Instrumenti i institucije preduzetničke infrastrukture

Prof.dr Saša PetkovićAkademska 2017/2018. godina

sasa.petkovic@ef.unibl.org

Cilj predavanja

Upoznati studente sa modelima i formama institucionalne i preduzetničke infrastrukture podrške MSP

Objasniti ulogu i značaj kreditno-garantnih fondova, poslovnih inkubatora, klastera, tehnoloških parkova, i tehnoloških parkova).

Predstaviti nove institucije preduzetničke strukture (poslovni akceleratori i coworking space)

Literatura:

Petković, S. i Berberović, Š.(2013). Ekonomika i upravljanje malim i srednjim preduzećima.Principi i politike. Banja Luka: Ekonomskifakultet.

Petković, S., i Milanović, M. (2017). Laboratorija ideja. Od ideje do preduzetničkog poduhvata. Banja Luka: Univerzitet u Banjoj Luci, Ekonomski fakultet.

Dugo godina je vladalo mišljenje da su velikapreduzeća isključivi nosioci ekonomskograzvoja i prosperiteta.

Naftni šokovi 70-tih godina XX vijeka,masovna otpuštanja, zatvaranje velikihgiganata, slom centralno-planske privrede ipolitičko-ekonomska tranzicija, sve češće ijače krize finansijskog i realnog sektora, bilisu jasan signal za uzbunu

U posljednjih 20-30 godina, međutim, sveviše pažnje vlade razvijenih zemalja svijetaposvećuju mikro, malim i srednjimpreduzećima (MSP), samozapošljavanju ipreduzetništvu, kao i razvoju različitihinstrumenata finansijske i nefinansijskepodrške MSP sektoru

Razlozi uspostavljanja sistematske podrške MSP

Akademski interes za malapreduzeća je relativno skorijegdatuma (Shepherd i Wiklund,2005).

Jedan od suštinskih

razloga uvođenja sistematskepodrške uspostavljanja i rasta irazvoja MSP u razvijenimzemljama je bilo rješavanjeproblema nezaposlenosti.

Mnoga istraživanja su pokazala

da su razvijene zemlje koje suohrabrivale preduzetništvo irazvoj MSP sektora imale veći ekonomski rast (Schmitz, 1989; Acs, 1992; Audretsch iThurik, 2000).

Postoje empirijski

dokazi iz brojnihistraživanja sprovedenihu mnogim zemljama kojapokazuju da od 1970. godine pa nadalje, dinamične ekonomskeaktivnosti se premještaju sa velikihpreduzeća ka malimpreduzećima, a početkom XXI vijekavećina novih radnihmjesta je kreirana u malim preduzećima(Davidsson i ostali, 1994; Thurik i Wennekers, 2001).

Zаkоn о rаzvојu mаlih i srеdnjih prеduzеćа („Službеni glаsnik RS“ brој: 50/13)

Pored direktnih eksternih i

internih izvora finansiranja, mikro, malim i srednjim preduzećima u razvijenim zemljama svijeta i zemljama u razvoju, u većoj ili manjoj mjeri su na raspolaganju instrumenti preduzetničke infrastrukture.

Preduzetnička infrastruktura

predstavlja prostorno-tehničke oblike za podrškurazvoja preduzetništva saposebnim akcentom nauspostavljanje i razvoj MSP (Član 8, stav 2)

Institucije finansijske podrške malih i srednjih preduzeća

Institucije nefinansijske i kombinovane podrške malih i srednjih preduzeća

„Anđeli“ investitori Nadležna ministarstva i odjeljenja za privredu na lokalnom nivou

Fondovi rizičnog kapitala Kreditno-garantni fondovi (na primjer, Garantni fond Republike Srpske, gradski i opštinski garantni fondovi)

Mikrokreditne organizacije Institucije formalnog i neformalnog obrazovanja i naučnoistraživački centri

Specijalizovane i komercijalne banke Konsultanti (agencije i eksperti individue) Faktoring kompanije Privredne komore Berza hartija od vrijednosti Strukovna udruženja Penzioni i investicioni fondovi Inkubatori, klasteri, tehnološki parkovi,

industrijske zone, univerzitetski preduzetnički centri, inovacioni centri (na primjer, Univerzitetski preduzetnički centar Banja Luka, Inovacioni centar Banja Luka), poslovni akceleratori, poslovni habovi

