različitim ulogama pojedinaca u životu i na poslu, kao članove porodica, građane, proizvođača, potrošača, poslodavaca i radnika. Učenici će razviti svijest i samopouzdanje, i biće svjesni postojanja drugih i potrebe da se u životu baziraju na međuljudskim odnosima što se tiče tolerancije i uzajamnog poštovanja. Oni će razviti duh za inicijativu i odgovornost; izrađivaće i poštovaće poslovne planove, vremenske rokove i upoznaće se sa kvalitetima postupaka i rezultata. Učenje iz oblasti Život i rad učenicima pruža mogućnost da:

• Da razumijui primjenjujuprakseradakodkuće,uškoli i zajednici • Razvojličnih kvaliteta za životi rad

• Razumijuupotrebutehnologijeu svakodnevnomživotu i radu 79


• UpotrebuITK-akakobi usavršili učenje i poboljšali kvalitet svakodnevnog života • Vježbaju razvojpreduzetništva i poslovanja (simulacija) • Promovišu bezbjedneuslove za životi rad • Pripremuza profesionalni životi budućukarijeru(tačkegledišta)! • Lakoću komunikacije u životu i radu • Spremnost za zaštitu u očuvanje prirode i sredine.

3. Osnovnikonceptioblasti:

• Lični razvoj (vještine za život) • Razvoj zasnovan na praktičnim aktivnostima – Ručni rad • Porodična ekonomija (domaća) • Savjetovanje i orijentacija u karijeri (obrazovanje i orijentacija u karijeri) (Upoznavanje sa osnovnim

konceptima, rad i profesija) • Tehnologija, uključujući ITK • Upotreba kompjutera za početničku komunikaciju) • Rad i preduzetničko obrazovanje • (Učešće u praktičnim aktivnostima porodične ekonomije-budžet-štednja).

Lični razvoj (vještine za život)

Razvojpsiho-motoričkihisenzornihsklonostiučenikakrozigruigračkamaisvedopristupa kompjuteru.

Razvoj zasnovan na praktičnim aktivnostima (Ručni rad)

Ručni rad kombinuje ručni rad sa mentalnim i time omogućuje razvoj kreativne sposobnosti, radoznalosti, preuzimanja odgovornosti i sposobnosti za rješavanje problema učenika. Cilj ručnog rada je da upozna učenika sa estetskim vrijednostima i pokaže da izbor materijala, prerada i slaganje utiču na funkcionisanje i trajnost proizvoda. Ima za cilj da očuva tradiciju ručnog rada u različitim kulturama. Kroz igre u kombinaciji sa vizuelnim-praktičnim učenjem, učenici spontano usvajaju početničke koncepte vezane sa tehnološkim razvojima i time razvijaju tehničke vještine određenog nivoa. Koristeći jednostavnu tehničku opremu, učenici stiču znanje o njenoj funkciji, održavanju i čuvanju tokom upotrebe.

Porodična (domaća) ekonomija

Učenicimasepomažedasekaopojedincipripremezaživotirad,kaodoprinosioci društvu, saradnici u porodičnoj ekonomiji i životnojokolini.

Porodičnaekonomijapomažeučenicimadaizvršeistraživanjarealnihproblemasa naglaskomnanastavnekontekste.Todoprinosirazvojuosnovnihvještinakaoštosu donošenjeodlukairadsadrugima.Učeniciserazvijaju kaopojedinci,kaoučesniciu porodičnoj ekonomiji,društvu,uključujućii očuvanje životne sredine.

Savjetovanje i orijentacija u karijeri (obrazovanje i orijentacija u karijeri) Učeniciučeoosnovnimkonceptimavezanimzasvijetirad(radnomjesto,posao,profesije članova porodice i u zajednici).

Tehnologija uključujući ITK/ Upotreba kompjutera za početničku komunikaciju Učenici razvijaju vještine korišćenja kompjutera (PC-a) za početničku komunikaciju i osnovne kreacije.

80


Rad i preduzetničko obrazovanje

Učešće učenika u raznim aktivnostima kao što su igranje uloga vezane za elemente planiranja porodičnog ekonomskog budžeta sa tačke gledišta potrošača.


Ciljevi kosovskog obrazovanja će se realizovati u kulikularnoj oblasti Život i rad kroz postepeno sticanje i njegovanje ključnih kompetencija predviđenih OKK-om. Oblast Život i rad, treba da se realizuje na taj način da učenicima omogući sticanje u primjenu glavnih kompetencija predviđenih OKK-om. Organizovanje nastave treba da se usredsredi na to šta učenici treba da znaju i budu u stanju da urade. To se ogleda u znanjima, vještinama, navikama ali i u stavovima i ponašanjima koja učenici treba da pokažu.

5.Rezultatiučenja u oblasti kurikuluma

Nastavni rezultati za 1-2 stepen

Nastavni rezultati po oblasti su izrađeni na osnovu glavnih koncepata oblasti. RUO za kurikularnu oblast Život i rad sadrže u sebi zahtjeve koje učenici treba da postignu nakon završetka svakog stepena. Organizacija RUO sadrži znanja, vještine, stavove i vrijednosti koji se razvijaju i produbljuju postepenim napredovanjem, imajući u vidu fizički i psiho-motorni razvoj učenika. Ovi rezultati omogućavaju savladavanje svih šest kompetencija predviđenih OKK-om sa posebnim naglaskom na kompetenciju produktivnog doprinosioca.

81


NASTAVNI REZULTATI I ZA STEPENE 1-2 Stepen 1 Stepen 2

Razred 0.1.2 (uzrast 5-8) Razred ,4,5 (uzrast 8-11) 1. Razumijevanje i primjena praktičnog rada kod kuće, u školi i zajednici 1. Opisuje razlike i sličnosti aktivnosti

koje se primjenjuju u školi i kod kuće 1. Opisuje razlike između aktivnosti koje se vrše

pojedinačno i u grupi

2. Sprovodi jednostavne praktične aktivnosti u porodici, kod kuće i u učionici, bazirajući sa na jasno određene zadatke date od nastavnika i roditelja

2. Preduzima praktične aktivnosti na osnovu sopstvene inicijative i nezavisnih pristupa kako bi došao do finalizacije raznih proizvoda ručnog rada, počev od jednog datog modela, slike ili crteža.

2. Uspostavljanje ličnih kvaliteta za Život i rad 3. Razlikuje sličnosti i razlike između vršnjaka u

razredu i školi što se tiče talenata, interesovanja i sklonosti za razne aktivnosti unutar i van škole

3. Razlikuje sličnosti i razlike između vršnjaka u razredu i školi što se tiče talenata, interesovanja i sklonosti za razne aktivnosti unutar i van škole

3. Razumijevanje i upotreba tehnologije u svakodnevnom životu i radu Identifikuje alate, opremu i jednostavne

mašine u porodičnoj ekonomiji Koristi kućne alate i opremu u svakodnevnim situacijama

Koristi bezbjedne i adekvatne alate, opremu i materijale za izradu jednostavnih proizvoda bazirajući se na sopstvenu inicijativu ili na preporuku preporučenu od strane nadležnog ili nastavnika

Koristi adekvatne alate, opremu i materijale za izradu jednostavnih proizvoda bazirajući se na uputstva koja mu daje nastavnika

4. Upotreba ITK-a za unapređenje učenja i kvaliteta svakodnevnog života

Koristi kompjuter za početničko komuniciranje

Koristi kompjuter za početničko komuniciranje

5.Vježbanje razvijanja preduzetništva i poslovanja Kroz praktične postupke u porodičnoj

ekonomiji doživljava faktore koje treba uzeti u obzir

Kroz praktične postupke u porodičnoj ekonomiji doživljava faktore koje treba uzeti u obzir

6. Promoviranje bezbjednih uslova za život i rad Razume pravila o zaštiti i bezbjednosti, prepoznaje opasnosti u svakodnevnom životu

Razumije pravila o zaštiti i bezbjednosti, prepoznaje opasnosti u svakodnevnom životu

7.Priprema za profesionalni život i buduću karijeru 1. Identifikuje aktivnosti i nosioce

aktivnosti koje se vrše kod kuće i u školi. 1. Identifikuje aktivnosti i nosioce

aktivnosti koje se vrše kod kuće i u školi.

80


8.Komunikacija za/o životu i radu 1. Prati uputstva tokom mjerenja,

zapisivanja, opreznog rezanja i oblikovanja raznih materijala

1. Prati uputstva tokom mjerenja, zapisivanja, opreznog rezanja i oblikovanja raznih materijala

9. Zaštita i čuvanje prirode i sredine 1. Identifikuje i klasifikuje osnovne reciklažne

materijale iz porodične ekonomije, praveći razliku, poređenje i raspodjelu za dalju upotrebu

1. Identifikuje i klasifikuje osnovne reciklažne materijale iz porodične ekonomije, praveći razliku, poređenje i raspodjelu za dalju upotrebu

II.Stavovi, vrijednosti i uvjerenja

• Poštuje sebe i druge • Samopoštovanje • Odgovornost • Tolerancija • Poštovanje različitosti • Naklonjen • Pozitivan stav • Saradnik • Poštuje kodeks ponašanja • Poštuje propise

• Spremnost • Siguran • Radoznao • Nezavisnost mišljenja i postupanja • Inicijativa i interesovanje pri raznim pristupima • Pouzdanost u sopstvene snage • Pouzdanost u upotrebi tehnologije • Volja • Ljudsko formiranje i razvitak ličnosti • Spremnost za saradnju • Hrabrost za traženje pomoći/podrške

III.Znanja • Poznaje sebe i druge • Razumije sebe i druge • Govori o sebi, svojoj porodici i okruženju • Identifikuje razne opasnosti • Razumije uticaj negativnih i pozitivnih postupaka • Razmjenjuje iskustva • Opis • Identifikacija • Izvršenje

• Mjerenje • Procjena • Skiciranje • Rezanje • Stvaranje modela • Pristup problemima iz različitih perspektiva • Dizajniranje (kreativnost)

IV.Sposobnosti • Diskutuje • Redovno učestvuje • Objašnjava • Demonstrira ponašanje, navike • Radi vježbe • Sarađuje • Odlučnost

81



Unutar kurikularne oblasti Život i rad jedan od važnih ciljeva je realizacija međukurikularnih pitanja koja će pomoći u postizanju glavnih kompetencija predviđenih OKK-om. Neka od međukurikularnih pitanja koja treba da se uzmu u obzir na ovom nivou, koja se istovremeno mogu obraditi i na drugim nivoima jesu:

• Poznavanje medija (korišćenje medija za upoznavanje svijeta koja nas okružuje), • Obrazovanje o održivome razvoju (usluge u zajednici), • Zaštita okoline i razvoj ekoloških stavova, • Jezik i mogućnost komuniciranja i • Lični razvoj i sposobnost za život. • Dobrovoljni rad

7. Podjela vremena-opis

Kurukularna oblast Život i rad, u osnovnom kurikulumu sadrži aktivnosti koje promovišu razvoj vještina, sposobnosti, vrijednosti, uključujući predmete: Lični razvoj (vještina za život), razvoj zasnovan na praktičnim aktivnostima, Ručni rad, Porodična ekonomija (kućna), na 1. stepenu

• Ručni rad (+1 nastavni modul ITK ) • Porodična ekonomija (+1 nastavni modul-orijentacija u karijeri)

U OKK-u su takođe određeni broj i procenat nastavnih časova. Kriterijum za dodjelu u kurikularnoj oblasti Život i rad je: obim, ravnoteža, horizontalna i vertikalna veza rezultata učenja sa 6 ključnih kompetencija i nastavak njihove realizacije od I do V Razreda


Oblasti kurikuluma

Step. 1

Step. 2

Predškolski razred

I raz.

II raz.

Ukupno časova

III raz.

IV raz.

V raz.

Ukupno časova

Br. časova Br. časova

Br. časova

Br. časova

Br. časova

Br. časova

Br. časova

Uk. časova %

Život i rad

1

5.56

1

1

2

4.88

1

1

1

3

4.17

8. Metodološka uputstva Za realizaciju sadržaja koji je predviđen za kurikularnu oblasti Život i rad mogu se koristiti razne metode rada u cilju ispunjavanja zahtjeva koje oblast sadrži ali i zbog njenih specifičnosti. Neke od metoda koje olakšavaju uspješan razvoj su nastavne metode sa učenikom u centru pažnje, kao na primjer: Grupno učenje - kada učenici zajedno rade, ponekad dva po dva ili u grupi, kako bi uspostavili jedan zajednički problem, istražili neku zajedničku temu ili kako bi došli do recipročnog usaglašavanja u stvaranju novih ideja. Tokom nastave, nastavnik veoma uspješno može da realizuje grupni rad, igru sa ulogama, brainstorming (generiranje ideja), itd. 84


Brainstorming- (generiranje ideja) je promocija i redosljed ideja bez diskusije o njima. On se koristi u mnoge svrhe i u raznim fazama tokom nastave. Brainstorming može da se koristi kako bi pomogao učenicima da kreativno razmišljaju, da razviju maštu i osjećanja u vezi nekog pitanja ili teme. Igranje uloga - je razgovor: kratak i jednostavan da se organizuje sa situacijama prijatnog razgovora. Razvija kod učenika tečnost, promoviše interakciju u razredu, ostavljajući učeniku prostor za inicijativu i maštu. Igranje uloga uzdiže nivo motivacije. Zdravstveno vaspitanje se može odvijati u raznim oblicima, koristeći interaktivne metode koje se kombinuju sa oblicima rada kao što su: rad u manjim grupama, posjeta raznim zdravstvenim ustanovama, nedelja zdravlja, pozorišni komadi, izložba crteža i dječijih radova sa tematikom iz zdravstvenog vaspitanja, itd.


