Embed Size (px)
Citation preview
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
LÊ DUYÊN HÀ
THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH
TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI TRÊN ĐỊA BÀN
CÁC TỈNH TÂY NGUYÊN, VIỆT NAM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT
HÀ NỘI - 2017
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
LÊ DUYÊN HÀ
THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH
TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI TRÊN ĐỊA BÀN
CÁC TỈNH TÂY NGUYÊN, VIỆT NAM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT
Mã số: 62 38 01 01
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRỊNH ĐỨC THẢO
HÀ NỘI - 2017
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng
tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có
nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
Lê Duyên Hà
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ
TÀI LUẬN ÁN 8
1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước 8
1.2. Tình hình nghiên cứu nước ngoài 22
1.3. Một số nhận xét rút ra từ các công trình nghiên cứu và những vấn đề đặt ra
cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án 30
Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ KHIẾU NẠI
HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI 35
2.1. Khái niệm, nội dung điều chỉnh của pháp luật về khiếu nại hành chính
trong lĩnh vực đất đai 35
2.2. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thực hiện pháp luật về khiếu nại hành
chính trong lĩnh vực đất đai 46
2.3. Hình thức và điều kiện bảo đảm thực hiện pháp luật về khiếu nại hành
chính trong lĩnh vực đất đai 56
2.4. Thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai ở các
tỉnh Tây Bắc và giá trị tham khảo cho các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam 68
Chương 3: CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG VÀ THỰC TRẠNG THỰC HIỆN
PHÁP LUẬT VỀ KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI
TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH TÂY NGUYÊN, VIỆT NAM 75
3.1. Các yếu tố tác động đến thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong
lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên 75
3.2. Thực trạng thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai
trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam (từ năm 2011 đến năm 2016) 82
3.3. Đánh giá chung và bài học kinh nghiệm thực hiện pháp luật về khiếu nại hành
chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam 106
Chương 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP
LUẬT VỀ KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI TRÊN
ĐỊA BÀN CÁC TỈNH TÂY NGUYÊN, VIỆT NAM HIỆN NAY 122
4.1. Quan điểm bảo đảm thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong
lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam 122
4.2. Giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh
vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam hiện nay 129
KẾT LUẬN 152
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN
QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 154
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 157
PHỤ LỤC 169
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
ADPL : Áp dụng pháp luật
CB,CC : Cán bộ, công chức
CNQSDĐ : Chứng nhận quyền sử dụng đất
CNXH : Chủ nghĩa xã hội
CQNN : Cơ quan nhà nước
CT-XH : Chính trị - xã hội
DTTS : Dân tộc thiểu số
HCNN : Hành chính nhà nước
HĐND : Hội đồng nhân dân
HTCT : Hệ thống chính trị
HVHC : Hành vi hành chính
KNHC : Khiếu nại hành chính
KT-XH : Kinh tế - Xã hội
QĐHC : Quyết định hành chính
QHXH : Quan hệ xã hội
QLHCNN : Quản lý hành chính nhà nước
QLNN : Quản lý nhà nước
QP-AN : Quốc phòng - an ninh
QPPL : Quy phạm pháp luật
THPL : Thực hiện pháp luật
TTHC : Thủ tục hành chính
UBND : Ủy ban nhân dân
VH-XH : Văn hoá - Xã hội
VPPL : Vi phạm pháp luật
XHCN : Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ TRONG LUẬN ÁN
Trang
Biểu đồ 3.1: Diện tích đất đai 5 tỉnh Tây Nguyên 75
Biểu đồ 3.2: Dân số các tỉnh Tây Nguyên năm 2015 79
Biểu đồ 3.3: Quyết định hành chính về đất đai 5 tỉnh Tây Nguyên bị khiếu nại 101
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Dưới chế độ xã hội chủ nghĩa (XHCN), quyền khiếu nại hành chính
(KNHC) nói chung và quyền KNHC trong lĩnh vực đất đai nói riêng, là một trong
những quyền quan trọng của công dân được bảo đảm bằng Hiến pháp, pháp luật
và các cơ chế xã hội khác. Hiến pháp năm 2013 quy định: “Ở nước Cộng hòa
XHCN Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh
tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và
pháp luật” [60, tr.14]. Để làm cơ sở cho việc giải quyết tốt các yêu cầu chính đáng
của công dân, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức sử dụng đất.
Trong những năm qua, Nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp
luật (QPPL) và các văn bản hướng dẫn thi hành; Chính sách, pháp luật về giải
quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai cũng ngày càng hoàn thiện. Đây là cơ sở pháp
lý cơ bản để bảo đảm thực hiện pháp luật (THPL) về KNHC trong lĩnh vực đất đai
trên thực tế.
Thông qua THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, Nhà nước kiểm tra tính
đúng đắn của các quyết định hành chính (QĐHC), hành vi hành chính (HVHC) về
đất đai đã ban hành bị khiếu nại, từ đó có cơ sở thực tiễn để hoàn thiện pháp luật
về KNHC trong lĩnh vực đất đai, đồng thời là một hình thức phát huy dân chủ trực
tiếp, tạo điều kiện thuận lợi để nhân dân tham gia giám sát các hoạt động của cơ
quan nhà nước, cán bộ, công chức (CB,CC) ngày càng sâu rộng và hiệu quả hơn.
Tây Nguyên là một trong những vùng kinh tế - sinh thái đặc thù của Việt
Nam, có vị trí chiến lược về an ninh, quốc phòng đồng thời là khu vực có tiềm
năng to lớn về đất đai. Nhiều năm qua, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai đã
đạt những kết quả tích cực; ý thức tuân thủ, chấp hành, sử dụng pháp luật về
KNHC trong lĩnh vực đất đai của công dân được nâng cao. Nhiều vụ việc KNHC
về đất đai đã được cơ quan nhà nước (CQNN), người có thẩm quyền xem xét, áp
dụng pháp luật (ADPL) giải quyết kịp thời, đúng người, đúng việc, đúng pháp
2
luật, qua đó góp phần tăng cường pháp chế, ổn định tình hình chính trị, kinh tế -
xã hội (KT-XH) vùng Tây Nguyên. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt
được, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên
Việt Nam vẫn còn những tồn tại, hạn chế nhất định. Một số cơ quan, người có
thẩm quyền trong quá trình ra các QĐHC, HVHC về cấp đất, giao đất, thu hồi đất,
đền bù giải phóng mặt bằng chưa đúng trình tự, thủ tục, thiếu minh bạch, công
bằng, dẫn đến bức xúc của các chủ thể sử dụng đất, nên đã phát sinh nhiều các
KNHC về đất đai. Trong khi đó, sự phối hợp giữa các CQNN để ADPL giải quyết
các KNHC trong lĩnh vực đất đai còn chưa chặt chẽ, thiếu đồng bộ, không gắn kết
giữa công tác tiếp dân, đối thoại với giải quyết khiếu nại, nhất là cấp huyện và các
sở, ngành chức năng. Một số vụ việc giải quyết đúng chính sách, pháp luật nhưng
chưa được tổ chức thi hành một cách kịp thời. Bên cạnh đó, do đặc thù về dân cư
vùng miền núi Tây Nguyên, trình độ dân trí còn rất thấp, sự hiểu biết pháp luật
còn nhiều hạn chế, nên nhiều vụ việc người đi khiếu nại vẫn không tuân thủ,
không chấp hành nghiêm pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai, thậm chí còn
có thái độ cực đoan, quá khích làm ảnh hưởng đến trật tự xã hội ở một số địa bàn
vùng Tây Nguyên. Cá biệt, có trường hợp cấu kết với các thế lực phản động
FULRO lưu vong ở ngoài nước, các phần tử cơ hội kích động những người đi
khiếu nại đòi lại đất của các cơ sở tôn giáo; tổ chức, lôi kéo khiếu nại đông người,
biến các vụ việc KNHC thuần túy trở thành vấn đề CT-XH, dẫn đến tình hình
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn một số tỉnh Tây Nguyên có
những diễn biến phức tạp và vẫn ở mức “nóng”. Vì lẽ đó, việc nghiên cứu một
cách toàn diện, sâu sắc vấn đề THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn
các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam cả phương diện lý luận và thực tiễn có ý nghĩa
sâu sắc và cấp thiết hiện nay.
Xuất phát từ những lý do trên, nghiên cứu sinh đã chọn đề tài: “Thực hiện
pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh
Tây Nguyên, Việt Nam” làm Luận án tiến sĩ Luật học, chuyên ngành Lý luận và
lịch sử nhà nước và pháp luật.
3
2. Mục đích và nhiệm vụ của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở phân tích làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai, luận án đề xuất các quan điểm cơ bản, hệ thống giải
pháp mang tính đặc thù nhằm bảo đảm THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai
trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên,Việt Nam hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện mục đích trên, luận án có nhiệm vụ nghiên cứu sau đây:
- Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước và nước ngoài có liên quan
đến đề tài luận án, đánh giá những giá trị của các công trình đó và xác định những
vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu.
- Làm sáng tỏ cơ sở lý luận THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, trong
đó, phân tích các khái niệm, đặc điểm, hình thức, vai trò và các điều kiện bảo đảm
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai. Nghiên cứu THPL về KNHC trong lĩnh
vực đất đai ở các tỉnh Tây Bắc nước ta và rút ra các giá trị tham khảo vận dụng
cho các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam.
- Phân tích những yếu tố tác động tới THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai; khảo sát, đánh giá đúng thực trạng THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai
trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên; rút ra các nguyên nhân của những ưu điểm, hạn
chế và bài học kinh nghiệm trong THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa
bàn các tỉnh Tây Nguyên.
- Phân tích, luận chứng các quan điểm và đề xuất hệ thống các giải pháp
bảo đảm THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên
Việt Nam hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên dưới góc độ của chuyên
ngành Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật.
4
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi về nội dung: THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai có nội dung
nghiên cứu rất rộng. Với mục đích nghiên cứu chuyên sâu về một vấn đề dưới góc
độ của Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật, luận án chỉ tập trung nghiên cứu
một số nhóm quan hệ chủ yếu về: Quyền KNHC của người sử dụng đất đối với
các QĐHC, HVHC của cơ quan QLHCNN; trình tự, thủ tục KNHC trong lĩnh vực
đất đai của người khiếu nại và cơ quan giải quyết; thẩm quyền ADPL giải quyết
KNHC theo thủ tục hành chính (TTHC) về đất đai của các cơ quan QLHCNN trên
địa bàn các tỉnh Tây Nguyên.
- Phạm vi về không gian: Luận án nghiên cứu thực trạng THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, bao gồm: Đắk Lắk, Đắk
Nông, Gia Lai, Kon Tum và Lâm Đồng, đồng thời có tham khảo THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai ở các tỉnh Tây Bắc.
- Phạm vi về thời gian: Nghiên cứu thực trạng THPL về KNHC trong lĩnh
vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam từ năm 1998 đến nay,
(các số liệu chủ yếu từ năm 2011 đến năm 2016).
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
4.1. Cơ sở lý luận
Luận án được nghiên cứu trên cơ sở Lý luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin,
Tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam
và Nhà nước ta về pháp luật KNHC chính nói chung và THPL về KNHC trong
lĩnh vực đất đai nói riêng; đồng thời tham khảo các công trình có liên quan đến đề
tài đã được công bố.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Trên nền tảng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của
Triết học Mác - Lênin, đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như:
phương pháp hệ thống; phương pháp lôgic; phương pháp lịch sử; phương pháp
phân tích, tổng hợp; phương pháp thống kê, điều tra xã hội học; phương pháp kết
hợp lý luận với thực tiễn; phương pháp so sánh....để giải quyết các vấn đề đặt ra
trong nghiên cứu nội dung của luận án. Các phương pháp được sử dụng nhằm làm
5
rõ nội dung cơ bản của luận án, đảm bảo tính khoa học và lôgic giữa các vấn đề
của đề tài trong các chương. Cụ thể:
- Phương pháp hệ thống được sử dụng trong chương 1 để phân loại và
nghiên cứu nội dung các tài liệu nghiên cứu về KNHC trong lĩnh vực đất đai; pháp
luật KNHC về đất đai và THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai ở một số địa
phương có điểm tương đồng với các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam.
- Phương pháp logic được sử dụng xuyên suốt trong quá trình thực hiện
chương 2, chương 3 và chương 4. Theo đó, trong chương 2 trước khi nghiên cứu
cơ sở lý luận THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, nghiên cứu sinh đã nêu khái
quát lý luận về pháp luật KNHC trong lĩnh vực đất đai. Đồng thời nội dung của ba
chương có mối quan hệ xuyên suốt. Những lý giải về mặt lý luận ở chương 2 là cơ
sở đánh giá thực trạng THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai ở chương 3 và từ đó
đưa ra các quan điểm và giải pháp bảo đảm THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên trong chương 4.
- Phương pháp lịch sử được sử dụng trong việc đánh giá thực trạng THPL
về KNHC trong lĩnh vực đất đai. Điều kiện cụ thể của các tỉnh miền núi Tây
Nguyên là xuất phát điểm để nghiên cứu sinh đánh giá đúng thực trạng THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên trong giai đoạn từ
năm 2011 đến năm 2016.
- Phương pháp phân tích - tổng hợp được sử dụng trong cả chương 2,
chương 3 và chương 4 của luận án. Phân tích khái niệm pháp luật về KNHC trong
lĩnh vực đất đai, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, đặc điểm, nội dung, hình
thức, vai trò và các điều kiện bảo đảm THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai;
phân tích các yếu tố đặc thù tác động tới THPL về KNHC, nguyên nhân của thực
trạng THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên;
phân tích các quan điểm và giải pháp bảo đảm THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam.
- Đối với việc nghiên cứu tham khảo THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai ở một số tỉnh, luận án chú trọng sử dụng phương pháp so sánh và phân tích để
6
rút ra kinh nghiệm THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai có thể áp dụng ở các
tỉnh Tây Nguyên.
- Trong chương 3, bên cạnh việc sử dụng phương pháp phân tích tác giả
còn sử dụng các phương pháp thống kê, điều tra xã hội học, phương pháp tổng
hợp các số liệu để chứng minh cho các luận giải đã nêu trong phần đánh giá thực
trạng THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên,
Việt Nam.
5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án
Luận án là công trình chuyên khảo đầu tiên nghiên cứu tương đối hệ thống
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt
Nam, nên có một số đóng góp khoa học mới sau:
- Xây dựng khái niệm pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai, THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai có tính nền tảng xuyên suốt luận án; chỉ ra được một
số đặc điểm, hình thức THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai; nêu ra được vai
trò, điều kiện bảo đảm THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai nói chung, trong đó
có các tỉnh Tây Nguyên.
- Luận án phân tích chỉ ra yếu tố đặc thù về điều kiện tự nhiên, kinh tế, VH
-XH, tình trạng di dân tự do, quản lý và sử dụng đất đai ở các tỉnh Tây Nguyên tác
động tới quá trình THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai. Phân tích được các kết
quả, hạn chế của thực trạng THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai tại các tỉnh
Tây Nguyên; chỉ ra được những nguyên nhân ưu điểm và hạn chế của thực trạng
này; qua đó rút ra bài học kinh nghiệm từ THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai
trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên trong thời gian qua.
- Xác lập các quan điểm, đề xuất được hệ thống giải pháp bao gồm nhóm
giải pháp chung và nhóm giải pháp riêng mang tính đặc thù cho Tây Nguyên,
nhằm đảm bảo THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây
Nguyên Việt Nam hiện nay.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
- Về mặt lý luận: Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần vào giải quyết
một số vấn đề lý luận hiện nay đang đặt ra đối với thực hiện quyền dân chủ trực
7
tiếp của nhân dân, trong đó có vấn đề lý luận THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai nói chung và trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên nói riêng.
- Về mặt thực tiễn:
+ Luận án có thể được dùng làm tài liệu tham khảo, giúp các cấp uỷ đảng,
chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể ở Tây Nguyên có cơ sở để hoạch
định, chỉ đạo thực hiện nghiêm túc pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai, góp
phần nâng cao nhận thức cho các cấp uỷ đảng, chính quyền và nhân dân các dân
tộc Tây Nguyên về pháp luật KNHC; vai trò của CB,CC trong THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai.
+ Luận án sẽ có giá trị tham khảo trong công tác nghiên cứu, giảng dạy tại
Trường chính trị, Trung tâm Bồi dưỡng chính trị cấp huyện trên địa bàn các tỉnh
Tây Nguyên. Có giá trị tham khảo tốt cho việc nghiên cứu, xây dựng và hoàn
thiện pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai đối với những vùng có điều kiện,
hoàn cảnh tương đồng như các tỉnh miền núi vùng Tây Nguyên và cho ai quan
tâm đến những vấn đề của luận án.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các công trình nghiên cứu của tác
giả đã được công bố, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án bao gồm 4
chương, 12 tiết.
8
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC
1.1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến pháp luật về khiếu nại
hành chính; khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai
* Đề tài nghiên cứu khoa học và sách
- “Giải quyết khiếu tố của nhân dân - thực trạng và những bài học kinh
nghiệm” của Nguyễn Văn Mạnh [50], đã nêu bài học kinh nghiệm chung là các
cấp, các ngành phải luôn coi trọng công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp
luật nói chung, pháp luật khiếu nại nói riêng; khiếu nại cần được giải quyết kịp
thời, đúng hạn định; coi trọng công tác tiếp dân, tuân thủ trình tự, thủ tục giải
quyết khiếu nại; có chính sách hợp lý cho CB,CC làm công tác giải quyết khiếu
nại; kiên trì, phối hợp giải quyết tốt các vụ khiếu nại đông người; thực hiện tốt
Quy chế dân chủ ở cơ sở; tổ chức rút kinh nghiệm thường xuyên về công tác giải
quyết khiếu nại.
- “Khiếu nại, tố cáo hành chính - cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp”
của Lê Tiến Hào [26], đã phân tích thêm cơ sở lý luận về khiếu nại, tố cáo hành
chính và giải quyết khiếu nại, tố cáo hành chính; đánh giá đúng tình hình khiếu
nại, tố cáo hành chính và thực trạng việc giải quyết khiếu nại, tố cáo hành chính;
phân tích những nguyên nhân phát sinh khiếu nại, tố cáo và những tồn tại, hạn chế
trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo hành chính giai đoạn hiện nay; đề xuất
định hướng, nguyên tắc và hệ thống các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về
khiếu nại, tố cáo và nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại, tố cáo.
- “Hoàn thiện pháp luật về khiếu nại, tố cáo ở nước ta trong giai đoạn hiện
nay” của Phạm Hồng Thái, Vũ Đức Đán [71]. Đề tài tập trung nghiên cứu khái
niệm khiếu nại, quyền khiếu nại, pháp luật về khiếu nại, thực trạng pháp luật về
khiếu nại và giải quyết khiếu nại. Về những hạn chế trong công tác giải quyết
khiếu nại, đề tài cho thấy: Tình hình khiếu kiện ở các địa phương có chiều hướng
9
gia tăng; nhiều trường hợp CQNN làm sai, người dân khiếu nại nhưng không giải
quyết kịp thời hoặc giải quyết thiếu khách quan, thấy sai không chịu sửa, bao che
cho cấp dưới; việc sửa chữa khuyết điểm trong thực thi công vụ, giải quyết khiếu
nại thiếu khẩn trương; nhận thức, hiểu biết pháp luật của một bộ phận nhân dân,
kể cả cán bộ các cấp chính quyền và các CQNN còn hạn chế... Đề tài cũng chỉ ra
một số nhân tố khách quan và chủ quan đòi hỏi phải hoàn thiện pháp luật về khiếu
nại và kiến nghị một số giải pháp chủ yếu hoàn thiện pháp luật về khiếu nại trong
điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam.
- “Tìm hiểu pháp luật về khiếu nại” của Thanh tra Chính phủ [75], cuốn
sách nhằm giúp cán bộ và nhân dân hiểu và thực hiện đúng quyền, nghĩa vụ khi
thực hiện việc khiếu nại và giải quyết khiếu nại, nâng cao ý thức, trách nhiệm,
trình độ nghiệp vụ của cán bộ, công chức cấp xã trong việc giải quyết khiếu nại và
tuyên truyền, phổ biến pháp luật về khiếu nại. Cuốn sách bao gồm 02 phần: Phần
I: Nêu bật được sự cần thiết và nguyên tắc xây dựng Luật khiếu nại. Phần II: Phân
tích những nội dung cơ bản của pháp luật về khiếu nại. Cuốn sách được trình bày
dưới dạng tài liệu tuyên truyền, nội dung ngắn gọn, súc tích, dễ hiểu, thể hiện đầy
đủ những quy định của pháp luật hiện hành về khiếu nại, đáp ứng nhu cầu tìm hiểu
pháp luật của cán bộ và nhân dân.
- Sách:“Hiệu quả pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân ở
Việt Nam” của Nguyễn Thế Thuấn [79]. Nội dung cuốn sách phân tích cơ sở lý
luận và pháp lý về quyền khiếu nại; hiệu quả giải quyết khiếu nại; nguyên nhân
của những hạn chế và khó khăn trong giải quyết khiếu nại là nhiều chính sách,
pháp luật đã lạc hậu, thiếu hoàn chỉnh, không phù hợp; trình độ, trách nhiệm thực
thi công vụ của CB,CC chưa cao; lãnh đạo các ngành, các cấp chưa thấy hết trách
nhiệm của mình trong việc giải quyết khiếu nại; một số quy định về thẩm quyền,
thủ tục, cơ chế phối hợp giải quyết khiếu nại còn bất cập, chồng chéo; đề xuất giải
pháp tăng cường hiệu quả pháp luật về giải quyết khiếu nại.
- Cuốn sách“Cơ chế pháp lý bảo đảm thực hiện quyền khiếu nại hành chính
của công dân” của Nguyễn Tuấn Khanh [38], đã tập trung đề cập những vấn đề
cơ bản về lý luận và thực tiễn cơ chế pháp lý bảo đảm thực hiện quyền KNHC của
10
công dân, từ đó, đề xuất một số giải pháp cần thiết đối với việc hoàn thiện và tổ
chức thực hiện chính sách, pháp luật về khiếu nại, khiến kiện hành chính. Nội
dung cuốn sách còn giới thiệu kinh nghiệm của một số nước trên thế giới và khái
quát quá trình hình thành, phát triển của các phương thức giải quyết khiếu nại,
khiếu kiện hành chính ở Việt Nam. Những vấn đề về thủ tục pháp lý bảo đảm thực
hiện quyền KNHC và hoạt động giám sát, xử lý vi phạm trong lĩnh vực khiếu nại,
khiếu kiện hành chính sẽ giúp CB,CC, người có thẩm quyền có nhận thức đúng
đắn hơn về vai trò, trách nhiệm của mình trong việc ADPL để giải quyết các vụ
việc khiếu nại, khiếu kiện hành chính, đồng thời nâng cao nhận thức của người
dân khi thực hiện việc khiếu nại, khiếu kiện hành chính.
- “Một số vấn đề về đổi mới cơ chế giải quyết khiếu kiện hành chính ở
Việt Nam”của Nguyễn Văn Thanh, Đinh Văn Minh [76]. Nội dung cuốn sách đề
cập và lý giải trên những vấn đề lý luận về KNHC và cơ chế giải quyết khiếu
kiện hành chính, các tác giả cho thấy quyết khiếu nại, tố cáo của công dân luôn
được Đảng và Nhà nước quan tâm và coi đó là một trong những nhiệm vụ quan
trọng, thể hiện trách nhiệm của CQNN trước công dân; bên cạnh đó các tác giả
còn trung phân tích quá trình hình thành và phát triển pháp luật về giải quyết
khiếu kiện hành chính ở Việt Nam; thực trạng về cơ chế và công tác giải quyết
khiếu kiện hành chính hiện nay. Trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp tiếp tục đổi
mới cơ chế nhằm nâng cao hiệu quả công tác giải quyết khiếu kiện hành chính
trong thời gian tới.
* Luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ
- “Cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính ở Việt Nam hiện nay và vấn đề
hoàn thiện” của Phạm Anh Tuấn [89], đã phân tích sự điều chỉnh pháp luật trong
lĩnh vực khiếu nại và giải quyết KNHC, thực trạng của hoạt động giải quyết
KNHC, đề tài hướng tới là làm rõ những vấn đề đang đặt ra trong việc khiếu nại
và giải quyết KNHC; sự cần thiết phải đổi mới để đáp ứng được yêu cầu QLNN,
quản lý xã hội trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN và trong
tình hình hội nhập hiện nay của nước ta. Đề tài hệ thống hóa một số khía cạnh lý
luận, đánh giá thực trạng KNHC, hoạt động giải quyết KNHC ở nước ta nói
11
chung nhằm tìm ra giải pháp khắc phục, góp phần đổi mới cơ chế giải quyết
KNHC hiện hành.
- “Hoàn thiện pháp luật khiếu nại, tố cáo trong điều kiện xây dựng Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam” của Ngô Mạnh Toan [87], đã tập
trung nghiên cứu lý luận khiếu nại, tố cáo và thực trạng giải quyết khiếu nại, tố
cáo ở nước ta, đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật về khiếu nại, tố cáo từ những
yêu cầu của Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân.
- “Hiệu quả hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo của các cơ quan hành
chính nhà nước ở Ninh Bình hiện nay”, của Nguyễn Thị Hồng Thơm [78], đã
phân tích những vấn đề lý luận về khiếu nại, tố cáo và pháp luật khiếu nại, tố cáo,
những yêu cầu đặt ra của việc nâng cao hiệu quả hoạt động giải quyết khiếu nại, tố
cáo. Đánh giá thực trạng pháp luật khiếu nại, tố cáo và hoạt động giải quyết khiếu
nại, tố cáo của các cơ quan HCNN tại tỉnh Ninh Bình; đưa ra những kiến nghị cụ
thể hoàn thiện pháp luật khiếu nại, tố cáo và các giải pháp để nâng cao hiệu quả
hoạt động giải quyết khiếu nại tố cáo.
- “Giải quyết khiếu nại hành chính trong công cuộc cải cách hành chính ở
Việt Nam” của Hoàng Ngọc Dũng [15], đã phân tích làm rõ những vấn đề lý luận
và thực tiễn về giải quyết khiếu nại trong QLHCNN những năm qua ở nước ta.
Khảo sát, đánh giá thực trạng khiếu nại, giải quyết KNHC, trên có sở đó tác giả
làm rõ những kết quả, hạn chế trong khiếu nại và giải quyết KNHC, đưa ra quan
điểm và đề xuất một số giải pháp bảo đảm giải quyết KNHC đáp ứng mục tiêu
CCHC ở Việt Nam hiện nay. Đây là tài liệu có thể tham khảo vận dụng tốt vào
việc xây dựng cơ sở lý luận của luận án.
-“Hoàn thiện thủ tục pháp lý về giải quyết khiếu nại của công dân” của
Nguyễn Hạnh [25], làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng của các thủ tục pháp lý về
giải quyết khiếu nại của công dân, trên cơ sở đó đưa ra phương hướng hoàn thiện
và đề xuất các giải pháp nhằm bảo đảm cho việc hoàn thiện thủ tục pháp lý về giải
quyết khiếu nại của công dân ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
-“Bảo đảm pháp lý thực hiện quyền khiếu nại hành chính của công dân ở
nước ta hiện nay” của Nguyễn Tuấn Khanh [38], đã làm rõ quan niệm về quyền
12
KNHC của công dân, đưa ra khái niệm và xác định được nội dung cơ bản nhất của
bảo đảm pháp lý thực hiện quyền KNHC của công dân. Đồng thời cũng làm rõ
mối quan hệ giữa bảo đảm pháp lý thực hiện quyền KNHC của công dân với các
bảo đảm khác; phân tích, đánh giá một cách toàn diện thực trạng bảo đảm pháp lý
thực hiện quyền KNHC của công dân ở Việt Nam hiện nay trên cơ sở đánh giá
thực trạng từng yếu tố bảo đảm, chỉ rõ những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân
của những hạn chế đó; đề xuất phương hướng và giải pháp hoàn thiện bảo đảm
pháp lý thực hiện quyền KNHC của công dân hiện nay.
- “Đổi mới công tác tiếp dân trong lĩnh vực khiếu nại, tố cáo” của Trần Thị
Thúy Mai [53]. Luận văn tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận về tiếp công dân,
thực trạng công tác tiếp dân; quan điểm, giải pháp đổi mới công tác tiếp dân trong
giải quyết khiếu nại, tố cáo hành chính ở nước ta.
- “Giải quyết khiếu kiện hành chính trong điều kiện xây dựng Nhà nước
pháp quyền ở Việt Nam” của Nguyễn Danh Tú [96], phân tích, đánh giá thực
tiễn giải quyết KNHC (từ năm 1996 - đến nay). Đặt vấn đề nghiên cứu trong
điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam XHCN, cải cách tư pháp.
Đề xuất quan điểm tiếp tục hoàn thiện pháp luật về giải quyết KNHC nhằm tăng
cường bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong điều kiện xây dựng Nhà
nước pháp quyền XHCN.
* Trên Tạp chí, cũng có các bài viết về pháp luật khiếu nại hành chính;
khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai như:
- “Phân biệt rõ khiếu nại hành chính và khiếu kiện hành chính” của Vũ
Trọng Hách [27]. Theo đó, bài viết cho thấy tranh chấp hành chính là loại tranh
chấp phát sinh giữa cơ quan HCNN (chủ thể cơ bản, chủ yếu trong hoạt động
QLNN) và cá nhân hoặc tổ chức (đối tượng quản lý). Theo quy định của pháp
luật thì loại tranh chấp hành chính này được thể hiện bằng khái niệm “khiếu nại”
theo Luật Khiếu nại, Tố cáo năm 1998; “khiếu kiện” theo Pháp lệnh Thủ tục giải
quyết các vụ án hành chính năm 1996. Thủ tục giải quyết tranh chấp hành chính
phát sinh giữa các cơ quan HCNN với cá nhân hoăc tổ chức được quy định trong
13
2 văn bản pháp luật này. Tác giả đã làm rõ những điểm chung của khiếu nại và
khiếu kiện hành chính; chỉ ra những điểm khác biệt giữa KNHC và khiếu kiện
hành chính.
- “Để khiếu nại xứng tầm là một quyền hiến định” của Cao Vũ Minh [48],
phân tích các hạn chế của pháp luật về quyền khiếu nại, tố cáo của công dân hiện
hành cũng như thực tiễn thi hành quyền khiếu nại, tố cáo của công dân trên thục tế
ở nước ta trong thời gian qua. Khẳng định quyền khiếu nại, quyền tố cáo là những
quyền cơ bản của công dân, được Hiến pháp, pháp luật ghi nhận và bảo đảm thực
hiện, trên cơ sở đó, tác giả bài viết đã đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện
các văn bản pháp luật có liên quan tới quyền khiếu nại, tố cáo của công dân.
- “Những mặt được và hạn chế, bất cập trong quy định về khiếu nại quyết
định hành chính, hành vi hành chính” của Trịnh Thu Thủy [80]. Theo tác giả các
quy định pháp luật về khiếu nại và giải quyết khiếu nại đã tạo cơ sở pháp lý để
người dân bảo vệ các quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Các cơ quan nhà nước
kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm pháp luật, góp phần
tăng cường pháp chế ổn định an ninh, trật tự an toàn xã hội. Tuy nhiên, quá trình
triển khai thực hiện Luật Khiếu nại và các văn bản hướng dẫn thi hành để giải
quyết các KNHC cho người dân cho thấy pháp luật về khiếu nại còn bộc lộ một số
hạn chế như: trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại của cơ quan HCNN còn chưa
đảm bảo tính khách quan, dân chủ, công khai, minh bạch; Các quy định pháp luật
hiện hành cũng chưa phân biệt rõ thủ tục giải quyết khiếu nại lần đầu với lần hai,
giữa khiếu nại đòi huỷ bỏ QĐHC, chấm dứt HVHC với thủ tục giải quyết khiếu
nại đòi bồi thường thiệt hại.
- “Giải quyết khiếu nại quyết định hành chính về đất đai” của Bạch Thái
Toàn [88], tác giả bài viết đã chứng minh việc giải quyết khiếu nại đối với các
QĐHC trong quản lý đất đai chiếm tỷ lệ lớn trong việc giải quyết khiếu nại về đất
đai. Theo quy định của Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo, Luật Đất đai, thì QĐHC về
đất đai được hiểu là quyết định giao đất, cho thuê đất, thu hồi đất, trưng dụng đất,
cho phép chuyển mục đích sử dụng đất; quyết định bồi thường giải phóng mặt
14
bằng, tái định cư; cấp hoặc thu hồi giấy CNQSDĐ; quyết định gia hạn thời hạn sử
dụng đất. Đồng thời tác giả cho rằng giải quyết tốt khiếu nại các QĐHC trong
quản lý đất đai sẽ góp phần làm giảm số lượng khiếu nại nói chung và tăng cường
hiệu quả QLNN trên thực tế.
- “Một số giải pháp đổi mới mô hình giải quyết tranh chấp hành chính
trong lĩnh vực đất đai” của Nguyễn Thắng Lợi [41], đã phân tích chỉ rõ hoạt động
QLHCNN trên tất cả các phương diện của đời sống xã hội sẽ không thể tránh
được những mâu thuẫn, bất đồng phát sinh giữa chủ thể QLNN và đối tượng quản
lý. Quá trình quản lý và sử dụng đất đai cũng sẽ không thể tránh khỏi việc phát
sinh mâu thuẫn, bất đồng giữa cá nhân, tổ chức với tư cách là những người quản
lý, sử dụng đất đai với cơ quan thực hiện chức năng QLNN về đất đai. Tác giả
phân tích tình hình tranh chấp hành chính trong lĩnh vực đất đai và kết quả giải
quyết. Bất cập, hạn chế và những thiếu hụt của pháp luật hiện hành về giải quyết
tranh chấp hành chính trong lĩnh vực đất đai. Đưa ra một số giải pháp nâng cao
hiệu quả giải quyết tranh chấp hành chính trong lĩnh vực đất đai.
- “Nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất
đai” của Ngô Trường Lộc [42], đã chỉ rõ việc nâng cao hiệu quả, chất lượng của
hoạt động giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai sẽ giúp cho nhân dân và Nhà
nước tiết kiệm thời gian, tiền bạc và công sức; củng cố lòng tin của nhân dân đối
với Ðảng và Nhà nước, tăng cường hiệu quả QLNN trong lĩnh vực này. Vì thế,
việc đưa ra các giải pháp, kiến nghị khoa học có cơ sở lý luận và thực tiễn sẽ góp
phần nâng cao hiệu quả của hoạt động QLNN và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền
XHCN ở nước ta hiện nay.
1.1.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực hiện pháp luật;
thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai
Thứ nhất, các công trình nghiên cứu về thực hiện pháp luật nói chung:
- “Thực hiện pháp luật - những vấn đề lý luận và thực tiễn” của Nguyễn
Văn Mạnh [51], các tác giả đã phân tích những vấn đề lý luận về THPL như: khái
niệm, chủ thể, nội dung, hình thức, các yếu tố bảo đảm THPL, những vấn đề đặt ra
trong THPL ở nước ta. Đây là những vấn đề lý luận cơ bản về THPL có giá trị
15
tham khảo khi nghiên cứu cơ sở lý luận của việc THPL về KNHC trong lĩnh vực
đất đai.
- “Thực hiện và áp dụng pháp luật ở Việt Nam” của Nguyễn Minh Đoan
[22], là cuốn sách chuyên khảo về THPL gồm 5 chương. Trong đó Chương 1 bàn
về lý luận THPL. Tác giả bàn luận về khái niệm, mục đích, ý nghĩa của THPL.
THPL thông qua các hình thức tuân thủ pháp luật, thi hành pháp luật, sử dụng
pháp luật và ADPL. Chương 2. Bàn sâu về ADPL, các trường hợp ADPL, đặc
điểm, nguyên tắc ADPL. Chương 3. Quy trình THPL. Chương 4. Tác giả đưa ra
và phân tích các yếu tố bảo đảm pháp luật ở Việt Nam. Chương 5. Bàn về hiệu
quả THPL; tiêu chí đánh giá hiệu quả của THPL; thực trạng và một số giải pháp
nâng cao hiệu quả THPL. Cuốn sách là tài liệu tham khảo bổ ích cho tác giả khi
nghiên cứu lý luận về THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai.
- Cuốn“Xã hội học pháp luật” của Ngọ Văn Nhân [55, tr.277-310], nội
dung cuốn sách tác giả đã dành 2 chương, cụ thể chương VII - các khía cạnh xã
hội của hoạt động và chương VIII - các khía cạnh xã hội của hoạt động ADPL.
Trong 2 chương này tác giả phân tích về vấn đề và ADPL dưới góc độ xã hội học
pháp luật. Sự phù hợp giữa các quy tắc của chuẩn mực pháp luật với lợi ích của
chủ thể THPL; cơ chế THPL; các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động của pháp luật.
Đồng thời tác giả cũng đã phân tích, luận giải những biện pháp nâng cao hiệu quả
của hoạt động THPL.
- “Các yếu tố tác động đến thực hiện pháp luật của công dân ở nước ta
hiện nay” của Hoàng Thị Kim Quế [58, tr.26-31]. Bài viết phân tích nhận thức
toàn diện về THPL của công dân bao gồm hai phương diện chủ yếu: không thực
hiện hành vi trái pháp luật và thực hiện hành vi hợp pháp. Tác giả đã tập trung
phân tích sự tác động của các yếu tố khách quan, chủ quan đến THPL của công
dân. Ngoài phần phương pháp luận của vấn đề, nội dung bài viết đã làm rõ việc
nhận diện một số yếu tố có tầm ảnh hưởng mạnh mẽ đến ý thức và hành vi pháp
luật của công dân như: đạo đức, niềm tin, dư luận xã hội, thói quen, lối sống; sự
minh bạch và cân bằng lợi ích của pháp luật; thông tin, tiếp cận pháp luật v.v.. Bài
viết nhấn mạnh ý nghĩa của việc nghiên cứu, nhận diện đầy đủ những yếu tố tác
16
động đến THPL, coi đó như là cơ sở để xây dựng các giải pháp đảm bảo hiệu quả
THPL của công dân ở nước ta hiện nay.
Thứ hai, nhóm các công trình nghiên cứu thực hiện pháp luật về khiếu nại
hành chính trong lĩnh vực đất đai, gồm có các công trình tiêu biểu sau:
* Đề tài nghiên cứu khoa học và sách
- “Nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết
tranh chấp đất đai trong giai đoạn hiện nay” của Đinh Quốc Tuấn [91], đánh giá
được thực trạng giải quyết tranh chấp đất đai qua kết quả nghiên cứu tình hình
tranh chấp đất đai và công tác giải quyết tranh chấp đất đai trên địa bàn ba tỉnh,
thành phố là Thành phố Hải Phòng, Hà Tĩnh và Kiên Giang và nghiên cứu thực
trạng tranh chấp đất đai trên phạm vi cả nước, chỉ ra những tồn tại của công tác
giải quyết tranh chấp đất đai trong giai đoạn hiện nay. Từ thực trạng, nguyên nhân
tồn tại của công tác giải quyết tranh chấp đất đai, báo cáo đã đề xuất nhóm giải
pháp về chính sách pháp luật và nhóm giải pháp về tổ chức thực hiện nhằm nâng
cao hiệu quả giải quyết tranh chấp đất đai, đã đề xuất trình tự, thủ tục giải quyết
tranh chấp đất đai tại cơ quan HCNN.
- Cuốn: “Chỉ dẫn pháp luật khiếu nại, tố cáo, thanh tra, kiểm tra, điều tra,
xử lý vi phạm trong lĩnh vực đất đai” của Nguyễn Văn Hậu [28], nội dung cuốn
sách đã trình bày dưới dạng hỏi đáp về khiếu nại, tố cáo, thanh tra, kiểm tra, điều
tra, xử lý vi phạm trong lĩnh vực đất đai. Phần II, các văn bản QPPL về khiếu nại,
tố cáo, thanh tra, kiểm tra, điều tra, xử lý vi phạm trong lĩnh vực đất đai. Phần III,
các văn bản QPPL về đất đai.
-“Cơ chế Nhà nước thu hồi đất và chuyển đổi đất tự nguyện ở Việt Nam:
Phương pháp tiếp cận, định giá đất và cơ chế giải quyết khiếu nại (Compulsory
Land Acquisition and Voluntary Land Conversion in Vietnam: The Conceptual
Approach, Land Valuation and Grievance Redress Mechanisms) của Văn phòng
Ngân hàng Thế giới [54], ấn phẩm này đã phân tích và tư vấn về quản lý xung đột
xã hội và đất, với mục đích hỗ trợ Bộ Tài nguyên và Môi trường để cải thiện việc
thu hồi đất và quá trình chuyển đổi để đạt được phát triển bền vững hơn trong quá
trình đô thị hóa và công nghiệp hóa quá trình nhanh chóng hiện nay. Có ba báo
17
cáo giải thích trong nghiên cứu này là: 1) các lưu ý chính sách về cải thiện việc
thu hồi đất và chuyển đổi đất đai tự nguyện ở Việt Nam; các nghiên cứu về cơ chế
định giá đất để bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại Việt Nam; và các nghiên cứu
về cải thiện hệ thống giải quyết khiếu nại về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại
Việt Nam.
-“Tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về đất đai và giải quyết tranh chấp, khiếu
nại tố cáo về đất đai” của Thanh tra Chính phủ biên soạn [74], nội dung của
chuyên đề này gồm 2 phần: Trong đó phần 2 tập trung đánh giá, phân tích nội
dung về Pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo về đất đai và trình tự, thủ tục giải
quyết khiếu nại, tố cáo về đất đai; Những ưu điểm, nhược điểm, hạn chế của các
quy định pháp luật hiện hành về giải quyết tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về đất đai;
Đề xuất, kiến nghị hoàn thiện hệ thống pháp luật về giải quyết tranh chấp, khiếu
nại, tố cáo về đất đai.
- “Nghiên cứu hoàn thiện cơ chế giải quyết khiếu nại về bồi thường, hỗ trợ,
tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại Việt Nam” do Viện Xã hội học thuộc
Viện Khoa học xã hội Việt Nam thực hiện [116]. Đây là kết quả nghiên cứu của
Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam nhằm “Đề xuất về hoàn thiện chính sách Nhà
nước thu hồi đất và cơ chế chuyển dịch đất đai tự nguyện ở Việt Nam” (Policy
note on improving land acquisition and voluntary land conversion in Vietnam),
nghiên cứu cơ chế phù hợp để giải quyết có hiệu quả các KNHC của người bị thu
hồi đất đối với các QĐHC, HVHC của các CQNN có thẩm quyền đối với việc thu
hồi đất, phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư là một nhu cầu bức
xúc cần đặt ra. Một mặt, nghiên cứu này đáp ứng ngay cho thực tế giải quyết các
khiếu nại phát sinh trong các dự án đầu tư ở Việt nam, mặt khác kết quả nghiên
cứu sẽ đóng góp trực tiếp cho quá trình xây dựng pháp luật về KNHC và sửa đổi
Luật Đất đai của Việt Nam. Ấn phẩm này là tài liệu bổ ích giúp tác giả phân tích,
đánh giá sâu hơn phần cơ sở lý luận và thực tiễn về KNHC trong lĩnh vực đất đai
ở Việt Nam.
- “Nhận thức và thực hiện pháp luật đất đai của cán bộ lãnh đạo, quản lý
các cấp chính quyền ở Việt Nam hiện nay” của Nguyễn Cảnh Quý [69], đã nghiên
18
cứu cơ sở lý luận về nhận thức và THPL đất đai của cán bộ lãnh đạo quản lý các
cấp chính quyền ở Việt Nam. Cuốn sách đã làm rõ khái niệm, vai trò, nội dung
nhận thức THPL về đất đai của cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp chính quyền
nước ta; phân tích bốn hình thức THPL như tuân thủ pháp luật, sử dụng pháp luật,
chấp hành pháp luật và ADPL của cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp chính quyền ở
Việt Nam.
* Luận văn, luận án tiến sĩ
- “Giải quyết khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai - qua thực tiễn thị
xã Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình” của Dương Thị Thanh Huyền [30], đã phân tích cơ
sở lý luận của giải quyết KNHC về đất đai, thực trạng giải quyết khiếu nại về đất
đai của cơ quan HCNN trên địa bàn thị xã Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình, từ đó nêu
lên những kiến nghị nhằm góp phần nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại về đất
đai của cơ quan HCNN trên địa bàn thị xã Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình hiện nay.
- “Thực thi pháp luật về giải quyết khiếu nại và tố cáo về đất đai trên địa
bàn tỉnh Quang Ninh” của Nguyễn Ngọc Linh [43], đã hệ thống hóa cơ sở lý luận
về hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo; tìm hiểu, hệ thống hóa cơ sở lý luận của
việc xây dựng các quy định về giải quyết khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại,
tố cáo về đất đai; nghiên cứu, đánh giá thực trạng thực thi pháp luật về giải quyết
khiếu nại, tố cáo về đất đai trên địa bàn tinh Quảng Ninh nhằm tìm ra các định
hướng hoàn thiện quy định pháp luật về lĩnh vực này và tăng cường hiệu quả công
tác giải quyết khiếu nại, tố cáo trên địa bàn Quảng Ninh, đưa ra định hướng và đề
xuất các giải pháp góp phần tăng cường hiệu quả hoạt động thực thi pháp luật về
khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh.
- “Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai của cơ quan hành chính nhà
nước (qua thực tiễn tỉnh Nghệ An)” của Phan Duy Hùng [32]. Tác giả đã làm rõ
nhiệm vụ nghiên cứu những quy định của pháp luật về đất đai, pháp luật về khiếu
nại, thực trạng giải quyết khiếu nại về đất đai ở tỉnh Nghệ An. Trên cơ sở đó chỉ ra
những thiếu sót, tồn tại của pháp luật về đất đai, pháp luật về khiếu nại hiện hành
và đề xuất các giải pháp nhằm hoàn hiện pháp luật khiếu nại về đất đai, pháp luật
19
về đất đai, nâng cao hiệu quả của công tác giải quyết khiếu nại về đất đai, góp
phần hoàn thiện cả về mặt lý luận và thực tiễn trong xây dựng Nhà nước pháp
quyền XHCN.
- “Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai - Qua thực tiễn tỉnh Thái
Nguyên” của Đặng Anh Tuấn [90] đã làm rõ quan niệm về khiếu nại, KNHC,
khiếu nại về đất đai: các nguyên tắc, ý nghĩa, tiêu chí đánh giá hiệu quả, các yếu tố
tác động đến công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai.phân tích thực
trạng công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai của các cơ quan QLHC
trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên (làm rõ ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân của từng
hạn chế). Trên cơ sở đó, đưa ra quan điểm, giải pháp nâng cao hiệu quả công tác
giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai của các cơ quan HCNN trên địa bàn
tỉnh Thái Nguyên, góp phần bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, lợi ích
của nhà nước, nâng cao hiệu lực, hiệu quả QLNN về đất đai ở địa phương.
- “Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai qua thực tiễn tỉnh Bắc
Giang” của Nguyễn Thị Thái Anh [1], trên cơ sở lý luận, tác giả phân tích, đánh
giá thực trạng công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai của các cơ quan
HCNN trên địa bàn tỉnh Bắc Giang. Từ đó, chỉ ra những thiếu sót, tồn tại của pháp
luật về đất đai, pháp luật về khiếu nại hiện hành và đưa ra một số quan điểm đề
xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật khiếu nại về đất đai, nâng cao hiệu
quả công tác giải quyết khiếu nại về đất đai, góp phần bảo vệ quyền, lợi ích hợp
pháp của công dân, lợi ích của nhà nước.
- “Áp dụng pháp luật về giải quyết khiếu nại đất đai của Ủy ban nhân dân
tỉnh Bạc Liêu” của Lương Trung Kiên [39]. Nội dung luận văn góp phần làm rõ
cơ sở lý luận về ADPL trong giải quyết khiếu nại về đất đai và đánh giá thực
trạng, chỉ ra những kết quả đạt được và những hạn chế, yếu kém, tồn tại và nguyên
nhân trong ADPL giải quyết khiếu nại về đất đai của UBND tỉnh Bạc Liêu từ
2012-2015. Từ đó đề xuất các giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả việc
ADPL trong giải quyết khiếu nại về đất đai của UBND tỉnh Bạc Liêu hiện nay.
20
- “Áp dụng pháp luật trong quản lý nhà nước về đất đai của Ủy ban nhân
dân thành phố Hồ Chí Minh hiện nay” của Lê Văn Thành [72], đã hệ thống hóa
một số quan điểm lý luận về ADPL trong QLNN về đất đai của UBND. Phân tích
đặc điểm, vai trò, các lĩnh vực và các yếu tố ảnh hưởng tới việc ADPL trong
QLNN về đất đai của cả nước cũng như của thành phố Hồ Chí Minh. Đánh giá
những thành tựu đạt được cũng như những hạn chế yếu kém của ADPL trong
QLNN về đất đai của của UBND thành phố Hồ Chí Minh và chỉ ra nguyên nhân
của những hạn chế đó. Đưa ra những quan điểm có tính định hướng và một số giải
pháp cụ thế nhằm đảm bảo ADPL trong QLHCNN về đất đai của UBND ở thành
phố Hồ Chí Minh.
* Ngoài các công trình tiêu biểu trên đây còn một số bài viết đăng trên Tạp
chí có nội dung gắn với về KNHC trong lĩnh vực đất đai nói chung và Tây
Nguyên nói riêng như:
- “Những vấn đề bất cập của pháp luật trong công tác giải quyết khiếu nại
về đất đai” của Nguyễn Mạnh Hùng [31]. Trong đó đã phân tích những bất cập
trong pháp luật về đất đai hiện hành đã ảnh hưởng tới hoạt động giải quyết các
khiếu nại về đất đai của công dân trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp hoàn
thiện một số các QPPL nhằm góp phần vào việc giải quyết khiếu nại về đất đai ở
Việt Nam hiện nay.
- “Quyền khiếu kiện khi Nhà nước thực hiện việc thu hồi đất, bồi thường,
hỗ trợ, tái định cư” của Phan Trung Hiền [34, tr.15-23]. Bài viết đã cho thấy số vụ
việc khiếu nại, khiếu kiện liên quan đến các nội dung về bồi thường, hỗ trợ, tái
định cư khi Nhà nước tiến hành thu hồi đất và các tài sản gắn liền với đất luôn
chiếm một tỷ lệ cao trong những năm gần đây. Trong khi đó, những quy định của
pháp luật về khiếu nại, khiếu kiện liên quan đến thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái
định cư có nhiều chỗ bất cập, không thống nhất.
- “Chính sách pháp luật và những thay đổi trong quan hệ đất đai ở khu vực
Tây nguyên từ năm 1945 đến nay” của Phạm Hữu Nghị [56]. Bài viết về THPL
đất đai, khái quát các chính sách pháp luật đất đai từ năm 1975 đến trước khi có
21
Luật Đất đai và nhấn mạnh một số văn bản QPPL đất đai từ năm 2003 đến nay,
như Luật Đất đai năm 2003 và các văn bản hướng dẫn thi hành đã có tác động lớn
tới đời sống kinh tế, xã hội của đồng bào Tây Nguyên, việc tổ chức THPL đất đai
ở Tây Nguyên đã từng bước đảm bảo cho đồng bào dân tộc ở Tây Nguyên có đất
sản xuất, canh tác; có đất để ở, đất đai của đồng bào dân tộc được Nhà nước bảo
vệ. Vì vậy, cuộc sống của đồng bào dân tộc cũng như toàn thể nhân dân ở Tây
Nguyên từng bước ổn định và phát triển.
- “Những giải pháp hiệu quả trong việc giao đất, giao rừng ở tỉnh Kon
Tum” của Võ Văn Mạnh [52], bài viết đã đánh giá thực trạng THPL của UBND
tỉnh Kon Tum về giao đất giao rừng cho nhân dân ở tỉnh Kon Tum. Phân tích ý
nghĩa và bài học kinh nghiệm về giao đất giao rừng cho nhân dân ở tỉnh Kon
Tum; nêu lên những khó khăn, vướng mắc, hạn chế và đề xuất một số giải pháp
nhằm đảm bảo giao đất, giao rừng cho nhân dân ở tỉnh Kon Tum.
- “Vai trò của luật tục Bahnar và Jrai trong quản lí, sử dụng đất đai, môi
trường và bảo vệ rừng” của Nguyễn Quang Tuyến [92, tr.59-67], nghiên cứu,
tìm hiểu thực trạng Luật tục Bahnar và Jrai về lĩnh vực quản lý, sử dụng đất đai,
về vấn đề sở hữu đất đai, về cách thức xác định ranh giới sử dụng đất, về việc
phân chia đất ở, đất canh tác trong nội bộ dân làng. Đặc biệt về vấn đề giải quyết
tranh chấp đất đai phát sinh giữa các hộ dân trong buôn làng hoặc giữa hộ dân
của buôn làng với hộ dân thuộc các buôn, làng khác. Chỉ rõ cách thức giải quyết
tranh chấp đất đai, vai trò của già làng trong giải quyết khiếu nại, tranh chấp về
đất đai.
- “Thực trạng và tác động của việc sử dụng đất đai đến quan hệ dân tộc ở
Tây Nguyên hiện nay” của Trần Hồng Hạnh [24, tr.71-80]. Bài viết trình bày
thực trạng sử dụng đất đai ở Tây Nguyên và tác động của nó đến mối quan hệ
dân tộc ở vùng này. Tại Tây Nguyên, tình trạng thiếu đất sản xuất khá phổ biến
và chưa được giải quyết triệt để, đặc biệt là trong cộng đồng các DTTS. Sự cộng
cư của các tộc người cùng với những thụ hưởng chính sách đất đai và các chính
sách dân tộc khác giữa các tộc người và giữa các nông, lâm trường với người
22
dân đã có những tác động, cả tích cực và tiêu cực, đến sự ổn định và phát triển
của vùng Tây Nguyên.
1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI
1.2.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến khiếu nại hành chính;
khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai
Pháp luật của một số quốc gia trên thế giới có những quy định phương thức
khiếu nại, thẩm quyền giải quyết KNHC, thủ tục và đối tượng KNHC nhằm bảo
đảm cho việc thực hiện quyền khiếu nại của công dân. Đại đa số các quốc gia vẫn
ghi nhận thẩm quyền giải quyết KNHC của các cơ quan HCNN.
- “Administrative Grievances: A developmental Study” (Khiếu kiện hành
chính: Nghiên cứu phát triển), của tác giả Michael Adle và các cộng sự [130]. Báo
cáo cứu chỉ rõ các CQHC, người có thẩm quyền trong CQHC ban hành rất nhiều
QĐHC, thực hiện HVHC có khả năng xâm phạm đến quyền, lợi ích của công dân.
Vì vậy, việc tìm ra những đổi mới nhằm nâng cao chất lượng của việc ban hành
QĐHC, thực hiện HVHC và những giải pháp hữu hiệu để giải quyết khiếu kiện
hành chính là rất quan trọng. Báo cáo nghiên cứu nêu ra nhiều vấn đề mang tính
gợi mở để có những nghiên cứu hoặc khảo sát tiếp theo nhằm làm rõ hơn về thực
trạng KNHC về đất đai, làm cơ sở đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả giải
quyết KNHC.
- “Complaint resolution system of the US administration” (Hệ thống giải
quyết KNHC của Hoa Kỳ), bài viết của Edwin Felter [121]. Theo kinh nghiệm
của nhiều nước công nghiệp phát triển, các KNHC của dân phải được giải quyết
khách quan và độc lập với bộ máy hành chính, bình đẳng giữa người bị khiếu nại
(người đã ban hành QĐHC) và người khiếu nại, công khai và minh bạch trong
quá trình giải quyết, bảo đảm kỷ cương trong thực thi pháp luật. Để bảo đảm
thực hiện tốt các nguyên tắc này, việc thành lập hệ thống các cơ quan tài phán
hành chính là cần thiết. Tài phán hành chính ở Hoa Kỳ là một hệ thống cơ quan
trực thuộc bộ máy hành pháp nhưng bảo đảm sự độc lập với hệ thống các
QLHC, có chức năng giải quyết các KNHC. Người có KNHC có quyền khiếu
23
nại quyết định giải quyết của tài phán hành chính lên thanh tra cấp bang hoặc
khởi kiện ra Tòa án hành chính.
- “Một số kinh nghiệm về khiếu nại và giải quyết khiếu nại hành chính tại
Nhật Bản” của Nguyễn Quốc Hiệp [35], đã cho thấy Ở Nhật Bản, công dân có
quyền khiếu nại bất cứ hành vi và quyết định nào của nhà nước kể cả các văn bản
QPPL, các chính sách của nhà nước nếu như họ cho rằng những hoạt động đó ảnh
hưởng bất lợi đến quyền và lợi ích của họ. Hệ thống các cơ quan tiếp nhận và giải
quyết KNHC của Nhật Bản được tổ chức thực sự đầy đủ, toàn diện và linh hoạt ở
cả hệ thống hành pháp, tư pháp và lập pháp, đảm bảo bất cứ một khiếu nại nào của
người dân cũng được xem xét thấu đáo và thoả đáng. Khiếu nại và giải quyết
KNHC đất đai tại Nhật Bản được thực hiện một cách chủ động và khoa học đảm
bảo mọi khiếu nại của người dân đều được tiếp nhận và giải quyết một cách thoả
đáng, các khiếu nại hầu như được xử lý triệt để ngay từ cấp dưới, không có việc
đùn đẩy và nếu khiếu nại không giải quyết được thì ra Tòa hành chính.
- “Beyond Dualism: Land Acquisition and Law in Indonesia” (Vượt lên chủ
thuyết song trùng: Thu hồi đất và luật đất đai ở In-đô-nê-xia) của Fitzpatrick,
Daniel [124, tr.224-247] đã chỉ rõ chính sách và pháp luật đất đai của In-đô-nê-xia
so với các quốc gia khác ở khu vực Đông Á là họ duy trì song song chế độ sở hữu
nhà nước và sở hữu adat (luật tục). Rất nhiều tranh chấp đất đai nảy sinh từ sự
giao thoa giữa hai chế độ sở hữu này, các quyền sở hữu đất đai có tính loại trừ và
cá nhân hóa được quy định bởi Luật Nông nghiệp Căn bản và Luật Lâm nghiệp
Căn bản của In-đô-nê-xia đã không đủ linh hoạt để bao trùm những quyền đất đai
có tính tương đối và biến động trong chế độ sở hữu adat.
- “Introduction to the LandLaw of Cambodia” (Giới thiệu pháp luật đất đai
Cam pu chia) của Hel, Chamroeun [126], đã cho thấy Luật Đất đai Cam pu chia
năm 2001 là một trong những luật đất đai toàn diện nhất ở Đông Á. Luật cho phép
xác lập quyền tài sản tư nhân đối với những nông dân có thể chứng minh rằng họ
đã sử dụng đất trong một thời gian dài. Tuy nhiên, để luật phát huy tác dụng thì
phải có một cơ quan QLHC đất đai minh bạch và có năng lực để cấp giấy tờ sở
24
hữu đất một cách vô tư theo các nguyên tắc căn bản đã đề ra trong Luật Đất đai
2001. Luật Đất đai 2001 quy định ba cơ chế giải quyết tranh chấp đất đai: 1) Giải
quyết theo sự vụ; 2) Hòa giải thông qua Hội đồng Địa chính và Cơ quan Quốc gia
về Giải quyết Tranh chấp Đất đai; 3) Giải quyết tại Tòa án.
- “Property entails obligation: Land and property law in Germany”
(Quyền sở hữu gắn với nghĩa vụ: Luật sở hữu và đất đai ở Đức) của Fabian Thiel
[122] đã dẫn chứng về quyền sở hữu tư đối với đất thực ra chịu rất nhiều ràng
buộc với các nghĩa vụ khác. Để dung hòa giữa lợi ích tư và công, có hai công cụ
quan trọng nhất mà nhà nước áp dụng trong chính sách đất đai là quy hoạch, kế
hoạch và thuế giá trị gia tăng đối với đất.
1.2.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực hiện pháp luật và
thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai
Thứ nhất, các công trình nghiên cứu về thực hiện pháp luật nói chung
Thực hiện pháp luật là một phạm trù pháp lý cơ bản trong kho tàng lý luận
chung về nhà nước và pháp luật ở các nước XHCN nói chung và ở Liên Xô nói
riêng, cũng như ở Liên bang Nga hiện nay. THPL đã được đúc kết thành một phần
của giáo trình Lý luận về nhà nước và pháp luật.
- “Lý luận về nhà nước và pháp luật” của Bộ Đại học và trung học chuyên
nghiệp Liên Xô [9, tr.558-568], trong chương XIII - áp dụng QPPL XHCN, đã
trình bày khái niệm nội dung THPL với các hình thức tuân thủ, chấp hành, sử
dụng và ADPL. Trong đó ADPL là hình thức THPL đặc biệt do các CQNN và nhà
chức trách có thẩm quyền thực hiện. Nội dung chuyên đề 20 của cuốn sách này đã
lý giải các hành vi pháp lý trong các trường hợp khác nhau để xác định các dạng
THPL khác nhau như: tuân thủ pháp luật, chấp hành pháp luật, sử dụng pháp luật
và ADPL.
- Cuốn “Cơ sở xã hội pháp luật” của Kulcsar Kalman (Đức Uy biên dịch)
[40, tr.179-251]. Trong cuốn sách này tác giả dành trọn chương V để phân tích về
những khía cạnh xã hội của thi hành pháp luật để nghiên cứu về vấn đề tuân theo
pháp luật, chính trị và sự ADPL, chuẩn mực pháp luật và quyết định ADPL, vai
25
trò của các nhân tố chủ quan trong quyết định ADPL, ra quyết định và tính hiệu
quả của pháp luật.
- “Những yếu tố tâm lý trong thực thi pháp luật” của D.N.Gorhunov [23].
Trong nội dung bài viết, tác giả đã làm rõ những yếu tố tâm lý trong thực thi pháp
luật, bao gồm tâm lý và lợi ích các nhân, nền tảng và truyền thống… trên cơ sở
đó, tác giả đã khẳng định các yếu tố tâm lý có ảnh hưởng đến THPL.