Štednokreditne asocijacije

Fondovi Evropske unije Javni fondovi ili državne razvojne banke (na primjer, Investiciono-razvojna banka Republike Srpske) Lizing kompanije

Crowdfunding Razvojne agencije na lokalnom i nacionalnom nivou (na primjer, Republička agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća, Gradska razvojna agencija Banje Luke) Republički fondovi (za razvoj i zapošljavanje, ruralni razvoj i tako dalje)

• Analizom preduzetničke infrastrukture u Republici Srpskoj možemo zaključiti da nemamo ministarstvo koje se isključivo bavi malim i srednjim preduzećima i preduzetnicima, nemamo anđele investitore, fondove rizičnog kapitala, faktoring kompanije i tehnološke parkove (Petković & Berberović, 2013).

• Coworking prostori i hubovi se otvaraju privatnom inicijativom (npr. Banjalučki Qlab), dok domaće crowdfunding platforme „traže svoj put“ (npr. https://www.pocni.ba/.

• Ostale instrumente i institucije preduzetničke infrastrukture imamo, ali su generalno nedovoljno razvijene i neravnomjerno rasprostranjene na cijeloj teritoriji Republike Srpske.

Kreditno-garantni fondovi

Dok su u tranzicionim zemljama

pristup finansiranju MSP i problemi u naplati potraživanja u vrhu barijera rasta i razvoja MSP (Szabó, 2003), u EU je problem limitiranog pristupa finansijama na šestom mjestu (Unlocking Business Potential, especially of SMEs, 2009).

Da to nije rezultat

slučajnosti, već posljedica sistematskog rada vlada zemalja EU, govore i podaci iz zemalja koje su formirale šemu garancija kredita za MSP preko kreditno-garantnih fondova.

Primjer shema garancija iz Poljske

Uzimajući u obzir sve probleme

sa kojima se suočavaju MSP prilikom apliciranja za kredite u komercijalnim bankama, vlade zemalja EU su preduzele veliki broj inicijativa.

Od 2002. godine, vlada Poljske je razvila program kreditiranja i garantnih fondova za MSP, poznat kao “Kapital zapreduzetništvo”

Kaczmarek (2006) navodi da je glavni cilj programa formiranjemreže finansijskih insititucija igarantnih fondova, kojih danas ima61 u cijeloj zemlji. Iako se ne radi o direktnom finansiranju, dobijanjegarancije kreditno-garantnog fondaobezbjeđuje povlačenje čestopovlašćenih finansijskih sredstavai osigurava djelimični ili potpunipovrat garantovanih kreditnihzaduženja MSP.

Primjer iz Italije

U Italiji kreditno-garantne

institucije nastoje daformiraju višestubni ivišeslojni sistem baziranna kombinaciji privatnih ijavnih fondova (Zecchini iVentura, 2008).

Prema istim autorima, to

nije potpun sistem jer ne postoji međusobni ugovorili dogovor, a tri stubasistema mogu bitiidentifikovana kao:

• Međusobno-garantne institucije, koje predstavljaju udruženja malihpreduzetnika koji žele međusobnoda dijele rizik s ciljem olakšanjapristupa tržištu kredita,

• Banke i druge finansijskeinistitucije, koje pružaju uslugegarancija sektoru preduzeća,

• Javni garantni fondovi, uspostavljeni od strane regionalnihi državne vlasti, sa svrhom pružanjagarancija, npr. usluga osiguranja ilireosiguranja institucijama kojepozajmljuju MSP ili međusobno-garantnim institucijama.

Garantni fond Republike Srpske

• Garantni fond Republike Srpske a.d. Banja Luka je osnovan na osnovuZakona o Garantnom fond Republike Srpske (Službeni glasnikRepublike Srpske broj: 50/10, 2010), a organizovan je po odredbamaZakona o javnim preduzećima (Službeni glasnik Republike Srpske broj:75/04, 2004). Osnivač Fonda je Vlada Republike Srpske, osnivačkikapital u iznosu od 30.000.000,00 KM je uplaćen i upisan, uznapomenu da je iznos za pokriće garancija Fonda 90.000.000,00 KM.

