ilinnut peqqinnissaqarfimmi sulisuusumut siunnersuutit ...Naalakkersuisut aalajangiipput nakuusertarneq akiorniarneqassasoq, tamannalu ilaatigut innuttaasut suliamillu ilisimasallit

- 1 -IIAN

ilinnut peqqinnissaqarfimmi sulisuusumut siunnersuutit periuserisinnaasatillu

Qanigisanut nakuusertarneq

- 2 -

Nakuuserneq – uanga ajornartorsiutigaara? . . . . . . . . . . . . 6Ilisarnaatit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10ARNAP ILISARNAATAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

ARNAP ANNAKKUMALLUNI ILIUUSERISARTAGAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

INNARLUUTILINNUT NAKUUSERNEQ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

MEEQQAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

NALUNAARUTEQARTUSSAATITAANEQ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

INATSISITIGUT TUNNGAVISSAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Oqaloqatigiinneq artornartoq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20ARNAP PISARIAQARTITSINERA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Suleqatigiinneq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24SULEQATIGIINNERULERNISSAMUT AQQUTISSAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

SULEQATIGIINNIARNERMI APORFISSAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Isumaqatigiissutit qanoq imaqarpat? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Qimarnguiit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

- 3 -

Sammineqartut ataqatigiissusiallu

Qanigisariinni nakuusertarneq inuiaqatigiinni ajornartorsiutaavoq ilungersunartoq. Taamaammat

Naalakkersuisut aalajangiipput nakuusertarneq akiorniarneqassasoq, tamannalu ilaatigut

innuttaasut suliamillu ilisimasallit qaammarsaaviginerisigut paasissutissinnerisigullu pissasoq.

Najoqqutassaq una peqqinnissaqarfimmi suliamik ilisimasalinnut sammititaavoq. Taakku

tassaasinnaapput nakorsat peqqissaasullu, aammali sundhedsplejerskit, peqqissaavinni sulisut,

ernisussiortut allallu. Najoqqutassaq, arnat meeqqallu qanigisariinni nakuuserfiusuneersut

assigiinngitsunik sulialinnit sullinneqarnerat pitsaanerulersinniarlugu isummersorfissatut

naatsorsuussaavoq. Paasissutissanik iluaqutaasinnaasunik imaqarpoq, aammalu sumiiffissinni

qanigisariinnik nakuuserfiusunik sullissinermi qanoq iliuuseqarnerusinnaanersi pillugu

eqqarsaqqissaarnissamut oqaloqatigiinnissamullu kaammattuutaalluni. Arnat qanigisariinni

nakuuserfigineqarnerpaasarput. Taamaattumik arnanut nakuusertarneq najoqqutassami

pingaarnerutillugu sammineqarpoq. Aammali angutit meeqqallu nakuusernermik eqqugaasarput.

Qanigisariinni nakuusertarnerit suugaluilluunniit pillugit paasissutissat ilisimasanik internetsikkut

katersivimmi nutaami, suliamik ilisimasalinnut suliaasumi atuarsinnaavatit, aammalu

nakuusertarneq unitsinniarlugu suliniuteqarnermi illit suliamik ilisimasalittut, suleqatitit allanillu

suliaqartut suleqatigalugit qanoq pingaaruteqartigisumik inissisimanersi atuarsinnaallugu.

Taamatut najoqqutassaliornermi aammattaaq makkuninnga suliallit najoqqutassaat

suliarineqarput: kommunini sullissisut suliamillu ilisimasallit, meeraaqqanik sullissineq pillugu

suliamik ilisimasallit aamma atuarfinni sunngiffimmilu neqeroorutini suliamik ilisimasallit.

”Nakuusertarneq unitsitsigu – Napingersimaannarunnaarta” – qaammarsaaneruvoq

Ilaqutariinnermut Inatsisinillu Atortitsinermut Naalakkersuisoqarfiup 2013-imi aallartitaa.

Qaammarsaaneq suliamik ilisimasalinnut sammititaavoq, siunertaappullu suliamik ilisimasallit

nakuusertarneq pillugu ilisimasaannik annertusaanissaq aamma assigiinngitsunik suliallit

suleqatigiinnerulernissaat. Najoqqutassat saniatigut pilersinneqarpoq ilisimasat internetsikkut

katersorneqarfiat, tassani ilaatigut pineqarlutik siunnersuineq ilitsersuinerlu, inatsisit,

kisitsisitigut paasissutissat, nalornisoortuusaarnerit il.il. www.oqaatigiuk.gl. Aamma

paasisitsiniutissat qaammarsaanissallu inuusuttunut 14-iniit 24-it missaannik ukiulinnut

sammititat, ilaatigut internetsikkut nittartakkamik www.inooqateqarnerit.gle-imik imaqartut

suliarineqalereerput.

Qujanaq naligiissitaanermut ministereqarfimmut paasisutissiinermut

atortussatinnik atukissimamatigut.

- 4 -

- 5 -

Nakuuserneq – uanga ajornartorsiutigaara?

