Uvod, historijat, pojam i značaj poštanskog saobraćaja

POŠTA = lat. ponere-postaviti + posita-postavljena ( POST – Marko Polo 1254-1325., srednji vijek).Poštu kao društveno-ekonomski subjekt opredjeljuje slijedeće:

• pošta kao organizacija za komuniciranje i razmjenu,• pošta u funkciji nacionalne i međunarodne povezanosti,• pošta kao faktor u ekonomici zemlje,• pošta kao faktor novčanog prometa, tj. kao financijska institucija,• pošta kao faktor u funkciji koordiniranja kulture, prosvjete i informacija.

Danas (savremenu) ulogu poštanskog saobraćaja karakteriše više faktora, kao:• ostvarivanje brzine prijenosa poštanskih pošiljaka, kvalitet vršenja usluga

uz primjenu savremene tehnologije i naučne organizacije,• poslovanje na ekonomskim osnovama u ukupnom tehnološkom procesu,• racionalna organizacija rada uz zadovoljavajuću produktivnost i

humanizaciju rada.A konkretno djelatnost poštanskog saobraćaja obuhvata:

1. prijenos različitih vrsta poštanskih pošiljaka, i to: prijem, otpremu, transport na unutrašnjim i međunarodnim linijama i organizaciju tehnoloških procesa: prispijeće pošiljaka, uručenje primaocima i dostavu na različite načine.

2. poštansko-uputnički promet za unutrašnji i međunarodni saobraćaj.3. poslove za račun banaka po žiro i tekućim računima. 4. poslove za račun poštanskih štedionica i poštanskih banaka.5. različite usluge za privredne i druge organizacije, kao: prodaja novina,

srećaka6. izrada, distribucija i promet poštanskih maraka u zemlji i inostranstvu za

račun pošte.7. filatelistička djelatnost i njena povezanost na međunarodnom planu8. otkup i zamjena stranih sredstava plaćanja i mjenjački poslovi

Historijski razvoj

1. Period Otomanske imperije do 1878. godine2. Period utjecaja Austrougarske monarhije od 1878. do 1918. godine.3. Period 1918. - 1945. godine4. Period 1945. - 1992. godine5. Period 1992. – do danas.

Struktura organizacije poštanskog saobraćaja u Bosni i Hercegovini

1

Poštanski saobraćaj u Bosni i Hercegovini, u značajnijem stepenu, vezan je za etatizaciju poštanskog saobraćaja, a to znači preuzimanje organizacije i eksploatacije pošta od strane države. Tako već, u to doba (od Otomanske imperije), pošta postaje monopol sa različitim oblicima prijenosa vijesti i pošiljaka. Osnovna karakteristika pošte od vremena prelaska u ruke države je:

a) pošta postaje javna ustanova,b) postaje organizovana na centralističkom sistemu vlasti,c) pošta podmiruje prostu i proširenu reprodukciju putem države.Tek u novije doba, oko 1920. godine, pošta se počinje tretirati kao privredna

organizacija, mada u suštini javna ustanova ostaje do danas.Bitni datumi :

• 1840. - (6. maj) Roland Hill uvodi poštansku marku• 1845. - Hill postaje generalni direktor pošta V. Britanije i sproveo značajne reforme• 1874. – osnovan Međunarodno Poštanski Savez (Univeresal Postall Union – UPU)• 1961. – prvi put se primjenjuje poštanski broj ili kod.

Strukturu poštanskog saobraćaja za obavljanje poštanske djelatnosti čine:1. jedinice poštanske mreže: pošte, pomoćne pošte, sabirališta,

pokretne pošte, samostalni šalteri, poštonoše sa zbirom raznovrsnih poštanskih usluga

2. sredstva poštanske mreže: kovčežići, vrijednosnice, marke3. osoblje poštanske eksploatacije i koje učestvuju u tehnološkom

procesu usklađujući potrebe korisnikaOsnovna struktura organizacije poštanskog saobraćaja u BiH prikazana je na slijedeći način:

2

Poštanski saobraćaj kao podsistem saobraćaja i perspektive u budućnosti

Poštanski sistem zbog strukture svojih usluga i infrastrukture spada u poseban podsistem saobraćaja, ali je u funkciji sa ostalim podsistemima (željeznica, putevi, avio-prijevoz, plovni putevi) u okruženju u kom djeluje.Specifičnosti poštanskog saobraćaja su:

1. iako je saobraćajni sistem ne raspolaže vlastitim saobraćajnicama,2. vrši prijevoz ljudi i tereta,3. ima kombinovani vozni park,4. ima ograničen obim prijevoza,5. zahtijeva neophodnu standardizaciju i tipizaciju pošiljaka, u cilju

obavljanja tehnološkog procesa,6. potrebna je tipizacija i standardizacija opreme prilagođene pošiljkama,7. intenzivno angažuje radnu snagu,8. ima široko razgranatu mrežu poštanskih jedinica,9. obavezna je dostupnost za sve korisnike, neovisno o tome da li se radi o

gradskom ili ruralnom području,10.od posebnog je državnog interesa,11.zahtijeva poseban sistem organizacije i koordinacije procesa kao složeni mehanizam,12. jedinstvo teritorije na kome pruža usluge u svjetskim razmjerama.

Perspektiva poštanskog saobraćaja je da više pažnje poklanja domaćem i međunarodnom tržištu u uslovima konkurencije i da sa svojim kvalifikovanim kadrom, razgranatom mrežom, mogućnosti prilaza u svako i najudaljenije mjesto i ponudom novih usluga krene u umjerenu ekspanziju koja će joj omogućiti, naravno, uz pomoć državnih institucija da obezbjedi pokriće troškova eksploatacije kroz naknadu za mnogobrojne usluge koje pruža, naglašavajući poseban problem financiranja poštanske infrastrukture.

Infrastruktura poštanske mreže

Sama riječ INFRASTRUKTURA je latinskog porijekla, označava skup materijalnih uslova, elemenata i čitavih sistema neophodnih za razvoj neke zemlje ili nekog regiona.Inače sadržaj ovog pojma je različit mada se sve češće prihvata značenje koje polazi od podjele na osnovnu ili privrednu infrastrukturu tako da imamo:• Infrastrukturu elektroenergetskog sistema• Infrastrukturu vodovodnog sistema• Infrastrukturu distribucije plina• Infrastrukturu drumskog saobraćaja

3

• Infrastrukturu željezničkog saobraćaja• Infrastrukturu avio-saobraćaja• Infrastrukturu telekomunikacijskog saobraćaja

Jasno je što je veći razvoj infrastrukture jedne regije ili države, veći je i nivo proizvodnog razvoja i standarda ljudi koji žive u toj regiji ili državi.

Poštansku mrežu sačinjavaju sve jedinice, objekti, oprema poštanske mreže i transportna sredstva drugih i međusobna povezanost u jedinstveni tehničko-tehnološki i ekonomski sistem. Cjelovit sistem ovako prikazan ima za cilj prijenos poštanskih pošiljaka i obavljanje usluga pošte u užem i širem okruženju, kao i u medjunarodnim razmjerama.

