İŞLEM MALİYETİ KURUMLAŞMA VEKALET YAKLAŞIMLARI

İŞLEM MALİYETİ İŞLEM MALİYETİ KURUMLAŞMAKURUMLAŞMA

VEKALET VEKALET YAKLAŞIMLARIYAKLAŞIMLARI

Arş. Grv. Yasemin ŞENArş. Grv. Yasemin ŞEN

İstanbul, 2009İstanbul, 2009

İŞLEM MALİYETİ MODELİİŞLEM MALİYETİ MODELİ

Oliver Williamson’ın öncülüğünü yaptığı Oliver Williamson’ın öncülüğünü yaptığı işlem maliyeti modeli iktisat ve işlem maliyeti modeli iktisat ve organizasyon teorisinin birleştiği bir alan organizasyon teorisinin birleştiği bir alan (örgütsel iktisat) olarak kabul edilmekte.(örgütsel iktisat) olarak kabul edilmekte.

Bu model örgütlerin varlık ve Bu model örgütlerin varlık ve faaliyetlerinin amacını açıklamak faaliyetlerinin amacını açıklamak amacıyla oluşturulmuştur.amacıyla oluşturulmuştur.


Modelin çıkış noktası işletme ürün ve Modelin çıkış noktası işletme ürün ve hizmetlerinin değişimidir.hizmetlerinin değişimidir.

Çünkü Williamson’a göre işletmelerde Çünkü Williamson’a göre işletmelerde kritik önem taşıyan esas konu üretim kritik önem taşıyan esas konu üretim yerine üretilen mal ve hizmetlerin yerine üretilen mal ve hizmetlerin değişimi ve bu değişimi yöneten değişimi ve bu değişimi yöneten organizasyon yapılarıdır.organizasyon yapılarıdır.


Klasik iktisat teorisinde öncelikli konu Klasik iktisat teorisinde öncelikli konu üretim faktörlerinin – doğal kaynaklar, üretim faktörlerinin – doğal kaynaklar, işgücü, sermaye – optimum düzeyde işgücü, sermaye – optimum düzeyde bir araya getirilmesiydi. bir araya getirilmesiydi.

Oysaki üretilen mal ve hizmetlerin Oysaki üretilen mal ve hizmetlerin

değişimi sırasında da bir takım değişimi sırasında da bir takım maliyetlere katlanılmakta.maliyetlere katlanılmakta.

İŞLEM MALİYETİ MODELİİŞLEM MALİYETİ MODELİ Değişim işlemi maliyetine örnek verecek Değişim işlemi maliyetine örnek verecek

olursak bunlar;olursak bunlar;

Değişime konu olacak girdi ve çıktı ile ilgili Değişime konu olacak girdi ve çıktı ile ilgili bilginin toplanması ve işlenmesi,bilginin toplanması ve işlenmesi,

Teklif hazırlamak,Teklif hazırlamak, Mukavele görüşmeleri ve pazarlık ile ilgili Mukavele görüşmeleri ve pazarlık ile ilgili

maliyetler,maliyetler, Mukavele uygulama maliyetleri,Mukavele uygulama maliyetleri, İzleme ve denetleme maliyetleri,İzleme ve denetleme maliyetleri, Lobi faaliyetleri için katlanılan maliyetler…Lobi faaliyetleri için katlanılan maliyetler…


Bu faaliyetlerden de anlaşıldığı gibi Bu faaliyetlerden de anlaşıldığı gibi örgütler dış çevre ile iletişim halindedir örgütler dış çevre ile iletişim halindedir ve çevredeki belirsizlik işletmeyi ve çevredeki belirsizlik işletmeyi etkileyecektir.etkileyecektir.

Çünkü bu belirsiz çevrede bir sürü Çünkü bu belirsiz çevrede bir sürü değişim ortağı işletmeler bulunmakta ve değişim ortağı işletmeler bulunmakta ve güven konusunda da belirsizlik söz güven konusunda da belirsizlik söz konusu olmaktadır.konusu olmaktadır.


Bu değişim ortakları ekonomik insan Bu değişim ortakları ekonomik insan modeli çerçevesinde düşünecek olursak modeli çerçevesinde düşünecek olursak kendi çıkarlarını maksimize etmek kendi çıkarlarını maksimize etmek isteyeceklerdir.isteyeceklerdir.

Bunun için örgütlerin bazı mekanizmalara Bunun için örgütlerin bazı mekanizmalara (direct supervision, auditing etc.) (direct supervision, auditing etc.) ihtiyaçları vardır. Bu da beraberinde ihtiyaçları vardır. Bu da beraberinde hiyerarşiyi getirir.hiyerarşiyi getirir.


İşletmelerin örgütsel yapılanmasını İşletmelerin örgütsel yapılanmasını belirleyecek olan bu yaklaşımın temelinde belirleyecek olan bu yaklaşımın temelinde de yine rasyonellik ve etkinlik arayışı vardır. de yine rasyonellik ve etkinlik arayışı vardır.