2016

2017

Poslovni (biznis) inkubatori

Pojedinci koji imaju dobre

poslovne ideje, a nemaju dovoljno kapitala da pokrenu samostalno vlastiti biznis i koji trebaju snažnu podršku u ranim fazama života preduzeća, „vjetar u leđa“ mogu dobiti nastanjivanjem u početnom periodu u poslovnom ili biznis inkubatoru.

Biznis inkubatori su institucije

koje podržavaju preduzetničke procese, pomažući da se poveća stepen preživljavanja start ap i malih preduzeća (Vasilescu, 2008).

„Centralna svrha ovoga koncepta je da se zajedno dovede pod isti krov nekoliko mladih preduzeća, smanjujući na taj način opšte troškove preduzeća“ (Corman i Lussier, 1996, str. 76).

Prednosti ovakvih

angažmana uključuju podjelu centralizovanih usluga, kao što su sekretarske i administrativne usluge, špedicija, renta objekata, instalacije.

Formalni koncept biznis

inkubatora se pojavio u SAD 1959. godine kada je otvoren u državi New YorkBatavia Industrial Center, poznat kao prviU.S. poslovni inkubator(Vasilescu, 2008).

U SAD je sistematskim

pristupom uspostavljena saradnja centara za razvoj malih biznisa sa univerzitetima, privatnih firmi za iniciranje malog biznisa, institucija za održavanje seminara i drugih edukativnih trening programa, predstavnika raznih industrija, predstavnika lokanih vlada, finansijskih institucija, eksperata-pojedinaca, nevladinih organizacija (Dostić, 2003).

Danas, u SAD i EU ima po oko 1000 biznis inkubatora, a u

čitavom svijetu oko 4000, dok se u EU iz tih biznis inkubatora „izliježe“ oko 40,000 preduzeća godišnje od čega 90% preživi inkubacionu fazu od tri godine i nastavljaju sa svojim radom (Vasilescu, 2008).

Fakti o inkubatorima u SAD (izvor: http://thurstonchamber.com/incubator/incubator-facts/, pristupljeno 15.05.2018.)

• Prema podacima INBIA (https://www.inbia.org/) i SBA (https://www.sba.gov/) 87% preduzeća koja su preživjela inkubaciju, i danas posluju.

• Od 1980. godine, klijenti sjeverno - američkih inkubatora kreirali su do danas pola miliona novih radnih mjesta.

• Svakih 50 radnih mjesta kreiranih u inkubatorima generišu približno još 25 novih radnih mjesta u samoj zajednici.

• Samo u 2005. godini sjevernoamerički inkubatori su asistirali 27,000 start up kompanija koje su zapošljavale 100,000 radnika i koje su generisale prihod od 17 milijardi $.

• Takođe, tokom faze inkubacije, start up kompanije su rasle po stopi od 400%.

• Poslovni inkubatori mogu da smanje troškove start up-a za 40-50%.

Slika 23. Okvir razumijevanja mreža u biznis inkubatoru (Izvor: Soetantno & Jack, 2011, str. 4)

- Korišćenje opreme, laboratorija i istraživačkih sadržaja.- Grantovi i finansiranje.

- Korišćenje opreme, laboratorija i istraživačkih sadržaja.- Kombinovanje fizičke imovine što vodi ka formiranju novih firmi.

- Tehnička podrška i konsultacije.- Informacije i znanja iz oblasti razvoja tehnologija.- Neformalni kontakti.- Poslovno partnerstvo.

- Projektna saradnja- Poslovno partnerstvo.

Vrs

te r

esu

rsa

Materijalni (opipljivi) resursi

Nematerijalni (neopipljivi)

resursi

Tipovi umrežavanja

Eksterni (npr. univerziteti i istraživački centri)

Interni (npr. druge firme u inkubatoru))

Tabela 3. Tipologija biznis inkubatora

(Izvor: Aernoudt, 2004, str. 128)

Glavna filozofijaBave se sa:

Glavni cilj Sporedni cilj Uključenost sektora

Mješoviti inkubatori

Inkubatori ekonomskog razvoja

Tehnološki inkubatori

Socijalni inkubatori

Istraživački inkubatori

Poslovna prazninaKreiranje start ap

preduzećaKreiranje

zaposlenostiSvi sektori

Svi sektoriKreacija biznisaRegionalni razvoj

Fokus na tehnologiji, npr.