Ilustrativno možemo prikazati globalnu strukturu poštanske mreže:

Pošta je složen komunikacijski sistem i u cilju njenog boljeg razumijevanja upoznaćemo konfiguraciju poštanskog sistema sa slijedećim obilježjima i vezama (kao na slici):

• nivo usluživanja ili korisnički podsistem sa standardnim uslovima zakorisnike koji, praktično, čini poseban segment u poštanskoj tehnologija od izuzetnog značaja, iz kog razloga će se i posebno tretirati u kasnijim poglavljima,

• nivo poštansko-transportnog sistema, kao poseban segment za uspostavljanje koridora i proučavanje svih obilježja. U ovaj nivo strukture mreže ulaze, po pravilu, i proizvodne jedinice prerade kao glavni poštanski centri i centri prerade u domaćem i međunarodnom saobraćaju,

• nivo poštanskog upravljačkog sistema u koji ulazi administracija u okviru najviših organizacionih nivoa kao glavne direkcije, menadžment i

4

upravljanje cjelinom saobraćaja u nižim organizacionim jedinicama, a koji su obično usaglaseni sa političkom organizacijom države. Međutim, poštanski sistem ne mora da slijedi političku strukturu organizacije ako je bolje i rentabilnije rješenje u centralizaciji upravljanja i procesima rada i ljudskim resursima,

• za odnos sa korisnicima značajan je prvi nivo koji čine tehnički, tehnološki i organizacijski elementi sa kojima počinje i završava se poštanska usluga. Ovdje je čitav sistem otvoren za korisnike koji mogu dobiti željenu uslugu, naravno, uz unaprijed definisane uslove za svaku pojedinačnu uslugu. Sam proces izvršenja usluge se ostvaruje u već poznatim fazama:

PRIJEM => OTPREMA => PRIJEVOZ => PRISPJEĆE => URUČENJE

Komponente poštanske mreže

Važne komponente poštanske mreže čine: poštanski centri, poštanske jedinice šalteri, vozni park, pomoću kojih je moguće obaviti cjelovit proces usluga a tu je obavezno postojanje upravnih organa.

Značajnije osobine pojedinih segmenata, tj. strukture proizvodnih jedinica poštanske mreže su:

Glavni poštanski centar, u pravilu se javlja kao organizator prijevoza pošiljaka na linijama "Općeg reda prijevoza" i prekrcajnih manipulacija koje dolaze međunarodnim i magistralnim poštanskim linijama. Glavni poštanski centar se, u pravilu, organizuje u većim saobraćajnim centrima, a što zavisi od cjelokupne organizacije pošte u državi.

Paketski poštanski centar ima za zadaću da obezbjedi koncentraciju i difuziju paketa, posredovanja i prerade paketa i ostalih poštanskih pošiljaka treće kategorije hitnosti za područje dva ili više poštanskih centara.

Poštanski centar prerade ima zadaću koncentracije i difuzije poštanskih pošiljaka za nadležno područje.

Poštanski centar pripreme objedinjuje rad poštanskih jedinica svog područja i ima zadatak da nanosi kodne oznake poštanskog broja, odredišne pošte na adresnu stranu pošiljke, a to čini za sve pošte na svom području.

Izmjenična pošta obavlja funkcije u prispijeću i otpremi zaključaka, kao i preradu poštanskih pošiljaka u međunarodnom poštanskom, pomorskom i zračnom saobraćaju, a takođe i posredovanje međunarodnih zaključaka u otvorenom tranzitu.

Putujuće pošte na relacijama gdje danas funkcioniraju, u pravilu, ne bi trebale imati ulogu otvaranja zaključaka, preuzimanje pošiljaka, dijeljenje i usmjeravanje tokom putovanja.

5

Aero odjeljak čija je svrha i nadležnost posredovanje između površinskih i zračnih poštanskih veza.

Pošta carinjenja je poseban organizacijski dio poštanskog centra koja obavlja poslove podnošenja poštanskih pošiljaka iz međunarodnog saobraćaja na carinski pregled nadležnoj carinarnici.

Inozemni odjeljak je posebni organizacijski dio poštanskog centra koji se formira radi obavljanja poslova u međunarodnom saobraćaju pošiljaka za odgovarajuće područje.

Centar za zaštitu ima zadatak da obavlja sigurnosni pregled poštanskih pošiljaka iz međunarodnog, a po potrebi i unutrašnjeg saobraćaja. Sigurnosni pregled ima za cilj i zaštitu ljudi, pošiljaka i imovine od mogućih opasnih, eksplozivnih i zabranjenih sadržaja koji mogu da budu u poštanskim pošiljkama.

Pretovarni punkt je posebno mjesto u saobraćajnoj mreži gdje se obavlja pretovar, tj. posredovanje poštanskih zaključaka za druge jedinice prerade poštanskih pošiljaka.

Slika 1. Kretanje pošiljaka i zaključakaAnaliza infrastrukture poštanske mreže

Daljom analizom, a kako smo ranije rekli, poštanska mreža je složen tehničko-tehnološki sistem koga čine infrastrukturni objekti, oprema uslužnih jedinica, postrojenja, transportna sredstva i linije otpreme i prijema pošiljaka a sve zajedno omogućavaju integrisano obavljanje usluga u unutrašnjem i međunarodnom saobraćaju.

Na slijedećoj slici prikazana je detaljna infrastruktura poštanske mreže:

6

Prikazana šema odnosi se na tehnološki sistem fizičkog procesa poštanskih pošiljaka. Obavljanje drugih usluga kao platnog prometa vrši se na istim uslužnim mjestima i sa postojećim resursima osoblja i opreme ali često uključivanjem posebnih sredstava opreme i tehnologije kao informacijskih, telekomunikacijskih, financijskih i drugih sredstava nužnih za obavljanje tih procesa.

Analizom infrastrukture poštanske mreže a posebno uslužnih jedinica utvrđuje se pristupačnost poštanskih jedinica i sredstava korisniku, mogućnost poboljšanja i racionalizacije, prilagođenost postojećim potrebama kao i onima koje se očekuju.

Svjetski Poštanski Savez (UPU) utvrdio je iznose pokazatelja koji mogu poslužiti u analizi razvijenosti poštanske mreže. Prema kriteriju pristupačnosti utvrđena je na bazi iskustva potreba korisnika, da na svakih 20 – 40km2 površine treba postaviti poštansku jedinicu a usluživati 3000 – 6000 stanovnika ili jedan poštanski šalter trebao bi biti na raspolaganju za 2000 stanovnika.

Pristupačnost poštanske mreže ocjenjuje se nedovoljnom u BiH a također je uočljiv nedostatak tehničkih sredstava a naročito sredstava za samoposluživanje.