Qanigisariinni nakuuserneq ”uagut susassarinngisatsitut”

isigineqarajuppoq. Nakuusernermi eqqorneqartartunik

illersuisinnaanermut periarfissat naammannginneri

aammalu assigiinngitsunik suliallit suleqatigiinnerisa

amigaateqarnerat qanigisariinni nakuusernerup

qangarsuarlituulli paqumigineqartuarneranut pissutaaqataapput.

Nakuusertarnerilli qanoq ingasatsiginerat paasiartortillugu

takusinnaalersarparput qanigisariinni nakuusertarneq

inuiaqatigiiusugut ajornartorsiutigigipput, tamarmiullutalu

pinaveersaartitassaralutigulu akiorniagassarigipput.

- 6 -

- 7 -

Arnap nakuuserfigineqartarnini nammineq

ajornartorsiummisut isigiuaannarpaa,

aatsaalli allanut eqqartuleraangamiuk

tusaaneqarnini ilumoorunneqarninilu

paasisarlugu. Qanigisariinni nakuusernermik

suliaqarnissaq suliamik ilisimasalimmut,

sulianillu assigiinngitsunik ilisimasalinnut,

ajornartorsiummik siumuillutik suliamik

tungaanniit isigalugu suleqatigiissussanut

annertuunik piumasaqaateqarpoq.

Tamanna annerusumik atuarsinnaavaat uani: www.oqaatigiuk.gl

NAKUUSERTARNERUP ANNERTUSSUSIA

● Innuttaasut 17-ileereersimasut 60 %-ii nakuuserfigineqarnermik

sakkortuumilluunniit sioorasaarneqarnermik misigisaqarsimasuupput. Angutit

ilisarisimanngisaminnit nakuuserfigineqarneqarnerusarput, arnalli apparisaminnit

nakuuserfigineqarnerusarlutik. (Innuttaasut misissuiffigineqarnerat 2005-imiit

2010-mut).

● Meeqqanut 0-imiit 14-it tikillugit ukiulinnut anaanaasut 16 %-ii aapparisaminnit

nakuuserfigineqarsimasuupput. Tunumi anaanat sisamararterutingajaat

angerlarsimaffimminni nakuuserfigineqartarput. (Kalaallit Nunaanni meeqqat 2009)

● Unges Trivsel 2011oqaluttuarpoq inuusuttut 15-16-inik ukiullit 38 %-ii, tassa

inuusuttut 100 inuunerminni piffissap ilaani anaanaminnik persuttaasoqartoq

isiginnaarsimagaat. Inuusuttut 100-usut 18 %-iisa ukiumi kingullermi anaanartik

unatartittut takusimavaat, aamma 20 %-iisa anaanartik arlaleriaqa luni

unatartittartoq takusimavaat. Inuusuttut 7 %-iisa ataatartik persuttarneqartoq

isigisimavaat, 10 %-iisalu qatanngutitik persuttarneqartut takusimallugit.

- 8 -

NAKUUSERNEQ SUUA?

● Timikkut nakuuserneq – soorlu arnamik annersitsineq, ajattaaneq, isimmittaaneq,

kiisineq, sakkulersorluni sioorasaarineq, toqqusassiineq, uutaaneq, sinitsaaliuineq,

parnaarussineq toqutseriaraluarnerluunniit

● Tarnikkut nakuuserneq – soorlu isornartorsiuiuarneq, arnaq pinniinnerarlugu

atorsinnaannginnerarluguluunniit oqaluffigalugu, arnaq oqaluukkumanagu,

sangianneq nakkutilliiuarnerlu, arnaq suliartutsaaliorlugu atuariartutsaaliorlugu,

ilaquttanik ikinngutinillu takusaqatsaaliorlugu, meeqqat allalluunniit isigitillugit

nikanarsarlugu imaluunniit malersortuarlugu

● Kinguaassiuutitigut nakuuserneq – soorlu arnaq atoqatigiinnikkut pinngitsaalillugu,

naalliutsillugu atoqatigalugu imaluunniit nikanarsarniarlugu quiffigalugu

● Aningaasatigut nakuuserneq – soorlu arnaq kontumik marluussamik

atuisinnaveersaarlugu, aningaasanik qinnuuloorterusaarlugu imaluunniit

taarsigassarsisutut sioorasaarlugu atsiortillugu

● Pigisatigut nakuuserneq – soorlu arnap pigisai piaaraluni ersiortinniarluguluunniit

aserorterlugit

- 9 -

Ilisarnaatit

Peqqinnissaqarfimmiut arnaq nakuuserfigineqarsimasoq

orniguppat assigiingitsorpassuarnik suliassaqarsinnaapput

– ilaatigut tassaasinnaasut atukkami suuneranik

nassuerutiginninnissaanut tapersersuineq, talia napisimappat

suliaralugu, politiinut nalunaarutiginninnissaanut ikiorlugu

imaluunniit angummit nakuusersumit pineqatsaalinissaa

piaarnerpaamik isumagalugu.

- 10 -

- 11 -

Peqqinnissaqarfimmiinnerup sivisussusia

iliuuseqarnissamut aalajangiisuuvoq.