IT, biotehnologija

Preduzetnička praznina

Kreiranje preduzetništva

Stimulisanje inovacija, tehnoloških

start apa i diplomaca

Regionalni ili lokalni jaz

Socijalni jaz

* Blue Sky istraživanja su zasnovana na znatiželji i bez jasno definisanog cilja istraživanja (prim.aut.)

Kreiranje zaposlenosti

Neprofitni sektor

Jaz otkrića Blue Sky istraživanja*

Integracija socijalnih kategorija

Spin offVisoke

tehnologije

• državni inkubatori,

• inkubatori korporacija,

• inkubatori franšizinga,

• inkubatori kao privatna preduzeća,

• univerzitetski poslovni inkubatori.

U tranzicionim zemljama, mogućnost otvaranja poslovnih inkubatora u napuštenim ili neiskorišćenim objektima je veća nego u razvijenim zemljama, koja vrlo često idu i na drugi model, a to su preduzetnički inkubatori sa razvojnom strategijom stvaranja novih proizvoda, i to (Berberović i Jelić, 2005, p. 46):

a) državni inkubatori

(a) S ciljem rekonstrukcije lokalne privrede, državne institucije osnivaju inkubatore. Poseban cilj je kod ovog oblika organizovanja povećanje broja zaposlenih. Državne i lokalne institucije učestvuju tako što daju na korišćenje besplatno ili uz simboličnu naknadu prostor za preduzetničke inkubatore, obezbjeđuju inicijalna finansijska sredstva, animiraju velika preduzeća, privredne komore i udruženja inkubatora preduzetnika da pruže pomoć.

b) inkubatori korporacija

Korporacije razvijaju inkubatore s ciljem povećanja tehničke i izvantehničke pomoći u inovacijama. Na ovaj način korporacije povećavaju konkurentsku snagu malih preduzeća, ali i vlastitu. Tako mnoga mala preduzeća postaju i njihovi poslovni partneri. Cilj korporacija je da stimuliše zaposlene da se odlučuju za nove poslovne poduhvate, koji će u slučaju uspjeha povećati i profit korporacije.

c) inkubatori franšizinga

• Inkubatori u franšizingu imaju veliki brojpreduzeća koje karakteriše to da proizvodeiste proizvode, koriste ista tehnološka rješenjau proizvodnji, imaju istu organizaciju, te svakoza sebe djeluje na omeđenom prostoru. Stoga se može reći da je za reprodukciju ovakvogsistema najpogodniji sistem franšizinga, jernajbolje pogoduje sistematskom uspostavljanjumalog i srednjeg biznisa.

d) inkubatori kao privatna

preduzeća

• Velika preduzeća koja u dovoljnoj mjeri ne koriste svojekapacitete mogu da koristepreduzetničke inkubatore naprofitnom principu. Osnovni, alispecifični cilj u ovakvimposlovnim vezama je svakakomaksimiziranje profita, pa stogaprihvataju u inkubator svakogpreduzetnika za koga procjenakaže da potencijalno možedonijeti profit.

e) univerzitetskipreduzetnički

inkubatori

• Osnivaju se sa ciljem pružanja pomoći u nastojanju da ideje mladih ljudi - studenata prerastu u preduzetnički poduhvat. Ova vrsta inkubatora se odnosi na proizvode visoke tehnologije. Oni su ujedno i prethodna faza u uspostavljanju takozvanih tehnoloških parkova.

Poslovni akceleratori i coworking space

Formalna definicija start-ap ilisjemenskog akceleratora prvi put se spominje u radovima Kohena(Cohen, 2013) i Hokberga i Kamata(Hochberg & Kamath, 2012), kaovremenski ograničenog, grupnogprograma, koji uključujementorstvo i obrazovnukomponentu, koji kulminira u javnom pitch događaju (događajuubjeđivanja), često nazvan „demo dan.”

Razlikuju se od inkubatora i po tome što pored mentora koje preduzetnički timovi ili start-api imaju, imaju mogućnost dobijanja takozvanog sjemenskog kapitala (seed capital) u zamjenu za vlasnički udio u start-apu.