Ocjenjivanje je sveprisutni element svake nastavne aktivnosti. Procjena i ocjenjivanje su sastavni i veoma važni dio nastave u savremenim školama. Učenici dovoljno uče tokom godina školovanja. Međutim, pomoću testa se ne može izmjeriti sve što oni nauče, između ostalog i zbog činjenice da za učenike na osnovnom nivou, upotreba raznih tehnika omogućuje što realniju procjenu na osnovu različitih karakteristika učenika. Kurikularna oblast Život i rad, zbog svoje prirode i specifičnosti, zahtjeva mnoštvo načina redovnog ocjenjivanja pri čemu je glavni fokus na razumijevanju „Života i rada’ i na konceptima i primjeni pozitivnog ponašanja i stava. Drugim rečima, učenici bi trebali da aktivno i neprekidno primjenjuju svoja znanja u svakodnevnom životu. Takođe i za predmet Život i rad, zbog svojih specifičnosti bilo bi od značaja da se osim numeričkog ocjenjivanja, u velikoj mjeriprimjenjuje i opisno ocjenjivanje, zbog toga što se grupni rad, projekti, psiho-motoričke i senzorne sposobnosti, mogućnost govora, itd., ne mogu izmjeriti testovima. U cilju njihovog mjerenja, koriste se drugi instrumenti. Direktno nadgledanje je odgovarajuća procedura za oblast Život i rad i može se koristiti u raznim nastavnim situacijama na svim nivoima obrazovanja. Postoji nekoliko tehnika i instrumenata koje pomažu u direktnom posmatranju aktivnosti učenika koje se koriste za ocjenjivanje. Neke od njih su: Bilten učešća- tehnika posmatranja koja može da se koristi za posmatranje manjih grupa ili tokom razgovora. Bilten pokazuje ko pruža pomoć, koliko često sarađuje i koliko je značajna ta pomoć, itd. Kontrolna lista- sadrži spisak sa temama, ciljevima, znanjima, koja će se opažati među učenicima. Glavni cilj spiska je da se bilježi stalnu procjena napretka učenika, pokazujući kako on izvršava svoje zadatke ili druge objektive. Pored spiska sa elementima koji se opažaju, daje se i jedan stepen ocjene. Dosije učenika - predstavlja tačan i kompaktan portret, koristi se kao kolekcija radova kako bi pokazao modele radova učenika koji potvrđuju razvoj učenika i njegovu sposobnost na nivou radova. Dosije može da sadrži na primjer, crteže, jedan projekat, jedan rad, planove itd. Dosije je važan zbog toga što:

• Pruža informacije nastavniku, roditeljima i učeniku • Pruža učeniku potpunu preglednost njegovog rada • Pripremajući sam svoj dosije, učenik igra aktivnu ulogu u procesu učenja i ocjenjivanja

85


10. Nastavni materijali i izvori za nastavu i učenje

Za uspješnu realizaciju kompetencija iz nastavne oblasti „život i rad“, važno je korišćenje raznih nastavnih resursa, kako bi se motivirali učenici i stimulirao njihov napredak u sticanju potrebnih navika i sposobnosti za svakodnevni rad i život. Obzirom na to da su školski udžbenici važna i vrijedna sredstva za učenje, učenicima ne bi trebalo ograničiti pristup informacijama samo u školskim udžbenicima, nego im treba omogućiti pristup i u drugim resursima i sredstvima koja mogu da im posluže u planiranju i realizaciji nastavnog procesa u razredu. Za uspješnu realizaciju nastavne oblasti „život i rad i“ treba koristiti široki spektar nastavnih sredstava, uključujući i školske udžbenike, knjige aktivnosti i vježbi, poslovne knjige, brošure, atlase, enciklopedije, obrazovne softvere, projekte, razne studije, razne analize i izvještaje iz te oblasti i odgovarajuće materijale za rad. Nastavnici, učenici i drugi prosvjetni radnici se mogu angažovati u izradi i korišćenju nastavnih materijala npr.rezultati realizovanih projekata učenika mogu biti dragocjena nastavna sredstva za druge razrede. Nastavnici mogu da naprave dosije, novine, časopise, posebnu literaturu ili razne priručnike za aktivnosti učenika. Od velike je važnosti da nastavnici sarađuju sa učenicima u proizvodnji raznih materijala, uz korišćenje tehnoloških informativnih sredstva.

86


87

IV PLANOVI I PROGRAMI

Definicija

Opšti fond časova u predškolskom obrazovanju Kosova

Nastavni plan za predškolski razred

Kriterijumi za izradu nastavnog plana

Sprovođenje nastavnog plana

Autonomijaškole

MSKO0 MSKO1 MSKO2 MSKO3 SK3 SK4 SK5&6 SK5&6Razred Razred Opšte Stručno

VI&VII VIII& obrazovanje obrazovanje IX RazredX,

RazredX,XI XI &XII

Oblasti kurikuluma

SK1 SK2

Predškolski

razred I & II III&Vrazred


33.33%

38.10% 33.33% 25.00% 26.67% 20.00% 15.63%

Umjetnosti 11.11% 9.25% 8.33% 7.14% 6.67% 6.67% 3.13%

22.22% 23.81% 20.83% 17.86% 13.33% 13.33% 9.38%

Prirodne nauke

5.56% 5.56%

4.76% 8.33% 14.29% 16.67% 16.67% 6.25% 4.76% 8.33% 14.29% 13.33% 16.67% 6.25%

Društvo i sredina

11.11%

9.52% 8.33% 7.14% 6.67% 6.67% 6.25%

Izborni dio Ostale Aktivnosti

5.56% 5.56%

4.76% 4.17% 7.14% 6.67% 6.67% 46.88% 4.76% 8.33% 7.14% 10% 13.33% 6.25%

1. Definicija

Nastavni plan je dokument od kojeg zavisi cjelokupna organizacija nastavnog procesa u školi, na nivou stepena kurikuluma ili određenog razreda. Njime se određuju oblasti kurikuluma, nastavni predmeti i minimalno neophodno vrijeme koje se izražava u procentima ili u broju časova, za postizanje ishoda učenja za oblast ili stepen kurikuluma određene u osnovnom kurikulumu. Na osnovu nastavnog plana određuju se i broj nastavnog osoblja i njihova radna mjesta u školi. Nastavni plan služi i za organizovanje finansiranja sistema na nivou škole ili opštine. Novim OKK-om su predviđene konceptualne i strateške promjene nastavnih planova. Do sada se nastavni plan u našem obrazovnom sistemu izrađivao i nadgledao na centralnom nivou (MONT), dok se od sada i nadalje postepeno teži izradi nastavnih planova na nivou škola (uz podršku od MONT-a). Time se školi obezbjeđuje i dozvoljava šira autonomija u organizovanju plana, ali se istovremeno od nje zahtjeva veće i angažovanje i odgovornost.

2.Opšti nastavni plan (opšti fond časova) za preduniverzitetsko obrazovanje

Škola tokom izrade nastavnog plana za formalni nivo (stepen i razred) treba imati u vidu kontinuitet cjelokupnog preduniverzitetskog nastavnog plana za svaku oblast kurikuluma. Škola je slobodna da u okviru vremena (procenta) određenog za svaku oblast isplanira nastavu, na način na koji oni ocjene da je najbolji, uvek imajući u vidu rezultate učenja za oblasti i stepene kurikuluma i sposobnosti učenika.

Tabela:Opšti nastavni plan (opšti fond časova) za predškolsko obrazovanje

Razred

3.Nastavni plan za predškolski razredi razrede osnovne škole

Pre nego što škola, odnosno nastavnici raspodjelečasove po oblastima, imaju mogućnost da nezavisno odluče o raspodjelicjelokupnognedjeljnog fonda časova, u okviru procenta časova predviđenih za taj stepen, npr. ukoliko je na prvom stepenu (Step.1) za dva razreda (prvi i drugi razred) ukupno 41 čas nedjeljno, onda nastavnik može samostalno da odluči koliko će časova nedjeljno dodijeliti za prvi razred, 20 ili 21, a koliko za drugi razred. Ukoliko škola, odnosno nastavnici smatraju da je u prvom (1.) razredu potreban ukupno 21 čas nedjeljno, za sve nastavne oblasti, onda se za drugi razredi treba pridržavati fonda od ukupno 20 časova, kako se ne bi prevazišao fond od ukupno 41 časa za oba razreda i za 1. stepen. Ili, može se desiti suprotno, odnosno da se za prvi razred dodjelinedjeljni fond od 20 časova, a za drugi razred nedjeljni fond od 21 časa, uvek imajući u vidu uzrast učenika.

Razred Broj časova

Predškolski 18 KlasaI razred 20 KlasaIIrazred 21 IIIrazred 23 IVrazred 24 Vrazred 24

Nastavne planove za predškolski razred i razrede osnovne škole izrađuju škole (nastavnici), počevši od jedne opšte vizije koja je predstavljena u dole prikazanim tabelama/planovima a ili a1. Nastavni plan a je zasnovan na principu autonomije i fleksibilnosti na nivou škole, predviđenom u OKK-u (str.25). Školama se ova mogućnost pruža kako bi mogle da nezavisno organizuju nastavne planove tako što će fleksibilno iskoristiti vrijeme u školi, kako bi omogućile raznovrsne oblike interaktivne nastave u cilju postizanja ključnih kompetencija predviđenih kurikulumom. Nastavnim planom a se određuje minimalni fond časova za svaku oblast kurikuluma i svaki nivo (stepeni 1 i 2- predškolski razred i razredi od 1 do 5 osnovne škole) i ukupan broj časova nedjeljno za sve oblasti. Prema ovom planu škola na osnovu ukupnog procenta ili broja časova predviđenog za oblast odlučuje o podijeli vremena (procenta ili časova) po razredima za svaku oblast i svaki predmet. Ovo se izvodi na način da se na kraju stepena realizuje vrijeme (procenat ili broj časova) za svaku oblast predviđenu ovim planom, npr. oblast Jezika i komunikacije na prvom stepenu, škola (nastavnik/ci) može da se realizuje u raznim oblicima. Škola treba da uzme u obzir predviđeni procenat vremena 37% ili 15 časova za oba razreda (prvi i drugi razred) iste generacije tokom jedne nastavne nedelje. Nastavnik ima slobodu da odluči koliko će časova iz ove oblasti realizovati u prvom razredu, a koliko u drugom razredu jedne generacije učenika. Na primjer, on može da odluči da prvom razredu dodjeli 8 časova nedjeljno, on mora u drugom razredu da realizuje 7 časova nedjeljno, kako bi na kraju stepena bilo realizovano 15 predviđenih časova. Međutim, ukoliko odluči da za prvi razred dodjeli 8 časova nedjeljno za ovu oblast, onda mora imati u vidu da za ostale oblasti dodjeli manje časova, kako ne bi prekoračio nedjeljni fond časova predviđen za prvi razred (vidi Tabelu: broj časova nedjeljno po razredima i Tabelu: Nastavni plan a, a1 )

Nastavni plan A I nivo:Osnovna škola sa predškolskim razredom

Oblasti kurikuluma

Stepen 1

Predškolski

Razred I – II Stepen 2

RazredIII – V

% Br.časova

% Br.časova

% Br.časova Jezicii komunikacija 33.33% 6 36.59% 15 33.33% 23 Umjetnosti 11.11% 2 9.76% 4 8.33% 6

Matematika 22.22% 4 24.39% 10 20.83% 15 Prirodne nauke 5.56% 1 4.88% 2 8.33% 6 Društvoi sredina 5.56% 1 4.88% 2 8.33% 6 Zdravlje i dobrobit 11.11% 2 9.76% 4 8.33% 6 Životi rad 5.56% 1 4.88% 2 4.17% 3 Izbornidio 5.56% 1 4.88% 2 6.94% 5 Ukupno 100% 18 100% 41 100% 72

Ova oblast se na prvom stepenu sastoji iz maternjeg i engleskog jezika. Škola odlučuje kada se započinje ( u kom razredu) sa engleskim jezikom. Ovaj jezik se može učiti u ne više od tri časova, ukupno, za tri razreda/po stepenu

Nastavni plan aomogućuje još jednu vrstu fleksibilnosti u realizaciji fonda časova u okviru oblasti kurikuluma. Nastavnici i škola imaju slobodu da odlučuju o realizaciji (raspodjeli) broja časova po oblastima, u okviru jedne školske godine. Određeni godišnji fond o kojem odlučuju sami nastavnici (škola) može se raspodijeliti u zavisnosti od ciljeva njihovog planiranja, u okviru školskih polugodišta. Tako, na primjer, ukoliko se za prvi razred dodjeli 8 časova za oblast ’Jezici i komunikacija’, ti časovi se mogu raspodijeliti na osnovu nastavnih ciljeva na 10 časova u prvom polugodištu i 6 časova u drugom polugodištu ili obrnuto. U tim slučajevima se broj (procenat) časova mora uskladiti sa brojem (procentom) časova dodijeljenim za ostale oblasti, kako se ne bi prekoračio ukupni broj časova nedjeljno, koji se određuje za taj razred/školsku godinu. Škole i nastavnici se ohrabruju da realizuju ovaj nastavni plan zato što se planira da u budućnosti ovaj oblik bude jedini oblik nastavnih planova. Pored nastavnog plana a, imamo i nastavni plan a1. Ovaj plan će se koristiti samo tokom prelaznog perioda, dok škole i nastavnici Kosova ne budu u stanju da se pridržavaju samo Nastavnog plana a. Nastavni plan a1 je, uopšteno, veoma sličan tradicionalnim nastavnim planovima preduniverzitetskog obrazovanja, i ne dozvoljava veliku fleksibilnost. Ovim planom je određen procenat za nastavne oblasti (oblasti kurikuluma), koji je raspodijeljeni na fiksne nastavne časove.

Nastavni plana1

I nivo:Osnovna škola sa predškolskim razredom Oblasti kurikuluma

Predškolski razred

Br % časova

I raz. Br.časova

Step.1 II raz.

Br. časova

Ukupnočasova

U. časova %

III raz. Br. časova

IV raz.

Br. časova

Step. 2 V raz.

Br. časova

Ukupnočasova U. časova %


6 33.33 7 8 15 36.59 8 8 8 24 33.33

Umjetnosti 2 11.11 2 2 4 9.76 2 2 2 6 8.33 Matematika 4 22.22 5 5 10 24.39 5 5 5 15 20.83 Prirodne nauke 1 5.56 1 1 2 4.88 2 2 2 6 8.33 Društvo i sredina

1

5.56

1

1

2

4.88

2

2

2

6

8.33 Zdravlje i dobrobit

2

11.11

2

2

4

9.76

2

2

2

6

8.33 Životi rad 1 5.56 1 1 2 4.88 1 1 1 3 4.17 Izbornidio 1 5.56 1 1 2 4.88 1 2 2 5 6.94 Ukupno: 18 100.00 20 21 41 100.00 23 24 24 71 100.00

4. Kriterijumi za izradu nastavnog plana Kako bi nastavni plan bio što funkcionalniji u razvoju kompetencija predviđenih OKK-om, nastavnici treba da uzmu u obzir nekoliko kriterijuma:

• Ukupni procenat određen nastavnim planom za svaku oblast jednog stepena kurikuluma • Broj časova nedjeljno za jedan razred • Rezultate učenja za oblast kurikuluma koje učenik treba da postigne tokom jednog stepena kurikuluma • Rezultate učenja za stepen kurikuluma • Psiho-fizičke i intelektualne sposobnosti učenika • Pripremljenost i iskustva učenika, i • Ostale kriterijume koje škola smatra neophodnim (kao na primjer postizanje rezultate učenja, održavanje dopunskih časova ili ostale oblike rada koje određuje škola.