7

Planiranje poštanske mreže

Planiranje poštanske mreže kao infrastrukturne osnove poštanskog sistema definisano je sa više različitih faktora u koje možemo ubrajati osnovne:

1. postojeće stanje poštanskih jedinica u strukturi poštanske mreže2. dostignuti stepen pristupačnosti poštanske mreže kao mjerila kvaliteta

usluživanja 3. tehnološkog i organizacijskog jedinstva poštanske mreže4. međunarodne povezanosti u pružanju usluga i tehnološkom nivou prerade5. strukturi usluga i njihovoj raznovrsnosti prema potražnji6. saobraćajne frekvencije7. obaveznosti pokrivenosti svih naseljenih mjesta

Slika 2. Šematski prikaz makroorganizacije JP BH Pošta

Razvoj poštanskog saobraćaja polazi od nekih ključnih načela i pretpostavki kao:

• definisanje svrhe poštanske mreže,• ciljeva razvoja i unapređenja vrste poštanskih jedinica i kriterija njihova ostvarenja,• tehnološke integrisanosti sistema,• podjele na saobraćajna područja,• uslova tehnološkog procesa prijenosa poštanskih pošiljaka,• kriterija za određivanje kvaliteta prijenosa poštanskih pošiljaka,• kriterija kontrole,• ostale pretpostavke za unapređenje poštanske mreže.

8

Koristeći domaća i inostrana iskustva u mreži možemo uspostaviti neka osnovna načela koja treba dostići i planirati ih kao:

a) U onim mjestima gdje se otvara više uslužnih jedinica poštanske mreže, po pravilu, pored poštanskih jedinica univerzalnog tipa sa ukupnom strukturom i asortimanom usluga, otvarati šalterske pošte i izdvojene šaltere. Od tehničkih sredstava mreže postaviti dovoljan broj ormarića, samouslužnih aparata i poštanskih automata.

b)Poštanske jedinice sa potpunim usluživanjem (Poštansko-telekomunikacijske jedinice) otvarati na onim lokacijama koje imaju za to uslove, i to:• odgovarajuću veličinu saobraćaja,• realne potrebe korisnika toga lokaliteta,• potreba koordinacije rada i korištenje internih usluga ostalih bliskih pošt. jedinica,• tehničke uslove za telekomunikacijske usluge,• ekonomičnost i rentabilnost poslovanja,• ostale uslove za rad pošta, kao: prostor, sredstva, itd.

c) U mjestima gdje ne postoje uslovi za otvaranje primarne jedinice poštanske mreže treba otvarati pomoćne pošte, ugovorne pošte, sabirališta, rejone poštonoša, postavljati poštanske automate i samoposluge ili davati koncesije.

d)Poštanske ormariće na užem području pošte postavljati, uzimajući u obzir slijedeće kriterije:• pristupačnost korisnicima, transportnim sredstvima i poštanskim

saobraćajnim tokovima,• za definisani lokalitet treba obezbjediti dovoljno punjenja pošiljaka

između pražnjenja,• da je moguće osigurati racionalno pražnjenje,• u saradnji sa vlasnicima objekata postaviti organizaciju prijema, a

istovremeno i otpreme pošiljaka.e) Na širem području pošte, poštanske ormariće postaviti u svakom selu sa

više od 500 stanovnika, na svakom sabiralištu i svakoj stanici da ima poštonoša. U skladu sa navedenim pretpostavkama kod planiranja poštanske mreže potrebno je:

1. otkloniti disproporcije koje postoje među pojedinim regijama.2. obaveznost pokrivanja svih naseljenih mjesta jedinicama poštanske

mreže prema uslovima i prema potrebama korisnika.3. da se uskladi obim saobraćaja okruženja sa veličinom jedinice

poštanske mreže, u cilju rentabilnog i produktivnog poslovanja.4. uvođenje onih vrsta jedinica poštanske mreže koje će najbolje udo-

voljiti zahtjeve i potrebe okruženja.5. obuka i učešće kadrova u izvršenju zadataka prema programu više

organizacione jedinice ili utvrđenom planu.Navedeni preduslovi trebaju biti ukomponovani u planove i programe

razvoja poštanskog saobraćaja.

9

Optimizacija poštanske mreže

Optimizacija bi se sastojala u definisanju strategije kroz razvoj i dugoročni plan, uzimajući u obzir obradu i prednosti koje se mogu postići komparativnim metodama. Ovakvim kombinovanjem metoda moglo bi se doći do optimalnog koncepta razvoja poštanske mreže.

Izborom parametara, u skladu sa postavljenim ciljevima, i uz zadana ograničenja, možemo optimirati značajne osobine poštanske mreže i njenih segmenata.

Bitne varijable za analizu i optimizaciju poštanske mreže su: topologija poštanske mreže kapaciteti prerade, transporta i razgranatog uslužnog sistema primjene automatizacije u radnim procesima pristupačnost korisnika u mrežu obaveznost pružanja osnovnih usluga.

Za makrostrukturu poštanske mreže možemo pretpostaviti nekoliko osnovnih skupova i parametara, pa imamo:

a) topologija poštanske mreže {TMi}b) frekvencija saobraćajnih tokova { }c) kapaciteti podsistema {Ci}

U definisanju problema optimizacije uzet ćemo standardne zahtjeve da se neki parametri svedu na najmanju moguću mjeru, kao npr. troškovi, a da se oni kriteriji koji zahtijevaju brzine kao što je prijenos pošiljka i uručenje, postave kako su zahtijevani. Zahtjeve treba koncipirati tako da modeli budu rješivi i praktično aplikativni. Prema tome, problem optimizacije ćemo svoditi na jednodimenzionalni, odnosno problem minimiziranja troškova mreže ili brzine prijenosa pošiljaka (prosječno Tq). Na temelju navedenih pretpostavki možemo postaviti slijedeće vrste optimizacijskih problema u funkciji planiranja mreže:

a) Izbor topologije mreže. U ovome modelu moguće je analizirati kapacitete podsistema u mreži kao i saobraćajne tokove koji su raspoređeni bilo po teritoriji mreže ili interno unutar sistema. Uzimajući u obzir ove parametre uspostavit ćemo odnose varijabli kako slijedi:

Varijabilno:- tokovi saobraćajnih grana { }- kapaciteti podsistema {Ci}- topologija mreže {TMi}

U ovome slučaju treba minimizirati:- troškove,- predviđene rokove prijenosa pošiljaka, uz ograničenja,- obavezu prijema svih vrsta pošiljaka po općim uslovima i

ograničene investicije.

b)Raspodjele saobraćajnih tokova. U ovome modelu za potrebe planiranja uzećemo u obzir koncentraciju i difuziju pošiljaka u poštanskom centru i transport.

U ovome slučaju poći ćemo od fiksnih parametara kao zadanih veličina u obradi, a to su:

10

- kapaciteti uslužnog sistema za korisnike {Ci}- topologija mreže {TMi}

Varijabilni parametar su:- saobraćajni tokovi po granama { }

Treba minimizirati:- troškove ili rokove u prijenosu pošiljaka

c) Izbor i dimenzioniranje poštanskih kapaciteta.U ovome modelu imamo zadane fiksne parametre, i to:

- Očekivani tokovi saobraćaja { }- Topologija mreže {TMi}

Varijabilne veličine su:- Kapaciteti prijema pošiljaka {Ci}

Treba postići minimum za slijedeće:- Vrijeme čekanja,- Troškove,

a ograničenja su u tome da je nužno obaviti sve usluge koje su predviđene zakonom ili općim uslovima, neovisno o njihovoj rentabilnosti.