„Mnogi akcelerator programi, madane svi, obezbjeđuju stipendije ilimanje sjemenske investicije($26,000, prosječno, sa rasponom$0 do $150,000) svojim start-apima i zauzvrat dobijaju vlasničkiudio u portfoliju društva, običnood 5% do 7%” (Hochberg, 2016, str. 32).

Takođe, prednost ovog koncepta je i tzv. coworking space (zajednički radni prostor), odnosno mogućnost dijeljenja prostora sa drugim start-apima, freelancerima (frilenseri –honorarci) i pojedincima koji razvijaju svoje poslovne ideje.

Prvi akcelerator, Y Combinator, pokrenut je 2005. godine, brzo se pozicionirajući u Silikonskoj dolini u Kaliforniji (Silicon Valley) kao prvi program te vrste (Hochberg, 2016).

Coworking space ili zajednički radni

prostori

• ....su sve popularniji načinobezbjeđenja preduzetnicimai frilenserima (freelancer, engl. Honorarci) zajedničkogradnog prostora.

• Qlab Banja Luka

http://qlab.space/coworking/

Klasteri

S ciljem olakšavanjapristupa lokalnim, regionalnim i međunarodnimtržištima, MSP se organizuju u klastere(engl. cluster).

Klasteri su novi specifičan oblik organizovanja MSP u svijetu, pri čemu treba naglasiti da klasteri nemaju direktnu vezu sa poslovnim inkubatorima, mada su se počeli razvijati zaslugom prakse inkubatora, pa i neki od elemenata funkiconisanja klastera nose karakteristike koje se mogu naznačiti u modelu inkubatora (Berberović i Jelić, 2005).

Villa i Antonelli (2009, str. 2) citiraju definiciju klastera iz European Claster Observatory Reporta (2007):

“MSP klasteri se definišu kao skup proizvođača, pružalaca usluga, edukativnih i istraživačkih organizacija, finansijskih institucija i drugih privatnih i vladinih institucija lociranih na jednom prostoru i međusobno povezanih različitim tipovima veza.”

Zаkоn о rаzvојu mаlih i srеdnjih prеduzеćа („Službеni glаsnik RS“ brој: 50/13)

• Klaster je oblik preduzetničke infrastrukture koju na jednom geografskom području čine međusobno povezani privredni subjekti koji posluju u istim, srodnim ili različitim djelatnostima i sa njima povezani specijalizovani dobavljači, pružaoci usluga, obrazovne i naučnoistraživačke institucije, agencije i drugi (Član 9, stav 4)

• Strаtеgiје zаsnоvаnе nа klаstеrizаciјi zаuzеlеsu cеntrаlnо mјеstо u industriјskimpоlitikаmа, аli tаkоđе i vеzu sа rеgiоnаlnim i pоlitikаmа rаzvоја nаukе nа nivоu ЕU (Ketels, Lindqvist & Sölvel, 2012). Isti аutоri nаvоdе u svоm izvjеštајu (Clusters Observatory Report, 2012, str. 5) ...dа pоstојi pоzitivnа kоrеlаciјаizmеđu rеgiоnаlnоg BDP pо glаvi stаnоvnikа i

1) zаpоšlјаvаnjа u snаžnim klаstеrimа (klаstеrivisоkоzаstuplјеni u оblаsti) i

2) rеgiоnаlnоg miksа klаstеrа (mјеri kоlikоrеgiоnа оstvаruје kоristi iz еfеkаtа miksаklаstеrа u оdnоsu nа snаžnе pеrfоrmаnsе unutаrbilо kојеg pојеdinаčnоg klаstеrа).

Маrkunsen (1996, kаkо nаvоdi Boja, 2011, str. 4) dеfinisао јеčеtiri dоminаntnа mоdеlа klаstеrа, u kоје sе ubrајајu:

1. Маršаliаnski tip klаstеrа (nаzvаn pо Аlfrеdu Маršаlu,еnglеskоm еkоnоmisti, kојi је u svојој knjizi „Principiеkоnоmiје“ uvео pојаm industriјski distrikt, sinоnimzа klаstеrе) kојi sе sаstојi оd mаlih i srеdnjihprеduzеćа u lоkаlnоm vlаsništvu, u zаnаtskоbаzirаnim, visоkоtеhnоlоškim ili industriјаmа kојеprоizvоdе uslugе. Оdrživа rаzmјеnа sе оbаvljа izmеđuprеduzеćа. Spеciјаlizоvаnе uslugе, tržištе rаdа iinstituciје sе rаzviјајu kаkо bi uslužilе prеduzеćа uklаstеru. Prеduzеćа svјеsnо ulаzе u mrеžе rаdirјеšаvаnjа prоblеmа, а držаvnа pоlitikа еvоluirа kаkоbi sе unаpriјеdilа kоnkurеntnоst klаstеrа. 1. Маršаliаnski tip

Маrkunsen (1996, kаkо nаvоdi Boja, 2011, str. 4) dеfinisао јеčеtiri dоminаntnа mоdеlа klаstеrа, u kоје sе ubrајајu:

2. „Hub and spoke“ („čvоrištе i krаkоvi“, prеv.аut.) tip klаstеrа u kоmе dоminirа јеdnо ili nеkоlikо vеlikihprеduzеćа оkružеnih mnоštvоm mаlih dоbаvljаčа ili nаnеki nаčin pоvеzаnih prеduzеćа. Маlа prеduzеćаеvоluirајu u klаstеru nа nаčin dа prоdајu ili kupuјu оdvеlikоg cеntrаlnоg prеduzеćа ili dа imајu kоristi оdаktivnоsti pоvеzаnih sа prisustvоm tаkvоg prеduzеćа.

2. „Hub and spoke“ tip

Маrkunsen (1996, kаkо nаvоdi Boja, 2011, str. 4) dеfinisао јеčеtiri dоminаntnа mоdеlа klаstеrа, u kоје sе ubrајајu:

3. Sаtеlitskе plаtfоrmе su industriјski klаstеri u kојimа dоminirајu pоslоvnе јеdinicе prеduzеćа kојаpоsјеduјu višе pоslоvа u drugim industriјаmа. Оvеpоslоvnе јеdinicе su vеlikе i rеlаtivnо nеzаvisnе.

3. Satelitske platforme

Маrkunsen (1996, kаkо nаvоdi Boja, 2011, str. 4) dеfinisао јеčеtiri dоminаntnа mоdеlа klаstеrа, u kоје sе ubrајајu:

4. Klаstеri fоrmirаni оkо јаvnоg prеduzеćа su rеgiоni u čiјim lоkаlnim privrеdnim strukturаmа dоminirа јаvni ilinеprоfitni еntitеt (vојnа bаzа, univеrzitеt, držаvnаkаncеlаriја i sl.). Dоbаvljаči i uslužni sеktоr sе rаzviјајuоkо оvih јаvnih prеduzеćа, аli su оvе lоkаlnе firmеrеlаtivnо nеvаžnе zа rаzvој оvаkvih klаstеrа.

4. Klаstеri fоrmirаni оkојаvnоg prеduzеćа

• horizontalni klasteri (partneri na istom nivou u lancu stvaranja dodatne vrijednosti),

• vertikalni klasteri (partneri u piramidi dobavljača),

• regionalni klasteri (partneri u privrednom sektoru),

• klasteri u branši (partneri u specifičnom poljudjelovanja),

• preduzetnički klasteri (partneri u/sapreduzećima),

• međunarodni klasteri (partneri u preklapajućim mrežama klastera.)

Klastere dijelimo na:

Klasteri

Iako se udruživanje u klastere ne smatra alatkom finansijske podrške, MSP udružena u klastere imaju olakšan pristup finansijskim pozajmicama i povlaštenim finansijskim uslugama.

Takav slučaj je u Republici Srpskoj gdje klasteri imaju pristup kreditima sa nižim kamatnim stopama u IRB RS.

Fakti o EU klasterima

• Ključni faktori za osnivanje klastera su s jedne strane lokalna vlast i država, a sa druge strane privatna inicijativa.

• Istraživanja su pokazala da snažan klaster može da poveća produktivnostčlanica klastera, štoomogućava povećanjeopstanka novih biznisa(Delgado et al., 2010) .