Saaffiginniinnarpat ajornartorsiummik

paasiniaanissamut iliuusissanillu

aallartitsinissamut periarfissat

annikitsuinnaapput. Sivisunerusumilli

uninngappat arnap inuunermini atugarisai

tamaasa tapersersorneqarnissamillu

pisariaqartitai paasiniassallugit

allarluinnarnik periarfissaqassaaq.

AporfissatArnap nipangersimaannarunnaarluni

nakuuserneq pillugu oqaluttuarnissaminik

orniginninnginnera amerlasuunik

pissuteqarsinnaavoq. Sorpassuartigut

navianartorsiorsinnaavoq, ilaatigut

nammineq meeraqarunilu meeqqani

ulorianartorsiortissavai. Imaassinnaavoq

isumaqartoq nakuuserneq namminneq

kisimik susassarigitsik, aamma nakuuserneq

peqqinnissaqarfimmi sulisunut

oqaluttuarissallugu kanngugisinnaavaa.

Arnaq angummit piffissami sivisuumi

nakuuserfigineqartuarsimanermi

kingunerisaanik tarnimigut

artorsaateqarsinnaavoq. Nakuuserneq

miserratigigajuppaa, aamma

nakuusernermut imminut pisuutikkajuppoq.

Piffissap pisooqataaneraPeqqinnissaqarfimmi sulisuusut

ulapputissaqartuartuupput, tamannalu

arnamik nakuuserfigineqarsimasumik

naapitsinermi qanoq pisoqarneranut

aalajangiisuusinnaavoq. Utaqqisarfik

nakorsiarpassuaqarpat, arnap

nakuuserfigineqarsimaneranik

pasitsaassineq tamatigut ingerlaannaq

malitseqartinneqarsinnaasanngilaq.

Tamaannera arnap nutaamik – sapinngisamik

piaarnerpaamik – piffissalerneqarneratigut

aaqqinneqarsinnaavoq, takuneqarnini

ilaginnaannarneqannginninilu

paasiniassammagu.

Ulapittoqartillugu arnap nakuuserneq

miserratigippagu tamatuma

ataqqineqarnissaa pingaartuuvoq.

Nakuusernerup taaneqarnerinnaa arnap

kingusinnerusukkut, nammineq piareeruni

saaffiginneqqinnissaminut iluaqutigissavaa.

ARNAP ILISARNAATAI

Arnap nakuuserfigineqarsimasup

pissusilersornera nakorsiat ”nalinginnaasut”

pissusilersornerannit allaagajuppoq.

Ajoqusersimanerminut pissutaasut

isertuunniartarpai, taamaattumillu

apersorneqarnerusariaqarluni.

Ilisarnaateqartarporli isit sungiussisimasut

arajutsisinnaanngisaannik. Ajornartorsiutip

matoorniarneqarnera suliamik

ilisimasallip pasitsaassineratigut

paasineqarajuppoq. Suliamik

ilisimasallit ilisimariinngikkaluarlugu

”ajortoqarneranik” pasitsaassaqaraangamik

iliuuseqartarnissaat pingaartuuvoq. Arnap

tapersersorneqarnissamik pisariaqartitai

suunersut paasiumallugit pasitsaassinerit

pillugu apersoruk.

- 12 -

ANGERLARSIMAFFIMMI NAKUUSERTOQARTARNERANUT TAKUSSUTISSAT

Arnap inooqamminit akuttunngitsumik nakuuserfigineqartarnera

paasilluarneqartariaqarpoq. Imaanngilaq takussutissat – ersinngitsut ersitsullu –

makku nakuusernermik pissuteqartut, kisianni arnami takussutissat amerliartortillugit

arnap nakuuserfigineqartarsimanissaa ilimanarnerussaaq:

Nalinginnaasumik

● Peqqiilliuuterpassuit tarnikkullu erloqissuterpassuit timikkut anniaatinngortut –

naarlunneq, sinnarliornerit, niaqorlunneq, nikallungarujussuartarnerit il.il.

● Napparsimanerarluni suliartunngittarnerit akulikitsut

● Uppernassuseqannginneq. Arnap ajoquserneri nassuiaatigisaanut

naapertuutinngilluinnarpata.

● Ajornartorsiutinik suusupaginnippat imaluunniit arnap ajoquserneqarsimaguni

taakku suliarineqarnissaat kinguartippagu.

● Timaatigut takuneqarsinnaanngitsunik anniaateqarpat. Soorlu timimigut

takussutissartaqanngitsumik ilumigut anniaateqartuarsinnaavoq imaluunniit

ilusiortinnissaminut ersisorujussuusinnaavoq.

Ilisarnaatit ersitsut

● Assersorneq. Arnaq ajoqusernini assersorniarlugit atisalersorsimappat imaluunniit

tilluusarnini assigisaaluunniit assersorniarlugit tanissimappat.

● Angutip ilagippagu. Angutip arnaq assersorpagu, ingasattumik soqutiginnippat

nakkutilliippalluunniit imaluunniit arnaq peqqinnissaqarfimmi sulisunik

kisimeeqateqartinnianngippagu.