5. Sprovođenje nastavnog plana

Prilikom sprovođenja kurikuluma kroz nastavne planove i programe i prakse u učionici treba uzeti u obzir inovativne i fleksibilne načine određivanja fonda časova, kao što su:

- Blok nastava, na primjer za jedno polugodište za predmete za koje se ne zahtijeva rigorozan redosljed (npr. za predmete koji se mogu predavati sa prekidima, dakle za koje nije neophodan kontinuitet);

- Blok nastava se održava onda kada je potrebno vrijeme za izvođenje neke određene aktivnosti u kontinuitetu ili kada se organizuje neka posjeta u regionu u kojem se nalazi škola;

- Blok časovi tokom nedelje, u cilju primjene interaktivne pedagogije (kao što su one za koje je potrebno 80-90 minuta, umjesto 40-45 minuta, koliko traje nastavni čas);

- Fond časova blok nastave za praktičnu nastavu i obuku u stručnim školama. - Školećeusaradnjisaroditeljimaiostaliminteresnimstranamamoćidadonoseodlukeo fleksibilnom i

inovativnom iskorištavanjuvremena koje im je na raspolaganju za

6.Autonomija škole

Škole će u saradnji sa roditeljima i ostalim zainteresovanim stranama moći da donose odluke o fleksibilnom i inovativnim načinu za iskorištavanje vremena koje im je na raspolaganju za nastavu i učenje, kao osnova za izradu nastavnih programa na nivou škole, koji su usklađeni sa potrebama učenika, kontekstom i njihovim interesovanjima.

Dio kurikuluma koji se izrađuje na nivou škole (između 10%-14% vremena koje se provodi u školi) sadržaće nekoliko mogućnosti kroz koje će se definisati autonomija škole, kao što su:

- Dodatne aktivnosti nastave i učenja koje mogu doprinijeti postizanju specifičnih kompetencija

(izborni predmeti, projekti; rad u zajednici; umjetničke i sportske aktivnosti); - Utvrđivanje znanja, vještina i stavova u određenim nastavnim oblastima; - Usvajanje izbornih tema/kurseve/modula koje pruža MONT; - Organizovanje specifičnih školskih aktivnosti u vidu školskih projekata (kao što su učenje jezika,

ITK-a; stručna orijentacija); - Izrada i sprovođenje modifikovanog kurikuluma, prilagođenog lokalnim uslovima, sredstvima i

potrebama; - Utvrđivanje stručne orijentacije

za život i rad.

V. IZBORNI KURIKULUM ZA PRVI NIVO

Koncept Svrha

Sadržaj i realizacija

Struktura

Procedure za izradu Izbornog kurikuluma

Procedure za odabir izbornog predmeta

Sprovođenje

1.Koncept Izborni kurikulum je dio opšteg kurikuluma, koji za razliku od jezgra kurikuluma izrađuje škola i koji se sprovodi u okviru vremena određenog nastavnim planom, u skladu sa interesovanjima, sposobnostima, mogućnostima, prethodnim znanjima učenika i mogućnostima škole.

2.Svrha Izborni kurikulum doprinosi postizanju ključnih kompetencija za stepen i oblast kurikuluma:

• Produbljivanja i proširenja znanja, sposobnosti i stavova u predmetima jezgra kurikuluma; • Utvrđivanja znanja, sposobnosti i stavova u predmetima jezgra kurikuluma; • Ispunjavanja specifičnih interesovanja i potreba učenika u skladu sa njihovim uzrastom,

zajednicom i mjestom.

3. Sadržaj i realizacija Izborni kurikulum sadrži nastavne predmete koji se realizuju kroz:

• posebne predmete, • module, • projekte, • tematske jedinice(predmeta jezgra kurikuluma i međukurikularnih tema).

4. Struktura Izbornog kurikuluma Izborni kurikulum ima istu strukturu kao i jezgro kurikuluma. Ona obuhvata:

• Uvod • Obrazloženje i opis • Koncepti i opis • Pristup zasnovan na kompetenciji • Rezultati učenja po oblasti • Međukurikularna pitanja • Podjela vremena-opis • Metodološka uputstva • Uputstva za ocjenjivanje (realizuje se kao unutrašnje ocjenjivanje i nisu obuhvaćena spoljnim

ocjenjivanjem) • Materijali i nastavna sredstva

5. Postupak za izradu izbornog kurikuluma Postupak izrade izbornog kurikuluma (izbornog predmeta) zasniva se na priručniku za nastavnike koji je izradio MONT.

6. Postupak izbora izbornog predmeta Pri odabiru izbornog predmeta, neophodno je pridržavati se koraka navedenih u Administrativnom uputstvu, koje je izradio MONT-a.

7. Sprovođenje Izborni predmet, od trenutka kada je odabran od strane učenika i odobren od odgovarajućih organa, ima isti status sa predmetima jezgra kurikuluma, tj., obavezan je za sve učenike koji ga odaberu. Nastavni period treba da traje ne manje od jednog polugodišta. Izborni predmet se nadgleda, ocjenjuje (posebnim statusom) i zavodi se pod istim kriterijumima i principima koji važe za jezgro kurikuluma. Dalja uputstva o izbornom predmetu se određuju Uputstvom za nastavnike izbornog kurikuluma.

97

VI OPŠTA METODOLOGIJA–UPUTSTVA

UVOD

Definicija

Povezanost rezultata učenja po stepenima sa rezultatima učenja po oblastima kurikuluma/ nastave Nastava i učenje sa učenikom u centru i sveobuhvatnost

Nastava i učenje zasnovano na integrirani pristup

Nastava i učenje zasnovano na stručnosti

Diferencirana nastava i učenje

Među-nastavna pitanja i

Van-nastavna pitanja

1. Uvod Opšta načela za sprovođenje OKK uopšte, kao i JK, posebno, treba definisati u skladu sa metodologijom za postizanje opštih ciljeva određenim obrazovnim dokumentima i politikama. U svim obrazovnim dokumentima i politikama, nedavno izrađenim na Kosovu, cilja se promoviranje opštih društvenih vrijednosti, zaštita ljudskih prava, sveobuhvatnost u obrazovanju, poštovanja vrijednosti drugih kao i razvoj pojedinca prema svojih sposobnosti i potrebom za aktivnom građaninom.

2. Definicija

Ne postoji posebna metodologija nastave i učenja za primjenjivanje JK ili primjene kurikuluma jedne obrazovne oblasti. Svaka oblast kurikuluma i svaki predmet ima svoje osobenosti za realizaciju unapred predstavljenih ciljeva. Dakle, ovu opštu metodologiju možemo je definisati kao jedan sistem strategija, metoda, načina i principa, tehničke opreme, koja će poslužiti kao osnova za izgradnju koncepta učenja ili za organizovanje nastave u školi. U cilju podrške i pomoći nastavnicima/ vaspitačima predškolskih ustanova i nastavnika osnovnog obrazovanja, na sljedećemdjelu će se dati opšte metodološke smjernice za dole navedene aspekte1:

• povezanost rezultata učenja postepenu, sa rezultatima učenja po nastavnim/kurikularnim oblastima; • nastava i učenje sa učenikom na centru i sveobuhvatnost; • nastava i učenje, zasnovano na integriranim pristupu; • nastava i učenje zasnovano na stručnosti; • diferencirana nastava i učenje; • među-nastavna pitanja i • van- nastavna pitanja.

3. Povezanost rezultata učenja po stepenima sa rezultatima učenja po oblastima kurikuluma/ nastave

Kako bi se postigle osnovne stručnosti OKK, MONT poziva nastavnike da u praksi nastave i učenja da povežu rezultate učenja po stepenu sa rezultatima učenja po nastavnim/ kurikularnim oblastima. Nastavnik, da bi primijenio u praksi ovu povezanost treba stvoriti "paket" / komplet / metoda, tehnika i nastavna sredstva za postizanje svakog rezultata učenja ili stručnosti. Takav paket mora da bude transparentan svakog dana i svakog nastavnog časa ispred nastavnika, ispred učenicima i roditeljima. Sav ovaj materijal treba da bude obuhvaćen u dosijeu nastavnika. Bez obzira na odabranu metodu, tehniku i nastavnih sredstava, da bi se uspostavila povezanost rezultata učenja po stepenu sa rezultatima učenja po nastavnim/ kurikularnim oblastima, nastavnik treba slediti sledeće korake:

• precizira, bira rezultat/e učenja po stepenu, kojeg ima za cilj da postigne sa učenicima;2 • rezultati učenja po stepenu razlaže u specifičan rezultat po razredu; • precizira, bira rezultat /e učenja po kurikularnim/ nastavnim oblastima koji pomažu postizanje rezultat učenja po stepenu;3 • rezultat učenja po kurikularnoj oblasti razlaže u specifične rezultate po razredu;

1 Posebne smjernice o svim glavnim aspektima ovog poglavlja će se odraziti u smejrnicama za nastavne oblasti kao iu priručniku za nastavnike i direktore škola. 2(zapamtite: rezultati po stepenu su izrađeni od države i sprovodi se kroz sve nastavne oblasti ); 3(zapamtite: rezultati učenja za kurikularne / nastavne oblasti su izrađene od države )

• izabere gradivo/e, didaktična sredstva, metodologiju nastave i učenja, kroz kojih ostvaruje određene specifične rezultate kurikularne oblasti po razredu kao i specifični rezultati učenja po razredu; • planira nastavu i učenje, uključujući i vremenski period kada će postići specifične rezultate učenja po razredu tokom školske godine. Nakon realizovanja nastavnih časova, zadatka, poglavlja, analizira se, i procjenjuje se njihova primjena za provjeru rezultata učenja po kurikularne oblasti.

4. Nastava i učenje sa učenikom U centru i sveobuhvatnost

Primjena pristupa nastave i učenja sa učenikom na centru zahtjeva da proces planiranja i organiziranja nastave i učenja se zasniva na lična iskustva učenika, na njihove potencijale, potrebe i interesovanja. Nastava i učenje sa učenikom u centru treba da se zasniva na princip sveobuhvatnosti, koji uzima u obzir i adresira različite stilove učenja, način i brzinu kojom učenici uče, kao i druge aspekte različitosti učenika, uključujući rod, uzrast, kulturu, društveno i ekonomsko poreklo kao i posebnim potrebama učenika, kao po aspektima dopunskog tako i dodatnog učenja. Nastavnici imaju mogućnost da samostalno, oslanjajući se na njihovu stručnost i prethodnih ličnih iskustava učenika, na njihovim interesovanjima i potrebama, izaberu strategije, metode, tehnike nastave i učenja, didaktička sredstva, itd., ali u principu njihov izbor treba da bude usmjeren prema nastavi i učenja sa učenikom u centru i sveobuhvatnost. To znači da nastavnik mora da poštuje principe nastave i učenja sa učenikom na centru, gde:

• učenik je u centru nastave i učenja; • nastavnik tokom rada / aktivnosti učenika, posmatra, pomaže i olakša učenje učenika; • učenik je aktivan učesnik i angažovan/ uključen u aktivnosti koja podstiču učenje i interesovanje

učenika; • teme učenja su relevantne i interesantne za učenike; • učenici se podstiču da postanu odgovorni, nezavisni, odraživi i nastave učenje tokom celog njihovog

života; • nastavnik prati individualne promjene učenika kroz posmatranje i interakcije; • nastavne aktivnosti prilagoditi na osnovu razvojnog nivoa učenika; • nastava i ocjenjivanje se planiraju imajući u vidu individualni razvoj i stilove učenja učenika; • pruža se raznovrsnost mogućnosti učenja i metoda za ocjenjivanje, da se podržavaju razne stilove učenja

učenika; • opažanja i ocjenjivanja učenika se vrši za planiranje dalje nastave.

Važno je da svaki nastavnik bude u stanje da koristi širok spektar nastavnih metoda, uravnotežavajući metodologiju usmjerenju ka učitelju i usmjerenju ka učeniku, prilagođavajući učenicima i rezultatima učenja predviđenim za svaki nastavni čas.

5. Nastava i učenje zasnovano na integrirani pristup Predmeti, budući da su odvojeni jedan od drugog, pružaju mogućnosti da učenici steknu znanja, vještine, fragmentirane (prekinute) stavove. U cilju integracije ovih aspekata, jezgro kurikuluma za predškolske razrede i osnovno obrazovanje, se ostvari kroz integriranih predmeta iz oblasti kurikuluma i kroz učenje zasnovano na integrirani pristup. Nastava i učenje zasnovano na integrirani pristup povezuje specifična gradiva nastavnih predmeta u cilju postizanja rezultata učenja u oblasti nastave i rezultata učenja ključnih stručnosti po stepenima i nivoima. Za ispunjavanja zahtjeve OKK i jezgro kurikuluma za MSKO 1, MONT poziva nastavnike predškolskog i osnovnog obrazovanja da primjene nastavu i učenje zasnovano na integrirani pristup, vršeći:

- povezanost između kurikularnih/nastavnih oblasti, gde posebna nastavna gradiva doprinesu razvoju

ključnih stručnosti; - povezanost između rezultata učenja kurikularnih oblasti sa rezultatima učenja po stepenu i nivou, u

cilju da primjene znanja, vještina, stavova i vrijednosti tako da bude povezano sa konkretnim situacijama iz svakodnevnog života;

- integracija u nastavu i učenju zajedničkih karakteristika predmeta iz odgovarajućih oblasti (na primjer, maternji jezika sa engleskim jezikom) ili zajedničkih karakteristika kurikularnih oblasti (npr. oblast Društvo i životna sredina sa oblasti Prirodnih nauka);

- aktivnosti sa učenicima za razvijanje stručnosti za efikasno i odgovorno pronalaženje i obrađivanje informacija, korišćenje elektronskog učenja, sadašnjih i budućih tehnologija u digitalnoj eri;

- aktivnosti sa učenicima da promovišu perspektivu doživotnog učenja i koji pomažu učenicima da razviju svoje stručnosti kako bi se suočavali sa izazovima i mogućnostima u okviru dešavanja u društvu, u današnjem i budućem društvu i ekonomiji.