• U EU između 30% i 40% svih zaposlenih u nefinansijskom poslovnom sektoru koncentrisano u preduzećima koja su članovi industrijskih klastera, približno 38% svih zaposlenih Evropljana radi u preduzećima koja su komponente nekih od klastera uopšte, dok više od 21%zaposlenih pripada regionima koji su više od dva puta specijalizovani u pojedinim kategorijama klastera nego regioni bez snažnih klastera (European Commision, 2013, p. 7).

• Najviše klastera ima Njemačka (397), pa Italija(222).

• Njemačka je, takođe, vodeća prema vrstamaklastera u odnosu na ostale članice EU (16automobilskih klastera, 12 biofarmaceutskihklastera, 7 klastera hemijskih proizvoda, 35tehnoloških klastera, 37 distribucionihklastera, 40 klastera finansijskih usluga, 25klastera za preradu hrane, 10 klastera kojiproizvode opremu za osvjetljenja, 21 klasterkoji se bave proizvodnjom medicinskihsredstava, 21 klaster proizvodnje metalnihproizvoda, 17 klastera plastike, 12 energetskihklastera, 7 klastera za proizvodnju dječijesportske opreme itd.).

Klasteri u BiH i Republici Srpskoj

• Trenutno postoji nekoliko klastera na nivou BiH i Republike Srpske koji su aktivni, dok su se drugi nažalost, nedugo nakon osnivanja ugasili.

• Najbrojniji su Klaster plastičara i alatničara BiH koji trenutno okuplja 27 preduzeća iz različitih gradova (Tuzla, Zenica, Čitluk, Modriča, Sarajevo, Banja Luka i drugi), dok je na teritoriji Republike Srpske najbrojniji klaster „Drvo” iz Prijedora koji trenutno okuplja 40 članova.

Najčešći primjeri klasterasu klasteri iz automobilskeindustrije, mljekarstva, drvno-prerađivačkeindustrije, elektronike, mašinske industrije. U Republici Srpskoj i BiH postoji nekoliko klastera. Između ostalih, klaster drvne industrije(http://www.drvni-klaster.ba/), automobilski klaster (http://www.ac-bih.ba/ba/), klaster plastičara i alatničara BiH, klaster za solarnu energiju, i drugi.

Klаstеri infоrmаciоnihtеhnоlоgiја (IТ) prеdstаvljајuznаčајn tip tеhnоlоškihklаstеrа i nа glоbаlnоm plаnusu primјеr nајuspјеšniјih i nајеfikаsniјih klаstеrа.

U SАD, IТ klаstеri su u 2008. gоdini učеstvоvаli sа 0,8% udјеlа u nаciоnаlnојzаpоslеnоsti i zаpоslеni u IТ klаstеrimа imаli su drugunајvišu prоsјеčnu plаtu u SАD, štо је dvоstrukо višе оdnаciоnаlnоg prоsјеkа (Boja, 2011).

Tehnološkiparkovi

• IASP (International Association of Science Parks – Svjetskaasocijacija naučnih/tehnološkihparkova) definiše naučni, odnosno tehnološki park kaoorganizaciju kojom upravljajuspecijalizovani profesionalci, čijije osnovni zadatak da povećajublagostanje zajednice, promovišući kulturuinovativnosti i konkurentnostiudruženih preduzetnika i istraživačkih institucija.

Tehnološki parkovi daju naglasakrazvoju i naučnoistraživačkomradu. Osnivaju se u blizini univerzi-teta ili naučnoistraživačkih centarakoji se bave visokim tehnologijama. Tehnološke parkove finansiraju ve-like multinacionalne kompanije (na primjer IBM, „General Motors” i druge) kao i moćni vojni kompleksi (na primjer NASA).

„Među prvim osnovanim parkovi-ma bio je Menlo park u Kaliforniji,osnovan 1948. godine, a 1951. godine nastao je Stenford industrij-ski park, takođe u Kaliforniji” (Mesarić, 2005, str. 395). „Prvinaučni park osnovali su na Stenforduniverzitetu (SAD) pedesetihgodina talentovani pojedinci(profesori, istraživači, studenti) koji su radili u laboratorijama i istraživačkim centrima“ (Vukmirović, 2006, str. 395).

Već 1969. godine došlo je do osni-vanja prvog tehnološkog parka u Evropi. To je tehnološki park Sop-hia Antipolis u Francuskoj.

Hvala na pažnji