Thứ hai, các công trình nghiên cứu liên quan đến thực hiện pháp luật về
khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai
Pháp luật của một số quốc gia trên thế giới có những quy định phương thức
khiếu nại, thẩm quyền giải quyết KNHC, thủ tục và đối tượng KNHC nhằm bảo
đảm cho việc thực hiện quyền khiếu nại của công dân. Đại đa số các quốc gia vẫn
ghi nhận thẩm quyền giải quyết KNHC của các cơ quan QLHCNN. Một số nước
trên thành lập cơ quan tài phán hành chính từ rất lâu và việc xét xử các khiếu kiện
hành chính đã đi vào nề nếp nhưng việc giải quyết khiếu nại theo cấp hành chính
vẫn được coi trọng.
- “Grant Mediation in China” (Đại hòa giải ở Trung Quốc) 51(6) Asian
Survey 1065-1089 của Hu, Jieren [127], tác giả viết về vấn đề đại hòa giải ở
Trung Quốc trong giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai, Tòa án yếu kém khiến
vai trò của các quy tắc chính thức trong giải quyết khiếu nại, tranh chấp trở nên
mờ nhạt và tạo điều kiện cho việc thực thi chính sách tùy tiện và quá nhiều quyền
tùy nghi cho các QLHC. Để giải quyết các khiếu nại, tranh chấp đất đai và những
mâu thuẫn tập thể hoặc nhạy cảm khác, Nhà nước dựa vào thiết chế hòa giải với
sự phối hợp và hợp tác của nhiều cơ quan, đoàn thể - thường được gọi là đại hòa
giải. Đây là một thiết chế nhà nước, tính chất nhà nước này thể hiện ở chỗ hoạt
động hòa giải được tổ chức và thực hiện bởi các CQNN để đạt được về cơ bản các
mục tiêu ưu tiên của Nhà nước.
- “Land - Taking Disputes in East Asia: A Compartive Analysia and
Implications for Vietnam” (Tranh chấp thu hồi đất ở Đông Á: Phân tích so sách và
khuyến nghị với Việt Nam) của John Gillespie, Fu Hualing và Phạm Duy Nghĩa
26
[129]. Báo cáo đã đưa ra một bức tranh phân tích so sánh về những khiếu nại,
tranh chấp thu hồi đất ở ba quốc gia Đông Á, gồm Trung Quốc, In-đô-nê-xia và
Cam-pu-chia, nơi có những nét tương đồng với tình hình ở Việt Nam. Mỗi nghiên
cứu điển hình sẽ phân tích những đặc điểm về bộ máy nhà nước, hệ thống pháp
luật, kinh tế chính trị ảnh hưởng đến tranh chấp thu hồi đất tại mỗi quốc gia. Sau
đó, các khiếu nại, tranh chấp này sẽ được phân tích tập trung ở ba nội dung: 1)
Thẩm vấn giữa cộng đồng dân và nhà nước và/hoặc nhà đầu tư thực hiện trước và
trong thời gian thực hiện dự án có thu hồi đất. 2) Hòa giải giữa cộng đồng, Nhà
nước và/hoặc nhà đầu tư để giải quyết các vấn đề do những dự án thu hồi đất gây
ra. 3) Giải quyết khiếu nại, tranh chấp tại tòa án giữa cộng đồng, nhà nước và/hoặc
nhà đầu tư về những vấn đề do các dự án thu hồi đất gây ra.
- “Who owns America - Land use Planning for Sustainability” (Ai sở hữu
nước Mỹ - Kế hoạch sử dụng đất vì sự phát triển bền vững”) của John Ikerd [128],
đã đề cập đến vấn đề quyền sở hữu tư nhân về đất đai trong pháp luật nước Mỹ, có
ảnh hưởng đến việc quản lý đất đai của nhà nước và người sở hữu đất có phải là
người “sở hữu nước Mỹ” trên phương diện lãnh thổ, địa chất hay không? Trong
bài viết này, tác giả bày tỏ sự quan ngại các quy định pháp luật dân sự hiện nay rõ
ràng được thiết kế theo hướng bảo vệ quyền sở hữu hơn là bảo vệ con người.
Những trường hợp khiếu nại, tranh chấp liên quan đến “quyền cho các thế hệ
tương lai” hầu như không có ý nghĩa gì so với việc bảo vệ các quyền sở hữu tư
nhân được quy định hợp pháp và cụ thể trong luật. Việc sử dụng đất đai cần được
gắn vào những mục tiêu dài hạn thay vì việc tận thu giá trị của đất theo các kế
hoạch sử dụng đất.
- “Kinh nghiệm của một số nước trong phòng ngừa và giải quyết xung đột
về đất đai” của Trần Phúc Thăng, Phạm Thị Thắng [77]. Bài viết dựa trên kết quả
của đề tài nghiên cứu khoa học do NAFOSTE tài trợ. Các tác giả đã cho thấy trên
thế giới và một số quốc gia trong khu vực như: Xinhgapo, Hàn Quốc, Thái lan và
Malaysia dù có các hình thức sở hữu về đất đai rất đa dạng, song đều phải đặt dưới
sự quản lý và điều phối thống nhất của nhà nước, nhà nước phải là người chịu
27
trách nhiệm trước toàn xã hội trong việc quản lý đất đai để đáp ứng yêu cầu phát
triển của đất nước và đảm bảo cuộc sống của người dân. Các quốc gia trên đây đã
xử lý tốt vấn đề xung đột khiếu nại về đất đai, không chỉ hạn chế được những
xung đột xã hội về đất đai mà còn góp phần tích cực vào sự ổn định xã hội, tập
trung sức người, sức của cho việc đẩy nhanh phát triển KT-XH. Kinh nghiệm của
các nước sẽ giúp chúng ta nhận thức rõ hơn những ưu điểm và hạn chế của mình
và trên cơ sở đó, gợi mở những giải pháp để hạn chế và giải tỏa các xung đột,
KNHC một cách hiệu quả hơn, nhất là các hình thức KNHC về đất đai.
- “Kinh nghiệm của một số nước về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất”
của Nguyễn Quang Tuyến [93], bài viết đã giới thiệu một số kinh nghiệm của
Trung Quốc, Singapore và Hàn Quốc về chính sách, pháp luật về bồi thường khi
Nhà nước thu hồi đất; Nguyên tắc bồi thường, vấn đề tái định cư cho người bị thu
hồi đất ở. Về bồi thường đất và tài sản trên đất bị thu hồi. Đặc biệt về Khiếu nại và
giải quyết khiếu nại về bồi thường khi thu hồi đất ở Xinhgapo. Trường hợp người
bị thu hồi đất không nhất trí với mức giá bồi thường họ có quyền khiếu nại về giá
trị bồi thường. Hội đồng bồi thường là người có thẩm quyền quyết định về giá trị
bồi thường và đưa ra câu trả lời đối với người khiếu nại. Nếu người bị thu hồi đất
không đồng ý với câu trả lời của Hội đồng bồi thường thì có quyền khởi kiện vụ
việc ra Tòa Thượng thẩm.
- “Courts and Political Stability: Mediating Rural Land Disputes” (Tòa án
và ổn định chính trị: hòa giải các khiếu nại, tranh chấp đất đai nông thôn) của
Whiting, Susan H. and Shao Hua, (Cambridge: Cambridge University Press)
[131], tác giả chỉ rõ tính chất nhà nước và định hướng chính trị của thiết chế hòa
giải, hoạt động hòa giải có tính chất chủ động và các hòa giải viên can thiệp sâu để
ngăn ngừa xung đột xã hội một cách có hệ thống và bài bản. Các hòa giải viên
phải giải quyết triệt để những khiếu nại, tranh chấp phát sinh trong phạm vi thẩm
quyền của mình để ngăn ngừa tình trạng khiếu kiện lên cấp chính quyền cao hơn.
Khi một vụ việc bị khiếu kiện vượt cấp, điều đó bị nhìn nhận như một sự thất bại
của cơ quan có thẩm quyền ở địa phương. Cơ chế khuyến khích bằng vật chất
cũng như khuyến khích khác - cả khen thưởng lẫn chế tài - được áp dụng nhằm
28
đảm bảo các hòa giải viên sẽ nỗ lực hết mình để tránh tình trạng khiếu kiện vượt
cấp đối với các tranh chấp trong địa bàn họ phụ trách.
-“Kinh nghiệm nước ngoài về quản lý và pháp luật đất đai” Ấn phẩm của
Bộ Tài nguyên và Môi trường [10], đã khái quát đầy đủ nội dung trong pháp luật
đất đai của một số nước như: Chế độ sở hữu đất đai của nhóm các nước phát triển
(nhóm G7); các quốc gia thuộc khối XHCN (Liên Xô và Đông Âu); Chế độ sở
hữu đất đai của các nước đang phát triển; Chế độ sở hữu đất đai của một số nước
ASEAN. Trong đó có nội dung luận về “Giải quyết khiếu nại về giá đất khi nhà
nước thu hồi”. Việc khiếu nại về giá đất là quyền của các chủ sở hữu bất động sản,
được thực hiện qua các bước: Bước 1. Khiếu nại đối với kết quả định giá. Nếu một
tổ chức, cá nhân cho rằng một giá trị định giá của nhà nước là không chính xác thì
tổ chức, cá nhân cần gửi một đơn khiếu nại (bằng văn bản) tới Văn phòng định
giá; Bước 2. Giải quyết khiếu nại. Tổng định giá chỉ đạo Văn phòng định giá xem
xét, giải quyết khiếu nại của tổ chức, cá nhân về giá đất trong thời gian 45 ngày.
Kết quả giải quyết do Tổng định giá ký gửi cho tổ chức, cá nhân. Nếu không đồng
ý với kết quả giải quyết của Tổng định giá, tổ chức, cá nhân có thể thuê tổ chức tư
vấn giá đất để tiến hành định giá độc lập; Bước 3. Định giá đất độc lập. Nếu
không đồng ý với kết quả giải quyết, trong vòng 21 ngày kể từ ngày nhận được
văn bản giải quyết của Tổng định giá, tổ chức, cá nhân có thể thuê chuyên gia
định giá độc lập để xem xét lại kết quả định giá. Khi nộp đơn xem xét định giá, tổ
chức, cá nhân cần nộp một khoản phí theo quy định; Bước 4. Lựa chọn khiếu kiện.
Nếu vẫn không hài lòng với kết quả xem xét lại giá trị định giá của chuyên gia độc
lập, tổ chức, cá nhân đó có thể khởi kiện lên Tòa án về đất đai và định giá theo
quy định của Tòa án tối cao.
- “Resolving Land Disputes in East Asia: Exploring the Limit of Law”,
(Giải quyết các khiếu nại, tranh chấp đất đai ở Đông Á: Tìm hiểu giới hạn của
pháp luật) (Cambridge: Cambridge University Press) của Fu Hualing and
Gillespie, John (eds) [123], đã cho thấy Hòa giải - đặc biệt trong trường hợp các
khiếu nại, tranh chấp đất đai có khả năng bùng phát thành các khiếu kiện tập thể -
là một chiến lược ngăn ngừa chung có ý nghĩa quan trọng. Mọi cơ quan, ban
29
ngành của nhà nước đều có nghĩa vụ chủ động xử lý triệt để các tranh chấp càng
sớm càng tốt. Nhà nước áp dụng các tiếp cận thực dụng để xác định và phân loại
các nguy cơ tiềm tàng và chủ động áp dụng các biện pháp phòng ngừa để loại trừ
nguy cơ đó. Hòa giải là công cụ chủ yếu phục vụ cho chức năng chính trị đó.
- “Research paper on Land acquisition in Indonesia” (Nghiên cứu về thu
hồi đất ở Indonesia) của Bagus S.D. Nur Buwono - Bastaman, (Enrico Bagus Law
office Indonesia) [120] và“Research paper on Law on land acquisition for public
interest” (nghiên cứu về Luật thu hồi đất cho lợi ích công cộng) của tác giả
Hanafiah Pongga & Partners (Global Busines Guide Company) [125], đã cho thấy
khi tiến hành thu hồi đất, nguồn kinh phí cho thu hồi đất cùng được quy định chủ
yếu từ ngân sách nhà nước và không có quy định cụ thể về sự tham gia của khu
vực tư nhân. Các khiếu nại về hoạt động thu hồi đất sẽ được giải quyết ở các cấp
từ Tòa hành chính tới Tòa tối cao với thời gian xử lý khoảng 4 tháng. Các khiếu
nại liên quan tới bồi thường sẽ được thụ lý ở các cấp từ Tòa địa phương tới Tòa
phúc thẩm, thời gian xử lý khoảng 4 tháng.
- “The Importance of Mainstreaming Alternative Dispute Resolution (ADR)
in Tenurial Conflict Resolution in Indonesia” (Tầm quan trọng của chính thống
hóa các phương thức giải quyết khiếu nại, tranh chấp thay thế trong giải quyết
tranh chấp sở hữu đất đai tại In-đô-nê-xia) của Zazali, Ahmad [132], vai trò của
các trung gian hỗ trợ đàm phán và hòa giải. Một yếu tố quan trọng khác giúp cải
thiện vị thế của người nông dân trên bàn đàm phán là việc chỉ định những người
trung gian hỗ trợ cho nông dân đàm phán với lãnh đạo chính quyền và nhà đầu tư.
Một khảo sát về khiếu nại, tranh chấp đất rừng cho thấy thành công trong giải
quyết khiếu nại, tranh chấp có liên quan chặt chẽ đến năng lực của các trung gian
hỗ trợ đàm phán và hòa giải để người dân thương lượng cách giải quyết. Những
trung gian có khả năng điều hòa các khác biệt trong tư duy, nhận thức của người
dân, nhà đầu tư và lãnh đạo chính quyền là những người thành công nhất trong
việc giúp các bên đi đến sự đồng thuận. Những cải cách nhằm nới lỏng sự kiểm
soát đối với việc thành lập các tổ chức phi chính phủ (NGO) cũng đã tạo điều kiện
30
thuận lợi đáng kể cho hoạt động trung gian hỗ trợ đàm phán và hòa giải trong các
khiếu nại, tranh chấp đất đai.
1.3. MỘT SỐ NHẬN XÉT RÚT RA TỪ CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU
VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU TRONG LUẬN ÁN
1.3.1. Một số nhận xét rút ra từ những công trình nghiên cứu liên quan
đến đề tài
Qua kết quả các công trình nghiên cứu tiêu biểu có liên quan đến đề tài luận
án THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai ở trong nước và nước ngoài cho thấy
các công trình đều có cách tiếp cận và giải quyết vấn đề dưới nhiều góc độ khác
nhau. Có thể nêu lên mấy vấn đề cơ bản sau:
Một là, các công trình của các nhà khoa học ở những cấp độ và khía cạnh
khác nhau đã phân tích những vấn đề lý luận pháp luật về KNHC, pháp luật
KNHC về đất đai, các yêu cầu, đặc điểm của KNHC trong lĩnh vực đai, các cơ chế
thực hiện khiếu nại và giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai; đề cập đến việc
thực hiện KNHC, công tác giải quyết KNHC về đất đai nói chung và KNHC về
đất đai ở một số địa phương có sự việc nổi cộm nói riêng để thấy được sự cần thiết
phải có những giải pháp căn cơ trong việc giải quyết các KNHC nói chung KNHC
trong lĩnh vực đất đai nói riêng, đảm bảo các quyền lợi ích hợp pháp của công dân
trong công cuộc đổi mới hiện nay ở nước ta.
Hai là, một số công trình đã nghiên cứu về vai trò, tầm quan trọng của hoạt
động khiếu nại và giải quyết KNHC về đất đai hiện nay; tìm ra những yếu tố tác
động, những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác giải quyết KNHC
trong lĩnh vực đất đai của nhân dân trong giai đoạn hiện nay; nhấn mạnh sự cần
thiết phải xây dựng quy trình giải quyết khiếu nại; đảm bảo giải quyết khiếu nại
theo đúng quy định của pháp luật. Một số công trình đã đề cập đến một vài khía
cạnh về lý luận, cơ sở thực tiễn của việc đảm bảo thực hiện quyền KNHC của
công dân; đánh giá những mặt làm được, những hạn chế còn tồn tại trong quá
trình giải quyết KNHC về đất đai ở một số địa phương; đưa ra được các giải pháp
nhằm tiếp tục hoàn thiện, nâng cao chất lượng thực hiện giải quyết KNHC về đất
đai ở nước ta hiện nay.
31
Ba là, các công trình nghiên cứu liên quan đến THPL và THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai đã đề cập đến một số khía cạnh khác nhau như: tập trung
phân tích khái niệm, bản chất, hình thức, vai trò quan trọng của THPL và THPL
về KNHC trong lĩnh vực đất đai; những thành công, hạn chế và những vấn đề đặt
ra trong xây dựng và THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai nói chung và từng
địa phương nói riêng, mỗi tác giả có những cách tiếp cận cùng với mục đích
nghiên cứu riêng.
Bốn là, trong các nghiên cứu đối với nước ngoài có liên quan đến đề tài,
các tác giả trong và ngoài nước cho thấy: do đặc trưng pháp luật về sở hữu, quyền
sử dụng đất đai của các nước trên thế giới có sự khác nhau về chế độ sở hữu, về
cách thức giải quyết tranh chấp, KNHC về đất đai. Các công trình nguyên cứu
quốc tế chủ yếu đề cập đến pháp luật về đất đai, chế độ quản lý sử dụng đất đai, lý
luận về THPL, về giải quyết xung đột, về khiếu nại và giải quyết KNHC chủ yếu
theo con đường tố tụng tại tòa án, nên hầu như các KNHC về đất đai được hòa
giải thương lượng giữa cá nhân với nhau và giải quyết tại Tòa án, thậm chí còn
giải quyết theo quy định trong luật tục…Đây là nguồn tài liệu tham khảo có giá trị
khi nghiên cứu các vấn đề có liên quan trong luận án.
Tuy nhiên, riêng đối với các tỉnh vùng Tây Nguyên Việt Nam, cho đến nay
chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện, cụ thể có hệ thống đối
với THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai dưới góc độ chuyên ngành Lý luận và
lịch sử về Nhà nước và pháp luật.
1.3.2. Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án
Để đạt được mục tiêu của luận án là nghiên cứu toàn diện, sâu sắc THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam dưới
góc độ của chuyên ngành Lý luận và lịch sử về nhà nước và pháp luật, luận án kế
thừa có chọn lọc kết quả nghiên cứu của những công trình khoa học nêu trên đồng
thời nêu ra một số giả thuyết tiếp tục nghiên cứu và làm rõ một số vấn đề lý luận,
thực tiễn liên quan đến đề tài luận án, cụ thể như sau:
32
- Giả thuyết 1: Về nghiên cứu lý luận của luận án: Dưới góc độ Lý luận và
lịch sử nhà nước và pháp luật, luận án tiếp tục nghiên cứu, làm sáng tỏ các khái
niệm liên quan đến đề tài của luận án, từ đó đưa ra khái niệm THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai. Đồng thời luận án tiếp tục làm rõ các nhóm quan hệ về
KNHC trong lĩnh vực đất đai được pháp luật điều chỉnh, phân tích các hình thức
và điều kiện bảo đảm THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai. Trên cơ sở đó về
phương diện lý luận, luận án tập trung trả lời các câu hỏi sau: Pháp luật về KNHC
trong lĩnh vực đất đai điều chỉnh những nhóm quan hệ xã hội nào? THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai là gì?. Những đặc trưng của THPL về KNHC trong
lĩnh vực đất đai là gì?. Những đối tượng thuộc pháp luật về KNHC trong lĩnh vực
đất đai là gì?. THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai có những vai trò gì?. Có bao
nhiêu hình thức THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai?. Những điều kiện nào
bảo đảm cho THPL về KNHC trong lĩnh này?
- Giả thuyết 2: Về nghiên cứu thực tiễn của luận án:
Luận án nghiên cứu phân tích làm rõ các yếu tố tác động tới THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam; từ đó
chỉ ra được kết quả, hạn chế và nguyên nhân của thực trạng này. Trên cơ sở giả
thuyết đó, luận án tập trung trả lời các câu hỏi: Có những yếu tố tác động nào tới
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên?. Thực
trạng THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên,
Việt Nam có những ưu điểm và hạn chế gì? Nguyên nhân và bài học kinh nghiệm
cần thiết cho THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai ở Tây Nguyên?
- Giả thuyết 3: Về nghiên cứu đề xuất các quan điểm và giải pháp bảo đảm
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, từ việc phân tích cơ sở lý luận và thực
tiễn THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên.
Luận án xây dựng luận cứ đề xuất các quan điểm và giải pháp đặc thù bảo đảm
cho việc THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh miền núi
Tây Nguyên, Việt Nam hiện nay và những năm tiếp theo. Trên cơ sở đó, luận án
33
tập trung trả lời các câu hỏi: Những quan điểm nào để bảo đảm cho THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai?. THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa
bàn các tỉnh Tây Nguyên, cần thực hiện những giải pháp nào?
Kết luận chương 1
Từ những kết quả nghiên cứu chương 1 cho thấy, đến nay đã có các công
trình nghiên cứu được công bố trong nước và nước ngoài liên quan đến đề tài luận
án. Những công trình này liên quan đến các nhóm vấn đề cơ bản sau:
- Nhóm các công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề pháp luật về
KNHC và KNHC trong lĩnh vực đất đai. Các công trình ở nhóm này đề cập đến
một số vấn đề lý luận và thực tiễn pháp luật về KNHC; nội dung, cơ chế pháp lý
bảo đảm thực hiện quyền KNHC của công dân, tổ chức; giải quyết KNHC trong
công cuộc CCHC ở Việt Nam; cơ chế giải quyết KNHC, về đổi mới cơ chế giải
quyết KNHC ở Việt Nam; trên cơ sở đó chỉ ra được những hạn chế, yếu kém của
pháp luật và có những đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về KNHC
của công dân; giải quyết KNHC của các cơ quan HCNN.
- Nhóm các công trình nghiên cứu liên quan đến THPL nói chung và THPL
về KNHC trong lĩnh vực đất đai. Qua nghiên cứu cho thấy, các công trình này chủ
yếu nghiên cứu dưới góc độ ADPL và giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai;
THPL và tổ chức thực hiện nội dung pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai;
những thành công, hạn chế và những vấn đề đặt ra về KNHC trong lĩnh vực đất
đai nói chung và từng địa phương nói riêng. Ít có công trình nghiên cứu THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai, đặc biệt là các tỉnh miền núi vùng Tây Nguyên,
Việt Nam dưới góc độ Lý luận và lịch sử Nhà nước và pháp luật.
- Những công trình của các tác giả nước ngoài và của các tác giả Việt Nam
nghiên cứu các vấn đề chủ yếu pháp lý về quyền sở hữu, quyền sử dụng đất; kinh
nghiệm về khiếu nại và giải quyết KNHC, phòng ngừa và giải quyết xung đột về
đất đai; Giải quyết khiếu nại về giá đất khi nhà nước thu hồi, các khiếu nại về hoạt
động thu hồi đất, vấn đề hòa giải… Những tài liệu này có giá trị tốt cho việc
34
nghiên cứu tìm ra những giá trị tham khảo cho Việt Nam và các tỉnh Tây Nguyên
hiện nay trong việc THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai.
Các công trình khoa học được đề cập trong chương 1 của luận án, ở mức độ
khác nhau đều liên quan đến nội dung nghiên cứu của luận án. Song cho đến nay,
chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện, hệ thống dưới góc độ Lý
luận và lịch sử nhà nước và pháp luật vấn đề THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam. Tuy vậy, những kết quả nghiên
cứu của các công trình khoa học này là các tài liệu bổ ích, giá trị có nhiều gợi ý
cho tác giả có thể tham khảo, vận dụng và so sánh trong quá trình nghiên cứu giải
quyết mục đích và nhiệm vụ của luận án.
35
Chương 2
CƠ SỞ LÝ LUẬN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT
VỀ KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI
2.1. KHÁI NIỆM, NỘI DUNG ĐIỀU CHỈNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ KHIẾU
NẠI HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI
2.1.1. Khái niệm pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực
đất đai
2.1.1.1. Khái niệm khiếu nại hành chính và khiếu nại hành chính trong
lĩnh vực đất đai
Trong khoa học pháp lý cũng như trong đời sống pháp luật của xã hội
hiện nay, các khái niệm KNHC vẫn được sử dụng, nhưng chưa có sự thống
nhất. Có tác giả sử dụng khái niệm KNHC trong trường hợp khiếu nại xảy ra
trong QLHCNN được giải quyết theo TTHC, phân biệt với “khiếu kiện hành
chính” là tranh chấp xảy ra trong QLHCNN, nhưng được giải quyết theo con
đường toà án (hay tư pháp). Trái lại, có tác giả lại cho rằng việc công dân đề
nghị xem xét, giải quyết đề nghị của cá nhân, tổ chức, cơ quan về quyền và lợi
ích hợp pháp của mình dù được xem xét theo TTHC hay thủ tục tư pháp thì đều
có tên gọi là KNHC.
Khiếu nại nói chung được thực hiện trong cả lĩnh vực hoạt động nhà nước
và trong đời sống xã hội. Trong lĩnh vực Nhà nước - pháp luật, khiếu nại là việc
một chủ thể đề nghị CQNN có thẩm quyền xem xét lại quyết định cá biệt, hành vi
khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm các
quyền, lợi ích hợp pháp của họ. Khiếu nại là quyền của công dân, được pháp luật
công nhận và bảo hộ. (Điều 29 Hiến pháp năm 1959, Điều 73 Hiến pháp năm
1980, Điều 74 Hiến pháp năm 1992 và Điều 30 Hiến pháp năm 2013). Nếu như
các Hiến pháp trước đây chỉ quy định “công dân có quyền khiếu nại và tố cáo bất
kỳ cơ quan nào của Nhà nước về những việc làm VPPL của cán bộ, nhân viên
CQNN…”, thì Hiến pháp năm 2013 đã mở rộng phạm vi quyền khiếu nại của
công dân “Mọi người có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có
36
thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân” [60,
tr.30]. Luật Khiếu nại năm 2011 quy định:
Khiếu nại là việc công dân, cơ quan, tổ chức hoặc CB,CC theo thủ tục
do Luật này quy định, đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền
xem xét lại QĐHC, HVHC của cơ quan HCNN, của người có thẩm
quyền trong cơ quan HCNN hoặc quyết định kỷ luật CB,CC khi có căn
cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm
quyền, lợi ích hợp pháp của mình [63, tr.8 ].
Khiếu nại hành chính trước hết là khiếu nại diễn ra trong hoạt động nhà
nước - pháp luật, tức là yêu cầu xem xét và giải quyết quyền và lợi ích hợp pháp
của một chủ thể liên quan đến quyết định hoặc hành vi của nhà nước, viên chức
nhà nước và do CQNN có thẩm quyền xem xét, giải quyết. Nói cách khác, KNHC
là một dạng của khiếu nại pháp luật, tức là mọi quy định về quyền khiếu nại và
ADPL để giải quyết khiếu nại đều phải tuân theo các quy định của pháp luật. Đây
là tiêu chí đầu tiên phân biệt KNHC với các khiếu nại do các tổ chức của xã hội
(không có tính chất nhà nước) thực hiện. Theo pháp luật Việt Nam có hai loại
khiếu nại, là KNHC và khiếu nại tư pháp. Căn cứ vào nội dung khiếu nại, sự phân
biệt KNHC với khiếu nại tư pháp được căn cứ vào tính chất, đặc điểm, nội dung
của lĩnh vực hoạt động nhà nước làm nảy sinh khiếu nại.
Trên thực tế, KNHC là phương thức quan trọng mà thông qua đó công dân
yêu cầu các CQNN để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình, đồng thời là
phương tiện mà nhờ nó các CQNN hoặc CB,CC trong các cơ quan đó kiểm tra
được tính pháp lý, tính đúng đắn của các quyết định, hành vi mà mình đã thực
hiện. KNHC phải chứa đựng các chứng cứ của việc vi phạm các quyền hoặc lợi
ích được pháp luật quy định. Do vậy, có thể hiểu KNHC là hình thức bảo vệ
quyền công dân trước các quyết định hoặc hành vi vi phạm của CQNN. Khi có
một KNHC cũng đồng nghĩa với việc một cơ quan, tổ chức hoặc công dân cho
rằng quyền, lợi ích mà pháp luật quy định cho họ đã bị xâm hại hoặc có thể bị xâm
hại. Nội dung KNHC không phụ thuộc vào các CQNN mà chúng gửi đến mà phụ
thuộc vào chính QĐHC hoặc HVHC bị khiếu nại.
37
Từ điển Bách khoa Việt Nam đưa ra định nghĩa về KNHC như sau:
“KNHC là việc cá nhân hay tổ chức đề nghị cơ quan HCNN xem xét, sửa chữa
một QĐHC hay HVHC mà họ cho là quyết định hoặc hành vi đó không đúng
pháp luật, gây thiệt hại hoặc sẽ gây thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của
họ...” [119, tr.506-507].
Từ phân tích trên có thể hiểu: KNHC là việc đối tượng (cơ quan, tổ chức,
cá nhân) chịu sự tác động trực tiếp của QĐHC, HVHC yêu cầu hoặc đề nghị cơ
quan HCNN, người có thẩm quyền trong cơ quan HCNN xem xét lại các QĐHC,
HVHC do cơ quan HCNN, người có thẩm quyền trong cơ quan HCNN ban hành
hoặc thực hiện khi cho rằng QĐHC, HVHC đó không hợp pháp, hợp lý, xâm
phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình.
Lĩnh vực quản lý đất đai là một lĩnh vực rất rộng, nhưng chỉ những nội
dung nào khi cơ quan QLHCNN về đất đai ban hành các QĐHC hoặc có HVHC
đối với người sử dụng đất mà họ không đồng ý, cho rằng các QĐHC, HVHC đó
đã xâm phạm tới quyền lợi ích hợp pháp của người sử sụng đất, thì họ có quyền
khiếu nại.
Quyết định hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai là quyết định bằng
văn bản của cơ quan HCNN hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan HCNN,
được áp dụng một lần đối với một hoặc một số đối tượng cụ thể về một vấn đề cụ
thể trong hoạt động QLNN về đất đai như: QĐHC về giao đất, cho thuê đất, thu
hồi đất, trưng dụng đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất; quyết định bồi
thường, hỗ trợ, giải phóng mặt bằng, tái định cư; cấp hoặc thu hồi giấy CNQSDĐ;
quyết định gia hạn thời hạn sử dụng đất. HVHC trong lĩnh vực quản lý đất đai là
hành vi của cơ quan HCNN, của người có thẩm quyền trong cơ quan HCNN khi
thực hiện nhiệm vụ, công vụ theo quy định của Luật Đất đai. Khi KNHC liên quan
đến các QĐHC, HVHC về đất đai, thì cơ quan HCNN cần tiến hành xem xét tính
hợp pháp của QĐHC, HVHC chính đó.
Khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai là một dạng của KNHC nói
chung, đó là việc khi người khiếu nại cho rằng, cơ quan, cá nhân có thẩm
quyền ban hành QĐHC hoặc thực hiện HVHC trong quản lý đất đai xâm hại
38
đến quyền, lợi ích hợp pháp của mình, thì có quyền khiếu nại, yêu cầu chấm
dứt, cải sửa, thu hồi, huỷ bỏ QĐHC, HVHC đó, thậm chí phải bồi thường thiệt
hại xảy ra. Luật Đất đai năm 2013 quy định: “Người sử dụng đất, người có
quyền lợi và nghĩa vụ liên quan đến sử dụng đất có quyền khiếu nại, khởi kiện
QĐHC hoặc HVHC về quản lý đất đai” [62, Điều 204].
Từ những nội dung trên có thể hiểu: KNHC trong lĩnh vực đất đai là việc
các chủ thể sử dụng đất đề nghị CQNN có thẩm quyền xem xét lại QĐHC hoặc
HVHC theo quy định của pháp luật, khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành
vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình trong quá
trình quản lý và sử dụng đất.
2.1.1.2. Khái niệm pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực
đất đai
Pháp luật giữ vai trò quan trọng, là phương tiện để nhân dân phát huy
quyền làm chủ, thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình trên thực tế; là nhân tố bảo
đảm thực hiện nền dân chủ XHCN, phát huy quyền lực của nhân dân, thực hiện
công bằng xã hội. Các quyền dân chủ của nhân dân trên các lĩnh vực, trong đó có
quyền KNHC về đất đai và các quy tắc thực hành các quyền này trên thực tế luôn
được nhà nước thể chế hóa thành pháp luật.
Từ trước đến nay, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chỉ thị, nghị
quyết, văn bản pháp luật quy định về quyền KNHC, trong đó có Chỉ thị số 09-
CT/TW ngày 6-3-2002 về một số vấn đề cấp bách cần thực hiện trong việc giải
quyết khiếu nại, tố cáo hiện nay của Ban Bí thư Trung ương Đảng nhằm phát huy
và nâng cao trách nhiệm trong giải quyết khiếu nại, tố cáo của cả HTCT; Pháp
lệnh Khiếu nại - Tố cáo của công dân năm 1991, Luật Khiếu nại - Tố cáo năm
1998, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Khiếu nại - Tố cáo năm 2004 và
năm 2005; Pháp lệnh Thủ tục giải quyết các vụ án hành chính năm 1996 (được
sửa đổi, bổ sung vào năm 2006). Lần đầu tiên Luật Khiếu nại được Quốc hội khóa
XIII, kỳ họp thứ 2 thông qua ngày 11 tháng 11 năm 2011 tách thành luật riêng
biệt. Bên cạnh đó, hệ thống pháp luật về đất đai cũng tương đối đầy đủ như: Luật
Đất đai 2003 và hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành: Nghị định số
39
197/2004/NĐ-CP ngày 03/12/2004 của Chính phủ Quy định về bồi thường, hỗ trợ
và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất; Nghị định số 84/2004/NĐ-CP ngày
25/5/2007 của Chính phủ Quy định bổ sung về việc cấp giấy CNQSDĐ, thu hồi
đất, thực hiện quyền sử dụng đất, trình tự, thủ tục bồi thường, hỗ trợ, tái định cư
khi Nhà nước thu hồi đất và giải quyết khiếu nại về đất đai; Nghị định
69/2009/NĐ-CP ngày 13/8/2009 của Chính phủ về quy hoạch sử dụng đất, giá đất,
thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.
Nhằm cụ thể hóa quyền KNHC của công dân trong lĩnh vực đất đai, Nhà
nước đã ban hành hệ thống các QPPL quy định phương thức thực hiện quyền
khiếu nại và trách nhiệm, thẩm quyền giải quyết khiếu nại các QĐHC và HVHC
của các CQNN. Các QPPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai được quy định chủ
yếu, tập trung trong Luật Khiếu nại năm 2011, ngoài ra còn được quy định trong
nhiều các Văn bản QPPL khác như: Luật Đất đai, Luật Tiếp công dân, Luật Hòa
giải ở cơ sở, Luật hình sự, luật về thuế, Luật CB,CC, Luật Phòng, chống tham
nhũng, Luật Xử lý vi phạm hành chính v.v.. và hàng loạt các văn bản dưới luật
hướng dẫn thi hành.
Pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai bao gồm hệ thống các QPPL quy
định về: đối tượng khiếu nại, quyền và nghĩa vụ của người khiếu nại, người bị
khiếu nại; nguyên tắc, phương thức thực hiện quyền khiếu nại của công dân, tổ
chức; thẩm quyền, trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại của CQNN trong lĩnh vực
QLHCNN về đất đai, giám sát việc giải quyết khiếu nại; những bảo đảm cho việc
thực hiện quyền khiếu nại v.v.
Theo Điều 97 Nghị định 43/2014/NĐ-CP của Chính phủ về thi hành Luật
Đất đai ngày 15/05/2014 thì: QĐHC và HVHC trong quản lý đất đai bị khiếu nại
gồm: Vi phạm quy định về hồ sơ và mốc địa giới hành chính; Vi phạm quy định
về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; Vi phạm quy định về giao đất, cho thuê đất,
chuyển mục đích sử dụng đất; Vi phạm về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định
cư; Vi phạm quy định về trưng dụng đất; Vi phạm quy định về quản lý đất do Nhà
nước giao để quản lý; Vi phạm quy định về trình tự, TTHC trong quản lý và sử
dụng đất. Pháp luật quy định như trên là sự giới hạn phạm vi giải quyết các khiếu
40
nại theo TTHC của cơ quan HCNN trong điều kiện khiếu nại và việc giải quyết
khiếu nại có nhiều phức tạp.
Từ phân tích ở trên, có thể định nghĩa pháp luật về KNHC trong lĩnh vực
đất đai như sau: Pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai là tổng hợp các QPPL
do các CQNN có thẩm quyền ban hành theo trình tự, hình thức luật định, nhằm
điều chỉnh các quan hệ phát sinh về KNHC trong lĩnh vực đất đai, bảo đảm quyền
và lợi ích hợp pháp của cá nhân tổ chức, góp phần nâng cao hiệu quả QLNN về
đất đai.
2.1.2. Nội dung điều chỉnh của pháp luật về khiếu nại hành chính
trong lĩnh vực đất đai
Nghiên cứu văn bản pháp luật hiện hành của Việt Nam về KNHC trong
lĩnh vực đất đai cho thấy, nội dung điều chỉnh của pháp luật gồm nhiều nhóm
quan hệ. Luận án chỉ đề cập đến một số nội dung điều chỉnh của pháp luật về
KNHC trong lĩnh vực đất đai được quy định trong Luật Khiếu nại và một số luật
chuyên ngành. Đây là những nội dung được quy định điều chỉnh các QHXH phát
sinh trong lĩnh vực thực hiện quyền khiếu nại và giải quyết KNHC trong lĩnh vực
đất đai, bao gồm 5 nhóm quan hệ sau:
1) Nhóm các quy định pháp luật về nguyên tắc của pháp luật khiếu nại
hành chính trong lĩnh vực đất đai
Theo quy định của Luật Khiếu nại và Luật Đất đai, các chủ thể KNHC và
ADPL giải quyết KNHC về đất đai tuân theo các nguyên tác sau:
- Việc KNHC của cá nhân, tổ chức về đất đai phải bảo đảm trật tự, kỷ
cương, trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật;
- Việc tiếp công dân về giải quyết KNHC phải bảo đảm thủ tục đơn giản,
thuận tiện; bình đẳng, không phân biệt đối xử trong khi tiếp công dân;
- Giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai là công đoạn tiếp theo của quá
trình tiếp công dân, xử lý đơn khiếu nại, nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp
của cá nhân và tổ chức sử dụng đất;
- Việc giải quyết khiếu nại phải được thực hiện theo quy định của pháp luật
(phải được thực hiện theo đúng trình tự, thủ tục, thời hạn);
41
- Bảo đảm khách quan, công khai, dân chủ và kịp thời trong quá trình thực
hiện khiếu nại và giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai;
- Nhà nước tôn trọng và bảo vệ các quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ
chức, cá nhân thực hiện việc khiếu nại, kiến nghị, phản ánh về đất đai theo quy
định của pháp luật.
2) Nhóm các quy định về quyền khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai
Khiếu nại đất đai là một trong những quyền của người sử dụng đất, cũng là
khiếu nại thường gặp nhiều. Căn cứ vào Luật Khiếu nại năm 2011 và Luật Đất đai
năm 2013, pháp luật quy định người sử dụng đất có quyền khiếu nại QĐHC hoặc
HVHC về quản lý đất đai [62, tr.119-120]
- Người sử dụng đất, có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan đến sử dụng đất có
quyền khiếu nại QĐHC hoặc HVHC về quản lý đất đai.
- Người khiếu nại phải là người có quyền, lợi ích hợp pháp chịu tác động
trực tiếp bởi QĐHC, HVHC mà mình khiếu nại. Luật Đất đai xác định đối tượng
bị khiếu nại về đất đai là các QĐHC hoặc HVHC. QĐHC trong quản lý đất đai bị
khiếu nại bao gồm: Quyết định giao đất, cho thuê đất, thu hồi đất, trưng dụng đất,
cho phép chuyển mục đích sử dụng đất; quyết định bồi thường, hỗ trợ, giải phóng
mặt bằng, tái định cư; cấp hoặc thu hồi giấy CNQSDĐ; quyết định gia hạn thời
hạn sử dụng đất.
- Người KNHC về đất đai phải là người có năng lực hành vi dân sự đầy đủ
theo quy định của pháp luật; trong trường hợp thông qua người đại diện để thực
hiện việc khiếu nại thì người đại diện phải theo quy định.
- Người KNHC về đất đai phải làm đơn khiếu nại và gửi đến đúng cơ quan
có thẩm quyền giải quyết trong thời hiệu, thời hạn theo quy định của Luật Khiếu
nại. Công dân có thể thực hiện quyền khiếu nại của mình thông qua các hình thức
theo quy định tại Điều 8, Khoản 1 Điều 12 Luật Khiếu nại năm 2011 và Nghị định
số 75/2012/NĐ-CP ngày 03/10/2012 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều
của Luật Khiếu nại năm 2011.
42
3) Nhóm các quy định về trình tự, thủ tục khiếu nại và giải quyết khiếu nại
hành chính trong lĩnh vực đất đai
Trình tự, thủ tục khiếu nại, giải quyết khiếu nại QĐHC, HVHC về đất đai
thực hiện theo quy định của pháp luật về khiếu nại, Luật Đất đai và các văn bản
hướng dẫn thi hành, cụ thể như sau:
Khi có căn cứ cho rằng QĐHC, HVHC là trái pháp luật, xâm phạm trực
tiếp đến quyền, lợi ích hợp pháp của mình thì người khiếu nại khiếu nại lần đầu
đến người đã ra QĐHC hoặc cơ quan có người có HVHC hoặc khởi kiện vụ án
hành chính tại Tòa án theo quy định của Luật Tố tụng hành chính; Đối với QĐHC,
HVHC của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ, Thủ trưởng cơ quan thuộc
Chính phủ thì người khiếu nại khiếu nại đến Bộ trưởng hoặc khởi kiện vụ án hành
chính tại Tòa án theo quy định của Luật Tố tụng hành chính. Đối với QĐHC,
HVHC của Chủ tịch UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thì người
khiếu nại khiếu nại lần đầu đến Chủ tịch UBND cấp tỉnh hoặc khởi kiện vụ án
hành chính tại Tòa án theo quy định của Luật Tố tụng hành chính [63].
Khi nhiều người cùng KNHC về đất đai thuộc một nội dung của vụ việc thì
cơ quan có thẩm quyền tổ chức tiếp và hướng dẫn người khiếu nại cử đại diện để
trình bày nội dung khiếu nại; người tiếp nhận khiếu nại ghi lại việc khiếu nại bằng
văn bản, trong đó ghi rõ nội dung theo quy định tại khoản 2 Điều 8 Luật Khiếu nại
năm 2011, việc tiếp nhiều người cùng khiếu nại thực hiện theo quy định tại
Chương V của Luật Khiếu nại năm 2011.
4) Nhóm các quy định về thẩm quyền, thời hiệu và thời hạn giải quyết khiếu
nại hành chính trong lĩnh vực đất đai
- Về thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai
+ Thẩm quyền giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai lần đầu
Chủ tịch UBND cấp xã, thủ trưởng cơ quan thuộc UBND cấp huyện có
thẩm quyền giải quyết khiếu nại lần đầu đối với QĐHC, HVHC của mình, của
người có trách nhiệm do mình quản lý trực tiếp.
Chủ tịch UBND cấp huyện: giải quyết khiếu nại lần đầu đối với QĐHC,
HVHC của mình, giải quyết khiếu nại lần hai đối với QĐHC, HVHC của Chủ
tịch UBND cấp xã, Thủ trưởng cơ quan thuộc UBND cấp huyện đã giải quyết
43
lần đầu nhưng còn khiếu nại hoặc khiếu nại lần đầu đã hết thời hạn nhưng chưa
được giải quyết.
Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực
đất đai lần đầu với QĐHC, HVHC của mình, của cán bộ, công chức do mình quản
lý trực tiếp.
Chủ tịch UBND cấp tỉnh giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai lần đầu
đối với QĐHC, HVHC của mình.
Trường hợp người khiếu nại không đồng ý với quyết định giải quyết của
Chủ tịch UBND cấp huyện hoặc hết thời hạn giải quyết khiếu nại mà không nhận
được quyết định giải quyết khiếu nại thì có quyền khởi kiện ra Toà án nhân dân
hoặc khiếu nại đến UBND cấp tỉnh.
+ Thẩm quyền giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai lần hai
Chủ tịch UBND cấp huyện giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai lần
hai đối với QĐHC, HVHC của Chủ tịch UBND cấp xã, Thủ trưởng cơ quan thuộc
UBND cấp huyện đã giải quyết lần đầu nhưng còn khiếu nại hoặc khiếu nại lần
đầu đã hết thời hạn nhưng chưa được giải quyết.
Chủ tịch UBND cấp tỉnh giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai lần hai
đối với QĐHC, HVHC của Chủ tịch UBND cấp huyện, giám đốc sở và cấp tương
đương đã giải quyết lần đầu nhưng còn khiếu nại hoặc khiếu nại lần đầu đã hết
thời hạn nhưng chưa được giải quyết.
Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường có thẩm quyền: Giải quyết khiếu
nại lần hai đối với QĐHC, HVHC của Chủ tịch UBND cấp huyện thủ trưởng cơ
quan thuộc bộ đã giải quyết lần đầu nhưng còn khiếu nại hoặc khiếu nại lần đầu
đã hết thời hạn nhưng chưa được giải quyết. Giải quyết khiếu nại lần hai đối với
QĐHC, HVHC của Chủ tịch UBND cấp tỉnh có nội dung thuộc thẩm quyền quản
lý nhà nước của bộ, ngành đã giải quyết lần đầu nhưng còn khiếu nại hoặc khiếu
nại lần đầu đã hết thời hạn nhưng chưa được giải quyết.
- Thời hạn khiếu nại hành chính về đất đai
Tương tự như các KNHC khác, thời hiệu khiếu nại trong lĩnh vực đất đai là
90 ngày, kể từ ngày nhận được QĐHC hoặc biết được QĐHC, HVHC trong lĩnh
44
vực đất đai. Trường hợp người khiếu nại không thực hiện được quyền khiếu nại
theo đúng thời hiệu vì ốm đau, thiên tai, địch họa, đi công tác, học tập ở nơi xa
hoặc vì những trở ngại khách quan khác thì thời gian có trở ngại đó không tính
vào thời hiệu khiếu nại. Trường hợp người khiếu nại không thực hiện được quyền
khiếu nại theo đúng thời hiệu vì ốm đau, thiên tai, địch họa, đi công tác, học tập ở
nơi xa hoặc vì những trở ngại khách quan khác thì thời gian có trở ngại đó không
tính vào thời hiệu khiếu nại.
- Thời hạn giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai
+ Đối với khiếu nại lần đầu, thời hạn giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất
đai lần đầu không quá 30 ngày, kể từ ngày thụ lý; đối với vụ việc phức tạp thì thời
hạn giải quyết có thể kéo dài hơn nhưng không quá 45 ngày, kể từ ngày thụ lý. Ở
vùng sâu, vùng xa đi lại khó khăn thì thời hạn giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực
đất đai không quá 45 ngày, kể từ ngày thụ lý; đối với vụ việc phức tạp thì thời hạn
giải quyết có thể kéo dài hơn nhưng không quá 60 ngày, kể từ ngày thụ lý [63].
+ Đối với khiếu nại lần hai, thời hạn giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất
đai lần hai không quá 45 ngày, kể từ ngày thụ lý; đối với vụ việc phức tạp thì thời
hạn giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai có thể kéo dài hơn nhưng không
quá 60 ngày, kể từ ngày thụ lý. Ở vùng sâu, vùng xa đi lại khó khăn thì thời hạn
giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai không quá 60 ngày, kể từ ngày thụ lý;
đối với vụ việc phức tạp thì thời hạn giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai có
thể kéo dài hơn, nhưng không quá 70 ngày, kể từ ngày thụ lý [63].
5) Nhóm các quy định về xử lý vi phạm pháp luật về khiếu nại hành chính
trong lĩnh vực đất đai
Xâm phạm quyền KNHC trong lĩnh vực đất đai là hành vi lợi dụng chức
vụ, quyền hạn cản trở việc khiếu nại, việc xét, giải quyết hoặc xử lý người bị
khiếu nại; có trách nhiệm mà cố ý không chấp hành quyết định của cơ quan có
thẩm quyền xét và giải quyết khiếu nại, gây thiệt hại cho người khiếu nại, hoặc trả
thù người khiếu nại. Hiến pháp năm 2013 quy định: “Nghiêm cấm việc trả thù
người khiếu nại, tố cáo hoặc lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo để vu khống, vu cáo
45
làm hại người khác” [60, Điều 30]. Luật Khiếu nại năm 2011 quy định rõ 09 hành
vi bị nghiêm cấm, cụ thể: (1) Cản trở, gây phiền hà cho người thực hiện quyền
khiếu nại; đe doạ, trả thù, trù dập người khiếu nại. (2) Thiếu trách nhiệm trong
việc giải quyết khiếu nại; không giải quyết khiếu nại; làm sai lệch các thông tin,
tài liệu, hồ sơ vụ việc khiếu nại; cố ý giải quyết khiếu nại trái pháp luật. (3) Ra
quyết định giải quyết khiếu nại không bằng hình thức quyết định. (4) Bao che cho
người bị khiếu nại; can thiệp trái pháp luật vào việc giải quyết khiếu nại. (5) Cố
tình khiếu nại sai sự thật. (6) Kích động, xúi giục, cưỡng ép, dụ dỗ, mua chuộc, lôi
kéo người khác tập trung đông người khiếu nại, gây rối an ninh trật tự công cộng.
(7) Lợi dụng việc khiếu nại để tuyên truyền chống Nhà nước, xâm phạm lợi ích
của Nhà nước; xuyên tạc, vu khống, đe dọa, xúc phạm uy tín, danh dự của cơ
quan, tổ chức, người có trách nhiệm giải quyết khiếu nại, người thi hành nhiệm
vụ, công vụ khác. (8) Vi phạm quy chế tiếp công dân. (9) Vi phạm các quy định
khác của pháp luật về khiếu nại và giải quyết khiếu nại [59, Điều 6]. Bộ Luật hình
sự ngăn cấm các cá nhân, nếu cá nhân nào đó thực hiện các hành vi nghiêm cấm
nói trên, nghĩa là không tuân thủ pháp luật khiếu nại và KNHC về đất đai, thì có
thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 132 quy định về Tội xâm phạm
quyền khiếu nại, tố cáo hoặc Điều 258. Tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm
phạm lợi ích của nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân của Bộ
Luật hình sự sửa đổi, bổ sung năm 2009.
Như vậy, để tránh việc lợi dụng KNHC về đất đai hoặc quyền công dân để
gây rối làm mất ổn định xã hội hoặc cố tình khiếu nại do lợi ích chưa thỏa đáng,
cũng như chủ thể giải quyết KNHC không thực hiện hết trách nhiệm, không đúng
trình tự, thủ tục. Nhà nước quy định cấm một số hành vi của các chủ thể tham gia
vào quan hệ khiếu nại, giải quyết khiếu nại; nếu vi phạm điều này thì sẽ bị xử lý
hành chính đến truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc bồi thường thiệt hại theo quy
định của nhà nước. Pháp luật về KNHC quy định rất rõ về các hành vi bị nghiêm
cấm và chế tài xử lý các hành vi VPPL về KNHC, theo đó các VPPL về KNHC
46
trong lĩnh vực đất đai cũng đều phải chịu trách nhiệm theo quy định chung của
pháp luật về KNHC.
2.2. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM, VAI TRÒ CỦA THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ
KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI
2.2.1. Khái niệm thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong
lĩnh vực đất đai
Thực hiện pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai là khái niệm được xây
dựng dựa trên cơ sở khái niệm THPL nói chung. THPL là một hiện tượng xã hội
mang tính pháp lý. Lý luận về nhà nước và pháp luật khẳng định quá trình THPL
được diễn ra tiếp nối với quá trình xây dựng và hoàn thiện pháp luật của nhà nước.
xây dựng pháp luật và THPL đều là những hoạt động có mục đích điều chỉnh các
QHXH và quản lý các quá trình xã hội. Trong đó xây dựng pháp luật là hoạt động
đầu tiên và có ý nghĩa quan trọng để đạt được mục đích điều chỉnh của pháp luật.
Nhà nước ban hành các văn bản QPPL là để điều chỉnh các quan hệ xã hội phát
triển phù hợp với lợi ích chung của nhà nước. Chính vì vậy, phải xây dựng được
một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, phản ánh đúng quy luật phát triển khách quan
của xã hội. Pháp luật như vậy là pháp luật trong cuộc sống, trong hành động, được
thể hiện thông qua hoạt động của các CQNN, các tổ chức và mọi công dân, vai trò
đó thuộc về THPL.
Thực hiện pháp luật có vai trò “đưa pháp luật” vào cuộc sống. THPL là
giai đoạn tiếp nối của giai đoạn xây dựng pháp luật trong cơ chế điều chỉnh pháp
luật. trong khoa học pháp lý hiện nay có nhiều quan niệm về THPL: Theo giáo
trình Lý luận chung nhà nước và pháp luật của Trường Đại học Luật Hà nội,
“THPL được quan niệm là quá trình hoạt động có mục đích làm cho các quy
định của pháp luật đi vào cuộc sống, trở thành những hành vi thực tế hợp pháp
của các chủ thể pháp luật” [98, tr.463]. Theo Giáo trình Lý luận về nhà nước và
pháp luật của Viện nhà nước và pháp luật thuộc Học Viện Chính trị quốc gia Hồ
Chí Minh: “THPL là quá trình hoạt động có mục đích làm cho những quy phạm
của pháp luật trở thành hiện thực trong cuộc sống, tạo ra cơ sở pháp lý cho hoạt
động thực tế của các chủ thể pháp luật” [115, tr.270]. Giáo trình Lý luận nhà
47
nước và pháp luật của Khoa luật - Đại học quốc gia cho rằng: THPL là hành vi
(hành động hoặc không hành động) của con người, phù hợp với quy định của
pháp luật. Nói cách khác, tất cả những hoạt động của con người, của tổ chức mà
thực hiện phù hợp với những quy định của pháp luật được coi là sự thực hiện
thực tế các QPPL [21, tr.140].
Nhìn chung, các quan niệm nêu trên tuy cách diễn đạt khác nhau, nhưng
đều có nội hàm tương đối đồng nhất, đó là: THPL là hoạt động có mục đích của
các chủ thể pháp luật nhằm làm cho các quy định của pháp luật trở thành hiện thực
trong cuộc sống. Sự khác nhau trong các quan niệm là không cơ bản, chỉ ở chỗ coi
THPL là một quá trình hay là một hiện tượng xã hội, song đều hướng đến mục
đích chung là hành vi hợp pháp của đối tượng THPL.
Trong lĩnh vực THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, nhà nước ban hành
các văn bản QPPL về KNHC nói chung trong lĩnh vực đất đai nói riêng nhằm đảm
bảo trật tự kỷ cương, đảm bảo quyền lợi ích của cá nhân, lợi ích hợp pháp của tổ
chức được đảm bảo; đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước.
Như vậy, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai là hoạt động có mục đích làm
cho những quy định của pháp luật về KNHC, pháp luật về đất đai đi vào thực tiễn
đời sống xã hội, chuyển từ sự nhận thức về các quyền lợi ích thiết thực của công
dân thành hành vi pháp luật thực tế hợp pháp của các chủ thể pháp luật, nhằm đảm
bảo sự công bằng của xã hội, đáp ứng yêu cầu xây dựng xã hội giàu đẹp, dân chủ,
công bằng, văn minh. Tuy nhiên, mục đích điều chỉnh của pháp luật về KNHC
trong lĩnh vực đất đai chỉ có thể đạt được nếu các chủ thể pháp luật thực hiện
nghiêm minh các quy định của pháp luật về đất đai, pháp luật về khiếu nại, tiếp
công dân. Dưới góc độ pháp lý THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai là các hành
vi hợp pháp, có thể được các chủ thể pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai
thực hiện tự giác hoặc do tác động ảnh hưởng của những người xung quanh. Pháp
luật KNHC trong lĩnh vực đất đai còn được đưa vào cuộc sống do kết quả của việc
áp dụng các biện pháp cưỡng chế của nhà nước.
Từ những phân tích trên, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai có thể
định nghĩa như sau: THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai là hành vi thực tế, hợp
48
pháp được hình thành trong quá trình hiện thực hóa các quy định của pháp luật
về KNHC trong lĩnh vực đất đai, nhằm mở rộng, phát huy quyền dân chủ của
nhân dân và bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, góp phần
nâng cao hiệu quả QLNN về đất đai.
2.2.2. Đặc điểm của thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong
lĩnh vực đất đai
Thực hiện pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai, bên cạnh những đặc
điểm chung về THPL có tính phổ quát, còn có những điểm riêng, đó là:
2.2.2.1. Thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất
đai là bộ phận của thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính và được tiến
hành bởi các chủ thể có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến quản lý và sử dụng đất
Thực hiện pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai là quá trình vận dụng
cái chung (các QPPL) để giải quyết các việc riêng lẻ, cụ thể. Điều này đòi hỏi
người có thẩm quyền ADPL phải vận dụng cái chung phù hợp với cái riêng rất
phong phú, đa dạng và phức tạp. Trên cơ sở quy định chung của các QPPLvề
KNHC trong lĩnh vực đất đai, cơ quan HCNN sẽ phân tích, đánh giá và lựa chọn
các QPPL phù hợp để áp dụng đối với những tình huống cụ thể.
Ngoài ra, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai còn được tiến hành bởi
các chủ thể có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan đến quyền quản lý và sử dụng đất.
Chủ thể pháp luật KNHC về đất đai chỉ có thể là chủ thể của quyền quản lý và
quyền sử dụng đất, mà không phải là chủ thể của quyền sở hữu đất đai. Quyền sử
dụng đất của các chủ thể được xác lập dựa trên quyết định giao đất, cho thuê đất
của nhà nước, được Nhà nước cho phép nhận chuyển nhượng từ các chủ thể khác
hoặc được nhà nước công nhận quyền sử dụng đất hợp pháp đối với diện tích đất
đang sử dụng. Theo Điều 5, Luật Đất đai năm 2013 thì người sử dụng đất được
xác định gồm 07 nhóm đối tượng [62, tr.3-4]. Đó là các tổ chức trong nước; tổ
chức kinh tế nhận chuyển quyền sử dụng đất; hộ gia đình, cá nhân trong nước;
cộng đồng dân cư được; cơ sở tôn giáo; tổ chức nước ngoài có chức năng ngoại
giao, tổ chức thuộc Liên hợp quốc, tổ chức liên chính phủ; người Việt Nam định
cư ở nước ngoài về đầu tư hoặc về sống ổn định tại Việt Nam; tổ chức, cá nhân
49
nước ngoài đầu tư vào Việt Nam theo pháp luật về đầu tư. Các chủ thể trên, tùy
từng đối tượng được nhà nước giao đất, cho thuê đất hoặc công nhận quyền sử
dụng, chuyển quyền sử dụng đất.
Pháp luật KNHC về đất đai là lĩnh vực đặc thù trong đời sống xã hội. Khác
với nhiều quan hệ pháp luật, trong đó chủ thể thực hiện chủ yếu là người sử dụng
đất có quyền và nghĩa vụ khiếu nại các QĐHC và HVHC của cơ quan HCNN và
người có thẩm quyền theo TTHC, do đó pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất
đai được thực hiện bởi chủ thể đặc thù. Tuy nhiên, không phải mọi chủ thể đều trở
thành chủ thể THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai mà họ chỉ trở thành chủ thể
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai khi đảm bảo các điều kiện nhất định, đó là
phải có năng lực chủ thể (gồm có năng lực pháp luật và năng lực hành vi). Mỗi
chủ thể khác nhau sẽ có năng lực chủ thể khác nhau được quy định trong các văn
bản pháp luật khác và phải tham gia vào quan hệ pháp luật về KNHC trong lĩnh
vực đất đai.
2.2.2.2. Thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất
đai có nội dung khiếu nại rất đa dạng, phức tạp
Cũng như việc thực hiện KNHC trên phạm vi cả nước nói chung, THPL
về KNHC trong lĩnh vực đất đai có nội dung khiếu nại rất đa dạng, phức tạp
trong đời sống xã hội, liên quan trực tiếp đến quyền và lợi ích của người có
quyền lợi và nghĩa vụ liên quan đến sử dụng đất. Theo đó, hoạt động quản lý và
sử dụng đất trong nền kinh tế thị trường diễn ra rất đa dạng, phong phú với việc
sử dụng đất vào nhiều mục đích khác nhau, với diện tích, nhu cầu sử dụng khác
nhau. Nội dung KNHC về đất đai của các tổ chức, cá nhân rất đa dạng, phức tạp,
nhưng chủ yếu tập trung vào các vấn đề: khiếu nại QĐHC, HVHC về quyết định
thu hồi đất, bồi thường giải phóng mặt bằng, hỗ trợ tái định cư; khiếu nại về việc
cấp, thu hồi giấy CNQSDĐ; khiếu nại việc giải quyết các tranh chấp về đất đai
của các cơ qaun HCNN; khiếu nại đòi lại đất trước đây đưa vào hợp tác xã nông
nghiệp hay tập đoàn sản xuất nông nghiệp; khiếu nại quyết định giao đất; khiếu
nại quyết định xử phạt vi phạm hành chính về vi phạm quản lý và sử dụng đất
đai. Ngoài ra, còn có khiếu nại về việc thực hiện thủ tục cấp giấy CNQSDĐ,
50
chuyển quyền sử dụng đất, chuyển đổi mục đích sử dụng đất, về thuế, lệ phí về
quản lý và sử dụng đất đai. Do vậy, có thể khẳng định THPL về KNHC trong
lĩnh vực đất đai có nội dung khiếu nại hết sức đa dạng, phong phú và không kém
phần phức tạp.