6. Nastava i Učenje Zasnovano na Stručnosti OKK promoviše perspektivu zasnovanu na stručnosti u cilju da znanja, vještine i stavove učenika u funkciji postignuća ključnih stručnosti i u cilju ispunjavanja različitih potreba učenika za ispunjavanje zahtjeva kurikuluma i glavnih rezultata učenja po stepenima i nivoima. Nastava i učenje usmjerena i orijentirana na stručnosti, od nastavnika zahtijeva da vrši izbor i organizaciju nastavnih iskustava koje integrišu odgovarajuća znanja sa vrijednostima, stavovima i sposobnostima učenika. Nastava i učenje zasnovano na ključne stručnosti kao osnovu imaju rezultate nastave, koji opisuju ono šta učenik je u stanju da zna, uradi, shvati, procjeni i zauzme stav po uspješnom završetku nekog od stepena kurikuluma. MONT poziva nastavnike, da na osnovu rezultata učenja po oblasti kurikuluma i po stepenu/ nivou, planiraju nastavu i učenje u cilju postizanja predviđenih stručnosti u kurikulumu za odgovarajući nivo obrazovanja, vršeći raspodjelu plana na godišnje, mjesečne i dnevne planove svakog nastavnika. Takođe, MONT poziva nastavnike da sprovedu interaktivnu nastavu i učenje, gde nastavnik manje objašnjava i više pomaže učenicima kako da uče i razvijaju svoje stručnosti učenja. Nastava i učenje zasnovano na stručnosti zahtijeva od nastavnika da izabere strategije, metode, tehnike i različite oblike rada sa učenicima, kao i organizovati iskustva učenja učenika da integrišu relevantna znanja sa vještinama, vrijednostima i stavovima. Nastava i učenje zasnovano na stručnosti su usko povezani sa procesom ocjenjivanja, sa posebnim fokusom na formativno i progresivno ocjenjivanje. Da bi ocjenjivali stručnosti učenika, važno je da svaki nastavnik izabere tehnike i instrumente za ocjenjivanje, koji omogućavaju učenicima da iskažu i pokažu svoje vještine i sposobnosti, a ne samo faktička znanja. Na ovaj način nastavnici dobijaju informacije o kvalitetu nastave i učenja, napretku učenika i razvoj stručnosti.

Postoji nekoliko pristupa i strategija koje omogućavaju da nastava i učenje zasnovano na stručnosti bude uspješno i pomogne razvoj stručnosti učenika, bez obzira na oblast kurikuluma. Vrijedi izdvajati tri od najvažnija pristupa koja podržavaju OKK, tj. i pristup zasnovan na stručnosti:

• Stvaranje prikladne sredine, u učionici i u školi, gde učenici se osjećaju dobrodošli i povezani međusobno, sa nastavnikom i školom; • Obavljanje nastave kroz pristupe i tehnike aktivnog učenja; • Primjena strategija nastave i učenja, rešenja problema i razvoj kritičkog razmišljanja.

5. Diferencirana nastava i učenje Diferencirana nastava i učenje predstavljaju pristup prema kojim se nastava, razvoj kapaciteta svih učenika, se osniva na planiranje, primjenu, kontrolu, podršku i ocjenjivanje. Omogućava poštovanje postojećih razlika između učenicima u razredu što se tiče gradiva kojeg će učiti, didaktički-metodični načinom učenja kao i mjerenja i materijalima koje žele i mogu koristiti tokom nastave. Diferencirana nastava omogućava prilagođavanje vremena i brzine učenja i nastave sa ličnim osobinama svakog učenika. Takođe, vrši se prilagođavanje obima, vrste i stepen težine gradiva, zadataka i dužnosti sa ličnim osobinama svakog učenika. Nastavnik, za uspješno organizovanje i primjenu diferencirane nastave i učenja, treba se osnivati na motivima, sposobnostima i interesovanjima i stilove učenja učenika. Ovo su ključni aspekti na kojima nastavnik treba da zasniva diferenciranu nastavu i učenje. Nastavnici prvog nivoa obrazovanja, za organizaciju i uspješno primjenu diferencirane nastave i učenja moraju da:

• primjenjuju oblike organizovanja nastave, koji promovišu i pomažu razvoj unutrašnje motivacije učenika i mehanizama samokontrole; • efikasno koriste aktivnosti učenika koji promovišu organizovano učenje; • organizuju nastavni proces sa različitim pristupima koji omogućavaju i olakšavaju istraživanje i identifikaciju postojećih iskustava, znanja i stavova učenika koja omogućavaju aktivno učešće učenika za popravljanje eventualnih grešaka, i da podržavaju učenike da reorganizuju svoje faktičko i proceduralne znanje za postizanje stručnosti učenika za učenje; • koriste različite tehnike i oblike zajedničkog učenja u nastavnom procesu; • primjenjuju različite oblike nastave i učenja (nastavnih aktivnosti, rad u grupama, rad u parovima, individualno učenje), koji se fokusiraju na aktivnosti koje razvijaju samopouzdanje, inicijativu, rješavanje problema i kreativnost učenika; • organizuju nastavu i učenje kroz diferencijacije u zadacima, njihovo rješavanje, provjere,ocjenjivanje i stepen pomoći koju daje nastavnik da prilagodi svakom učeniku; • primjene tehnike organizovanja nastave tako da odgovara nekom određenom zadatku/cima pomoću kojeg razvijaju specifične vještine istaknutih učenika; • koriste razne oblike organizovanja učenja za učenike koji zahtijevaju poseban tretman, imaju posebne nastavne potrebe, uključujući i učenike sa poteškoćama u učenju ili sa problematičnim ponašanjem; • organizuju nastavu kroz koje pomažu saradnju i korišćenje oblika organizovanja (npr. sveobuhvatanje) koji promovišu podjednake mogućnosti za učenje, kao u područje saradnje između učenika u aktivnostima unutar učionice i škole, kao i van nje; • koriste različite tehnologije za nastavu, koje pružaju veće mogućnosti za unapređeno organizovanje nastave i učenja kroz kojih proces nastave će biti privlačnija za učenike.

6. Među-nastavna pitanja

Jezgro kurikuluma za predškolski razred i za razrede osnovnog obrazovanja obuhvata prostor za učenje izvan granica predmeta tako da djeca /učenici mogu da uspostave veze između oblasti kurikuluma i različitih drugih oblasti. Interdisciplinarne studije, zasnovane na grupisanje iskustava i rezultata različitih oblasti kurikuluma i među-nastavna pitanja treba da pruže relevantna, izazovna iskustva koja donose zadovoljstvo što se tiče ispunjavanja različitih potreba i zahtjevadjece i mladih. Uspostavljanje veza između oblasti kurikuluma stvara mogućnosti za napredak vještina učenika, za znanje i shvatanje novih koncepata ili za revidiranje i ojačanje koncepata ili vještina iz različitih perspektiva. Takođe, ovaj pristup pomaže da kurikulum bude koherentan i da ima više smisla iz tačke gledišta učenika. Integriranje među-nastavnih pitanja u jezgri kurikuluma za predškolski razred i osnovno obrazovanje se može postići kroz:

- pronalaženja korelacije između predmeta / tema ili nastavnih jedinica u cilju realizacije neka stručnosti sa JK, na primjer, ako je nastavna tema iz oblasti zaštite životne sredine, onda se to povezuje sa jezičkim, književnim pitanjima, ali i sa matematikom, građanskom vaspitanjem itd. Stoga, postoje brojne mogućnosti za pronalaženja preko kojih se postižu neki nastavni ciljevi raznih oblasti kurikuluma; - oblik pojedinačnih projekata ili izbornih predmeta u kojima se nadovezuju, pomogavši jednu drugu sa različitim temama ili oblastima, kao, na primjer, projekti u oblasti građanskog vaspitanja sa uputstvom za karijeru itd., koji takođe pomažu realizaciju posebnih stručnosti.

7. Van-nastavna pitanja To su strukturirane nastavne aktivnosti koje se događaju izvan konteksta formalnih nastavnih oblasti i predmeta, ali pomažu postizanju stručnosti po stepenu kurikuluma i formalnih nivoa obrazovanja. Za svaku moguću aktivnost, nastavnik i škola moraju pripremiti namjeran i orijentiran plan i program, a ne kaotične ili slučajne aktivnosti. U predškolskom i osnovnim razredima, nastava i učenje u različitim oblastima kurikuluma će biti podržana putem organizovanje van - nastavnih aktivnosti za učenike, kao što su:

• Posjete muzejima, posjeta na otvorenoj prirodi i istorijskim mjestima, institucijama, galerijama, pozorištu itd.; • Proslave važnih datuma, događaja, tradicija, uspjeha; • Učešće u donošenju odluka u školi i u drugim oblicima školske demokratije; • Učešće u nastavnim grupama, u slobodnim aktivnostima i udruženjima; • Diskusija sa gostima (tj., liderima u zajednici, roditeljima, predstavnicima lokalnih preduzeća, političarima, ljudima iz medija); • Rad sa projektima koji se fokusiraju na specifične teme i pitanja višedimenzionalnog karaktera koja poklapaju uzrastu učenika; • Izložbe (tj. lijepe umjetnosti, fotografija); • Pomoć zajednici (tj. pomoć ljudima kojima je potrebna pomoć, zaštite životne sredine, jačanje odnosa između generacija); • Školske igre, horovi, novine; • Volonterski rad.

Preporučuje se da svim učenicima omogući da budu uključeni u van nastavnim pitanjima, prema ličnim sklonostima i talentima, da budu dio grupe u raznim aktivnostima: sportskom timova, muzičkim grupama, plesni ansambl, horu, pozorišni ansambl, grupa za pružanje pomoći za zajednicu.

VII Ocjenjivanje– opšta uputstva

Uvod

Svrha ocjenjivanja

Osnovna načela ocjenjivanja

Unutrašnje ocjenjivanje

Spoljašnje ocjenjivanje

1. Uvod Osnovna svrha škole je da promoviše učenje, a ocjenjivanje predstavlja sastavni dio tog procesa. Pošto učenje predstavlja složen proces, onda i ocjenjivanje učenja može smatrati takvim procesom. Ocjenjivanje učenicima obezbjeđuje informacije o nivou savladavanja znanja, a nastavnicima obezbjeđuje informacije koja promovišu kvalitetniju nastavu podučavanje, a takođe pruža povratne informacije obrazovnim ustanovama i svim ostalim interesnim stranama. Vršenje ocjenjivanja se zasniva na svrhu, načelima i vrstama ocjenjivanja. Ocjenjivanje predstavlja najbitniji dio reforme kojoj teži obrazovni sistem Kosova, i kroz nju se procjeni i nivo na kojem se trenutno nalazi obrazovanje i nivo kojem težimo. Uopšte, ocjenjivanje kao proces se sprovodi u funkciji nastavnika/ ocjenjivača, nastave i učenja, tako što učenicima pruža ne samo pismene kriterijume, već i razne modele vrsta ocjenjivanja, kako bi na konkretniji način razumjeli postignuća kojima teže..

2. Svrhe ocjenjivanja Osnovne svrhe ocjenjivanja su sljedeće:

• podrška i pojačanje učenja; • Redovno izvještavanje o pojedinačnom napretku učenika; • Uspješno postizanje stručnosti određenih kurikulumom; • Postavljanje i nadgledanje standarda postignuća za svaki nivo; • Poređenje, certifikovanje i orijentacija učenika za dalje obrazovanje.

3. Osnovna načela ocjenjivanja Ministarstvo obrazovanja, nauke i tehnologije je izradilo nacionalne standarde za ocjenjivanje na nivou škole i Etički kodeks za ocjenjivanje . Ocjenjivanje uvek treba da bude u skladu sa normama/pravilima iz ova dva dokumenta.

• Ocjenjivanje uvek treba da se poziva na ključne stručnosti i rezultate učenja po oblasti kurikuluma, predmetne oblasti, razredu, stepenu i nivou obrazovanja. • Instrumenti za ocjenjivanje uvek treba da budu prilagođeni, zavisno od svrhe ocjenjivanja. • Oblik i vrsta ocjenjivanja, a naročito način na koji se izvještava o rezultatima, uvijek treba da oslikava svrhu ocjenjivanja. • Način vršenja ocjenjivanja uvek treba da bude transparentan i pravedan. • Ocjenjivanje uvek treba da se primjeni sa najvišim etičkim standardima, odgovornosti i polaganja računa.

4. Unutrašnje ocjenjivanje

Unutrašnje ocjenjivanje ili ocjenjivanje na nivou škole uglavnom ima za svrhu podršku i ojačavanje učenja i redovno izvještavanje o pojedinačnom napretku učenika.

Kod unutrašnjeg ocjenjivanja obično se sprovode sljedeće dve vrste ocjenjivanja: • Neprekidno ocjenjivanje; • Konačno ocjenjivanje.

Neprekidno ocjenjivanje Neprekidno ocjenjivanje je ocjenjivanje na nivou razreda, kojim se usmjerava i podržava učenje tokom cele školske godine, dok se na kraju školske godine putem ocjenjivanjaizvještava o napretku učenika.

4. Vidi Administrativne uredbe “Nacionalni standardi za ocjenjivanje na nivou škole” i “Etički kodeks za ocjenjivanje”.

Neprekidno ocjenjivanje od strane nastavnika tokom nastave usredsređuje se na: • Evidentiranje rezultata učenja, cilja učenja i kriterijuma uspjeha; • Podršku za samo - ocjenjivanje i međusobno ocjenjivanje učenika na osnovu kriterijuma uspjeha; • Pružanje povratnih informacija o učinku učenika na osnovu kriterijuma za uspeh; • Evidentiranje i izvještavanje o napretku u dostignućima učenika na osnovu kriterijuma uspjeha.

Neprekidno ocjenjivanje se vrši davanjem brojčanih ocjena (1-5) koje predstavljaju stepen postignuća učenika u usvajanju znanja, vještina i stavova u svladavanju stručnosti. Učenicima treba davati brojčane ocjene u redovnim vremenskim periodima tokom školske godine. Nastavnici će ocijeniti napredak učenika, ne samo na osnovu formalnih testova, već i na osnovu podataka o njihovim dostignućima koje su sakupili tokom nastave, kroz opažanja, upitnika, nastavnih zadataka, eseja, fokus grupa, dosijea, rada na projektima, itd. Oni će izvještavati rezultate koristeći stepene ocjenjivanja koji su predstavljeni u vidu ocjena. Učenici mogu da pokažu nivo postignuća o njihovom učinku, koja su određivana kroz dimenzije znanja, vještina, stavova i vrijednosti koje su usvojili kao u smislu količine, učestalosti, dubine, pomoći, kreativnosti i kvalitetu savladavanja kompetencija.