İşletmeler işlem maliyetlerini optimum İşletmeler işlem maliyetlerini optimum düzeye ulaştırmak için dikey entegrasyon, düzeye ulaştırmak için dikey entegrasyon, franchising, ortak girişim gibi yapılanmalara franchising, ortak girişim gibi yapılanmalara gidebilirler.gidebilirler.


Lazerson tarafından 1988 yılında yapılan Lazerson tarafından 1988 yılında yapılan bir çalışmada küçük İtalyan firmalarının bir çalışmada küçük İtalyan firmalarının kendi kontrolleri altında yeni firmalar kendi kontrolleri altında yeni firmalar kurdukları, dikey ve yatay entegrasyon kurdukları, dikey ve yatay entegrasyon yoluyla genişledikleri görülmüş.yoluyla genişledikleri görülmüş.

Bu durum firmaların dış pazar ile olan Bu durum firmaların dış pazar ile olan ilişkilerinin yerine geçmiş, kendi firmaları ilişkilerinin yerine geçmiş, kendi firmaları içinde yeni bir iç pazar oluşturmuşlardır.içinde yeni bir iç pazar oluşturmuşlardır.


Burada Williamson’ın görüşünden Burada Williamson’ın görüşünden ayrılan nokta bu firmalarda hiyerarşinin ayrılan nokta bu firmalarda hiyerarşinin geliştirilmemiş olması.geliştirilmemiş olması.

KURUMLAŞMA MODELİKURUMLAŞMA MODELİ

Organizasyonların yapı ve davranışlarını Organizasyonların yapı ve davranışlarını anlamaya yönelik ortaya konulmuş bir anlamaya yönelik ortaya konulmuş bir diğer model de kurumlaşma modelidir.diğer model de kurumlaşma modelidir.

Kurumlaşma yaklaşımı da sosyolojik bir Kurumlaşma yaklaşımı da sosyolojik bir yaklaşımdır.yaklaşımdır.


Sosyolojik anlamda kurum, toplumda Sosyolojik anlamda kurum, toplumda organize olmuş, yerleşmiş, kabul edilmiş, organize olmuş, yerleşmiş, kabul edilmiş, prosedürleri belli sosyal ilişkiler düzeni ve prosedürleri belli sosyal ilişkiler düzeni ve topluluğunu ifade etmektedir.topluluğunu ifade etmektedir.

Bu yaklaşıma göre belirli bir çevrede Bu yaklaşıma göre belirli bir çevrede faaliyet göstermekte olan faaliyet göstermekte olan organizasyonların yapı ve işleyiş özellikleri organizasyonların yapı ve işleyiş özellikleri ile çevrenin özellikleri arasında bir ile çevrenin özellikleri arasında bir benzeşim ( izomorfizm) söz konusudur.benzeşim ( izomorfizm) söz konusudur.


DiMaggio ve Powell’ a göre izomorfizmin DiMaggio ve Powell’ a göre izomorfizmin temel üç nedeni bulunmaktadır;temel üç nedeni bulunmaktadır;

Çevredeki baskıcı güçler: Devlet Çevredeki baskıcı güçler: Devlet düzenlemeleri, kültürel beklentiler v.b.düzenlemeleri, kültürel beklentiler v.b.

Örgütlerin birbirini model olarak görmesiÖrgütlerin birbirini model olarak görmesi Normatif baskılar: İşgücü (özellikle Normatif baskılar: İşgücü (özellikle

yönetim kademesinin almış olduğu yönetim kademesinin almış olduğu benzer eğitimler nedeniyle benzeşmesi)benzer eğitimler nedeniyle benzeşmesi)


Kurumlaşma Modeli ile ilgili dört problem Kurumlaşma Modeli ile ilgili dört problem mevcut;mevcut;

Döngüsel Nedensellik (tautological Döngüsel Nedensellik (tautological reasoning)reasoning)

Teori neyin kurumlaşıp neyin Teori neyin kurumlaşıp neyin kurumlaşmadığı ile ilgilenmiyorkurumlaşmadığı ile ilgilenmiyor

Ontolojik problemOntolojik problem Aşırı genişleme (Overextension)Aşırı genişleme (Overextension)

VEKALET YAKLAŞIMIVEKALET YAKLAŞIMI

Vekalet yaklaşımı, amaçları ve çıkarları Vekalet yaklaşımı, amaçları ve çıkarları farklı iki tarafın birbiri ile yardımlaşması farklı iki tarafın birbiri ile yardımlaşması durumunda ortaya çıkabilecek sorunları durumunda ortaya çıkabilecek sorunları inceler.inceler.

Bu yaklaşım iktisatçıların yardımlaşma Bu yaklaşım iktisatçıların yardımlaşma durumunda olan tarafların motivasyonları, durumunda olan tarafların motivasyonları, birbirini kontrol etmeleri ve aralarındaki bilgi birbirini kontrol etmeleri ve aralarındaki bilgi akışı konularını incelemesiyle ortaya akışı konularını incelemesiyle ortaya çıkmıştır. çıkmıştır.