Broj pošta u naseljenim mjestima (gradovima) ovisan je o više faktora među kojima su:

- broj stanovnika i raspodjela naseljenosti po pojedinim dijelovima mjesta (grada),

- struktura stanovništava sa stepenom obrazovanja i imovinskih uslova,- osobine regije u pogledu privrednih djelatnosti ili samo

stanovništvo,- obilježja područja sa značenjem da li se radi o centru sa velikom

gustoćom naseljenosti i trgovačkih centara ili je to periferija,- planirani obim i struktura usluga koje pruža pošta,- postojeći uslužni kapaciteti pošte,- srednji radijus usluživanja poštanskih jedinica,- drugi utjecaji relevantni za to područje i mrežu.

Potreban broj pošta ili plan poštanskih jedinica na nekom naseljenom području možemo utvrditi preko izraza:

Ni = potreban broj pošta na posmatranom području prema prosječnim uslovima za korištenje usluga,

Si = površina posmatranog područja u kvadratnim kilometrima,R = srednji radijus opsluživanja za to naselje,K = empirijski utvrđen koeficijent koji je za: približno kvadratni oblik

područja K = 0.53 kružni oblik područja K = 0.32Kod ovoga postupka potrebno je analitičkim putem, uz stručno znanje i

iskustvo tehnologa, doći do optimalnog rješenja. Naseljenost, razmještaj

11

industrijskih kapaciteta, materijalni i kulturni nivo stanovništva, gradsko ili seosko područje su faktori koji se moraju uzeti u obzir kod određivanja broja pošta na nekom području.

Statistički podaci, npr. o broju pošiljaka, o broju usluga, broju jedinica, troškovima, prihodima, i dr. mogu se veoma korisno upotrijebiti za analize saobraćaja u mreži. Tu se, prije svega, misli na pokazatelje intenziteta saobraćaja, srednjih vrijednosti, varijanse, standardne devijacije, saobraćajnih tokova i drugih veličina koje primjenjuje deskriptivna statistika u poštanskom sistemu.

U sistemu i postupku analize važno je odabrati odgovarajuće parametre, neke uzeti kao fiksne, a drugima dati promjenljivi karakter. Na bazi ovako postavljenog sistema i cilja koji se želi postići diferencirat ćemo nekoliko modela koji su relevantni za poštansku mrežu, odnosno iz koje proizlaze:

a) saobraćajno opterećenjeOvaj saobraćajni pokazatelj se izvodi iz činjenica da u sistem usluživan-ja

dolaze korisnici po slučajnim varijacijama. Na osnovu teoretskih pretpostavki možemo postaviti model kako slijedi:

;

Ap = = saobraćajno opterećenje = prosječan intenzitet dolaska zahtjeva korisnika = prosječan intenzitet usluživanja korisnika

Ts = prosječno vrijeme usluge = srednja vrijednost toka pošiljaka

Cp = kapacitet

b) Tok pošiljakaOva kategorija treba da nam pokaže tokove pošiljaka kojih ima više u mreži i

na različitim granama. Kako saobraćajnih tokova ima više, a njihovo zbrajanje zbog različitih osobina nije moguće potrebno se poslužiti nekim sistemom ponderisanja u cilju dobivanja podataka koji se mogu uvrštavati u obračun. Možemo napisati izraz:

gdje je: = očekivana vrijednost toka saobraćaja = količina pošiljaka J-te kategorije koja se prenose na liniji "i" = tehnološko vrijeme na kapacitetu ili vezi koja je u obračunu

J = (1, 2, 3, … , K)

12

c) Usmjeravanje pošiljakaOva kategorija je dio tehnološkog procesa prerade pošiljaka i ima za cilj da

odredi pravac i tokove pošiljke do destinacije i uručenja. Shodno tom tehnološkom procesu, formira se nekoliko parametara iz kojih možemo dobiti izraz kako slijedi za pravila usmjeravanja koja su ustvari skupine procesa rada i njihovih algoritama. Pa imamo:

Pu = {Sp, Op, Rp, T}Gdje je:Pu = pravila usmjerenjaSp = struktura pošiljakaOp = adresa odredišta pošiljke - smjerRp = red prijevoza ili opći red prijevoza pošiljakaT = tehnološko vrijeme za operaciju analize koja se tretira.

Osnovne i posebne karakteristike saobraćajnog modeliranja poštanskog sistema

U općem smislu, model čini skup objekata, procesa ili pojava preslikan u njihove stvarne odnose.

Koristeći model može se usmjeravati buduće ponašanje postavljenog sis-tema. Modeliranje, prema tome, predstavlja način reprodukcije nekog procesa ili pojave u cilju postizanja konačnog rješenja.

Kada se radi o modelima koji se primjenjuju u saobraćajnoj analizi poštan-skog sistema i njihove aplikacije na praktična rješenja, posebno kod sačinjavanja algoritma istraživanja, mogli bi se uzeti kao najprihvatljiviji modeli sa strukturom i obilježjima kako slijedi:

a) Matematički model koji predstavlja najviši nivo apstrakcije u modeliranju, a sačinjava ga identifikacija varijabli i parametara realnog sistema.

b) Ekonometrijski modeli uključuju matematičku interpretaciju ekonomskih kategorija, sa ciljem da se projiciraju buduća kretanja. Kao varijable se uzimaju troškovi, prihodi, proizvodi i usluge u vremenskoj dinamici.

c) Matrično modeliranje se koristi za predstavljanje ulaza i izlaza u neki model, što čini suštinu input-output analize. U ovome slučaju, posmatrani parametri i determinante koje ulaze, odnosno kao izlazne, se analiziraju i predstavljaju predmet zaključivanja.

d) Simulacijsko modeliranje predstavlja određivanje takvih modela koji u osnovi imaju algoritamski opis procesa funkcionisanja sistema. Za rješenje algoritma danas se koriste aplikativni računarski programi.

13

Poštanske usluge

Nomenklatura, u opštem smislu, predstavlja skup naziva koji se upotre-bljavaju u nekoj grani nauke.

U poštanskom sistemu, nomenklatura je normativni akt (dokument) koji utvrđuje poštanska uprava ili operator za cjelinu države, prema organizaciji poštanskog saobraćaja, radi obezbjeđenja pravilnog i nesmetanog funkcionisanja poštanskog saobraćaja kao jedinstvenog tehničkog i tehnološkog sistema.

Nomenklaturom poštanskih usluga definišu se sve vrste poštanskih usluga, rasponi težina poštanskih pošiljaka, zone udaljenosti, skale vrijednosti za vrijednosne pošiljke i usluge blagajničkih službi (uplate i isplate), način utvrđivanja i određivanja cijena za pojedine usluge u unutrašnjem i međunarodnom poštanskom saobraćaju.

Nomenklatura poštanskih usluga je osnov za definisanje brojnih drugih obilježja u poštanskom sistemu, među kojima su:

- strukture usluga,- cijena,- tarifa,- poštanskih kodova,- automatizacije prerade i šalterskog poslovanja,- bar - kodiranja, i dr.