● Naartulluni timikkut ajoqusersimappat. Inooqatigiinni nakuuserneq arnap

siullermik naartunerani aallartissinnaavoq. Arnaq sanngiillisarpoq, angullu

soqutigineqanngitsutut misigisarluni.

● Pinngitsaaliilluni atoqateqartoqarsimaneranik takussutissat. Arnaq

nakuusernermut atatillugu kinguaassiuutitigut atornerlunneqarsimasinnaavoq.

- 13 -

ARNAP ANNAKKUMALLUNI

ILIUUSERISARTAGAI

Arnap nakuuserfigineqannginnerulluni

inuunissani ujartortarpaa:

● Immikkuulerneq. Arnap inuit

allat ilaginaveersaartarpai,

nassuiaasariaqannginnissani ilaatigut

pillugu, immaqalu aamma angut

sangiattarmat. Arnaq inoqamminik

attaveqanngitsoq angummit

misigissutsikkut aqunneqalertarpoq.

Arnap angut kisiat utaqqilersarpaa.

● Naleqqussarneq. Imaassinnaavoq malugigit

arnap angut illersoraa. Nakuusernerup

tarnikkut sunniutaasa kingunerisaannik

arnap ”angut nalinginnaasumik

angutaassusilik” aamma ”angut

nakuusernermigut angutaassusilik”

immikkoortissinnaajunnaartarpai.

Naliliisinnaassuseeruttarpoq angullu

kisiat naalagarilersarlugu.

● Misigissutsinik matoorineq.

Arnap nakuuserneq aallaqqaammut

kukkunertut – ajutoornertut

taaniartarpaa – imminut salloqittarluni.

Nakuuserneq ingerlaannaraangat

naammagittarnerminut killigisaa

qaangerneqartualersarpoq. Nammineq

pisooqataasutut misigisimasarpoq.

● Imminut tatigiunnaarneq. Arnap imminut

tatiginera angutip nakuusernerata

ajunngisaarneratalu allanngorartuartut

sequmittarpaat. Imminut angutip

isaanit isigilersarpoq. Kigaatsumik

nukissaarukkiartortarpoq imminullu

naleqartigunnaariartortarluni –

minnerunngitsumillu – aamma pissutsinik

allannguisinnaassuseeruttarpoq.

Pissusilersorneq

● Mianersoqqissaarneq

● Isit toqqarlugit qiviarnaveersaarneq

● Timi sukalluinnaqqasoq

● Annilaanganeq ajornartorsiorpalaarnerlu, soorlu ataqatigiinngitsunik oqalunneq

allanullu saaqqajaaneq

● Atugarliorneq, nipaarluuneq aamma eqqarsaatitigut allarluinnarmiinneq. Immaqa

arnaq imminut toqunnissamik eqqarsaateqarpoq, immaqa aamma qiajuarpoq.

Pinartoqartillugu arnap saaffiginninnerani pissutaasarput nakuusernerup

kingunerisaanik timikkut ajoqusernerit. Tassaasinnaapput tilluusarnerit, kilernerit,

napinerit aamma siusinnerusukkut aqqunarnerit kinguneri il.il.

- 14 -

Ilisarnaatit takussutissallu uani annertunerusumik atuarsinnaavatit:www.oqaatigiuk.gl

INNARLUUTILINNUT NAKUUSERNEQ

Arnat innarluutillit arnatut, asasitut,

anaanatut il.il. nuannaartorinartutut

misigisimanngikkaangamik imminnut

tatiginerat annikitsuinnaasinnaavoq.

Arnap ”ajoquteqanngitsuunissamik”

kissaateqaraluarnini pissutigalugu,

inooqatigiinnerminni nakuuserneq sivisuumik

nassuerutigiuminaatsissinnaasarpaa.

Nakuusertoqarneranik oqaloqatigigukku

pingaarluinnartoq unaavoq: Arnaq

nakuuserfigineqarsimasutut isigiuk,

innarluuteqarnera pingaarnerutinnagu.

Arnamut innarluutilimmut nakuuserfigineqarsimasumut qanoq pissusilersornissat uani annerusumik atuarsinnaavat: www.oqaatigiuk.gl

MEEQQAT

Arnamik nakuuserfigineqarsimasumik

naammattoorsinermi meeqqanut tunngasut

pingaaruteqarluinnarput. Meeqqat

nakuusernermik misigitinneqarnertik

nanertorneqaatigisarpaat, tamanna

tusaagunikku isigigunikkuluunniit.

Peqqinnissaqarfimmi sulisut

pasitsaassaqarunik paasisaqarunilluunniit

meeraq toqqissisimanngitsoq

nakuuserfigineqartartorluunniit, taava

sulisut pisussaapput isumaginninnermi

oqartussaasunut nalunaaruteqassallutik.

Nalunaaruteqartussaatitaaneq aamma meeqqat qanigisariinni nakuuserfiusuniittut pillugit annerusumik uani atuarsinnaavutit: www.oqaatigiuk.gl

NALUNAARUTEQARTUSSAATITAANEQ

§ 5. Kinaluunniit meeqqamik

peqqissutsimigut ineriartornermigulluunniit

navianartorsiortinneqarluni

atugaqartinneqartumik paasisaqaruni

kommunalbestyrelsimut

nalunaaruteqarnissaminik

pisussaaffeqarpoq.