2.2.2.3. Về tính chất thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính
trong lĩnh vực đất đai là thực quyền chính trị - pháp lý giữa người có quyền
lợi và nghĩa vụ liên quan liên quan đến sử dụng đất với cơ quan nhà nước có
thẩm quyền
Về tính chất THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai thực chất là quan hệ
giữa người sử dụng đất, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan đến sử dụng
đất với Nhà nước. Người sử dụng đất thực hiện quyền khiếu nại các QĐHC hoặc
HVHC về đất đai đối với các cơ quan QLHCNN chính là thực hiện các quyền
chính trị - pháp lý của mình theo quy định của pháp luật. Đây chính là đặc điểm
cơ bản của THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai. Pháp luật về KNHC trong
lĩnh vực đất đai không chỉ là công cụ để Nhà nước QLNN, quản lý xã hội mà
còn là công cụ để nhân dân thực hiện quyền dân chủ trực tiếp của mình, quyền
giám sát nhà nước trong QLHCNN về đất đai, bởi KNHC nói chung, KNHC
trong lĩnh vực đất đai nói riêng chỉ xuất hiện trong Nhà nước có sự hiện diện của
dân chủ và không ngừng mở rộng các quyền dân chủ của nhân dân.
2.2.2.4. Thực hiện pháp luật khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai
phát sinh chủ yếu từ các quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ
quan hành chính nhà nước
Thủ tục hành chính là trình tự pháp lý cần thiết bảo đảm cho việc THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai của công dân. ADPL giải quyết bằng TTHC tại cơ
quan HCNN là giai đoạn trước khi cơ quan, tổ chức, cá nhân khởi kiện ra Toà án.
Đây là thủ tục được thực hiện bởi các cơ quan HCNN, trong nội bộ nền hành
chính, được tiến hành theo những nguyên tắc của hoạt động hành chính và thực
hiện theo những trình tự, TTHC. Trong TTHC, dù ở khâu nào đều thực hiện theo
nguyên tắc tổ chức mang tính trật tự thứ bậc hành chính.
51
Áp dụng pháp luật giải quyết KNHC về đất đai của cơ quan HCNN là hoạt
động mang tính chất đặc thù do người đứng đầu cơ quan HCNN thực hiện và phải
tuân theo những hình thức, TTHC chặt chẽ. Bởi KNHC trong lĩnh vực đất đai là
việc cá nhân tổ chức thực hiện quyền sử dụng đất khiếu nại các QĐHC, HVHC do
cơ quan HCNN ban hành. Đây là đặc điểm của thực hiện quyền KNHC nói chung
và KNHC trong lĩnh vực đất đai nói riêng. Nếu như việc khiếu nại đất đai theo thủ
tục tư pháp được thực hiện theo các văn bản pháp luật về tố tụng, thì việc thực
hiện tuân thủ, chấp hành, sử dụng và ADPL giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất
đai được thực hiện bởi các cơ quan HCNN và giải quyết theo TTHC.
Thực hiện pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai phát sinh chủ yếu từ
các QĐHC, HVHC của cơ quan HCNN, người có thẩm quyền trong QLHCNN về
đất đai, nên giải quyết là trách nhiệm của cơ quan HCNN, vì vậy ý thức, trách
nhiệm của người có thẩm quyền trong các cơ quan HCNN là yếu tố quan trọng
ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai. Chỉ khi
nào các cơ quan HCNN ý thức được trách nhiệm của mình đối với việc tuân thủ
các quy định của pháp luật để giải quyết khiếu nại, thì hoạt động giải quyết KNHC
về đất đai mới phát huy được hiệu quả. Theo quy định của pháp luật về KNHC
trong lĩnh vực đất đai, thì trách nhiệm, thẩm quyền giải quyết thuộc về thủ trưởng
cơ quan HCNN và cơ quan thanh tra. Tuy nhiên, THPL về KNHC trong lĩnh vực
đất đai là một quá trình gồm nhiều giai đoạn, từ tiếp nhận đơn thư, thụ lý, thẩm
tra, xác minh, ra kết luận và ban hành quyết định giải quyết, quyết định xử lý. Do
đó, để giải quyết đạt hiệu quả, thủ trưởng cơ quan HCNN phải dựa vào đội ngũ
CB,CC tham mưu trong việc giải quyết đơn thư khiếu nại của công dân.
2.2.3. Vai trò của thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong
lĩnh vực đất đai
2.2.3.1. Thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất
đai góp phần bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất
Thực hiện pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai là phương thức quản
lý thực hiện sự bảo đảm của Nhà nước đối với quyền khiếu nại của công dân, là
thực hiện quyền dân chủ trực tiếp của công dân được Hiến pháp và pháp luật ghi
52
nhận, là một hình thức biểu hiện của dân chủ XHCN, đấu tranh chống lại mọi việc
làm trái pháp luật xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân.
Mọi khiếu nại các QĐHC và HVHC trong lĩnh vực đất đai của cá nhân, tổ
chức được giải quyết nhanh chóng, kịp thời, thỏa đáng, đúng pháp luật chính là
khôi phục kịp thời quyền, lợi ích hợp pháp của họ bị xâm hại bởi quyết QĐHC
hoặc HVHC trái pháp luật; chủ thể QLHCNN sớm sửa chữa khắc phục những sai
phạm, hạn chế trong quản lý đất đai; xử lý nghiêm minh những người có hành vi
sai phạm, tham nhũng, tiêu cực trong quản lý đất đai, tất yếu sẽ góp phần giảm bớt
khiếu nại kéo dài, vượt cấp.
Thông qua việc sử dụng quyền khiếu nại và ADPL giải quyết KNHC trong
lĩnh vực đất đai, không chỉ giúp cho pháp luật thực sự đi vào cuộc sống, bảo vệ
các quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất, mà còn giúp cho Đảng và
Nhà nước kiểm tra được tính đúng đắn, sự phù hợp của đường lối, chính sách,
pháp luật về khiếu nại, pháp luật về đất đai đã ban hành. Đồng thời, ngày càng có
cơ sở thực tiễn hơn trong việc hoạch định đường lối chính sách, hoàn thiện chính
sách, pháp luật về khiếu nại, đất đai. Chỉ có thông qua thực tiễn, nhân dân mới
thực sự là người sáng tạo ra lịch sử, các quyền và lợi ích hợp pháp của mình mới
được đảm bảo trên thực tế. Do vậy, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai luôn là
vấn đề được Đảng và Nhà nước ta hết sức coi trọng.
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến việc xây dựng, củng cố
mối quan hệ chặt chẽ giữa nhân dân với đảng và nhà nước, bởi Người nhận thấy
đó là sức mạnh to lớn bảo đảm cho sự thành công của cách mạng, Người nói:
“Muốn cho dân yêu, muốn cho được lòng dân, việc gì có lợi cho dân phải ra sức
làm, việc gì có hại cho dân phải hết sức tránh. Phải chú ý giải quyết hết các vấn đề
dầu khó đến đâu mặc lòng, những vấn đề quan hệ đến đời sống của dân. Phải chấp
đơn, phải xử kiện cho dân mỗi khi người ta đem đến” [45, tr.47-48]. Trong trường
hợp các KNHC về đất đai được các cơ quan HCNN có thẩm quyền ADPL xem
xét, giải quyết kịp thời, thoả đáng, đúng pháp luật thì người khiếu nại và cả những
người xung quanh sẽ thấy được nhà nước tôn trọng, lắng nghe, từ đó củng cố lòng
tin của nhân dân vào đường lối, chủ trương, chính sách của đảng và pháp luật của
53
Nhà nước, làm cho mối quan hệ giữa đảng, nhà nước và nhân dân ngày càng gắn
bó bền chặt và phát huy tinh thần đoàn kết, tương trợ trong cộng đồng dân cư, giữ
gìn, phát huy truyền thống, đạo lý của con người Việt Nam.
2.2.3.2. Thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai
góp phần xây dựng chính quyền nhà nước ngày càng trong sạch vững mạnh
Thực hiện pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai, trong đó có hình thức
ADPL giải quyết khiếu nại là một trong những phương thức đảm bảo các QĐHC,
HVHC của chủ thể QLHCNN trong lĩnh vực đất đai được ban hành, thực hiện
đúng pháp luật, không xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của người sử
dụng đất. Qua đó, quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất đã bị xâm hại
được khôi phục, hoạt động quản lý, điều hành của cơ quan HCNN trở nên có hiệu
quả, các QĐHC, HVHC trái pháp luật được sửa đổi hoặc hủy bỏ, chấm dứt kịp
thời; từ đó phòng ngừa các VPPL xảy ra từ phía những người thực thi công vụ do
nhà nước giao quyền. Việc xem xét giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai là nội
dung quan trọng và là một trong những biện pháp để pháp luật đất đai, pháp luật
về khiếu nại phát huy được vai trò trong đời sống xã hội; các quan hệ đất đai được
điều chỉnh phù hợp với lợi ích của nhà nước, của tập thể, xã hội và của người sử
dụng đất, giáo dục ý thức pháp luật cho công dân ngăn ngừa VPPL khác có thể
xảy ra.
Thực hiện pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai, một mặt nhằm bảo
đảm các quy định của pháp luật liên quan đến quyền và lợi ích của người sử dụng
đất được thực hiện nghiêm chỉnh, phát hiện những sai sót, hạn chế, biết được năng
lực, trình độ của cán bộ, đảng viên để kịp thời sửa chữa, uốn nắn. Mặt khác, qua
đó đảng và nhà nước kiểm tra tính đúng đắn, sự phù hợp của đường lối, chủ
trương, chính sách, pháp luật đã ban hành, qua đó có cơ sở thực tiễn để hoàn thiện
sự lãnh đạo của Đảng và hiệu lực QLNN trong lĩnh vực đất đai. Ngoài ra, THPL
về KNHC trong lĩnh vực đất đai, còn là phương thức bảo đảm quyền giám sát của
nhân dân đối với hoạt động QLNN và hành vi CB,CC. Thông qua quyền giám sát,
quyền KNHC của mình, người sử dụng đất đã chuyển cho CQNN những thông
tin, phát hiện hành vi VPPL trong lĩnh vực quản lý và sử dụng đất đai, xâm phạm
54
đến lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Qua đó, Nhà nước
kiểm tra lại hoạt động của cơ quan, hành vi của công chức thông qua THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai, kịp thời xử lý hoặc chỉnh sửa những bất hợp lý về
chính sách, pháp luật đất đai, pháp luật khiếu nại về đất đai nhằm nâng cao hiệu
quả trong quản lý và sử dụng đất đai.
Để xây dựng, kiện toàn chính quyền các cấp hoạt động ngày càng có chất
lượng, hiệu quả, phải tổ chức tốt việc THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, mới
động viên được sức mạnh của quần chúng nhân dân trong phát triển sản xuất, xây
dựng cộng đồng dân cư, chủ động giải quyết những vấn đề phát sinh từ cơ sở. Đây
cũng là một yêu cầu cấp thiết trong việc xây dựng chính quyền nhà nước ngày
càng trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới đất nước và
hội nhập quốc tế hiện nay.
2.2.3.3. Thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất
đai góp phần ổn định kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh, quốc phòng
Thực hiện pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai, một lĩnh vực luôn có
tính thời sự và nhạy cảm. Qua nghiên cứu cho thấy, quản lý, sử dụng đất đai là
lĩnh vực xảy ra nhiều khiếu nại và phức tạp nhất. Thực tiễn ADPL giải quyết
KNHC về đất đai cho thấy, không chỉ đất đai ở đô thị mà cả ở vùng nông thôn đều
bị lấn chiếm, cấp phát, mua bán, chuyển nhượng tuỳ tiện và không quản lý được,
gây thất thoát nghiêm trọng tài sản quốc gia về giá trị đất cũng như thuế chuyển
quyền sử dụng đất. THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai một cách tích cực, kịp
thời, hiệu quả, ADPL giải quyết tốt các khiếu nại liên quan đến quản lý, sử dụng
đất đai sẽ góp phần ổn định KT-XH, đảm bảo an ninh, quốc phòng.
Thực tiễn THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai không chỉ đáp ứng được
mong mỏi, nguyện vọng của nhân dân, hạn chế các thiệt hại về kinh tế của cá
nhân, tập thể và nhà nước, thúc đẩy đầu tư, sản xuất, kinh doanh phát triển mà còn
kích thích được các yếu tố tích cực, góp phần quan trọng trong việc tạo điều kiện
đẩy mạnh phong trào toàn dân đoàn kết, thi đua lao động sản xuất, thúc đẩy KT-
XH phát triển, nâng cao đời sống văn hoá tinh thần của nhân dân; bảo đảm an ninh
55
chính trị, trật tự an toàn xã hội; chống lại các luận điểm xuyên tạc, vu cáo, kích
động, chống đối Đảng, Nhà nước ta về dân chủ, nhân quyền, tôn giáo và dân tộc
của các thế lực thù địch, lợi dụng để thực hiện âm mưu “diễn biến hoà bình”
chống lại sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân ta, tạo niềm tin của nhân
dân đối với Đảng, Nhà nước, ổn định an ninh, CT-XH.
2.2.3.4. Thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất
đai góp phần đấu tranh phòng chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí và các
hiện tượng tiêu cực khác
Nghị quyết Đại hội lần thứ X của đảng đã yêu cầu “toàn Đảng, toàn bộ
HTCT và toàn xã hội phải có quyết tâm chính trị cao đấu tranh chống tham nhũng,
lãng phí” [17, tr.128] thể hiện quyết tâm chính trị đó. Văn kiện Đại hội lần thứ XI
của Đảng khẳng định:
Phòng và chống tham nhũng, lãng phí thực hành tiết kiệm là nhiệm vụ
vừa cấp bách, vừa lâu dài. Mọi cán bộ lãnh đạo của Đảng, Nhà nước,
Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân từ Trung ương đến cơ sở và
từng đảng viên, trước hết là người đứng đầu phải gương mẫu thực
hiện và trực tiếp tham gia đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng
phí [19, tr.252].
Chúng ta kiên trì thực hiện mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với CNXH do
đó việc xây dựng một Nhà nước pháp quyền Việt Nam XHCN trong sạch, vững
mạnh là yêu cầu cơ bản của cách mạng Việt Nam. Trong thời gian qua ở nước ta,
hiện tượng một số người có chức, có quyền đã lợi dụng quyền lực để mưu cầu lợi
ích riêng cho mình không phải là ít. Họ đã dựa vào địa vị của mình để tham
nhũng, làm trái với mục tiêu của Đảng, trở nên những người xa lạ với nhân dân.
Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XII chỉ rõ tham nhũng “làm cản trở
sự phát triển KT-XH, gây bức xúc trong nhân dân, thách thức nghiêm trọng đối
với vai trò lãnh đạo của Đảng và hiệu lực quản lý của Nhà nước, đe dọa sự tồn
vong của chế độ” [20, tr.196].
56
Pháp luật về KNHC ra đời, người dân đã sử dụng quyền làm chủ trực tiếp
của mình để đấu tranh với những hiện tượng tiêu cực có hành vi lợi dụng chức vụ
quyền hạn để xâm hại tới quyên lợi ích của nhân dân trên các lĩnh vực trong đó có
lĩnh vực đất đai. Chính nhờ vậy, đã làm hạn chế rất nhiều sự lộng quyền, lạm
quyền của các CB,CC trong cơ quan HCNN. THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai không chỉ làm cho nhân dân từng bước thể hiện quyền làm chủ mà còn làm
cho các cấp ủy Đảng, chính quyền, cán bộ, đảng viên nhận thức rõ hơn về quyền
làm chủ của nhân dân cũng như ý thức được trách nhiệm phục vụ nhân dân, phát
huy dân chủ, giữ gìn kỷ cương, phép nước. THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai, cũng đòi hỏi bộ máy nhà nước phải đẩy mạnh CCHC để phục vụ nhân dân
ngày càng tốt hơn theo hướng gần dân, thân dân, sát dân.
Tệ quan liêu, nạn tham nhũng và các hiện tượng tiêu cực đã được bàn luận
nhiều, tính chất và mức độ diễn ra có tính chất phổ biến. Ở nước ta, tệ nạn quan
liêu, tham nhũng, lãng phí ngày càng tinh vi, dễ dẫn đến tình trạng khiếu kiện của
nhân dân. Biểu hiện ở CB,CC, có quyền ở các lĩnh vực liên quan đến cơ sở vật
chất, tiền bạc, đặc biệt về lĩnh vực đất đai. Vì vậy, phải có quan điểm, thái độ đúng
đắn trong việc đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng và các hiện tượng tiêu cực.
CB,CC là “đầy tớ”, “công bộc” của dân nên phải gương mẫu, đi đầu trong việc
THPL và hướng dẫn nhân dân thực hiện tốt pháp luật, có như vậy THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai mới đạt được hiệu quả tốt nhất.
2.3. HÌNH THỨC VÀ ĐIỀU KIỆN BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ
KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI
2.3.1. Hình thức hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực
đất đai
Hình thức THPL là cách thức mà các chủ thể tiến hành các hoạt động có
mục đích làm cho các quy định của pháp luật đi vào cuộc sống. Lý luận về nhà
nước và pháp luật Việt Nam đều thống nhất có bốn hình thức THPL, đó là: Tuân
thủ pháp luật; chấp hành pháp luật; sử dụng pháp luật và ADPL. Từ phương diện
lý luận, hình thức THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai thể hiện như sau:
57
Thứ nhất, tuân thủ pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai
Căn cứ vào tính chất của hình thức tuân thủ pháp luật nói chung, tuân thủ
pháp luật trong THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai là hình thức THPL, trong
đó, các chủ thể pháp luật tự kiềm chế mình để không thực hiện những hành vi,
hoạt động mà pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai nghiêm cấm, không cho
phép thực hiện. Các QPPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai mang tính chất
nghiêm cấm chủ yếu được quy định trong Luật Khiếu nại, Luật Đất đai, Luật Tiếp
công dân, Luật Hòa giải ở cơ sở..., cụ thể:
- Đối với người khiếu nại, khi thực hiện tuân thủ pháp luật về KNHC trong
lĩnh vực đất đai được biểu hiện qua việc không lợi dụng các quyền tự do dân chủ
của công dân để khiếu nại đất đai; không được cố tình khiếu nại sai sự thật; không
được kích động, xúi giục, cưỡng ép, dụ dỗ, mua chuộc, lôi kéo người khác tập
trung đông người khiếu nại, gây rối an ninh trật tự công cộng; không lợi dụng việc
khiếu nại để tuyên truyền chống Nhà nước, xâm phạm lợi ích của Nhà nước;
xuyên tạc, vu khống, đe dọa, xúc phạm uy tín, danh dự của cơ quan, tổ chức,
người có trách nhiệm giải quyết khiếu nại, người tiếp công dân, người thi hành
công vụ khác.
- Đối với người có thẩm quyền THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai,
Tuân thủ pháp luật là không được giải quyết các vụ việc vượt quá thẩm quyền;
Không được thụ lý và giải quyết: Các QĐHC, HVHC bị khiếu nại không liên
quan trực tiếp đến quyền, lợi ích hợp pháp của người khiếu nại; Người khiếu nại
không có năng lực hành vi dân sự đầy đủ mà không có người đại diện hợp pháp;
Người đại diện không hợp pháp thực hiện khiếu nại; Đơn khiếu nại không có chữ
ký hoặc điểm chỉ của người khiếu nại; Thời hiệu, thời hạn khiếu nại đã hết mà
không có lý do chính đáng; Khiếu nại đã có quyết định giải quyết khiếu nại lần
hai; Có văn bản thông báo đình chỉ việc giải quyết khiếu nại mà sau 30 ngày
người khiếu nại không tiếp tục khiếu nại; Việc khiếu nại đã được Tòa án thụ lý
hoặc đã được giải quyết bằng bản án, quyết định của Toà án, trừ quyết định đình
chỉ giải quyết vụ án hành chính của Tòa án.
58
Điều 6 của Luật Khiếu nại năm 2011 quy định những hành vi bị nghiêm
cấm: Cản trở, gây phiền hà cho người thực hiện quyền khiếu nại; đe doạ, trả thù,
trù dập người khiếu nại; Thiếu trách nhiệm trong việc giải quyết khiếu nại; không
giải quyết khiếu nại; làm sai lệch các thông tin, tài liệu, hồ sơ vụ việc khiếu nại; cố
ý giải quyết khiếu nại trái pháp luật; Ra quyết định giải quyết khiếu nại không
bằng hình thức quyết định; Bao che cho người bị khiếu nại; can thiệp trái pháp
luật vào việc giải quyết khiếu nại; Vi phạm quy chế tiếp công dân; Vi phạm các
quy định khác của pháp luật về khiếu nại và giải quyết khiếu nại. Việc quy định
các hành vi bị nghiêm cấm trên đây nhằm bảo đảm cho pháp luật về KNHC trong
lĩnh vực đất đai được thực hiện một cách đầy đủ, nghiêm túc; bảo vệ lợi ích nhà
nước, các quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân.
Hình thức tuân thủ pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai có thể biểu
hiện cách xử sự thụ động của các chủ thể; song, nó cũng có thể biểu hiện sự tự
giác, chủ động và nghiêm chỉnh THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai.
Thứ hai, chấp hành pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai
Chấp hành pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai là một hình thức
THPL, trong đó, các chủ thể pháp luật thực hiện trách nhiệm, nghĩa vụ pháp lý của
mình bằng các hành động tích cực được quy định trong luật chung như: Luật
Khiếu nại, Luật Tiếp công dân, Luật Hòa giải ở cơ sở, Luật Phòng, Chống tham
nhũng, Luật Hình sự và luật chuyên ngành (Luật Đất đai) cụ thể:
- Trước hết, đối với người KNHC về đất đai, hình thức thi hành pháp luật
về KNHC trong lĩnh vực đất đai thể hiện trong việc tích cực thực hiện các nghĩa
vụ pháp lý của mình như: Khiếu nại đến đúng người có thẩm quyền giải quyết;
Phải có thái độ đúng mực, tôn trọng đối với người tiếp công dân; Phải trình bày
trung thực sự việc, đưa ra chứng cứ về tính đúng đắn, hợp lý của việc khiếu nại
các QĐHC và HVHC; cung cấp thông tin, tài liệu liên quan cho người giải quyết
khiếu nại; chịu trách nhiệm trước pháp luật về nội dung trình bày và việc cung cấp
thông tin, tài liệu đó; Chấp hành QĐHC, HVHC mà mình khiếu nại trong thời
gian khiếu nại, trừ trường hợp quyết định, hành vi đó bị tạm đình chỉ thi hành theo
59
quy định tại Điều 35 của Luật Khiếu nại 2011 (Áp dụng biện pháp khẩn cấp);
Chấp hành nghiêm chỉnh quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật.
Ngoài ra, người khiếu nại thực hiện các quyền và nghĩa vụ khác theo quy định của
pháp luật.
- Đối với các cơ quan có trách nhiệm giải quyết khiếu nại và phối hợp giải
quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai
Việc chấp hành các nguyên tắc về thực hiện trách nhiệm giải quyết khiếu
nại và phối hợp giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai là nhằm quán triệt và phát
huy tối đa tính hiệu lực và hiệu quả của việc THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai, bảo đảm thực hiện hiệu quả việc ADPL giải quyết KNHC về đất đai. Bên
cạnh đó, hình thức chấp hành pháp luật còn được thực hiện đối với các điều luật
quy định về trách nhiệm của các chủ thể trong việc tổ chức thực hiện giải quyết
KNHC về đất đai như: Cơ quan, tổ chức, cá nhân trong phạm vi chức năng, nhiệm
vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm tiếp nhận, giải quyết kịp thời, đúng pháp
luật các khiếu nại, xử lý nghiêm minh người vi phạm; áp dụng biện pháp cần thiết
nhằm ngăn chặn thiệt hại có thể xảy ra; bảo đảm cho quyết định giải quyết khiếu
nại được thi hành nghiêm chỉnh và phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về quyết
định của mình; Cơ quan, tổ chức hữu quan có trách nhiệm phối hợp với cơ quan,
tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong việc giải quyết khiếu nại; cung cấp thông
tin, tài liệu có liên quan đến việc khiếu nại theo yêu cầu của cơ quan, tổ chức, cá
nhân đó; Cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm kiểm tra, xem xét lại QĐHC,
HVHC, quyết định kỷ luật của mình; nếu trái pháp luật phải kịp thời sửa chữa,
khắc phục, tránh phát sinh khiếu nại. Nhà nước khuyến khích việc hòa giải tranh
chấp giữa các cơ quan, tổ chức, cá nhân trước khi cơ quan, tổ chức, cá nhân có
thẩm quyền giải quyết tranh chấp đó.
Thứ ba, sử dụng pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai
Sử dụng pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai là hình thức của
THPL. Theo đó, các chủ thể pháp luật thực hiện quyền KNHC về đất đai của
mình một cách tự giác và tích cực, nghĩa là thực hiện các hành vi mà pháp luật
về KNHC trong lĩnh vực đất đai cho phép. Đây là một trong những hình thức
60
quan trọng nhất của nhân dân được pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai
quy định chi tiết, cụ thể trong các văn bản QPPL liên quan đến quyền lợi ích của
nhân dân là cơ sở pháp lý để cơ quan HCNN phải có trách nhiệm tôn trọng và
phải tạo mọi điều kiện cho nhân dân sử dụng quyền dân chủ của mình về KNHC
trong lĩnh vực đất đai.
Các chủ thể sử dụng hình thức pháp luật này chủ yếu là đối tượng sử dụng
đất đai, có quyền khiếu nại các QĐHC và HVHC của cơ quan HCNN nước liên
quan tới quyền và lợi ích của mình về sử dụng đất đai, như: Quyền tự mình
khiếu nại các QĐHC và HVHC của cơ quan HCNN liên quan tới quyền sử dụng
đất của mình; Nhờ luật sư tư vấn về pháp luật hoặc ủy quyền cho luật sư khiếu
nại để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình về khiếu nại; Tham gia đối thoại
hoặc ủy quyền cho người đại diện hợp pháp tham gia đối thoại về khiếu nại và
giải quyết khiếu nại về đất đai; Được biết, đọc, sao chụp, sao chép, tài liệu,
chứng cứ do người giải quyết khiếu nại thu thập để giải quyết khiếu nại, trừ
thông tin, tài liệu thuộc bí mật nhà nước; Yêu cầu cá nhân, cơ quan, tổ chức có
liên quan đang lưu giữ, quản lý thông tin, tài liệu liên quan tới nội dung khiếu
nại cung cấp thông tin, tài liệu đó cho mình trong thời hạn 07 ngày, kể từ ngày
có yêu cầu để giao nộp cho người giải quyết khiếu nại về đất đai, trừ thông tin,
tài liệu thuộc bí mật nhà nước; Được yêu cầu người giải quyết khiếu nại áp dụng
các biện pháp khẩn cấp để ngăn chặn hậu quả có thể xảy ra do việc thi hành
QĐHC bị khiếu nại; Đưa ra chứng cứ về việc khiếu nại và giải trình ý kiến của
mình về chứng cứ đó [63]. Những quyền này được quy định trong các văn bản
QPPL về quyền tự do khiếu nại của cá nhân và tổ chức. Trên cơ sở đó nhân dân
được quyền thể hiện ý chí, quan điểm của mình một cách chủ động, phù hợp với
quy định của pháp luật. Chỉ khi nào người sử dụng đất đai biết và sử dụng, phát
huy mạnh mẽ các quyền dân chủ theo quy định của Nhà nước thì các quyền và
lợi ích hợp pháp của mỗi người mới được bảo đảm trên thực tế, hạn chế bớt sự
lộng quyền, nhũng nhiễu, quan liêu, hách dịch của CQNN, người có thẩm quyền
phải công khai thông tin theo quy định của pháp luật đến với người dân. Đây
61
cũng là tiêu chí quan trọng để đánh giá tính hiệu quả của hoạt động THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai.
Thứ tư, áp dụng pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai
Áp dụng pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai là một hình thức THPL
đặc biệt. Theo đó, nhà nước thông qua các cơ quan có thẩm quyền hoặc nhà chức
trách tổ chức cho các chủ thể pháp luật thực hiện các quy định của pháp luật về
KNHC trong lĩnh vực đất đai hoặc tự mình căn cứ vào các quy định của pháp luật
khiếu nại để tạo ra các quyết định làm phát sinh, thay đổi, đình chỉ hoặc chấm dứt
những quan hệ pháp luật cụ thể trong THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai.
Trong trường hợp này, các chủ thể pháp luật thực hiện các quy định pháp luật có
sự can thiệp của Nhà nước. Như vậy, ADPL là hoạt động mang tính tổ chức, thể
hiện quyền lực nhà nước, được thực hiện thông qua các CQNN có thẩm quyền,
nhà chức trách hoặc các tổ chức được Nhà nước trao quyền nhằm cá biệt hóa các
QPPL vào các trường hợp cụ thể đối với cá nhân, tổ chức.
Hình thức ADPL trong quá trình THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai,
chỉ phát sinh khi người sử dụng đất cho rằng QĐHC, HVHC về đất đai có dấu
hiệu VPPL và xâm hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Do đó, hình thức
ADPL trong giải quyết khiếu nại về đất đai có vai trò rất quan trọng trong việc xây
dựng và bảo vệ pháp chế XHCN, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của các cá
nhân và tổ chức, góp phần to lớn vào việc xây dựng một Nhà nước pháp quyền
XHCN Việt Nam của dân, do dân và vì dân.
Theo pháp luật hiện hành thì ADPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai là
hoạt động trung tâm và chủ yếu của hoạt động tôn trọng và bảo đảm quyền khiếu
nại của công dân. ADPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai là một nội dung cụ thể,
đặc biệt và quan trọng của hình thức ADPL nói chung. Người giải quyết KNHC
về đất đai có trách nhiệm kiểm tra, xác minh để làm rõ sự thật khách quan của vụ
việc, xem xét, đề xuất người có thẩm quyền ban hành quyết định xử lý khiếu nại,
xác định tính có căn cứ hay không có căn cứ, có hợp pháp hay không hợp pháp
đối với QĐHC hoặc HVHC về đất đai có liên quan đến quyền lợi của người
62
khiếu nại. Từ đó quyết định giữ nguyên, sửa đổi, bổ sung hoặc hủy bỏ một phần
hay toàn bộ QĐHC, chấm dứt HVHC bị khiếu nại; giải quyết các vấn đề cụ thể
trong nội dung khiếu nại và bồi thường thiệt hại cho người bị khiếu nại (nếu có).
Để việc ADPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai liên quan đến những nội dung
nói trên được kịp thời, đúng đắn, đáp ứng nguyện vọng của người khiếu nại,
Luật Khiếu nại cũng quy định rõ ràng, cụ thể thời hạn thẩm quyền cho các
CQNN để ADPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai. Đây cũng là những cơ sở
pháp lý quan trọng để các CQNN, CB,CC áp dụng có hiệu quả pháp luật về
KNHC trong lĩnh vực đất đai.
Như vậy, mặc dù tính chất, phạm vi, mức độ thực hiện có khác nhau, song,
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất bao hàm đầy đủ các hình thức: tuân thủ pháp
luật, chấp hành pháp luật, sử dụng pháp luật và ADPL. THPL về KNHC trong
lĩnh vực đất đai, dù được tiến hành bằng hình thức nào cũng phải đảm bảo yêu
cầu, tuân thủ nghiêm chỉnh Hiến pháp, pháp luật và giữ vững đường lối của Đảng,
tăng cường khối đoàn kết cộng đồng, bảo đảm quyền dân chủ và hiện thực hóa
quyền khiếu nại của công dân trên thực tế.
2.3.2. Điều kiện bảo đảm thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính
trong lĩnh vực đất đai
2.3.2.1. Điều kiện bảo đảm về chính trị
Hoạt động THPL trong đó có hoạt động giải quyết KNHC trong lĩnh vực
đất đai muốn đạt được hiệu quả thì phải trên cơ sở những điều kiện bảo đảm về
chính trị nhất định. Đảm bảo chính trị cho việc THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai là sự bảo đảm về định hướng chính trị của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với
pháp luật và THPL về KNHC. Định hướng chính trị của Đảng đối với việc củng
cố, mở rộng và phát huy quyền dân chủ XHCN ở nước ta nói chung và pháp luật
về KNHC trong lĩnh vực đất đai nói riêng thể hiện trước hết ở mức độ quan tâm
và nhận thức của các cơ quan lãnh đạo của Đảng về vị trí, vai trò, tầm quan trọng
của việc THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, các quan điểm của Đảng về
những vấn đề đó phải được thể hiện nhất quán trong các văn kiện của Đảng trong
63
từng thời kỳ phát triển của đất nước. Bên cạnh đó còn là hoạt động lãnh đạo, chỉ
đạo, phối kết hợp sát sao của các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương, các tổ
chức đoàn thể nhân dân trong quá trình xây dựng và tổ chức THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai; sự gương mẫu, đi đầu trong thực hiện nghiêm minh pháp
luật về KNHC về đất đai của các cán bộ, đảng viên và tổ chức đảng các cấp.
Thực tiễn trong những năm qua cho thấy, ở nơi nào tổ chức cơ sở đảng
quán triệt đầy đủ, sâu sắc, xác định đúng vai trò lãnh đạo toàn diện, chỉ đạo trực
tiếp và thực hiện nghiêm túc pháp luật trong đó có THPL về KNHC trong lĩnh vực
đất đai thì ở đó thu được những kết quả thiết thực, việc áp dụng thẩm quyền giải
quyết khiếu nại của cơ quan HCNN được kịp thời, những trường hợp khiếu nại,
nhất là khiếu nại đông người liên quan tới lĩnh vực đất đai được giảm thiểu rõ rệt.
Ở nơi nào cấp ủy đảng chưa làm tốt vai trò lãnh đạo trực tiếp công tác THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai thì ở đó kết quả giải quyết khiếu nại về đất đai của
các cơ quan HCNN chất lượng thấp, tình trạng khiếu nại vượt cấp, kéo dài, gây
hoang mang và mất niềm tin cho nhân dân. Đặc biệt ở những cơ sở yếu kém, tình
hình phức tạp, cán bộ trong tổ chức có vấn đề thì ở đó kết quả THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai kém hiệu quả.
Đảm bảo về chính trị là hết sức cần thiết đối với việc thực hiện có hiệu
quả pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai dưới sự lãnh đạo toàn diện, tuyệt
đối của Đảng, đặc biệt là ở địa bàn các tỉnh miền núi. Đây cũng là tiền đề cần
thiết để các chủ thể nhận thức, hiểu biết đầy đủ về vai trò, tầm quan trọng của
việc THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, chủ động triển khai công tác này
trong đời sống xã hội, nhằm tiếp tục giữa vững ổn định chính trị, góp phần tạo
đồng thuận trong xã hội.
2.3.2.2. Điều kiện bảo đảm về kinh tế
Cùng với bảo đảm về chính trị, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai cần
được bảo đảm về kinh tế. Đó là các điều kiện cần thiết về cơ sở vật chất, kinh phí
và hạ tầng kỹ thuật cho các hoạt động triển khai pháp luật về KNHC trong lĩnh
vực đất đai trong thực tiễn cuộc sống.
64
Bảo đảm về kinh tế là điều kiện quan trọng đối với giải quyết khiếu nại
trong lĩnh vực đất đai, bởi một nền kinh tế phát triển bền vững, ổn định là điều
kiện quan trọng bậc nhất cho hiệu quả hoạt động pháp luật, trong đó có hoạt động
giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai và ngược lại; đường lối đổi mới của
đảng đã thúc đẩy sự phát triển kinh tế và tạo điều kiện cho cá nhân sống trong xã
hội phát triển. Đây là điều kiện bảo đảm về kinh tế và là cơ sở tạo điều kiện thuận
lợi cho pháp luật khiếu nại nói chung, pháp luật KNHC về đất đai nói riêng được
hoàn thiện. Theo đó, công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai sẽ được
tăng cường về cơ sở vật chất và pháp lý vững chắc để đạt hiệu quả cao, bảo đảm
lợi ích của nhà nước trong quản lý đất đai, quyền và lợi ích hợp pháp của người sử
dụng đất, thúc đẩy sự phát triển kinh tế và tiến bộ xã hội. Hơn thế nữa, giải quyết
khiếu nại trong lĩnh vực đất đai là một công tác đòi hỏi sự huy động tổng hợp
nhiều nguồn lực, nếu không có sự bảo đảm về kinh tế thì các điều kiện bảo đảm
cho việc giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai sẽ trở nên vô nghĩa. Bởi lẽ, các
chủ thể khi tiến hành các biện pháp giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai cần
phải được đầu tư thỏa đáng về kinh tế cho các hoạt động của mình. Do đó, nếu
không có cơ sở kinh tế thì các chủ thể tiến hành giải quyết KNHC trong lĩnh vực
đất đai sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong giải quyết.
2.3.2.3. Điều kiện bảo đảm về văn hoá - xã hội
Thực hiện tốt các quy định của pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai
sẽ góp phần làm cho cuộc sống của dân cư ở thôn, buôn, tổ dân phố ổn định, đoàn
kết. Môi trường xã hội, văn hoá lành mạnh thì mới đảm bảo được an sinh, an ninh
cho cuộc sống của người dân. Trong một xã hội đáp ứng được các yêu cầu về giáo
dục đào tạo, văn hoá, thông tin, thể dục, thể thao, y tế, chăm sóc sức khoẻ, công
tác dân số, lao động, việc làm, xoá đói giảm nghèo… sẽ phản ánh trình độ phát
triển của xã. Một xã hội giàu có sẽ có tác động thuận lợi đến quá trình dân chủ hoá
đời sống xã hội trên tất cả các lĩnh vực, trong đó có việc người dân lựa chọn và sử
dụng đúng đắn các quyền đúng tự do dân chủ của mình để thực hiện.
65
Truyền thống văn hóa dân tộc, phong tục tập quán vùng miền, dư luận xã
hội, trình độ dân trí, văn hóa... Trong quá trình giải quyết các KNHC trong lĩnh
vực đất đai cần phải xem xét sự việc trên nhiều bình diện khác nhau, đảm bảo tính
toàn diện, có lý, có tình. Đây là trách nhiệm của CQNN trong giải quyết các khiếu
nại của công dân, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của họ, là yêu
cầu, đòi hỏi của người dân khi quyền và lợi ích của họ bị xâm hại bởi các QĐHC,
HVHC của cơ quan, người có thẩm quyền trong CQNN.
Trên thực tế đã chứng minh rằng, sự phân cực do bất bình đẳng xã hội làm
nảy sinh những mâu thuẫn hoặc xung đột về đất đai, mà nhiều khi không thể sử
dụng thiết chế và phương pháp dân chủ để giải quyết các xung đột đó. Do vậy, các
hình thức và phương tiện để tuyên truyền THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai
có nhiều hình thức lôi cuốn sự chú ý tham gia của người dân sẽ góp phần nâng cao
trình độ dân trí cho người dân có chính kiến lựa chọn quyết định những vấn đề sản
xuất, kinh tế…
Bên cạnh đó, trình độ học vấn, trình độ hiểu biết các vấn đề CT-XH của
nhân dân cũng là một trong những những điều kiện bảo đảm cho quá trình THPL
về KNHC trong lĩnh vực đất đai. Bởi vì, thực hiện quyền khiếu nại của công dân
là biểu hiện của trình độ văn hoá chính trị, có quan hệ mật thiết với trình độ dân
trí, văn hoá nói chung. Chỉ khi người dân tự giác nhận thức được quyền hạn và
nghĩa vụ của mình, tự giác tham gia vào công việc nhà nước, công việc xã hội,
hoạt động với tư cách là công dân có tri thức văn hoá mới thực sự có điều kiện nói
chung, pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai nói riêng. Trong xã hội, những
bộ phận công dân có trình độ dân trí thấp thường đứng ngoài chính trị và dễ trở
thành đối tượng cho các mánh khoé, thủ đoạn của những lực lượng chính trị cơ
hội. Điều này đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Trình độ văn hoá của nhân
dân ta nâng cao sẽ giúp chúng ta đẩy mạnh công cuộc khôi phục kinh tế, phát triển
dân chủ. Nâng cao trình độ văn hoá của nhân dân cũng là một việc cần thiết để
xây dựng nước ta thành một nước hoà bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu
mạnh” [47].
66
Pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai dù có được hoàn thiện đến đâu,
nhưng chỉ thực sự đi vào cuộc sống khi mỗi người dân có đủ nhận thức và năng
lực thực hiện được đầy đủ quyền cũng như trách nhiệm của mình đối với Nhà
nước, điều này phụ thuộc rất nhiều vào trình độ dân trí, ý thức cộng đồng, lối sống
theo pháp luật của các chủ thể.
2.3.2.4. Điều kiện bảo đảm về pháp luật
Một trong những điều kiện quan trọng, bảo đảm việc THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai là các điều kiện về pháp luật, bởi THPL về KNHC trong
lĩnh vực đất đai là hoạt động có mục đích của các chủ thể pháp luật nhằm đưa các
nguyên tắc, quy định của pháp luật về lĩnh vực này đi vào đời sống xã hội. Để đưa
pháp luật vào cuộc sống, phát huy hiệu quả điều chỉnh các QHXH phát sinh trong
quá trình xây dựng và triển khai THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, cần phải
đảm bảo tốt các điều kiện sau:
Thứ nhất, hoàn thiện hệ thống các văn bản QPPL về KNHC và giải quyết
KNHC trong lĩnh vực đất đai trên cơ sở Hiến pháp và pháp luật
Hệ thống các văn bản QPPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai (Luật Đất đai,
Luật Khiếu nại, Luật Tiếp công dân..., các văn bản dưới luật) bảo đảm pháp lý
quan trọng cho việc giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai, là một trong những
cơ sở đảm bảo cho việc thực hiện và ADPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai đạt
kết quả cao trong thực tiễn, đồng thời cho phép dự báo được khả năng hiện thực
hóa các quy định pháp luật về khiếu nại trong đời sống xã hội. Do vậy, hệ thống
các văn bản QPPL về khiếu nại và giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai phải có
chất lượng và ngày càng hoàn thiện. Nếu hệ thống các văn bản QPPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai chất lượng không cao, tính khả thi kém thì việc THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai chắc chắn sẽ gặp rất nhiều khó khăn, thậm chí có
những quy định không thể thực hiện được trên thực tế. Khi đánh giá về mức độ
hoàn thiện và chất lượng của pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai phải dựa
vào các tiêu chí cơ bản, đó là: tính toàn diện, đồng bộ, tính thống nhất, tính phù
hợp và trình độ kỹ thuật pháp lý.
67
Thứ hai, quy trình, thủ tục khiếu nại và giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất
đai phải được pháp luật quy định cụ thể, chặt chẽ, chính xác, phù hợp với thực
tiễn quản lý và sử dụng đất đai
Đảm bảo tính thống nhất giữa các văn bản pháp luật quy định cơ chế giải
quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của
công dân. ADPL giải quyết các vụ việc khiếu nại trong lĩnh vực đất đai thực chất
là một hình thức THPL, theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định. Do đó, các cơ
quan, người có thẩm quyền ADPL vào giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai
cần phải đảm bảo tuân thủ, chấp hành một cách triệt để quy định của pháp luật
trong suốt quá trình giải quyết vụ việc.
Đối với các tỉnh miền núi, do có nhiều khác biệt so với vùng đồng bằng và
đô thị về nhiều mặt, nên cần phải có những quy định mang tính đặc thù để áp dụng
cho phù hợp với cơ chế thực hiện của pháp luật hiện hành, (chẳng hạn trong giải
quyết các bức xúc, khiếu nại của người bị thiệt hại khi nhà nước thu hồi đất trong
phạm vi một dự án đối với vùng đồng bào DTTS phải có hướng dẫn thực hiện cơ
chế độc lập có nội dung áp dụng cho cộng đồng dân tộc ít người).
Thứ ba, ý thức pháp luật của các cơ quan HCNN, người có thẩm quyền
được coi là điều kiện bảo đảm cho việc ADPL vào giải quyết các KNHC trong
lĩnh vực đất đai
Để áp dụng đúng đắn các văn bản pháp luật vào giải quyết các khiếu nại
của chủ thể sử dụng đất, các chủ thể quản lý có thẩm quyền giải quyết khiếu nại
trong lĩnh vực đất đai trước hết phải có hiểu biết chính xác nội dung, yêu cầu của
QPPL và có khả năng phân tích tình tiết thực tế của từng trường hợp cụ thể, nắm
bắt được bản chất của sự việc để khi cần áp dụng một loại QPPL nào thì phải đánh
giá đúng đắn diễn biến của sự việc được đề cập tới. Điều đó đòi hỏi chủ thể ADPL
phải có ý thức pháp luật.
Bên cạnh đó, ý thức pháp luật của CB,CC bảo đảm giải quyết khiếu nại
trong lĩnh vực đất đai đúng pháp luật, có tác động một cách trực tiếp đến công
dân, hình thành niềm tin của công dân đối với pháp luật. Những VPPL của
68
CB,CC, sự thiếu ý thức và trách nhiệm của đội ngũ này trong giải quyết khiếu nại
về đất đai sẽ tác động tiêu cực tới ý thức pháp luật của người dân, làm mất niềm
tin của nhân dân đối với pháp luật, với CQNN. Do vậy, việc rèn luyện và nâng cao
ý thức pháp luật XHCN đối với những CB,CC hành chính làm công tác giải quyết
khiếu nại trong lĩnh vực đất đai là cần thiết và quan trọng.
Thứ tư, bảo đảm tổ chức thực hiện pháp luật đất đai, pháp luật về khiếu nại
Trong thực tế cần xã hội hóa công tác tổ chức thực hiện bằng các dịch vụ
tư vấn pháp lý, hệ thống hỗ trợ pháp luật và qua các hoạt động bảo vệ pháp luật
đối với quyền khiếu nại của công dân trong lĩnh vực đất đai như: thanh tra, kiểm
tra, giám sát và xử lý các VPPL trong khiếu nại và giải quyết KNHC trong lĩnh
vực đất đai. Thông qua đó, các chủ thể QLNN có thể phòng ngừa, ngăn chặn,
phát hiện và xử lý kịp thời các VPPL, các yếu kém trong tổ chức và hoạt động
của bộ máy nhà nước và đội ngũ CB,CC khi thi hành nhiệm vụ, quyền hạn của
mình. Đồng thời, hoạt động giám sát của cơ quan quyền lực nhà nước đối với
công tác giải quyết các KNHC trong lĩnh vực đất đai cũng cần được chú trọng
như: hoạt động giám sát của Quốc hội, đại biểu quốc hội, HĐND các cấp và đại
biểu HĐND.
2.4. THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TRONG
LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI Ở CÁC TỈNH TÂY BẮC VÀ GIÁ TRỊ THAM KHẢO CHO
CÁC TỈNH TÂY NGUYÊN, VIỆT NAM
2.4.1. Thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất
đai ở các tỉnh Tây Bắc
Các tỉnh miền núi phía Tây Bắc bao gồm: Lai châu, Sơn La, Điện Biên,
Lào Cai, Hoà Bình, Yên Bái. Đây là vùng có nhiều điểm tương đồng với các tỉnh
vùng Tây Nguyên, Việt Nam về nhiều yếu tố. Do vậy, việc tham khảo kinh
nghiệm THPL và KNHC trong lĩnh vực đất đai của các tỉnh này đối với Tây
Nguyên là hết sức bổ ích và cần thiết. Qua kết quả nghiên cứu thu được từ các
công trình luận án, luận văn, các bài viết, báo cáo của địa phương trên các trang
thông tin điện tử của các tỉnh Tây Bắc, cho thấy:
69
Ở các tỉnh Tây Bắc những năm gần đây, THPL về KNHC trong lĩnh vực
đất đai trên địa bàn về các vụ việc KNHC đất đai có phần giảm về mặt số lượng
nhưng về tính chất và mức độ vẫn còn gay gắt, phức tạp. Các vụ khiếu nại xảy ra
trong thực tế của các địa phương ở các tỉnh Tây Bắc nước ta thường gặp là các
khiếu nại các QĐHC, HVHC liên quan đến vấn đề quy hoạch, đền bù, giải toả khi
Nhà nước thu hồi đất phục vụ cho các công trình công cộng, lợi ích quốc gia, an
ninh quốc phòng, v.v.. Tình trạng khiếu nại đông người, vượt cấp vẫn còn xảy ra.
Tuy vậy, nhờ chủ động phối hợp chặt chẽ của ngành chức năng và cơ quan hữu
trách, hầu hết đơn thư KNHC về đất đai đều được giải quyết đảm bảo khách quan,
chính xác, đúng pháp luật với tỷ lệ đạt trên 85%, cụ thể:
Tỉnh Hòa Bình, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn từ
2010 đến nay cho thấy, song song việc triển khai, quán triệt thực hiện Luật khiếu
nại, các cơ quan ban ngành của tỉnh đã tổ chức làm tốt công tác tiếp công dân giải
quyết đơn thư KNHC về đất đai. Chỉ tính riêng trong năm 2016, Ban Tiếp công
dân các huyện, thành phố và cơ quan HCNN cấp tỉnh tiếp nhận, phân loại và xử lý
2616 đơn các loại. Chủ tịch UBND tỉnh đã ban hành 74 quyết định giải quyết
KNHC của công dân chủ yếu về lĩnh vực đất đai, giải phóng mặt bằng. Tỉnh đã tổ
chức Hội nghị giải quyết vụ việc tụ tập đông người cản trở sản xuất của doanh
nghiệp Trung Dũng tại xã Lạc Thịnh, huyện Yên Thủy; vụ việc KNHC đông
người tại thôn Gò Mu, xã Thanh Lương, huyện Lương Sơn [70]. Kinh nghiệm của
tỉnh Hòa Bình trong THPL về KNHC lĩnh vực đất đai là: cần tăng cường thực
hiện tốt việc công khai, minh bạch, dân chủ, công bằng trong triển khai thực hiện
các cơ chế, chính sách, pháp luật, nhất là về đất đai, kịp thời chấn chỉnh, nâng cao
hiệu lực, hiệu quả QLNN trên các lĩnh vực thì hạn chế phát sinh khiếu nại.
Tỉnh Yên Bái, năm 2014 đã có 10/86 vụ khiếu nại được cán bộ thanh tra
giải quyết thông qua giải thích, thuyết phục công dân rút đơn, 72 vụ giải quyết
đúng thời hạn, góp phần kiến nghị thu hồi cho Nhà nước 154,530 triệu đồng và
1.864m2 đất, đồng thời cũng kiến nghị trả cho tổ chức, công dân 29.531m2 đất.
Điểm nổi bật trong THPL về giải quyết đơn thư KNHC trong lĩnh vực đất đai
trên địa bàn tỉnh Yên Bái là các cấp, các ngành trong tỉnh thường xuyên coi
70
trọng và tuân thủ, chấp hành thực hiện nghiêm những quy định của pháp luật về
khiếu nại. Việc ADPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai của các cơ quan HCNN
để giải quyết vụ việc cho thấy chất lượng được nâng lên; quá trình giải quyết
được xem xét thận trọng, khách quan, có lý, có tình; quyết định, kết luận được
ban hành đúng pháp luật [33].
Tỉnh Điện Biên, từ 2010 đến nay đã nhận đơn khiếu nại và xem xét giải
quyết được 2.265 vụ việc thuộc thẩm quyền, trong đó cấp xã giải quyết 509 đơn;
cấp huyện 1.077 đơn; cấp tỉnh 529 đơn và 150 đơn tiếp khiếu quyết định của tỉnh.
Điểm tích cực đáng lưu ý là từ cuối năm 2010 đến nay hầu như không còn những
thiếu sót làm phát sinh khiếu nại do chính sách đền bù, giải tỏa mặt bằng. Nguyên
nhân của việc khiếu nại đòi đất đai là do sự hiểu biết của người dân về Luật Đất
đai còn hạn chế; bên cạnh đó công tác QLNN về đất đai những năm trước đây còn
hạn chế, chưa chặt chẽ nên đã để một số đối tượng lợi dụng quyền khiếu nại. Do
vậy, đối với cán bộ thực hiện nhiệm vụ giải quyết KNHC về đất đai, cần kiên trì
vận động, thuyết phục, đối thoại, phân tích cho người dân hiểu về chính sách pháp
luật đất đai [111]
Tỉnh Lào Cai, xác định công tác tiếp và giải quyết đơn thư khiếu nại, tố
cáo của công dân có ý nghĩa quan trọng, thời gian qua, Tỉnh ủy Lào Cai đã chỉ đạo
các cơ quan chức năng tổ chức triển khai sâu rộng các văn bản chỉ đạo của Trung
ương đến cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân, trong đó có Luật Khiếu nại
2011, Luật Tiếp công dân, Luật Đất đai và các văn bản QPPL có liên quan. Từ
năm 2012 đến năm 2016, toàn tỉnh đã tiếp đón, giải thích, hướng dẫn cho gần
14.150 lượt công dân đến KNHC, phản ánh, kiến nghị và đề nghị; tiếp nhận và xử
lý 10.128 đơn thư, trong đó, có 2.904 đơn KNHC, còn lại 7.224 đơn kiến nghị, đề
nghị, phản ánh, đơn nặc danh. Trong số 798/840 vụ KNHC thuộc thẩm quyền các
cấp đã giải quyết xong, chỉ có 19 vụ khiếu nại đúng, 140 vụ khiếu nại có đúng, có
sai, còn lại phần lớn là khiếu nại sai (639 vụ). Thông qua công tác giải quyết
KNHC đã kiến nghị thu hồi cho nhà nước 632 triệu đồng, 327m2 đất; trả lại cho
công dân 448 triệu đồng và hơn 900m2 đất; qua giải quyết khiếu nại đã kiến nghị
thu hồi về cho nhà nước hơn 500 triệu đồng, trả lại cho công dân 375 triệu đồng
71
và 100m2 đất... Việc tiếp công dân, giải quyết KNHC qua bảo đảm đúng quy định
pháp luật, các đơn thư được xem xét thấu tình đạt lý, nhiều vụ việc xảy ra được
giải quyết ngay từ cơ sở; đã hạn chế được việc xảy ra những điểm “nóng” về
khiếu kiện phức tạp, đơn thư vượt cấp giảm, góp phần bảo đảm an ninh chính trị,
trật tự an toàn xã hội ở địa phương [97].
Tỉnh Lai Châu, năm 2015 so với năm 2014, tình hình KNHC trên địa bàn
tỉnh Lai Châu giảm cả về số lượt tiếp công dân, số lượng đơn thư và các đoàn
khiếu kiện đông người. Kinh nghiệm của tỉnh Lai Châu trong THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai là: nâng cao trách nhiệm lãnh đạo, chỉ đạo của người đứng
đầu các cơ quan, đơn vị, địa phương đối với công tác tiếp công dân, giải quyết
khiếu nại. Lồng ghép công tác tiếp công dân với việc tuyên truyền, phổ biến chủ
trương của đảng, chính sách, pháp luật của nhà nước đặc biệt là chủ trương,
chính sách, pháp luật liên quan đến bồi thường, hỗ trợ di dân, tái định cư. Tập
trung giải quyết kịp thời các kiến nghị chính đáng của nhân dân, những vụ việc
khiếu nại phát sinh ngay từ cơ sở không để dẫn đến khiếu kiện đông người, phức
tạp, vượt cấp [49].
Tỉnh Sơn La, trong năm 2016, các cơ quan HCNN tiếp 2.120 lượt/ 3.314
người đến khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh 1.778 việc; trong đó: tiếp thường
xuyên 1.735 lượt/ 2.486 người đến khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh với
1.458 vụ việc; tiếp định kỳ và đột xuất của lãnh đạo 385 lượt/ 828 người đến khiếu
nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh với 320 vụ việc. Công dân KNHC chủ yếu liên
quan đến lĩnh vực đất đai, di dân tái định cư các công trình thủy điện, đền bù giải
phóng mặt bằng khi nhà nước thu hồi đất, thực hiện các chế độ chính sách, liên
quan đến lĩnh vực tư pháp. Qua công tác tiếp công dân đã xem xét giải quyết,
hướng dẫn, giải thích cho công dân hiểu về các chế độ, chính sách có liên quan,
đồng thời giúp công dân thực hiện đúng quyền khiếu nại, tố cáo theo quy định
[94]. Kinh nghiệm của Sơn La trong THPL về KNHC lĩnh vực đất đai là: Đẩy
mạnh công tác tuyên truyền vận động quần chúng nhân dân, thực hiện tốt quy chế
dân chủ ở cơ sở. Kiên quyết xử lý cán bộ sai phạm, không để các thế lực thù địch
và kẻ xấu kích động, lôi kéo đông người lên CQNN cấp trên khiếu kiện.
72
2.4.2. Giá trị tham khảo từ thực hiện pháp luật về khiếu nại hành
chính trong lĩnh vực đất đai ở các tỉnh Tây Bắc cho các tỉnh Tây Nguyên,
Việt Nam
Một là, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai ở các tỉnh Tây Bắc luôn làm
tốt công tác tiếp dân, mở rộng việc đối thoại với công dân khi giải quyết KNHC
trong lĩnh vực đất đai, điển hình như tỉnh Lai Châu, Sơn La, Lào Cai. Đối với
những trường hợp đã giải quyết thoả đáng, đúng chính sách, đúng pháp luật, thì
các cơ quan chức năng, có thẩm quyền phối hợp với các cơ quan, đoàn thể và
nhân dân địa phương giải thích, động viên, thuyết phục họ thực hiện và chấm dứt
khiếu nại. Đối với những người có vai trò chủ chốt trong các đoàn khiếu nại đông
người nếu cố tình lợi dụng khiếu nại để kích động, lôi kéo khiếu nại trái pháp luật
thì kiên quyết xử lý theo quy định. Đây là kinh nghiệm quý báu để chính quyền
các tỉnh Tây Nguyên có thể vận dụng trong công tác tiếp dân, giải quyết KNHC về
đất đai, nhất là những nơi có khiếu nại kéo dài, vượt cấp.
Hai là, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai ở các tỉnh Tây Bắc luôn nêu
cao tính chủ động ADPL để giải quyết KNHC cho công dân. Vì vậy, đã giải quyết
dứt điểm được nhiều vụ việc, trong đó có một số vụ việc phức tạp, điều quan trọng
hơn là thống nhất được các quan điểm giải quyết thấu tình đạt lý, nếu còn sai sót
thì áp dụng chính sách xã hội đúng chủ trương chính sách. Thường xuyên kiểm
tra, giám sát để nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại đối với
thủ trưởng các cấp, các ngành trong việc chấp hành pháp luật về khiếu nại. Đẩy
mạnh tuyên truyền chính sách pháp luật về đất đai, khiếu nại đến các tầng lớp
nhân dân, trong đó đặc biệt là người dân ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào
DTTS, đây là kinh nghiệm cần thiết để các tỉnh Tây Nguyên có thể vận dụng.
Ba là, các địa phương ở Tây Bắc trong THPL về KNHC về đất đai đã đề ra
nhiều biện pháp triển khai thực hiện như: công khai, nhất quán các quy hoạch,
tránh mâu thuẫn giữa các quy hoạch tổng thể, quy hoạch xây dựng, quy hoạch sử
dụng... Các tỉnh đưa ra chính sách ưu đãi hơn đối với những hộ dân bị thu hồi đất
để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng,
vận dụng linh hoạt các chính sách về giá, hỗ trợ tái định cư, hỗ trợ tạo công ăn
73
việc làm để các hộ dân an tâm ổn định đời sống. Khuyến khích nhà đầu tư đào tạo
nghề, thu hút lao động, ưu tiên cho những người lao động bị thu hồi đất. Đối với
các dự án phát triển kinh tế, nên có tổ chức tư vấn cho người dân trong đàm phán
với các nhà đầu tư, về giá trị tài sản giao dịch, nên khuyến khích các nhà đầu tư
thoả thuận cho người dân góp vốn cổ phần đối với tài sản, đất đai để người dân
được trực tiếp tham gia vào dự án.
Bốn là, việc giải quyết KNHC luôn đảm bảo trình tự, thủ tục, thẩm quyền
theo quy định của pháp luật về khiếu nại. Khi có KNHC về đất đai vượt cấp, Chủ
tịch UBND địa phương các tỉnh Tây Bắc như Yên Bái, Lai Châu đã trực tiếp chỉ
đạo, bố trí người có trách nhiệm để trực tiếp đối thoại với công dân, trong các
trường hợp cần thiết đã phối hợp với cơ quan có thẩm quyền sở tại có biện pháp
hành chính để buộc công dân phải chấp hành và trở về địa phương. Việc giải
quyết KNHC luôn đảm bảo trình tự, thủ tục, thẩm quyền theo quy định của pháp
luật về khiếu nại.
Năm là, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai ở các tỉnh Tây Bắc đã
thường xuyên tổ chức thực hiện tốt công tác dân vận trong giải quyết các tranh chấp
đất đai. Đó là bí quyết "hai cộng" là: "Quyền lợi chính đáng của người dân + phong
tục tập quán = thành công". Nhờ làm tốt công tác nắm tình hình, biết tranh thủ các
già làng, trưởng bản, người có uy tín; vận dụng mềm dẻo giữa các yếu tố luật pháp
và luật tục, phù hợp với đặc điểm tâm lý của bà con người DTTS. Đây là một kinh
nghiệm quý trong giải quyết, xử lý các vụ tranh chấp đất đai ở các bản làng vùng
cao đã được chính quyền các tỉnh Lào Cai, Điện Biên, Yên Bái, Hòa Bình vận dụng
mang lại kết quả tốt. Đây cũng là kinh nghiệm giá trị để các tỉnh Tây Nguyên tham
khảo áp dụng trong quá trình triển khai các biện pháp bảo đảm THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam hiện nay.
Kết luận chương 2
Trên cơ sở Lý luận về nhà nước và pháp luật nói chung và THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai nói riêng; kết hợp với những kiến thức trong lĩnh vực THPL
về KNHC trong lĩnh vực đất đai, chương 2 của luận án đã tập trung luận giải một số
vấn đề lý luận cơ bản THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai. Cụ thể:
74
- Phân tích và đưa ra được các khái niệm liên quan đến đề tài nghiên cứu
như: Pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai, đặc biệt là khái niệm THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai. Luận án đã chỉ ra đặc điểm của THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai; phân tích được sự khác biệt của các hình thức THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai như tuân thủ, chấp hành, sử dụng và ADPL, từ đó đã
khẳng định vai trò của pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai góp phần đảm
bảo các quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong KNHC về đất đai.