Primjer nomenklature za neke usluge:1. PismoI stopa do 20 gramaII stopa preko 20 do 100 gramaIII stopa preko 150 do 250 gramaIVstopa preko 250 do 500 grama Vstopa preko 500 do 1000 grama

I dalje prema stopama težine do konačna rješenja.2. Telegrami

2.1. Unutrašnji saobraćaj2.2. Međunarodni saobraćaj

3. Paketi4. Uputnice5. Telekomunikacijske usluge preko pošte6. Bankarske usluge preko pošte7. Nove poštanske usluge kao:

- kartično poslovanje- Internet

14

- poštanske prodaje, itd.- postnet- postšop

Poštanske usluge su radnje poštanskog operatora koje obuhvataju prijem i uručenje pismonosnih pošiljaka, paketa, poštanskih i telegrafskih uputnica, zatim posebnih, dopunskih i ostalih usluga koje se potražuju na tržištu.

Strukturu, definisanje i opis usluga, kao i tehnološke procese možemo postaviti i kao:

Osnovne poštanske usluge, koje možemo nazvati klasične i javljaju se gotovo u svim nomenklaturama i dokumentima Međunarodne poštanske unije su slijedeće:

- pisma,- dopisnice,- tiskovine (novine i časopisi),- sekogrami,- mali paketi,-knjižene pismonosne pošiljke (preporučene pošiljke, vrijednosna pisma,

paketi, uputnice)

Posebne kategorije poštanskih usluga: osobine ovih vrsta usluga su posebni postupci koji se zahtijevaju, a različiti su od postupaka u obavljanju i tehnološkom procesu za osnovne usluge. U ovu kategoriju usluga spadaju:

- dostava pošiljaka po hitnom postupku,- dostava pošiljaka avionom,- uručenje pošiljaka preko "poste-restant" šaltera,- pošiljke sa plaćanjem otkupnog iznosa,- vrlo hitni transport pošiljaka,- izdvajanje paketa od ostalih pošiljaka za preradu zbog nekih specifičnih osobina pošiljke- pošiljke sa povratnicom,- izdvojeni paket,- pošiljka predana u posljednjem trenutku,- pošiljke koje se moraju uručiti lično primaocu,- telekomunikacijske usluge preko pošte,- trgovačke usluge preko pošte (prodaja putem kataloga)- međunarodna ubrzana pošta (EMS)- europaket- prioritetna pošta

15

- tiskovine bez adrese- elektronska pošta

Dopunske poštanske usluge: ovu vrstu usluga karakteriše poseban zahtjev korisnika u odnosu na osnovnu ili posebnu kategoriju poštanskih usluga, a u skladu sa pravilnikom o vršenju usluga i mogućim tehnološkim procesima.

Navodimo neke od dopunskih kategorija usluga koje se češće javljaju u praksi:

- promjena ili dopuna u adresi,- slanje pošiljke koja se posebno prati do primaoca,- promjena u visini otkupnog iznosa ako je takva pošiljka,- da se otkupnina uplati hitnim telegramom,- da se post - restant pošiljka dostavlja u stan ili u poslovne prostorije ili

osobi koju odredi pošiljalac ili primalac,- da se uputnički iznos pošalje hitno na drugo područje.

Pored ovih, u dopunske poštanske usluge mogu se ubrojati i usluge koje su tehnološki u nekoj vezi sa uručenjem i prijenosom pošiljke, kao:

- potraživanje pošiljaka,- izdvajanje potvrde o prijemu knjižene pošiljke,- upotreba poštanskog pretinca (fah),- ležarina prispjele pošiljke,- prepakiranje paketa, i sl.

Ugovorne poštanske usluge: ova vrsta usluga se najčešće javlja u oblasti novčanog prometa, i to:

- štedne službe,- tekući i žiro-računi,- naročita vrsta novčanih knjižica,- platni promet,- naplata radio i televizijske pretplate,- prodaja i isplata srećaka,- prodaja i prijevoz novina i časopisa,- otkup i zamjena stranih sredstava plaćanja,- naplata različitih vrsta komunalnih računa,npr. za struju,vodu,sta-narinu,i sl

Nove poštanske usluge kao osnov poštanske reforme: u koje spadaju:- Ekspres prijenos pošiljaka- Kataloška prodaja- Industrijski paket- Dostava lijekova- Usluge po ugovoru- Post-restant prodaja

16

- Poštanski adresari- Samouslužna pošta- Elektronska pošta- Hibridna pošta- Oglašavanja u pošti- Igre na sreću u okviru poštanskog sistema- Poslovna saradnja sa novim korisnicima- Usluge građanima za vrijeme odsutnosti- Različita deponovanja za potrebe građana- Internet usluge- Prodaja u poštama (post šhop)- Elektronska trgovina (e- commerce)- Elektronsko bankarstvo (internet banking)- Elektronski novac (e- cash )- Mobilna elektronska trgovina (m. commerce))- Špediterske usluge…

Struktura poštanskih usluga u odnosu na tehnološki proces

Tehnološki proces u oblasti poštanskog saobraćaja čini skup radnih operacija koji proističu iz sistema pružanja usluga različitih vrsta i kategorija poštanskih pošiljaka. Kako ima više vrsta poštanskih pošiljaka, postoji više proizvodnih faza za odgovarajuće vrste, kao: pismonosne pošiljke, paketske, novčani promet, i dr.

Obrazovanje samostalnih proizvodnih ciklusa zavisi od potrebnog rada i rada koji će se utrošiti za određenu količinu pošiljaka. U proizvodne cikluse su uključene faze proizvodnje u prijenosu pošiljaka od pošiljaoca do primaoca. Kada se radi o manjem obimu pošiljaka istovremeno su zastupljeni svi proizvodni procesi i sve vrste poštanskih pošiljaka. Kod većeg obima pošiljaka, obrazuju se proizvodni procesi po vrstama usluga, npr. poseban tehnološki proces za pismonosne pošiljke, poseban za poštanske pakete, ali se proizvodni proces objedinjuje u jedinstven tok na određenom stepenu proizvodnog ciklusa.

U fazi transporta, po pravilu, sve vrste pošiljaka se objedinjuju.

17

Slika 3. Proizvodni ciklus prijenosa poštanskih pošiljaka

Uočavamo da se u proizvodnom procesu pojavljuju faze prerade, i to:• Prva faza, kao početna, u prijemu poštanskih pošiljaka,• Druga faza predstavlja preradu primljenih pošiljaka koje se prerađene

otpremaju u pravcu odredišta.• Treća faza u tehnološkom procesu je transport poštanskih pošiljaka do odredišne pošte.• Četvrta faza je prispijeće pošiljaka u mjesto odredišta pošiljke sa

proizvodnim procesima karakterističnim za ovu fazu.• Peta faza je priprema pošiljka za uručenje, odnosno uručenje pošiljaka.