Ocjena 1 (slab/nedovoljan) određuje nedovoljan učinak tokom izvršavanja zadatog zadatka. Učenik nije postigao minimalni nivo savladavanja stručnosti, i nije postigao dozvoljeni donji prag polaganja predmeta/ predmetne oblasti. Ocjena 2 (dovoljan) određuje dovoljan učinak tokom izvršavanja zadatog zadatka. Učenik ima malo znanja, rijetko se javlja da odgovara, ili to čini sporo i površno i imitira druge. On je postigao minimalni prihvatljivi nivo u savladavanju stručnosti i ispunjavanju dozvoljenog kriterijuma polaganja predmeta/ predmetne oblasti. Ocjena 3 (dobar) određuje dobar učinak tokom izvršavanja datog zadatka. Učenik ima djelimična i površna znanja, ponekad se javlja da odgovara i ima uobičajenu kreativnost. On je postigao srednji nivo u savladavanju stručnosti. Ocjena 4 (vrlo dobar) određuje vrlo dobar učinak tokom izvršavanja datog zadatka. Učenik obično ima kompletna i duboka znanja, brzo se javlja i ima maštovitost, on je postigao veoma visok „poželjni“ nivo u savladavanju stručnosti. Ocjena 5 (odličan) određuje odličan i originalan učinak tokom izvršavanja datog zadatka. Učenik stalno pokazuje opširna i detaljna znanja, automatski se javlja da odgovara ili da uradi zadatak, i kreativan je. On je postigao odličan nivo u savladavanju stručnosti, i istovremeno koristi dodatne materijale i izvore. Tokom procesa ocjenjivanja u okviru predmeta/nastavne oblasti, učenik se ocijenjuje ocjenom, na osnovu svih nivoa znanja koji se zasnivaju na rezultatima učenja za nastavnu oblast/predmet u savladavanju stručnosti.

Konačno ocjenjivanje Konačno ocjenjivanje se vrši na kraju svake školske godine i u njemu se ogleda nivo učenikovog učinka tokom jedne školske godine. Na kraju školske godine učenicima se daje zaključna ocjena. Ta zaključna ocjena će biti u vidu slova (A, B, C, D) koje će predstavljati aritmetički prosjekocjena koje su date prilikom neprekidnog ocjenjivanja tokom školske godine na nivou razreda. Opis zaključne ocjene prema stepenu ocjenjivanja je sljedeći:

Ocjena A (prosjek od 4.5 do 5.00) Ocjena B (prosjek od 3.5 do 4.49)

Ocjena C (prosjek od 2.5 do 3.49) Ocjena D (prosjek od 2.0 do 2.49)

Primjer konačnog ocjenjivanja: neprekidno ocjenjivanje sprovedenog na nivou razreda tokom jedne školske godine za jednog učenika u jednoj od nastavnih oblasti/predmeta je vršeno sa 8 ocjena sa brojčanom vrijednošću (1-5) prema stepenima ocjenjivanja (3, 4, 5, 3, 2, 5, 2, 5). Aritmetički prosjek brojčanih ocjena predstavlja zaključnu ocjenu izvedenu na kraju školske godine:

3+4+5+3+2+5+3+5=30=3.75 =(NotaB)

8 8

Ocjena iz jednog predmeta/predmetne oblasti će biti osnova za izvještavanje učenicima i roditeljima. U školskom izvještaju za roditelje, uz ocjene, nastavnik treba da napiše i kratke komentare o tome šta učenici mogu uraditi kako bi poboljšali svoj uspeh i šta se može uraditi u smislu pružanja dodatne podrške za poboljšanje, kao i podrške za istaknute učenike. Ovaj pristup ocjenjivanju važi za sve nastavne oblasti, kao i za svakog učenika. Učenici koji nisu postigli nivo D (2.00-2.49), nisu postigli obavezan minimum rezultata učenja za nastavnu oblast/predmet za odgovarajući razred. U slučaju da učenik ne postiže obavezan minimum rezultata učenja, u ne više od tri nastavne oblasti/ predmeta, omogućiće se dopunska nastava. Dopunsku nastavu organizuje škola i ona treba da traje ne manje od dve nastavne nedelje i ne manje od dva nastavna časa na dan u odgovarajućoj nastavnoj oblasti/predmetu. Dopunsku nastavu organizuje nastavnik odgovarajuće nastavne oblasti/predmeta. Konačno ocjenjivanje učenika koji su pohađali dopunsku nastavu vrši nastavnik odgovarajuće nastavne oblasti/predmeta u školi. Ukoliko učenik i nakon pohađanja dopunske nastave ne postigne neophodni minimum ishoda učenja, on ima pravo na još jedno konačno ocjenjivanje pre završetka školske godine5.

Završno ocjenjivanje Završno ocjenjivanje na prvom nivou obrazovanja vrši se na kraju prvog stepena (2. razreda) i na kraju drugog stepena (5. razreda). Ovo ocjenjivanje se ne izvodi iz aritmetičkog prosjekaocjena upisanih u dnevnik tokom perioda koji pokriva odgovarajući stepen kurikuluma, već ocjenjivanje učenika se vrši na osnovu spiska rezultata učenja po stepenima kurikuluma određenih jezgrom kurikuluma i svaki rezultat se ocjenjuje brojčanom ocjenom (1-5). Aritmetički prosjek tih ocjena predstavlja završnu ocjenu (A, B, C, D). Primjer završnog ocjenjivanja: Na primjer, jedna predmetna oblast na jednom stepenu ima 1– 12 rezultata učenja i za svaki rezultat učenja učenik dobija jednu brojčanu ocjenu, a aritmetički prosjek svih tih ocjena predstavlja završnu ocjenu

3+4+5+3+4+5+2+5+4+5+4+3=47=3.92=NotaB

12 12 Ovaj pristup ocjenjivanja važi za sve nastavne oblasti i za svakog učenika. Učenici koji ne postignu nivo D (2.00 - 2.49) nastavljaju tekući stepen/razred uz dopunske programe u odgovarajućim oblastima. Nakon sprovođenja dopunskog programa i završnog ocjenjivanja, učenici koji ne postignu nivo D ne prelaze na naredni stepen, odnosno u naredni razred6.

Završna ocjena predstavlja ocjenjivanje sa osnovom u školi u saradnji sa opštinskim nadležnim

5. Uređuje se Administrativnom uredbom 6. Uređuje se Administrativnom uredbo

organima, sa kojima planiraju mjere kako bi se obezbijedio neophodan nivo savladavanja ključnih stručnosti od strane svih učenika. Kako bi ocijenio rezultate učenja za stepen kurikuluma, nastavnik treba da razloži svaki rezultat na pet nivoa postignuća, kako bi mogao da tačno procjeni postignuće svakog učenika u savladavanju svakog ishoda učenja. Zatim, u zavisnosti od nivo postignuća za svaki rezultat učenja, planira dodatne aktivnosti za učenika koji je zaostao u postizanju određenog ishoda učenja i da planira dodatne aktivnosti za učenika koji je postigao sve nivoe postignuća za određeni rezultat učenja. U đačku knjižicu i u svjedočanstvo o završenom prvom nivou obrazovanja upisuju se samo završne ocjene oblasti kurikuluma.

5.Spoljašnja ocjenjivanja Spoljašnje ocjenjivanje postignuća učenika se organizuje od centralnog stručnog organa obrazovanja u cilju provjere stanja i nivoa kvaliteta obrazovanja i ocjenjivanja na nivou škole, zajednice ili države. Osnovne svrhe spoljašnjeg ocjenjivanja su sljedeće:

•Klasifikacija učenika i orijentacija za dalje obrazovanje •Ovjeravanje pojedinca za postizanje stručnosti prema ciljevima kurikuluma. •Nadgledanje obrazovnog sistema i izvještavanje o poređenju i napretku u dostignućima učenika, škola i opština na nivou zemlje, i davanje preporuka za sve interesovane strane (izrađivači politika i donosioci odluka koji imaju uticaja na poboljšanje sistema obrazovanja).

Ovjeravanje savladavanja stručnosti se vrši kroz nacionalnu procjenu koja se priprema pod nadzorom centralnog stručnog organa ovlašćenog od strane MONT-a. Nacionalna procjena se sprovodi na kraju drugog preduniverzitetskog obrazovanja (na kraju 9. razreda) ili na kraju stepena/razreda, u zavisnosti od interesa obrazovnih politika. Ove procjene su standardizovane i uglavnom su usredsređene na mjerenju nivoa postignuća u savladavanju ključnih stručnosti. Zahtjevi (pitanja) na ispitu treba da procjene jedan niz detaljnih i sveobuhvatnih i uravnoteženih stručnosti iz kurikuluma i glavnih rezultata učenja. Pravila i postupci za ove procjene određeni su odgovarajućim zakonima i administrativnim uredbama7.Nadgledanje napretka kroz proces spoljašnjeg ocjenjivanja se vrši i od strane MONT-a, kroz centralni stručni organ. Okvir kurikuluma, pored spoljašnjeg ocjenjivanja, omogućuje školama i opštinskim vlastima organizovanje spoljašnjih procjena na nivou opštine na kraju stepena kurikuluma, tj. Na kraju 2. razreda. Ova vrsta procjene se organizuje s ciljem da se:

• procjeni rad škola u pružanju podrške učenicima u savladavanju ključnih stručnosti; • poveća odgovornost nastavnika, škola i opština; • obezbedi savladavanje ključnih stručnosti od strane svih učenika;

Ova vrsta procjene će školama, roditeljima, zajednici i opštinskim vlastima obezbjediti povratne informacije o kvalitetu obrazovnih usluga. Rezultati se zapisuju u dosije učenika8.

7.Uređuje se Administrativnom uredbom. 8. Uređuje se Administrativnom uredbom.

Primjer

- Stručnost izražavanja i komunikacije – Efektivni komunikator - Rezultat učenja broj 1 za treći stepen (III): Čita naglas novi tekst od najmanje pola strane u kojem se radi o jednoj temi koja odgovara njegovom uzrastu

Nivo POSTIGNUĆA učenika Vrsta podrške za učenike

1

2

3

4 5 Podrška za poboljšanje

Načini Podrška za nadarene

Načini

Učenik započinje zadatak bez kratkog pogleda na tekst; on / ona ima problema sa artikuliranjem slova i čitanjem riječi uopšte ,povezivanje riječi u rečenice, itd

Učenik započinje zadatak bez kratkog pogleda na tekst; on / ona ima problema sa artikuliranjem slova i čitanjem nekih riječi ima poteškoća uopšte u tečnom čitanju rečenica

Student započinje zadatak gledajući bacajući brzi pogled na tekst: on / ona artikuliše dobro slova, riječi vezuje u rečenicu, međutim ima nekoliko problema sa tečnim čitanjem.

Student započinje zadatak gledajući bacajući brzi pogled na tekst: on / ona artikuliše vrlo dobro slova , riječi vezuje u odgovarajuću rečenicu, međutim ne čita dovoljno tečno.

Učenik započinje zadatak, pogledavši kratko tekst; on / ona artikuliše vrlo dobro slova, riječi vezuje u potpunosti u odgovarajuće rečenice; ton, brzina, naglasak su na svom mjestu, čita veoma tečno.

Učitelj odlučuje o tome kako će podržavati učenika, u kojoj aktivnosti ili kakvu će dopunsku aktivnost razviti

Kakve metode da primjeni, imajući u vidu stil učenja učenika

Učitelj odlučuje o tome kako će podržavati učenika, u kojoj aktivnosti ili kakvu će dopunsku aktivnost razviti

Kakve metode da primjeni, imajući u vidu stil učenja učenika

KONCEPTI OBJAŠNJENJE EKVIVALENTNI POJMOVI (engleski, albanski, srpski)

T (

Odgovornost Koncept etičkog upravljanja (uključujuci etičko upravljanje škole) koja se zasniva na prepoznavanju i preuzimanje odgovornosti za odluke, postupke i njihove posljedice i povezano je sa očekivanjima za davanje odgovornosti zainteresovanim stranama.

Veštački jezik Jedan izmišljeni jezik, zasnovan na nekoliko opisanih pravila i razvijen za jedan određeni cilj, kako za međunarodnu komunikaciju, tako i za program kompjutera.

N.pr. Esperanto, Pascal itd. P

Ocjenjivanje Procesi prikupljanja informacija i donošenja suda u vezi sa postignućima ili učinkom učenika.

Ocjenjivanje za učenje

Ima za cilj da podrži učenike u postizanju ključne kompetencije, pokazujući gde su u smislu predviđenih rezultata nastave. Zasniva se osvješćivanju učenika kako bi postali učesnici u određivanju nastavnih rezultata, kriterijuma kvaliteta i ličnih pokazatelja uspješnosti. Učenici uče šta treba da urade kako bi postigli one utvrđene nastavne rezultate i kako da stignu do njih.

Formativno ocjenivanje V

Ocjenjivanje učenja

Prikupljanje važećih, povjerljivih i uporedivih dokaza za ocjenjivanje učenika u učenju(tj. njihovo ostvarenje u različitim oblastima kurikuluma/nastavnih predmeta i posjedovanju glavnih kompetencija) .

Konačno ocjenjivanje V

Metodolgija ocjenjivanja

Strategije i aktivnosti se sprovode , obično, od strane nastavnika (unutrašnjaocjenjivanje) ili specijalizovanih agencija (spoljno ocjenjivanje ) za mjerenje dostignuća i učinka učenika

Stavovi Unutrašnje pozicioniranje prema ljudima, činjenicama, pojavama, radnjama, vjerovanjima i situacijama; spremnost za djelovanje

Odredbe D

Osnovno obrazovanje

Godine školovanja koje se smatraju neophodnima, kako bi učenik postigao minimalne standarde za ključne kompetencije.

Obično pokriva obavezno obrazovanje

Z d

Blok nastava Fleksibilan način određivanja nastavnih časova, definišući kompaktnije vremenske periode za predmete/jedinice (n.pr. nastava jednog predmeta tokom jednog semestra od šest nedelja umjestonedjeljnih časova raspodjeljenih tokom cele školske godine)

Riječnik nastavnih pojmova9

a. Pojmovi koji nisu od značaja za nastavnika , mogu se izostaviti .

120

Noseći (glavni) predmet

Jedan predmet, koji, zasnivajući se na sopstvenom djelokrugu i strukturi više doprinosi postizanju određenih ciljeva nastave i omogućuje razvoj određenih kompetencija učenika (npr. Obrazovanje za rad i tehnologiju; lični razvoj; sposobnosti za život; sociološke studije).

Prijateljsko okruženje za djecu

Ambijenti za učenje koji su prijateljski, zasnovani na pravima, uključivanju, zdravi i zaštitnički za svu djecu. Oni takođe uključuju snažne odnose između porodica/zajednice i škole.

Vidi koncept UNICEF-a za škole i prijateljske obrazovne sisteme za djecu i zasnovane na pravima.

Ocjenjivanje sa bazom u razredu/Ocjenjivanje od nastavnika

Ocjenjivanje koje izvršava redovno od nastavnika u razredu kao dio njihovog učenja i strategija učenja, pruža informacije u odnosu na postignuća učenika i problema u učenju.