Imm. 2. Inuit isumaginnittoqarfimmi,

atuarfeqarfimmi imaluunniit

peqqinnissaqarfimmi atorfeqartut

meeqqamik ikiorneqarnissamik

pisariaqartitsisumik paasisaqarunik

kommunalbestyrelsimut

nalunaaruteqarnissaminnik

sakkortunerusumik pisussaaffeqarput.

Taamatuttaaq inuit qinigaasimanertik

tunngavigalugu suliaqartut

nalunaaruteqarnissaminnik

sakkortunerusumik pisussaaffeqarput.

Imm. 3. Inuit nalunaaruteqarnissaminnik

sakkortunerusumik pisussaaffeqartut

arnamik naartusumik annertuumik

ajornartorsiuteqartumik

tapersersorneqarnissamik

katsorsarneqarnissamillu

pisariaqartitsisorinartumik paasisaqarunik

kommunalbestyrelsimut nalunaassapput.

- 15 -

Meeqqamik atugarliortinneqartumik

paasisaqaruit isumaginninnermi

oqartussaasunut nalunaaruteqarnissannik

pisussaaffeqarputit. Tamanna

tassaasinnaavoq anaanaasup

nakuuserfigineqarneranik isiginnaartutut

– imaluunniit tusarnaartutut –

nanertuuteqarneq.

Pineqaatissiissutaasinnaasunik,

soorlu meeqqanik naalliutsitsinermik

kinguaassiuutitigulluunniit atornerluinermik

pisoqarneranik pasitsaassaqaruit

nalunaaruteqartinnak angajoqqaat

ilisimatissanngilatit.

Issuaaffik: Meeqqanik inuusuttunillu

ikiorsiisarneq pillugu Inatsisartut

peqqussutaat nr. 1, 15. april 2003-meersoq.

INATSISITIGUT TUNNGAVISSAT

Naalliutsitsineq, nakuuserneq

pinngitsaaliillunilu atoqateqarneq

pinerluttuliornerupput

Pinerluttulerinermik inatsit naapertorlugu

pillarneqaatissiissutaasartut. Nakuuserneq

kinguaassiuutitigullu nakuuserneq

pinerluttuliornertut sakkortuutut

isigineqarput.

KINGUNERLUUTIT AAMMA NAPPAATAAJUALERSARTUT

Arnap nakuusernerup kingunerisaanik timimigut ippinniuutai tassaagajupput:

● Anniaateqartuarneq, pingaartumik ilukkut anniaatit, atoqatigiinnikkut

ajornartorsiutit, soorlu atoqatigiinnermi anniarneq, neriniarnikkut inalukkatigullu

ajornartorsiutit.

● Inooqatigiinnerup nakuuserfiusup kingunerisaanik eqqissiveqannginneq

pissutigalugu timip akiuussutissaqannginnera.

Arnap nakuusernerup kingunerisaanik tarnimigut malunniutai tassaagajupput:

● Nakuuserfigineqarsimasut affaasa aniguereernermik kingorna

kingunerlutsitsisarnerat. Kingunerluutaasinnaapput qasoqqaneq,

nikallungarujussuarneq, naammassisaqarsinnaanngitsutut misigisimaneq,

eqqarsaqqissaarnissamik ajornartorsiuteqarneq, annilaangasarneq aamma

sininnerup tungaatigut ajornartorsiutit.

● Imminut toqunnissamik eqqarsaatit aamma imminut toqoriaraluarneq.

- 16 -

Politiinut nalunaarutiginninneqPiffissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu

arnamik nakuuserfigineqarsimasumik

ikiuinissami politiit akuutinneqarnissaat

pisariaqarpoq. Taamaammat arnaq

nakuusernermik nalunaarutiginninnissaani

tapersersoruk, eqqaamalluguli

tamanna nammineerluni

aalajangernerissavaa – killisiorneqarnissap,

eqqartuussisoqarnissaata il.il.

aqqusaarnissaat artornartuusinnaavoq.

Nakuusernerup nalunaarutigineqarnissaa

arnap kissaatigippagu peqqinnissaqarfimmi

sulisut, arnaq sinnerlugu politiit

attaveqarfigisinnaavaat.

Politiit paasissutissanik

eqqortunik piumallutik apeqqutit

ilungersunarsinnaasut apeqqutigisarpaat.

Arnap peqqinnissaqarfimmi sulisunit

tamatuminnga ilisimatinneqareernissaa

pitsaasuussaaq.

Nakorsap uppernarsaataaArnap nakuuserneq nalunaarutigerusuppagu

nalunaarutigerusunngikkaluarpaguluunniit,

arnap ajoquserneqarneri pillugit nakorsap

uppernarsaataata suliarineqarnissaa

pingaartuuvoq. Nakorsap uppernarsaataa

arnap nammineq uppernassusianut

iluaqutaassaaq eqqartuussisullu

aalajangiissatillugit uppernarsaatissaalluni

pingaarutilik.