U ukupnom ciklusu tokova pošiljaka nalaze se polazne, dolazne i transportne pošiljke, i to:

- polazne pošiljke su one koje se primaju u poštama, - dolazne pošiljke su one koje su prispjele u određenu jedinicu poštanske

mreže i koje trebaju da se uruče primaocu.- tranzitne pošiljke u jedinici poštanske mreže koja ih je primila, a treba ih

otpremiti u pravcu odredišne pošte.Kapaciteti moraju biti usaglašeni prema obimu i strukturi usluga. U cilju unapređenja tehnološkog procesa odnosno unapređenja postojećih usluga kao i uvođenje novih, ključnu ulogu ima razvoj i izgradnja računarske mreže koja će omogućiti razmjenu informacija

Informatizacija i automatizacija koje provode poštanski sistemi u razvoju ide u nekoliko pravaca: a)

- Kooperacija u obavljanju usluga posebno sa bankarskim sistemom za novčane usluge i druga plaćanja,

- Agentski poslovi za povezanost sa integratorima u procesu tehnologije prijema, prijenosa i uručenja pošiljaka,

- Integracija i povezanost sa ostalim privrednim subjektima,

18

b) Elektronsko kartovanje pošiljaka pomoću kojeg je moguće:-usmjeravati pošiljke,-oblikovati informacije o pošiljkama kao, pravce i cijeli saobraćajni tok,-praćenje pošiljke od prijema do uručenja,-usaglašavanje svih obilježja pošiljke u odnosu na prijem i uručenje.

c) Integracija informacionog automatizovanog sistema poštanske tehnologije u poslovni sistem.

d) File - transfer o zaduženju i razduženju dostavnih pošta za obične i telegrafske uputnice u domaćem i međunarodnom saobraćaju, kao i telefon-skih i drugih vrsta računa.

e) Prijem pošiljaka knjiženih i običnih od velikih korisnika tehnologijom prijenosa podataka ili file-transfera.

f) Elektronska razmjena podataka (EDI) kao nova tehnologija informatizacije i automatizacije.

Međunarodna poštanska unija (UPU) organizovano prikuplja podatke o poštanskim uslugama, uposlenicima, opremi pošta i cjeloj poštanskoj infrastrukturi, poštanskoj mreži, kao i financijskim pokazateljima

Svi podaci o poštanskom saobraćaju se statistički obrađuju i publikuju godišnje u Poštanskoj statistici (Postal statistic- Universal Postal Union).

Statistika usluga po strukturi oblikuje se po sistemu:a)Ukupan broj pismonosnih pošiljaka

- unutrašnji promet- međunarodni promet- otprema- prijem- prosječan broj pošiljaka po stanovniku zemlje

b) Pošiljke grupe LC- unutrašnji promet- međunarodni promet- otprema- prijem

c)Pošiljke grupe AO- unutrašnji promet- međunarodni promet- prijem- otprema

d) Pošiljke sa posebnim rukovanjem- unutrašnji promet- međunarodni promet- prijem- otprema

19

e)Poštanski paketi- obične paketske pošiljke- unutrašnji promet- međunarodni promet- paketi sa označenom vrijednošću

f) Međunarodni promet- prijem- otprema.

Koristeći ovu statistiku i analizirajući razvijenost poštanske mreže, svaka zemlja može da koncipira adekvatan sistem razvoja i reformi za svoje okruženje.

Analiza učešće i mogućih ušteda pojedinih dijelova poštanske mreže u ukupnoj cijeni poštanske usluge, s posebnim osvrtom na infrastrukturne

dijelove i eksploataciju.Tendencija u smanjenju infrastrukturnih komponenti

U ranijem periodu razvoj poštanske mreže imao je obilježje da se pokrije teritorija cijele države neovisno o troškovima za svaku pojedinačnu uslugu, jedinicu poštanske mreže ili infrastrukturu u cjelini. Pri tome nije imalo većeg značaja da li je takav poslovni sistem rentabilan. Međutim, novi prilaz poštanskoj mreži podrazumijeva da pokrije troškove obavljanja usluga na svakoj mikrolokaciji, tj. svakoj jedinici mreže, a takođe i da ostvari pozitivan financijski dio za investicije u nove tehnologije i razvoj.

U procesu formiranje poštanskih operatora kao samostalnih javnih preduzeća, poštanske službe se neće financirati kroz budžet države, što znači da pošta kroz postupak transformacije svojih usluga treba da uspostavi sistem rentabilnog poslovanja i da izađe na tržište sa svim uslugama u konkurentskom o kruženju.

U analizi strukture poštanske mreže uočljivo je da mreža kao cjelina tehnološkog procesa, od prijema pošiljke do njenog uručenja, obuhvata najveći dio, moglo bi se reći i do 80 % svih troškova ako se posmatra cjelokupna struktura, tj. infrastruktura sa tehničkim sredstvima, transportom i radnom snagom. U troškovnom smislu ostaje jedino još dio menadžmenta i druge administracije poštanskog operatora.

U svakoj jedinici poštanske mreže obavljaju se usluge za korisnike, stvaraju prihodi, ali su to takođe i mjesta nastanka troškova. Drugi je slučaj ako se radi o proizvodnim jedinicama, prerade, tu postoje direktni troškovi u kontinuitetu procesa rada.

Troškove svake jedinice poštanske mreže sačinjavaju i proističu iz osnova kao:

a)

20

- oprema,- radna snaga,- zgrade,- materijal,- održavanje,- opšti troškovi,- ostali razni troškovi,

b) troškovi proizvodnog procesa prerade, kao indirektni troškovi,c) troškovi administracije operatora sa cjelinom fiksnih i varijabilnih troškova. U teoriji i praksi se kreiralo više rješenja rasporeda zajedničkih troškova na

proizvodne subjekte, a proces analize bi trebalo vršiti po slijedećem:- Usmjeravanje i obračun direktnih troškova za pojedine vrste usluga,- Usmjeravanje i obračun direktnih troškova na pojedine jedinice poštanske mreže,- Usmjeravanje i raspored zajedničkih troškova prema produktivnosti jedinice,- Usmjeravanje i raspored zajedničkih troškova prema obimu usluga,- Usmjeravanje i raspored zajedničkih troškova prema strukturi usluga u

odnosu na rentabilnost svake usluge.Na bazi praktičnog iskustva, teoretskog znanja i primjenom informacionih

tehnologija moguće je formirati dobar sistem za raspodjelu troškova i prihoda i na toj osnovi definirati realnu kalkulaciju, cijene, produktivnost i rentabilnost svake usluge i svake jedinice poštanske mreže.

Ako analiza pokaže daje neka jedinica mreže ili neka usluga nerentabilna poštanski operator ima više alternativa za rješavanje tog problema, a navešćemo neka od rješenja:

a) ukinuti takvu jedinicu, a pokrivenost mreže obaviti na drugi način,b) smanjiti broj šalterskih radnih mjesta do nivoa rentabilnosti,c) smanjiti vrijeme rada i učestalost dostave pošiljaka,d) organizovati neki oblik sekundarnih jedinica mreže,e) uvesti sistem putujućih jedinica poštanske mreže koje će imati kraće

radno vrijeme i opsluživati veću teritoriju,f) uspostaviti novi sistem kombinovanog vlasništva u kombinaciji

vlasnik-pošta i davati koncesije privatnicima za obavljanje usluga pošte.