Kod Kod je pravilo za pretvaranje jednog djela informacije (na primjer, jedno slovo, jedna riječ, fraza ili gest) u obliku ili drugo predstavljanje (jednog znaka u jedan drugi znak), nije neophodno da je iste vrste. U komunikaciji i izradi informacije, kod je proces putem kojeg se informacija iz jednog izvora pretvara u simbole za komunikaciju. Dekodiranje je obrnut proces, pretvaranje ovih informacija u obliku koda ponovo za razumljivu informaciju od primaoca.

Ovim se obuhvata: -Lingvistički kod (kada se informacija izražava kroz različita lingvistička sredstva -zvukovi, riječi, slova, rečenica itd -Umjetnički Kod(boja, oblik slike/dizajn/arhitektura/; glas -ton za muziku; pokreti, plesni pokreti; jezik – pokreti -mimika za dramu itd

Komunikacija Komunikacija je aktivnost prenošenja potpuno razumljive informacije. Komunikacija zahtjeva jednog pošiljaoca, poruku i primaoca, iako primaoc ne mora da bude prisutan ili da bude upoznat sa namjerama pošiljaoca da komunicira sa njim u periodu komunikacije; ovakva komunikacija može da se desi i na velikim rastojanjima, kako u vremenu, tako i u

Komunikacija zahtjeva da ugovorene strane zajednički podele jednu zajedničku oblast komunikacije, tj. Jedan kontekst. Proces komunikacije je potpun u slučaju kada je primaoc razumio poruku pošiljaoca.

Zajednice praktičnog interesa

Zajednice praktičnog interes, prema antropologu Jean Lave i Etienne Wenger, su grupa ljudi koji imaju zajedničke interese, zanate i/ili profesije. Grupa može da se razvije prirodno zbog zajedničkog interesa članova u određenoj oblasti ili domenu, ili se može tačnije stvoriti sa ciljem za sticanje znanja koje se tiču njihove oblasti.

Zajednice praktike se dešava putem procesa razmjene informacije i iskustava sa grupom, gde članovi uče jedni od drugih i imaju mogućnost ličnog i profesionalnog razvoja (Lave&Wenger 1991). Zajednice praktičnog interesa mogu postojati virtualno, kroz grupa za diskutovanje i drugih informativnih grupa, ili u realnom životu, u kuhinji tokom posla, na terenu, na podu fabrike ili negdje u okruženju.

121

Stručnost Opsežne sposobnosti za sprovođenje znanja, vještina, stavova, navika, vrijednosti i emocija na nezavisan, praktičan i značajan način.

Kompetencija/Vještine (ponekad se kompetencije izjednačavaju sa ‘’vještinama’’, posebno u izrazima kao što su “vještine za život”).Međutim, prema jednoj naj odogovarajućoj definiciji kompetenciji, vještine se smatraju njihovim sastavnim djelom, zajedno sa znanjima, vrijednostima i stavovima (kompetencije takođe uključuju navike, modele mišljenja, ponašanje)

Obavezno obrazovanje

Trajanje školovanja koje se smatra obaveznim na osnovu zakona i (obično) je besplatno za učenike i njihove porodice. Sastav ‘Obaveznog obrazovanja’ na Kosovu obuhvata osnovno obrazovanje, niže srednje i visoko srednje (MSKO 1, 2 i 3).

Period kontaktiranja

Vrijeme koje se određuje sistematsku interakciju između nastavnika i učenika u okviru jednog predmeta, nastavne jedinice/nastave.

Konstruktivni pristupi

Filozofija i praksa koja se inspiriše iz različitih konstruktivističkih teorija učenja i razvoja koja naglašava da se učenje gradi kroz kulturu, kroz individualno i društveno iskustvo, kao i interakciju i kontekstima. Prema konstruktivnim teorijama, učenje bi trebalo da bude smisleno (da ima smisla) za učenika kako bi bio efikasan.

Jezgro kurikuluma

Zajednički zahtjevi za sve učenike u aspektu glavnih kompetencija, zajedničkih predmeta i opšte orijentacije.

Povezana međukurikularna pitanja

Važan sadržaj kurikuluma koji se ne odnosi isključivo na samo jedan nastavni predmet ili oblast kurikuluma, već onaj koji se uči u nekoliko predmeta. Uobičajeni primjeri su vaspitanje za mir, prava čovjeka i građansko vaspitanje, rodna pitanja, vještine u komunikaciji i međukulturološko vaspitanje.

Povezane teme

122

Kurikularno Cjelovitost nastavnih oblasti, predmeta i među kurikularnih pitanja koja se nalaze u obrazovnom sistemu. Koncept se obično koristi kako bi podrazumjevao ‘’formalni ‘’ kurikulum ili ‘’predviđeni’’ (propisani), ali može da obuhvati i ‘’predviđeni’’ kurikulum ili ‘’skriveni’’. Takođe uočavaju se razlike između ‘’predviđenog’’kurikuluma (službenog), ‘’sprovedenog’’, ‘’interaktivnog’’(koji dolazi kao rezultat interakcije u razredu) i ‘’efektivnog kurikuluma’’ (ono što i stvarno uče učenici).

Kurikulumi

Okvir kurikuluma Broj politika, propisa, smjernica ili uputstava koja su od suštinskog značaja za razvoj i implementaciju kurikuluma koji usmjerava razvoj nastavnih programa i drugih dokumenata kurikuluma. Uzimajući statut kurikuluma stubom obrazovnog sistema, okviri kurikuluma se obično vide kao "ustav " pred univerzitetskog obrazovnog sistema. Okviri kurikuluma se mogu izraditi za ceo sistem, za odvojene faze (kao što su osnovno obrazovanje) i / ili za određene oblasti i pitanja kurikuluma( kao što je okvir za integraciju pitanja vezanih za kurikulum).

Integrisanje Kurikuluma

Proces kombinovanja /izražavanjasadržaja nastave i predmeta u cilju promoviranja holističkog i inkluzivnog obrazovanja. Ovo dovodi do smanjenja broja diskretnih predmeta i obično se sprovodi u osnovnom i nižem srednjem obrazovanju.

Politike Kurikuluma

Formalne odluke, od strane vlade ili obrazovnih vlasti koje imaju direktan ili važan uticaj u razvoju kurikuluma. Ove odluke su obično dokumentovane u zvaničnim vladinim dokumentima.

Struktura Kurikuluma

Način na koji je organizovan kurikulum u svakom sistemu, uključujući nastavne predmete i planove kurikuluma i kada oni treba da se "model" po kome oni treba da se uče. Kurikulum se može sastojati, na primjer, od glavnog i opcionog kurikuluma, koji se uči sa nekim razlikama između različitih razreda.

Sistem Kurikuluma

Cjelovitost odredbi kurikuluma i dokumenata kroz koje se daju instrukcije nastavnicima i drugim stranama u vezi sa njim da zašto, šta , kako i koliko dobro učenici moraju da uče. Sistem kurikuluma se obično sastoji od obrazovnih zakona, okvira kurikuluma, predmetnih kurikuluma, standarda ocjenjivanja , udžbenika i drugih nastavnih materijala.

123

Dijagnostičko ocjenjivanje

Ocjenjivanje koje se obično realizuje na početku procesa učenja i fokusirano je na identifikovanje prednosti i slabosti učenika i koje treba uzeti u obzir u podršci učenicima za prevazilaženje različitih problema u učenju.

Diferencirana nastava

Diferencirana nastava znači stvaranje višestrukih programa, tako da učenici sa različitim sposobnostima, interesovanjima ili potrebama učenja doživljavaju na jednak način potrebne puteve za usvajanje, korišćenje, razvijanje i predstavljanje svakodnevnog nastavnog procesa. Omogućava učenicima da preuzmu veću odgovornost i vlasništvo nad sopstvenim učenjem i pruža mogućnosti za nastavu sa drugom i zajedničko praćenje nastave.

Efektivni Kurikulum

Ono što učenici zaista uče u pogledu znanja, stavova i vještina..

Ostvareni Kurikulum

Elektronsko učenje

Učenje zasnovan na upotrebi nove tehnologije informacija i komunikacije u cilju promoviranja pristupa informacijama, kao i efikasno i odgovorno korišćenje u kontekstu njihovih (običnih) aktivnosti na distanci i u mreži.

Izborni kurikulum Nastavna oblast/predmeti koje učenik može da izabere u skladu sa svojim interesima, talentima i potrebama.

Preduzetničko vaspitanje

U užem smislu: priprema učenika i mladih za preuzimanje preduzetničkih uloga u ekonomiji, tj. Da stvaraju sopstvene biznise/preduzeća. U širem smislu: oprema djeca i mladi sa preduzetničkim vještinama kao što su inicijativa, rukovođenje, menadžerske i organizacione vještine.

Proširena nastava i vrijeme za učenje

Dodjela što većeg vremena za nastavu i praćenje nastave za sticanje određenih znanja, vještina i stavova u cilju podsticanja dubokog i održivog učenja.

Izražavanje Izražavanje može da se odnosi na simboličko izražavanje: izražavanje (jezik), izražavanje mišljenja komunikacijom preko jezika ; izražavanje (matematika), razrađena kombinacija simbola koji su dobro formirani u skladu sa važećim pravilima ; izražavanje (programiranje), instrukcija za izvršavanje nečega što c e vratiti vrijednost, izražavanje (kroz umjetnost) (muziku) koje obilježava muzičku dinamiku.

Tjelesno izražavanje: Emocionalna izražavanja, verbalna i neverbalna ponašanja koje iskazuju osećanje; izrazi lica, pokreti lica koji prenose emocije; genetsko izražavanje, obrada u kojoj se informacija iz gena koristi u bio –kemiji;umjetničko izražavanje (ples, drama, mimika, itd.)

124

Spoljno ocjenjivanje

Ocjenjivanje koje sprovode vanškolske agencije na osnovu postupaka i instrumenata koje nudi vanškolska agencija (tj. spoljni ispiti; ispiti koje pružaju specijalizovane agencije za ocjenjivanje). Treba da se zasniva na standardima (nacionalnim) ocjenjivanja kako bi se subjektivnosti u ocjenjivanju se svelo na minimum.

Ekstra kurikularne aktivnosti

Strukturiranje nastavne aktivnosti koje se javljaju izvan konteksta formalnih nastavnih predmeta I oblasti. U nekim sistemima, one mogu uključivati radno iskustvo ili organizovani sport.

Formalni kurikulum

Nastavne mogućnosti i iskustva koja se nude učenicima u kontekstu formalnog obrazovanja. Formalni Kurikulum služi kao osnova za dobijanje certifikata i izdavanje društveno prihvatljivih

Predviđeni/službeni/obavezni kurikulum

Formalno obrazovanje

Obrazovni sistem strukturiran na hijerarhijski način i sa hronološkim razredima, koji počinje sa osnovnom školom do univerziteta, uključujući, pored opštih akademskih studija, razne specijalizovane programe i institucije za tehničku i stručno obuku sa punim radnim vremenom. Rezultati i kvalifikacije stečene u formalnom obrazovanju priznaju se od strane društva kroz

Formativno ocjenjivanje

Ocjenjivanje se zasniva pre svega u razredu i sprovodi ga nastavnik u cilju podrške učenika da napreduju u učenju tokom jednog određenog vremenskog perioda. Učenje vidi kao proces, a ne samo kao rezultat (vidjetiocjenjivanje za učenje sa kojim je povezano)

Opšte obrazovanje (škole)

Postizanje i razvoj od učenika uopštenog širokog spektra znanja, vještina i stavova koji se odnose na akademske predmete / nastavu, kao i na rad i život učenika.

Skriveni kurikulum

Vjerovanja, stavovi i vještine koje učenici imaju ili razvijaju kroz svoja lična iskustva. Skriveni Kurikulum može ili ne može biti u skladu sa zvaničnim/obaveznim kurikulumom.

Holističko i svestrano učenje

Učenje koje integriše akademske aspekte razvoja učenika, vršeći napore za tretiranje pojava kao cjeline, naglašavajući povezanost prirodnih, društvenih i ličnih dimenzija i procesa.

Vidjeti “Integrisana nastava”

125

Holistički razvoj Harmonizovani napredak/razvoj svih dimenzija, tj. Intelektualnih, emocionalnih i motoričkih aspekata.

Pristup za razvoj ’’osobe u potpunosti’’

Okruženje za holističko učenje

Organizacija u određivanju učenja koja poziva učenike da istovremeno upotrebe svoje intelektualne, emocionalne i motoričke vještine.

Sveobuhvatno obrazovanje

Sveobuhvatno obrazovanje pokušava da tretira potrebu za učenje sve djece sa posebnim fokusom na onu koja su ugrožena od marginalizacije i isključivanja. Ono podrazumijeva da su svi učenici-sa ili bez invaliditetom-u stanju da uče zajedno kroz pristup u zajedničkim predškolskim, školskim i obrazovnim sredinama u zajednici sa odgovarjućom mrežom uporednih usluga.

Neformalno obrazovanje

Sticanje i razvijanje znanja, vještina i stavova izvan formalnih školskih sredina ili neformalnih tokom svakodnevnih iskustava i u nedostatku predviđenog sistematskog nastavnog procesa.

Informativna i tehnologija i komunikacija(ITK)

Novi instrumenti i procesi za pristup i obradu informacija, kao i za komunikaciju, oslanjajući se na elektronska sredstva kao što su kompjuteri, TV, internet, ili druga digitalna oprema.

Integrirana nastava i učenje

Učenje koje se odražava i iznosi na vidjelo veze i povezanosti u pojedinačnom i društvenom životu (aktivnosti ljudi), prirodi i znanju.

Holističko i svestrano učenje

Interaktivni razredi

Sredina za učenje na nivou razreda, zasnovana na neprekidnoj razmjeni između nastavnika i učenika u pogledu aktivnosti zasnovanih na istraživanjima, rješavanju problema i konkretnog rada.

Interaktivna nastava i učenje

Filzofija i praksa za uključivanje učenika za određivanje i nadogradnju njihovog nastavnog iskustva, interesovanja, prethodnog znanja i konteksta.

Glavne stručnosti

Stručnosti koju obrazovni i sistem obuke smatra kao važnom u učenju svakog učenika i važnih doprinosioca u životu svakoga člana društva. Glavne kompetencije koje su najbliže ’’Osnovnom obrazovanju’’ mogu biti poznate i kao ’’osnovne kompetencije’’.