- Luận án chỉ ra và phân tích các điều kiện bảo đảm THPL về KNHC trong
lĩnh vực đất đai như: điều kiện bảo đảm về chính trị; điều kiện bảo đảm về kinh tế,
về VH-XH và điều kiện bảo đảm về pháp luật. Nghiên cứu tham khảo THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai của một số tỉnh Tây Bắc có thể vận dụng cho các
tỉnh miền núi Tây Nguyên, Việt Nam.
Những vấn đề nêu trên thực sự là cơ sở lý luận để nghiên cứu, đánh giá
thực trạng, đề xuất các quan điểm và giải pháp nhằm bảo đảm THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam hiện nay.
75
Chương 3
CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG VÀ THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT
VỀ KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI
TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH TÂY NGUYÊN, VIỆT NAM
3.1. CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ KHIẾU
NẠI HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH
TÂY NGUYÊN
3.1.1. Yếu tố về địa lý và điều kiện tự nhiên
Tây Nguyên nằm ở phía Tây Nam Việt Nam, là trung tâm của miền núi Nam
Đông Dương, gồm 5 đơn vị hành chính cấp tỉnh: Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk
Nông và Lâm Đồng, là một trong những vùng có tiềm năng lớn về tài nguyên thiên
nhiên của Việt Nam, đó là đất đai, rừng, nước và khoáng sản, có diện tích tự nhiên
là 54.641 km2, chiếm 16,8% diện tích cả nước (xem biểu đồ 3.1).
Biểu đồ 3.1: Diện tích đất đai 5 tỉnh Tây Nguyên
Nguồn: Tổng cục thống kê [100, tr.16]
Đây là vùng đất giàu tiềm năng về tài nguyên thiên nhiên để phát triển KT-
XH, có diện tích đất đỏ bazan màu mỡ, rất thuận lợi cho việc phát triển một nền
nông nghiệp vùng nhiệt đới, có quỹ rừng tự nhiên rộng lớn, nhiều khoáng sản kim
loại có giá trị như: than bùn, than nâu, bô xít, sắt, wonfram, antimon, chì, kẽm...
Với đặc điểm thổ nhưỡng đất đỏ bazan gần 2 triệu hécta (chiếm 74,25% tổng số
76
đất bazan của cả nước), ở độ cao khoảng 500m đến 600m so với mặt biển, Tây
Nguyên rất phù hợp với những cây công nghiệp như cà phê, ca cao, hồ tiêu, dâu
tằm, điều và cây cao su. Tuy nhiên, vị trí nằm ở cả Đông và Tây Trường Sơn nên
đất đai, địa hình, khí hậu đa dạng và khắc nghiệt. Có nhiều dãy núi trùng điệp với
những đỉnh núi cao trên 2.000 mét (đỉnh Ngọc Linh thuộc dãy núi Ngọc Linh tỉnh
Kon Tum cao 2.598 mét, Chư Yang Sin ở tỉnh Đắk Lắk cao 2.445 mét). Tây
Nguyên có một mạng lưới sông suối khá dày, nhiều ghềnh thác. Do điều kiện địa
lý tự nhiên, địa hình rộng, đa dạng đồi núi, cao nguyên và vùng thung lũng xen kẽ
nhau, bị chia cắt mạnh bởi hệ thống sông, suối và nhiều dãy núi cao, nhất là phía
Đông dãy Trường Sơn. Do vậy, nên việc đi lại, giao lưu giữa các vùng, đặc biệt là
ở vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới, vùng đồng bào DTTS rất khó khăn.
Cùng với những ưu đãi mà thiên nhiên đã ban tặng cho vùng đất Tây
Nguyên, trong những năm qua, nạn phá rừng, hủy diệt tài nguyên thiên nhiên và
khai thác lâm sản bừa bãi chưa được ngăn chặn, tại đây có thể dẫn đến nguy cơ
làm nghèo kiệt rừng và thay đổi môi trường sinh thái và là một trong những
nguyên nhân dẫn đến tranh chấp, khiếu nại về đất đai ngày càng gia tăng ở các
tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam.
Những yếu tố về vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên đã làm ảnh hưởng, hạn chế
đến hiệu quả việc THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây
Nguyên. Bởi lẽ, do đất đai hệ thống đường sá thiếu, chất lượng thấp việc đi lại khó
khăn, đặc biệt là vào mùa mưa lũ, nhiều nơi từ huyện về đến xã, thôn, buôn làng,
bị chia cắt, phải đi bộ mất cả ngày mới đến trung tâm xã. Chính những khó khăn
này đã làm hạn chế rất lớn đến công tác tuyên truyền, phổ biến và triển khai THPL
về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn Tây Nguyên. Do đó, nên việc tổ chức
gặp gỡ, hòa giải, đối thoại với các đối tượng KNHC về đất đai, nhất là vùng sâu,
vùng xa, vùng biên giới nhằm tiến hành giải quyết một cách kịp thời, nhanh
chóng, dứt điểm là hết sức khó khăn, điều này đã làm ảnh hưởng, hạn chế không
nhỏ đến THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây
Nguyên,Việt Nam.
77
3.1.2. Yếu tố kinh tế và văn hoá tác động đến thực hiện pháp luật về
khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai ở Tây Nguyên, Việt Nam
Tây Nguyên là một trong sáu vùng kinh tế lớn của cả nước, được sự đầu tư
của Trung ương và nỗ lực của các địa phương trong những năm qua, kinh tế vùng
Tây Nguyên đã có những chuyển biến quan trọng, liên tục duy trì được tốc độ tăng
trưởng, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân không ngừng được cải thiện.
Trong khoảng thời gian 5 năm trở lại đây, tình hình an ninh, trật tự an toàn xã hội
vùng Tây Nguyên cơ bản ổn định, tạo thuận lợi cho phát triển kinh tế. Nhờ vậy,
tăng trưởng GDP hằng năm của Tây Nguyên đạt khá, đời sống nhân dân, nhất là
vùng đồng bào DTTS có nhiều cải thiện. Tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt 7,47%;
thu nhập bình quân đầu người đạt 39,56 triệu đồng, tăng 8,57% so với năm 2015;
tổng huy động vốn đầu tư phát triển xã hội hơn 78.796 tỷ đồng, tăng 7,25%; tổng
thu ngân sách toàn vùng đạt 18.151 tỷ đồng, tăng 25,5%; tổng kim ngạch xuất
khẩu đạt hơn 2 tỷ USD, tăng 14,86%; toàn vùng có 2.886 doanh nghiệp thành lập
mới, tăng 14,22%, với tổng nguồn vốn đăng ký hơn 10 nghìn tỷ đồng [5, tr.8]. Tuy
nhiên, so với cả nước, vùng Tây Nguyên vẫn còn nhiều khó khăn, chậm phát triển,
chưa thu hút được các nguồn lực và đầu tư đáng kể như các vùng khác, hoạt động
kinh tế phát triển còn manh mún chưa xứng với tiềm năng và lợi thế phát triển vốn
có, đời sống nhân dân gặp nhiều khó khăn. Tiềm lực, trình độ phát triển KT-XH
còn ở mức thấp; kết cấu hạ tầng chưa đồng bộ, chất lượng nguồn nhân lực thấp.
Phát triển kinh tế chưa kết hợp tốt với thực hiện công bằng xã hội và củng cố khối
đại đoàn kết toàn dân tộc; chênh lệch giàu nghèo giữa đô thị và nông thôn, giữa
đồng bào Kinh với đồng bào DTTS ngày càng tăng; việc tổ chức lại sản xuất, bảo
đảm không gian sinh sống cho các buôn làng còn nhiều bất cập. Theo tổng hợp
của Ban chỉ đạo Tây Nguyên đến thời điểm hiện nay, kết quả điều tra tiêu chí
chuẩn nghèo đa chiều (giai đoạn 2016-2020) cho thấy toàn vùng Tây Nguyên có
90.599 hộ được xếp vào diện cận nghèo, trong đó Đắk Lắk chiếm tỷ lệ cao nhất
8,28% với 34.884 hộ. Lần lượt được xếp tiếp theo là Gia Lai 7,3%, Kon Tum
6,36%, Đắk Nông 6,16% và Lâm Đồng 5,12%. Cũng theo kết quả điều tra trên, số
hộ nghèo trên địa bàn Tây Nguyên là 225.030 hộ, chiếm tỷ lệ 17,14% số hộ trên
78
toàn vùng. Số hộ nghèo ở Đắk Lắk xếp thứ 2 (sau Kon Tum) với 81.592 hộ, chiếm
tỷ lệ 19, 37%. Tiếp đến là Đắk Nông 19,26%, Gia Lai 19,17%. Riêng tỉnh Lâm
Đồng tỷ lệ hộ nghèo chỉ còn 5,17% [6, tr.13].
Trên thực tế xung đột về lợi ích vẫn còn tồn tại khá gay gắt và sự phân hóa
giàu - nghèo trong xã hội. Suy cho cùng, bản chất của việc khiếu nại - là vấn đề lợi
ích cho nên xung đột về lợi ích và sự phân hóa giàu - nghèo là những nguyên nhân
sâu xa dẫn đến phát sinh khiếu nại và khiếu nại gay gắt phức tạp. Nói cách khác,
xung đột về lợi ích ở đây được hiểu như một sự thiếu công bằng nghiêm trọng khi
phân chia và thụ hưởng các thành quả của quá trình phát triển KT-XH. Xung đột
lợi ích rõ nhất được thể hiện trong việc cấp đất, thu hồi đất để thực hiện các dự án
phát triển đô thị và khu công nghiệp, trong việc thực hiện các chính sách về bình
đẳng giữa các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế, trong việc cổ phần hóa
các doanh nghiệp... Đây là những nguyên nhân tiềm tàng làm phát sinh các khiếu
nại trên thực tại và cả trong tương lai. Với những khó khăn trên đây về điều kiện
kinh tế của Tây Nguyên đã tác động không nhỏ đến chất lượng cuộc sống hằng
ngày của đồng bào các dân tộc và ảnh hưởng trực tiếp đến THPL về KNHC trong
lĩnh vực đất đai.
Tây Nguyên còn là vùng đất có nền văn hoá phong phú giàu bản sắc của
nhiều dân tộc anh em trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam. Văn hoá Tây
Nguyên vừa đa dạng, vừa thống nhất kết hợp hài hoà với nhau tạo nên một bản sắc
độc đáo mang tính bền vững đặc trưng Tây Nguyên. Tuy nhiên, thời gian gần đây,
do sự tác động của đô thị hoá và sự tàn phá, lãng quên của con người, chính sách
đất đai của Nhà nước ta đã không tính đến các đặc điểm về quan hệ sở hữu, tập
tục, lối sống, thói quen và kỹ năng canh tác của đồng bào DTTS tại chỗ nên nhiều
giá trị văn hoá truyền thống của người dân Tây Nguyên với đất đai, với rừng đã bị
mai một, không gian văn hóa sinh tồn của người dân Tây Nguyên bị thu hẹp,
những giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp quy định về quản lý, khai thác đất đai
dần mất đi. Thực tế ở vùng Tây Nguyên cho thấy, một trong những nguyên nhân
sâu xa của hầu hết các mâu thuẫn tộc người, mâu thuẫn dân tộc có nguồn gốc từ
quản lý, sở hữu và sử dụng đất đai. Sự ra đi của những giá trị văn hoá truyền đã
79
góp phần tạo điều kiện cho sự xâm nhập nhanh chóng của đạo Tin lành, Thiên
chúa giáo. Ngoài thủ đoạn dùng lợi ích vật chất mua chuộc, lôi kéo, các lực lượng
phản động đội lốt tôn giáo còn tiến hành xúi giục đồng bào DTTS Tây Nguyên
khiếu nại đòi lại đất đai. Những hủ tục lạc hậu đã tạo ra nhiều khó khăn trong giải
quyết xung đột, tranh chấp đất đai. Đây cũng là rào cản lớn tác động tới THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên.
3.1.3. Di dân tự do và trình độ dân trí tác động đến thực hiện pháp luật
về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai ở Tây Nguyên, Việt Nam
Theo báo cáo của Ban Chỉ đạo Tây Nguyên, dân số các tỉnh Tây Nguyên
năm 1995 là 3.384.800 người, đến năm 2001 tăng lên 4.330.900 người; trong 5
năm tăng 946.100 người (gần 28%); riêng diện di cư tự do (từ năm 1976 đến năm
2000) đến Tây Nguyên là 98.687 hộ, 459.106 khẩu [2, tr.9]. Tổng số dân của Tây
Nguyên tính đến hết năm 2015 là 5.607.900 người (Biểu đồ 3.2.), với mật độ dân
số trung bình là 103 người/km [100]. Đa dạng tộc người là hiện tượng phổ biến ở
vùng Tây Nguyên, đến nay Tây Nguyên có đủ 54 dân tộc anh em cùng chung
sống, đồng bào các DTTS Tây Nguyên sống đan xen cùng dân tộc Kinh tại các
buôn làng của 707 xã, phường, thị trấn, thuộc 57 huyên, thị xã, thành phố [5, tr.7],
đây là kết quả của quá trình tăng dân số tự nhiên và cơ học của các cư dân tại chỗ
và các cư dân mới đến Tây Nguyên.
Biểu đồ 3.2: Dân số các tỉnh Tây Nguyên năm 2015
Nguồn: Tổng cục thống kê [100]
80
Hiện nay, tại 5 tỉnh Tây nguyên đã có mặt đủ cư dân của 63 tỉnh, thành
trên cả nước cùng sinh sống, đồng thời cũng là nơi có tốc độ tăng dân số và biến
động về cơ cấu dân cư nhanh nhất cả nước. Những mâu thuẫn, xung đột liên quan
đến đất đai có xu hướng ngày càng tăng khi sự gia tăng dân số (cả tăng tự nhiên và
cơ học) trở nên khó kiểm soát, thiếu sự minh bạch, rõ ràng và hiệu quả trong quy
hoạch đất đai và xử lý tình huống. Đặc biệt, mâu thuẫn tộc người và dân tộc càng
trở nên phức tạp khi có sự lợi dụng, kích động của các thế lực phản động trong và
ngoài nước. Quá trình thực hiện quy hoạch, phân bố lại dân cư, đưa dân các tỉnh
phía Bắc vào các khu kinh tế mới tại các tỉnh khu vực Tây Nguyên; đặc biệt tình
trạng di cư tự do, đã gây biến động lớn về cư dân và sản xuất, làm trầm trọng thêm
tình trạng thiếu đất ở, đất sản xuất trong vùng DTTS, ở các địa phương có dân di
cư tự do đến. Sự gia tăng về dân số của Tây Nguyên do di cư tự do đã kéo theo
nhiều hệ lụy về an ninh, trật tự an toàn XH, môi trường sinh thái, ảnh hưởng đến
quy hoạch phát triển KT-XH, củng cố QP-AN, đã tác động không nhỏ tới việc
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn toàn vùng trong những năm
qua. Các điểm nóng bùng phát tranh chấp, khiếu nại về đất đai diễn ra năm 2001 ở
các tỉnh Gia Lai, Đắk Lắk, Kon Tum, và tái phát năm 2004 ở các tỉnh Đắk Lắk,
Đắk Nông và Gia Lai có thể coi là hệ quả của tình trạng bất ổn trên.
Trình độ dân trí hạn chế cũng là lực cản không nhỏ đối với quá trình THPL
về KNHC trong lĩnh vực đất đai ở Tây Nguyên. Thực hiện quyền làm chủ trực
tiếp của người dân không thể đảm bảo nếu trình độ dân trí thấp. Hiện nay, ở vùng
sâu, vùng xa, vùng kinh tế mới, vùng DTTS trình độ học vấn của đồng bào Tây
Nguyên còn thấp so với mặt bằng chung, tỷ lệ người không biết chữ còn nhiều;
thiếu thông tin, kiến thức về pháp luật, sản xuất, đời sống VH-XH, chăm sóc sức
khỏe, bảo vệ môi trường... còn hạn chế; tập quán sản xuất và tiêu dùng lạc hậu.
Một số cư dân đã đạt tới trình độ sản xuất tiên tiến, nhưng vẫn còn bộ phận mới
chỉ vừa qua giai đoạn canh tác thô sơ.
Do đó, nếu không tích cực nâng cao trình độ dân trí, không làm cho người
dân tiếp cận với lối sống mới, với văn hóa dân tộc và đại chúng thì không thể làm
thay đổi được đời sống vật chất, văn hóa tinh thần của đồng bào các dân tộc ở Tây
81
Nguyên. Do trình độ văn hóa thấp, lại chịu ảnh hưởng nặng nề bởi những luật tục
(trong đó có những luật tục nhiều quy định không còn phù hợp) làm ảnh hưởng
đến chất lượng, hiệu quả THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai tại những vùng
này gặp không ít khó khăn.
3.1.4. Chính sách quản lý và sử dụng đất đai tác động đến thực hiện
pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai ở Tây Nguyên
Không thể phủ nhận những thành tựu to lớn mà vùng Tây Nguyên đã đạt
được kể từ sau giải phóng. Các chính sách về KT-XH được đảng, nhà nước quan
tâm, đã làm thay đổi diện mạo Tây Nguyên, tạo động lực phát triển đáng kể cho
vùng đất này. Theo Thường trực Ban chỉ đạo Tây Nguyên, trong nhiều năm qua,
các tỉnh Tây Nguyên đã giải quyết đất sản xuất, đất ở cho hàng chục ngàn hộ đồng
bào DTTS nghèo tại chỗ thiếu đất ở, đất sản xuất. Chỉ riêng từ năm 2013 đến nay,
các tỉnh Tây Nguyên đã hỗ trợ đất sản xuất, đất ở trên 6.670 hộ đồng bào DTTS
nghèo thiếu đất sản xuất, đất ở; trong đó, giải quyết đất sản xuất trực tiếp cho
4.479 hộ, hỗ trợ đất ở cho 2.191 hộ [5, tr.7]. Tuy nhiên, những năm qua, trong
quản lý và sử dụng đất đai ở Tây Nguyên còn bộc lộ nhiều yếu kém, bất cập: việc
tổ chức khai thác và bố trí đất chưa hợp lý; việc sử dụng đất đai một số nơi chưa
thực sự hiệu quả, không theo quy hoạch. Theo quy hoạch phát triển cà phê do Bộ
Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xây dựng, đến 2020 diện tích cà phê ở Tây
Nguyên chỉ nên ở mức 447 nghìn ha, chiếm 89,4% so với tổng diện tích cà phê
của cả nước; trong đó Đắk Lắk 170 nghìn ha, Lâm Đồng 135 nghìn ha, Gia Lai 73
nghìn ha, Đắk Nông 69 nghìn ha. Hiện nay, các địa phương trong vùng đều đã
vượt quy hoạch; tổng diện tích cà phê toàn vùng hiện là 539,8 nghìn ha; trong đó
tỉnh Đắk Lắk có 201.340 ha, Lâm Đồng 145.700 ha, Đắk Nông 116.350 ha [91,
tr.55]. Giao đất rừng, đất ở nhiều nơi còn chồng chéo, tình trạng tranh chấp, lấn
chiếm đất đai, sang nhượng đất trái phép, để đất đai hoang hóa còn xảy ra nhiều
nơi; thiếu đất trong một số bộ phận đồng bào DTTS.
Một số vấn đề liên quan tới sử dụng đất đai ở Tây Nguyên hiện đang trở
thành những điểm nóng cần xử lý trong chiến lược phát triển và điều hành của
quốc gia, mặc dù nhà nước đã có những chính sách đặc thù, trong đó có những
82
chính sách định canh, định cư nhằm cải thiện đời sống và nhu cầu về đất đai của
người dân, nhưng tình trạng thiếu đất vẫn chưa được giải quyết triệt để. “Hiện nay,
các tỉnh Tây nguyên vẫn còn 15.846 hộ đồng bào DTTS thiếu đất ở, 32.006 hộ
đồng bào DTTS thiếu đất sản xuất nhưng không có quỹ đất dự phòng để giải
quyết. Đó cũng là nguyên nhân gây ra nạn phá rừng, tranh chấp, gây mất ổn định”
[5, tr.9]. Tình trạng thiếu đất, đặc biệt là đất sản xuất, cùng với những hạn chế
trong quản lý và phân bổ đất đai kèm theo sự lợi dụng, kích động và lôi kéo của
các thế lực thù địch trong và ngoài nước là yếu tố tác động không nhỏ đến những
bất ổn về an toàn xã hội và an ninh khu vực, tác động mạnh mẽ tới THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam thời
gian qua.
3.2. THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ KHIẾU NẠI HÀNH
CHÍNH TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH TÂY NGUYÊN,
VIỆT NAM (TỪ NĂM 2011 ĐẾN NĂM 2016)
Căn cứ vào các quy định pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai, thực
trạng THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên
được thể hiện dưới các hình thức tuân thủ, chấp hành, sử dụng và ADPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai.
3.2.1. Thực trạng tuân thủ pháp luật về khiếu nại hành chính trong
lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên
- Tuân thủ các quy định pháp luật về quyền KNHC trong lĩnh vực đất đai
của các cá nhân, tổ chức có nghĩa vụ sử dụng đất
Kể từ khi Luật Đất đai năm 2003 (nay là Luật Đất đai 2013) và Luật Khiếu
nại, Tố cáo năm 1998 (nay là Luật Khiếu nại 2011) ra đời đến nay, dưới sự lãnh
đạo của đảng bộ, chính quyền và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp trên địa bàn
các tỉnh Tây Nguyên đã đề ra nhiều chủ trương, kế hoạch, biện pháp nhằm triển
khai THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai. Nhờ vậy, đã thu được những kết quả
nhất định, ý thức tuân thủ các quy định về quyền KNHC trong lĩnh vực đất đai của
người sử dụng đất được nâng lên. Các chủ thể sử dụng đất đã tuân thủ thực hiện
nghiêm các quyền KNHC theo quy định của Luật Khiếu nại, Luật Đai đai đối với
83
các QĐHC và HVHC của cơ quan QLHCNN về Quyết định giao đất, cho thuê
đất, thu hồi đất, trưng dụng đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất; quyết
định bồi thường, hỗ trợ, giải phóng mặt bằng, tái định cư; cấp hoặc thu hồi giấy
CNQSDĐ; quyết định gia hạn thời hạn sử dụng đất, đã không để xảy ra các vi
phạm pháp luật về khiếu nại.
Tuy nhiên, một bộ phận nhân dân trong quá trình THPL về KNHC trong
lĩnh vực đất đai đã không tuân thủ nghiêm các quyền KNHC trong lĩnh vực đất đai
theo quy định của pháp luật, không thực hiện đầy đủ trách nhiệm và nghĩa vụ của
người khiếu nại. Cá biệt có những cá nhân lợi dụng dân chủ đến trụ sở CQNN
lăng mạ CB,CC có trách nhiệm giải quyết; có thái độ cư xử thiếu văn hóa, không
tôn trọng đối với người tiếp công dân; không trung thực trong việc cung cấp thông
tin, tài liệu liên quan cho người giải quyết khiếu nại; bôi nhọ, vu khống chế độ đã
gây không ít khó khăn, cản trở cho người thi hành công vụ, cho cơ quan có thẩm
quyền giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn Tây Nguyên. Điển
hình, tại các xã IaR’vê và Ya Lốp của huyện Ea Súp tỉnh Đắk Lắk từ năm 2011 -
2015 diễn ra tranh chấp, khiếu nại về đất đai giữa các hộ dân được giao khoán
vườn cây điều với Đoàn kinh tế quốc phòng 737 thuộc quân khu V, một số phần
tử quá khích đã lợi dụng quyền khiếu nại có gây rối, chống người thi hành công vụ
và phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi vi phạm của mình [104].
Nhiều buôn, làng, tổ dân phố đã phát huy quyền làm chủ thực sự của nhân
dân, kịp thời khơi dậy sức sáng tạo của nhân dân trong phát triển kinh tế, ổn định
CT-XH, an ninh và quốc phòng; tăng cường đoàn kết, cải thiện dân sinh, nâng cao
dân trí, góp phần thực hiện tốt pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai.
Thực tiễn trên địa bàn các tỉnh vùng Tây Nguyên cho thấy, ở nơi nào tổ
chức thực hiện tốt các quy định của pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai, cụ
thể là thực hiện tốt các quyết định của cơ quan HCNN về giải quyết KNHC thì
tình hình an ninh - trật tự, CT-XH ổn định, ít phát sinh đơn thư khiếu nại vượt cấp.
Ngược lại, ở nơi nào các quyết định giải quyết KNHC về đất đai không được thực
hiện nghiêm túc, kịp thời sẽ làm cho tình hình an ninh, trật tự xã hội thiếu ổn định,
KNHC về đất đai dai dẳng kéo dài và vượt cấp, kỷ cương pháp luật bị coi thường,
84
hiệu lực, hiệu quả QLNN giảm sút, ảnh hưởng đến lòng tin của nhân dân vào các
cấp chính quyền. Chính vì vậy có thể khẳng định rằng, để Tây Nguyên ổn định và
tiếp tục phát triển bền vững, làm giảm các KNHC về đất đai thì một trong những
nhiệm vụ chính trị trọng tâm là phải tiếp tục mở rộng và phát huy quyền dân chủ
trực tiếp cho nhân đân, tạo điều kiện sâu rộng để nhân dân tham gia QLNN, giám
sát hoạt động của chính quyền hạn chế tình trạng quan liêu, tham nhũng sai phạm
trong việc quản lý và sử dụng đất đai.
Pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai đã quy định cấm lợi dụng việc
thực hiện KNHC để tuyên truyền chống Nhà nước, xâm phạm lợi ích của nhà
nước; xuyên tạc, vu khống, đe dọa, xúc phạm uy tín, danh dự của cơ quan, tổ
chức, người có trách nhiệm giải quyết khiếu nại, người thi hành nhiệm vụ, công
vụ khác. Nhưng thực tiễn các tỉnh Tây Nguyên từ năm 2000 đến nay, tình trạng
lợi dụng "dân chủ, nhân quyền", các thế lực thù địch trong nước cấu kết với bọn
phản động FULRO lưu vong ở nước ngoài vẫn ra sức tuyên truyền, xuyên tạc việc
người Kinh chiếm đất; gây sức ép với chính quyền và kêu gọi đấu tranh giành lại
đất đai cho những người theo “Đêga”, chúng đã lôi kéo hàng ngàn người là đồng
bào DTTS tại chỗ tham gia khiếu nại đòi lại đất đai, gây mất ổn định an ninh, trật
tự vùng Tây Nguyên. Tại huyện Lắk của tỉnh Đắk Lắk từ năm 2013 đến nay, đã
xảy ra vụ KNHC của 45 hộ dân thuộc Buôn Lách Ló xã Nam Ka đối với QĐHC
của UBND huyện đã thu hồi đất giao cho Lâm trường, các tổ chức và cá nhân
trồng rừng từ năm 1995. Các thế lực thù địch và bọn phản động FULRO lưu vong
đã lợi dụng dân chủ, lợi dụng quyền khiếu nại kích động các hộ dân khiếu nại đòi
lại đất chính quyền thu hồi cách đây 17 năm, gây rối trật tự, an ninh xã hội, tạo ra
điểm nóng chính trị trên địa bàn [104].
- Tuân thủ các quy định pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai của cơ
quan ADPL giải quyết KNHC về đất đai
Trong thực thi công vụ của CB,CC khi THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, các cấp ủy đảng vùng Tây Nguyên đã
không ngừng đổi mới nội dung, phương thức hoạt động, tăng cường sự lãnh đạo
toàn diện của đảng đối với các hoạt động, phát huy quyền làm chủ của nhân dân,
85
trong đó đặc biệt quan tâm tới công tác tiếp dân và giải quyết KNHC về đất đai.
Việc nắm bắt, tuân thủ pháp luật trong thực thi công vụ của CB,CC, nhất là cán bộ
lãnh đạo chủ chốt có chuyển biến tích cực, phong cách làm việc gần dân, sát dân,
hiểu được tâm tư, nguyện vọng của dân trong quá trình thụ lý và giải quyết các
QĐHC, HVHC bị khiếu nại. Qua điều tra của tác giả, khi hỏi người KNHC trong
lĩnh vực đất đai trên địa bản 5 tỉnh Tây Nguyên về năng lực của CB,CC giải quyết
khiếu nại tại địa phương cho thấy: có 65% khẳng định có: Bản lĩnh chính trị vững
vàng; có 74,5,% cho rằng: nắm bắt nhanh các văn bản về đất đai; 68,6% cho rằng:
có kỹ năng nhất định về công việc; có 77% khẳng định: nắm vững chủ trương,
đường lối, chính sách pháp luật của đảng và nhà nước về đất đai; đặc biệt có
44,2% cho rằng: Ý thức trách nhiệm với công việc với nhân dân cao.
Cùng với những kết quả đạt được trong THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, các chủ thể pháp luật vẫn còn chưa tuân thủ
pháp luật một cách triệt để những quy định mang tính chất “ngăn cấm” của Luật
Khiếu nại, Luật Đất đai, Luật Tiếp công dân, Luật Hòa giải ở cơ sở, Luật Phòng,
chống tham nhũng. Một bộ phận không nhỏ CB,CC thiếu gương mẫu, tư tưởng
lập trường không vững vàng, né tránh trách nhiệm trong việc thụ lý giải quyết đơn
thư KNHC về đất đai, thậm chí còn “theo đuôi” những công dân thiếu ý thức,
khiếu nại tập thể, vu cáo cán bộ, nên ảnh hưởng đến uy tín và năng lực lãnh đạo
của đảng.
Thực tế tại 5 tỉnh Tây Nguyên, nhiều vụ việc KNHC về đất đai chưa được
giải quyết đúng trình tự, thủ tục, đúng chính sách, pháp luật về KNHC, có biểu
hiện thiếu nghiêm minh, vi phạm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Qua
điều tra xã hội học của tác giả, đối tượng người KNHC về đất đai đã được cơ quan
HCNN có thẩm quyền thụ lý giải quyết cho thấy: Có 269/500 người được hỏi
(chiếm 53,8%) trả lời: KNHC được giải quyết theo đúng quy định của pháp luật;
180/500 người được hỏi (chiếm 36%) cho rằng: giải quyết chưa đúng theo quy
định của pháp luật. Khi được hỏi về việc giải quyết không đúng quy định của
pháp luật về trình tự, thủ tục giải quyết KNHC của cơ quan HCNN tập trung vào
những nội dung nào?. Có 126/500 (chiếm 25,2%) người được hỏi trả lời rằng: cơ
86
quan HCNN không trả lời hoặc chậm trả lời việc thụ lý hay không thụ lý đơn
KNHC; có 90/500 (chiếm 18%) số người được hỏi trả lời: không thụ lý đơn khiếu
nại nhưng không có văn bản hoặc ý kiến giải thích rõ ràng; có 227/500 (chiếm
45,4%) cho rằng: không tiến hành đầy đủ các nội dung xác minh vụ việc; Có
160/500 (32%) cho rằng: kết quả xác minh vụ việc nhưng không gửi văn bản xác
minh cho người KNHC. Chính quyền các cấp một số nơi chưa tạo điều kiện cho
các tổ chức trong HTCT cùng tham gia giải quyết vụ việc, chưa phát huy tốt vai
trò của các tổ, ban hoà giải thôn, buôn, tổ dân phố. Thêm vào đó, khi giải quyết
KNHC về đất đai nhiều nơi không tổ chức đối thoại với người khiếu nại, không
ban hành quyết định giải quyết, không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ,
không kịp thời các quyết định giải quyết KNHC đã có hiệu lực, nên để xảy ra
không ít KNHC về đất đai vượt cấp.
- Tuân thủ các quy định về xử lý vi phạm pháp luật về KNHC trong lĩnh vực
đất đai
Bên cạnh những kết quả đạt được, việc khiếu nại và giải quyết KNHC trong
lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên còn nhiều hạn chế cần khắc
phục như việc tuân thủ pháp luật về giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai của
một số cá nhân tổ chức cũng như cơ quan HCNN, người có thẩm quyền chưa
nghiêm, những VPPL về khiếu nại chưa được phát hiện, xử lý kịp thời, gây bức
xúc cho công dân, ảnh hưởng đến niềm tin của nhân dân vào hoạt động QLNN về
đất đai. Một số CB,CC có thẩm quyền lợi dụng chức vụ, quyền hạn, cố ý làm trái
quy định của nhà nước, giải quyết các vụ việc vượt quá thẩm quyền trong việc xác
nhận, xác lập khống nguồn gốc đất cho các cá nhân để trục lợi bản thân hoặc đứng
ra môi giới mua bán đất của đồng bào DTTS; cho người thân đứng ra nhận đất
công để bán, điều này đã dẫn đến tình trạng KNHC của người có quyền lợi nghĩa
vụ liên quan tới đất đai có phần gia tăng. Vụ việc điển hình diễn ra tại xã Mê Linh,
huyện Lâm Hà là một minh chứng, liên tục từ năm 2011 đến 2016, cán bộ địa
chính xã đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn cố ý làm trái trong việc xác nhận khống
nguồn gốc hơn 3 ha đất tại thôn 8 (xã Mê Linh); thiếu trách nhiệm trong việc xác
minh nguồn gốc sử dụng đất, dẫn tới tham mưu cho UBND xã Mê Linh xác nhận
87
đăng ký và lập thủ tục để được UBND huyện Lâm Hà cấp đất sai 3 giấy
CNQSDĐ cho các hộ trên địa bàn, vi phạm khoản 8, 9; điều 12; Luật Đất đai năm
2013 [105, tr.6].
Do vậy, việc đảm bảo tuân thủ pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai
trên địa bàn Tây Nguyên trong thời gian qua là một yêu cầu mang tính khách
quan, góp phần nâng cao hiệu quả QLNN trong lĩnh vực đất đai trên toàn vùng.
3.2.2. Thực trạng chấp hành pháp luật về khiếu nại hành chính trong
lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam
Quyền làm chủ của nhân dân chỉ có thể được thực hiện trong thực tiễn cuộc
sống khi các CQNN, CB,CC và mọi cá nhân công dân thực hiện các nghĩa vụ
pháp lý của mình bằng các hoạt động tích cực. Theo đó, trong quá trình tổ chức
triển khai thực hiện, các CB,CC và công dân phải thực hiện nghiêm túc các trách
nhiệm, nghĩa vụ pháp lý của mình bằng hoạt động tích cực mà pháp luật về
KNHC trong lĩnh vực đất đai quy định.
- Chấp hành các quy định của pháp luật về quyền KNHC trong lĩnh vực đất
đai của người khiếu nại
Theo quy định của pháp luật về KNHC, các cá nhân, tổ chức sử dụng đất
có quyền khiếu nại các QĐHC và HVHC của cơ quan QLHCNN phải làm đơn
khiếu nại gửi đến đúng người có thẩm quyền giải quyết; trình bày trung thực sự
việc, đưa ra chứng cứ về tính đúng đắn, hợp lý của việc khiếu nại; cung cấp thông
tin, tài liệu liên quan cho người giải quyết khiếu nại; chấp hành QĐHC, HVHC
mà mình khiếu nại trong thời gian khiếu nại; chấp hành nghiêm chỉnh quyết định
giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật.
Để có cơ sở đánh giá đúng thực trạng về chấp hành pháp luật về KNHC
trong lĩnh vực đất đai, tác giả đã nghiên cứu lấy ý kiến các trường hợp KNHC liên
quan tới đất đai. Thông qua khảo sát các cá nhân, tổ chức đã KNHC về đất đai cho
thấy: có 391/500 (chiếm 78,2%) người KNHC về đất đai đã gửi đơn khiếu nại đến
đúng người có thẩm quyền giải quyết; có 86% cho rằng mình đã trung thực trong
KNHC về đất đai; 89% đưa ra chứng cứ về tính đúng đắn, hợp lý của việc khiếu
nại; có 69% người KNHC về đất đai khi thực hiện khiếu nại đã cung cấp thông
88
tin, tài liệu liên quan cho người giải quyết khiếu nại kịp thời; có 56% người
KNHC về đất đai chấp hành nghiêm chỉnh quyết định giải quyết KNHC đã có
hiệu lực pháp luật.
Từ năm 2011 đến năm 2015, trên địa bàn tỉnh Gia Lai đã có 319 cá nhân
gửi đơn KNHC liên quan đến lĩnh vực đất đai (tỷ lệ 82%) đến đúng các cơ quan ra
QĐHC, người có thẩm quyền yêu cầu giải quyết. Có 271 đơn/319 đơn KNHC liên
quan đến lĩnh vực đất đai thuộc thẩm quyền giải quyết của UBND cấp tỉnh, trong
năm 2012, số vụ khiếu nại đúng là 137 vụ; số khiếu nại có đúng, có sai là 108 vụ;
số sai hoàn toàn là 2.136 vụ [108, tr.8]. Trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2011
đến tháng 12/2015, công dân đến KNHC về lĩnh vực đất đai đến Sở TN&MT là
481 người. Số đoàn đông người là 02 đoàn/18 người. Nội dung khiếu nại tập trung
chủ yếu vào bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất. Chỉ tính riêng thẩm
quyền của Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk giải quyết đã có 165 vụ việc được giải
quyết bằng QĐHC, có 07 vụ khiếu nại đúng; 147 vụ khiếu nại sai; 06 vụ khiếu nại
đúng một phần [104, tr.11]. Qua phân tích từ kết quả giải quyết KNHC của cơ
quan HCNN trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên cho thấy: có 16,9% vụ việc khiếu
nại đúng; 61,6% vụ việc khiếu nại sai; 21,51% vụ việc khiếu nại đúng một phần.
Nhìn chung các cá nhân, tổ chức đã chấp hành pháp luật về KNHC trong lĩnh vực
đất đai của người khiếu nại theo đúng quy định của pháp luật về KNHC [Nguồn:
Tổng hợp của tác giả luận án: 104; 105; 107; 108; 112].
Tuy nhiên, bên cạnh việc thực hiện quyền khiếu nại của mình, vẫn còn
nhiều chủ thể thực hiện quyền KNHC về đất đai chưa chấp hành tốt các quy định
của pháp luật. Một số vụ việc KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh
Tây Nguyên thời gian qua, mặc dù các cấp, các ngành ở Trung ương và địa
phương đã nỗ lực cố gắng vận dụng chính sách giải quyết có lý, có tình, phù hợp
với tình hình thực tế và đúng với quy định của pháp luật, đã được đối thoại trực
tiếp nhiều lần nhưng do nhiều động cơ khác nhau người khiếu nại vẫn cố tình đeo
bám khiếu nại và làm cho tình hình trở lên phức tạp hơn. Nhiều vụ công dân biết
quyết định của CQNN đúng nhưng vẫn cố tình không chấp hành, sao chụp đơn
89
gửi nhiều nơi, nhiều cấp, nhiều ngành để gây áp lực đối với cơ quan có thẩm
quyền giải quyết.
Cá biệt có những công dân còn hiềm khích cá nhân với nhau trong cuộc
sống đã suy diễn, tạo dựng việc không có thật, đưa tài liệu vu khống, kích động
khiếu nại. Một bộ phân nhân dân do nhận thức còn hạn chế, nên khi vụ việc khiếu
nại đã được giải quyết nhiều lần với nhiều biện pháp khác nhau, cơ bản là đúng
chính sách, pháp luật, có lý, có tình nhưng vẫn không chấp nhận kết quả giải
quyết, thậm chí có những phản ứng tiêu cực, đã bị các thế lực thù địch, phần tử cơ
hội chính trị trong và ngoài nước lợi dụng kích động, khiếu nại kéo dài, gây rối
làm mất an ninh trật tự và làm cho tình hình một số nơi trên địa bàn Tây Nguyên,
nhất là vùng DTTS, vùng biên giới, vùng đồng bào di cư tự do phức tạp thêm.
- Chấp hành các quy định của pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai
của người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại
Pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai quy định đối với người có thẩm
quyền giải quyết khiếu nại, trước hết, phải chấp hành các nguyên tắc THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai nhằm quán triệt và phát huy tối đa tính hiệu lực và
hiệu quả của việc THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, nâng cao hiệu quả hoạt
động giải quyết KNHC về đất đai. Đó là, việc tiếp công dân về giải quyết KNHC
phải bảo đảm thủ tục đơn giản, thuận tiện; bình đẳng, không phân biệt đối xử
trong khi tiếp công dân; việc giải quyết khiếu nại phải được thực hiện theo quy
định của pháp luật (phải được thực hiện theo đúng trình tự, thủ tục, thời hạn); Bảo
đảm khách quan, công khai, dân chủ và kịp thời trong quá trình giải quyết KNHC
trong lĩnh vực đất đai...
Trước tình hình KNHC của người khiếu nại về bồi thường, hỗ trợ tái định
cư khi Nhà nước thu hồi đất phục vụ cho các dự án diễn ra trên địa bàn một số tỉnh
vùng Tây Nguyên. Trong thời gian qua, UBND các tỉnh Tây Nguyên đã chỉ đạo
các ngành cùng UBND cấp huyện tập trung mọi nguồn lực để rà soát đơn thư
khiếu nại ở các dự án, qua đó đã phát hiện những bất hợp lý trong kê khai, đo đạc,
áp dụng chính sách đền bù cho từng hộ dân chưa theo đúng quy định của pháp
luật. Riêng tỉnh Đắk Nông qua 2 năm (2011 - 2012) rà soát đã xây dựng được
90
phương án đền bù, hỗ trợ cho hơn 473 hộ dân được hưởng chính sách hỗ trợ về
tiền là 24,6 tỷ, 50 lô đất tái định cư và 300 ha đất sản xuất [112, tr.7].
Khi xác định đúng quyền lợi, lợi ích của người dân thì tình hình KNHC về
đất đai có nhiều chuyển biến tích cực, nhất là người dân chấp hành không tụ tập
đông người gửi đơn vượt cấp; các cơ quan cũng thấy được những tồn tại, hạn chế
và sai sót của chính mình trong công tác thẩm tra, thẩm định lập phương án đền bù
còn nhiều bất cập cần được rút ra bài học kinh nghiệm trong công tác đền bù. Qua
khảo sát có 87% CB,CC có thẩm quyền giải quyết KNHC về đất đai cho rằng đã
chấp hành và giải quyết KNHC đúng theo pháp luật. Tuy nhiên, khi được hỏi đối
tượng là người KNHC về đất đai lại cho rằng vẫn còn 36% người giải quyết
KNHC chưa chấp hành và giải quyết đúng theo pháp luật. Tác giả đã phỏng vấn
nhanh ý kiến của 100 trường hợp có đơn KNHC về đất đai tại một số địa phương
các tỉnh Tây Nguyên, trong đó chỉ có 5 trường hợp có ý kiến là được giải quyết
thỏa đáng, 102 trường hợp nói là không thỏa đáng và 79 trường hợp vẫn đang chờ
đợi kết quả. Điều này cho thấy, việc chấp hành các quy định của pháp luật về
KNHC trong lĩnh vực đất đai của người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại vẫn
chưa cao.
- Chấp hành các quy định pháp luật về trình tự, thủ tục khiếu nại và giải
quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai
+ Trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại QĐHC, HVHC về đất đai thực hiện
theo quy định của pháp luật về khiếu nại và theo TTHC. Thủ tục khiếu nại và giải
quyết KNHC cần được rà soát để tiếp tục đổi mới theo xu hướng đơn giản, hiệu
quả và thuận tiện. Trình tự và thời hạn giải quyết khiếu nại của cơ quan HCNN
phải công khai, minh bạch, bảo đảm cho công dân dễ tiếp cận, dễ thực hiện khi
tham gia vào quan hệ pháp luật khiếu nại, đồng thời cũng bảo đảm cho công dân
dễ dàng giám sát, phản ánh việc thực hiện trình tự, thủ tục này của cơ quan
HCNN. Nếu các quy định về trình tự, thủ tục khiếu nại và giải quyết KNHC phức
tạp, khó thực hiện và khó tiếp cận, thiếu minh bạch, công khai thì rất dễ dẫn đến
những vi phạm của công dân trong việc thực hiện trình tự thủ tục như: khiếu nại
91
vượt cấp, đông người, khiếu nại không đúng cơ quan có thẩm quyền, khiếu nại
nhiều lần.
Có thể thấy, tiến độ giải quyết các KNHC về đất đai của cơ quan HCNN ở
một số địa phương các tỉnh Tây Nguyên chưa đúng thời gian, trình tự, thủ tục,
thẩm quyền và không đúng theo pháp luật; các vụ việc thuộc thẩm quyền nhìn
chung còn chậm so với kế hoạch đề ra. Nhiều vụ việc khiếu nại các QĐHC,
HVHC giải quyết còn chậm, để công dân khiếu nại nhiều lần, vượt cấp, một số vụ
việc giải quyết không đúng chính sách, pháp luật và phù hợp với thực tế nên
không dứt điểm. Nhiều địa phương ở các tỉnh Tây Nguyên chỉ chú trọng đến việc
giải quyết KNHC cho hết thẩm quyền mà chưa quan tâm đến giải quyết dứt điểm
vụ việc. Riêng tỉnh Lâm Đồng, theo thống kê, khoảng 84% số quyết định giải
quyết khiếu nại của Chủ tịch UBND tỉnh bị khởi kiện được Tòa án nhân dân công
nhận là đúng, có 7% bị tuyên hủy và 9% bị tuyên hủy một phần do hồ sơ không
đầy đủ chứng cứ pháp lý hoặc áp dụng pháp luật chưa đúng [95].
+ Tổ chức công tác tiếp dân, đối thoại giải quyết KNHC trong lĩnh vực
đất đai. Công tác tiếp công dân, đối thoại giải quyết các KNHC trong lĩnh vực
đất đai cũng được các quan tâm. Thực hiện Chỉ thị số 14/CT-TTg ngày
18/5/2012 của Thủ tướng Chính phủ về chấn chỉnh và nâng cao hiệu quả công
tác tiếp dân, giải quyết KNHC về đất đai. UBND các tỉnh Tây Nguyên đã ban
hành nhiều văn bản chỉ đạo các cấp, các ngành nghiêm túc triển khai các biện
pháp nâng cao hiệu quả giải quyết đơn thư của công dân góp phần đảm bảo an
ninh trật tự trên địa bàn. Trong thời gian qua, từ năm 2011 đến 2016, THPL về
giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, các
cấp ủy, chính quyền các địa phương 5 tỉnh Tây Nguyên luôn quan tâm chỉ đạo
giải quyết đúng mức, kịp thời công tác tiếp dân. Đến nay, 100% chính quyền các
cấp, các cơ quan chức năng cấp tỉnh trên toàn vùng Tây Nguyên đều có phòng
tiếp dân, xây dựng được Quy chế tiếp dân, thông báo lịch tiếp dân hằng tuần,
phân công cán bộ tiếp dân, bố trí địa điểm tiếp dân thuận lợi, từng bước chấn
chỉnh và lập lại trật tự, kỷ cương ở nơi tiếp dân. Vì vậy, công tác tiếp công dân,
việc giải quyết đơn thư KNHC của công dân trong lĩnh vực đất đai đã được quan
92
tâm. Theo kết quả phỏng vấn nhanh của tác giả tìm hiểu đối tượng là CB,CC
đang theo học tại trường chính trị của 5 tỉnh Tây Nguyên, có trên 87% người
được hỏi cho rằng công tác tiếp công dân khi giải quyết các KNHC về đất đai đã
thực hiện tốt.
Các cấp, các ngành từ tỉnh đến cơ sở trên địa bàn Tây Nguyên đã xem trọng
công tác tiếp dân, đối thoại giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai, coi đó là
trách nhiệm, là nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên. Chủ tịch, các Phó Chủ tịch và
các Ủy viên UBND cấp tỉnh và cấp huyện trực tiếp tiếp công dân theo lịch phân
công, lãnh đạo các sở, ngành cùng tham gia tiếp công dân gồm: Thanh tra, Tài
nguyên và Môi trường, Xây dựng, Lao động - Thương binh và Xã hội, Ban Tiếp
dân, Trung tâm Phát triển Quỹ đất; HĐND và Đoàn Đại biểu Quốc hội các tỉnh
Tây Nguyên đều tổ chức tiếp công dân 2 ngày/tháng, có mời các sở, ngành thuộc
lĩnh vực tư pháp và hành pháp cùng tham gia tiếp công dân. Chỉ đạo các cơ quan,
đơn vị xây dựng kế hoạch, thành lập các đoàn thanh tra, kiểm tra, các đoàn công
tác để tập trung giải quyết dứt điểm các vụ việc KNHC về đất đai kéo dài, có tính
chất gay gắt, phức tạp. Đôn đốc các cơ quan chuyên môn trực thuộc hoặc đôn đốc
giải quyết các vụ việc thuộc thẩm quyền của cấp dưới có phần sâu sát hơn, góp
phần đẩy nhanh tiến độ giải quyết, giải quyết đạt tỷ lệ cao, những khiếu nại mới
phát sinh được chỉ đạo giải quyết kịp thời ngay từ cơ sở tránh để trở thành “điểm
nóng”, gây bức xúc trong dư luận xã hội.
Tại tỉnh Đắk Lắk, từ năm 2011 đến năm 2015, các cấp các ngành trong toàn
tỉnh đã tiếp nhận 3.221 vụ về KNHC đất đai; kiến nghị, phản ánh là: 7.893 vụ, chủ
yếu là kiến nghị, phản ánh về quản lý đất đai, chính sách đền bù giải phóng mặt
bằng… Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2016, Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh đã
nhận được 100 đơn thư, tiếp 65 lượt/65 công dân đến KNHC [103]; Tỉnh Kon
Tum trong năm 2015, toàn tỉnh đã tiếp 697 lượt/791 người đến KNHC về đất đai.
Trong đó: Trụ sở tiếp công dân của tỉnh và Thanh tra tỉnh tiếp 180 lượt; các sở,
ngành, huyện, thành phố tiếp 389 lượt; các xã, phường, thị trấn tiếp 222 lượt [109,
tr.12]; Trong 6 tháng đầu năm 2016, Thanh tra Sở Tài nguyên và Môi trường Đắk
Nông đã tiếp 48 lượt công dân đến KNHC. Trong đó có 35/39 đơn KNHC đủ
93
thẩm quyền giải quyết liên quan đến lĩnh vực đất đai. Nội dung công dân đến
khiếu nại, kiến nghị phản ánh tập trung chủ yếu vào các lĩnh vực đất đai như: cấp
đất, giao đất, thu hồi, chế độ chính sách đền bù; bồi thường tái định cư. Kết quả
tiếp công dân đã hướng dẫn làm đơn gửi cơ quan có thẩm quyền giải quyết 177
lượt, giải thích cho nhân dân hiểu về những vấn đề vướng mắc 520 lượt [110,
tr.9]. Cơ sở vật chất phục vụ tiếp công dân ngày càng được đầu tư nâng cấp; đội
ngũ công chức tiếp công dân được tuyển chọn, bố trí phù hợp, thường xuyên được
tập huấn nâng cao kiến thức, kỹ năng tiếp công dân, thái độ làm việc tận tình, chu
đáo. Thông qua công tác tiếp công dân, đối thoại đã giải quyết được nhiều vấn đề
phức tạp KNHC về các QĐHC, HVHC về đất đai. Đi đầu ở Tây Nguyên trong tổ
chức đối thoại trực tiếp với dân để giải quyết những vấn đề tranh chấp, khiếu nại,
tố cáo về đất đai tại địa bàn của từng xã là các huyện Tuy Đức, huyện Đắk Mil của
tỉnh Đắk Nông. Qua hình thức này, nhiều bức xúc, thắc mắc của người dân đã
được chính quyền xã, huyện và các ngành liên quan giải đáp một cách tường tận,
công khai, rõ ràng. Việc làm này cũng đã góp phần hạn chế được những vụ khiếu
kiện kéo dài, vượt cấp, đông người, gây mất an ninh trật tự địa phương [110].
Tuy nhiên, theo kết quả điều tra xã hội học của tác giả luận án về đối tượng người
KNHC về đất đai cho thấy: có 144/500 (chiếm 28,8%) người KNHC về đất đai
cho rằng CB,CC tiếp dân có thái độ chưa thật chuẩn mực; có 90/ 500 (18,0%) làm
phiền hà cho dân phải đi lại nhiều lần; có 25/500 (5%) không tổ chức công tác tiếp
công dân; có 118/500 (23,6%) cho rằng nhiều TTHC còn rườm ra, bệnh giấy tờ
chưa giảm.
Đánh giá một cách khách quan cho thấy: nhận thức của lãnh đạo một số địa
phương, một số CB,CC bộ phận tiếp dân, giải quyết KNHC về đất đai chưa đầy
đủ dẫn đến sự phối hợp, thực hiện chưa chặt chẽ, kém hiệu quả. Một số địa
phương các tỉnh vùng Tây Nguyên chưa tổ chức tốt, thiếu gắn kết giữa công tác
tiếp công dân với việc giải quyết KNHC về đất đai, nhất là ở cấp huyện và Sở Tài
nguyên và Môi trường các tỉnh chưa thực hiện tốt việc tiếp công dân theo quy
định. Một số chủ tịch UBND cấp tỉnh và cấp huyện chưa chủ động tổ chức tốt việc
94
tiếp công dân theo quy định, việc thực hiện Đề án đổi mới công tác tiếp công dân
còn chậm, nhất là khâu kiện toàn đội ngũ cán bộ làm công tác tiếp công dân.
Qua khảo sát của tác giả trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên cho thấy vẫn còn
36% số người được hỏi trả lời: cơ quan chức năng không tiến hành đối thoại với
người KNHC về đất đai. Một số cán bộ làm nhiệm vụ tiếp công dân, tham mưu,
giải quyết khiếu nại thiếu tinh thần trách nhiệm; thiếu quan tâm đến quyền và lợi
ích chính đáng của người khiếu nại, hoặc có động cơ không trong sáng nên giải
quyết vụ việc chưa khách quan, chính xác, kịp thời hoặc chưa bảo đảm vụ việc
được giải quyết hợp lý, hợp tình nên công dân không nhất trí, tiếp tục khiếu nại.
3.2.3. Thực trạng sử dụng pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh
vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai có những đặc thù khác với THPL
một số lĩnh vực như hình sự, hành chính…, do vậy trong THPL về KNHC trong
lĩnh vực đất đai chủ yếu tập trung nhiều vào hình thức sử dụng và ADPL. Các cá
nhân, tổ chức sử dụng đất có quyền KNHC đối với các QĐHC và HVHC của cơ
quan HCNN đã ban hành trong quá trình quản lý đất đai, theo đó cơ quan HCNN
ra QĐHC về giao đất, cấp đất, thu hồi, cưỡng chế thu hồi đất, xử lý hành chính về
hành vi VPPL trong lĩnh vực đất đai... có trách nhiệm tôn trọng và phải tạo mọi
điều kiện giải quyết các KNHC trong lĩnh vực đất đai cho người khiếu nại.
- Các cá nhân, tổ chức sử dụng đất thực hiện quyền KNHC đối với các
QĐHC và HVHC về bồi thường giải phóng mặt bằng, hỗ trợ tái định cư khi Nhà
nước thu hồi đất
Để thực hiện chính sách phát triển KT-XH trên địa bàn các tỉnh Tây
Nguyên, nhà nước đã tiến hành thu hồi đất, giải phóng mặt bằng phục vụ cho các
dự án phát triển, các công trình phúc lợi công cộng. Các tổ chức được CQNN có
thẩm quyền trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên giao đất, cấp đất để làm dự án kinh
doanh, sản xuất hầu hết đều cho rằng các QĐHC là áp dụng đúng theo quy định
của pháp luật, ít có khiếu nại, kiến nghị. Bên cạnh đó các cá nhân có đất bị CQNN
có thẩm quyền thu hồi đất để giao cho các tổ chức sử dụng lại phát sinh các
KNHC từ các QĐHC, HVHC đó, bởi lẽ các cá nhân đều cho rằng các QĐHC,
95
HVHC mà cơ quan HCNN thu hồi đất để cấp cho các doanh nghiệp là không theo
quy trình, quy định của pháp luật đất đai, nên đã khiếu nại các QĐHC tới các cơ
quan ban hành QĐHC, HVHC.
Theo kết quả điều tra của tác giả cho thấy, trong các KNHC về đất đai thì
KNHC về quản lý đất đai, chính sách đền bù giải phóng mặt bằng (167/500 chiếm
33,4%). KNHC về bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất, đề nghị được tăng
giá bồi thường khi nhà nước thu hồi đất 105/500 (chiếm 21%); KNHC về giải
quyết tranh chấp đất đai 48/500 (chiếm 4,6). Điều này cho thấy trong KNHC về
đất đai thì KNHC về quản lý đất đai, chính sách đền bù giải phóng mặt bằng là
chủ yếu.
Từ năm 2011 đến năm 2016 trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, KNHC về
bồi thường giải phóng mặt bằng chiếm 59,7%, luôn có nhiều tiềm ẩn và diễn
biến phức tạp bởi nhiều nguyên nhân cả khách quan lẫn chủ quan. Tại một số địa
bàn đã phát sinh tình trạng đông người đi khiếu kiện, chủ yếu là khiếu kiện đòi
bồi thường giải phóng mặt bằng, có nơi đã trờ thành điểm nóng, điển hình như
trên địa bàn thị xã Gia Nghĩa tỉnh Đắk Nông, điểm nóng KNHC đông người xảy
ra tại xã Đắk R’moan, trong năm 2011 ngày nào cũng có vài trăm người kéo lên
UBND tỉnh và UBND thị xã khiếu nại, kiến nghị đòi hỗ trợ, đền bù trong việc
thu hồi đất để xây dựng Thủy điện Đắk R’tih, cùng với các hộ dân ở Dự án
Alumin Nhân Cơ, Đắk R’lấp hay đơn kiến nghị của đồng bào xã Đắk P’lao ở
Thủy điện Đồng Nai 3 và 4 hay 12 hộ dân KNHC Dự án mở rộng Quốc lộ 14 -
đoạn qua thị xã [110, tr.8].
Tỉnh Kon Tum đã phối hợp với các cơ quan chức năng tổ chức đối thoại,
trao đổi trực tiếp với người dân để giải quyết các KNHC về đất đai, bồi thường,
giải phóng mặt bằng, điển hình như các vụ việc: tranh chấp đất đai của 1 số hộ dân
thôn Phương Quý 1, 2 xã Vinh Quang; KNHC của người dân trong việc thực hiện
phương án khoán, liên kết trồng cao su với Công ty Cao su Kon Tum; lấn chiếm
sử dụng đất tại khu vực thao trường bắn do Sư đoàn 10 quản lý trên địa bàn xã
Đăk Blà, xã Đăk Cấm, thành phố Kon Tum; bồi thường, giải phóng mặt bằng khu
quy hoạch công viên cây xanh đường Trương Quang Trọng, thành phố Kon
96
Tum... Đã làm việc với UBND tỉnh Gia Lai để có biện pháp giải quyết tình trạng
dân xã Ia Khai, huyện Ia Grai và xã Ia Kreng, huyện Chư Păh xâm canh sang đất
Kon Tum [109, tr.5].
Trên địa bàn tỉnh Gia Lai, các đoàn khiếu nại với đông người tham gia tập
trung chủ yếu ở một số địa phương như các huyện: Kbang, Chư Prông, Ia Grai,
Đức Cơ, Chư Sê, Đăk Đoa, thành phố Pleiku... có đoàn lên đến cả trăm người;
một số cá nhân khiếu nại đeo băng rôn, khẩu hiệu, lợi dụng, lôi kéo những người
khác tập trung trước trụ sở cơ quan Tỉnh ủy, UBND tỉnh, đeo bám tại các cơ quan
Trung ương hoặc đến nhà riêng các đồng chí lãnh đạo tỉnh để đưa đơn, đòi được
tiếp nhằm gây áp lực đòi được giải quyết quyền lợi theo yêu cầu hay yêu cầu cơ
quan nhà nước có thẩm quyền xem xét lại một số chủ trương, chính sách mà người
dân cho rằng việc thực hiện chủ trương, chính sách này đã làm ảnh hưởng trực
tiếp đến quyền lợi của họ, trong đó có một số cá nhân có thái độ rất gay gắt, cực
đoan, có hành vi quá khích làm ảnh hưởng đến trật tự xã hội, mặc dù cán bộ tiếp
dân hướng dẫn, giải thích nhưng công dân không nghe. Tại thị xã An Khê năm
2011, khiếu nại của một số hộ dân ở xã Cửu An về bồi thường, hỗ trợ tái định cư
khi nhà nước thu hồi đất làm công trình thủy điện An Khê-Kanak; Tại huyện Chư
Prông 03 vụ: KNHC của một số hộ dân ở xã Bình Giáo đối với việc thu hồi đất để
xây dựng trại cá, bồi thường thấp không sát với giá thực tế; Vụ ông Siu Gi, đại
diện 16 hộ dân xã Ia Kly KNHC đối với việc đòi lại đất đã giao cho người khác;
năm 2010, khiếu nại của 27 hộ dân tại xã Ia Vê đối với các trường hợp giao đất
cho dân di cư tự do. Tại huyện Kbang, năm 2010, KNHC của 16 hộ dân ở thị trấn
Kbang liên quan đến việc bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất để làm công
trình thủy điện An Khê - Kanat. Tại huyện Mang Yang 2011 xảy ra 01 vụ KNHC
đông người của người dân ở thôn Mỹ Yang, xã Đăk Yă về đất trồng cây bạch đàn
của Công ty trồng rừng. Tại huyện Ia Pa năm 2012, vụ khiếu nại của 47 hộ dân tổ
hợp Định Thành và Hạt 9 xã Ia Trôk về việc cấp giấy CNQSD đất cho những hộ
dân đi di cư tự do không có nguồn gốc đất rõ ràng [108, tr.4].
Tuy nhiên, vấn đề bồi thường và hỗ trợ và tiến hành tái định cư cho những
hộ thuộc diện bị thu hồi đất ở nhiều địa phương các tỉnh vùng Tây Nguyên gặp
97
không ít khó khăn, vướng mắc. Một số dự án chưa có khu tái định cư hoặc chưa
giải quyết tái định cư đã quyết định thu hồi đất ở, đất sản xuất của các hộ dân.