Poseban aspekt i značaj imaju transportni troškovi tako da oni imaju nekoliko obilježja:

a) transportni troškovi u ukupnim troškovima obavljanja usluga su visoki. b)transport zavisi od programiranja funkcija poštanskog saobraćaja u

cjelini procesa od koncentracije, difuzije, prerade i uručenja krajnjem korisniku,

c) osposobljavanje poštanskog transporta za konkurentsku utakmicu sa

21

velikim svjetskim korporacijama u prijevozu ekspres pošiljaka.

Takođe poseban aspekt su troškovi radne snage, jer u ovom trenutku ukupni troškovi radne snage (plate i naknade za plate) kod poštanskih operatora u BiH čine 50 – 60% ukupnih troškova, dakle rashoda, tako da je neophodno rekonstruiranje i optimizacija kadrovskog potencijala. Npr. mnoge poštanske uprave i pojedinačni operatori u konceptu mreže zauzeli su stav da se ona mora reorganizirati, tako da je:- pošta Finske reducirala u postupku racionalizacije poštanskih jedinica sa 4800 na 2000 i na taj način stvorila osnovu za bolje poslovanje (bolji rezultat),- pošta Švedske racionalizaciju sprovodi uvodeći model poštanskih usluga sa maloprodajnom mrežom za ostale robe,- u poštama Novog Zelanda utvrđeno je da od 1244 jedinice poštanske mreže, njih 600 je nerentabilno. U početku je država preuzela da financira ove jedinice ali ih je nakon toga zatvorila,- pošta Francuske integriše poštansku mrežu i bankarsku aktivnost i uvodi druge racionalizacije,

Poštanski operatori u BiH primjenjuju djelomično svaka od ovih iskustava.

Sredstva poštanske mreže

Pod sredstvima poštanske mreže podrazumijeva se tipizirana oprema, uređaji i transportna sredstva posredstvom kojih se obavljaju faze prijema, prijenosa, uručenja i zaštite poštanskih pošiljaka. U ova sredstva spadaju: • sredstva za samoposluživanje korisnika, • sredstva za rad na šalterima, • sredstva za pripremu i preradu poštanskih pošiljaka, • sredstva za unutrašnji transport, • sredstva za spoljašnji (međunarodni) transport,• sredstva za uručenje,• sredstva za zaštitu, • sredstva za obuhvat i primarnu obradu podataka.

Pod sredstvima za samoposluživanje korisnika podrazumijevaju se oprema i uređaji posredstvom kojih se obavlja prijem ili uručenje pošiljaka ili se pružaju druge usluge korisnicima putem samoposluživanja, tj. bez posredstva poštanskog radnika. U ova sredstva spadaju:

- poštanski kovčežići, - zbirni poštanski kovčežići, - kućni kovčežići, - poštanski pregradci,

22

- poštanski automati.

Pod sredstvima za rad na šalterima podrazumijevaju se mašine i uređaji posredstvom kojih se obavljaju poslovi šalterskog radnika, a u ova sredstva spadaju:

- mašine i uređaji za obavljanje novčanog poslovanja, - mašine za prijem pismonosnih pošiljaka, - mašine za prijem paketa, - pismonosne vage,- mašine za žigosanje i - računarske mašine.

Pod sredstvima za pripremu i preradu poštanskih pošiljaka podrazumijeva se oprema, mašine i uređaji namijenjeni za rad u jedinicama za preradu poštanskih pošiljaka, a u ova sredstva spadaju:

- mašine za žigosanje poštanskih pošiljaka, - mašine za otiskivanje kodnih oznaka poštanskog broja,- mašine za odvajanje pismonosnih pošiljaka po gabaritu i čvrstoći,- mašine za okretanje na adresiranu stranu pismonosnih pošiljaka,- mašine za automatsko dijeljenje i usmjeravanje pismonosnih pošiljaka, - mašine za automatsko pakovanje svežnjeva poštanskih pošiljaka u

plastičnu foliju,- uređaji za automatsko dijeljenje i usmjeravanje malih paketa i

pismonosnih svežnjeva (svežnjeva pismonosnih pošiljaka), - uređaji za automatsko pražnjenje kontejnera poštanskih pošiljaka, - stolovi za otvaranje i pražnjenje poštanskih vreća, - lučni ramovi za vreće, - ormari sa pregradcima za manuelno dijeljenje i usmjeravanje

pismonosnih pošiljaka,- uređaji za ispražnjavanje poštanskih vreća i druga oprema.

Pod sredstvima za unutrašnji transport podrazumijevaju se ona sredstva kojima se omogućava transport poštanskih pošiljaka unutar jedinice poštanske mreže a u cilju njihove prerade, a u ova sredstva spadaju:

- ručna kolica, - kontejneri, - transportne trake,- konvejeri, - motorna kolica, - viljuškari.

Pod sredstvima za spoljašnji (međunarodni) transport podrazumijeva se: - bicikli, - motocikli,

23

- putnički automobili, - kamioni, - autobusi, - poštanski vagoni, - avioni,- brodovi.

Pod tehničkim sredstvima za zaštitu poštanskog saobraćaja podrazumijevaju se uređaji i druga sredstva za zaštitu posredstvom kojih se vrši zaštita poštanskih objekata, poštanskih radnika, transportnih sredstava i samih pošiljaka od napada ili ugrožavanja. U ova sredstva spadaju:

- uređaji za otkrivanje eksploziva i drugih opasnih materija u poštanskim pošiljkama,

- signalno–sigurnosni uređaji za radne prostorije u poštanskim objektima, - alarmni uređaji za poštansku torbu, - alarmni uređaji za poštanska transportna sredstva, - uređaji za radio vezu s transportnim sredstvima, - uređaji za otkrivanje falsifikata.

Pod sredstvima za uručenje podrazumijevaju se: - poštanska torba, - poštanski dekoi, - uređaji za isporuku i dostavu poštanskih pošiljaka.

Pod sredstvima za obuhvat i primarnu obradu podataka podrazumijevamo:- računarsku opremu,- komunikacijsku opremu i - računare namijenjene za obradu podataka obuhvaćenih šalterskim

terminalima.

Tehnički uvjeti za objekte i prostorije

Osnovni uslovi za objekte i prostorije poštanskih jedinica su:• prostornost, • komunikativnost i • namjenska upotrebljivost.

Pod prostornošću podrazumijevamo unutrašnji raspored i veličinu prostorija s kojim može raspolagati poštanska eksploatacija, bilo da se radi o projektovanju i dizajniranju nove zgrade, bilo da se radi o adaptaciji već postojeće zgrade za potrebe poštanske jedinice. U vezi s elementom prostornosti svaka poštanska zgrada mora zadovoljavati slijedeća načela:

- da je ispred i iza zgrade obezbjeđen dovoljan prostor za manevrisanje vozila,

24

- da je u unutrašnjosti zgrade obezbjeđen dovoljan prostor za korisnike usluga,

- da je obezbjeđen dovoljan prostor za rad poštanskih radnika i - da je obezbjeđen dovoljan prostor za smještaj neophodnih sredstava

poštanske mreže.