Nakorsap uppernarsaataa eqqartuussivinni

uppernarsaatitut atussallugu naammappoq,

journalimi allattukkat taamaanngillat!

Suliassaq nakorsaasarnerup

tungaatigut eqqortumik

uppernarsaaserneqarsimanngippat

tamanna politiinit eqqartuussisunillu

suliarissallugu ajornakusoortuussaaq.

Taamaattumik arnap ajoquserneqarnerisa

nakorsap uppernarsaataani

erseqqissumik nassuiarneqarsimanissaat

pingaarluinnartuuvoq.

Naalliutsitsineq, nakuuserneq pinngitsaaliillunilu

atoqateqarneq pinerluttuliornerupput Pinerluttulerinermik

inatsit naapertorlugu pillarneqaatissiissutaasartut.

- 17 -

- 18 -

- 19 -

Oqaloqatigiinneq artornartoq

Misilittakkat takutippaat peqqinnissaqarfimmi sulisut

nakuusernermik pasitsaassatik pillugit mianersortumik aammalu

ajattuerpalunngitsumik pissuseqarlutik oqaatiginnittut

arnaq nakuuserfigineqarsimasoq ingerlariaqqinnissaanut

ikiorsinnaagaat. Pasitsaassineq ilumooraluarpalluunniit arnap

misigissavaa suliamik ilisimasalimmik akuliuttoqartoq.

- 20 -

- 21 -

Peqqinnissaqarfimmi sulisuusutut

pasitsaassineq pillugu oqaaseqarnissat

ersigissanngilat. Aamma arnaq

aallaqqaammut ajuallakkaluarpalluunniit.

Qanigisariinni nakuusertarnerit pillugit suliaqarnermi nalornisoornerpassuit pisarput. www.oqaatigiuk.gl-mi takusinnaavatit ”nalornisoornerit pillugit pisuusaartitsinerit” suleqatigiinnissamik apeqqutit, sullissinermi inuttullu nalornisoornerit il.il. pillugit oqaloqatigiissuteqarnissamut isummersoqatigiinnissamullu suliamik ilisimasallit – kisimiillutik allalluunniit ilagalugit – allarniutitut atorsinnaasaat.

ARNAP PISARIAQARTITSINERA

Arnap pisariaqartitaa tassaavoq

angummit imminerminut nakuusertumit

aqunneqarnerminit aniguiniarnermini

ikiorneqarnissani. Ikiorumallugu ikiuisussat

tassaapput suliamik ilisimasaqarluartut

arnamik tatiginnillutillu tapersersuisut.

Aammali ilisimassavaa ullut ilaanni

naammatsikkuni uppernarsaatissat

atugassami katersorsimanissaat

pingaarluinnartuusoq. Naak imminerminut

iluaqutaasussaanngikkaluartoq

ajoqusernerup qanoq pisimaneranik,

soorlu majuartarfikkut nakkarnikkut,

aallaqqaammut nassuiaatigisimasani

aalajangiusimasarpaa. Aamma ajoqusernini

eqqarsaatigalugit taamaattoqarsimanissaa

qularnaraluartorluunniit.

Apeqqutit akineqartariaqanngitsutArnaq ammarniarnerani ikiorumallugu

mianersortumik apeqqutigisinnaasatit

akisariaqanngisai makkuusinnaapput:

● ”Nakuuserneq arnarpassuit inuunerannut

ilaammat arnat oqaloqatikka tamaasa

inooqatigiinnermi nakuusernermut

tunngasunik aperisarpakka. Illit aappannit

annersinneqarnikuullutilluunniit

atornerlunneqarnikuuit?”

● ”Inuit ilittut anniaateqarlutik maanga

saaffiginnikkaangata, angerlarsimaffimmi

ajornartorsiuteqarsinnaanera ilaanni

naluneq ajorparput. Arlaannit

annersinneqaravit?”

● ”Oqarputit aappat imertuartartoq.

Nakuuserniartarpa?”

Aamma isumakulunnerit ”akisassatut”

oqaatigisinnaavat; eqqarsaatigisimasattut.

Taamaalioruit erseqqissuliussaatit,

aappaatigullu aamma mianersorpalaartumik

maniguuppalaartumillu pissuseqassallutit:

● ”Ajoqusernitit – takusinnaasakka –

aapparisap nakuuserneranit pisartunut

assingupput. Tamanna eqqorpa?”

● ”Oqarputit aapparisannit

nakuuserfigineqarsimaninnik

isumakulunnera tunngavissaqanngitsoq.

Maannali isumakulunnera oqaatigereerlugu

oqarfigerusuppakkit ikiorneqarnissamik

pisariaqartitsilissagaluaruit

saaffiginniinnarsinnaagavit.”

- 22 -

Suliamik ilisimasalittut innimiginninnissaqNaammattoorsisinnaavutit arnamik,

aapparminit nakuuserfigineqarsimanerminik

nassueruteqarsimalluni oqartumik ”tassa

MAANNA aappani qimanniaraa!”. Aamma

imaassinnaavoq tamanna qularutigigit.