Những trường hợp bị thu hồi đất ở thì tiền bồi thường không đủ để mua nhà ở mới
tại khu tái định cư. Giá đất bồi thường thấp hơn giá đất cùng loại trên thị trường,
đặc biệt là đối với đất nông nghiệp trong khu vực đô thị, khu dân cư nông thôn.
Tiền bồi thường đất nông nghiệp thường không đủ để nhận chuyển nhượng diện
tích đất nông nghiệp tương tự hoặc không đủ để nhận chuyển nhượng đất sản xuất
kinh doanh phi nông nghiệp để chuyển sang làm ngành nghề khác.
- Các cá nhân, tổ chức sử dụng đất thực hiện quyền KNHC các QĐHC và
HVHC về cấp đất, cho thuê đất, thu hồi giấy CNQSDĐ của cơ quan QLHCNN
Đây là nội dung KNHC cũng rất phổ biến trong lĩnh vực đất đai hiện nay ở
các tỉnh Tây Nguyên. Từ năm 2011 đến năm 2015, đã có trên 15.760 vụ việc
người sử dụng đất trên địa bàn 5 tỉnh Tây Nguyên thực hiện quyền khiếu nại của
mình đối với các QĐHC và HVHC về quyết định giao đất, cho thuê đất, thu hồi
đất chiếm 24%; khiếu nại quyết định cấp, thu hồi giấy CNQSDĐ chiếm 14%.
Theo điều tra xã hội học của tác giả, trong các vụ KNHC đất đai đã được cơ
quan HCNN có thẩm quyền giải quyết thì KNHC các QĐHC và HVHC về cấp
đất, cho thuê đất, thu hồi giấy CNQSDĐ chiếm 15% (75/500).
Tuy nhiên, theo báo cáo của các tỉnh Tây Nguyên thì chỉ tính riêng tỉnh Đắk
Nông, từ năm 2012 đến 9 tháng năm 2016, số người KNHC về quyết định giao đất,
cho thuê đất, thu hồi đất; khiếu nại quyết định cấp, thu hồi giấy CNQSDĐ là l.217
vụ việc. Tỉnh Gia Lai, tại huyện Ia Pa: Năm 2012, 47 hộ dân tổ hợp Định Thành và
Hạt 9 xã Ia Trôk khiếu nại về việc cấp GCNQSD đất cho những hộ dân đi di cư tự
do không có nguồn gốc đất rõ ràng. Tại thị xã An Khê năm 2009, khiếu nại của một
số hộ dân tại xã Song An về việc hộ liền kề ở mặt đường được cấp giấy CNQSDĐ
lấn chiếm đường đi chung của những hộ phía sau [108, tr.5].
Dạng KNHC này phát sinh một phần từ sai sót của cơ quan có thẩm quyền,
như: Cấp giấy CNQSDĐ sai sót về tên chủ sử dụng, sơ đồ thửa đất, diện tích… Có
trường hợp KNHC về việc không cấp giấy CNQSDĐ mà không có lý do chính
đáng hoặc lý do không rõ ràng. Các cơ quan có thẩm quyền trong quá trình giải
98
quyết lại không giải thích rõ cho dân hiểu lý do tại sao không cấp giấy. Quá trình
giải quyết hồ sơ diễn ra chậm, gây phiền hà, sách nhiễu… gây khó khăn cho người
sử dụng đất. Một nguyên nhân khác là do quy hoạch treo hoặc do người dân
không chấp nhận dù lý do không cấp giấy CNQSDĐ là hợp pháp.
- Các cá nhân, tổ chức sử dụng đất thực hiện quyền KNHC về quyết định
cưỡng chế, xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai
Nội dung KNHC này cũng có nhiều dạng. Do nhận thức của người dân về
chính sách, pháp luật về khiếu nại, pháp luật về đất đai còn hạn chế nên phát sinh
tình trạng VPPL trong các trường hợp lấn chiếm, vi phạm quy tắc xây dựng. Một
số người mặc dù khá am hiểu pháp luật nhưng vẫn cố tình vi phạm, khi bị phát
hiện và xử phạt thì ngoan cố khiếu nại. Bên cạnh đó cũng có phần trách nhiệm
của các cơ quan có thẩm quyền trong quá trình giải quyết, như: ban hành QĐHC
xử phạt sai đối tượng, bị nhầm lẫn, sai tên chủ sử dụng; việc thi hành quyết định
xử phạt có sai sót hoặc sai pháp luật; việc ra QĐHC cưỡng chế hành chính trong
các trường hợp thu hồi đất không đúng căn cứ pháp luật; việc ra QĐHC quá nhẹ
hoặc quá nặng (về mức phạt hoặc hình thức phạt) hoặc thiếu trách nhiệm, thiếu
khách quan. Theo điều tra xã hội học của tác giả thì khiếu nại quyết định xử phạt
vi phạm hành chính về vi phạm chế độ quản lý, sử dụng đất đai chiếm 12% trong
các loại KNHC về đất đai. Cũng thông qua khảo sát 200/1200 đối tượng là
CB,CC xã, phường, thị trấn đang theo học tại các trường chính trị của 5 tỉnh Tây
Nguyên cho rằng trên 2/3 số xã, phường, thị trấn ở các tỉnh Tây Nguyên vi phạm
và có biểu hiện vi phạm về lĩnh vực quản lý đất đai. Số liệu trên cho thấy tình
trạng khiếu nại của công dân ở các tỉnh Tây Nguyên trong những năm qua ngày
càng diễn biến phức tạp một phần do trách nhiệm từ phía các cơ quan HCNN
trong quản lý, thực hiện chính sách đất đai thiếu trách nhiệm, buông lỏng quản
lý, dẫn đến các sai phạm trong lĩnh vực đất đai, và phát sinh KNHC của các cá
nhân, tổ chức sử dụng đất.
3.2.4. Thực trạng áp dụng pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh
vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên
Áp dụng pháp luật trong giải quyết KNHC về đất đai của cơ quan
QLHCNN có đối tượng là những quan hệ pháp luật cụ thể phát sinh trong lĩnh
99
vực khiếu nại về đất đai cần đến sự điều chỉnh cá biệt, cụ thể trên cơ sở những
mệnh lệnh chung là các QPPL trong lĩnh vực khiếu nại. Trên cơ sở các quy định
chung của các QPPL về khiếu nại đất đai, cơ quan QLHCNN sẽ phân tích, đánh
giá và lựa chọn các QPPL phù hợp để áp dụng đối với những tình huống cụ thể.
- Hoạt động xây dựng, ban hành văn bản áp dụng pháp luật giải quyết
KNHC trong lĩnh vực đất đai
Trong những năm qua, nhận thức đúng đắn tầm quan trọng của việc THPL
về KNHC trong lĩnh vực đất đai, nên Tỉnh ủy, HĐND, UBND của 5 tỉnh Tây
Nguyên đã ban hành nhiều văn bản (chỉ thị, kế hoạch, quyết định, báo cáo) để
triển khai thực hiện công tác tiếp dân, giải quyết KNHC về đất đai, như: Chỉ thị số
11/2009/CT-UBND, ngày 09/12/2009 của UBND tỉnh Đắk Lắk về tăng cường
công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân; Quyết định số
25/2009/QĐ-UBND ngày 21/8/2009 của UBND tỉnh Đắk Lắk Ban hành Quy
định về lĩnh vực, trình tự tiếp nhận, giải quyết hồ sơ thủ tục hành chính theo
cơ chế một cửa tại UBND huyện, thị xã, thành phố trên địa bàn tỉnh; Quyết
định số 26/2009/QĐ-UBND ngày 21/8/2009 của UBND tỉnh Đắk Lắk “Ban hành
Quy định về lĩnh vực, trình tự tiếp nhận, giải quyết hồ sơ thủ tục hành chính
theo cơ chế một cửa tại UBND xã, phường, thị trấn trên địa bàn tỉnh; Báo cáo
số 243/BC-UBND, ngày 09/11/2015 của UBND tỉnh Đắk Lắk “về tình hình thực
hiện nhiệm vụ KT-XH, QP-AN năm 2014; phương hướng, nhiệm vụ KT-XH, QP-
AN năm 2015; Báo cáo số 566/BC-UBND, ngày 17/11/2015 của UBND tỉnh Đắk
Lắk kết quả THPL về thanh tra, tiếp công dân, khiếu nại, tố cáo về phòng, chống
tham nhũng từ năm 2011 đến năm 2014; Chỉ thị số 08/2013/CT-UBND
ngày 18 tháng 11 năm 2013 của Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk “về việc tăng
cường công tác tiếp công dân, xử lý đơn và giải quyết khiếu nại, tố cáo trên địa
bàn tỉnh”; Chỉ thị số: 09/2014/CT-UBND ngày 15 tháng 10 năm 2014 của Chủ
tịch UBND tỉnh Đắk Lắk “về việc tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý
đối với các trường hợp VPPL đất đai trên địa bàn tỉnh”; Báo cáo số 210/BC-
UBND, ngày 22/11/2016 của UBND tỉnh Lâm Đồng “Tổng kết 4 năm thi hành
Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng”; Báo cáo số 321/BC-
100
UBND, ngày 12/12/2016 của UBND tỉnh Lâm Đồng “Tình hình, kết quả thực
hiện nhiệm vụ phát triển KT-XH, các chính sách đầu tư, hỗ trợ vùng đồng bào
DTTS, giai đoạn 2011-2015; mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp thực hiện giai đoạn
2016-2020”; Chỉ thị số 05/2012/CT-UBND của UBND tỉnh Lâm Đồng “về việc
chấn chỉnh công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo trên địa bàn tỉnh”; Báo
cáo số 139/BC-UBND, ngày 24/10/2016, của UBND tỉnh Gia Lai (2016), Tổng
kết 04 năm thi hành Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo trên địa bàn tỉnh; Báo cáo số
308/BC-UBND, ngày 9/11/2012 của UBND tỉnh Kon Tum về tình hình thực hiện
nhiệm vụ KT-XH, QP-AN năm 2012; phương hướng, nhiệm vụ KT-XH, QP-AN
năm 2013; Báo cáo, số 505/BC-UBND, của UBND tỉnh Đắk Nông “về tình hình
phát triển KT-XH 5 năm 2011 - 2015 và xây dựng kế hoạch giai đoạn 2016 -
2020; Báo cáo, số 284/BC-UBND, ngày 12/7/2016 của UBND tỉnh Đắk Nông về
Tình hình các vụ việc khiếu kiện kéo dài, phức tạp chưa được giải quyết dứt điểm;
Báo cáo, số 643/BC-UBND, ngày 29/9/2016 của UBND tỉnh Đắk Nông về tình
hình, kết quả công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo từ năm 2012 -2016,
trên địa bàn tỉnh Đắk Nông.
Những văn bản trên đây là cở sở pháp lý giúp cho việc triển khai THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai thực sự mang lại hiệu quả ở các tỉnh Tây Nguyên
trong thời gian qua. Đây là căn cứ quan trọng của cơ chế THPL về KNHC trong
lĩnh vực đất đai trên toàn vùng Tây Nguyên hiện nay.
- Các QĐHC, HVHC về đất đai của các cơ quan QLHCNN bị khiếu nại
Thực hiện Thông báo kết luận số 130-TB/TW ngày 10/1/2008 của Bộ
Chính trị về “Kết luận về tình hình, kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo từ năm
2006 đến nay và giải pháp trong thời gian tới”, trên địa bàn Tây Nguyên từ
2008 đến 2016 cho thấy, việc việc áp dụng, vận dụng các chính sách pháp luật
trên địa bàn các tỉnh đã nghiêm túc triển khai quán triệt và tổ chức thực hiện, các
tỉnh đã ban hành 257 văn bản QPPL về đất đai và trên 335.000 QĐHC về đất đai
(quyết định về cấp đất, giao đất, thu hồi đất, bồi thường giải phóng mặt bằng, tái
định cư).
Từ năm 2011 đến năm 2015, trên toàn vùng Tây Nguyên đã phát sinh
45.138 QĐHC bị khiếu nại trên tổng số 249.322 QĐHC trong quản lý đất đai đã
101
ban hành. Trong đó, QĐHC do UBND cấp tỉnh ban hành bị khiếu nại là 2.532,
QĐHC do UBND cấp huyện ban hành bị khiếu nại là 42.606 [5], (Biểu đồ 3.3).
Qua thực tiễn các vụ việc KNHC trong lĩnh vực đất đai ở các cấp, ngành
trên địa bàn Tây Nguyên cho thấy: Phần lớn các QĐHC về đất đai bị khiếu nại
đều đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp, hầu hết đều tuân thủ các quy định về trình
tự, thủ tục, thẩm quyền ban hành. QĐHC về đất đai trong các lĩnh vực giao đất,
cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất, cấp giấy CNQSDĐ, giúp người sử
dụng đất yên tâm đầu tư sản xuất trên đất, phát huy hiệu quả sử dụng đất được
giao, được thuê hoặc được công nhận quyền sử dụng đất. Ngoài ra còn hạn chế
tình trạng tranh chấp, khiếu kiện về đất đai, giúp công tác quản lý sử dụng đất đi
vào nề nếp, ổn định. Các QĐHC về thu hồi, bồi thường, giải phóng mặt bằng,
chuyển mục đích sử dụng đất nhằm mục đích phát triển KT-XH, quyết định giải
quyết tranh chấp đất đai.. luôn có sự xem xét kỹ tính khả thi và điều kiện để thực
hiện các quyết định của cơ quan nhà nước và người dân tránh tình trạng quyết
định ban hành ra nhưng việc thi hành chậm, không có hiệu quả.
Biểu đồ 3.3: Quyết định hành chính về đất đai 5 tỉnh Tây Nguyên bị khiếu nại
Nguồn: Tổng hợp của tác giả [6; 10; 104; 105; 107; 108; 112]
102
- Thẩm quyền ADPL giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai của các cơ
quan QLHCNN
Trong quá trình THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các
tỉnh Tây Nguyên, hoạt động ADPL của các cơ quan HCNN giải quyết KNHC về
đất đai hết sức đa dạng. Các cấp lãnh đạo trên toàn vùng Tây Nguyên đã chỉ đạo
các ngành chức năng tổ chức thực hiện nhiệm vụ giải quyết KNHC về đất đai, các
khiếu nại, kiến nghị, phản ánh đều được ghi chép đầy đủ, giải thích, hướng dẫn
công dân theo quy định. Đã có sự tham gia phối hợp tích cực của các ban, ngành
đoàn thể, do vậy việc giải quyết các yêu cầu của công dân đã tạo được sự đồng bộ,
thống nhất, có hiệu quả, từ đó đã góp phần bảo vệ lợi ích của nhà nước, đảm bảo
quyền và lợi ích chính đáng của của cá nhân, tổ chức, nâng cao chất lượng, hiệu
quả QLNN về đất đai, củng cố lòng tin của nhân dân đối với các cấp chính quyền.
Tỉnh Đắk Lắk, tổng số đơn giải quyết KNHC về đất đai trên toàn tỉnh trong
5 năm (2011 -2015) là: 2.887 đơn/2.567 vụ việc đạt 98%, trong đó, giải quyết
bằng QĐHC là 1.768 vụ việc, thông qua hòa giải thuyết phục là 799 vụ việc.
Riêng số vụ việc khiếu nại đất đai thuộc thẩm quyền của chủ tịch UBND tỉnh từ
năm 2011- 2015 là 325 vụ; số vụ việc được giải quyết thông qua giải thích thuyết
phục: 142 vụ; giải quyết bằng QĐHC là 165 vụ, (trong đó đã ban hành quyết định
giải quyết 150 vụ, báo cáo kết quả xác minh 08 vụ, đang xem xét giải quyết 13
vụ). Qua giải quyết KNHC đã khôi phục quyền và lợi ích hợp pháp cho công dân
32.001,3m2 đất. Riêng năm 2015 đã có 128 đơn/128 vụ khiếu nại thuộc thẩm
quyền của chủ tịch UBND, đã giải quyết xong 117 đơn/117 vụ, qua giải quyết
khiếu nại đã khôi phục quyền và lợi ích hợp pháp cho người khiếu nại 4572,3m2
đất [104, tr.9].
Áp dụng pháp luật giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn tỉnh
Gia Lai (từ 2013-2016), chính quyền các cấp cùng đã có nhiều nỗ lực trong tiếp
nhận và giải quyết khiếu nại về đất đai, toàn tỉnh tiếp nhận hơn 2.800 đơn KNHC,
đã giải quyết 1.700 đơn, chiếm 98,5%. Qua giải quyết KNHC đã thu hồi cho Nhà
nước 36.200m2 đất, trả lại cho người dân 540 m2 đất, đền bù cho người dân số tiền
hơn 78 triệu đồng [109]. Tỉnh Kon Tum trong năm 2015. Đơn thuộc thẩm quyền
103
giải quyết KNHC về đất đai là 558 đơn, chiếm tỷ lệ 52,2%. Trong đó, đã giải
quyết 516/558 đơn thuộc thẩm quyền, đạt tỷ lệ 92,5%. Trong đó, UBND tỉnh Kon
Tum đã giao Chủ tịch UBND thành phố Kon Tum hủy bỏ phương án bồi thường,
hỗ trợ không đúng quy định pháp luật đối với 01 hộ dân; kiểm tra và lập phương
án bồi thường, hỗ trợ đối với diện tích đất 804,7m2 tại khu quy hoạch Nam Đăk
Bla theo đúng quy định hiện hành…, tổ chức kiểm điểm, có hình thức xử lý kỷ
luật đối với các tổ chức, cá nhân sai phạm [57].
Tỉnh Đắk Nông, từ năm 2012 đến 9 tháng năm 2016, tổng số vụ việc
KNHC thuộc thẩm quyền giải quyết l.217 vụ việc, số vụ đã được thụ lý ADPL
giải quyết xong là 1.193 vụ việc, đạt 98% (năm 2012, số vụ việc KNHC thuộc
thẩm quyền giải quyết là 332 vụ việc; năm 2013, số vụ việc KNHC thuộc thẩm
quyền giải quyết là 325 vụ việc; năm 2014, số vụ việc KNHC thuộc thẩm quyền
giải quyết là 223 vụ việc; năm 2015, số vụ việc KNHC thuộc thẩm quyền giải
quyết là 220 vụ việc) [112, tr.4]. Tỉnh Lâm Đồng, từ năm 2012 đến năm 2016,
tổng số vụ việc liên quan đến khiếu nại là 3.811 vụ, cơ quan HCNN đã ADPL giải
quyết 3.733 vụ; trong đó có 686 vụ việc rút đơn, đình chỉ giải quyết, 278 vụ việc
khiếu nại đúng, 112 vụ việc có đúng, có sai, 2.657 vụ hoàn toàn sai. Sở Tài
nguyên và Môi trường đã thẩm tra, xác minh và tham mưu UBND tỉnh giao giải
quyết trên 621 đơn KNHC (lần 2) về đất đai, trong đó giải quyết bằng QĐHC 532
đơn, giải thích và thuyết phục người khiếu nại rút lại 67 trường hợp trong tổng số
1.665 đơn nhận được (trung bình 170 đơn/năm) [105, tr.6].
- Thời hạn ADPL giải quyết KNHC về đất đai của cơ quan QLHCNN
Hiệu quả việc kiểm tra, rà soát, giải quyết các vụ việc KNHC về đất đai tồn
đọng, phức tạp, kéo dài đạt được chưa cao. Việc ban hành các văn bản giải quyết,
thông báo chấm dứt thụ lý, chấm dứt giải quyết KNHC đất đai theo hướng dẫn của
các cơ quan chức năng còn chậm. Việc thực hiện quy trình rà soát theo hướng dẫn
của Thanh tra Chính phủ (như: tổ chức đối thoại, đăng tải công khai thông báo,
quyết định giải quyết trên các phương tiện thông tin đại chúng…) có lúc còn lúng
túng, thiếu thống nhất. Việc thực hiện chế độ thông tin báo cáo chưa kịp thời, đầy
đủ dẫn đến khó khăn trong việc chỉ đạo, theo dõi và tổng hợp báo cáo.
104
Theo kết quả khảo sát các vụ KNHC cho thấy về mức độ hài lòng của
người đi KNHC trả lời về cơ chế KNHC và giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất
đai ở các tỉnh Tây Nguyên cho thấy: chỉ có 153/500 (chiếm 30,6%) cho là hài
lòng; có 52/500 (10,4%) cho rằng chấp nhận được và có tới 59% cho rằng không
hài lòng và rất không hài lòng. Trong các ý kiến được hỏi chi tiết về các khó
khăn gặp phải trong quá trình giải quyết khiếu nại, có 12,3% cho rằng thủ tục
quá phức tạp; 26,2% cho rằng đi lại quá tốn kém; 12,0% cho rằng không được
hướng dẫn; 37,5% cho rằng mất quá nhiều thời gian chờ đợi; 4,9% là các khó
khăn khác và 7,1% cho rằng không gặp khó khăn gì. Theo kết quả phỏng vấn của
tác giả giải quyết KNHC về đất đai lần đầu, chỉ có 38% cho rằng kết quả là thỏa
đáng; có 52% cho rằng kết quả giải quyết không thỏa đáng; cũng còn tới 10% số
trường hợp chưa được giải quyết và tiếp tục chờ đợi. Con số này nói lên hiệu quả
giải quyết KNHC về đất đai ở các tỉnh Tây Nguyên không cao, cần tiếp tục đổi
mới cơ chế giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai để nâng cao hơn nữa hiệu
quả giải quyết.
- Thực hiện pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các
tỉnh Tây Nguyên gắn với giải quyết tốt chính sách đất đai, đặc biệt là các hộ
đồng bào DTTS
Từ năm 2000 đến 2016 Trung ương và địa phương 5 tỉnh Tây Nguyên đã chỉ
đạo ban hành nhiều chính sách về đất đai, đặc biệt chính sách đầu tư đối với đồng
bào DTTS, vùng đặc biệt khó khăn của cả vùng Tây Nguyên như: Chương trình
phát triển KT-XH vùng đặc biệt khó khăn theo Quyết định 135, Quyết định 132,
134, 167... của Thủ tướng Chính phủ về giải quyết đất sản xuất, đất ở, nhà ở, nước
sinh hoạt cho hộ đồng bào DTTS nghèo, đời sống khó khăn; hay Nghị quyết 10 của
Bộ Chính trị về phát triển vùng Tây Nguyên...Các chương trình, chính sách trên đã
đầu tư đến với đồng bào DTTS trên địa bàn lên đến trên 4.040.299 tỷ đồng. Nhờ
vậy, đến nay trên 28.755 hộ gia đình đồng bào nghèo chưa có nhà ở, nhà rách nát,
nhà tạm đã an cư, ổn định cuộc sống. Riêng tỉnh Đắk Lắk đã giải quyết đất ở cho
5.531 hộ gia đình đồng bào DTTS, với diện tích 144,51 ha, bình quân 260 m2/hộ,
giải quyết cho 7.737 hộ gia đình thiếu đất, hoặc không có đất sản xuất, với diện tích
2.771,5 ha. Ngoài việc cấp đất sản xuất, tỉnh Đắk Lắk còn áp dụng các hình thức
105
khác như hàng ngàn lao động, hộ gia đình được nhận vào làm công nhân ở các
doanh nghiệp, giao khoán quản lý bảo vệ rừng, hỗ trợ chăn nuôi trâu bò [103, tr.7].
Nhà nước đã có những chính sách đặc thù, trong đó có những chính sách
định canh định cư, nhằm cải thiện đời sống và nhu cầu về đất của người dân
nhưng tình trạng thiếu đất vẫn chưa được giải quyết triệt để. Theo Thường trực
Ban chỉ đạo Tây Nguyên, trong mấy năm qua, các tỉnh Tây Nguyên đã giải quyết
đất sản xuất, đất ở cho hàng chục ngàn hộ đồng bào DTTS nghèo tại chỗ thiếu đất
ở, đất sản xuất. Chỉ riêng từ năm 2013 đến 2015, các tỉnh Tây Nguyên đã hỗ trợ
đất sản xuất, đất ở trên 6.670 hộ đồng bào DTTS nghèo thiếu đất sản xuất, đất ở;
trong đó, giải quyết đất sản xuất trực tiếp cho 4.479 hộ, hỗ trợ đất ở cho 2.191 hộ.
Các tỉnh Tây Nguyên cũng hỗ trợ nước sinh hoạt phân tán cho trên 57.322 hộ
đồng bào DTTS [5, tr.3].
Tuy nhiên, theo kết quả điều tra của tác giả vẫn còn 22% cơ quan thẩm
quyền giải quyết khiếu nại và 30,75% người KNHC đánh giá không cao về hiệu
quả của thực hiện chính sách đất đai. Nhiều chính sách đặc thù cho vùng Tây
Nguyên chưa được phát huy tác dụng. Trong quá trình giao đất, chưa có sự đánh
giá, kiểm tra hiện trạng đất trên thực tiễn, hồ sơ đất thiếu chính xác, ranh giới sử
dụng đất không rõ ràng. Ngoài ra, áp lực của dân di cư tự do cũng gây nên tình
trạng thiếu đất và phá vỡ kế hoạch sử dụng đất của địa phương. Bên cạnh đó, công
tác quản lý, sử dụng đất của các lâm trường lỏng lẻo, nhiều nơi còn tùy tiện trong
giao khoán hoặc để hoang. Hơn nữa, cũng phải kể đến sự khác biệt về trình độ
phát triển KT-XH của các cư dân trong vùng, về quan niệm và thói quen sử dụng
đất rừng và đất sản xuất của họ.
Để thực hiện nghiêm pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa
bàn các tỉnh Tây Nguyên, điều đặc biệt quan trọng là ưu tiên giải quyết cơ bản
tình trạng thiếu đất sản xuất, đất ở và vấn đề tranh chấp đất đai ở vùng đồng bào
DTTS. Bên cạnh đó, cần có biện pháp quản lý thực hiện quy hoạch đất đai, tiếp
tục sắp xếp, đổi mới và phát triển công ty nông, lâm nghiệp bằng cách rà soát lại
hoạt động sản xuất của các công ty. Đồng thời, cần tiếp tục hỗ trợ phát triển các
ngành nghề phi nông nghiệp cho đồng bào vùng DTTS có đất bị thu hồi.
106
Các tỉnh Tây Nguyên tiến hành kiểm tra, rà soát, đánh giá lại thực trạng
tình hình thiếu đất ở, đất sản xuất trong đồng bào DTTS tại chỗ, đồng thời trên cơ
sở quỹ đất dự phòng hiện có giải quyết kịp thời cho những hộ đồng bào DTTS
thực sự đang khó khăn do thiếu đất ở, đất sản xuất. Khi tiến hành giải quyết đất ở,
đất sản xuất cho đồng bào DTTS phải đảm bảo nguyên tắc giải quyết bảo đảm
công bằng, công khai đến từng hộ, buôn, làng trên cơ sở pháp luật và chính sách
về đất đai của nhà nước. Không xem xét giải quyết việc đòi lại đất cũ. Phù hợp với
phong tục, tập quán của mỗi dân tộc, gắn với quy hoạch, kế hoạch phát triển KT-
XH của địa phương, hướng đến mục tiêu xây dựng nông thôn văn minh hiện đại,
bảo tồn bản sắc văn hóa của từng dân tộc. Các hộ được giao đất phải trực tiếp
quản lý và sử dụng đất để sản xuất và để ở. Trong thời gian 10 năm không được
chuyển nhượng, cầm cố dưới bất cứ hình thức nào. Mọi trường hợp sang nhượng,
cầm cố sẽ bị CQNN có thẩm quyền thu hồi và không cấp lại.
Chính sách cấp đất sản xuất, đất ở cho các hộ đồng bào DTTS không có
hoặc thiếu đất sản xuất, đã giúp cho các hộ gia đình có đất để sản xuất, từng bước
ổn định cuộc sống, qua đó giúp đồng bào phấn khởi, yên tâm làm ăn, hạn chế phá
rừng, góp phần vào công tác xóa đói giảm nghèo. Các chương trình, chính sách
cũng đã hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng, hỗ trợ phát triển sản xuất, bồi dưỡng nâng cao
năng lực cán bộ xã, thôn, buôn, hỗ trợ các dịch vụ, cải thiện, nâng cao đời sống
nhân dân, trợ giúp pháp lý để nâng cao nhận thức pháp luật tại các xã, thôn, buôn
đặc biệt khó khăn.
3.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM THỰC HIỆN PHÁP
LUẬT VỀ KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI TRÊN ĐỊA
BÀN CÁC TỈNH TÂY NGUYÊN, VIỆT NAM
3.3.1. Ưu điểm và nguyên nhân của ưu điểm
3.3.1.1. Ưu điểm
Một là, ý thức tuân thủ, chấp hành và sử dụng pháp luật về KNHC của
người sử dụng đất ngày càng được nâng cao. Nhiều vụ KNHC trong lĩnh vực đất
đai công dân đã chấm dứt việc tiếp khiếu sau khi nhận được QĐHC giải quyết
khiếu nại lần đầu, văn bản kết luận, quyết định xử lý của cơ quan thẩm quyền.
Trong quá trình THPL về KNHC đất đai, các cá nhân tổ chức sử dụng đất khiếu
107
nại các QĐHC và HVHC luôn hợp tác với cơ quan giải quyết, tham gia đối thoại
trong quá trình giải quyết, do đó nhiều vụ việc khiếu nại về đất đai người dân đã
rút đơn khiếu nại.
Hai là, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây
Nguyên từ năm 2011 đến năm 2016, UBND các tỉnh đã bám sát sự chỉ đạo của
Thủ tướng Chính phủ, Thanh tra Chính phủ và Ban Thường vụ Tỉnh ủy liên quan
đến công tác thi hành Luật Khiếu nại, Luật Đất đai, Luật Tiếp công dân, ban hành
kịp thời các văn bản chỉ đạo nhằm tiếp tục tăng cường công tác tiếp dân, công tác
giải quyết KNHC về đất đai. Sự quan tâm và trực tiếp tiếp công dân của Thường
trực Tỉnh ủy, HĐND, UBND các tỉnh vùng Tây Nguyên, đã góp phần giải quyết
kịp thời các KNHC về đất đai, đặc biệt là đối với các vụ KNHC phức tạp, tồn
đọng kéo dài.
Ba là, đối với công tác tiếp công dân, thời gian qua, công tác tiếp dân, giải
quyết KNHC về đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên đã đi vào nề nếp, chất
lượng được nâng lên, nhiều đơn thư KNHC về đất đai vượt cấp, kéo dài đã được
giải quyết dứt điểm, có tình, có lý; việc đùn đẩy trách nhiệm giải quyết khiếu nại
đã giảm; tình hình tiếp tục khiếu nại lên cấp trên có giảm hơn so với những năm
trước. Qua phân tích số liệu và kết quả giải quyết KNHC về đất đai thuộc thẩm
quyền giải quyết của các cấp, các ngành trong hơn 5 năm qua cho thấy kết quả
giải quyết xong, có hiệu lực pháp luật cao đạt trung bình trên 87% trên tổng số
đơn nhận được; UBND các tỉnh Tây Nguyên đã phối hợp với các Đoàn công tác
của Thanh tra Chính phủ rà soát, xử lý nhiều vụ KNHC có tính chất phức tạp,
riêng tỉnh Gia Lai 23 vụ việc, trong đó đã giải quyết dứt điểm xong 19 vụ [108].
Bốn là, công tác tuyên truyền, giải thích, hướng dẫn công dân chấp hành và
thực hiện quyền khiếu nại theo quy định pháp luật luôn được chú trọng, riêng tỉnh
Đắk Lắk trong 5 năm (2011-2015), tỉnh đã ban hành 9 văn bản để chỉ đạo, thực
hiện công tác tiếp công dân, khiếu nại, tổ chức 3.523 lớp tuyên truyền quán triệt
pháp luật cho 256.672 lượt CB,CC và nhân dân [104, tr.5]; tỉnh Lâm Đồng (2012-
2016), Thanh tra tỉnh và Sở Tư pháp tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn cho
CB,CC, người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo về công tác tiếp dân,
giải đáp vướng mắc trong quá trình thực thi pháp luật. UBND các huyện, thành
108
phố đã tổ chức 222 đợt tuyên truyền đến trên 13.500 lượt người trực tiếp làm công
tác khiếu nại, 1.219 đợt phổ biến pháp luật đến 67.500 lượt người dân tham dự.
Phát hành hơn 9.000 tài liệu, 152.000 tờ gấp tuyên truyền, 74 đĩa CD liên quan
đến giáo dục pháp luật khiếu nại [96].
Công tác tập huấn pháp luật được tổ chức thường xuyên với nhiều hình
thức, trao đổi nghiệp vụ liên sở ngành nên tình hình giải quyết KNHC về đất đai
tại các tỉnh ở vùng Tây Nguyên có chuyển biến tốt. Nhiều trường hợp sau khi
được giải thích, công dân đã tự nguyện rút đơn khiếu nại, hồ sơ giải quyết KNHC
về đất đai nhìn chung đảm bảo chất lượng, tỷ lệ quyết định giải quyết KNHC về
đất đai của cấp huyện bị sửa đổi thấp. Đặc biệt, số lượng đơn thư tiếp nhận mới
trong năm 2015 - 2016 giảm 20%, các vụ KNHC về đất đai phức tạp, tồn đọng
bức xúc kéo dài được quan tâm giải quyết đạt kết quả tích cực.
Năm là, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, các tỉnh Tây Nguyên đã
quan tâm giải quyết tốt chính sách đất đai cho đồng bào các dân tộc Tây Nguyên.
Theo Thường trực Ban Chỉ đạo Tây Nguyên, trong những năm qua, các tỉnh Tây
Nguyên đã giải quyết đất sản xuất, đất ở cho hàng chục ngàn hộ đồng bào DTTS
nghèo tại chỗ thiếu đất ở, đất sản xuất. Bên cạnh đó, các tỉnh Tây Nguyên cũng đã
hoàn thành việc xây dựng đề án giao rừng, khoán bảo vệ 109.324ha rừng cho trên
4.770 hộ đồng bào DTTS tại chỗ quản lý, bảo vệ. Tỉnh Đắk Lắk đã thực hiện thí
điểm giao khoán rừng tự nhiên theo Quyết định 304 của Thủ tướng Chính phủ cho
945 hộ và 31 nhóm hộ, cộng đồng buôn, làng với tổng diện tích trên 9.108 ha. Các
công ty cà phê, cao su cũng đã tuyển dụng gần 15.570 lao động là đồng bào DTTS
tại chỗ vào làm công nhân ở các đơn vị [103, tr.9].
Tỉnh ủy, UBND các tỉnh Tây Nguyên quan tâm lãnh, chỉ đạo với nhiều
biện pháp đồng bộ, quyết liệt, có sự phối hợp của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt
Nam tỉnh, các đoàn thể CT-XH, các cơ quan nội chính và các cấp, các ngành,
đồng thời kiên quyết trong theo dõi thực hiện các quyết định giải quyết KNHC về
đất đai có hiệu lực pháp luật nên tỷ lệ thực hiện các quyết định này hàng năm luôn
ở mức cao. Từ năm 2012 đến năm 2016, tổng số quyết định giải quyết KNHC về
đất đai có hiệu lực pháp luật phải tổ chức thực hiện đạt 98,8%. Đồng thời, những
109
quyết định có hiệu lực pháp luật tồn đọng chưa thực hiện được trong thời gian
trước đây cũng được rà soát và tháo gỡ vướng mắc kịp thời, do đó đảm bảo tính
nghiêm túc của pháp luật KNHC về đất đai, tăng lòng tin của nhân dân vào các
cấp chính quyền. Là điều kiện thuận lợi để các tỉnh Tây Nguyên tập trung nguồn
lực, trí tuệ phục vụ phát triển KT-XH trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, góp phần
ổn định an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn.
3.3.1.2. Nguyên nhân của những ưu điểm
Quá trình THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây
Nguyên, Việt Nam đã đạt được những kết quả nêu trên do những nguyên nhân cơ
bản sau đây:
Thứ nhất, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây
Nguyên, Việt Nam đã được sự quan tâm, theo dõi và chỉ đạo sát sao của các cấp
uỷ đảng, chính quyền địa phương; sự tham gia nhiệt tình, có trách nhiệm của Mặt
trận Tổ quốc và các đoàn thể quần chúng, đặc biệt ở đây phải kể đến vai trò của tổ
chức cơ sở đảng các tỉnh Tây Nguyên. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực
hiện nhiệm vụ giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai của Thủ trưởng các sở,
ban, ngành, địa phương ngày càng tập trung và quyết liệt hơn, chủ động đề ra
nhiều chủ trương, biện pháp để nâng cao hiệu quả công tác giải quyết KNHC trên
địa bàn; quan tâm chỉ đạo các sở, ban, ngành rà soát, hoàn thiện cơ chế, chính
sách, quy định về lĩnh vực quản lý đất đai trong phạm vi địa phương.
Thứ hai, việc thụ lý giải quyết KNHC các QĐHC và HVHC của cơ quan
QLHCNN trong lĩnh vực đất đai cơ bản được thực hiện đúng thẩm quyền, trình tự
theo quy định của Luật Khiếu nại, Luật Đất đai và các văn bản hướng dẫn thi
hành. Trong quá trình giải quyết đã coi trọng đối thoại trực tiếp với người khiếu
nại, đánh giá đầy đủ các khía cạnh pháp lý và thực tế của vụ việc để việc giải
quyết có lý, có tình, có tính khả thi và chấm dứt được khiếu nại. Công tác hòa giải
cơ sở được chú trọng và thực hiện ngày càng có hiệu quả nên đã giải quyết được
nhiều vụ việc KNHC trong lĩnh vực đất đai ngay từ cơ sở.
Thứ ba, công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về KNHC đất
đai được các cấp chính quyền trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên quan tâm, tạo sự
110
chuyển biến về nhận thức pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai từ cơ sở; giúp
các cá nhân và tổ chức thực hiện quyền KNHC đúng theo quy định của pháp luật,
giảm bớt tình trạng KNHC về đất đai không có căn cứ, khiếu nại kéo dài, đông
người, vượt cấp.
Thứ tư, công tác đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ làm công tác tiếp
dân, ADPL giải quyết KNHC về đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên ngày
càng được chú trọng; đã giúp các CB,CC tham gia giải quyết KNHC về đất đai có
thêm kinh nghiệm, am hiểu pháp luật. Trong điều hành, UBND và Chủ tịch
UBND các tỉnh Tây Nguyên đã thường xuyên chỉ đạo sát sao hình thức ADPL
giải quyết KNHC về đất đai, có nhiều biện pháp tập trung giải quyết các vụ
KNHC về đất đai phức tạp, tồn đọng, kéo dài liên quan đến đất đai, đặc biệt là các
KNHC về thu hồi đất, giải tỏa đền bù, tái định cư, từ đó tạo những chuyển biến
tích cực về nhận thức và trách nhiệm của các sở, ban, ngành, chính quyền địa
phương, hiệu quả giải quyết KNHC về đất đai ngày càng được nâng cao.
Thứ năm, UBND cấp tỉnh trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam luôn
quan tâm, trực tiếp chỉ đạo các cơ quan, đơn vị xây dựng kế hoạch, thành lập các
đoàn thanh tra, kiểm tra, các đoàn công tác để tập trung giải quyết dứt điểm các vụ
việc KNHC trong lĩnh vực đất đai kéo dài có tính chất gay gắt, phức tạp. Đôn đốc
các cơ quan chuyên môn trực thuộc hoặc đôn đốc giải quyết các vụ việc thuộc
thẩm quyền của cấp dưới có phần sâu sát hơn, góp phần đẩy nhanh tiến độ giải
quyết đạt tỷ lệ cao, những KNHC về đất đai mới phát sinh được chỉ đạo giải quyết
kịp thời ngay từ cơ sở giảm bớt“điểm nóng”, gây bức xúc trong dư luận xã hội.
Thứ sáu, trình độ học vấn của CB,CC trực tiếp tham gia giải quyết KNHC
về đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, có nhiệt huyết, phương pháp làm việc
với công dân ngày càng uyển chuyển, mềm dẻo, đã có bước phát triển khá so với
trước đây. Vai trò hạt nhân của cán bộ, đảng viên trong THPL về KNHC lĩnh vực
đất đai đã được phát huy tích cực. Bên cạnh đó, với truyền thống yêu nước, cần
cù, chịu khó, nhân dân các dân tộc ở Tây Nguyên đã luôn ý thức được trách nhiệm
của mình, tin tưởng vào sự nghiệp đổi mới của đảng và sự quản lý của nhà nước
trong quá trình xây dựng xã hội mới.
111
3.3.2. Hạn chế và nguyên nhân của hạn chế
3.3.2.1. Hạn chế
Bên cạnh những kết quả đạt được, quá trình tổ chức triển khai thực hiện các
quy định của pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai vào thực tiễn cuộc sống
đã bộc lộ không ít hạn chế. Những tồn tại, hạn chế đó đã tác động tới quá trình
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, cụ thể:
Một là, đối với chủ thể thực hiện quyền KNHC về đất đai, ý thức tuân thủ,
chấp hành pháp luật của một bộ phận người dân và tổ chức chưa cao. Một số vụ
việc, người khiếu nại không hợp tác với cơ quan giải quyết khi không đạt được
yêu cầu mong muốn của họ (mời lên nhiều lần nhưng không đến làm việc, không
tham gia đối thoại trong quá trình giải quyết) và tiếp tục gửi đơn khiếu nại lên cấp
trên. Có trường hợp không tin vào kết quả giải quyết của cơ sở nên gửi đơn khiếu
nại vượt cấp. Thực tế tại một số nơi có tình trạng chính quyền địa phương quản lý
chưa chặt chẽ và thiếu trách nhiệm nên người dân lấn chiếm đất công trong nhiều
năm, thậm chí còn làm thủ tục hợp thức hoá số đất lấn chiếm trái phép, xây dựng
nhà kiên cố mà không bị xử lý dứt điểm. Một số tổ chức kinh tế trước đây được
giao đất và cho thuê đất với số lượng lớn nhưng sử dụng không hiệu quả nên trốn
tránh việc nộp tiền thuê đất, thậm chí có nơi, có đơn vị còn tự chuyển đổi dưới
nhiều hình thức, vi phạm Luật Đất đai dẫn đến khiếu nại của tập thể khi phân chia
không đồng đều lợi nhuận từ đất đai.
Hai là, quá trình ADPL để giải quyết KNHC về đất đai của cơ quan HCNN
và người có thẩm quyền còn một số tồn tại như: Một số cơ quan có thẩm quyền
trong ADPL chưa ban hành quyết định thụ lý đơn khiếu nại thuộc thẩm quyền;
thời hạn giải quyết KNHC đất đai còn kéo dài, chưa tổ chức đối thoại với công
dân khi giải quyết KNHC lần đầu theo quy định của pháp luật về KNHC. Một số
nơi, vụ việc khiếu nại chậm được thụ lý xem xét và giải quyết, vẫn còn một số vụ
việc để tồn động gây tâm lý bức xúc cho công dân; ngoài ra, việc phối hợp giữa
các cơ quan trong xác minh, thu thập hồ sơ và giải quyết vẫn còn có lúc chưa tốt
làm ảnh hưởng đến thời gian và chất lượng giải quyết của các cơ quan có thẩm
quyền. Nhiều quyết định có hiệu lực pháp luật chậm được tổ chức thực hiện.
112
Ba là, việc thực hiện các quy định của pháp luật về khiếu nại (cụ thể là Luật
Khiếu nại năm 2011) có nhiều chồng chéo, mâu thuẫn khi áp dụng trong giải
quyết KNHC về đất đai, bên cạnh đó chính sách, pháp luật về đất đai cũng thay
đổi thường xuyên; giá đất bồi thường, định mức hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất
còn bất cập, thường thấp hơn thực tế. Có những trường hợp người sử dụng đất bị
thiệt thòi về quyền lợi nhưng thiếu cơ chế để giải quyết; nếu giải quyết cho quyền
lợi người sử dụng đất thì địa phương, cơ quan giải quyết và cán bộ sẽ VPPL nên
không dám vận dụng trong giải quyết.
Bốn là, công tác quản lý đất đai cũng còn nhiều bất cập. Công tác cấp giấy
CNQSDĐ chậm và trong một số trường hợp không chính xác. Công tác quy hoạch
sử dụng đất chậm, việc chỉnh lý biến động đất đai không được theo dõi, cập nhật
thường xuyên dẫn đến việc tham mưu không đầy đủ, thiếu chính xác trong việc
quy hoạch, thu hồi đất và giải quyết KNHC về đất đai. Theo khảo sát ý kiến của
người KNHC về đất đai được hỏi cho thấy, có 204/500 (40,8%) số lượng ý kiến
cho rằng được góp ý phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; trên 34,6% nói là
chỉ được thông báo về phương án và 24,6% cho rằng không được biết gì về
phương án này. Đối với ý kiến góp ý về giá đất, có 81/500 (chiếm 16,2%) cho
rằng ý kiến của mình được chấp nhận và có điều chỉnh; có 155/500 (31%) cho
rằng được chấp nhận để tham khảo; có 259/500 (51,8%) cho rằng không được
chấp nhận và còn 2% không muốn góp ý. Nhiều địa phương chưa có quy hoạch,
kế hoạch sử dụng đất chi tiết, dẫn tới tùy tiện trong giao đất, cho thuê đất, thu hồi
đất, chuyển mục đích sử dụng đất.
Năm là, công tác kiểm tra, thanh tra chưa được quan tâm đúng mức, trong
đó công tác hậu kiểm đối với các dự án, công trình sau khi được giao đất, cho thuê
đất ít được các địa phương chú ý. Tình trạng sử dụng đất không đúng mục đích,
không đúng tiến độ, không đầu tư theo dự án mà chỉ chờ chuyển nhượng kiếm
chênh lệch giá vẫn diễn ra nhưng ít bị phát hiện và xử lý kịp thời. Việc kiểm tra,
thanh tra chế độ công vụ và xử lý những vi phạm của CB,CC trong công tác quản
lý và sử dụng đất đai chưa được đặt ra một cách cụ thể, tích cực. Thiếu kiểm tra,
đôn đốc và có những biện pháp nhắc nhở, xử lý những trường hợp cố ý không giải
113
quyết kịp thời khiếu nại của công dân và không chấp hành các quyết định có hiệu
lực pháp luật của cơ quan có thẩm quyền.
Sáu là, đội ngũ CB,CC có thẩm quyền ADPL giải quyết KNHC về đất đai
còn yếu kém về năng lực, chưa ngang tầm với những đòi hỏi của nhiệm vụ. Cán
bộ làm công tác địa chính và thanh tra, đặc biệt là cán bộ thanh tra chuyên ngành
về đất đai tại các đơn vị còn quá ít, nên khó khăn trong việc giải quyết nhất là giải
quyết đúng hạn các vụ việc KNHC về đất đai phức tạp. Sự yếu kém, bất cập trong
công tác quản lý đất đai cùng với một bộ phận không nhỏ CB,CC có những hành
vi vụ lợi trong quản lý, sử dụng đất đai, nhũng nhiễu, thiếu công tâm là nguyên
nhân trực tiếp làm phát sinh những KNHC về đất đai, đã làm ảnh hưởng đến chất
lượng THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên
thời gian qua.
Bảy là, đời sống đồng bào các dân tộc Tây Nguyên vẫn còn nghèo, chậm
phát triển so với nhiều vùng trong cả nước, kết cấu hạ tầng KT-XH chưa đồng bộ;
hệ thống đường sá thiếu và chất lượng thấp, một bộ phận đồng bào DTTS tại chỗ
thiếu đất ở và đất sản xuất. Đối với đồng bào DTTS tại chỗ ở Tây Nguyên, đất đai
không chỉ là vấn đề kinh tế mà còn là vấn đề xã hội, văn hóa, chính trị. Một số nơi
xảy ra tình trạng tranh chấp, KNHC đất đai giữa đồng bào địa phương với các
nông, lâm trường nhà nước, ảnh hưởng đến niềm tin của đồng bào vào chủ trương,
chính sách của đảng, tạo kẽ hở cho các thế lực thù địch chống phá, chia rẽ khối
đoàn kết các dân tộc Tây Nguyên.
Tám là, công tác tiếp dân, đối thoại trong giải quyết KNHC về đất đai ở một
số nơi chưa được coi trọng. Theo đánh giá của Thanh tra Chính phủ, một số đơn vị
chủ tịch UBND huyện, thành phố trên địa bàn Tây Nguyên chưa thực hiện tốt việc
tiếp dân. Tiếp công dân còn hình thức, né tránh, đùn đấy, nhất là đối với các vụ việc
phức tạp; mức độ tâm huyết và am hiểu chính sách, pháp luật của đội ngũ CB,CC
tiếp dân còn hạn chế; sự phối hợp giữa các bộ phận trong thực hiện hình thức
ADPL giải quyết KNHC về đất đai vẫn còn tình trạng chuyển đơn vòng vo, gây tâm
lý bức xúc, căng thẳng và mất lòng tin của công dân; việc giải quyết lại chưa dứt
điểm dẫn đến khiếu nại kéo dài, làm mất ổn định tình hình KT-XH ở địa phương.
114
3.3.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế
* Nguyên nhân khách quan
Một là, hệ thống các văn bản pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai còn
thiếu đồng bộ, chồng chéo. Pháp luật KNHC hiện hành cũng chưa phản ánh và cụ
thể hoá được đầy đủ tư tưởng, tinh thần của Hiến pháp năm 2013, (Luật Khiếu nại
ra đời trước Hiến pháp 2013), còn bất cập, chưa phù hợp với thực tế; Chính sách
về đất đai còn thiếu công bằng, chưa theo kịp cơ chế kinh tế thị trường, đặc biệt là
chính sách tài chính đất đai. Cơ chế chính sách bồi thường, giải phóng mặt bằng,
đền bù, hỗ trợ chưa nhất quán nên khó thực hiện; Các văn bản liên quan đến công
tác bồi thường và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất qua các năm có những thay
đổi theo hướng có lợi cho người bị thu hồi đất, tạo ra tâm lý so sánh thiệt hơn giữa
người được giải quyết trước và người được giải quyết sau. Sự bất cập của hệ thống
chính sách, pháp luật KNHC về đất đai, đã ảnh hưởng đến hiệu quả THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam thời
gian qua.
Hai là, thẩm quyền, trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại giữa Luật Khiếu
nại và Luật Đất đai hiện nay còn có mâu thuẫn cũng là một trong những nguyên
nhân dẫn đến tình trạng các CQNN đùn đấy, né tránh trách nhiệm hoặc hướng dẫn
thiếu thống nhất làm cho công dân phải gửi đơn, đi lại nhiều nơi, nhiều lần để
khiếu nại với thái độ bức xúc. Bên cạnh đó, các quy định về đảm bảo thực hiện
quyết định giải quyết khiếu nại, xử lý các hành vi VPPL trong lĩnh vực khiếu nại
cũng chưa đầy đủ, cụ thể, dẫn đến kỷ cương không được thực thi nghiêm, nên tác
dụng răn đe, chấn chỉnh còn hạn chế.
Ba là, đối với KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn Tây Nguyên liên
quan đến dự án đầu tư phải thu hồi đất, pháp luật hiện hành chưa tạo được những
chuẩn mực chung về giá bồi thường đất và cơ chế điều chỉnh giá theo thời gian;
nhiều dự án được phân thành các giai đoạn khác nhau nên kéo dài đã dẫn đến việc
so sánh giá bồi thường giữa các dự án; cũng như việc thay đổi, điều chỉnh pháp luật
thường xuyên có liên quan đến chính sách bồi thường, hỗ trợ cũng ảnh hưởng đến
người dân tại các dự án bồi thường chậm, kéo dài… Chính vì vậy, các cơ quan
115
HCNN đã áp dụng các quy định giải quyết không hợp tình, hợp lý công tác đền bù
nên đã phát sinh nhiều vụ việc khiếu nại kéo dài, ảnh hưởng tới THPL về KNHC.
Bốn là, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây
Nguyên, do nguồn gốc sử dụng đất của người dân trên địa bàn, nhất là vùng kinh
tế mới, vùng di dân tự do, vùng đồng bào DTTS, vùng có đông đồng bào theo đạo
sinh sống, không được xác định rõ ràng. Nhiều diện tích là đất lấn chiếm, phá
rừng, quá trình sử dụng đất không liên tục… Có một số vụ việc khiếu nại các
QĐHC về đất do lịch sử để lại như: đòi lại đất nông nghiệp đưa vào hợp tác xã,
nông trường sản xuất, sau đó giải thể, trả lại đất cho nông dân, đất sản xuất của
dân nhưng sau đó đưa vào các nông - lâm trường quốc doanh và nay cổ phần hóa.
* Nguyên nhân chủ quan
Một là, chủ thể thực hiện quyền KNHC các QĐHC và HVHC trong lĩnh
vực đất đai còn thiếu năng lực hiểu biết về pháp luật, chưa nhận thức đúng đắn và
đầy đủ về vị trí, vai trò và tầm quan trọng nội dung của pháp luật về khiếu nại nói
chung, KNHC trong lĩnh vực đất đai nói riêng.
Do trình độ dân trí, ý thức pháp luật của một bộ phân nhân dân vùng Tây
Nguyên còn rất thấp. Trong tiềm thức của một bộ phận người dân (đặc biệt là
những người dân sống ở vùng sâu, vùng xa, vùng DTTS, vùng biên giới), sở hữu
đất đai không đồng nhất với quy định của pháp luật; vẫn còn tồn tại các phong tục,
tập quán truyền thống, luật tục với những quy định lạc hậu về sở hữu đất đai. Một
bộ phận nhân dân có ý thức chấp hành chưa cao, nên có những yêu cầu, đòi hỏi
không đúng hoặc vượt quá quy định pháp luật. Nhiều trường hợp người dân mặc dù
hiểu rõ các quy định của pháp luật, song cố tình không chấp hành những QĐHC
giải quyết đã có hiệu lực pháp luật; một số cá nhân khiếu nại có hành vi vượt quá
giới hạn, VPPL, lợi dụng quyền khiếu nại đã có hành vi quá khích gây mất trật tự an
toàn công cộng, ảnh hưởng đến công tác và hoạt động bình thường của các CQNN;
một số phần tử cơ hội, phản động lợi dụng lôi kéo, kích động người dân khiếu nại
chiếm trụ sở nơi tiếp công dân, gây mất trật tự công cộng, ảnh hưởng đến tình hình
an ninh, trật tự tại địa phương, đã tác động tiêu cực đến tình hình KT-XH, đến việc
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai vùng Tây Nguyên, Việt Nam.
116
Hai là, cấp ủy, chính quyền đôi lúc còn coi nhẹ việc ADPL giải quyết
KNHC về đất đai, chưa huy động được vai trò của cả HTCT trong việc THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai, có nơi có biểu hiện đùn đẩy trách nhiệm, thiếu
thống nhất, tập trung, chú trọng vào vấn đề phát triển kinh tế của địa phương, chưa
quan tâm đầy đủ đến vấn đề xã hội phát sinh từ vấn đề thu hồi đất như: tái định cư,
đời sống, việc làm, nghề nghiệp, nhất là vùng đồng bào DTTS, vùng kinh tế mới.
Hiện nay, các tỉnh Tây nguyên vẫn còn 15.846 hộ đồng bào DTTS thiếu đất ở,
32.006 hộ đồng bào DTTS thiếu đất sản xuất [5, tr.7].
Ba là, chính quyền các tỉnh Tây Nguyên đã ban hành nhiều QĐHC về đất
đai, nhất là việc giải phóng mặt bằng, thực hiện đền bù, thu hồi đất để giao cho các
nhà đầu tư thực hiện các dự án xây dựng khu đô thị, thương mại, du lịch, dịch vụ,
khu công nghiệp, đường giao thông, công trình thủy lợi, thủy điện, nhưng cơ chế
thực hiện chính sách đền bù giá đất chưa phù hợp, dẫn đến bức xúc, phát sinh
khiếu nại các QĐHC, HVHC trong lĩnh vực đất đai tăng lên.
Bốn là, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, trong quá trình giải quyết
các vụ việc KNHC liên quan tới các QĐHC và HVHC về đất đai còn có sự bất
cập trong công tác giải quyết, nhiều cấp có thẩm quyền giải quyết chưa nghiên
cứu kỹ các quy định của pháp luật, nên có những trường hợp ADPL chưa thống
nhất. Nhiều vụ việc đã có quyết định giải quyết cuối cùng nhưng việc tổ chức thi
hành quyết định không nghiêm, cơ quan ra quyết định thiếu kiểm tra, đôn đốc kịp
thời để giải quyết dứt điểm; một số vụ việc đã có kết luận hoặc quyết định giải
quyết nhưng không có tính khả thi trong tổ chức thi hành dẫn tới phát sinh những
khiếu nại mới phức tạp hơn. Một số địa phương sau khi ban hành quyết định giải
quyết khiếu nại cuối cùng cho rằng đã hết trách nhiệm, nhiều trường hợp quyết
định giải quyết khiếu nại cuối cùng có sai sót không được sửa đổi, bổ sung do đó
gây tâm lý ngờ vực về chính quyền địa phương giải quyết không đúng chính sách
pháp luật và người dân tiếp tục khiếu nại.
Năm là, chưa giải quyết tốt mối quan hệ giữa lợi ích nhà nước với lợi ích
của những người có đất bị thu hồi, thường chỉ nhấn mạnh đến tính cấp thiết của
việc giải phóng mặt bằng để có được dự án; chưa chú ý những vấn đề xã hội nảy
sinh sau khi thu hồi đất, dẫn tới không bảo đảm điều kiện tái định cư, không có
117
phương án tích cực về giải quyết việc làm cho người có đất bị thu hồi, nhất là đối
với đồng bào DTTS; chấp hành chưa đầy đủ các quy định của Nhà nước về trình
tự, thủ tục thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; một số dự án còn có tình
trạng ADPL thiếu công bằng giữa những trường hợp có điều kiện tương tự. Công
tác kiểm tra, thanh tra chưa được quan tâm đúng mức, công tác hậu kiểm đối với
các QĐHC về dự án, công trình sau khi được giao đất, cho thuê đất ít được các địa
phương chú ý.
Sáu là, đội ngũ CB,CC khi ADPL giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất
đai, nhất là ở cơ sở năng lực chuyên môn còn hạn chế. Đội ngũ cán bộ của
Thanh tra Sở Tài nguyên và Môi trường các tỉnh Tây Nguyên còn mỏng, chủ yếu
tập trung giải quyết các vụ việc liên quan đến khiếu nại trong lĩnh vực đất đai
nên việc triển khai các đoàn theo kế hoạch và các đoàn thanh, kiểm tra do
UBND cấp tỉnh giao còn chậm; giải quyết thiếu thỏa đáng và làm cho người dân
đi khiếu nại nhiều lần gửi đơn vượt cấp. KNHC về đất đai chủ yếu nảy sinh ở
cấp huyện nhưng bộ máy thụ lý ở cấp này lại không tương ứng. Chủ tịch UBND
các cấp là người chủ trì, chịu trách nhiệm chính về quyết định giải quyết khiếu
nại nhưng lại phải lo mọi việc của địa phương nên khó có điều kiện chuyên tâm
về việc này. Đây là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng giải quyết các khiếu
nại QĐHC và HVHC về đất đai trên địa bàn Tây Nguyên chậm chạp, thiếu dứt
điểm, chất lượng thấp, tái khiếu nhiều.
Bảy là, nhiều địa phương trên địa bàn các tỉnh vùng Tây Nguyên, các cấp
chính quyền chưa làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục vận động thuyết phục,
giải thích, hòa giải ngay từ cơ sở, chưa thật sự coi trọng công tác tiếp công dân,
đối thoại gắn tiếp công dân với việc giải quyết khiếu nại; chưa tập trung giải quyết
KNHC về đất đai ngay từ đầu đối với việc triển khai thực hiện dự án liên quan đến
đất đai; việc thực hiện các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà
nước, nhất là thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở nhiều nơi còn hạn chế; trong quá
trình triển khai thực hiện các dự án còn có những thiếu sót, sai phạm như không
tuân thủ trình tự, thủ tục, thiếu công khai, dân chủ, công bằng, là nguyên nhân trực
tiếp làm phát sinh những KNHC về đất đai.
118
3.3.3. Bài học kinh nghiệm thực hiện pháp luật về khiếu nại hành
chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam
Từ thực tiễn THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh
Tây Nguyên, rút ra một số kinh nghiệm sau:
Một là, cần tạo được sự chuyển biến trong nhận thức về tầm quan trọng
của việc THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai đối với việc ổn định an ninh,
chính trị ở các tỉnh Tây Nguyên. Việc tiến hành kiểm tra, rà soát, giải quyết các vụ
việc KNHC có mục tiêu rõ ràng, đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi của xã hội và người
khiếu nại, do đó phải tạo được sự quyết tâm, nhất trí cao của cả HTCT mà trực
tiếp là cấp ủy, chính quyền địa phương. Tạo được sự chuyển biến trong nhận thức
về tầm quan trọng của việc THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai đối với việc ổn
định an ninh, chính trị và phát triển KT-XH bền vững ở các tỉnh Tây Nguyên. Đây
là những điều kiện bảo đảm cho các quy định của pháp luật KNHC trong lĩnh vực
đất đai được thực hiện có hiệu quả trên địa bàn các tỉnh vùng Tây Nguyên trong
những năm qua.
Hai là, công tác tuyên truyền, vận động, giáo dục, thuyết phục là khâu phải
được coi trọng trong THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai. Đây được xem là
biện pháp tốt nhất để ngăn ngừa hạn chế phát sinh KNHC về đất đai, nhất là các
vụ KNHC phức tạp, kéo dài. Kinh nghiệm tại các tỉnh Tây Nguyên trong những
năm vừa qua cho thấy, địa phương nào quan tâm đến công tác này, kiên trì vận
động, thuyết phục, giải thích pháp luật bằng nhiều hình thức (tiếp công dân, đối
thoại với công dân…) sẽ nâng cao nhận thức pháp luật cho người dân, giảm bớt
được tình trạng KNHC không đáng có trong lĩnh vực đất đai.