Ortak amaç uğrunda yardımlaşma Ortak amaç uğrunda yardımlaşma durumundaki iki taraftan biri vekalet durumundaki iki taraftan biri vekalet veren (principal) diğeri de vekil veren (principal) diğeri de vekil (agency)’dir.(agency)’dir.

Bir işin gerçekleştirilmesinin başkasına Bir işin gerçekleştirilmesinin başkasına devredildiği durumlarda vekalet ilişkisi devredildiği durumlarda vekalet ilişkisi söz konusudur.söz konusudur.


Arzu ve çıkarları farklı ve çıkar çatışması Arzu ve çıkarları farklı ve çıkar çatışması içinde olan tarafların birbirini nasıl kontrol içinde olan tarafların birbirini nasıl kontrol edeceği,edeceği,

Taraflar arasındaki bilgi akışının nasıl Taraflar arasındaki bilgi akışının nasıl düzenleneceği,düzenleneceği,

Taraflar arasındaki en etkin ilişkinin nasıl Taraflar arasındaki en etkin ilişkinin nasıl sağlanabileceği, bu yaklaşımın cevap sağlanabileceği, bu yaklaşımın cevap aradığı sorulardır.aradığı sorulardır.


Organizasyon teorisi açısından örnek Organizasyon teorisi açısından örnek verecek olursak; vekalet veren hissedar verecek olursak; vekalet veren hissedar vekil yönetici, ya da vekalet veren üst vekil yönetici, ya da vekalet veren üst yönetici vekil ast olabilir. yönetici vekil ast olabilir.

Bu yaklaşım işletmelerde sahiplik ve Bu yaklaşım işletmelerde sahiplik ve yöneticiliğin ayrılması ile önem yöneticiliğin ayrılması ile önem kazanmıştır.kazanmıştır.


Vekalet veren ve vekil arasında bilgi Vekalet veren ve vekil arasında bilgi asimetrisi mevcuttur.asimetrisi mevcuttur.

Kişisel çıkar (oportunitism) de önemli Kişisel çıkar (oportunitism) de önemli bir sorun. Çünkü taraflar kendi çıkarlarını bir sorun. Çünkü taraflar kendi çıkarlarını maksimize etmek isteyeceklerdir.maksimize etmek isteyeceklerdir.

Vekalet yaklaşımı iki ayrı yönde Vekalet yaklaşımı iki ayrı yönde gelişmektedir;gelişmektedir;

Vekalet veren – Vekil YaklaşımıVekalet veren – Vekil Yaklaşımı

Pozitivist Vekalet YaklaşımıPozitivist Vekalet Yaklaşımı



Vekalet veren – Vekil Yaklaşımı, iki taraf Vekalet veren – Vekil Yaklaşımı, iki taraf arasında işbirliğini sağlayacak optimal arasında işbirliğini sağlayacak optimal bir ilişki düzeni geliştirmekle ilgilidir.bir ilişki düzeni geliştirmekle ilgilidir.

Pozitivist Vekalet ( Kurumsal Kontrol ) Pozitivist Vekalet ( Kurumsal Kontrol ) Yaklaşımı ise, vekilin kendi çıkarları Yaklaşımı ise, vekilin kendi çıkarları doğrultusunda davranmasını önleyecek doğrultusunda davranmasını önleyecek kontrol mekanizması geliştirmekle kontrol mekanizması geliştirmekle ilgilidir.ilgilidir.


Vekalet yaklaşımına göre vekalet Vekalet yaklaşımına göre vekalet veren ve vekil arasındaki ilişkilerin veren ve vekil arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi maliyet gerektirir.düzenlenmesi maliyet gerektirir.

Bu maliyet Vekalet Maliyeti ( Agency Bu maliyet Vekalet Maliyeti ( Agency Cost) dir.Cost) dir.


Vekalet maliyeti dolaylı ve doğrudan Vekalet maliyeti dolaylı ve doğrudan vekalet maliyeti olarak ikiye ayrılır.vekalet maliyeti olarak ikiye ayrılır.

Dolaylı vekalet maliyeti bir fırsatın Dolaylı vekalet maliyeti bir fırsatın kaybedilmesi ile ilgilidir (Dolaylı vekalet kaybedilmesi ile ilgilidir (Dolaylı vekalet maliyeti değer maksimizasyonuna uygun maliyeti değer maksimizasyonuna uygun olmayan yönetici davranışlarının bir olmayan yönetici davranışlarının bir sonucu olarak tanımlanabilir).sonucu olarak tanımlanabilir).

Doğrudan vekalet maliyeti iki şekilde Doğrudan vekalet maliyeti iki şekilde ortaya çıkmaktadır ; vekalet problemlerini ortaya çıkmaktadır ; vekalet problemlerini izleme - denetleme ve değerlendirme.izleme - denetleme ve değerlendirme.

TEŞEKKÜRLERTEŞEKKÜRLER

Documents

İŞLEM MALİYETİ KURUMLAŞMA VEKALET YAKLAŞIMLARI