Zahtjev komunikativnosti proističe iz same djelatnosti pošte tako da uslovljava unutrašnji raspored prostorija koji mora omogućiti:

- lak, - brz i - neometan saobraćaj odnosno komunikaciju između korisnika i radnika

pošte.

Namjenska upotrebljivost objekata – projektna rješenja zgrade su u zavisnosti od njene namjene i zavisnosti da li su općeg tipa ili specijalizovanog tipa. Specijalizovane zgrade rješavaju se na poseban način i uglavnom je kod njih više zastupljena horizontalna komunikativnost.

Potrebno je izvesti zaključak: poštanski objekat i prostorija koji je optimalno projektantski riješen treba da zadovolji slijedeći zahtjev: brzinu usluživanja i organizaciju, što je bolje prilagođena korisniku poštanska usluga i vrednovanje ljudskog faktora odnosno rada kroz humanizaciju i najbolje uslove rada.

Kapaciteti u poštanskom saobraćaju.Uloga i podjela poštanskih kapaciteta.

Modernizacija poštanskih kapaciteta i razvoj novih usluga.Kapaciteti u funkciji postizanja efikasnog i ekonomičnog poslovanja.

Kapaciteti u poštanskom saobraćaju se projektuju, izgrađuju prema potrebama i zahtjevima korisnika, stanovnika i privrednih subjekata određene mikrolokacije. Realizacija i izgradnja određenog poštanskog kapaciteta odvija se u nekoliko karakterističnih faza i nije dopustivo preskakanje bilo koje faze jer se održava na manje ili više negativno optimalno eksploataciono rješenje, kvalitet radova, financijsku konstrukciju i vremensku dinamiku realizacije. Te faze su slijedeće:

a) Donošenje odluke nadležnog organa koja se odnosi na izradu projekta objekta, njegovu izgradnju, financiranje kao i određivanje investitora.

b) Donošenje odluke nadležnog organa mjesta kojom se određuje uža lokacija objekta i dobivanje urbanističke saglasnosti.

c) Izrada elaborata za projektovanje objekta a kao obavezan sadržaj elaborata za projektovanje poštanskih kapaciteta smatra se:• društveni i privredni značaj objekta kao i njegova uloga pri vršenju

poštanskih usluga u unutrašnjem i međunarodnom saobraćaju• namjena tj. njegova osnovna funkcija

25

• utvrđivanje normi prostornih površina na osnovu perspektivnog prometa i vrste poštanskih usluga koje će se raditi u objektu

• utvrđivanje broja radnika i radnih mjesta na osnovu perspektivnog prometa i usluga

• utvrđivanje funkcionalnih odnosa između prostornih površina i proizvodno tehnoloških elemenata

• zastupljenost automatizacije i informatizacije• utvrđivanje drugih elemenata specifičnih za poštansku djelatnost,

tehnologiju rada i arhitektonska rješenja objekta.d) Izrada skice objekta na osnovu elaborata za projektovanje koju izrađuje

projektna organizacija.e) Izrada idejnog rješenjaf) Izrada investicionog programa koji se dodaje elaboratu sa određenim

ekonomsko-financijskim elementima u vezi s realizacijom programskog zadatka.

g) Završnica prethodnih poslova je izrada glavnog projekta kod projektne organizacije.

A opći elementi projektovanja poštanskog kapaciteta zahtijevaju utvrđivanje svih elemenata koji proističu iz proizvodnog procesa i tehnologije rada:

a) precizan raspored sredstava za rad i opreme u konkretno utvrđenim prostornim površinama.

b) utvrđivanje funkcionalnih odnosa između virtualnih površina i onih površina koje su namijenjene unutrašnjoj cirkulaciji osoblja i pošiljaka odnosno internim transportnim sredstvima.

c) utvrđivanje recipročnih odnosa od kojih zavisi najpovoljnije prirodno osvjetljenje internih prostora i radnih mjesta.

d) podjela globalnih enterijera objekta prema horizontalnim i vertikalnim elementima.

e) smanjenje komunikacija na najpotrebniju funkcionalnu mjeru.f) fiksiranje kapaciteta radne sredine kao prirodnog i vještačkog osvjetljenja,

zagrijavanja, ventilacije, sanitarija i drugo, sa označavanjem tačaka napajanja elektro, hidro i drugih tokova i vodova.

g) utvrđivanje drugih elemenata koji proističu iz namjene objekta i tehnoloških procesa koji će u objektu biti zastupljeni.

U kapacitete poštanske mreže spadaju: • kapaciteti za pružanje usluga korisnicima• kapaciteti za preradu poštanskih pošiljaka• kapaciteti za nove usluge.

Nove usluge su uglavnom na bazi elektronike, informatizacije i automatizacije i one se ostvaruju uglavnom pomoću visoko softificirane opreme za čiji smještaj i rad su potrebni posebni uslovi odnosno specijalni kapaciteti koji omogućuju tražene uslove. Metamorfoza promjena poštanskog sistema od klasičkog do

26

savremenog načina obavljanja poštanskih usluga koja treba da bude usaglašena sa zahtjevima korisnika, praktično se odvija kroz:

1. promjenu tehnologije i masovnu primjenu tehničkih sredstava2. promjenu asortimana usluga odnosno pored klasičnih, uvođenje i novih

usluga3. promjena organizacije obavljanja usluga i u tehničkim procesima4. promjene interne i zakonske regulative5. obezbjeđenje veće poslovne aktivnosti.

Takođe može se reći da se novim i klasičnim uslugama strukturna uloga pošte može poboljšati kroz:

- transformaciju poštanskih usluga, - supstitucija starih usluga novim- uvođenjem potpuno novih usluga, - uvođenje različitih pogodnosti za korisnike, - kooperantskim odnosima sa drugim netipičnim poštanskim

operatorima.

Globalna ocjena lošeg učešća poštanskih uprava u dinamičnom tržištu prijenosa pošiljaka i komunikacija objašnjava se neinventivnošću i neprilagođenom tj. netržišnom ponašanju javnih poštanskih operatora. Njihove aktivnosti su uglavnom usmjerene u administrativnom konceptu koji je u osnovi destimulativan. Zbog svega ovoga neophodno je definisati prioritetne ciljeve od kojih navodimo:

• bolje poznavanje tržišta u njihovim različitim komponentama, • elaboriranje i primjena poslovnih strategija usmjerenih klijentu, • prilagođavanje strukture i funkcionalne organizacije potrebama tržišta, • uvođenje programa poslovnih odnosa sa klijentom, • promjena politike potpune kvalitete usluge, • poboljšanje sigurnosti u svim fazama poštanskih aktivnosti, • primjena telekomunikacijskih sistema koji poboljšavaju efikasnost poštanske mreže,• kontrola troškova i poboljšanje produktivnosti operacija, • postizanje autonomije upravljanja i komercijalizacije• jasno definisanje monopola i obaveza javnih poštanskih operatera i • razvoj kadrovskih potencijala u pošti.

27