Ba là, tập trung giải quyết tốt vấn đề di dân tự do; chính sách về đất đai
cho đồng bào DTTS Tây Nguyên. Một trong những nguyên nhân sâu xa của hầu
hết các mâu thuẫn tộc người, mâu thuẫn dân tộc có nguồn gốc từ quản lý, sở hữu
và sử dụng đất đai liên quan từ vấn đề di dân tự do, nên THPL về KNHC trong
lĩnh vực đất đai ở Tây Nguyên phải giải quyết tốt nạn di dân tự do, chính sách về
đất ở, đất sản xuất cho đồng bào DTTS Tây Nguyên, giữ vững ổn định tình CT-
XH vùng đồng bào DTTS, củng cố lòng tin của nhân dân đối với Đảng và chính
quyền. Bên cạnh đó sự ổn định phát triển vùng đồng bào DTTS cũng là nhân tố
119
quan trọng đảm bảo cho quá trình THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai. Sự ổn
định và phát triển của vùng Tây Nguyên, là cơ sở để xây dựng, củng cố khối đại
đoàn kết dân tộc. Vì vậy, phải có quan điểm, chủ trương, chính sách, giải pháp
đúng đắn để đầu tư phát triển sản xuất, nâng cao đời sống cho đồng bào khi giải
quyết những vấn đề thực tiễn cụ thể.
Bốn là, ADPL giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai phải tuân thủ đúng
các quy trình, thủ tục, thẩm quyền theo quy định của pháp luật. Giải quyết các vụ
việc KNHC trong lĩnh vực đất đai, nhất là các vụ KNHC đông người, phức tạp
phải được sự lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt của các cấp các ngành, của cả HTCT
bằng nhiều biện pháp tối ưu. ADPL giải quyết KNHC về đất đai phải tuân thủ
đúng các quy trình, thủ tục, thẩm quyền theo quy định của pháp luật về KNHC để
chất lượng giải quyết dần được nâng cao. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra
trách nhiệm của thủ trưởng trong THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, cần
thường xuyên rà soát và chỉ đạo kiên quyết đối với những vụ KNHC về đất đai tồn
đọng. Các cán bộ làm công tác tiếp công dân và giải quyết KNHC về đất đai thực
hiện nghiêm túc các quy định của pháp luật về KNHC; hoạt động giám sát của
đoàn đại biểu Quốc hội, HĐND và các đoàn thể cùng với các phương tiện truyền
thông phải được chú trọng. Đó sẽ là cơ sở thực tế bảo đảm hiệu quả cho việc
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên trong
những năm tiếp theo.
Năm là, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai ở các tỉnh Tây Nguyên cần
tăng cường phối hợp chặt chẽ giữa các CQNN với các tổ chức đoàn thể trong
HTCT, tổ chức thanh tra nhân dân ở cơ sở trong vận động thuyết phục, kiểm tra,
giám sát, áp dụng các biện pháp cần thiết để quyết định giải quyết KNHC trong lĩnh
vực đất đai được thực hiện nghiêm túc, triệt để. Tại các địa phương ở các tỉnh Tây
Nguyên diễn ra nhiều vụ việc KNHC về đất đai nên thành lập Tổ rà soát của UBND
cấp tỉnh làm nhiệm vụ kiểm tra việc giải quyết KNHC đất đai trên địa bàn tỉnh do
Thanh tra tỉnh làm Tổ trưởng phối hợp với các Sở, ngành. Trên cơ sở đó, tham mưu
đề xuất các biện pháp hiệu quả để Chủ tịch UBND tỉnh kịp thời chỉ đạo tháo gỡ
những khó khăn vướng mắc trong quá trình tổ chức thực hiện ở các địa phương.
120
Sáu là, thường xuyên nâng cao năng lưc cho CB,CC làm công tác tiếp dân,
giải quyết hiệu quả KNHC về đất đai. Do tính chất đặc thù của THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai, nên đội ngũ CB,CC làm công tác tiếp dân tham mưu giải
quyết KNHC về đất đai phải thật sự tâm huyết, gắn bó với công việc và phải được
trang bị kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ, nhất là phải có trình độ chuyên môn đại
học luật; không chỉ chuyên sâu một lĩnh vực về đất đai, mà còn phải am hiểu
nhiều lĩnh vực khác. Chính vì vậy, chính quyền các cấp ở Tây Nguyên đã luôn chú
trọng tới công tác đào tạo, bồi dưỡng và sử dụng CB,CC làm công tác công tác
tiếp dân tham mưu giải quyết KNHC về đất đai, nên hiệu quả giải quyết KNHC
trong lĩnh vực đất đai thời gian qua luôn đạt kết quả tích cực.
Kết luận chương 3
Thực hiện pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai luôn là vấn đề nhạy
cảm và nhiều khó khăn trong thực hiện, không chỉ đối với vùng Tây Nguyên mà
còn đối với mọi miền đất nước. Nhận thức sâu sắc tầm quan trọng to lớn quyền
làm chủ của nhân dân, đặc biệt là quyền KNHC trong lĩnh vực đất đai, Đảng và
Nhà nước ta hết sức quan tâm đến vấn đề này. Để có cơ sở pháp lý đảm bảo THPL
về KNHC trong lĩnh vực đất đai, Bộ Chính trị đã ban hành Thông báo kết luận số
130-TB/TW, ngày 10/01/2008, về tình hình, kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo từ
năm 2006 đến nay và giải pháp trong thời gian tới; Chỉ thị số 35/CT-TW, ngày
26/5/2014 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác tiếp dân và giải
quyết khiếu nại, tố cáo; Quốc hội ban hành Luật Khiếu nại 2011, Luật Đất đai
2003, Luật Đất đai 2013 và Chính phủ đã ban hành Nghị định số 75/2012/NĐ
29/NĐ-CP Quy định chi tiết một số điều Luật Khiếu nại; Nghị định quy định chi
tiết một số điều của luật tiếp công dân. số 64/2014/NĐ-CP; Nghị định số
43/2014/NĐ-CP, Quy định chi tiết thi hành một số điều của luật đất đai, cùng
nhiều văn bản QPPL khác liên quan đến quyền THPL về KNHC trong lĩnh vực
đất đai, quy định cụ thể những nội dung về quyền KNHC về đất đai, trình tự, thủ
tục, thẩm quyền giải quyết KNHC về đất đai.
121
Để đánh giá đúng thực trạng quá trình THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai ở Tây Nguyên, luận án đã chỉ ra những điều kiện đặc thù về kinh tế, văn hóa,
xã hội tác động tới THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai ở Tây Nguyên. Những
yếu tố này có tác động không nhỏ và đã góp phần làm phong phú thêm cơ sở giúp
tác giả luận án phân tích, đánh giá thực trạng THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên một cách phù hợp. Bằng việc nghiên cứu,
điều tra xã hội học, tác giả luận án đã bám sát mục tiêu khi tiến hành nghiên cứu,
đưa ra những đánh giá chung mang tính lý luận và thực tiễn, những ưu điểm, hạn
chế, nguyên nhân khách quan và chủ quan cũng như bài học kinh nghiệm THPL
về KNHC trong lĩnh vực đất đai.
Từ những hạn chế và nguyên nhân tồn tại THPL về KNHC trong lĩnh vực
đất đai ở Tây Nguyên nêu trong nội dung chương 3 là cơ sở thực tiễn quan trọng
để luận cứ các quan điểm và đề xuất giải pháp bảo đảm THPL về KNHC trong
lĩnh vực đất đai ở Tây Nguyên, Việt Nam trong những năm tiếp theo.
122
Chương 4
QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT
VỀ KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI
TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH TÂY NGUYÊN, VIỆT NAM HIỆN NAY
4.1. QUAN ĐIỂM BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ KHIẾU NẠI
HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH TÂY
NGUYÊN, VIỆT NAM
4.1.1. Thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất
đai ở các tỉnh Tây Nguyên cần quán triệt sâu sắc quan điểm của Đảng về
khiếu nại nói chung và khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai nói riêng
Trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam - một
nhà nước thực sự của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân - đòi hỏi phải xây dựng,
hoàn thiện pháp luật và triển khai thực hiện mạnh mẽ hơn nữa các biện pháp nhằm
đưa pháp luật vào cuộc sống. Hiến pháp năm 2013 tiếp tục ghi nhận quyền khiếu
nại với tư cách là các quyền chính trị quan trọng của công dân. Do vậy, THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai, về bản chất, là nhằm phát huy các quyền dân chủ
của nhân dân, tạo các cơ chế, diễn đàn thuận lợi để người dân được bày tỏ quan
điểm, ý kiến cá nhân, nêu các đề xuất, kiến nghị liên quan đến quyền, lợi ích hợp
pháp của họ với các cơ quan QLNN có thẩm quyền, nâng cao ý thức pháp luật,
góp phần hình thành lối sống và làm việc theo pháp luật cho CB,CC và nhân dân.
Với ý nghĩa đó, việc đẩy mạnh, nâng cao hiệu quả hoạt động THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam phải quán triệt
quan điểm của đảng về khiếu nại nói chung và KNHC về đất đai nói riêng.
Mục tiêu chung của đường lối, chính sách của Đảng là phát huy quyền làm
chủ của nhân dân, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân,
hướng tới lợi ích của nhân dân. Trong lĩnh vực giải quyết khiếu nại, Đảng ta chỉ
đạo: Tăng cường giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai của dân, soát, xét, bổ
sung và thể chế hoá các chính sách, trước hết đối với các nội dung mà dân khiếu
nại nhiều, khẩn trương và nghiêm chỉnh thực hiện Luật Khiếu nại, Luật Tiếp công
123
dân... Đồng thời, quan điểm của Đảng cũng chỉ rõ: việc giải quyết khiếu nại trong
lĩnh vực đất đai phải nhanh chóng, kịp thời, đúng pháp luật và được tiến hành
ngay tại nơi phát sinh khiếu nại. Việc ADPL giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất
đai phải được thực hiện theo quy trình, thủ tục đơn giản, dễ thực hiện, có cơ chế
phù hợp để ADPL giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai hữu hiệu. Hoàn thiện
hệ thống pháp luật KNHC theo hướng tạo điều kiện thuận lợi hơn cho nhân dân
thực hiện quyền khiếu nại. Ngày 26/5/2014, Bộ Chính trị đã ban hành Chỉ thị số
35/CT-TW về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác tiếp dân và giải
quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai, nội dung của chỉ thị nêu rõ:
... Tiếp tục hoàn thiện pháp luật về tiếp công dân, giải quyết khiếu nại
trong lĩnh vực đất đai, tố cáo. và khi phát sinh khiếu nại, tố cáo đông
người, phức tạp, người đứng đầu tổ chức đảng, chính quyền, cơ quan,
tổ chức phải trực tiếp chỉ đạo làm rõ nội dung, nguyên nhân, xem xét
toàn diện các khía cạnh pháp lý và thực tiễn; tổ chức đối thoại công
khai với người khiếu kiện để giải quyết sát thực tế sự việc, thấu tình
đạt lý [8].
Quán triệt các chỉ thị, nghị định của Trung ương Đảng và Chính phủ về đất
đai, khiếu nại và giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai để người dân tuân thủ
triệt để, trước hết phải làm thông suốt trong cán bộ, đảng viên, tạo sự thống nhất
trong nhận thức và hành động. Các cấp ủy đảng phải lãnh đạo chặt chẽ, thường
xuyên quá trình THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai; phải có sự phối hợp chặt
chẽ giữa chính quyền với Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể, các ngành để có chương
trình, kế hoạch tổ chức và thực hiện hiệu quả, gắn việc giải quyết khiếu nại trong
lĩnh vực đất với tổ chức lại sản xuất, bố trí lại cơ cấu sản xuất hàng hoá phù hợp
với từng địa bàn dân cư làm cho việc sử dụng đất đai có hiệu quả.
Chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về
thực hiện KNHC trong lĩnh vực đất đai có hiệu lực và tác động trên phạm vi toàn
quốc; song, khi triển khai thực hiện trong thực tiễn đời sống xã hội thì hiệu quả
của nó phụ thuộc rất nhiều vào các đặc điểm, tình hình kinh tế, chính trị, VH-XH,
phong tục tập quán, tâm lý truyền thống… của từng địa phương, từng địa bàn cụ
124
thể. Những đặc điểm, tình hình cụ thể đó chỉ có các cấp ủy đảng, chính quyền địa
phương mới nắm bắt được một cách trực tiếp, cụ thể nhất thông qua hoạt động của
đội ngũ CB,CC, đảng viên của mình. Với ý nghĩa đó, quá trình THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam phải luôn được
đặt dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo sâu sát của các cấp ủy đảng và các cấp chính quyền
từ tỉnh đến cơ sở, phải được coi là một quan điểm chỉ đạo quan trọng trong việc
xây dựng các giải pháp bảo đảm hiệu quả THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai.
Các cấp ủy đảng và chính quyền địa phương các tỉnh Tây Nguyên cần phải
xác định việc lãnh đạo, chỉ đạo công tác THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai là
nhiệm vụ chính trị có tầm quan trọng hàng đầu. Trong bối cảnh hiện nay khi mà ở
một số nơi nội bộ lãnh đạo cấp ủy, chính quyền mất đoàn kết; tình trạng quan liêu,
tham nhũng, lãng phí, tiêu cực chưa được ngăn chặn kịp thời; tình hình khiếu kiện
của nông dân, tổ sản xuất, các hợp tác xã diễn biến phức tạp, ảnh hưởng không nhỏ
đến lòng tin của nhân dân đối với cấp ủy, chính quyền, thì sự lãnh đạo, chỉ đạo sâu
sát của các cấp ủy đảng và các cấp chính quyền đối với THPL về KNHC trong lĩnh
vực đất đai vùng Tây Nguyên lại càng phải được đề cao. Đây là cơ sở vững chắc để
các địa phương trên địa bàn các tỉnh miền núi Tây Nguyên tiếp tục phát huy và bảo
đảm hiệu quả THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trong giai đoạn hiện nay.
4.1.2. Thống nhất nhận thức của các chủ thể về vai trò, trách nhiệm,
tầm quan trọng thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực
đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam
Pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai chỉ có thể được đi vào cuộc
sống khi các chủ thể pháp luật hiểu biết pháp luật, có ý thức tuân thủ các quy định
của pháp luật. Một trong những nguyên nhân làm hạn chế việc THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên thời gian qua là chủ thể
thực hiện thiếu năng lực, chưa nhận thức đúng đắn và đầy đủ về vị trí, vai trò và
tầm quan trọng nội dung của pháp luật về khiếu nại nói chung, KNHC trong lĩnh
vực đất đai nói riêng.
Thực tiễn THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai tại các tỉnh Tây Nguyên
cho thấy người dân chưa biết, chưa hiểu hết những quy định về quyền khiếu nại,
các quy định về đất đai cũng như các nghĩa vụ của công dân, do đó chưa biết sử
125
dụng để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình khi bị xâm hại, hoặc vượt quá giới
hạn pháp luật cho phép. Đại hội Đảng lần thứ VII chỉ rõ: “Điều kiện quan trọng để
phát huy dân chủ là xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường pháp
chế XHCN, nâng cao dân trí trình độ hiểu biết pháp luật và ý thức tuân thủ pháp
luật của nhân dân” [16].
Nâng cao nhận thức pháp luật trong THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai, đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và
vì dân ở nước ta hiện nay, thì vấn đề tối quan trọng là nâng cao nhận thức của
người đứng đầu, cụ thể là Thủ trưởng các sở, ban, ngành; cơ quan thanh tra; Chủ
tịch UBND các huyện, thị xã, thành phố; Chủ tịch UBND cấp xã; Trưởng các tổ
chức CT-XH, đoàn thể trong chỉ đạo, điều hành việc tổ chức chính sách pháp luật
về KNHC trong lĩnh vực đất đai; nhận thức trong việc bố trí đầu tư các nguồn lực
thực hiện công tác giải quyết KNHC về đất đai. Bên cạnh đó, yêu cầu đặt ra là
phải làm thế nào cho mọi người đều hiểu rõ những quy định của pháp luật về
khiếu nại, đất đai. Mỗi một người dân phải hiểu biết quyền lợi và trách nhiệm của
mình để tham gia vào QLNN trong lĩnh vực đất đai, thực hiện các quyền về khiếu
nại liên quan tới các QĐHC và HVHC theo đúng pháp luật, Lênin từng nói: “dân
chủ là một chế độ chính trị. Chế độ đó phải đem lại lợi ích cho dân và nhân dân
tham gia công việc Nhà nước” [114, tr.365].
Để nâng cao nhận thức đúng đắn và đầy đủ của các chủ thể trong THPL về
tầm quan trọng của việc KNHC trong lĩnh vực đất đai, cũng như cần phải nâng
cao trình độ dân trí, trình độ hiểu biết pháp luật của nhân dân và đội ngũ CB,CC
các cấp trong THPL về khiếu nại, pháp luật về đất đai, phải tạo điều kiện thuận lợi
để các chủ thể tiếp cận với các quy định pháp luật về khiếu nại và giải quyết
KNHC trong lĩnh vực đất đai một cách tốt nhất.
Do trình độ dân trí, đặc biệt là vùng miền núi Tây Nguyên còn thấp so với
mặt bằng chung của cả nước, vì vậy, nếu không tích cực nâng cao trình độ dân trí,
không làm cho người dân tiếp cận với tri thức pháp lý trên các lĩnh vực, thì không
thể thúc đẩy sự phát triển KT-XH của đồng bào các dân tộc ở các tỉnh Tây
Nguyên. Cũng do trình độ dân trí thấp, lại chịu ảnh hưởng nặng nề bởi những Luật
tục (trong đó có những Luật tục không còn phù hợp) làm cho việc THPL về
126
KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên gặp không ít khó
khăn, tác động tới việc nhận thức của người dân về KNHC trong lĩnh vực đất đai.
Nếu người dân không đủ trình độ, khả năng để nắm bắt, hiểu biết những quyền
của mình, không đủ trình độ để đánh giá hoạt động của cơ quan công quyền có
đảm bảo đúng luật hay không thì họ không thể đấu tranh để bảo vệ quyền lợi của
mình, chứ chưa nói đến việc kiểm tra, giám sát hoạt động của cơ quan công
quyền. Người dân không nắm được luật pháp, chính sách thì cán bộ làm sai, dân
không biết để góp ý, không biết quyền lợi của mình thì dễ bị người khác lợi dụng.
Nâng cao dân trí, coi trọng dư luận xã hội là tạo ra môi trường kiểm tra, giám sát
công việc của CB,CC, của chính quyền. Đây là biện pháp rất quan trọng và là
động lực thúc đẩy cán bộ chăm lo tu dưỡng đạo đức, nâng cao lập trường, quan
điểm, nhận thức pháp luật về KNHC và lĩnh vực đất đai.
Các cơ quan Thanh tra nhà nước tăng cường thanh tra trách nhiệm giải
quyết khiếu nại đối với thủ trưởng và CB,CC có trách nhiệm của các cơ quan
HCNN cấp dưới, tập trung vào những nơi có nhiều vụ việc KNHC trong lĩnh vực
đất đai kéo dài, vượt cấp, đông người, phức tạp; chất lượng, hiệu quả giải quyết
khiếu nại thấp; không chấp hành nghiêm túc sự chỉ đạo của cấp trên... để làm rõ
trách nhiệm của tập thể, cá nhân, kiến nghị chấn chỉnh những tồn tại, yếu kém, xử
lý công khai, nghiêm minh những CB,CC thiếu trách nhiệm, VPPL trong giải
quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai, nhằm thiết lập trật tự, kỷ cương, tăng cường
hiệu quả trong công tác giải quyết khiếu nại.
4.1.3. Thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất
đai trên địa bàn Tây Nguyên phải bảo đảm quyền con người, quyền và lợi ích
hợp pháp của công dân theo quy định của Hiến pháp và pháp luật
Các nhà nước dân chủ, nền hành chính hiện đại đều luôn hướng tới ghi
nhận ngày càng nhiều hơn và bảo đảm thực hiện tốt hơn các quyền con người,
quyền công dân, trong đó có quyền KNHC trong lĩnh vực đất đai. Nhà nước pháp
quyền là một thể chế chính trị mà mọi hoạt động của các CQNN, các chủ thể khác
trong xã hội đều được bảo đảm trên cơ sở của pháp luật.
Thực hiện quyền KNHC về đất đai là một trong những quyền công dân
được bảo đảm bằng pháp luật và các cơ chế xã hội. KNHC về đất đai chính là việc
127
thực hiện quyền tự vệ chính đáng của công dân nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của mình, lợi ích của Nhà nước, của tập thể; là một hình thức phát huy dân
chủ, tạo điều kiện để nhân dân giám sát các cơ quan, CB,CC, tham gia vào hoạt
động QLNN. Do vậy, THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai phải được các cơ
quan, cá nhân có thẩm quyền ADPL giải quyết một cách khách quan, công bằng,
đúng pháp luật, kịp thời, nhanh chóng, dứt điểm và nhạy bén trong xử lý tình
huống. Hơn nữa, trong quá trình THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, khi phát
hiện những thiếu sót hoặc VPPL của CB,CC, cần sớm có biện pháp khắc phục,
sửa chữa nhằm bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp cho công dân.
Quá trình giải quyết của các cơ quan thẩm quyền phải đảm bảo đúng thời
hạn, không kéo dài thời gian giải quyết, đúng quy trình, thủ tục theo quy định của
pháp luật, đảm bảo dân chủ, quyền khiếu nại tiếp. Cơ quan có thẩm quyền ADPL
giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai phải tạo điều kiện thuận lợi để người
khiếu nại tiếp cận với các quy định pháp luật về khiếu nại và giải quyết KNHC
trong lĩnh vực đất đai, đồng thời nâng cao trách nhiệm của các CQNN trong thi
hành các quyết định giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai. Như vậy, việc tăng
cường công tác giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai nhằm đáp ứng yêu cầu
xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN phải theo hướng tạo điều kiện thuận lợi
nhất để công dân thực hiện quyền khiếu nại, phát huy dân chủ của nhân dân cũng
như nâng cao trách nhiệm của người có thẩm giải quyết.
4.1.4. Thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất
đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên phải phù hợp với điều kiện về kinh tế,
văn hóa, xã hội; đảm bảo chính sách về đất đai
Thực tiễn THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai cho thấy, mỗi vùng miền
có những đặc thù riêng, nên cần phải nghiên cứu kỹ lưỡng để có chính sách tác
động phù hợp. Đối với các tỉnh miền núi Tây Nguyên, nơi có đông đồng bào
DTTS sinh sống, có nhiều phong tục tập quán khác nhau, trình độ dân trí còn thấp
so với mặt bằng chung. Do đó, cần phải có những cơ chế, chính sách đặc thù tác
động thích hợp tới đối tượng KNHC trong lĩnh vực đất đai. Trong giải quyết
KNHC về đất đai ở các vùng sâu, vùng xa, vùng DTTS, cần kết hợp giữa pháp
128
luật thực định với luật tục của đồng bào DTTS để hòa giải, giải quyết một cách
thấu tình đạt lý. Chính vì vậy, hoạt động THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai
trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, ngoài việc tuân thủ các nguyên tắc, quy định
trong Luật Khiếu nại, trong các luật chuyên ngành quy định về quyền KNHC
trong lĩnh vực đất đai, còn cần có sự quan tâm chỉ đạo bằng các văn bản dưới luật
của các cấp chính quyền địa phương ở từng tỉnh, thành phố, huyện, thị trên toàn
vùng Tây Nguyên để giải quyết.
Thực hiện pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh
Tây Nguyên còn phải gắn với phát triển KT-XH. C.Mác đã chỉ rõ: “Đất là không
gian, yếu tố cần thiết của tất thảy mọi quá trình sản xuất và mọi hoạt động của loài
người” [11, tr.47], phải đảm bảo giải quyết tốt chính sách, pháp luật về đất ở, đất
sản xuất cho đồng bào DTTS. Lập quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất tại địa
phương phải đảm bảo quỹ đất cho đồng bào ổn định sản xuất và đời sống. Đảng ta
đã chỉ rõ: “Đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai phù hợp với đường lối phát
triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN… Kiên quyết lập lại trật tự trong
quản lý, sử dụng đất đai theo pháp luật… có chế tài nghiêm trong thực thi chính
sách, pháp luật đất đai” [18, tr.61- 62].
Cần lồng ghép trách nhiệm của chính quyền địa phương cũng như các cơ
quan quản lý về dân tộc trong việc xây dựng quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất
trong vùng. Khi tiến hành thu hồi đất vùng đồng bào DTTS để sử dụng vào mục
đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và phát triển KT-XH
cần phải được sự nhất trí của đa số đồng bào có quyền sử dụng đất thì mới tiến
hành thu hồi đất và phải tạo quỹ đất để phân bổ cho các hộ đồng bào không có
hoặc thiếu đất sản xuất. Ưu tiên quản lý đất theo cộng đồng nếu người đồng bào
DTTS có nhu cầu. Bố trí tái định cư cho người bị thu hồi đất ở phải đảm bảo phù
hợp với điều kiện phong tục, tập quán và sinh kế của người bị thu hồi đất. Triển
khai tốt các chương trình, chính sách hỗ trợ đồng bào khó khăn về đất ở, đất sản
xuất như các chương trình của Quyết định 1592/QĐ-TTg về việc tiếp tục thực hiện
chính sách hỗ trợ đất sản xuất, đất ở, nhà ở và nước sinh hoạt đến năm 2010 cho
đồng bào DTTS số nghèo, đời sống khó khăn do Thủ tướng Chính phủ ban hành
[82]. Tiếp tục thực hiện Quyết định số 33/QĐ-TTg về việc tiếp tục thực hiện chính
129
sách hỗ trợ di dân thực hiện định canh, định cư cho đồng bào DTTS đến năm
2015 [84]. Quyết định số 1342/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt Kế
hoạch định canh, định cư cho đồng bào DTTS du canh, du cư đến năm 2012 [83],
nhằm nhanh chóng hoàn thành chương trình định canh, định cư cho nhóm đồng
bào DTTS còn sống du canh, du cư. Đặc biệt là các hộ đồng bào DTTS sống tại
những vùng nhạy cảm với môi trường, vùng có nguy cơ xảy ra thiên tai bất
thường. Quy hoạch khu dân cư cũng như vùng sản xuất ổn định cho nhóm đồng
bào này. Thúc đẩy thực hiện Quyết định 146/2005/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính
phủ “về việc thu hồi đất sản xuất của các nông, lâm trường để giao cho các hộ
đồng bào DTTS nghèo, tiếp tục sắp xếp, đổi mới và phát triển nông, lâm trường
quốc doanh” [81].
Đảng và Nhà nước ta luôn khẳng định, Tây Nguyên là địa bàn chiến lược
quan trọng của cả nước về kinh tế, chính trị và QP-AN; là địa bàn cư trú lâu đời
của nhiều dân tộc, các dân tộc dù khác nhau về ngôn ngữ, phong tục tập quán,
nhưng đều là “anh em một nhà”. Vì thế, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt
Nam phải đảm bảo chính sách về đất ở, đất sản xuất cho đồng bào DTTS, coi việc
phát triển KT-XH, phát huy bản sắc văn hoá của các dân tộc, nâng cao dân trí cho
đồng bào các DTTS là những nội dung lớn để thực hiện tốt pháp luật về KNHC
trong lĩnh vực đất đai trên toàn vùng Tây Nguyên.
4.2. GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ KHIẾU NẠI
HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH TÂY
NGUYÊN, VIỆT NAM HIỆN NAY
4.2.1. Nhóm giải pháp chung
4.2.1.1. Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện pháp luật về khiếu nại hành
chính trong lĩnh vực đất đai, loại bỏ những quy định trùng lặp, mâu thuẫn, lạc
hậu, không nhất quán và bổ sung những quy định còn thiếu
Nghiên cứu các quy định pháp luật hiện hành về KNHC trong lĩnh vực đất
đai cho thấy, dù pháp luật đã tạo lập khung pháp lý quan trọng để đảm bảo thực
hiện quy định của Hiến pháp về quyền khiếu nại cũng như trách nhiệm giải quyết
130
KNHC trong lĩnh vực đất đai của các cơ quan có thẩm quyền; tạo chuyển biến tích
cực trong hoạt động giải quyết KNHC lĩnh vực đất đai, góp phần phát huy dân
chủ, bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Tuy
nhiên, pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai còn có sự mâu thuẫn, chồng
chéo, trùng lặp, chưa tạo được thống nhất trong các quy định về quyền khiếu nại,
giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai.
Thứ nhất, các quy định của pháp luật về KNHC trong Luật Khiếu nại đã
cho thấy có những điểm bất cập, cụ thể:
- Về thẩm quyền giải quyết khiếu nại cũng còn bất cập, theo Khoản 6
Điều 2 Luật Khiếu nại năm 2011 quy định: “Người giải quyết khiếu nại là cơ
quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết khiếu nại”. Bên cạnh đó, Luật
Khiếu nại năm 2011 quy định: “Khi có căn cứ cho rằng QĐHC, HVHC là trái
pháp luật, xâm phạm trực tiếp đến quyền, lợi ích hợp pháp của mình thì người
khiếu nại lần đầu đến người đã ra QĐHC hoặc cơ quan có người có HVHC hoặc
khởi kiện vụ án hành chính tại Tòa án theo quy định của Luật Tố tụng hành
chính” [63, Điều 7]. Quy định này không phù hợp, có sự mâu thuẫn với thẩm
quyền giải quyết khiếu nại được quy định từ Điều 17 đến Điều 26 Luật Khiếu nại
năm 2011, bởi thẩm quyền giải quyết bao giờ cũng thuộc về cá nhân chứ không
thuộc về cơ quan, tổ chức. Theo quy định của Luật Khiếu nại thì người đứng đầu
cơ quan, tổ chức có thẩm quyền giải quyết khiếu nại đối với QĐHC, HVHC của
mình và của CB,CC do mình quản lý trực tiếp. Nếu phát hiện QĐHC, HVHC trái
pháp luật thì người khiếu nại phải khiếu nại đến người đứng đầu cơ quan, tổ chức
chứ không khiếu nại đến người đã ra QĐHC, càng không phải là cơ quan có người
có HVHC trái pháp luật.
- Về thời hiệu khiếu nại là 90 ngày kể từ ngày nhận được QĐHC, HVHC
tại Điều 9 Luật Khiếu nại. Trong khi đó, Điều 104 Luật Tố tụng hành chính quy
định thời hiệu khởi kiện đối với QĐHC, HVHC là 1 năm; Điều 33 Luật Khiếu nại
năm 2011 quy định thời hiệu khiếu nại lần hai hoặc khởi kiện vụ án hành chính
là 30 ngày, kể từ ngày nhận được quyết định giải quyết khiếu nại lần đầu; Điều
131
44 về hiệu lực của quyết định giải quyết khiếu nại là 30 ngày, kể từ ngày ban hành
[63, tr.16, 19]. Như vậy, cách tính thời hiệu tại 2 điều này là không giống nhau.
- Về thời hạn có hiệu lực của quyết định giải quyết khiếu nại: Điều 44 Luật
Khiếu nại năm 2011 quy định: quyết định giải quyết khiếu nại có hiệu lực pháp
luật sau 30 ngày; đối với vùng sâu, vùng xa đi lại khó khăn thì thời hạn có thể kéo
dài hơn nhưng không quá 45 ngày [63, tr.19]. Quy định này là chưa thống nhất
với Điều 104 Luật Tố tụng hành chính năm 2010 và Điều 116 Luật Tố tụng hành
chính năm 2015: Thời hạn để khởi kiện vụ án hành chính là 01 năm, kể từ ngày
nhận được hoặc biết được QĐHC. Hơn nữa, quy định về thời hạn giải quyết khiếu
nại trong Luật Khiếu nại năm 2011 là chưa phù hợp, đặc biệt là đối với các tỉnh có
địa bàn rộng, đi lại khó khăn như các tỉnh miền núi vùng Tây Nguyên. Thực tế
nhiều vụ việc kéo dài, vượt quá thời hạn có nội dung xác minh phải tìm hiểu toàn
diện mới có thể kết luận đầy đủ, đúng đắn.
- Về quyền của người khiếu nại tại Điểm d, Khoản 1, Điều 12 Luật Khiếu
nại quy định chưa cụ thể cung cấp sao chụp, tài liệu trong thời gian giải quyết hay
sau khi ban hành quyết định giải quyết; về đình chỉ giải quyết khiếu nại trong Luật
Khiếu nại chỉ quy định duy nhất trường hợp đình chỉ việc giải quyết khiếu nại khi
người khiếu nại có đơn rút. Những điều này đã gây khó khăn cho công tác giải
quyết khiếu nại và thi hành các QĐHC có hiệu lực pháp luật của các cơ quan
HCNN. Theo quy định hiện hành, công dân chỉ có quyền khiếu nại một QĐHC
mang tính cá biệt mà không có quyền khiếu nại quyết định mang tính quy phạm
của CQNN. Đây là một hạn chế đối với quyền khiếu nại của công dân vì trên thực
tế, chính những quyết định này mới gây nhiều bức xúc trong nhân dân và thậm chí
dẫn đến những khiếu nại đông người, vượt cấp. Tính đồng bộ, thống nhất của hệ
thống pháp luật về KNHC nói chung và KNHC về đất đai hiện nay, vẫn chưa đủ
cơ sở để thực thi hiệu quả trong thực tế dù các văn bản quan trọng đã có những
thay đổi đáng kể. Vì vậy, tiếp tục bổ sung, hoàn thiện hệ thống văn bản QPPL về
khiếu nại, về đất đai cho phù hợp với thực tiễn hiện nay.
Thứ hai, Luật Đất đai 2003 và nay là Luật Đất đai 2013 áp dụng trong thực
tiễn đã có nhiều điểm hạn chế, bất cập giữa Luật Đất đai và các văn bản hướng
132
dẫn thi hành. Bất cập trong công tác thu hồi đất; cho thuê đất, chuyển đổi mục
đích sử dụng đất, cấp giấy CNQSDĐ; vướng mắc trong công tác xác định giá; về
bồi thường hỗ trợ tái định cư và xử lý vi phạm trong lĩnh vực đất đai. Theo Điểm c
Khoản 1 Điều 64 Luật Đất đai 2013 thì nhà nước thu hồi đất do VPPL về đất đai
đối với “Đất được giao, cho thuê không đúng đối tượng…”. Tuy nhiên, tại Điểm d
Khoản 2 Điều 106 Luật Đất đai 2013 lại quy định“…trừ trường hợp người được
cấp giấy CNQSDĐ đó đã thực hiện chuyển quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài
sản gắn liền với đất theo quy định của pháp luật về đất đai” (tức là không thu hồi
giấy CNQSDĐ với trường hợp này) [62], còn tại Khoản 5 Điều 87 Nghị định số
43/2014/NĐ-CP hướng dẫn:
Nhà nước không thu hồi giấy CNQSDĐ đã cấp trái pháp luật trong các
trường hợp quy định tại Điểm d Khoản 2 Điều 106 Luật Đất đai nếu người được
cấp giấy CNQSDĐ đã thực hiện thủ tục chuyển đổi, chuyển nhượng quyền sử
dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất hoặc chuyển mục đích sử dụng đất
và đã được giải quyết theo quy định của pháp luật [62].
Việc quy định này chưa rõ ràng, thiếu tính thống nhất, dễ gây ra nhiều cách
hiểu (trên quy định thu hồi đất đối với truờng hợp đất giao, cho thuê không đúng
đối tượng, dưới lại quy định không được thu hồi giấy CNQSDĐ đã cấp trái pháp
luật đối với người được cấp giấy CNQSDĐ đã thực hiện thủ tục chuyển quyền sử
dụng đất) và áp dụng khác nhau; đây cũng là nguyên của nhiều cuộc tranh chấp,
khiếu nại kéo dài. Liên quan đến nhóm các vấn đề trong việc xử lý vi phạm đất
đai, các địa phương đang gặp nhiều khó khăn vì Điều 71 Luật Đất đai 2013 chỉ
quy định cưỡng chế thực hiện đối với trường hợp thu hồi đất để thực hiện dự án
đầu tư mà không quy định việc cưỡng chế thu hồi đất VPPL đất đai.
Do vậy, tiếp tục hoàn thiện pháp luật về đất đai hiện nay về chế độ sử dụng
các loại đất; về giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất; về bồi
thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, cấp giấy CNQSDĐ là điều
hết sức quan trọng và cần thiết. Bởi việc sửa đổi, bổ sung các quy định này là cơ
sở pháp lý vững chắc cho công tác quản lý đất đai hiệu quả, hạn chế phát sinh
KNHC đất đai. Xử lý các quy định trùng lặp, mâu thuẫn, lạc hậu, không thống
133
nhất trong các văn bản pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư với các văn bản
pháp luật có liên quan; nghiên cứu việc ban hành văn bản pháp luật quy định vấn
đề bồi thường thiệt hại trong thu hồi đất nhằm nâng cao trách nhiệm trong quản lý
và sử dụng đất đai, bảo đảm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích của cá nhân, tổ
chức sử dụng đất.
4.2.1.2. Đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính mà trọng tâm là cải cách
thủ tục hành chính, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức nhà nước trong sạch,
vững mạnh
Mục tiêu của việc cải cách HCNN là việc xây dựng các cơ quan HCNN
chính quy, hiện đại, có cơ cấu tổ chức hợp lý, có sự phân định nhiệm vụ, quyền
hạn, trách nhiệm cụ thể, rõ ràng; đội ngũ cán bộ có năng lực, phẩm chất, có tinh
thần phục vụ nhân dân, tôn trọng và có ý thức trách nhiệm cao trước nhân dân.
Cải cách TTHC thực chất là bảo đảm cho các cơ quan HCNN phục vụ tốt
hơn yêu cầu của người dân, bảo đảm quyền và lợi ích chính đáng của họ. Nội
dung này chi phối nhiều đến việc nâng cao chất lượng, hiệu quả thực hiện quyền
KNHC trong lĩnh vực đất đai của người sử dụng đất. Thủ tục khiếu nại và giải
quyết KNHC cần được rà soát để tiếp tục đổi mới theo xu hướng đơn giản, hiệu
quả và thuận tiện. Trình tự và thời hạn giải quyết khiếu nại của cơ quan HCNN
phải công khai, minh bạch, bảo đảm cho công dân dễ tiếp cận, dễ thực hiện khi
tham gia vào quan hệ pháp luật khiếu nại, đồng thời cũng bảo đảm cho công dân
dễ dàng giám sát, phản ánh việc thực hiện trình tự, thủ tục này của cơ quan
HCNN. Nếu các quy định về trình tự, thủ tục khiếu nại và giải quyết KNHC phức
tạp, khó thực hiện và khó tiếp cận, thiếu minh bạch, công khai thì rất dễ dẫn đến
những vi phạm của công dân trong việc thực hiện trình tự thủ tục như: khiếu nại
vượt cấp, đông người, khiếu nại không đúng cơ quan có thẩm quyền, khiếu nại
nhiều lần. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng dạy: “Cán bộ là cái gốc của mọi công
việc, công việc thành công hoặc thất bại đều do cán bộ tốt hay kém” [45, tr.269].
Mỗi giai đoạn, mỗi thời kỳ cách mạng, mỗi công việc lại đòi hỏi một đội ngũ
CB,CC có trình độ, phẩm chất, năng lực tương ứng. Hiện nay ở nước ta, việc
không ngừng nâng cao chất lượng CB,CC hành chính nói chung và CB,CC làm
134
công tác giải quyết KNHC về đất đai nói riêng là một trong những yếu tố quan
trọng góp phần nâng cao hiệu quả QLNN về đất đai.
Trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cũng như phẩm chất, năng lực của cán bộ
là yếu tố quyết định lớn đến tiến độ và chất lượng của văn bản pháp luật đất đai,
đến việc tổ chức thực hiện các văn bản pháp luật đó, đến hoạt động ADPL giải
quyết khiếu nại về đất đai. Qua thực tiễn giải quyết KNHC về đất đai, cho thấy
KNHC về đất đai có thể chia thành nhiều loại, nhưng trong từng loại, từng dạng
khiếu nại thì mỗi việc đều có những tình tiết, diễn biến và mức độ khác nhau, theo
đó thì đường lối giải quyết trong từng vụ việc, việc vận dụng chính sách, cách lựa
chọn quy phạm áp dụng có thể khác nhau. Do đó, việc giải quyết đúng theo pháp
luật là phụ thuộc rất lớn vào năng lực của người tham gia giải quyết khiếu nại, nếu
có trình độ chuyên môn cao, năng lực quản lý giỏi, phẩm chất đạo đức tốt thì chất
lượng của các văn bản pháp luật đất đai do người có thẩm quyền ban hành hoặc
tham mưu cho cấp có thẩm quyền ban hành sẽ sát thực tế, tính khả thi cao; việc tổ
chức thực hiện các văn bản của cấp trên sẽ nhanh chóng, kịp thời và nghiêm túc;
bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất. Ngược lại, sự hạn
chế về trình độ chuyên môn, năng lực quản lý, sự yếu kém về phẩm chất có thể
dẫn đến sai lầm trong việc ban hành văn bản pháp luật, đến việc ADPL sẽ thiếu
nghiêm minh ngay cả khi hệ thống pháp luật đã được quy định khá hoàn thiện.
Như vậy, việc xây dựng đội ngũ CB,CC trong sạch, vững mạnh góp phần
bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, bảo đảm THPL về KNHC trong lĩnh
vực đất đai. Tuân thủ theo trình tự, thủ tục giải quyết KNHC về đất đai cũng là nội
dung quan trọng của CCHC nhằm thực hiện tốt thẩm quyền giải quyết KNHC về
QĐHC, HVHC về đất đai của công dân trên thực tế.
4.2.1.3. Thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất
đai đảm bảo lợi ích của các chủ thể theo quy định của pháp luật
Để bảo đảm quyền KNHC trong lĩnh vực đất đai của công dân không chỉ
đơn thuần là việc ghi nhận quyền đó trong các văn bản QPPL mà quan trọng hơn
là sự bảo đảm bằng nhiều biện pháp hữu hiệu để giải quyết kịp thời, có hiệu quả
các khiếu nại của công dân. Muốn vậy, một mặt đòi hỏi Nhà nước phải xây dựng
135
một hệ thống các văn bản QPPL nhằm THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai
đồng bộ, khoa học và khả thi; mặt khác yêu cầu các chủ thể pháp luật, bao gồm cả
các CQNN phải triệt để tuân thủ pháp luật, chấp hành nghiêm chỉnh những quy
định của pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai. Khi phát sinh vụ việc KNHC
trong lĩnh vực đất đai, các ngành, các cấp phải nhận thức đầy đủ trách nhiệm của
mình trong quá trình ADPL để giải quyết KNHC về đất đai, phải tạo điều kiện cho
công dân thực hiện quyền khiếu nại theo quy định của Luật Khiếu nại. Đồng thời
phải khắc phục ngay hiện tượng chồng chéo, đùn đẩy, né tránh trách nhiệm, gây
khó khăn, chậm trễ trong việc giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai ở một số
cơ quan, người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại.
Trong thực tế quản lý đất đai, đa phần các vụ việc KNHC trong lĩnh vực
đất đai có nguyên nhân cốt lõi từ việc giải quyết không công bằng, không chấp
hành nghiêm quy định của pháp luật về lợi ích giữa các bên tham gia quan hệ
pháp luật đất đai, chẳng hạn khi thu hồi đất giải phóng mặt bằng thực hiện dự án
khu dân cư, người bị thu hồi đất chỉ được bồi thường số tiền thấp hơn giá thị
trường, trong khi người được giao đất sau khi thực hiện xong dự án lại bán quyền
sử dụng đất đối với chính diện tích đất đó với giá rất cao, thu về khoản lợi nhuận
rất lớn, tạo ra sự không công bằng về lợi ích giữa các bên, từ đó dẫn đến bên bị
thu hồi đất khiếu nại QĐHC, HVHC trong việc thu hồi đất để thực hiện dự án đó.
Vì vậy, trong QLNN về đất đai, cần thiết phải xây dựng và thực hiện một
hệ thống chính sách tổng hợp về KT-XH, đảm bảo giải quyết theo đúng pháp luật,
giữa lợi ích của các bên tham gia vào quan hệ quản lý, sử dụng đất đai, (đặc biệt là
lợi ích của người bị thu hồi đất, lợi ích của người được giao đất, cho thuê đất để
thực hiện dự án đầu tư đã được phê duyệt và lợi ích của Nhà nước - lợi ích của
toàn dân). Có như vậy mới hạn chế được một trong những nguyên nhân chủ yếu
dẫn đến KNHC trong lĩnh vực đất đai.
4.2.1.4. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật
về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai
Đây là một giải pháp vừa mang tính chất là giải pháp phòng ngừa, vừa
mang tính chất là giải pháp nâng cao hiệu quả. Do đó, các cấp các ngành bằng mọi
biện pháp tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục làm cho mọi người hiểu rõ
136
mục đích ý nghĩa, tầm quan trọng của pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai,
cụ thể:
Một là, Hội đồng phối hợp công tác phổ biến giáo dục pháp luật cần xây
dựng các chương trình hành động cụ thể tuyên truyền, phổ biến pháp luật về Luật
Khiếu nại, Luật Tiếp công dân, Luật Đất đai, Luật Hòa giải ở cơ sở... cho từng đối
tượng; trong đó cần tập trung vào đối tượng là CB,CC trực tiếp làm công tác tiếp
dân, giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai, để tạo sự chuyển biến về nhận thức,
ý thức chấp hành pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai, nâng cao năng lực,
nghiệp vụ và đề cao trách nhiệm của CB,CC trong việc tiếp dân, giải quyết KNHC
trong lĩnh vực đất đai.
Hai là, các biện pháp tuyên truyền phải thiết thực, đơn giản, dễ hiểu mang
tính trực quan sinh động và đi vào chiều sâu. Đặc điểm đáng chú ý trong quá trình
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai là các thế lực thù địch luôn lợi dụng vấn
đề dân tộc, tôn giáo để xúi giục đồng bào DTTS đòi lại đất đai, không ít nơi, kẻ
xấu lợi dụng tình hình khó khăn và những hạn chế của nhân dân ở những vùng đặc
biệt khó khăn, ra sức tuyên truyền kích động, lôi kéo quần chúng tham gia khiếu
nại, tranh chấp đất đai gây hỗn loạn xã hội. Vì vậy, công tác tuyên truyền phải cần
có sự phối hợp giữa chính quyền và các tổ chức đoàn thể, trong đó nhấn mạnh vai
trò lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy đảng trong việc giáo dục pháp luật với nhiều nội
dung, hình thức, phương pháp phù hợp với từng địa bàn và đối tượng khác nhau.
Ba là, khi tuyên truyền phải lựa chọn phương pháp cho phù hợp với đối
tượng, đặc biệt đối với vùng đồng bào DTTS, vùng kinh tế mới, vùng biên giới;
những nơi có trình độ dân trí thấp thì hình thức tuyên truyền càng phải cụ thể, dễ
hiểu, dễ nhớ bằng cả chữ và tiếng phổ thông với chữ và tiếng của các dân tộc
mang tính phổ biến ở vùng đó. Xây dựng kế hoạch, chương trình phổ biến giáo
dục pháp luật thiết thực cho các cấp, các ngành, các cơ quan, doanh nghiệp, góp
phần ngăn chặn những hạn chế trong quản lý và sử dụng đất đai, KNHC về đất đai
ngay từ cơ sở, tạo động lực thúc đẩy sự phát triển KT - XH ở địa phương.
Bốn là, hệ thống đài truyền thanh từ huyện, thành phố, thị xã đến xã,
phường, thị trấn cần phối hợp với các cơ quan, tổ chức có liên quan xây dựng và
137
triển khai thực hiện kế hoạch phổ biến giáo dục pháp luật, xây dựng các chuyên
mục, chuyên trang về pháp luật với hình thức sinh động, phong phú, tăng thời
lượng nội dung tuyên truyền, phổ biến pháp luật, phát triển và nâng cao trình độ
chính trị, nghiệp vụ cho đội ngũ phóng viên, biên tập viên, cộng tác viên viết về
pháp luật, bảo đảm tuyên truyền đúng đường lối, chính sách của đảng và pháp luật
của nhà nước về đất đai, về KNHC trong lĩnh vực đất đai.
4.2.2. Nhóm giải pháp riêng cho các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam
4.2.2.1. Tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy đảng đối với thực hiện
pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh
Tây Nguyên
Sự lãnh đạo của Đảng là nguyên tắc cơ bản, quan trọng trong tổ chức và
hoạt động của bộ máy nhà nước. THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, trong đó
có hoạt động ADPL để giải quyết KNHC, là nhiệm vụ chính trị quan trọng của
các cơ quan HCNN và CB,CC do đó cần phải đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng.
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên phải đặt
dưới sự lãnh đạo của Đảng. Thông qua đó đảng ban hành nhiều chủ trương, chính
sách nhằm định hướng cho sự hoàn thiện hệ thống pháp luật về KNHC trong lĩnh
vực đất đai, lãnh đạo việc tổ chức thực hiện nhiệm vụ giải quyết KNHC trong lĩnh
vực đất đai. Có thể nói, sự lãnh đạo của các cấp ủy đảng là nhân tố quan trọng để
bảo đảm quyền KNHC của công dân, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN và
nâng cao hiệu quả QLNN.
Qua sự lãnh đạo THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, Đảng có thêm
điều kiện để kiểm tra sự đúng đắn, phù hợp của cương lĩnh, đường lối, chủ trương
của đảng đề ra. Sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động THPL về KNHC trong
lĩnh vực đất đai cần phân định rõ giới hạn của sự lãnh đạo với việc giải quyết trực
tiếp của nhà nước. Đảng lãnh đạo, chỉ đạo THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai
không có nghĩa là làm thay Nhà nước trong việc giải quyết KNHC trong lĩnh vực
đất đai. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng không có nghĩa là không quan tâm đến
việc đề cao vai trò và trách nhiệm của cơ quan HCNN trong THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai.
138
Để tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy đảng với việc THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên phải chú trọng:
Thứ nhất, nâng cao chất lượng sinh hoạt cấp uỷ, chi bộ, Đảng bộ theo quy
định của Điều lệ đảng, nhấn mạnh đến nhiệm vụ của thường vụ cấp uỷ, mà trước
hết là đồng chí bí thư phải trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo công tác ADPL để giải quyết
KNHC về đất đai
... gắn giải quyết khiếu nại, tố cáo với CCHC, đấu tranh phòng chống
tham nhũng, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, coi hiệu quả giải
quyết khiếu nại, tố cáo là một tiêu chuẩn quan trọng để đánh giá năng
lực, hiệu quả công tác của cấp ủy, người đứng đầu cơ quan, đơn vị và
CB,CC có trách nhiệm [8, tr.15].
Thứ hai, cấp uỷ phải thường xuyên nghe báo cáo về tình hình KNHC trong
lĩnh vực đất đai để chỉ đạo, nghiên cứu, đề ra các giải pháp, biện pháp phòng ngừa
để hạn chế tiếp khiếu phát sinh. Khi xảy ra những vụ việc khiếu nại phức tạp, kéo
dài, điểm nóng thì cấp uỷ phải kịp thời phân tích, đánh giá tình hình, tìm ra
nguyên nhân và có giải pháp, phân công cán bộ trực tiếp chỉ đạo hoặc giải quyết.
Thứ ba, cấp ủy kịp thời giải quyết những vướng mắc phát sinh trong dân cư
từ đất đai, không để tình trạng KNHC đông người về đất đai phát sinh thành
những “điểm nóng”, hoặc lợi dụng dân chủ để làm mất ổn định chính trị ở thôn,
buôn, tổ dân phố. Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Muốn có đảng bộ tốt, chi bộ tốt
phải có đảng viên tốt” [46, tr.617].
Thứ tư, kiên quyết đưa những người không đủ tiêu chuẩn ra khỏi Đảng,
nhất là đảng viên quan liêu, tham nhũng, lãng phí, vi phạm nghiệm trọng pháp luật
của nhà nước trong lĩnh vực quản lý đất đai về cấp đất, thu hồi, đền bù giải phóng
mặt bằng.
4.2.2.2. Nâng cao hiểu biết pháp luật và ý thức chấp hành pháp luật của
cá nhân, tổ chức thực hiện quyền khiếu nại hành chính về đất đai trên địa bàn
Tây Nguyên
Khiếu nại hành chính về đất đai là quyền dân sự, chính trị quan trọng của
công dân, nếu cá nhân, tổ chức (gọi chung là người khiếu nại) có hiểu biết đúng về
139
pháp luật thì không những họ có thể tự thực hiện được quyền khiếu nại mà còn tạo
điều kiện thuận lợi cho cơ quan, người có thẩm quyền giải quyết KNHC về đất đai
hoàn thành nhiệm vụ. Ngược lại, nếu người khiếu nại không hiểu biết đầy đủ về
pháp luật thì không những không biết cách để thực hiện quyền khiếu nại của mình
mà còn gây khó khăn cho việc ADPL trong giải quyết KNHC về đất đai.
Hiện nay, nhận thức của người dân ở các tỉnh Tây Nguyên, nhất là vùng
DTTS về pháp luật nói chung, pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai nói
riêng, đặc biệt là pháp luật về sở hữu đất đai chưa đồng đều; bên cạnh đó còn
chịu ảnh hưởng sâu sắc của các phong tục, tập quán truyền thống, hương ước,
luật tục với những quy định lạc hậu về sở hữu đất đai chưa được loại bỏ đã "ăn
sâu, bám rễ" trong tiềm thức của một bộ phận người dân vốn ít có điều kiện tiếp
xúc với pháp luật. Trong tiềm thức của một bộ phận người sử dụng đất, đặc biệt
là những người dân sống ở khu vùng sâu, vùng xa vẫn tồn tại quan niệm đất đai
là của ông cha, tổ tiên để lại. Hoặc có một số người dân quan niệm rằng đất đai
là thuộc sở hữu của Nhà nước nhưng khi Nhà nước đã giao cho sử dụng ổn định
lâu dài và cấp giấy CNQSDĐ thì là của họ. Chính vì nhận thức không đúng này
nên trong điều kiện kinh tế thị trường, đất đai ngày càng trở lên có giá thì tình
trạng đòi lại đất của ông cha càng gia tăng; thậm chí khi bị Nhà nước thu hồi để
sử dụng vào mục đích công cộng cũng gặp cản trở lớn và dễ dẫn đến khiếu nại.
Do đó, nâng cao hiểu biết pháp luật và ý thức chấp hành pháp luật của cá nhân,
tổ chức trong THPL về KNHC về đất đai trên địa bàn Tây Nguyên là hết sức cần
thiết. Để nâng cao hiểu biết pháp luật và ý thức chấp hành pháp luật của cá nhân,
tổ chức thực hiện quyền KNHC về đất đai trên địa bàn Tây Nguyên, phải tăng
cường công tác tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật về KNHC trong lĩnh vực
đất đai, nâng cao trình độ dân trí, đảm bảo cải thiện cuộc sống cho người dân, đặc
biệt là vùng đồng bào DTTS, vùng biên giới, vùng kinh tế mới.
4.2.2.3. Nâng cao ý thức, trách nhiệm của người có thẩm quyền thực
hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai
Năng lực, trình độ, ý thức trách nhiệm của người có thẩm quyền nhằm
ADPL giải quyết các KNHC về đất đai là yếu tố có ảnh hưởng quan trọng nhất,
quyết định chất lượng và hiệu quả THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai. Năng
140
lực, trình độ, ý thức trách nhiệm là biểu hiện cụ thể của tâm, tầm, tài của người có
thẩm quyền khi thực hiện chức năng giải quyết KNHC về đất đai được giao. Vì
người có thẩm quyền khi thụ lý, áp dụng các quy định của pháp luật để giải quyết
KNHC về đất đai không nhân danh mình và cơ quan, tổ chức nơi mình công tác
mà nhân danh nhà nước để kiểm tra, xác minh, ra quyết định giải quyết KNHC
đúng quy định pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức.
Xét về nhân cách của CB,CC cho thấy người có thẩm quyền giải quyết KNHC về
đất đai, ngoài các tiêu chuẩn quy định trong pháp luật về CB,CC, còn phải có năng
lực xem xét, đánh giá thận trọng, cân nhắc kỹ lưỡng các vấn đề cần phải giải
quyết; đồng thời phải có ý thức trách nhiệm cá nhân trong công tác; hiểu rõ pháp
luật để ADPL giải quyết khiếu nại trên tinh thần tôn trọng, tuân thủ pháp luật, tôn
trọng quyền và lợi ích hợp pháp của người KNHC.
Để THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn Tây Nguyên đạt
hiệu quả, trong thời gian tới phải nâng cao ý thức trách nhiệm của CB,CC trong
thực thi công vụ, cụ thể: Tiếp tục chỉ đạo giải quyết dứt điểm các vụ việc KNHC;
tăng cường công tác kiểm tra việc thi hành Luật Khiếu nại năm 2011 và Luật Đất
đai năm 2013; việc thực hiện các kết luận, kiến nghị sau thanh tra, quyết định giải
quyết của cấp có thẩm quyền, khen thưởng những người hoàn thành xuất sắc
nhiệm vụ được giao.
Thực tế cho thấy, hiện nay trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên vẫn còn tình
trạng trình độ, năng lực của người có thẩm quyền THPL về KNHC trong lĩnh vực
đất đai chưa ngang tầm với sự đòi hỏi của xã hội. Do chính sách pháp luật về đất
đai thay đổi qua từng thời kỳ, nên hệ thống các văn bản pháp luật đất đai thường
xuyên phải sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với chính sách đất đai của Nhà nước,
nên người có thẩm quyền trong giải quyết KNHC không cố gắng sẽ rất khó cập
nhật kịp thời sự thay đổi này. Mặt khác, năng lực, trình độ của người có thẩm
quyền giải quyết KNHC về đất đai còn thiếu và yếu, không đồng đều. Thậm chí
có người chưa được đào tạo, tập huấn thường xuyên nên chưa nắm bắt kịp những
thay đổi liên tục của các QPPL về đất đai. Do vậy, để bảo đảm hiệu quả THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, việc nâng cao ý
141
thức, trách nhiệm của người có thẩm quyền trong ADPL để giải quyết khiếu nại
cần phải được quan tâm chú trọng.
4.2.2.4. Tập trung phát triển các ngành kinh tế, tạo việc làm cho người
dân có đất bị thu hồi; giải quyết tốt chính sách đất đai cho đồng bào dân tộc
thiểu số tại chỗ vùng Tây Nguyên
Đảm bảo cuộc sống sau thu hồi đất là nguyện vọng của tất cả người dân có
đất bị thu hồi. Trên thực tế ở các tỉnh Tây Nguyên, đây cũng là vấn đề được đặt ra
khi nhà nước tiến hành thu hồi đất để phục vụ cho dự án, công trình công cộng.
Với những người dân bị thu hồi đất thì giá đất đền bù và tạo việc làm luôn là mối
quan tâm hàng đầu. Song thực tế đây lại là 2 vấn đề tồn tại nhiều bất cập nhất
trong thời gian qua. Nhiều hộ gia đình quan tâm tới giá đất đền bù, nhiều hộ gia
đình trăn trở về việc làm, việc mưu sinh ổn định cuộc sống nơi ở mới vẫn luôn là
nỗi lo của họ, đặc biệt là con em đồng bào DTTS tại chỗ, gắn bó lâu đời với đất
nương rẫy mà cha ông đã khai phá, họ quen với cuộc sống của buôn làng, nên khi
đến làm việc trong công ty tại các khu đô thị là điều rất khó thay đổi, không phù
hợp với trình độ và năng lực của các nông hộ bị thu hồi đất sản xuất. Do vậy, Nhà
nước tập trung phát triển các ngành kinh tế, tạo công ăn việc làm cho người dân,
đặc biệt là người dân có đất bị thu hồi, cần tiếp tục hỗ trợ phát triển các ngành
nghề phi nông nghiệp cho đồng bào DTTS. Khi đời sống kinh tế của người dân ổn
định, ngày một nâng lên thì nhận thức về pháp luật KNHC trong lĩnh vực đất đai
sẽ nâng lên, hiểu rõ về đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước hơn, từ đó sẽ
hạn chế KNHC tràn lan trong lĩnh vực đất đai.
Bên cạnh đó, để giải quyết thỏa đáng vấn đề đất ở, đất sản xuất cho đồng
bào, trong giải pháp lâu dài, chính quyền địa phương các tỉnh Tây Nguyên tập
trung rà soát quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đai, quy hoạch sản xuất trên từng
địa bàn kết hợp với “khai hoang phục hóa” đảm bảo đất sản xuất cho nhân dân
theo mức quy định tại Quyết định 755/QĐ-TTg ngày 20/5/2013 của Thủ tướng
Chính phủ. Đối với những khu vực có khó khăn về quỹ đất, cần có kế hoạch đào
tạo nghề, tạo việc làm hoặc bố trí chuyển dân đến địa bàn khác theo quy hoạch, kế
hoạch. Ngoài ra, hạn chế tối đa việc quy hoạch, cấp phép cho các dự án chiếm quá
142
nhiều diện tích đất ngay trong vùng đông dân cư, vùng đồng bào DTTS, đặc biệt
là dự án thủy điện, có thể làm ảnh hưởng đến quỹ đất sản xuất của người dân. Tiếp
tục rà soát, thu hồi diện tích đất của các Công ty nông, lâm nghiệp sử dụng không
đúng mục đích, kém hiệu quả để tạo quỹ đất giao cho địa phương quản lý hỗ trợ
đồng bào DTTS thiếu đất sản xuất, đồng thời khẩn trương sắp xếp lại các doanh
nghiệp, nông, lâm trường quốc doanh để nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh.
Chính sách giải quyết đất cho đồng bào DTTS tại chỗ ở Tây Nguyên, nhằm bảo
đảm cho đồng bào sống bằng nghề sản xuất nông, lâm nghiệp có đất sản xuất và
đất ở để ổn định và từng bước nâng cao đời sống, tăng cường khối đoàn kết dân
tộc, thúc đẩy phát triển KT-XH, bảo đảm an ninh, quốc phòng trên địa bàn Tây
Nguyên, góp phần hạn chế KNHC trong lĩnh vực đất đai ở các buôn làng.