Arnap siunniussaqarsimanera upperigukku

imaanngilaq illit sianiitsuullutillu

uppertikkuminartuusutit. Taamaaliornikkulli

arnaq tapersersussavat, kingusinnerusukkut

iluaqutiginerpaasassaanik.

AtornerluisoqarpatPeqqinnissaqarfimmi sulisut ilaanneeriarlutik

arnamit aalakoortumit saaffigineqartarput.

Taamaannera paasinarsinnaavoq, arnap

atukkani oqinnerulaartinniarlugit

taamaaliorneratut. Taamaattoqartillugu

malinnaaffigineqarnissaanik

neqeroorfiginissaa

pingaarluinnartuuvoq, taamaaliornikkut

attaveqarfigilluarsinnaagakku. Aamma

arnat aalakoortut nakuuserfiginissaat

inerteqqutaavoq!

Oqaloqatigiinneq artornartoq pillugu uani annerusumik atuarsinnaavutit: www.oqaatigiuk.gl

- 23 -

Suleqatigiinneq

Qanigisariinnik nakuuserfiusunik sullissinermi angusat

pitsaanerpaasarput suliamik ilisimasallit suliaqarfitik

aporfiginagit ataqatigiissaakkamillu suleqatigiikkaangata.

Kinguliiniipput suleqatigiinnissamut siunnersuutit

isumassarsiorfissallu, arnat ataasiakkaat pineqarpata imaluunniit

sullissinerup iluani tunngaviusut suleriaatsillu pineqarpata

kikkunnik akuliutsitsinissannut tunngasut.

- 24 -

- 25 -

SULEQATIGIINNERULERNISSAMUT

AQQUTISSAT

Suleqatigiit akornanni aammalu

avataaneersunik peqateqarluni

suleqatigiinnermut makku

iluaqutaasinnaapput:

● Suleqatigiit imminnut

ilisarisimaqatigiinnerat attaveqarnerallu.

● Suleqatigiit tamarmik immikkut

periarfissaminnik pisinnaasaminnillu

ilisimaarinninnerat.

● Akisussaaffigisat piginnaasallu

ersarissuunerat.

Misilittakkat takutippaat sulianik

ilisimasallit tamakku suleqatigiinneq

atorneqarneruleraangat tamanna

iluarisaraat. Ullutsinni, suliffeqarfiit

tamarmik ulapaarfiuneranni

suleqatigiinnissap qanoq

ittuunissaa aallaqqaammulli

aalajangersarneqareertariaqarpoq.

Taamaalioreernermi inuit imminnut

ilisarisimaqatigiilersarput,

kinalu sunik suliaqassanersoq

isumaqatigiissutigineqartarluni.

Aalajangersagaasumik suleqatigiinneq

aaqqissuussaanngikkaluamik

suleqatigiikkusussuseqalersitsisarpoq,

tamannalu ulluinnarni suleqatigiinnermut

oqilisaataasinnaavoq.

Suleqatigisat suliffiup avataaneersut● Arnamik sullissisoq. Arnaq

nakuuserfigineqarsimasoq

isumaginninnermi

oqartussaasunut siusinnerusukkut

attaveqarsimanngikkuni

attaveqarnissaminut ikiorneqarnissamik

pisariaqartitsisinnaavoq.

● Politiit

Oqartussaasut paasissutissanik akunnerminni imminnut tuniorartarnerat uani atuarsinnaavat: www.oqaatigiuk.gl

SULEQATIGIINNIARNERMI APORFISSAT

Susassaqartut tamarmik sulisutigut

amigaateqalersarput, tamannalu nammineq

aaqqissuussaaffiinnarmi suliaqarfiinnarmilu

suliniaqqajaalersitsisarpoq, naak

inuit oqartussaasoqarfiillu allanik

suliallit ilisimasaat periarfissaallu

iluaqutigisinnaagaluarlugit. Tamatuma

kingunerisarpaa qanigisariinnut

tamakkiisumik neqerooruteqarsinnaanerup

annaaneqartarnera, aammalu suliamik

ilisimasallit ataasiakkaat allanik sulialinnit

siunnersorneqarsinnaanerigaluartik

pinngitsoortarlugu.

Assigiinngitsunik suliallit suleqatigiinnerat uani annerusumik atuarsinnaavat:www.oqaatigiuk.gl

- 26 -

1993: WIENIMI ISUMAQATIGIISSUT

FN-ip silarsuaq tamakkerlugu

Inuit pisinnaatitaaffii pillugit

ataatsimeersuartitsinerani

aalajangerneqarpoq arnanut

nakuusertarneq tassaasoq inuit

pisinnaatitaaffiinik unioqqutitsineq.

Isumaqatigiissutigineqarpoq ”arnanut

nakuusertarneq, nalinginnaasoq aamma

qanigisariinni pisartoq kipitinniassallugu

sulinissaq” pingaarutilerujussuusoq.