Generičke, poprečne i sveobuhvatne kompetencije

126

Glavni stepen kurikuluma

Određene faze kroz koje se realizuje kurikulum putem različitih nivoa i razreda obrazovanja. Periodi koji pokrivaju zajedničke karakteristike u pogledu razvoja djeteta, zahtjeva kurikuluma i pristupa nastavi i praćenju nastave za razvoj učenika i njihovog napretku u učenju. U okviru kurikuluma Kosova, ključne faze su određene na nivoima obrazovanja kako bi se obezbjedila: • Veća transparentnost i preciznost u izražavanju obrazovnih ciljeva i zadataka; • mogućnosti za konkretna uputstva za organizovanje rada škole sa akcentom na specifične metode, rezultate učenja i sredstava za ocjenjivanje; • mogućnosti za pružanje novih izazova u odnosu na razvoj učenika i specifičnih ciljeva svakog ključnog stepena kurikuluma.

Znanje Koncepti i činjenične informacije (podaci), kao i odnosi između njih (npr. , struktura i obrasci) u vezi sa prirodnom i vještačkom sredinom, ljudima i društvom,kulturom i privredom i našim pogledima na svijet, ljude i društvo. Deklarativno znanja izdvaja znanje u vezi "šta", dok proceduralno znanje izdvaja znanja u vezi sa ’’kako’’.

Privreda i društvo znanja

Društvo i privreda u kojoj znanje postaje glavni izvor razvoja i napretka (posebno putem interneta, elektronskog učenja i posredničkih procesa elektronske opreme)

Kurikularna oblast

Široka nastavna kategorija koja grupiše predmete koje imaju zajedničke ciljeve i zadatke za sticanje znanja, vještina,vrijednosti i stavova. Unija predmeta u jednoj određenoj nastavnoj oblasti uzima u obzir njihov specifičan doprinos razvoju učenika, u skladu sa opštim i specifičnim ciljevima obrazovnog procesa u školama. Takođe uzima u obzir mogućnost interdisciplinarnog i multidisciplinarnog pristupa i ostvarivanje međukurikularnih ciljeva.

Kurikularna oblast

Jezik Jezik može da se odnosi ili na specifične sposobnosti čovjeka za usvajanje i upotrebu složenih sistema komunikacije, ili specifičnog izražavanja jednog takvog složenog sistema komunikacije. Naučno izučavanje svakog aspekta jezika, naziva se lingvistika.

Oko 3000-6000 jezika koje ljudi danas govore predstavljaju najznačajniji primjer, ali se prirodni jezici mogu zasnivati i na vizuelnom stimulansu, a ne samo na onom audio, na primjer jezik znakova i pisani jezik. Kodovi i druge vrste vještačkih sistema, izrađenih na takav način da se koriste za programiranje kompjutera, takođe se mogu nazivati jezicima.

127

Perspektiva sa učenikom u centru pažnje

Filozofija i praksa organizovanja nastave, učenja i ocjenjivanja iz perspektive potreba, interesovanja i sposobnosti učenika.

Učenje Proces sticanja, apsorpcije i razvoja novih znanja, vještina, vrijednosti i stavova je integriran u prethodno postojećim strukturama, a takođe je baza za sticanje novih.

Nastavni sadržaj Teme, uvjerenja, stavovi , koncepti i činjenice , često grupisane u okviru predmeta ili oblasti kurikuluma pod znanjem, vještinama, vrijednostima i stavovima koji se očekuje da c e predstavljati osnovu nastave i

Sadržaj

Nastavno iskustvo

Situacije i procesi kroz koje učenici stiču/razvijaju znanje, vještine, vrijednosti i stavove

Nastavne mogućnosti

Situacije i procesi koji imaju mogućnosti za podsticanje učenja kod učenika.

Rezultati učenja

Izjave koje opisuju šta učenici treba da znaju, vjeruju, procjenjuju i šta su u stanju da urade. Rezultati su izraženi u okviru kurikuluma u nizu domena, uključujući znanja, razumjevanja, vještina i sposobnosti, vrijednosti i stavova.

Rezultati Nastavni Rezultati Kompetencije učenika Rezultati učenika- Postignuća učenika

Izvor učenja Preporuka i podrška za učenje učenika, uključujući i udžbenike, nastavne softvere, pribor za eksperimente, atlase, rječnike, vježbanke, itd.

Doživotno učenje

Obezbjeđivanje neophodnih kompetencija za uspješne učenike tokom čitavog života.

Životne vještine Vještine koje pružaju učenicima kapacitete za preuzimanje zadataka ili procesa povezanih sa njihovim svakodnevnim životom.

Niže srednje obrazovanje

Prvi ciklus srednjeg obrazovanja (četvorogodišnji na Kosovu) (MSKO 2).

Učenje sa značenjem

Za razliku od učenja napamet, vodi ka razvoju konceptualnih mreža (tj. konceptualnih mapi) koji se mogu primjeniti u različitim situacijama i koje omogućavaju kreativnost i rješavanje problema. U odnosu na konstruktivistički pogled, takođe se odnosi na učenje koje ima smisla za studente (tj., u vezi je sa njihovim ličnim iskustvima i orijentirano je na praktičan i konkretan rad ) .

Višeslojni koncept identiteta

Razumijevanje identiteta kao složenog rezultata i prethodno utvrđenih faktora i faktora razvoja usljed izloženosti i učešća pojedinaca i grupa različitih kultura u kontekstu aktuelnih fenomena globalizacije.

128

Višestruka inteligencija

Uticajna savremena teorija koja ima veze sa inteligencijom i ličnosti ( H. Gardner ), koja ističe da se specifične inteligencije mogu detektovati u mozgu, umjesto jedne opšte ili generičke inteligencije, obično definisane kao sposobnost za efikasno rješavanje problema. Ona je imala važne posljedice u razvoju i implementaciji kurikuluma, posebno kroz koncept pristupa djetetu ili učenik u centru i modela razvoja i "cele ličnosti " u procesu učenja i razvoja. Do danas su identifikovana osam višestrukih inteligencija: lingvistička, matematičko logičko, prostorna, tjelesno kinestetička, muzička, međupersonalna, intrapersonalna, prirodna. Među tih osam inteligencija, kao dodatak se spominje egzistencijalna / duhovna / moralna inteligencija.

Višestruka inteligencija

Prirodni jezik U filozofiji jezika, prirodni jezik (ili običan jezik) je svaki jezik koji nastaje nenamjerno kao posljedica urođenih sposobnosti za jezik koji je u posjedu ljudskog intelekta. Prirodni jezik se koristi za komunikaciju i razgovor, obilježen je znacima ili pismom. Prirodni jezik se razlikuje od izgrađenih jezika, kao što su programski jezici računara ili " jezika" u proučavanju formalne logike, posebno matematičke logike.

Prirodni jezik

Neformalno obrazovanje

Svaka organizovana i stabilna aktivnost koja se ne podudara sa definicijom formalnog obrazovanja. Dakle, neformalno obrazovanje može biti održano i unutar i van institucija -obrazovanja i služi osobama svih životnih dobi. Može da uključi obrazovne programe koji tretiraju pismenost odraslih, osnovno obrazovanje za djecu koja su napustila školu, životne vještine, vještine za rad i opštu kulturu. Programi neformalnog obrazovanja ne prate obavezno ’’stepenovani’’ sistem i mogu biti drugačiji u trajanju i može ili ne može biti odobren certifikat za postignuti uspeh u učenju.

Izborni kurikulum Izborni dio kurikuluma koji predstavlja predmete i aktivnosti kurikuluma uspostavljene na nivou škole.

Međusobno ocjenjivanjeučen

Ocjenjivanje od strane učenika rada ostalih učenika (može da je formativno i konačno)

Međusobno obrazovanje učenika

Procesi učenja zasnovani na razmjeni informacija, znanja i iskustava između drugova na kojima djeluju kao glavne osobe za olakšavanje učenja i ili/mentori.

Međusobna nastava učenika

Praksa u kojoj učenici preuzimaju ulogu nastavnika u školskom okruženju sa ciljem dijeljenja svojih znanja i vještine sa ostalim učenicima.

129

Predvidljivo ocjenjivanje

Ocjenjivanje ima za cilj da predvidi neuspjehe i potencijalne uspjehe u razvoju učenika, kako bi se sugerirali efikasni programi za njihov napredak, kao i dodatne potrebne aktivnosti u slučaju nedostataka (očekivanih) u učenju.

Osnovno obrazovanje

Na Kosovu, period ili prvi ciklus obrazovanja u trajanju od pet godina, uključujući i predškolski razred (MSKO 1).

Aktivnosti za poboljšanje

Nastavne mogućnosti i iskustva koja se pružaju u cilju obezbjeđivanja pomoći studentima da efikasno prevaziđu teškoće u učenju.

Školska autonomija

Autonomija data školama u smislu upravljanja finansijskim sredstvima (sa javnim i privatnim financiranjem), upravljanje ljudskim resursima (direktori škola, nastavno i nenastavno osoblje) i donošenje odluka u školama, kao i realizovanog sistema ocjenjivanja (odgovornost) škola u odnosu na ovu autonomiju.

Kurikulum sa bazom u školi (ili sa bazom u instituciji)

Dio kurikuluma koji se uspostavlja na nivou škole (ili institucije)

Srednja škola Faza ili drugi ciklus školovanja, podijeljena na dve faze- niži i viši ciklus. (MSKO 2 i 3).

Selektivno ocjenjivanje

Samoocjenjivanje učenika sopstvenih postignuća i problema u učenju. Kao u slučaju ocjenjivanja drug druga, koje se zasniva na intelektualnim vještinama visokog nivoa koje koriste učenici za ocjenjivanje sopstvenih učenja u aspektu procesa i rezultata.

Samoocjenjivanje Samoocjenjivanje učenika sopstvenih postignuća i problema u učenju. Kao u slučaju ocjenjivanja drug druga, koje se zasniva na intelektualnim vještinama visokog nivoa koje koriste učenici za ocjenjivanje sopstvenih učenja u aspektu procesa i rezultata.

Učenje zasnovano na usluzi

Učenje koje se dešava kao rezultat angažovanja učenika u pružanju neke organizovane uloge, obično u lokalnoj zajednici ili šire.

Učenje zasnovano na usluzi u zajednici.

Znak Znak je nešto što podrazumijeva vezu između sebe i svog objekta. Prirodni znak nosi odnos razloga svog objekta svog cilja - na primjer, munja, grom su znaci oluje. Konvencionalni znak je izrađen u dogovoru, kao što tačka označava kraj rečenice.

Ovo je kontrast sa simbolom koji stoji za nešto drugo, kao što zastava može da bude simbol jednog naroda. Način kojim znak podrazumijeva nešto, zove se seimiosis, koja se obrađuje u semiotici i jezičkoj filozofiji. Znak ima jedan (a) oblik i jedno (b) značenje.

130

Simboli Simbol je realnost koja predstavlja ideju, fizički subjekat ili proces, ali se razlikuje od njega. Svrha simbola je da iskazuje značenje određenog sintetičkog oblika - drugačijeg od saopštene realnosti. Na primjer, crveni oktogon, može da simbolizuje značenje "STOP". Na karti, slika jednog šatora simbolizuje kamping naselje. Cifre su simboli za brojeve. Lična imena su simboli individualne prezentacije.

Npr. Matematički simboli, ikone kompjutera, nacionalni simboli (zastava, himna itd), vjerski simboli(krst, polumjesec, itd.), imena itd.

Vještine Vještina za sprovođenje znanja za izvršavanje posebnih zadataka na osnovu održivog standarda (operacionalna/proceduralna dimenzija znanja).

Spiralni kurikulum

Model razvoja kurikuluma koji uključuje periodično ponavljanje znanja, vještina i stavova u vezi sa oblastima kurikuluma/predmeta u kontekstu novih iskustava učenja, većih i kompleksnijih. Služi konsolidovanju prethodnog učenja i dubljeg razrađivanja različitog nastavnog sadržaja.

Spiralni rast kurikuluma/učenja

Standard 1. Odluka, zahtjev ili pravilo za koje se očekuje sprovođenje ili primjenjivanje (na primjer, ’’standardi kvaliteta-kurikuluma’’), Standardi kurikuluma (kvaliteta) se odnose na nastavni sadržaj (standardi sadržaja), procesima (standardi procesa), rezultate (standarde rezultata), i sredine (standardi sredine). 2. Nivo postignuća ili uspjeha koje se očekuju da se postigne od učenika , ukoliko treba da im se da određeni rezultat.

Predmet Posebna nastavna disciplina (takve kao matematika ili istorija)

Konačno ocjenjivanje

Ocjenjivanje koje obuhvata napredak i postignute nastavne rezultate učenika u određenom vremenskom periodu.

Održivo učenje Učenje povezano sa i u službi održivog razvoja društva, ekonomije i sredine.

Napredovanje održivog učenja

Učenje zasnovano na efektivnoj integraciji prethodnih učenja u nove sisteme znanja, vještina i stavova.

131

Nastavni program

Dokument koji opisuje ciljeve učenja, rezultate i nastavne sadržaje koji se odnose na određenu temu. Savremeni nastavni programi pružaju uputstva dostupni za njihovu primjenu, uključujući odgovarajuće metodologije za nastavu i ocjenjivanje.

Nastavni program u/za jedan određeni predmet

Nastava Aktivnost koja se realizuje sa ciljem promoviranja učenja učenika koristeći širok spektar metoda koje odgovaraju stilovima učenja učenika.

Fond časova Vrijeme za nastavu i učenje o određenom predmetu ili oblasti učenja tokom jedne školske godine, odnosno nedelju dana. Okvir kurikuluma predviđa raspodjelu vremena za rad na projektima i interaktivnoj nastavi i učenju.

Vrijednosti Ono što ljudi vrednuju kao vodeće principe i ključna mjerila za njihove izbore i ponašanja.

Obrazovanje i stručna obuka

Obrazovanje i obuka koja omogucava studentima da steknu vještine za rad i stručno osposobljavanje za određena zanimanja, pored postizanja ključne kompetencije definisane Okvirom Kurikuluma.

Bibliografija

Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju (2011), Okvir kurikuluma pred univerzitetskog obrazovanja Republike Kosova, Priština.

Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju (2011), Zakon o pred univerzitetskom obrazovanju Republike Kosova, Priština. Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju (2007),Strategija pred univerzitetskog obrazovanja Republike Kosova 2007-2017, Priština.

Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju (2010). Strateški plan za obrazovanje na Kosovu2011-2016 130

Priština..

Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju (2012),Uputstvo za poboljšanje praksi u razredima, izdanje za predškolske vaspitače u predškolskim institucijama, uzrast 0-3 godine i 3-5 godina. Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012),Uputstvo za poboljšanje praksi u razredima, izdanje za predškolske vaspitače u predškolskim institucijama i školama; uzrast 5-6 godina; predškolsko odjeljenje, prvi stepen kurikuluma.

Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012),Uputstvo za poboljšanje praksi u razredu. Uputstvo za nastavnike osnovnih škola, uzrast 6-10 godina, I-V razreda, 1 i 2 stepen kurikuluma, 1 nivo na osnovu MSKO. Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012),Uputstvo za poboljšanje praksi u razredu, izdanje za nastavnike, niže srednje škole, uzrast 11-14 godina, VI-X razreda, 3 i 4 stepen kurikuluma, 2 nivo na osnovu MSKO. Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012),Uputstvo za poboljšanje praksi u razredu, izdanje za nastavnike, visoke srednje škole-gimnazije/profesionalne škole, uzrast 15-17 godina, X-XII razreda, 5 i 6 stepen kurikuluma, 3 nivo na osnovu MSKO. Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju (2012),Uputstvo za poboljšanje praksi u razredima, Uputstvo za direktore predškolskih institucija, predškolska uzrast 0-5 godina

Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012), Uputstvo za poboljšanje praksi u razredima, Uputstvo za direktore škola, predškolsko obrazovanje, uzrast 5-6 godina, 1 stepen Kurikuluma, osnovno obrazovanje, uzrast 6-10 godina, I-V razreda, 1 i 2 stepen kurikuluma, na osnovu 1 nivoa MSKO, niže srednje obrazovanje, uzrast 11-14, VI-IX razred, 3 i 4 stepen kurikuluma, 2 nivo na osnovu MSKO.

Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012),Uputstvo za poboljšanje praksi u razredima, Uputstvo za direktore škola, visokih srednjih škola -gimnazija /profesionalnih škola, uzrast 15-17 godina, X-XII razred, 5 i 6 stepen kurikuluma, 3 nivo na osnovu MSKO. Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012), Uputstvo za poboljšanje praksi

Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012),Uputstvo za izborni kurikulum, Priština

Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012),Uputstvo za mentorisanje nastavnika od strane direktora, Priština.

Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2003),Nastavni plan i program 1 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2004),Nastavni plan i program 2

Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2005),Nastavni plan i program 3 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2005),Nastavni plan i program 4 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2005),Nastavni plan i program 5 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2003),Nastavni plan i program 6 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2004),Nastavni plan i program 7 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2005),Nastavni plan i program 8 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2002),Nastavni plan i program 9 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2005),Nastavni plan i program 9

131

Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2003),Nastavni plan i program 10 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2004),Nastavni plan i program 11 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2005),Nastavni plan i program 12 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2005),Nastavni plan i program 13

Sternberg,R.&Subotnik,R.,eds.(2006).OptimizingStudentSuccesswiththeOtherThreeRs:Reasoning, Resilience,and Responsibility.Greenwich, CT:InformationAge Publishing

Wagner,T.,Kegan,R.,Lahey,L.,Lemons,R.,Garnier,J.,Helsing,D.,Howell,A.,Rasmussen,H.(2006).Change Leadership:APracticalGuideto Transforming OurSchools. SanFrancisco:Jossey Bass

Perkins,D.“IntegratingThinkingandLearningSkillsacrosstheCurriculum.”InJacobs,H.(1989).Interdisci- plinary Curriculum: Design and Implementation

Alexandria,VA:AssociationforSupervisionandCurriculumDevelopment.Tucker,M.S.&Codding,J.B. (2002/1998)

CouncilofEuropeofficialdocument,DanielCoste(ed.),MarisaCavalli,AlexandruCrişan,Piet-Heinvande Ven,AEuropeanReferenceDocumentforLanguagesofEducation?CouncilofEurope,LanguagePolicyDivi- sion,Strasbourg, 2007, 88pp

Departament obrazovanja i nauke (2001), Okvir novog KurikulumaKosova

Finnish National Board of Education (2004), National Core Curriculum for Basic Education

TheNationalCurriculumHandbook for PrimaryTeachersinEngland(www.nc.uk.net)

TheNationalCurriculumHandbook forSecondaryTeachersinEngland(www.nc.uk.net)

Ministarstvo obrazovanja i nauke Tirana (2008),Okvir kurikuluma gimnazije

130

http://www.nc.uk.net/

U izradi jezgra kurikuluma učestvovali su:

Komisija za finalizaciju jezgra kurikuluma 1. Nehat Mustafa,zamjenik ministra MONT 2. Drita Kadriu, politički savjetnik u kabinetu Premijera. 3. Ragip Gjoshi,politički savjetnik u kabinetu ministra 4. Xhavit Dakaj, Generalni sekretar u MONT 5. Alush Istogu, Direktor Departmenta administracije preduniverzitetskog obrazovanja 6. Agim Berdyna, Direktor Departmenta za razvoj preduniverzitetskog obrazovanja 7. Zeqir Veselaj, prodekan na Pedagoškom Fakultetu 8. Ramush Lekaj, rukovodilac Divizije za obezbjeđivanja kvaliteta preduniverzitetskog obrazovanja 9. Enesa Kadiq,rukovodilac Divizije za manjine 10. Ryve Prekorogja, Divizija stručnog obrazovanja 11. Mustafë Kadriu,Rukovodioc divizije za ocjenjivanje i standarde

Rukovodeći tim za koordinaciju i izradu jezgra kurikuluma 1.Ramush Lekaj, rukovodioc i koordinator razvoja kurikuluma 2.Shqipe Gashi, koordinator za prvi nivo ISCEDI 3.Laberie Luzha, sukoordinator za prvi nivo ISCED I 4.IsmetPotera,koordinator za drugi nivo ISCED II 5.Selim Mehmeti, koordinator za treći nivo ISCED III 6.Ryve Prekorogja, sukoordinator za treći nivo ISCED III 7.Valbona Kadriu, sukoordinator za treći nivoISCED III

Timovi za koordinaciju i izradu jezgra kurikuluma na osnovu oblasti kurikuluma

Jezici i komunikacija 1.FeimeLlapashtica–MONT, Koordinator i dizajner oblasti 2.Nezafete Kutllovci–MONT, Sukoordinator i dizajner 3.ShejnazeElezi-MONT, Službenik za plan programe 4.Afërdita Hajdari – Učiteljica razred I-V, Osnovna Škola“Elena Gjika”, Priština 5.DragosllavaMacula–MONT, Priština 6.HyrishaheKorça- X-XII Albanski Jezik, Srednja Škola” Sami Frashëri”, Priština 7.IgbalBivernik- VI-IX Turski Jezik NSŠ “Sami Frashëri’’,Priština 8.Kujtim Rrahmani – Albanološki Institut u Prištini 9.Merita Zeqiri –Učiteljica razred I-V, Osnovna Škola“Vëllezërit Frashëri”, Lipjan 10.Sadik Idriz – Bosanski Jezik i Književnost,Prištinski Universitet,Priština 11.Sevdije Maliqi –Niža Osnovna Srednja Škola“Meto Bajraktari” Priština 12.Shkëndije Mejzini - I-V predškolsko, Osnovna Škola“Fatmir Berisha”, Priština 13. Shykrane Gërmizaj–Prištinski Univerzitet, Priština 14.Valona Gashi–Osnovna Škola“Hasan Prishtina’’, Priština

131

Umjetnost 1. Besa Luzha, Fakultet Muzičke umjetnosti, UP–koordinator i dizajner oblasti 2.Haki Xhakli, Fakulteti i Edukimit, UP –sukoordinator i dizajner 3. Adhurim Rasimi, Profesor muzičke umjetnosti– Prištinski Univerziteti 4. Gazmend Osmani, Nastavnik, Likovno vaspitanje-Gimanazija, Priština 5. Muhamet Ahmeti, Fakultet Likovne umjetnosti UP, Priština 6. Nexhmi Bardhi, Nastavnik, Likovno vaspitanje, Priština 7.VioletaKrasniqi, Direktorka muzičke škole, Priština

Matematika 1. Mustafë Kadriu – MONT, koordinator i dizajner, MONT 2. Nezir Hajdini - MONT, sukoordinator i dizajner, MONT 3. Armend Shabani-prof. na.Pri.Mat.Fak.-za sve nivoe 4. Fadil Latifi–nastavnik mat. U osn. Školi i n.sred.šk- za prvi nivo-Gnjilane 5. Fehmi Sylejmani–nastavnik matematike u os.š. i em.eul.-za niv.II–Gjilan 6. Hadije Jashari–direktorka škole– Osnovna škola“Jusuf Rexha”,Mitrovica

7. Ibe Gashi -nastavnik matematike u o.š.i n.s.š. m. ul.–za drugi nivo–Priština 8. Indira Huruglica- nastavnica u o.š. i n.s.š.–za prvi nivo(predškolski)-Priština 9. Isane Bajrami–nastavnica matematike u gimnaziji- za treći nivo-Priština 10. Nexhmije Barani-nastavnica matematike u o.š.i n.s.š. za drugi nivo-Mitrovica 11. Teuta Zogiani – nastavnica matematike u gimnaziji- za treći nivo-Priština 12. Xhevat Krasniqi – prof. Na PedagoškomFak –za sve nivoe 13. Zijadin Ibrahimi–nastavnik matematike u tehn. Školi-za treći nivo-

Prirodne nauke 1. Rexhep Kastrati, MASHT-koordinator i dizajner 2. Mirlinda Dehari Zeka, MASHT–sukoordinator i dizajner 3. Agim Gashi - Departament Biologije, UP-Fakultet prirodno-matematičkih nauka, Priština 4. Drita Curri –nastavnica biologije X-XII, Gimnazija “Gjergj Kastrioti”, Drenas 5. Fetah Podvorica,Prof. Dr. Kemije,Prištinski Univerzitet u Prištini 6. Mirnije Halili –nastavnica VI-IX, Niža srednja škola “Meto Bajraktari”,Priština 7. Rasim Bejtullahu – Departament Fizike, UP-Prirodno-matematički fakultet, Priština 8. Sadik Berisha –Nastavnik X-XII, kemija,Gimnazija“Bedri Pejani”, Peć 9. Selvete Mujaj, učitelj I-V, Osnovna škola “Faik Konica”, Priština

Društvo i sredina 1. Arbër Salihu,MONT-koordinator i dizajner 2. Besa Halimi Zagragja, MONT–sukoordinator i dizajner 3. Dashamir Bërxuli, Departament psihologije, Filozofski Fakulteti–Prištinski Univerzitet 4. Fehmi Rexhepi, Departament istorije, Institut istorije, Priština 5. Nexhat Rexha, Geografija,Gimnazija”Zenel Hajdini”, Gnjilane 6. Pranvera Shemsedini , Nastavnik Građanskog vaspitanja, Osnovna škola‘’Jeronim De Rada’’ 7. Shemsi Krasniqi, Departament Sociologije, Filozofski Fakulteti, Prištinski Univerzitet 8. Shemsi Reçica, Departament Filozofije, Filozofski Fakultet–Prištinski Univerzitet 9. Sheribane Bahtiri, nastavnica, VI-IX razred, Osnovna škola “Faik Konica” Priština

130

Zdravlje i dobrobit 1. Lulavere Behluli, MONT - koordinatoridizajner 2. Enesa Kadic, MONT–sukoordinatori dizajner 3.Albana Desku, Psiholog–Osnovna škola“Zenel Hajdinii”,Priština 4.Bedri Çejku, Nastavnik fizičkog vaspitanja –Niža srednja škola “Mustafa Bakiu”, Prizren 5.Diana Qarkaxhiu, Nastavnik nivo I-V –Osnovna škola “Zekirja Rexha”, Đakovica 6.Emine Ahmetaj, učiteljica I-V–N i ž a s r e d n j a š k o l a “Pavarësia”,Priština 7.Hajrije Balidemaj, Osnovna škola “Naim Frasheri”, Priština 8.Merita Berisha,Doktor nutricionista–Prištinska Univerzitet–Medicinski Fakultet,Priština 9.Qazim Elshani, Fakultet fizičkog vaspitanja –Prištinski Univerzitet 10.Ramzije Krasniqi, direktorka u predškolskom zavodu u SOS.

Život i rad 1.Binak Gërguri, MONT-koordinator i dizajner 2. Radica Berisha, MONT– sukoordinator i dizajner 3. Agron Zeqiraj, Niže srednje obrazovanje (VI-IX razred) –Niža srednja škola“Bajram Curri”, Istog 4. Arbnor Pajaziti, Fakultet Informatike, Prištinski Univerzitet 5. Besiana Blakaj, nastavnica- osnovna škola“BajramCurri”, Priština 6. Kastriot Buza, Pedagoški Fakultet – Profesor, Prištinski Univerzitet i 7. Mustafë Ukaj, niže srednje obrazovanje X-XII, AAP škole-Srednja tehnička škola “Shaban Spahija”, Peć 8. Myzafer Ademaj, Visoko srednje obrazovanje -gimnazije(X–XIIrazred-srednja tehničk škola“Gani Çavderbasha”, Prizen 9. Nebi Caka, Elektronski fakultet, Profesor, Prištinski Univerzitet 10. Rizah Haxhiu, Visoko srednje obrazovanje X-XIIAAP škole–srednja tehničke škola“Shaban Spahija”,Peć 11. Xhejlane Aliu, – Osnovna škola “Elena Gjika”, Priština

Drugi doprinosioci: Arif Demolli- MONT, Sektor za tekstove i nastavna sredstva Abdurrahman Simnica – MONT, Divizija za obrazovanje i stručno obrazovanje Fatime Jasiqi– MASHT, rukovodilac Kancelarije za polove Igballe Cakaj – MONT, rukovodilac sektora za obuke Leonora Shala – MONT, koordinator za škole koje promovišu zdravlje Luan Sahiti – MONT, Sektor obuke Merita Jonuzi–Bajraktari, MONT–rukovodilac Sektora za prava čovjeka Nuhi Gashi- MONT, Sektor za dijasporu Shukri Maxhuni – MONT, Divizija za stručno obrazovanja Shyhrete Reçica– MONT, inspektorka obrazovanja

Međunarodni i domaći savjetniciVisoko srednje obrazovanje: •Alexander Chrisan – EU SWAP •Chris Waller – EU SWAP •Eda Vula – EU SWAP •Meriat Shala – EU SWAP •Naser Zabeli – EU SWAP •Osman Buleshkaj – EU SWAP •Tom Gougeon – EU SWAP •Xhavit Rexhaj – EU SWAP

131

Katalogizacija u objavljivanju–(CIP) Nacionalna i univerzitetska biblioteka Kosova

37.016:373.2 37.016:373.3

Jezgro kurikulumaza predškolski odgoj i

osnovno obrazovanje/Ministarstvo Obrazovanja Nauke i Tehnologije.-Priština:MONT,2012.-130f.

Bibliografija:f.126-127

ISBN 978-9951-16-050-6

Documents

JEZGRO KURIKULUMA ZA PREDŠKOLSKI ODGOJ I … · Dokumenat: Jezgro kurikuluma za predškolski odgoj i obrazovanja na Kosovu, cilja neprekidnu i naprednu promjenu predunivezitetskog