4.2.2.5. Xây dựng các chính sách, chế độ đặc thù về đất đai phù hợp với
điều kiện thực tế vùng Tây Nguyên, Việt Nam
Cùng với việc đổi mới, hoàn thiện Luật Đất đai, Luật Khiếu nại và chính
sách liên quan đến đất đai phù hợp với điều kiện thực tế vùng Tây Nguyên, nhất là
xác định một cách đúng đắn 5 quyền của người sử dụng đất. Tiến hành xây dựng
một hệ thống chính sách bảo vệ và phát triển quỹ đất ở Tây Nguyên, đây là một
chính sách có ý nghĩa đặc biệt quan trọng nhằm khuyến khích người sử dụng đất
yên tâm canh tác trên diện tích của mình.
Việc giao đất nông nghiệp phải trên cơ sở xác định rõ trên một địa bàn cụ
thể để quyết định giao cho từng đối tượng. Đối với các doanh nghiệp tư nhân,
công ty trách nhiệm hữu hạn sử dụng đất vào mục đích phát triển sản xuất thì
được thuê đất trên cơ sở luận chứng kinh tế - kỹ thuật được cấp có thẩm quyền
phê duyệt, thời hạn sử dụng nếu để trồng cây hàng năm, nuôi trồng thủy sản là 20
năm, nếu trồng cây lâu năm là 50 năm. Các doanh nghiệp đầu tư vồn để phủ xanh
đất trống, đồi trọc phát triển các nông sản phẩm thì cần khuyến khích cho thuế đất
trên cơ sở phân vùng, quy hoạch cụ thể của địa phương. Có chính sách sử dụng
đất đai phát triển, bảo vệ đồng cỏ, trồng các loại cây phục vụ chăn nuôi để tách
chăn nuôi ra khỏi nông nghiệp, đưa chăn nuôi thành một ngành chính ở Tây
Nguyên. Đặc biệt, thực hiện chính sách phát triển dân cư nông thôn cũng như thực
143
hiện chính sách chuyển nhượng, tích tụ đất đai theo các lĩnh vực và các vùng, nhất
là vùng đồng bào DTTS. Ngoài ra, cần áp dụng một số chính sách ưu tiên sử dụng
đất nông nghiệp vào mục đích quốc phòng và đất ở của gia đình quân nhân; chính
sách ưu đãi đặc biệt đối với cộng đồng dân tộc ít người; chính sách và biện pháp
cụ thể để hạn chế mức tăng dân số; chính sách động viên mọi nguồn lực trong và
ngoài nước để huy động vốn đầu tư khai thác và sử dụng đất đai có hiệu quả.
Có chính sách riêng đối với thị trường đất đai ở các khu vực cư trú mà đồng
bào DTTS tại chỗ chiếm số đông, theo hướng bảo đảm cho đồng bào có đất ở, đất
sản xuất và sinh hoạt cộng đồng ổn định lâu dài. Nên nghiên cứu vận dụng một số
quy định quản lý đất đai như ở các cộng đồng truyền thống (như khoanh vùng,
hạn chế người ngoài cộng đồng vào mua bán để chiếm hữu) nhằm mục đích vừa
đảm bảo sinh kế cho đồng bào, vừa bảo tồn và hỗ trợ phát triển các vùng văn hóa
truyền thống đặc trưng của các dân tộc tại chỗ Tây Nguyên. Đối với những người
mới di cư đến Tây Nguyên, không có đất hoặc thiếu đất, thì việc sắp xếp lại các
nông lâm trường có thể tạo ra quỹ đất để phân phối một phần cho họ. Cần có
những biện pháp tổ chức về KT-XH của chính quyền để chuyển những người di
cư “tự do” thành di cư “có tổ chức”. Vì vậy, xây dựng và thực hiện tốt các chính
sách, chế độ đặc thù sẽ là điều kiện làm giảm bớt sự xung đột KNHC trong lĩnh
vực đất đai trên toàn vùng Tây Nguyên, Việt Nam hiện nay.
4.2.2.6. Dân chủ hóa quá trình thực hiện pháp luật về khiếu nại hành
chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn Tây Nguyên
Thủ tục giải quyết khiếu nại của cơ quan HCNN cần tiếp tục hoàn thiện
theo hướng khách quan, công khai, minh bạch, dân chủ, bảo đảm sự tham gia của
luật sư và để người khiếu nại, người bị khiếu nại và những người có liên quan
được đối thoại, tranh luận trong quá trình giải quyết khiếu nại. Cụ thể là:
Mở rộng việc đối thoại trong quá trình giải quyết KNHC trong lĩnh vực
đất đai thông qua việc xác định rõ những người tham gia đối thoại gồm người
giải quyết khiếu nại, người khiếu nại, người bị khiếu nại và người có quyền, lợi
ích liên quan. Thông qua đối thoại, người giải quyết khiếu nại sẽ kiểm tra, rà soát
đủ các nội dung của vụ việc khiếu nại, quan điểm của người khiếu nại, nguyên
nhân phát sinh vụ việc, trách nhiệm của từng cá nhân, từng cấp, từng ngành;
144
những bất cập của pháp luật hay những hạn chế, vi phạm trong công tác QLNN
khi ban hành QĐHC hoặc thực hiện HVHC trong lĩnh vực đất đai bị khiếu nại;
qua đó giúp người giải quyết khiếu nại có quyết định đúng đắn, phù hợp với quy
định của pháp luật.
Mở rộng sự tham gia của luật sư và các tổ chức, cá nhân khác trong quá
trình giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai, thông qua việc ghi nhận luật sư có
quyền đại diện cho người khiếu nại, người bị khiếu nại, đặc biệt đối với đồng
DTTS. Trong trường hợp cần thiết, người KNHC trong lĩnh vực đất đai là đồng
bào DTTS, các hộ gia đình có hoàn cảnh khó khăn không có khả năng thuê luật sư
thì Thủ trưởng cơ quan QLNN có thể mời một trong các cơ quan Hội luật gia, Mặt
trận Tổ quốc, Hội Nông dân để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người khiếu nại.
Trong trường hợp cần thiết, thủ trưởng cơ quan HCNN thành lập Hội đồng
tư vấn giải quyết những vụ việc KNHC trong lĩnh vực đất đai có tính chất phức
tạp. Thực hiện tốt công tác hòa giải ở cơ sở, không để xảy ra tình trạng khiếu nại,
mất đoàn kết kéo dài trong nhân dân. Thường xuyên kiểm tra, xin ý kiến góp ý
qua hòm thư góp ý việc CB,CC tiếp nhận và giải quyết công việc.
4.2.2.7. Đổi mới công tác tiếp dân và xử lý đơn thư khiếu nại hành chính
trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn Tây Nguyên, Việt Nam
Tiếp công dân là một giai đoạn giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai
(giai đoạn đầu tiên) thuộc thẩm quyền của cơ quan HCNN, đồng thời đó là
phương thức để tiếp nhận những kiến nghị, phản ánh của nhân dân đối với Đảng
và Nhà nước. Thực hiện tốt công tác tiếp công dân không chỉ nâng cao chất
lượng, hiệu quả KNHC trong lĩnh vực đất đai, hạn chế một bước tình trạng
KNHC về đất đai vượt cấp, cũng như nhiều bất cập khác của công tác giải quyết
KNHC trong lĩnh vực đất đai mà còn giải quyết tốt mối quan hệ giữa Đảng, Nhà
nước và công dân. Hoạt động tiếp công dân có mối quan hệ, ảnh hưởng trực tiếp
đến tình trạng KNHC và hoạt động giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai cuả
cơ quan HCNN.
Cùng với công tác tiếp công dân việc tiếp nhận và xử lý đơn thư hiệu quả
sẽ giúp cho việc THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai đúng thời hạn luật định,
145
khắc phục sự chồng chéo trong việc chuyển đơn hiện nay và là cơ sở để quản lý,
theo dõi tình hình KNHC trong lĩnh vực đất đai. Bất cập chủ yếu trong công tác
tiếp công dân và xử lý đơn thư hiện nay là việc tiếp công dân, xử lý đơn thư chưa
gắn với KNHC trong lĩnh vực đất đai; mô hình tiếp công dân chưa được tổ chức
hợp lý; nhiều cơ quan có thẩm quyền tiếp công dân và chuyển đơn dẫn đến việc
tình trạng đơn thư KNHC trong lĩnh vực đất đai bị chuyển vòng vo làm cho cơ
quan có thẩm quyền khó quản lý và giải quyết theo đúng trình tự. Vì vậy, để
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai, cần kiện toàn về tổ chức, chức năng,
nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan tiếp công dân nhằm tăng cường hiệu quả
công tác tiếp công dân của các CQNN; nâng cao nhận thức, tăng cường trách
nhiệm của Chủ tịch UBND các cấp và thủ trưởng các cơ quan HCNN trong công
tác tiếp công dân; xây dựng đội ngũ CB,CC có phẩm chất và năng lực đáp ứng
yêu cầu nhiệm vụ; tạo điều kiện thuận lợi cho công dân thực hiện quyền KNHC
trong lĩnh vực đất đai, góp phần xây dựng nhà nước trong sạch, vững mạnh, hoạt
động có hiệu lực, hiệu quả. Trong thời gian tới, đổi mới công tác tiếp công dân và
xử lý đơn thư KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên,
phải theo hướng:
Một là, đổi mới công tác tiếp công dân tập trung vào việc nâng cao nhận
thức, tăng cường trách nhiệm của Chủ tịch UBND các cấp và Thủ trưởng cơ quan
HCNN trong công tác tiếp công dân; kiện toàn tổ chức, làm rõ chức năng, nhiệm
vụ, quyền hạn của cơ quan tiếp công dân; tăng cường, nâng cao chất lượng đội
ngũ cán bộ làm công tác tiếp công dân; có chế độ chính sách ưu đãi, thỏa đáng đối
với cán bộ làm công tác tiếp công dân; tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị
làm việc cho cơ quan tiếp công dân.
Hai là, xác định rõ mô hình tiếp công dân ở các cấp; thời gian tiếp công
dân của các cơ quan, tổ chức, đơn vi; nội dung tiếp công dân; chủ thể có trách
nhiệm tiếp công dân; trình tự tiến hành một cuộc tiếp công dân... Việc tiếp công
dân trong giải quyết một vụ việc KNHC trong lĩnh vực đất đai cụ thể được quy
định trong Luật Khiếu nại, Luật Đất đai, Luật Tiếp công dân...
Ba là, đổi mới cơ chế tiếp nhận và xử lý đơn thư cần quy định riêng cơ chế
tiếp nhận, phân loại, đề xuất thụ lý giải quyết đối với đơn KNHC trong lĩnh vực
146
đất đai thuộc thẩm quyền giải quyết của cơ quan HCNN; cơ chế tiếp nhận, xử lý
đơn phản ánh, kiến nghị liên quan đến KNHC trong lĩnh vực đất đai, quy định cụ
thể về việc hướng dẫn người KNHC trong lĩnh vực đất đai, đơn phản ánh, kiến
nghị liên quan đến KNHC trong lĩnh vực đất đai đến cơ quan, đơn vị, người có
thẩm quyền giải quyết đối với đơn không thuộc thẩm quyền. Việc đổi mới cơ chế
tiếp nhận và xử lý đơn thư cần được thực hiện đồng bộ với đổi mới cơ chế giải
quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai và đổi mới công tác tiếp công dân.
4.2.2.8. Phát huy vai trò người có uy tín vào thực hiện pháp luật về
khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên,
Việt Nam
Trong thời gian qua, việc bảo đảm vai trò của người có uy tín tham gia vào
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai luôn được các cấp uỷ đảng, chính quyền
và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ở các tỉnh Tây Nguyên đặc biệt chú trọng. Thông
qua vai trò của người có uy tín vùng đồng bào DTTS Tây Nguyên, các cấp ủy
đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc các cấp đã nắm bắt được tâm tư nguyện
vọng chính đáng của đồng bào DTTS, kịp thời giải quyết những vướng mắc phát
sinh từ cơ sở về đất đai. Nhiều buôn, làng trên toàn vùng, đã phát huy tích cực vai
trò của người có uy tín vào việc giải quyết các KNHC về đất đai trong nội bộ nhân
dân dựa trên nguyên tắc tự thương lượng, hoà giải giữa các bên. Trong trường hợp
các bên không tự giải quyết được thì mới mời già làng người có uy tín phân xử.
Với uy tín và vai trò của mình đối với người dân, cùng với cách thức giải quyết
dựa trên việc xem xét chứng cứ, nguồn gốc đất, phán xử của già làng thường được
các bên tranh chấp tôn trọng và chấp thuận. Nhận biết được cơ chế này, khi giải
quyết KNHC về đất đai có liên quan đến đồng bào DTTS tại chỗ cần kết hợp giữa
các quy định của Luật Đất đai với các yếu tố tích cực của luật tục bằng cách dựa
vào vai trò và uy tín của già làng, người có uy tín, kết hợp với tổ viên tổ hoà giải ở
cơ sở để hoà giải các bất đồng, xung đột về đất đai phát sinh trong nội bộ buôn
làng Tây Nguyên.
Ngày nay, môi trường sống của đồng bào DTTS có sự thay đổi. Khả năng
và xu hướng phát triển văn hóa, xã hội của các tộc người được mở rộng. Các tộc
147
người cư trú đan xen tạo nên sự giao lưu, ảnh hưởng đến phong tục, tập quán, văn
hoá giữa các tộc người một cách sâu sắc, vì vậy, cần phải hiểu và đánh giá đúng
nhận thức về vai trò người có uy tín trong điều kiện mới, đó là đội ngũ già làng,
người có uy tín có nhận thức cao hơn, tốt hơn trước. Bởi trong số họ có nhiều
người đã từng tham gia cách mạng ở những mức độ khác nhau, nay về giữ vị trí
già làng có ảnh hưởng rất lớn đối với cộng đồng buôn, làng. Vì thế, cần phát huy
vai trò của già làng, người có uy tín trong giải quyết các KNHC về đất đai, có thể
dành một phần ngân sách hỗ trợ cho già làng, người có uy tín giúp để họ tham gia
vào làm tốt công tác hòa giải cơ sở về giải quyết KNHC về đất đai. Mặc dù các
già làng, người có uy tín vẫn còn những hạn chế nhất định, đặc biệt sự thiếu hụt về
các tri thức mới, khả năng cập nhật thông tin, mức độ hiểu biết về pháp luật, song
họ vẫn đang là linh hồn của buôn làng, là người phát ngôn tâm tư nguyện vọng
của nhân dân các dân tộc, là chiếc cầu nối, chất keo dính kết trong nội bộ dân tộc
họ và giữa các dân tộc với đảng và nhà nước. Cần phải vận động lớp người có uy
tín đó tham gia vào thực hiện tốt pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai trong
các buôn, làng Tây Nguyên hiện nay và những năm tiếp theo.
4.2.2.9. Thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất
đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên gắn với tăng cường củng cố vững chắc
quốc phòng, an ninh
Không thể đảm bảo các quyền dân chủ thực sự trên mọi lĩnh vực, trong đó
có quyền KNHC về đất đai mà điều kiện QP-AN, trật tự an toàn xã hội bất ổn.
Việc bảo đảm các điều kiện này là một trong những giải pháp rất quan trọng,
không thể thiếu nhằm đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả pháp luật KNHC về đất đai
trên địa bàn Tây Nguyên.
Tiếp tục triển khai thực hiện có hiệu quả các nghị quyết, chỉ thị, đề án của
Đảng, Nhà nước, Chính phủ về đảm bảo QP-AN vùng Tây Nguyên. Tổ chức tốt
công tác nắm tình hình, phân tích và dự báo đúng tình hình, đặc biệt là nắm tình
hình từ xa, từ bên ngoài và tại cơ sở để kịp thời đề xuất các chủ trương, giải pháp,
đối sách chủ động phòng ngừa, đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu, hoạt động
148
chống phá của các thế lực thù địch. Khẩn trương giải quyết các vụ việc KNHC về
đất đai có liên quan đến tôn giáo, dân tộc, đặc biệt là vùng biên giới; kiên quyết xử
lý các hoạt động lợi dụng THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai để gây rối,
chống phá. Kết hợp biện pháp giáo dục, thuyết phục, vận động quần chúng với
huy động lực lượng đấu tranh, trấn áp, xử lý dứt điểm những vụ việc phức tạp tại
chỗ, ngay tại cơ sở, không để lan rộng, kéo dài, không để trở thành “điểm nóng”,
không để địch lợi dụng chống phá. Tăng cường công tác quản lý, giáo dục, cảm
hóa đối tượng liên quan đến FULRO đang sinh sống ở cộng đồng buôn làng, coi
đây là công tác thường xuyên, lâu dài và đặt dưới sự chỉ đạo tập trung, thống nhất
của các cấp ủy đảng, sự phối hợp chặt chẽ của các ban, ngành, đoàn thể để tạo
điều kiện cho họ ổn định cuộc sống, từ bỏ tâm lý dân tộc hẹp hòi, ý thức về “Nhà
nước Đêga”. Tăng cường củng cố vững chắc QP-AN với THPL về KNHC trong
lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên sẽ góp phần hạn chế tình trạng
KNHC về đất đai tại các vùng có đông đồng bào DTTS tại chỗ sinh sống, vùng
biên giới, vùng kinh tế mới.
4.2.2.10. Đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra, giám sát thực hiện pháp luật về
khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên,
Việt Nam
Để nâng cao hiệu quả THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn
các tỉnh Tây Nguyên, ngoài việc hoàn thiện hệ thống quy định pháp luật, phải tăng
cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát giải quyết các QĐHC, HVHC về đất
đai của các cơ quan HCNN. Thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động giải quyết các
QĐHC, HVHC về đất đai của các cơ quan HCNN nhằm nâng cao trách nhiệm của
thủ trưởng các CQNN trong THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai.
Thực tiễn cho thấy, một số địa phương trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên
trong thời gian qua để xảy ra những sai phạm nghiêm trọng trong quản lý đất đai
phải xử lý bằng pháp luật, một phần là do công tác kiểm tra, giám sát của cấp ủy
cùng cấp và cấp trên thiếu thường xuyên, thậm chí còn có biểu hiện bao che.
Chính vì vậy, các cấp ủy đảng, chính quyền và các đoàn thể phải thường xuyên
149
tiến hành kiểm tra, giám sát, đặc biệt là kiểm tra, giám sát chính quyền trong việc
thực hiện giải quyết khếu nại về đất đai. Tăng cường chỉ đạo, kiểm tra, giám sát
việc hoàn thiện các thể chế như hương ước, quy ước thôn, buôn, tổ dân phố; trách
nhiệm, ý thức chấp hành và gương mẫu thực hiện của cán bộ, đảng viên, công
chức trong THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai.
Để thanh tra, kiểm tra, giám sát THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên
địa bàn các tỉnh Tây Nguyên có kết quả, nên tập trung Thanh tra, kiểm tra trách
nhiệm của các cơ quan HCNN về tổ chức việc tiếp công dân; Thanh tra, kiểm tra
trách nhịêm giải quyết các KNHC thuộc thẩm quyền; Thanh tra, kiểm tra trách
nhiệm của các cơ quan HCNN trong việc QLNN về khiếu nại; Thanh tra, kiểm tra
trách nhiệm của các cơ quan HCNN trong việc xử lý những vụ việc KNHC về đất
đai phức tạp trên địa bàn. Về lâu dài, những nội dung trên đây có thể được tập hợp
thành bộ quy chuẩn làm mẫu khi tiến hành thanh tra, kiểm tra trách nhiệm của các
CQNN trong THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai.
Tăng cường giám sát, kiểm tra của Đoàn đại biểu Quốc hội, HĐND và các
tổ chức chính trị, xã hội đối với công tác giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất đai.
Viêc giám sát, kiểm tra của của Đại biểu Quốc hội, Đại biểu HĐND các cấp và
các tổ chức CT-XH không được mang tính hình thức mà cần đi vào thực chất, chi
tiết đối với từng vụ việc cụ thể. Đoàn Đại biểu Quốc hội, HĐND các cấp và các tổ
chức CT-XH cần có nhiều hình thức giám sát, kiểm tra đối với hoạt động của cơ
quan HCNN các cấp; tích cực lắng nghe ý kiến cử tri nhằm góp phần nâng cao
chất lượng của công tác giải quyết KNHC về đất đai.
4.2.2.11. Tổng kết thực tiễn, rút kinh nghiệm; xử lý nghiêm các hành vi
vi phạm pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn
các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam
Thực tiễn sinh động là nơi kiểm nghiệm đúng đắn nhất mọi chủ trương,
đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Nghị quyết Đại hội đại
biểu toàn quốc lần thứ IX đã chỉ rõ: “Đẩy mạnh tổng kết thực tiễn và nghiên cứu
lý luận, những vấn đề mới, bức xúc nảy sinh từ thực tiễn; từng bước cụ thể, bổ
150
sung, phát triển đường lối, chính sách của Đảng, đấu tranh với khuynh hướng tư
tưởng sai trái” [19, tr.141]. Do đó, tiếp tục đẩy mạnh việc tổng kết thực tiễn thi
hành pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên,
từ đó phải có đánh giá sát thực tế, đầy đủ, khách quan tình hình, kết quả, những
khó khăn, vướng mắc, tồn tại và những bài học kinh nghiệm trong việc thi hành
pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai.
Thường xuyên tiến hành sơ kết, tổng kết để rút kinh nghiệm việc lãnh đạo,
chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ QLNN về đất đai, giải quyết KNHC trong lĩnh vực đất
đai. Theo định kỳ hàng năm, đề ra những biện pháp chỉ đạo để thực hiện tốt, hiệu
quả chính sách pháp luật của Đảng và Nhà nước về quản lý đất đai, giải quyết
KNHC trong lĩnh vực đất đai. Đồng thời, cần có chế tài xử lý những vi phạm
trong giải quyết KNHC về đất đai, những hành vi tham nhũng, tiêu cực trong quản
lý, sử dụng, giải quyết chế độ chính sách liên quan tới đất đai được phát hiện qua
công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát. Công khai hình thức xử lý để nhân dân được
biết, tránh tình trạng xử lý qua loa, bao che người vi phạm, như vậy sẽ làm giảm
lòng tin của nhân dân đối với đảng và chính quyền, ảnh hưởng tới tiến trình thực
hiện dân chủ hóa mà đảng và nhà nước ta đã và đang triển khai thực hiện, đặc biệt
là khu vực miền núi Tây Nguyên, nơi có đông đồng bào DTTS sinh sống. Bên
cạnh đó, kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm người có hành vi sách nhiễu, hách dịch,
vô trách nhiệm, những trường hợp lợi dụng quyền dân chủ để kích động người đi
khiếu nại gây mất an ninh, trật tự trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam.
Kết luận chương 4
Xây dựng Tây Nguyên trở thành vùng trọng điểm của cả nước về KT-XH,
QP-AN, môi trường sinh thái phải đảm bảo quyền và lợi ích thiết thực cho nhân
dân trên mọi lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực đất đai. Với ý nghĩa đó, việc đẩy
mạnh, nâng cao hiệu quả THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các
tỉnh Tây Nguyên trong giai đoạn hiện nay cần dựa trên các quan điểm có tính chất
chỉ đạo, cụ thể:
151
- Thực hiện pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh
Tây Nguyên phải quán triệt sâu sắc quan điểm của Đảng về KNHC trong lĩnh vực
đất đai. Theo đó, quá trình THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các
tỉnh Tây Nguyên phải luôn được đặt dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo sâu sát của các cấp
ủy đảng và các cấp chính quyền từ tỉnh đến cơ sở, phải được coi là một quan điểm
chỉ đạo quan trọng trong việc xây dựng các giải pháp bảo đảm hiệu quả THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai.
- Thống nhất nhận thức của các chủ thể về vai trò, trách nhiệm, tầm quan
trọng của việc THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây
Nguyên, Việt Nam.
- Thực hiện pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh
Tây Nguyên phải phù hợp với điều kiện về kinh tế, VH-XH, đảm bảo chính sách
về đất đai.
- Thực hiện pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn Tây
Nguyên, Việt Nam phải bảo đảm quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của
công dân theo quy định của Hiến pháp và pháp luật.
Trên cơ sở luận giải các quan điểm cần quán triệt nhằm bảo đảm thực hiện
các quy định pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây
Nguyên, Việt Nam, luận án cũng đã đưa ra hệ thống các giải pháp mang tính đặc
thù nhằm bảo đảm THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh
Tây Nguyên, Việt Nam hiện nay.
152
KẾT LUẬN
Thực hiện pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh
Tây Nguyên, Việt Nam về bản chất là nhằm phát huy quyền dân chủ trực tiếp của
nhân dân trên thực tế, tạo các cơ chế, diễn đàn thuận lợi để người dân được bày tỏ
quan điểm, ý kiến cá nhân, nêu các đề xuất, kiến nghị liên quan đến quyền, lợi ích
hợp pháp của họ với các CQNN có thẩm quyền, tham gia QLNN trên địa bàn
vùng Tây Nguyên, nâng cao ý thức pháp luật, góp phần hình thành lối sống và làm
việc theo pháp luật cho đảng viên, CB,CC và nhân dân; bảo đảm cho sự thành
công của tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.
Qua thực tiễn THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh
Tây Nguyên, bên cạnh những thành tựu đạt được vẫn còn những hạn chế, yếu
kém. Chính vì vậy, việc nghiên cứu một cách toàn diện vấn đề THPL về KNHC
trong lĩnh vực đất đai ở các tỉnh Tây Nguyên trên cả phương diện lý luận và thực
tiễn, đưa ra hệ thống các giải pháp mang tính đặc thù cụ thể nhằm phát huy những
thành tựu và khắc phục hạn chế là hết sức cần thiết. Từ những kết quả nghiên cứu
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, tác giả
luận án rút ra một số kết luận như sau:
1. Bằng những khái niệm, phạm trù của khoa học Lý luận và lịch sử về nhà
nước và pháp luật, luận án đã xây dựng và phân tích được một số vấn đề lý luận
pháp luật về KNHC như: khái niệm KNHC; khái niệm pháp luật về KNHC trong
lĩnh vực đất đai, nội dung pháp luật về KNHC trong lĩnh vực đất đai; khái niệm,
đặc điểm, hình thức THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai; vai trò và những điều
kiện bảo đảm THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai; kinh nghiệm THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai của các tỉnh vùng Tây Bắc có giá trị tham khảo vận
dụng cho vùng Tây Nguyên, Việt Nam.
2. Trên cơ sở tiền đề lý luận, luận án đã phân tích, đánh giá các điều kiện
đặc thù tác động tới THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh
Tây Nguyên như: điều kiện về tự nhiên, kinh tế, VH-XH, tình trạng di dân tự do,
chính sách quản lý và sử dụng đất đai; phân tích, đánh giá những ưu và nhược
153
điểm của thực trạng THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh
Tây Nguyên, Việt Nam trong thời gian qua, chỉ ra những nguyên nhân của ưu
điểm và hạn chế. Trên cơ sở đó rút ra các bài học kinh nghiệm trong việc trong
việc THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên,
Việt Nam hiện nay và những năm tiếp theo.
3. Để khắc phục những tồn tại, bất cập trong THPL về KNHC trong lĩnh
vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, luận án đề xuất các quan điểm chỉ
đạo: THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai phải quán triệt sâu sắc quan điểm của
Đảng về KNHC trong lĩnh vực đất đai; Thống nhất nhận thức của các chủ thể về
vai trò, trách nhiệm, tầm quan trọng của việc THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên; THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên
địa bàn Tây Nguyên, Việt Nam phải bảo đảm quyền con người, quyền và lợi ích
hợp pháp của công dân theo quy định của Hiến pháp và pháp luật; THPL về
KNHC trong lĩnh vực đất đai phải phù hợp và gắn với điều kiện kinh tế, VH-XH,
đảm bảo chính sách về đất đai.
4. Các giải pháp khả thi nhằm bảo đảm THPL về KNHC trong lĩnh vực đất
đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, bao gồm nhóm giải pháp chung và nhóm
giải pháp riêng cho các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam. Hy vọng các quan điểm và hệ
thống giải pháp luận án xây dựng có thể góp phần vào việc bổ sung những vấn đề
lý luận cho việc THPL về KNHC nói chung và THPL về KNHC trong lĩnh vực
đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên nói riêng. Các giải pháp căn bản nêu lên
trong luận án cần tiến hành thực hiện một cách đồng bộ, mới có thể bảo đảm cho
THPL về KNHC trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên được
thực hiện trên thực tế, từng bước xây dựng vùng Tây Nguyên, Việt Nam ngày
càng ổn định, phát triển theo hướng toàn diện và bền vững.
154
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ
LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
1. Lê Duyên Hà (2006), Nâng cao nhận thức pháp luật cho đội ngũ cán bộ chính
quyền cấp xã ở Đắk Lắk trong giai đoạn hiện nay, thư ký đề tài nghiên
cứu khoa học cấp tỉnh, tháng 7/2006, Đắk Lắk.
2. Lê Duyên Hà (2008), “Xây dựng đội ngũ cán bộ dân tộc thiểu số tỉnh Đắk Lắk
và những vấn đề đặt ra”, Tạp chí Quản lý nhà nước, (155), tr.49 -51.
3. Lê Duyên Hà (2010), Xây dựng mẫu hình đổi mới nội dung và phương thức
hoạt động của hệ thống chính trị cấp cơ sở tỉnh Đắk Lắk trong điều kiện
hiện nay, thư ký đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh nghiệm thu tháng
6/2010, Đắk Lắk.
4. Lê Duyên Hà (2011), “Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức cấp xã ở các tỉnh
Tây Nguyên hiện nay”, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 10 (185),
tr.39-42.
5. Lê Duyên Hà (2011), “Xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cơ sở ở các tỉnh Tây
Nguyên, góp phần củng cố, kiện toàn chính quyền xã, phường, thị trấn
vững mạnh”, Tạp chí Quản lý nhà nước, số 10 (190), tr.47-49.
6. Lê Duyên Hà (2013), “Một số yếu tố đặc thù tác động đến hoạt động HTCT
cơ sở các tỉnh Tây Nguyên hiện nay”, Tạp chí Khoa học xã hội Tây
Nguyên, (3), tr.53-59.
7. Lê Duyên Hà (2013), “Phát huy vai trò già làng, người có uy tín vùng DTTS
trong thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở tại tỉnh Đắk Lắk”, Tạp chí
Quản lý nhà nước, số (214), tr.57-60.
8. Lê Duyên Hà (2013), “Giải pháp nhằm đảm bảo thực hiện pháp luật dân chủ
cơ sở cấp xã vùng dân tộc thiểu số ở các tỉnh Tây Nguyên”, Tạp chí
Khoa học Chính trị, (3), tr.61.
9. Lê Duyên Hà (2013), “Vai trò người có uy tín trong phát triển kinh tế - xã
hội bền vững ở Tây Nguyên hiện nay”, Tạp chí Lý luận chính trị, (9),
tr.76-79.
155
10. Lê Duyên Hà (2013), Nghiên cứu đề xuất hệ thống giải pháp nhằm đảm bảo
thực hiện dân chủ ở cơ sở xã, phường, thị trấn trên địa bàn tỉnh Đắk
Lắk, thư ký đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh nghiệm thu tháng
12/2013, Đắk Lắk.
11. Lê Duyên Hà (2014), “Một số giải pháp nâng cao hiệu quả giám sát của Hội
đồng nhân dân cấp xã về giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất ở Đắk
Lắk”, Đại biểu nhân dân của Hội đồng nhân dân và Đoàn đại biểu Quốc
hội tỉnh Đắk Lắk, số 25(1), tr.9-11.
12. Lê Duyên Hà (2015), Thực trạng, giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu
quả, tổ chức và hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã ở tỉnh Đắk
Lắk, thư ký đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh nghiệm thu tháng
12/2015, Đắk Lắk.
13. Lê Duyên Hà (2015), “Xây dựng hệ thống chính trị cơ sở Tây Nguyên vững
mạnh để phát triển KT-XH theo hướng toàn diện và bền vững”, Tạp chí
Khoa học xã hội Tây Nguyên, (2).
14. Lê Duyên Hà (2015), “Luật tục của các dân tộc thiểu số vùng Tây Nguyên đối
với sự phát triển bền vững”, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 19 (229),
tr.15-19.
15. Lê Duyên Hà (2015), “Một số vấn đề quản lý và sử dụng đất đai ở Tây
Nguyên”, Báo cáo chuyên đề Hội thảo khoa học cấp Nhà nước, do Viện
Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam chủ trì, tháng 8/2015, Đắk Lắk.
16. Lê Duyên Hà (2015), Những thành tựu và định hướng phát triền kinh tế Đắk
Lắk qua các thời kỳ, Nxb Lý Luận chính trị, Hà Nội.
17. Lê Duyên Hà (2015), Thực trạng, giải pháp nâng cao chất lượng Hội đồng
nhân dân cấp xã ở tỉnh Đắk Lắk, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh
nghiệm thu tháng 2/2016, Đắk Lắk.
18. Lê Duyên Hà (2016), Đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của hội đồng
nhân dân cấp xã trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa Việt Nam - từ thực tiễn tỉnh Đắk Lắk, Nxb Lý Luận Chính trị,
Hà Nội.
156
19. Lê Duyên Hà (2016), Nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp giải quyết
khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk,
Đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh, Đắk Lắk.
20. Lê Duyên Hà (2017), Lý luận và thực tiễn thực hiện pháp luật về dân chủ cấp
xã ở các tỉnh Tây Nguyên, Việt Nam. Nxb Hồng Đức, Hà Nội.
21. Lê Duyên Hà (2017), Hệ thống chính trị cơ sở tỉnh Đắk Lắk, Tập bài
giảng chương trình trung cấp Lý luận chính trị, Nxb Lý luận chính
trị, Hà Nội.
22. Lê Duyên Hà (2017), “Thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh
vực đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên và những vấn đề đặt ra”. Báo
cáo chuyên đề Hội thảo khoa học cấp Nhà nước, do Viện Nghiên cứu
Lập pháp - Đại học Đông Đô thực hiện, (6), Cần Thơ.
23. Lê Duyên Hà (2017), “Những yếu tố tác động tới thực hiện pháp luật về khiếu
nại hành chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên
hiện nay”, Tạp chí Sinh hoạt lý luận, (3), tr.51-55.
24. Lê Duyên Hà (2017), “Thực trạng khiếu nại và giải quyết khiếu nại hành
chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên”, Tạp chí
Nghiên cứu Lập pháp, số 10 (338), tr.42-48.
25. Lê Duyên Hà (2017), “Thực trạng và bài học kinh nghiệm thực hiện pháp luật
về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây
Nguyên, Việt Nam”, Tạp chí Khoa học xã hội Tây Nguyên, số 4 (28)
26. Lê Duyên Hà (2017), Pháp luật về khiếu nại và giải quyết khiếu nại hành
chính trong lĩnh vực đất đai ở các tỉnh Tây Nguyên trong giai đoạn hiện
nay, Nxb Thông tin và Truyền thông, Hà Nội.
27. Lê Duyên Hà (2017) “Phát huy vai trò của già làng trong thực hiện dân
chủ cơ sở trên địa bàn các tỉnh vùng tây nguyên theo hướng phát
triển toàn diện, bền vững”, Báo cáo chuyên đề Hội thảo khoa học cấp
Quốc Gia, do Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam chủ trì, tháng
11/2017, Gia Lai.
157
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
* Tài liệu tiếng Việt
1. Nguyễn Thị Thái Anh (2015), Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai qua
thực tiễn tỉnh Bắc Giang, Luận văn thạc sĩ Lý luận và lịch sử nhà nước
và pháp luật, Đại học quốc gia, Hà Nội.
2. Ban Chỉ đạo Tây Nguyên (2010), Báo cáo tình hình di dân tự do giai đoạn
2005-2010, Buôn Ma Thuột.
3. Ban Chỉ đạo Tây Nguyên (2011), Báo cáo số 07-BC/BCĐTN, ngày
20/4/2011, tổng kết Nghị quyết 10-NQ/TW ngày 18-01-2002 của Bộ
Chính trị về phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm Quốc phòng - An
ninh vùng Tây Nguyên thời kỳ 2001-2010, Buôn Ma Thuột.
4. Ban Chỉ đạo Tây Nguyên (2014), Một số tư liệu về kinh tế, xã hội vùng Tây
Nguyên, Buôn Ma Thuột.
5. Ban Chỉ đạo Tây Nguyên (2015), Tổng quan kinh tế - xã hội và tiềm năng
phát triển, Nxb Thông tấn, Hà Nội.
6. Ban Chỉ đạo Tây Nguyên (2016), Một số tư liệu kinh tế, văn hóa, xã hội, dân
tộc, tôn giáo, An ninh - Quốc phòng vùng Tây Nguyên, Nxb Thông tấn,
Hà Nội.
7. Bộ Chính trị (2008), Thông báo Kết luận số 130-TB/TW, ngày 10/01/2008 về
tình hình, kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo từ năm 2006 đến nay và
giải pháp trong thời gian tới, Hà Nội.
8. Bộ Chính trị (2014), Chỉ thị số 35/CT-TW về tăng cường sự lãnh đạo của
Đảng đối với công tác tiếp dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo, Hà Nội.
9. Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp Liên Xô (1984), Lý luận về Nhà
nước và pháp luật, (tái bản lần thứ 2 có bổ sung), Nxb Sách pháp lý,
Mátxcơva.
10. Bộ Tài nguyên và Môi trường (2012), Kinh nghiệm nước ngoài về quản lý và
pháp luật đất đai, Báo cáo dự án, Hà Nội.
158
11. C.Mác, Ph.Ăngghen (1993), Toàn tập, tập 25, phần 2, Nxb Chính trị quốc gia,
Hà Nội.
12. Chính phủ (2012), Nghị định số 75/2012/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều
Luật Khiếu nại, Hà Nội.
13. Chính phủ (2014), Nghị định số 64/2014/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều
của luật tiếp công dân, Hà Nội.
14. Chính phủ (2014), Nghị định số 43/2014/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành
một số điều của Luật đất đai, Hà Nội.
15. Hoàng Ngọc Dũng (2015), Giải quyết khiếu nại hành chính trong công cuộc
cải cách hành chính ở Việt Nam, Luận án tiến sĩ hành chính công, Học
viện Hành chính quốc gia, Hà Nội.
16. Đảng Cộng sản Việt Nam (1991), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần
thứ VII, Nxb Sự thật, Hà Nội.
17. Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần
thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
18. Đảng Cộng sản Việt Nam (2003), Văn kiện Hội nghị lần thứ VII Ban Chấp
hành Trung ương khóa IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
19. Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần
thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
20. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
XI, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
21. Đại học quốc gia Hà Nội (1998), Giáo trình Lý luận Nhà nước và pháp luật,
Nxb Công An nhân dân, Hà Nội.
22. Nguyễn Minh Đoan (2010), Thực hiện và áp dụng pháp luật ở Việt Nam, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội.
23. D.N.Gorhunov (2006), “Những yếu tố tâm lý trong thực thi pháp luật”, Tạp
chí Nghiên cứu Lập pháp, (79).
24. Trần Hồng Hạnh (2015), "Thực trạng và tác động của việc sử dụng đất đai đến
quan hệ dân tộc ở Tây Nguyên hiện nay", Tạp chí Khoa học xã hội Việt
Nam, số 8 (93), tr.71-80.
159
25. Nguyễn Hạnh (2005), Hoàn thiện thủ tục pháp lý về giải quyết khiếu nại của
công dân, Luận án tiến sĩ luật, Viện Khoa học xã hội Việt Nam,
Hà Nội.
26. Lê Tiến Hào (2011), Khiếu nại, tố cáo hành chính - cơ sở lý luận, thực trạng
và giải pháp, Báo cáo tổng quan đề tài nghiên cứu khoa học cấp Nhà
nước của Thanh tra Chính phủ, Hà Nội.
27. Vũ Trọng Hách (2008), "Phân biệt rõ khiếu nại hành chính và khiếu kiện
hành chính", Tạp chí Quản lý nhà nước, số 149 (6), tr.19-22.
28. Nguyễn Văn Hậu (2010), Chỉ dẫn pháp luật khiếu nại, tố cáo, thanh tra,
kiểm tra, điều tra, xử lý vi phạm trong lĩnh vực đất đai, Nxb Tư pháp,
Hà Nội.
29. Hội đồng phối hợp công tác phổ biến, giáo dục pháp luật của Chính phủ
(2014), Đặc san tuyên truyền pháp luật số 09 “Tranh chấp, khiếu nại,
tố cáo về đất đai và giải quyết tranh chấp, khiếu nại tố cáo về đất đai”,
Hà Nội.
30. Dương Thị Thanh Huyền (2015), Giải quyết khiếu nại hành chính trong
lĩnh vực đất đai - qua thực tiễn thị xã Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình,
Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp
luật, Đại học quốc gia, Hà Nội.
31. Nguyễn Mạnh Hùng (2010), “Những vấn đề bất cập của pháp luật trong công
tác giải quyết khiếu nại về đất đai”, Tạp chí Thanh tra, (6).
32. Phan Duy Hùng (2011), Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai của cơ
quan hành chính Nhà nước (qua thực tiễn tỉnh Nghệ An), Luận văn thạc
sĩ chuyên ngành Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật, Đại học quốc
gia, Hà Nội.
33. Thanh Hương (2015) “Yên Bái nâng cao chất lượng giải quyết đơn thư khiếu
nại, tố cáo”, tại trang http://www.baoyenbai.com.vn/244/130938/Yen-
Bai-nang-cao-chat-luong-giai-quyet-don-thu-khieu-nai-to-cao-.htm,
[truy cập ngày 7/5/2016].
160
34. Phan Trung Hiền (2011), “Quyền khiếu kiện khi Nhà nước thực hiện việc thu
hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư”, Tạp chí Luật học, (7), tr.15 -23.
35. Nguyễn Quốc Hiệp (2013), “Một số kinh nghiệm về khiếu nại và giải quyết
khiếu nại hành chính tại Nhật Bản”, tại trang http://canhsatnhandan.vn
/Home/Print/774/Mot-so-kinh-nghiem-ve-khieu-nai-va-giai-quyet-
khieu-nai-hanh-chinh-tai-Nhat-Ban, [truy cập ngày 9/10/2016].
36. Hội đồng phối hợp công tác phổ biến, giáo dục pháp luật của Chính phủ
(2014), “Tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về đất đai và giải quyết tranh
chấp, khiếu nại tố cáo về đất đai”, Đặc san Tuyên truyền pháp luật,
(09), Hà Nội.
37. Nguyễn Tuấn Khanh (2013), Bảo đảm pháp lý thực hiện quyền khiếu nại hành
chính của công dân ở nước ta hiện nay, Luận án tiến sĩ Luật học, Viện
Khoa học xã hội Việt Nam, Hà Nội.
38. Nguyễn Tuấn Khanh (2014), Cơ chế pháp lý bảo đảm thực hiện quyền khiếu
nại hành chính của công dân, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
39. Lương Trung Kiên (2016), Áp dụng pháp luật về giải quyết khiếu nại đất đai
của ủy ban nhân dân tỉnh Bạc Liêu, Luận văn thạc sĩ Luật học, Học viện
Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội.
40. Kulcsar Kalman (Đức Uy biên dịch) (1999), Cơ sở xã hội pháp luật, Nxb
Giáo dục, Hà Nội.
41. Nguyễn Thắng Lợi (2014), "Một số giải pháp đổi mới mô hình giải quyết
tranh chấp hành chính trong lĩnh vực đất đai" Tạp chí Dân chủ và Pháp
luật, số 10, tr.9.
42. Ngô Trường Lộc (2016), "Nâng cao hiệu quả giải quyết KNHC trong lĩnh vực
đất đai", tại trang http://baocamau.com.vn/quoc-phong-an-ninh/nang-
cao-hieu-qua-giai-quyet-khieu-nai-hanh-chinh-trong-linh-vuc-dat-dai-
41170.html, [truy cập ngày 25/3/2017].
43. Nguyễn Ngọc Linh (2014), Thực thi pháp luật về giải quyết khiếu nại và tố
cáo về đất đai trên địa bàn tỉnh Quang Ninh, Luận văn thạc sĩ Luật học,
Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
161
44. Hồ Chí Minh (1995), Toàn tập, tập 4, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
45. Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội
46. Hồ Chí Minh (1996), Toàn tập, tập 11, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
47. Hồ Chí Minh (2002), Toàn tập, tập 12, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
48. Cao Vũ Minh (2012), "Để khiếu nại xứng tầm là một quyền hiến định", Tạp
chí Nhà nước và Pháp luật, số (10), tr.55-59.
49. Bình Minh (2015) “Kết quả công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố
cáo năm 2015”, tại trang http://noichinh.vn/tin-tuc-su-kien/tin-dia-
phuong/201511/lai-chau-ket-qua-cong-tac-tiep-cong-dan-giai-quyet-
khieu-nai-to-cao-nam-2015-299270/, [truy cập ngày 4/6/2016].
50. Nguyễn Văn Mạnh (1999), Giải quyết khiếu tố của nhân dân - thực trạng và
những bài học kinh nghiệm, Đề tài khoa học cấp bộ, Học viện Chính trị
quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội.
51. Nguyễn Văn Mạnh (chủ biên) (2010), Thực hiện pháp luật - những vấn đề lý
luận và thực tiễn, Nxb Chính trị quốc gia - Hành chính, Hà Nội.
52. Võ Văn Mạnh (2008), "Những giải pháp hiệu quả trong việc giao đất, giao
rừng ở tỉnh Kon Tum", Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, (7).
53. Trần Thị Thúy Mai (2010), Đổi mới công tác tiếp dân trong lĩnh vực khiếu
nại, tố cáo, Luận văn thạc sĩ Luật, Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội.
54. Ngân hàng Thế giới (2011), Cơ chế Nhà nước thu hồi đất và chuyển đổi đất
tự nguyện ở Việt Nam: Phương pháp tiếp cận, định giá đất và cơ chể
giải quyết khiếu nại, Hà Nội.
55. Ngọ Văn Nhân (2010), Xã hội học pháp luật, Nxb Tư pháp, Hà Nội.
56. Phạm Hữu Nghị (2009), "Chính sách pháp luật và những thay đổi trong quan
hệ đất đai ở khu vực Tây Nguyên từ năm 1945 đến nay", Tạp chí Nhà
nước và Pháp luật, số (9), tr.36 -39.
57. Thái Văn Ngọc (2015), Kon Tum nâng cao chất lượng công tác tiếp dân và
giải quyết khiếu nại, tố cáo, Trang thông tin Ban Nội chính Trung ương,
ngày 19/12/2015.
162
58. Hoàng Thị Kim Quế (2015), “Các yếu tố tác động đến thực hiện pháp luật của
công dân ở nước ta hiện nay”, Tạp chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà
Nội: Luật học, tập 31, (3) tr.26-31.
59. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1999), Bộ luật Hình sự
(sửa đổi năm 2009), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
60. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2014), Hiến pháp nước
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb Hồng Đức, Hà Nội.
61. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2003), Luật Đất đai,
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
62. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2013), Luật Đất đai,
Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
63. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2011), Luật Khiếu nại,
Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
64. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2005), Luật Phòng,
chống tham nhũng, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
65. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2013), Luật Tiếp công
dân, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
66. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2013), Luật Hoà giải
cơ sở, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
67. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2004), Nghị quyết số
30/2004/QH11 ngày 15/6/2004 về công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo
trong lĩnh vực quản lý hành chính nhà nước. Hà Nội.
68. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2012), Nghị quyết số
39/2012/QH13 ngày 23/11/2012 Tiếp tục nâng cao hiệu lực, hiệu quả
thực hiện chính sách, pháp luật trong giải quyết khiếu nại, tố cáo của
công dân đối với các quyết định hành chính về đất đai, Hà Nội.
69. Nguyễn Cảnh Quý (2012), Nhận thức và thực hiện pháp luật đất đai của cán
bộ lãnh đạo, quản lý các cấp chính quyền ở Việt Nam hiện nay, Nxb
Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
163
70. Thảo Quyên (2017), “Tăng cường tiếp công dân, giải quyết đơn thư khiếu nại,
tố cáo năm 2016” tại trang http://noichinh.vn/tin-tuc-su-kien/tin-dia-
phuong/201701/hoa-binh-tang-cuong-tiep-cong-dan-giai-quyet-don-
thu-khieu-nai-to-cao-nam-2016-301780, [truy cập ngày 15/3/2017].
71. Phạm Hồng Thái, Vũ Đức Đán (2001), Hoàn thiện pháp luật về khiếu nại, tố
cáo ở nước ta trong giai đoạn hiện nay, Đề tài khoa học cấp bộ, Học
viện Hành chính quốc gia, Hà Nội.
72. Lê Văn Thành (2012), Áp dụng pháp luật trong quản lý nhà nước về đất đai của
Uỷ ban nhân dân ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay, Luận án tiến sĩ Luật
học, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội.
73. Thanh tra Chính phủ (2011), Thông tư hướng dẫn quy trình tiếp công dân, số
07, Hà Nội.
74. Thanh tra Chính phủ (2012), Tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về đất đai và giải
quyết tranh chấp, khiếu nại tố cáo về đất đai, Hà Nội.
75. Thanh tra Chính phủ (2014), Tìm hiểu pháp luật về khiếu nại, Hà Nội.
76. Nguyễn Văn Thanh và Đinh Văn Minh (2004), Một số vấn đề về đổi mới cơ
chế giải quyết khiếu kiện hành chính ở Việt Nam, Nxb Tư pháp, Hà Nội.
77. Trần Phúc Thăng, Phạm Thị Thắng (2014), "Kinh nghiệm của một số nước
trong phòng ngừa và giải quyết xung đột về đất đai", Tạp chí Lý luận
Chính trị, (8).
78. Nguyễn Thị Hồng Thơm (2010), Hiệu quả hoạt động giải quyết khiếu nại, tố
cáo của các cơ quan hành chính nhà nước ở Ninh Bình hiện nay, Luận
văn thạc sĩ Luật học, Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
79. Nguyễn Thế Thuấn (2001), Hiệu quả giải quyết khiếu nại, tố cáo của công
dân ở Việt Nam hiện nay, Nxb Chính trị - Hành chính, Hà Nội.
80. Trịnh Thu Thủy (2017), “Những mặt được và hạn chế, bất cập trong quy định
về khiếu nại quyết định hành chính, hành vi hành chính” tại trang
http://tnmtphutho.gov.vn/index.php?language=vi&nv=news&op=Tai-
lieu-tuyen-truyen/Nhung-mat-duoc-va-han-che-bat-cap-trong-quy-
dinh-ve-khieu-nai-quyet-dinh-hanh-chinh-hanh-vi-hanh-chinh-2329,
[truy cập ngày 21/5/2017].
164
81. Thủ Tướng Chính phủ (2005), Quyết định 146/2005/QĐ-TTg Về việc thu hồi
đất sản xuất của các nông, lâm trường để giao cho các hộ đồng bào dân
tộc thiểu số nghèo, tiếp tục sắp xếp, đổi mới và phát triển nông, lâm
trường quốc doanh, Hà Nội.
82. Thủ Tướng Chính phủ (2009), Quyết định 1592/QĐ-TTg Về việc tiếp tục thực
hiện chính sách hỗ trợ đất sản xuất, đất ở, nhà ở và nước sinh hoạt đến
năm 2010 cho đồng bào dân tộc thiểu số nghèo, đời sống khó khăn,
Hà Nội.
83. Thủ Tướng Chính phủ (2012), Quyết định số 1342/QĐ-TTg Phê duyệt Kế
hoạch định canh, định cư cho đồng bào dân tộc thiểu số du canh, du cư
đến năm 2012, Hà Nội.
84. Thủ Tướng Chính phủ (2013), Quyết định số 33/2013/QĐ-TTg Về việc tiếp
tục thực hiện chính sách hỗ trợ di dân thực hiện định canh, định cư cho
đồng bào dân tộc thiểu số đến năm 2015, Hà Nội.
85. Thủ Tướng Chính phủ (2013), Quyết định số 755/2013/QĐ-TTg, ngày
20/5/2013 Phê duyệt chính sách hỗ trợ đất ở, đất sản xuất, nước sinh
hoạt cho hộ đồng bào dân tộc thiểu số nghèo và hộ nghèo, Hà Nội.
86. Tỉnh ủy Đắk Nông (2016), Nghị quyết 05-NQ/TU, ngày 27/7/2016 của Tỉnh
ủy về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong quản lý, sử dụng đất đai
gắn với quản lý dân cư giai đoạn năm 2016-2020, Đắk Nông.
87. Ngô Mạnh Toan (2007), Hoàn thiện pháp luật khiếu nại, tố cáo trong điều
kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Luận
án tiến sĩ Luật học, Đại học quốc gia, Hà Nội.
88. Bạch Thái Toàn (2015), "Giải quyết khiếu nại quyết định hành chính về đất
đai", tại trang http://tnmtphutho.gov.vn/index.php?language=vi&nv=
news&op=Tai-nguyen-dat/Giai-quyet-khieu-nai-Quyet-dinh-hanh-
chinh-ve-dat-dai-2088, [truy cập ngày 23/11/2016].
89. Phạm Anh Tuấn (2011), Cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính ở Việt Nam
hiện nay và vấn đề hoàn thiện, Luận văn thạc sĩ Luật học, Đại học Quốc
gia, Hà Nội.
165
90. Đặng Anh Tuấn (2014), Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai - Qua
thực tiễn tỉnh Thái Nguyên, Luận văn thạc sĩ Luật học, Đại học Quốc
gia Hà Nội, Hà Nội.
91. Đinh Quốc Tuấn (2011), Nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp nâng
cao hiệu quả giải quyết tranh chấp đất đai trong giai đoạn hiện nay,
Văn phòng Tổng cục Quản lý đất đai, Hà Nội.
92. Nguyễn Quang Tuyến (2012), "Vai trò của luật tục Bahnar trong quản lý,
sử dụng đất đai, môi trường và bảo vệ rừng", Tạp chí Luật học, (12),
tr.59-67.
93. Nguyễn Quang Tuyến (2013), "Kinh nghiệm của một số nước về bồi thường
khi nhà nước thu hồi đất", Bản tin Thông tin Khoa học Lập pháp, (01).
94. Lữ văn Tuyền (2017), “Sơn La: Kết quả công tác tiếp công dân và giải quyết
khiếu nại, tố cáo năm 2016”, tại trang http://noichinh.vn/cong-tac-noi-
chinh/201701/son-la-ket-qua-cong-tac-tiep-cong-dan-va-giai-quyet-
khieu-nai-to-cao-nam-2016-301735/, [truy cập ngày 5/3/2017].
95. Đức Tú (2016), “Lâm Đồng thực hiện tốt Luật Khiếu nại, Tố cáo" tại trang
http://baolamdong.vn/phapluat, [truy cập ngày 24/1/2017].
96. Nguyễn Danh Tú (2013), Giải quyết khiếu kiện hành chính trong điều kiện xây
dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam, Luận án tiến sĩ Luật học, Học
viện Khoa học xã hội, Viện Hàn Lâm Việt Nam, Hà Nội.
97. Ngô Hữu Tường (2017), “Tỉnh ủy Lào Cai chỉ đạo việc tiếp và giải quyết đơn thư,
khiếu nại, tố cáo của công dân”, tại trang http://www.xaydungdang.org.vn
/Home/nghiquyet/2017/10404/Tinh-uy-Lao-Cai-chi-dao-viec-tiep-va-
giai-quyet-don.aspx, [truy cập ngày 9/6/2017].
98. Trường Đại học Luật Hà Nội (2013), Giáo trình Lý luận nhà nước và pháp
luật (tái bản lần thứ 3 có sửa đổi), Nxb Công an nhân dân, Hà Nội.
99. Trường Đại học Quốc gia Hà Nội (2007), Giáo trình Lý luận chung về Nhà
nước và pháp luật, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
100. Tổng cục Thống kê (2016), Niên giám thống kê năm 2015, Nxb Thống kê,
Hà Nội.
166
101. Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Lắk (2015), Báo cáo số 243/BC-UBND, ngày
09/11/2014 về tình hình thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội, quốc phòng
- an ninh năm 2014; phương hướng, nhiệm vụ kinh tế - xã hội, quốc
phòng - an ninh năm 2015, Đắk Lắk.
102. Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Lắk (2015), Báo cáo số 566/BC-UBND ngày
17/11/2014 tổng kết quả về thanh tra, tiếp công dân, khiếu nại, tố cáo
về phòng, chống tham nhũng từ năm 2011 đến năm 2014, Đắk Lắk.
103. Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Lắk (2016), Báo cáo thực hiện các giải pháp
phòng, chống tham nhũng, Đắk Lắk.
104. Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Lắk (2016), Báo cáo số 15/BC-UBND, ngày
27/01/2016 về Tổng kết 10 năm luật phòng, chống tham nhũng,
Đắk Lắk.
105. Ủy ban nhân dân tỉnh Lâm Đồng (2016), Báo cáo số 210/BC-UBND, ngày
22/11/2016 Tổng kết 4 năm thi hành Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo trên
địa bàn tỉnh Lâm Đồng, Lâm Đồng.
106. Ủy ban nhân dân tỉnh Lâm Đồng (2016), Tình hình, kết quả thực hiện nhiệm
vụ phát triển kinh tế xã hội, các chính sách đầu tư, hỗ trợ vùng đồng
bào dân tộc thiểu số, giai đoạn 2011-2015; mục tiêu, nhiệm vụ và giải
pháp thực hiện giai đoạn 2016-2020, Lâm Đồng.
107. Ủy ban nhân dân tỉnh Lâm Đồng (2012) Chỉ thị số 05/2012/CT-UBND về
việc chấn chỉnh công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo trên địa
bàn tỉnh, Lâm Đồng.
108. Ủy ban nhân dân tỉnh Gia Lai (2016), Báo cáo số 139/BC-UBND, ngày
24/10/2016, Tổng kết 04 năm thi hành Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo trên
địa bàn tỉnh, Gia Lai.
109. Ủy ban nhân dân tỉnh Kon Tum (2015), Báo cáo số 308/BC-UBND, ngày
9/11/2015 Về tình hình thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội, quốc phòng
- an ninh năm 2015, Kon Tum.
110. Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Nông (2016), Báo cáo tình hình phát triển kinh tế
- xã hội 5 năm 2011 - 2015 và xây dựng kế hoạch giai đoạn 2016 -
2020, Báo cáo, số 505/BC-UBND, Đắk Nông.
167
111. Ủy ban nhân dân tỉnh Điện Biên (2017), Báo cáo công tác tiếp công dân, giải
quyết khiếu nại, tố cáo 6 tháng đầu năm, phương hướng nhiệm vụ công
tác 6 tháng cuối năm 2016, Báo cáo, số 167/BC-UBND, Điện Biên.
112. Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Nông (2016), Báo cáo số 643/BC-UBND, ngày
29/9/2016 về tình hình, kết quả công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại,
tố cáo từ năm 2012 -2016, trên địa bàn tỉnh Đắk Nông, Đắk Nông.
113. Ủy ban Thường vụ Quốc hội (2014), Nghị quyết số 759/UBTVQH13, ngày
15/5/2014 quy định chi tiết về hoạt động tiếp công dân của các cơ quan
của Quốc hội, đại biểu Quốc hội, hội đồng nhân dân và đại biểu hội
đồng nhân dân các cấp, Hà Nội.
114. V.I.Lênin (1977), Toàn tập, tập 41, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva.
115. Viện Nhà nước và Pháp luật (2004), Giáo trình Lý luận chung về Nhà nước
và pháp luật, Nxb Lý luận Chính trị, Hà Nội.
116. Viện Khoa học Xã hội Việt Nam (2011), Nghiên cứu hoàn thiện cơ chế giải
quyết khiếu nại về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi
đất tại Việt Nam, Ngân hàng Thế giới, Hà Nội.
117. Viện Khoa học xã hội Việt Nam (1996), Báo cáo tổng quan đề tài nghiên cứu
khoa học cấp Bộ, Viện Nghiên cứu Nhà nước và pháp luật, Hà Nội.
118. Viện Nghiên cứu văn hoá dân gian - Sở Văn hoá Thông tin tỉnh Gia Lai
(1999), Luật tục Jrai, Pleiku, tr.40.
119. Nguyễn Như Ý (1999), Đại từ điển Tiếng Việt, Nxb Văn hoá - Thông tin,
Hà Nội.
* Tài liệu tiếng Anh
120. Bagus S.D. Nur Buwono - Bastaman, Enrico Bagus Law office Indonesia,
(2012). Research paper on Law on land acquisition for public interest.
121. Edwin Felter (2003), Complaint resolution system of the US administration”,
Senior Judge Administrative Law, Administrative Court Colorado.
122. Fabian Thiel (2009), Property entails obligations: Land and property law in
Germany, https://www.fig.net/.../magel_melbourne_feb_2003.pdf.
168
123. Fu Hualing and Gillespie, John (eds) (2014) Resolving Land Disputes in East Asia:
Exploring the Limit of Law, (Cambridge: Cambridge University Press).
124. Fitzpatrick, Daniel (2008), “Beyond Dualism: Land Acquisition and Law in
Indonesia”, Tim Lindsey (ed.), Indonesia: Law and Society (2nd ed),
Sydney: The Federation Press 224-247.
125. Hanafiah Pongga & Partners, Global Busines Guide Company (2012).
Research paper on Law on land acquisition for public interest in
Indonesia.
126. Hel, Chamroeun (2012), “Introduction to the LandLaw of Cambodia”, Hor
Peng, Kong Phallack, and Jörg Menzel (eds.) Introduction to
Cambodian Law (Phnom Penh, Konrad-Adnauer Stiftung).
127. Hu, Jieren “Grant Mediation in China” 51(6) Asian Survey 1065-1089.
128. John Ikerd (2001), “Who owns America - Land use Planning for
Sustainability” Univercity Missouri, 07/3/2001.
129. John Gillespie, Fu Hualing and Pham Duy Nghia (2014), Land - Taking
Disputes in East Asia: A Compartive Analysia and Implications for
Vietnam, UNDP Vietnam 2014. Director of the Asia Pacific Business
Regulation Group, Department of Business Law and Taxation, Monash
University, Australia.