1995: BEIJINGIMI ISUMAQATIGIISSUT

”Oqaaseq ’Arnanut nakuuserneq’ tassaavoq

arnaanera pissutigalugu nakuuserneq

sunaluunniit arnamut timikkut,

atoqatigiinnikkut tarnikkulluunniit

akornusiisoq ajoquteqalersitsisorluunniit,

akornuseeratarsinnaalluuniluunniit

ajoquteqalersitsisinnaasoq, matumani

aamma ilanngullugit taamaaliuinissamik

sioorasaarilluni, pinngitsaaliilluni

asuliluunniit kiffaanngissusiiaalluni tamat

akornanni angerlarsimaffimmiluunniit

inuunermi pisoq.”

Nassuiaat taanna FN-ip

silarsuaq tamakkerlugu arnanik

ataatsimeersuartitsineranit, Beijingimi

1995-imi pisumeersuuvoq. Tassani nunat

tamat oqalliffiat pilersinneqarpoq, oqaaseq

sammineqarlunilu oqallisigisassanngorlugu

aammalu nakuusertarnermik akiuiniarluni

periusissanik assigiinngitsunik

nassaarsiorfiusinnaalluni.

Ataatsimeersuarnermi nunat ilaasortat

kajumissaarneqarput arnanut

nakuusertarneq kipitinniarlugu namminneq

nunaminni iliuusissanik sulissuteqaqqullugit.

1989: MEEQQAT PIGINNAATITAAFFII PILLUGIT

ISUMAQATIGIISSUtIsumaqatigiissummi Artikel 19-imi

aalajangersarneqarpoq nunat peqataasut

meeqqat naalliutsinneqarnissamut

illersussagaat:

1. Naalagaaffiit peqataasut inatsisiliatigut,

pisortaaffiginninnikkut, inunnik

isumaginninnikkut ilinniartitaanikkullu

iliuusissatut maleruagassanik naleqquttunik

tamanik aalajangiisassapput meeqqamut

Isumaqatigiissutit qanoq imaqarpat?

- 27 -

timikkut tarnikkulluuniit qanorluunniit

iliornikkut pinerlineqatsaaliuutaasussanik,

ajoqusiitsaaliuutaasussanik imaluunniit

atornerluitsaaliuutaasussanik,

sumiginnaatsaaliuutaasussanik, ilanngullugit

naalliutsitsinernut atornerluinernulllu soorlu

meeraq angajoqqaaminit, taakkua sinnerlugit

perorsaasiminit inunnilluunniit allanit

paarsarineqartillugu kinguaassiuutitigut

atornerlunneqannginnissamut

illersuutissanik.

2. Illersuiniutit taamaattut

naleqquttumik annertussusulinnik

ilaqartinneqartariaqarput

sunniuteqarluartussatut

najoqqutassianik, isumaginninnikkut

sulissuteqarnissat ilusilersornissaannut,

meeqqamut taassumunnga

paarinnittuusunut pisariaqarneratut

tapersersuutaasinnaasunik, taamatullu

siuliini nassuiarneqareersutut allatigut

tamatigut pitsaaliuiniarnermut aammalu

meeqqamik naalliutsitsisoqarsimatillugu

iliuuseqartup nassaariniarnissaanut,

nalunaarusiornissamut,

innersuussinissamut, misissuinissamut,

katsorsaaniarnissamullu qanoq-

iliuuseqarniarnissamullu, pisariaqarpallu

eqqartuussisulersuussinissamut atugassanik.

- 28 -

QimarnguiitQIMARNGUIIT PEQATIGIIFFIISA KATTUFFIAT/

KRISECENTERSAMMENSLUTNINGEN

Mannarsip Aqqutaa 7

Postboks 192

3911 Sisimiut

Oqarasuaat/Telefon: + 299 86 55 10

Toqqaannartoq/Direkte: + 299 49 95 78

Mail: [email protected]

NUUMMI QIMARNGUIK / KRISECENTER NUUK

Sipisaq kujalleq 7

3099 Nuuk

Oqarasuaat/Telefon: 55 46 47/36 61 13

PAAMIUNI QIMARNGUIK /

KRISECENTER PAAMIUT

Blok X, 105

Oqarasuaat/Telefon: 68 16 22


SAAFFIGINNITTARFIK SIKKERSOQ

Blok I, 304

Postboks 297



SAAFFIGINNITTARFIK ORNITAQ

Blok D 25

3921 Narsaq

Oqarasuaat/Telefon: 66 15 85/ 53 11 82

SAAFFIGINNITTARFIK/KRISECENTER

NANERUAQ

E. Kristiansen Aqq. 9A/488

3952 Ilulissat



SAAFFIGINNITTARFIK/KRISECENTER QARAJAQ

Killerpaat 35

3950 Aasiaat



SAAFFIGINNITTARFIK OQQIFFIK/

KALAALLIT NUNAANNI QIMARNGUIIT

SAAFFIGINNITTARFIILLU KATTUFFIAT

Mannarsip Aqq. 7

Postboks 192

3911 Sisimiut



- 29 -

Documents

ilinnut peqqinnissaqarfimmi sulisuusumut siunnersuutit ...Naalakkersuisut aalajangiipput nakuusertarneq akiorniarneqassasoq, tamannalu ilaatigut innuttaasut suliamillu ilisimasallit