130. Michael Adler, Christopher Farrell, Steven Finch, Jane Lewis và Dan Philo
(2006), Administrative Grievances: A developmental Study.
131. Whiting, Susan H. and Shao Hua (2014), “Courts and Political Stability:
Mediating Rural Land Disputes”, Cambridge: Cambridge University Press).
132. Zazali, Ahmad (2012), The Importance of Mainstreaming Alternative
Dispute Resolution (ADR) in Tenurial Conflict Resolution in Indonesia,
Scale-up website, February 20, http://www.forestpeoples.org.
169
PHỤ LỤC
Phụ lục 1
BẢN ĐỒ HÀNH CHÍNH CÁC TỈNH TÂY NGUYÊN VIỆT NAM, NĂM 2017
170
Phụ lục 2
Phiếu số: 01- NKNHCĐĐ
PHIẾU KHẢO SÁT
Đánh giá tình hình thực hiện pháp luật về khiếu nại
hành chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh
Tây Nguyên, Việt Nam
(Dành cho người đi khiếu nại hành chính về đất đai)
Để có cơ sở cho việc đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về khiếu nại hành
chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, từ đó góp phần nâng cao
hiệu quả quản lý nhà nước lĩnh vực đất đai của các cơ quan thẩm quyền, đặc biệt trong việc
giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên của cơ quan
hành chính nhà nước. Chúng tôi rất mong ông (bà) cho biết ý kiến của mình thông qua việc
trả lời các câu hỏi mà chúng tôi chuẩn bị cùng các phương án trả lời.
Xin ông (bà) dành thời gian đọc kỹ các câu hỏi và các chỉ dẫn kèm theo, đánh dấu
(x) vào ô trống cùng dòng.
Những thông tin do ông (bà) cung cấp trong phiếu này, được đảm bảo chỉ sử dụng
vào mục đích nghiên cứu khoa học.
PHẦN 1
THÔNG TIN CHUNG
1. Ông (bà) hãy cho biết độ tuổi của mình?
Từ 21 đến 30 tuổi: Từ 31 đến 40 tuổi: Từ 41 đến 50 tuổi: Từ 51 trở lên:
2. Giới tính của ông (bà)?
- Nam: Nữ:
3. Trình độ học vấn của ông (bà)?
- Trung cấp: Cao đẳng: Đại học: Sau đại học: Khác:
4. Nghề nghiệp của ông (bà)?
- Cán bộ hưu trí
- Nông dân
171
PHẦN 2 NỘI DUNG CÂU HỎI
Câu 1: Xin ông (bà) hãy cho biết, vụ khiếu nại hành chính về đất đai mà ông (bà) đề
nghị đã được cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền giải quyết thuộc nội dung
nào sau đây?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Khiếu nại hành chính về quản lý đất đai, chính sách đền bù giải phóng
mặt bằng
2 Chính sách đền bù giải phóng mặt bằng 3 Khiếu nại hành chính về bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất,
đề nghị được tăng giá bồi thường khi nhà nước thu hồi đất
4 Khiếu nại hành chính về giải quyết tranh chấp đất đai
5 Khiếu nại về việc cấp, thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất
6 Khiếu nại quyết định xử phạt vi phạm hành chính về vi phạm chế độ
quản lý, sử dụng đất đai
Câu 2: Vụ việc KNHC đã được cơ quan HCNN có thẩm quyền thụ lý giải quyết có đúng
theo quy định về trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại của Luật Khiếu Nại năm 2011 và
Luật Đất đai năm 2013 hay không?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Đã giải quyết đúng theo luật 2 Giải quyết chưa đúng theo luật 3 Vừa đúng vừa không đúng
Câu 3: Việc giải quyết không đúng quy định của pháp luật về trình tự, thủ tục giải quyết
khiếu nại đất đai của cơ quan hành chính chủ yếu tập trung vào những nội dung nào
sau đây? (có thể lựa chọn nhiều phương án)
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Không trả lời hoặc chậm trả lời việc thụ lý hay không thụ lý đơn
khiếu nại
2 Không thụ lý đơn khiếu nại nhưng không có văn bản hoặc ý kiến giải
thích rõ ràng
3 Không tiến hành đầy đủ các nội dung xác minh vụ việc 4 Có kết quả xác minh vụ việc nhưng không gửi văn bản xác minh cho
người khiếu nại
5 Không tiến hành đối thoại với người khiếu nại
172
Câu 4: Ông (bà) hãy cho biết những quyền lợi sau đây của người khiếu nại đã được cơ
quan hành chính nhà nước thực hiện đảm bảo chưa? (có thể chọn nhiều phương án)
Lựa chọn Stt Quyền lợi
Không
Bảo
đảm
Bảo
đảm
một
phần
Bảo
đảm
tốt
1 Quyền được thông báo trước về chủ trương, phương
án và quyết định thu hồi bồi thường, tái định cư
2 Quyền được tham gia các buổi họp dân liên quan đến
bồi thường đất đai, hỗ trợ tái định cư
3 Quyền được bồi thường về đất và các tài sản gắn liền
trên đất đúng theo quy định của pháp luật về bồi
thường đất đai của chính quyền địa phương và các
CQNN cấp trên
4 Quyền được nhận hỗ trợ ổn định đời sống và ổn định
sản xuất
5 Quyền được hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và tạo
việc làm
6 Quyền được nhận văn bản trả lời về việc thụ lý giải
quyết khiếu nại, nhận quyết định giải quyết khiếu nại
đất đai
7 Đưa ra chứng cứ về việc khiếu nại đất đai và giải trình
ý kiến của mình về chứng cứ đó;
Câu 5: Trong quá trình khiếu nại hành chính về đất đai, ông (bà) có gặp những khó
khăn, vướng mắc về thẩm quyền giải quyết vụ việc khiếu nại hành chính đất đai sau
đây? (chọn nhiều phương án)
Stt Vướng mắc Lựa chọn
1 Vướng mắc về thẩm quyền giải quyết vụ việc khiếu nại hành chính
đất đai
2 Vướng mắc trong việc liên hệ với các cơ quan hành chính nhà nước
có trách nhiệm phối hợp giải quyết
3 Vướng mắc về thời hạn, thời hiệu giải quyết khiếu nại hành chính đất
đai
4 Vướng mắc trong việc đối thoại 5 Vướng mắc về đo đạc, lập bản vẽ hoặc thẩm định phần đất tranh chấp 6 Vướng mắc về công tác kê khai diện tích đất đai, tài sản gắn liền trên
đất được bồi thường
7 Vướng mắc trong việc chứng minh nguồn gốc sử dụng đất
8 Vướng mắc trong việc hỗ trợ ổn định tái định cư
173
Câu 6: Ông/bà đánh giá như thế nào về thái độ tiếp công dân giải quyết khiếu nại hành chính đất đai của cơ quan hành chính nhà nước tại địa phương?
Stt Nội dung câu hỏi 1 Nhiệt tình, chu đáo, thân thiện, dễ gần 2 CB,CC tiếp dân có thái độ chưa thật chuẩn mực 3 Không tổ chức công tác tiếp công dân 4 Nhiều TTHC còn rườm rà, bệnh giấy tờ chưa giảm 5 Làm phiền hà cho dân phải đi lại nhiều lần
Câu 7: Ông/bà đánh giá như thế nào về cán bộ cơ quan hành chính nhà nước giải quyết khiếu nại hành chính đất đai tại địa phương? (Có thể chọn nhiều đáp án)
Phương án trả lời Stt Nội dung câu hỏi
Đồng ý Không đồng ý
1 Bản lĩnh chính trị vững vàng
2 Nắm bắt nhanh các văn bản về đất đai 3 Có kỹ năng nhất định về công việc
4 Nắm vững chủ trương, đường lối, chính sách pháp luật của Đảng và Nhà nướcvề đất đai
5 Ý thức trách nhiệm với công việc với nhân dân cao
6 Khác (xin nêu rõ ……………………………………………
Câu 8: Theo ông /bà thời hiệu khiếu nại đất đai nên quy định thời gian là?
1 45 ngày 2 60 ngày 3 1 năm 4 Không quy định thời gian chậm nhất
Câu 9: Xin ông/bà cho biết đánh giá của mình về thời gian giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai mà ông/bà đã được cơ quan hành chính nhà nước giải quyết?
1 Chậm so với quy định 2 Sớm hoặc đúng quy định 3 Trễ hẹn nhưng được thông báo lý do 4 Trễ hẹn nhưng không thông báo lý do
Câu 10: Xin ông/bà cho biết đánh giá của mình về thời gian giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai mà ông/bà đã được cơ quan hành chính nhà nước giải quyết?
Chậm so với quy định
Sớm hoặc đúng quy định
Trễ hẹn nhưng được thông báo lý do
Trễ hẹn nhưng không thông báo lý
do
Theo ông (bà) thời gian giải quyết khiếu nại đất đai nên quy định là? 20 ngày 30 ngày 45 ngày 90 ngày
174
Câu 11: Vụ việc khiếu nại hành chính đất đai của ông/bà có liên quan đến vụ việc khiếu
nại đất đai phức tạp, đông người hay không? (Nếu có trả lời tiếp câu 13)
1 Có 2 Không
Câu 12: Nội dung khiếu nại hành chính đất đai phức tạp, đông người liên quan đến
lĩnh vực nào sau đây?
1 Khiếu nại đất đai liên quan đến việc đòi lại lại đất có nguồn gốc
của nhà thờ, từ đường dòng họ
2 Khiếu nại đất đai liên quan đến đền bù giải phóng mặt bằng để
xây dựng các công trình quốc gia, địa phương
3 Khiếu nại đất đai liên quan đến việc ra quyết định thu hồi đất
sai quy định pháp luật
Câu 13: Ông/bà tiếp cận hay tìm hiểu quy định về tiếp nhận và giải quyết khiếu nại
hành chính qua hình thức, kênh thông tin nào?
1 Qua phương tiện thông tin đại chúng (báo, đài, mạng điện tử…) 2 Đọc bảng niêm yết tại nơi tiếp nhận hồ sơ 3 Nhờ người quen hướng dẫn 4 Qua công chức tiếp nhận hướng dẫn
Câu 14: Ông (bà) hài lòng về việc khiếu nại tranh chấp đất đai cơ quan HCNN ?
1 Hài lòng 2 Chấp nhận được 3 Không hài lòng 4 Rất không hài lòng
Câu 15: Theo ông (bà) các quy định của pháp luật về thẩm quyền giải quyết khiếu nại
đất đai ?
1 Quy định rõ ràng 2 Còn chồng chéo, mâu thuẫn 3 Chưa thống nhất, còn nhiều bất cập, gây nhiều khó khăn cho
người dân
Câu 16: Theo ông (bà) chất lượng tiếp nhận, thụ lý, giải quyết vụ việc khiếu nại hành về
đất đai cơ quan hành chính nhà nước ?
1 Đã đáp ứng rất tốt được yêu cầu
2 Đáp ứng được yêu cầu một phần
3 Chưa đáp ứng được yêu cầu
175
Câu 17: Theo ông (bà) một số quy định về trình tự, thủ tục, thời gian khiếu nại và giải quyết khiếu nại như thế nào ?
1 Phù hợp 2 Phù hợp một phần 3 Chưa phù hợp với thực tế với các quy định của pháp luật về
thẩm quyền giải quyết khiếu nại đất đai ?
Câu 18: Theo ông (bà) Các văn bản hướng dẫn của chính quyền địa phương về thực thi pháp luật đất đai, giải quyết khiếu nại đất đai như thế nào ?
1 Văn bản hướng dẫn rõ ràng, cụ thể 2 Còn chung chung, thiếu tính cụ thể 3 Còn chồng chéo
Câu 19: Theo ông (bà) đâu là nguyên nhân dẫn đến những hạn chế, bất cập trong công tác giải quyết khiếu nại hành chính đất đai tại địa phương ? (chọn nhiều phương án) STT Hạn chế, bất cập Lựa chọn
1 Một bộ phận cán bộ công chức chưa nhận thức hết tính chất phức tạp của các vụ việc khiếu nại đất đai dẫn đến thiếu nhiệt tình trong việc giải quyết
2 Hiểu biết pháp luật về đất đai và giải quyết khiếu nại đất đai của một bộ phận người khiếu nại còn thấp
3 Năng lực giải quyết khiếu nại đất đai hành chính của chính quyền các cấp còn hạn chế dẫn đến nhiều vụ việc tồn đọng, kéo dài
4 Sự phối kết hợp giữa các cơ quan hành chính nhà nước trong giải quyết khiếu nại đất đai chưa chặt chẽ
Câu 20: Xin ông/bà vui lòng cho biết đánh giá của mình về năng lực làm việc, nghiệp vụ chuyên môn của cán bộ, công chức tiếp nhận, giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai tại địa phương ông/bà sinh sống?
Yếu, kém Trung bình Khá Tốt
Câu 21: Theo ông/bà để nâng cao hơn nữa chất lượng trong phục vụ, giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai cho người dân thì cơ quan giải quyết cần cải thiện các nội dung nào sau đây ? (chọn nhiều phương án trả lời) Stt Nội dung Lựa chọn
1 Tiếp tục duy trì việc thực hiện cơ chế một cửa
2 Cải thiện cơ sở vật chất, thiết bị nơi tiếp nhận hồ sơ
3 Công khai thủ tục đầy đủ, rõ ràng hơn đến người dân
4 Cải thiện thái độ giao tiếp, tinh thần phục vụ của đội ngũ công chức, viên chức 5 Hướng dẫn kê khai biểu mẫu cụ thể hơn
6 Rút ngắn hơn nữa thời gian giải quyết 7 Giảm bớt mẫu giấy tờ, thông tin kê khai 8 Giảm bớt các khoản phí, lệ phí
176
Câu 22: Theo ông (bà) cần có những giải pháp nào để nâng cao hiệu quả công tác giải quyết
khiếu nại hành chính đất đai tại địa phương? (Có thể chọn nhiều phương án)
Stt Giải pháp Lựa chọn
1 Hoàn thiện hệ thống pháp luật về khiếu nại và đất đai
2 Xác định rõ thẩm quyền giải quyết, quy định trách nhiệm giải trình của cán
bộ, công chức vi phạm và có biện pháp xử lý kịp thời
3 Tăng cường đối thoại với đương sự
4 Xây dựng mô hình giải quyết khiếu nại đất đai nhanh chóng, thuận tiện phù
hợp với công cuộc cải cách hành chính và hội nhập quốc tế
5 Không ngừng năng lực trình độ chuyên môn nghiệp vụ và đạo đức của đội
ngũ cán bộ, công chức làm công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại đất đai
6 Tăng cường mối quan hệ phối hợp giữa các cơ quan hành chính có thẩm
quyền giải quyết khiếu nại đất đai
7 Nâng cao hiểu biết pháp luật về khiếu nại, pháp luật đất đai cho người dân
8 Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát đối với công tác giải quyết
khiếu nại đất đai
9 Tăng cường các điều kiện đảm bảo cho hoạt động giải quyết khiếu nại
10 Giải pháp khác (Xin nêu rõ) ……………….....................................
Xin chân thành cảm ơn sự hợp tác của ông /bà
177
Phụ lục 3
Phiếu số: 02- GQKNHCĐĐ
PHIẾU KHẢO SÁT
Đánh giá tình hình thực hiện pháp luật về khiếu nại
hành chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh
Tây Nguyên, Việt Nam
(Dành cho các cơ quan giải quyết khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai)
Để có cơ sở cho việc đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về khiếu nại hành
chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, để từ đó góp phần nâng cao
hiệu quả quản lý nhà nước về lĩnh vực đất đai của các cơ quan thẩm quyền, đặc biệt trong
việc giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên của cơ
quan hành chính nhà nước. Chúng tôi rất mong đồng chí cho biết ý kiến của mình thông
qua việc trả lời các câu hỏi mà chúng tôi chuẩn bị cùng các phương án trả lời.
Xin đồng chí dành thời gian đọc kỹ các câu hỏi và các chỉ dẫn kèm theo. Nhất trí
với phương án nào xin đồng chí đánh dấu (x) vào ô trống cùng dòng.
Những thông tin do đồng chí cung cấp trong phiếu này, được đảm bảo chỉ sử dụng
vào mục đích nghiên cứu khoa học.
PHẦN 1
THÔNG TIN CHUNG
1. Đồng chí hãy cho biết độ tuổi của mình?
Từ 21 đến 30 tuổi: Từ 31 đến 40 tuổi: Từ 41 đến 50 tuổi: Từ 51 đến 60 tuổi:
2. Giới tính của đồng chí ?
- Nam: Nữ:
3. Trình độ học vấn của đồng chí?
- Trung cấp: Cao đẳng: Đại học: Sau đại học: Khác:
4. Nghề nghiệp của đồng chí ?
- Viên chức:
- Cán bộ lãnh đạo, công chức cấp xã:
- Cán bộ lãnh đạo, công chức cấp huyện:
- Cán bộ lãnh đạo, công chức cấp tỉnh
178
PHẦN 2
NỘI DUNG CÁC CÂU HỎI
Câu 1. Theo đồng chí tổ chức Đảng có vai trò như thế nào đối với quá trình áp dụng
pháp luật giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Rất quan trọng 2 Quan trọng 3 Không quan trọng
Câu 2: Theo đồng chí mức độ hài lòng người dân hiện nay đối với quá trình tiếp nhận
và giải quyết khiếu nại hành chính về đất đại của nhà nước như thế nào?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Rất hài lòng 2 Bình thường 3 Không hài lòng 4 Rất không hài lòng
Câu 3: Theo đồng chí thái độ của người khiếu nại hành chính về đất đai hiện nay đã tuân thủ pháp luật?
Stt Nội dung Lựa chọn 1 Đúng theo pháp luật 2 Chưa tuân thủ theo pháp luật 3 Không có ý kiến
Câu 4. Đồng chí đang công tác thuộc loại hình cơ quan nào dưới đây? Stt Nội dung Lựa chọn 1 Ủy ban nhân dân 2 2. Cơ quan chuyên môn thuộc ủy ban nhân dân
Câu 5: Theo đồng chí các cá nhân, tổ chức thực hiện khiếu nại hành chính về đất đai thường tập trung vào các loại nào sau đây?
Stt Nội dung Lựa chọn 1 Khiếu nại hành chính về quản lý đất đai, chính sách đền bù
giải phóng mặt bằng
2 Khiếu nại hành chính về bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất, đề nghị được tăng giá bồi thường khi nhà nước thu hồi đất
3 Khiếu nại hành chính về giải quyết tranh chấp đất đai 4 Khiếu nại về việc cấp, thu hồi giấy chứng nhận quyền sử
dụng đất
5 Khiếu nại quyết định xử phạt vi phạm hành chính về vi phạm chế độ quản lý, sử dụng đất đai.
6 Khiếu nại đòi lại đất cũ Câu 6. Theo đồng chí trình độ, năng lực và phẩm chất đạo đức của cán bộ, công chức
tiếp nhận và giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai như thế nào?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Phát huy tốt
179
2 Có nhiều tiến bộ hơn trước nhưng còn chậm 3 Không có gì thay đổi
Câu 7: Theo đồng chí những dấu hiệu nào sau đây được coi là vụ việc khiếu nại đất đai
phức tạp?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Nội dung liên quan đến trách nhiệm quản lý của nhiều CQNN
trong khi quan điểm giải quyết thiếu thống nhất nên vụ việc
chưa được giải quyết dứt điểm
2 Căn cứ để xem xét, giải quyết nội dung khiếu nai, tố cáo, tranh
chấp không rõ ràng, hồ sơ liên quan đến vụ việc không đầy đủ
3 Vụ việc đã được CQNN có thẩm quyền giải quyết hết thẩm
quyền (quyết định giải quyết, bản án có hiệu lực pháp luật)
nhưng công dân không chấp hành quyết định giải quyết, tiếp
tục khiếu nại
4 Vụ việc khiếu nại, tranh chấp có nhiều người tham gia, có tổ
chức
5 Dấu hiệu khác (đề nghị ghi
rõ):.............................................................
Câu 8: Trung bình trong một năm, cơ quan đồng chí tiến hành tiếp nhận giải quyết
khoảng bao nhiêu vụ việc khiếu nại đất đai?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Từ 1 đến 5 vụ việc 2 Từ 5 đến 10 vụ việc Từ 10 đến 15 vụ việc 3 Trên 15 vụ việc (ghi số lượng cụ thể):..........................
Câu 9: Trung bình trong một năm, cơ quan đồng chí tiến hành giải quyết khoảng bao
nhiêu vụ việc khiếu nại đất đai?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Không có vụ việc nào 2 Từ 1 đến 5 vụ việc 3 Từ 5 đến 10 vụ việc 4 Từ 10 đến 15 vụ việc
Câu 10: Trung bình trong một năm, cơ quan đồng chí tiến hành giải quyết khoảng bao
nhiêu vụ việc khiếu nại đất đai tồn đọng, phức tạp, kéo dài?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Không có vụ việc nào Từ 1 đến 5 vụ việc 2 Từ 5 đến 10 vụ việc 3 Từ 10 đến 15 vụ việc Trên 15 vụ việc (ghi số lượng cụ thể………
180
Câu 11: Xin đồng chí vui lòng cho biết về việc bố trí nguồn lực (nhân lực, tài chính…)
cho công tác tiếp nhận giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai nơi đồng chí công tác
đã phù hợp chưa?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Chưa phù hợp 2 Phù hợp 3 Rất phù hợp 4 Nắm chắc Không có gì thay đổi
Câu 12: Theo đồng chí quy định pháp luật của Nhà nước về giải quyết khiếu nại hành
chính về đất đai hiện nay?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Rất tốt 2 Tốt 3 Chưa tốt
Câu 13: Những lĩnh vực khiếu nại đất đai nào dưới đây mà cơ quan đồng chí đã từng
giải quyết và mức độ của nó?
Stt Lĩnh vực khiếu nại đất đai Rất
phổ
biến
Phổ
biến
Ít
phổ
biến
Không
có
1 Liên quan đến công tác bồi thường đất 2 Liên quan đến hỗ trợ, tái định cư 3 Liên quan đến công tác thu hồi đất, cấp
và giao đất
4 Liên quan đến công tác quy hoạch và
chuyển đổi mục đích sử dụng đất
5 Liên quan đến công tác tổ chức thi hành
pháp luật đất đai
6 Liên quan đến công tác cán bộ và quản
lý cán bộ địa chính các cấp.
7 Khác (ghi rõ):……………………….
……………………………………….
……………………………………….
Câu 14: Cơ quan đồng chí có quy trình tiếp công dân của mình không?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Có 2 Không
Câu 15: Cơ quan đồng chí có quy trình riêng về tiếp công dân ðến khiếu nại, ðối với các vụ việc có dấu hiệu phức tạp của mình không?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Có 2 Không
181
Câu 16: Quy trình tiếp công dân đến khiếu nại đất đai đối với các vụ việc có dấu hiệu phức tạp của cơ quan được thực hiện qua những bước nào sau đây? (tích vào những mục mà cơ quan đồng chí thường thực hiện)
Stt Nội dung Lựa chọn 1 Xác định nhân thân của người khiếu nại, tính hợp pháp của
người đại diện theo quy định của pháp luật (đối với khiếu nại); giữ bí mật và bảo vệ người
2 Nghe ghi chép 3 Tiếp nhận thông tin tài liệu 4 Phân loại 5 Xử lý
Nếu cơ quan đồng chí có quy trình tiếp công dân đặc thù không theo các bước trên đây xin vui lòng trình bày tóm tắt lại quy trình đó ở dưới đây: .................................................................................................................................................................................................................................................................................................... Câu 17: Quy trình giải quyết khiếu nại đất đai của cơ quan đồng chí được thực hiện qua những bước nào sau đây? (tích vào những mục mà Quý cơ quan thường thực hiện)
Stt Nội dung Lựa chọn 1 Tiếp nhận khiếu nại đất đai qua bộ phận đầu mối 2 Xử lý phân loại khiếu nại 3 Chuyển đến đơn vị phối hợp giải quyết khiếu nại 4 Chuyển đến phòng ban chức năng 5 Chuyển đến người đứng đầu cơ quan/người có thẩm quyền
giải quyết
6 Tiến hành xác minh 7 Đối thoại với người khiếu nại 8 Trả lời/ra quyết định giải quyết khiếu nại 9 Gửi quyết định giải quyết khiếu nại tới cá nhân, cơ quan, tổ
chức khiếu nại và các bên liên quan
Nếu cơ quan đồng chí có quy trình giải quyết khiếu nại đặc thù không theo các bước trên đây xin vui lòng trình bày tóm tắt lại quy trình đó ở dưới đây: ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................Câu 18: Theo đồng chí kết quả giải quyết khiếu nại đất đai có được cơ quan hành chính công bố công khai không?
Stt Nội dung Lựa chọn 1 Có 2 Không
Câu 19: Theo đồng chí kết quả giải quyết khiếu nại đất đai của cơ quan đồng chí được công khai bằng hình thức nào dưới đây?
Stt Nội dung Lựa chọn 1 Công bố tại cuộc họp cơ quan 2 Niêm yết tại trụ sở làm việc hoặc nơi tiếp công dân của cơ
quan
3 Thông báo trên phương tiện thông tin đại chúng. 4 Hình thức khác (ghi rõ):.................................................
182
Câu 20: Theo đồng chí những vướng mắc trong công tác giải quyết khiếu nại đất đai hiện là? (có thể lựa chọn nhiều phương án)
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Những quy định của pháp luật về giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai chưa chi tiết, cụ thể
2 Chưa có quy trình khung cho công tác này 3 Nghiệp vụ giải quyết khiếu nại đất đai của cán bộ hạn chế 4 Loại vụ việc khiếu nại, tranh chấp đất đai quá phức tạp 5 Công tác quản lý nhà nước, hướng dẫn việc chấp hành pháp
luật về khiếu nại, tố cáo, tranh chấp đất đai còn chưa sát sao, thường xuyên
6 Công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về khiếu nại, tranh chấp đất đai chưa đạt hiệu quả cao
7 Nguyên nhân khác(ghi rõ)..................................................................................
Câu 21: Đồng chí hãy đánh giá mức độ cần thiết của các giải pháp sau nhằm nâng cao hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại đất đai trong thời gian tới?
Mức độ Stt Giải pháp Rất cần
thiết Cần thiết
Không cần thiết
1 Bổ sung, hoàn thiện các quy định pháp luật, các quy trình về giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai
2 Có một quy trình mẫu về tiếp công dân, xử lý đơn thư khiếu nại, tranh chấp đất đai
3 Có một quy trình mẫu về giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai
4 Có đầu mối, cán bộ chuyên trách về giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai, tranh chấp đất đai
5 Nâng cao nhận thức, trách nhiệm, sự quan tâm của người đứng đầu đơn vị đối với công tác giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai
6 Tăng cường công tác quản lý nhà nước, thanh tra, kiểm tra việc chấp hành về khiếu nại, tranh chấp đất đai, tranh chấp đất đai
7
Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn về nghiệp vụ giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai cho cán bộ lãnh đạo, quản lý, cán bộ làm công tác giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai, tranh chấp đất đai
8
Đẩy mạnh việc tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về khiếu nại, tranh chấp đất đai nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cán bộ, viên chức, người lao động trong việc thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo, tranh chấp đất đai và giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai
9 Khác:.........................................................................
183
Câu 22: Nếu phải tham gia các khóa bồi dưỡng bắt buộc cho cán bộ, công chức phụ trách công tác tiếp nhận và giải quyết khiếu nại hành chính thì đồng chí mong muốn được bồi dưỡng về những vấn đề/nội dung gì?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Các kỹ năng giao tiếp với người dân
2 Cập nhật văn bản pháp luật
3 Các vấn đề về tư vấn soạn thảo, đàm phán, ký kết và giải quyết tranh chấp hợp đồng
Câu 23: Đồng chí hãy cho biết thái độ của đội ngũ cán bộ, công chức đối với việc giải quyết khiếu nại hành chính về đất đại như thế nào?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Thái độ tích cực
2 Chưa tích cực
3 Một bộ phận chưa tích cực
Câu 24: Nhận xét của đồng chí về việc giải quyết khiếu nại hành chính của đội ngũ cán bộ, công chức hiện nay như thế nào?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Rất phù hợp
2 Phù hợp
3 Chưa phù hợp
Câu 25: Theo đồng chí giải quyết tốt các khiếu nại hành chính về đất đại hiện nay, cần chú ý tới những vấn đề gì?
Stt Nội dung Lựa chọn
1 Xây dựng hoàn thiện hệ thống pháp luật
2 Có sự chỉ đạo kịp thời của cấp trên
3 Năng lực và đạo đức của đội ngũ cán bộ, công chức
4 Nâng cao hiểu biết của người dân
5 Tăng cường phối hợp trong giải quyết
Xin trân trọng cảm ơn sự hợp tác của đồng chí!
184
Phụ lục 4
BẢNG TỔNG HỢP PHIẾU KHẢO SÁT HOẠT ĐỘNG KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI
TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH TÂY NGUYÊN (Dành cho đối tượng người khiếu nại hành chính về đất đai)
TT Nội dung câu hỏi Tổng số Tỷ lệ
(%)
Câu 1 Xin ông (bà) hãy cho biết, vụ khiếu nại đất đai mà ông (bà) đề nghị đã được cơ
quan hành chính nhà nước có thẩm quyền giải quyết thuộc nội dung nào sau
đây?
1 Khiếu nại hành chính về quản lý đất đai, chính sách đền bù
giải phóng mặt bằng.
167/500 33,4%
2 Khiếu nại hành chính về bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu
hồi đất, đề nghị được tăng giá bồi thường khi nhà nước thu hồi
đất
105/500 21%
3 Khiếu nại hành chính về giải quyết tranh chấp đất đai 48/500 9,6%
4 Khiếu nại về việc cấp, thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng
đất
75/500 15%
5 Khiếu nại quyết định xử phạt vi phạm hành chính về vi phạm
chế độ quản lý, sử dụng đất đai.
60/500 12%
6 Khiếu nại đòi lại đất cũ 26/500 5,2%
Câu 2 Vụ việc khiếu nại đất đai đã được cơ quan HCNN có thẩm quyền thụ lý giải
quyết có đúng theo quy định về trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại của Luật
Khiếu Nại năm 2011 và Luật Đất đai năm 2013 hay không?
1 Đã giải quyết đúng theo luật 269/500 53.8%
2 Giải quyết chưa đúng theo luật 180/500 36%
3 Vừa đúng vừa không đúng 51/500 10,2%
Câu 3 Việc giải quyết không đúng quy định của pháp luật về trình tự, thủ tục giải quyết
khiếu nại đất đai của cơ quan hành chính chủ yếu tập trung vào những nội dung nào sau đây? (có thể lựa chọn nhiều phương án)
1 Không trả lời hoặc chậm trả lời việc thụ lý hay không thụ lý
đơn khiếu nại
126/500 25,2%
2 Không thụ lý đơn khiếu nại nhưng không có văn bản hoặc ý
kiến giải thích rõ ràng
90/500 18%
3 Không tiến hành đầy đủ các nội dung xác minh vụ việc 227/500 45,4%
4 Có kết quả xác minh vụ việc nhưng không gửi văn bản xác
minh cho người khiếu nại
160/500 32%
5 Không tiến hành đối thoại với người khiếu nại 180/500 36%
185
Câu 4 Ông (bà) hãy cho biết những nội dung nào sau đây được cơ quan hành chính nhà nước thực hiện đảm bảo? (chọn nhiều phương án)
1 Được thông báo trước về chủ trương, phương án và quyết định thu hồi bồi thường, tái định cư
220/500 44%
2 Góp ý cho phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư 204/500 40,8%
3 Chỉ được thông báo về phương án 173/500 34,6%
4 Không được biết gì về phương án này 123/500 24,6%
Câu 5 Ông (bà) có được góp ý về giá đất khi bồi thường?
1 Ý kiến của mình được chấp nhận và có điều chỉnh 81/500 16,2%
2 Được chấp nhận để tham khảo 155/500 31%
3 Không được chấp nhận 259/500 51,8%
4 Không muốn góp ý 10/500 2%
Câu 6 Trong quá trình khiếu nại hành chính về đất đai, ông (bà) có gặp những khó khăn, vướng mắc về thẩm quyền giải quyết vụ việc khiếu nại hành chính đất đai sau đây? (chọn nhiều phương án)
1 Vướng mắc trong việc liên hệ với các cơ quan hành chính nhà nước có trách nhiệm phối hợp giải quyết
411/500 82,2%
2 Vướng mắc về thời hạn, thời hiệu giải quyết khiếu nại hành chính đất đai
325/500 65,0%
3 Vướng mắc trong việc đối thoại 435/500 87,0%
4 Vướng mắc trong việc chứng minh nguồn gốc sử dụng đất 463/500 92,6%
5 Vướng mắc trong việc hỗ trợ ổn định tái định cư 394/500 78,8%
4 Thông tin về kết luận xác minh giải quyết vụ việc khiếu nại đất đai
160/500 32%
Câu 7 Ông/bà đánh giá như thế nào về thái độ tiếp công dân giải quyết khiếu nại hành chính đất đai của cơ quan hành chính nhà nước tại địa phương?
1 Nhiệt tình, chu đáo, thân thiện, dễ gần 235/500 47,0%
2 CB,CC tiếp dân có thái độ chưa thật chuẩn mực 144/500 28,8%
3 Không tổ chức công tác tiếp công dân 25/500 5,0%
4 Nhiều TTHC còn rườm rà, bệnh giấy tờ chưa giảm 118/500 23,6%
5 Làm phiền hà cho dân phải đi lại nhiều lần 90/500 18,0%
Câu 8 Ông/bà đánh giá như thế nào về cán bộ cơ quan hành chính nhà nước giải quyết khiếu nại hành chính đất đai tại địa phương? (Có thể chọn nhiều đáp án)
1 Bản lĩnh chính trị vững vàng 235/500 65%
2 Nắm bắt nhanh các văn bản về đất đai 377/500 75,4%
3 Có kỹ năng nhất định về công việc 343/500 68,6%
4 Nắm vững chủ trương, đường lối, chính sách pháp luật của Đảng và Nhà nướcvề đất đai
385/500 77%
5 Ý thức trách nhiệm với công việc với nhân dân cao 221/500 44,2%
6 Khác (xin nêu rõ …………………………………………… 0/500 0%
186
Câu 9 Theo ông /bà thời hiệu khiếu nại đất đai nên quy định thời gian là?
1 45 ngày 271/500 54,2%
2 60 ngày 125/500 25%
3 1 năm 79/500 15,8%
4 Không quy định thời gian chậm nhất 25/500 5%
Câu 10 Xin ông/bà cho biết đánh giá của mình về thời gian giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai mà ông/bà đã được cơ quan hành chính nhà nước giải quyết?
1 Chậm so với quy định 288/500 57,6%
2 Sớm hoặc đúng quy định 0/500 0,0%
3 Trễ hẹn nhưng được thông báo lý do 170/500 34%
4 Trễ hẹn nhưng không thông báo lý do 100/500 20%
Câu 11 Theo ông (bà) thời gian giải quyết khiếu nại đất đai nên quy định là?
1 20 ngày 173/500 34,6%
2 30 ngày 130/500 26%
3 45 ngày 147/500 29,4%
4 90 ngày 50/500 10%
Câu 12 Vụ việc khiếu nại hành chính đất đai của ông/bà có liên quan đến vụ việc khiếu nại đất đai phức tạp, đông người hay không? (Nếu có trả lời tiếp câu 13)
1 Có 71/500 14,2%
2 Không 429/500 85,8%
Câu 13 Ông/bà đã gửi đơn khiếu nại hành chính về đất đai đến cơ quan chức năng bằng cách nào sau đây?
1 Tự mình làm đơn khiếu nại 52/500 10,4%
2 Nhờ luật sư tư vấn về pháp luật 16/500 3,2%
3 Ủy quyền cho luật sư khiếu nại để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình
3/500 0,6%
Câu 14 Ông/bà đã gửi đơn khiếu nại đến đúng người có thẩm quyền giải quyết?
1 Gửi đơn khiếu nại đến đúng người có thẩm quyền giải quyết 391/500 78,2%
2 Gửi chưa đúng 95/500 19%
3 Vượt cấp 65/500 13%
Câu 15 Theo ông (bà) hài lòng về việc giải quyết khiếu nại tranh chấp đất đai của cơ quan hành chính nhà nước
1 Hài lòng 153/500 30,6%
2 Chấp nhận được 52/500 10,4%
3 Không hài lòng 170/500 34%
4 Rất không hài lòng 125/500 25%
Câu 16 Theo ông (bà) các quy định của pháp luật về thẩm quyền giải quyết khiếu nại đất đai ?
1 Quy định rõ ràng 110/500 22%
2 Còn chồng chéo, mâu thuẫn 237/500 47,4%
3 Chưa thống nhất, còn nhiều bất cập, gây nhiều khó khăn cho người dân
205/500 41%
187
Câu 17 Theo ông (bà) chất lượng tiếp nhận, thụ lý, giải quyết vụ việc khiếu nại tranh chấp đất đai cơ quan hành chính nhà nước ?
1 Đã đáp ứng rất tốt được yêu cầu 125/500 25%
2 Đáp ứng được yêu cầu một phần 200/500 40%
3 Chưa đáp ứng được yêu cầu 228/500 45,6%
Câu 18 Theo ông (bà) một số quy định về trình tự, thủ tục, thời gian khiếu nại và giải quyết khiếu nại như thế nào ?
1 Phù hợp 168/500 33,6%
2 Phù hợp một phần 207/500 41,4%
3 Chưa phù hợp với thực tế với các quy định của pháp luật về thẩm quyền giải quyết khiếu nại đất đai ?
125/500 25%
Câu 19 Theo ông (bà) Các văn bản hướng dẫn của chính quyền địa phương về thực thi pháp luật đất đai, giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai như thế nào ?
1 Văn bản hướng dẫn rõ ràng, cụ thể 157/500 31,4%
2 Còn chung chung, thiếu tính cụ thể 263/500 52,6%
3 Còn chồng chéo 135/500 27%
Câu 20 Theo ông (bà) đâu là nguyên nhân dẫn đến những hạn chế, bất cập trong công tác giải quyết khiếu nại hành chính đất đai tại địa phương ? (chọn nhiều phương án)
1 Một bộ phận cán bộ công chức chưa nhận thức hết tính chất phức tạp của các vụ việc khiếu nại đất đai dẫn đến thiếu nhiệt tình trong việc giải quyết
70/500 14%
2 Hiểu biết pháp luật về đất đai và giải quyết khiếu nại đất đai của một bộ phận người khiếu nại còn thấp
180/500 36%
3 Sự phối kết hợp giữa các cơ quan hành chính nhà nước trong giải quyết khiếu nại đất đai chưa chặt chẽ
151/500 30,2%
Câu 21 Xin ông/bà vui lòng cho biết đánh giá của mình về năng lực làm việc, nghiệp vụ chuyên môn của cán bộ, công chức tiếp nhận, giải quyết khiệu nại hành chính về đất đai tại địa phương ông/bà sinh sống?
1 Yếu, kém 107/500 21,4%
2 Trung bình 253/500 50,6%
3 Khá 85/500 17%
4 Tốt 55/500 11%
Câu 22 Theo ông/bà để nâng cao hơn nữa chất lượng trong phục vụ, giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai cho người dân thì cơ quan giải quyết cần cải thiện các nội dung nào sau đây? (chọn nhiều phương án trả lời)
1 Tiếp tục duy trì việc thực hiện cơ chế một cửa 355/500 71%
2 Cải thiện cơ sở vật chất, thiết bị nơi tiếp nhận hồ sơ 407/500 81,4%
3 Công khai thủ tục đầy đủ, rõ ràng hơn đến người dân 385/500 77%
4 Cải thiện thái độ giao tiếp, tinh thần phục vụ của đội ngũ công chức, viên chức
405/500 81%
188
5 Hướng dẫn kê khai biểu mẫu cụ thể hơn 403/500 80,6%
6 Rút ngắn hơn nữa thời gian giải quyết 455/500 91%
7 Giảm bớt mẫu giấy tờ, thông tin kê khai 335/500 67%
Câu 23 Theo ông (bà) cần có những giải pháp nào để nâng cao hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại hành chính đất đai tại địa phương? (Có thể chọn nhiều phương án)
1 Hoàn thiện hệ thống pháp luật về khiếu nại và đất đai 208/500 41,6%
2 Xác định rõ thẩm quyền giải quyết, quy định trách nhiệm giải trình của cán bộ, công chức vi phạm và có biện pháp xử lý kịp thời
305/500 61%
3 Tăng cường đối thoại với đương sự 435/500 87%
4 Xây dựng mô hình giải quyết khiếu nại đất đai nhanh chóng, thuận tiện phù hợp với công cuộc cải cách hành chính và hội nhập quốc tế
255/500 51%
5 Không ngừng năng lực trình độ chuyên môn nghiệp vụ và đạo đức của đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại đất đai
306/500 61,2%
6 Tăng cường mối quan hệ phối hợp giữa các cơ quan hành chính có thẩm quyền giải quyết khiếu nại đất đai
170/500 34%
7 Nâng cao hiểu biết pháp luật về khiếu nại, pháp luật đất đai cho người dân
399/500 79,8%
8 Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát đối với công tác giải quyết khiếu nại đất đai
445/500 89%
9 Tăng cường các điều kiện đảm bảo cho hoạt động giải quyết khiếu nại
255/500 51%
189
Phụ lục 5
BẢNG TỔNG HỢP PHIẾU KHẢO SÁT HOẠT ĐỘNG
KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI
TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH TÂY NGUYÊN
(Dành cho đối tượng giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai)
TT Nội dung câu hỏi Tổng số Tỷ lệ (%)
Câu 1 Theo đồng chí tổ chức Đảng có vai trò như thế nào đối với quá trình giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai?
1 Rất quan trọng 97/100 97%
2 Quan trọng 3/100 3%
3 Không quan trọng 0/100 0%
Câu 2 Theo đồng chí mức độ hài lòng người dân đối với quá trình tiếp nhận và giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai của nhà nước như thế nào?
1 Rất hài lòng 60/100 60%
2 Bình thường 35/100 35%
3 Không hài lòng 5/100 5%
Câu 3 Theo đồng cơ quan HCNN đã giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai?
1 Đúng theo pháp luật 87/100 87%
2 Chưa tuân thủ theo pháp luật 13/100 13%
3 Không có ý kiến 0/100 0%
Câu 4 Theo đồng chí thái độ của người khiếu nại hành chính về đất đai hiện nay đã tuân thủ pháp luật? Đồng chí đang công tác thuộc loại hình cơ quan nào dưới đây?
1 Ủy ban nhân dân 30/100 30%
2 Cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân 70/100 70%
Câu 5 Theo đồng chí các cá nhân, tổ chức thực hiện khiếu nại hành chính về đất đai thường tập trung vào các loại nào sau đây?
1 Khiếu nại hành chính về quản lý đất đai, chính sách đền bù giải phóng mặt bằng
80/100 80%
2 Khiếu nại hành chính về bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất, đề nghị được tăng giá bồi thường khi nhà nước thu hồi đất
70/100 70%
3 Khiếu nại hành chính về giải quyết tranh chấp đất đai 50/100 50%
4 Khiếu nại về việc cấp, thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất
55/100 55%
5 Khiếu nại quyết định xử phạt vi phạm hành chính về vi phạm chế độ quản lý, sử dụng đất đai.
30/100 30%
6 Khiếu nại đòi lại đất cũ 35/100 35%
190
Câu 6 Theo đồng chí trình độ, năng lực và phẩm chất đạo đức của cán bộ, công chức tiếp nhận và giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai như thế nào?
1 Phát huy tốt 70/100 70%
2 Có nhiều tiến bộ hơn trước nhưng còn chậm 25/100 25%
3 Chưa phát huy được vai trò của cán bộ giải quyết khiếu nại 5/100 5%
Câu 7 Theo đồng chí những dấu hiệu nào sau đây được coi là vụ việc khiếu nại đất đai phức tạp?
1 Nội dung liên quan đến trách nhiệm quản lý của nhiều CQNN trong khi quan điểm giải quyết thiếu thống nhất nên vụ việc chưa được giải quyết dứt điểm
80/100 80%
2 Căn cứ để xem xét, giải quyết nội dung khiếu nai, tố cáo, tranh chấp không rõ ràng, hồ sơ liên quan đến vụ việc không đầy đủ
75/100 75%
3 Vụ việc đã được CQNN có thẩm quyền giải quyết hết thẩm quyền (quyết định giải quyết, bản án có hiệu lực pháp luật) nhưng công dân không chấp hành quyết định giải quyết, tiếp tục khiếu nại
50/100 50%
4 Vụ việc khiếu nại, tranh chấp có nhiều người tham gia, có tổ chức
70/100 70%
Câu 8 Trung bình trong một năm, cơ quan đồng chí tiến hành tiếp nhận khoảng bao nhiêu vụ việc khiếu nại đất đai?
1 Từ 1 đến 5 vụ việc 0/100 0%
2 Từ 5 đến 10 vụ việc 2/100 2%
3 Từ 10 đến 15 vụ việc 20/100 20%
4 Trên 15 vụ việc 78/100 78%
Câu 9 Trung bình trong một năm, cơ quan đồng chí tiến hành giải quyết khoảng bao nhiêu vụ việc khiếu nại đất đai?
1 Không có vụ việc nào 0/100 0%
2 Từ 1 đến 5 vụ việc 4/100 4%
3 Từ 5 đến 10 vụ việc 15/100 15%
4 Từ 10 đến 15 vụ việc 81/100 81%
Câu 10 Trung bình trong một năm, cơ quan đồng chí tiến hành giải quyết khoảng bao nhiêu vụ việc khiếu nại đất đai tồn đọng, phức tạp, kéo dài?
1 Không có vụ việc nào 0/100 0%
2 Từ 1 đến 5 vụ việc 20/100 20%
3 Từ 5 đến 10 vụ việc 70/100 70%
4 Từ 10 đến 15 vụ việc 10/100 10%
5 Trên 15 vụ việc 0/100 0%
Câu 11 Xin đồng chí vui lòng cho biết về việc bố trí nguồn lực (nhân lực, tài chính…) cho công tác tiếp nhận giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai nơi đồng chí công tác đã phù hợp chưa?
1 Chưa phù hợp 0/100 0%
2 Phù hợp 70/100 70%
3 Rất phù hợp 20/100 20%
4 Nắm chắc Không có gì thay đổi 10/100 10%
191
Câu 12 Theo đồng chí quy định pháp luật của Nhà nước về giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai hiện nay?
1 Rất tốt 80/100 80%
2 Tốt 15/100 15%
3 Chưa tốt 5/100 5%
Câu 13 Quy trình giải quyết khiếu nại đất đai của cơ quan đồng chí được thực hiện qua những bước nào sau đây?
1 Tiếp nhận khiếu nại đất đai qua bộ phận đầu mối 100/100 100%
2 Xử lý phân loại khiếu nại 100/100 100%
3 Chuyển đến đơn vị phối hợp giải quyết khiếu nại 90/100 90%
4 Chuyển đến phòng ban chức năng 95/100 95%
5 Chuyển đến người đứng đầu cơ quan/người có thẩm quyền giải quyết
100/100 100%
6 Tiến hành xác minh 100/100 100%
7 Đối thoại với người khiếu nại 100/100 100%
8 Trả lời/ra quyết định giải quyết khiếu nại 100/100 100%
9 Gửi quyết định giải quyết khiếu nại tới cá nhân, cơ quan, tổ chức khiếu nại và các bên liên quan
100/100 100%
Câu 14 Theo đồng chí kết quả giải quyết khiếu nại đất đai có được cơ quan hành chính công bố công khai không?
1 Có 100/100 100%
2 Không 0/100 0%
Câu 15 Theo đồng chí kết quả giải quyết khiếu nại đất đai của cơ quan đồng chí được công khai bằng hình thức nào dưới đây?
1 Công bố tại cuộc họp cơ quan 100/100 100%
2 Niêm yết tại trụ sở làm việc hoặc nơi tiếp công dân của cơ quan 95/100 95%
3 Thông báo trên phương tiện thông tin đại chúng. 0/100 0%
4 Hình thức khác 5/100 5%
Câu 16 Công tác giải quyết khiếu nại đất đai tại cơ quan hành chính nhà nước hiện nay có vướng mắc gì không?
1 Không 80/100 80%
2 Có 20/100 20%
Câu 17 Theo đồng chí những vướng mắc trong công tác giải quyết khiếu nại đất đai hiện là? (có thể lựa chọn nhiều phương án)
1 Những quy định của pháp luật về giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai chưa chi tiết, cụ thể
5/100 5%
2 Chưa có quy trình khung cho công tác này 10/100 10%
3 Nghiệp vụ giải quyết khiếu nại đất đai của cán bộ hạn chế 50/100 50%
4 Loại vụ việc khiếu nại, tranh chấp đất đai quá phức tạp 69/100 69%
5 Công tác quản lý nhà nước, hướng dẫn việc chấp hành pháp luật về khiếu nại, tố cáo, tranh chấp đất đai còn chưa sát sao, thường xuyên
30/100 30%
6 Công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về khiếu nại, tranh chấp đất đai chưa đạt hiệu quả cao
40/100 40%
7 Nguyên nhân khác 30/100 30%
192
Câu 18 Đồng chí hãy đánh giá mức độ cần thiết của các giải pháp sau nhằm nâng cao hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại đất đai trong thời gian tới?
1 Bổ sung, hoàn thiện các quy định pháp luật, các quy trình về giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai
80/100 80%
2 Có một quy trình mẫu về tiếp công dân, xử lý đơn thư khiếu nại, tranh chấp đất đai
70/100 70%
3 Có một quy trình mẫu về giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai
74/100 74%
4 Có đầu mối, cán bộ chuyên trách về giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai, tranh chấp đất đai
80/100 80%
5 Nâng cao nhận thức, trách nhiệm, sự quan tâm của người đứng đầu đơn vị đối với công tác giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai
85/100 85%
6 Tăng cường công tác quản lý nhà nước, thanh tra, kiểm tra việc chấp hành về khiếu nại, tranh chấp đất đai, tranh chấp đất đai
90/100 90%
7
Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn về nghiệp vụ giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai cho cán bộ lãnh đạo, quản lý, cán bộ làm công tác giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai, tranh chấp đất đai
96/100 96%
8
Đẩy mạnh việc tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về khiếu nại, tranh chấp đất đai nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cán bộ, viên chức, người lao động trong việc thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo, tranh chấp đất đai và giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai
89/100 89%
9 Khác 3/100 3%
Câu 19 Đồng chí hãy cho biết thái độ của đội ngũ cán bộ, công chức đối với việc giải quyết khiếu nại hành chính về đất đại như thế nào?
1 Thái độ tích cực 90/100 90%
2 Chưa tích cực 1/100 1%
3 Một bộ phận chưa tích cực 9/100 9%
Câu 20 Theo đồng chí giải quyết tốt các khiếu nại hành chính về đất đai hiện nay, cần chú ý tới những vấn đề gì?
1 Xây dựng hoàn thiện hệ thống pháp luật 90/100 90%
2 Có sự chỉ đạo kịp thời của cấp trên 20/100 20%
3 Năng lực và đạo đức của đội ngũ cán bộ, công chức 95/100 95%
4 Nâng cao hiểu biết của người dân 80/100 80%
5 Tăng cường phối hợp trong giải quyết 80/100 80%
193
Phụ lục 6
CÁC LOẠI ĐẤT KHU VỰC TÂY NGUYÊN
Phụ lục 7
CHỦ THỂ SỬ DỤNG ĐẤT
194
Phụ lục 8
ĐƠN VỊ HÀNH CHÍNH VÙNG TÂY NGUYÊN, NĂM 2015
Đơn vị hành chính Diện tích
(ha) Dân số (người)
Xã thuộc khu vực
Xã thuộc vùng ĐBKK
Xã thuộc CT 135
Tổng số thôn buôn
Toàn vùng 5.464.100 5.6079.000 721 538 221 6.984
Khu vực I 352.915 1.794.256 159 4 0 1.741
Khu vực II 2.229.486 2.244.497 323 321 12 3.462
Khu vực III 2.729.737 749.970 204 203 204 1.710
Chưa xác định 138.475 201.513 35 10 5 71
Số đơn vị hành chính cấp huyện Số đơn vị hành chính cấp huyện xã
Tỉnh Huyện Thị xã Th.phố Xã Phường Thj trấn
Kon Tum 8 0 1 86 10 6
Gia Lai 14 2 1 186 24 12
Đắk Lắk 13 0 1 152 20 12
Đắk Nông 7 1 0 61 5 5
Lâm Đồng 10 1 1 117 18 12
Toàn vùng 53 4 5 600 77 49
Nguồn: Niên giám thống kê năm 2015 [100]
195
Phụ lục 9
KẾT QUẢ GIẢI QUYẾT ĐẤT Ở, ĐẤT SẢN XUẤT NHÀ Ở CỦA 5 TỈNH TÂY NGUYÊN
(theo Quyết định: 132 và 134 của TTgCP)
Đất ở Đất sản xuất Nhà ở
Diện tích Số hộ Diện tích Số hộ Địa
phương Đã GQ
(ha)
Tỷ lệ (%) Đã GQ
(hộ)
Tỷ lệ (%) Đã GQ
(ha)
Tỷ lệ % Đã GQ
(hộ)
Tỷ lệ
%
Căn Tỷ lệ so với
KH
Kon Tum 137 53,95 3.272 48,70 6.429 61,2 14.672 58,7 7.623 97,00
Gia Lai 62 100 1.278 100 4.966 74,1 14.408 75,4 19.342 99,29
Đắk Lắk 353 89,74 8.545 95,58 7.130 89,0 14.857 85,2 15,429 99.06
Đắk Nông 87 100 2.382 100 2.162 100 2.981 100 5.235 99,64
Lâm Đồng 8.516 86,3 9.530 80,2 10.620 100
Toàn vùng 639 80,66 15.477 82,29 29.204 78,0 56.448 75.3 58.249 99,08
Nguồn: Ban Chỉ đạo Tây Nguyên và Bộ kế hoạch đầu tư
196
Phụ lục 10
TỔNG HỢP MỘT SỐ CHỈ TIÊU KINH TẾ-XÃ HỘI CHỦ YẾU CỦA VÙNG TÂY NGUYÊN GIAI ĐOẠN 2011-2015
Đơn vị tính 2011 2012 2013 2014 2015 Bình quân
1. CHỈ TIÊU KINH TẾ
GDP năm 2015 (theo giá HH) Tỷ đồng 14.301 48.500 63.500 18.108 51.292 195.701
Trong đó: - Nông-lâm-thủy sản Tỷ đồng 4.722 15.992 23.000 6.107 20.157 69.978
- Công nghiệp-XD Tỷ đồng 4.509 17.813 16.500 7.165 12.976 56.963
- Dịch vụ Tỷ đồng 5.070 14.695 24.000 4.836 18.159 66.760
GDP năm 2015 (Giá CĐ1994) Tỷ đồng 5.034 12.306 25.200 8.48l 29.796 80.817
Trong đó: - Nông-lâm-thủy sản Tỷ đồng 1.334 3.358 8.200 2.737 9.240 24.869
- Công nghiệp-XD Tỷ đồng 1.774 5.117 6.500 3.994 9.897 27.282
- Dịch vụ Tỷ đồng 1.926 3.831 10.500 1.750 10.659 28.666
Tốc độ tăng GDP BQ năm % 15,0 12,9 14,0 15,0 14,0 14,17
Trong đó: - Nông-lâm-thủy sản % 9,8 6,0 5,0 5,2 7,0 6,59
- Công nghiệp-XD % 15,9 16,4 22,0 21,5 18,5 18,87
- Dịch vụ % 15,3 14,7 20,0 17,8 16,5 16,86
GDP BQ đầu người 2015 USD 1.350 1.622 1.789 1.593 2.100 1.710
Cơ cấu kinh tế năm 2015 100 100 100 100 100 100
- Nông-lâm-thủy sản % 33,0 33,0 36,2 33,7 39,3 35,04
- Công nghiệp-XD % 31,0 36,7 26,0 39,6 25,3 31,72
- Dich vu % 35,0 30,3 37,8 26,7 35,4 33,04
197
Đơn vị tính 2011 2012 2013 2014 2015 Bình quân
Tổng thu NS năm 2015 Tỷ 2.000 4.500 6.350 1.883 7.450 22.183
Tổng chi NS năm 2015 Tỷ đồng 7.746 8.950 7.500 7.715 7.761 39.672
- Tỷ lệ thu/chi NS % 25,81 50,27 84,66 24,40 96,00 55,91
Tổng vốn ĐT toàn XH 2011-2015 Tỷ đồng 52.021 67.700 72.150 73.499 76.348 341.718
Tổng KN xuất khẩu (2015) Tr.USD 130 250 910 550 645 2.485
Tổng KN nhập khẩu 2015 Tr.USD 40 50 50 30 40 210
Độ che phủ rừng năm 2015 % 68,0 53,2 52,0 51,8 62,0 57,0
2. CHỈ TIÊU XÃ HÔI
Dân số trung bình năm 2015 Ngàn.ng 510 1.417 1.850 670 1.300 5.747
Tỷ lệ tăng DS tự nhiên BQ % 1,50 1,28 1,20 1,30 1,30 1,32
Giải quyết việc làm 2011-2015 Ngàn.ng 75 220 130 89 165 679
Lao động qua đào tạo đến 2015 % 45,0 40,0 50,0 26,0 40,0 40,20
Tỷ lệ hộ dùng điện đến 2015 % 95,0 98,0 99,0 95,0 98,0 97,5
TL hộ dùng nước sạch đến 2015 % 90,0 90,0 90,0 90,0 90,0 90,0
Nguồn: Ban Chỉ đạo Tây Nguyên [5].
198
Phụ lục 11
DÂN DI CƯ TỰ DO ĐẾN CÁC TỈNH TÂY NGUYÊN TỪ SAU NĂM 1975
Thời kỳ
1976 - 1989 1990 - 2010 Tỉnh Số hộ Số khẩu
Số hộ Số khẩu Số hộ Số khẩu
Kon Tum 7.852 40.186 3.001 13.056 4.851 27.112
Gia Lai 27.116 87.172 1.731 7.968 0.030 79.204
Đăk Lăk 77.343 375.623 28.038 146.123 9.305 229.500
Lâm Đồng 53.300 282.000 12.240 61.680 41.060 220.320
Tổng cộng 160.256 784.963 45.010 228.827 15.264 556.136
Nguồn: Thống kê Báo cáo 56/BC-BCĐTN ngày 25/10/2012 của Ban Chỉ đạo Tây Nguyên
199
Phụ lục 12
KẾT QUẢ GIẢM NGHÈO VÙNG TÂY NGUYÊN(2006-2010)
Kon Tum Gia Lai Đăk Lăk Đăk Nông Lâm Đồng Toàn vùng
Tổng số hộ 66.989 192.506 309.896 79.865 187.779 837.035
- Trong đó: Hộ DTTS 34.682 78.535 76.531 27.639 36.841 254.228
Tổng số hộ nghèo (tiêu chí cũ) 18.933 42.544 78.217 18.881 24.167 182.742
- Trong đó: Hộ DTTS 16.326 33.251 34.408 13.361 10.511 107.857
Tỷ lệ hộ nghèo chung (%) 28,26 22,11 25,24 23,61 11,63 21,83 Năm
201
0
Tỷ lệ hộ nghèo DTTS (%) 47,07 42,34 44,96 48,52 28,53 42,25
Tổng số hộ 88.339 263.492 340.927 86.625 222.169 1.001.552
- Trong đó: Hộ DTTS 45.735 99.830 91.316 23.871 47.391 308.143
Tổng số hộ nghèo (tiêu chí mới) 25.520 60.337 79.716 23.676 40.701 228.950
- Trong đó: Hộ DTTS 22.738 50.210 42.569 10.538 20.260 146.315
Tỷ lệ hộ nghèo chung (%) 31,38 27,22 23,28 27,33 18,32 22,85 Năm
200
6
Tỷ lệ hộ nghèo DTTS (%) 53,97 57,79 49,82 44,14 42,75 47,48
Tổng số hộ 104.962 331.053 387.726 126.204 277.988 1.206.933
- Trong đó: Hộ DTTS 52.456 121.075 98.820 29.906 43.954 364.233
Tổng số hộ nghèo 17.297 35.430 38.927 17.214 14.054 124.796
- Trong đó: Hộ DTTS nghèo 15.390 29.460 16.517 7.446 6.953 72.766
Tỷ lệ hộ nghèo chung (%) 16,48 10,82 10,04 13,39 5,08 10,34
Năm
201
0 (ư
ớc tí
nh)
Tỷ lệ hộ nghèo DTTS (%) 29,34 23,33 17,42 24,89 15,81 19,97
Tốc độ giảm nghèo 2006-2010(%) 15,36 16,40 13,24 13,94 13,24 12,67
Giảm bình quân mỗi năm(%) 3,84 4,10 3,31 3,48 3,31 3,16
Nguồn: Ban Chỉ đạo Tây Nguyên, NGTK và báo cáo của các tỉnh năm 2011.
200
Phụ lục 13
SỐ HỘ NGHÈO CÁC TỈNH TÂY NGUYÊN
Dân số năm 2012 Hộ nghèo năm 2012 Tỷ lệ Hộ Nghèo (%) Đơn vị
Số hộ Nhân khẩu Hộ DTTS Nhân khẩu Tổng số DTTS Tổng số DTTS
KON TUM 88.339 453.200 45.735 224.280 22.089 19.384 25,0 42,38
GIA LAI 263.492 1.322.000 99.830 423.228 50.451 38.660 19,15 38,73
ĐẮC LĂC 356.907 1.771.800 91.316 539.680 67.273 37.319 18,85 40,87
ĐẮC NÔNG 93.413 516.300 28.332 141.598 13.637 8.205 14,60 28,96
LÂM ĐỒNG 183.429 1.218.700 39.759 206.526 34.367 18.771 18,74 47,06
TOÀN VÙNG 985.580 5.282.000 304.972 1.535.312 187.817 122.279 19,06 40,10
Nguồn: Văn phòng Ban chỉ đạo Tây Nguyên, tháng 03-2013.
