1

HIRURGIJA SA NJEGOM 1 ZA 3.RAZRED

PRIRUNIK ZA PRAKTINI DIO NASTAVE Nastavnik praktine nastave, Jelena Mandi

2

ORGANIZACIJA HIRURKE SLUBE Hirurka sluba se sastoji iz 3 dijela. 1.dio ine: -PRIJEMNI BLOK u iji sastav ulaze PRIJEMNE AMBULANTE koje mogu biti specijalistike i hitna prijemna ambulanta. Ovaj blok se nalazi u prizemlju same zgrade.Tu se jo nalaze: -SANITARNI PROPUSNIK u koji pacijenti odlaze na presvlaenje u pidamu,a ostavljaju svoju garderobu uz revers u 3 primjerka. -RTG kabinet -EKG kabinet -LABORATORIJA -GIPSAONA -APOTEKA u kojoj se vri nabavka i raspodjela lijekova za klinike. -ANESTEZIOLOKA AMBULANTA u koju pacijenti dolaze sa svim preoperativnim nalazima da bi ih anesteziolog pregledao i donio odluku o operativnom zahvatu. -STERILIZACIJA u kojoj se steriliu hirurki instrumenti i operacioni ve(hirurki mantili,plahte,komprese). 2.dio ine KLINIKE(odjeli) u kojima su smjeteni pacijenti.Svaka klinika,da bi bila funkcionalna mora da posjeduje: -bolesnike sobe -previjalite -prostoriju za pripremu terapije -sobu glavne sestre klinike

3

-sobu nadzorne sestre -sobu sestara -sanitarni vor-kupatilo i wc za pacijente,wc za osoblje -prostorija za pomono osoblje -kuhinja,terpezarija Neke klinike imaju i POLUINTENZIVNU NJEGU za pacijente koji nisu vitalno ugroeni da bi bili u ok sobi,a nisu stabilni da bi bili u obinoj sobi. U zgradi je smjeteno 10 hirurkih klinika.To su: -Klinika za anesteziju i intenzivnu terapiju -Klinika za neurohirurgiju -Klinika za abdominalnu i optu hirurgiju,koja se dijeli na: -hepatobilijarni odjel -kolorektalni odjel -Klinika za torakalnu hirurgiju -Klinika za vaskularnu hirurgiju -Klinika za urologiju, koja se dijeli na: -operativni odjel -konzervativni odjel -Klinika za traumatologiju, koja se dijeli na: -spinalni odjel -opta traumatologija -Klinika za ortopediju, koja se dijeli na: -opti odjel -odjel sportske ortopedije -Klinika za plastino-rekonstruktivnu hirurgiju i opekotine *Pored ovih klinika u hirurke grane spadaju i djeija hirurgija, ORL klinika i oftalmoloka klinika. 3.dio cini OPERACIONI BLOK

4

DOKUMENTACIJA

U PRIJEMNIM AMBULANTAMA 1.Protokol Ovdje se upisuju svi pacijenti koji su proli kroz prijemnu ambulantu,tj.koji su pregledani,bilo da ostaju na leanju ili ne. U rubrike protokola se upisuju sledei podaci: -datum -ime(oevo ime) prezime -godina roenja -ulica i broj, prebivalite -registarski broj i ifra zdravstvene legitimacije -kategorija zdravstvenog osiguranika -zavod za socijalno osiguravanje -dijagnoza -terapija -kome? Kuda? I kada je upuen? -datum ponovnog javljanja -primjedba 2.Istorija bolesti Obavezno se otvara pri prijemu. Medicinska sestra-tehniar u prijemnoj ambulanti popunjava u istoriji sledee podatke: -ime i prezime,oevo ime -odjel na koji je upuen pacijent -godina roenja -tana adresa -matini broj -broj zdravstvene legitimacije

5

-naziv osiguranika -ifra i registar osiguranika -ime i prezime branog druga,djeteta ili staratelja -broj telefona -datum prijema pacijenta -dijagnoza(uputna i zavrna) 3.Matini list I ovaj dokument je obavezan pri prijemu.Ima iste rubrike kao i istorija bolesti,koje popunjava medicinska sestra.Ono to ga razlikuje od istorije bolesti je to to matini list ima i rubike za obraun bolnikih trokova. 4.Temperaturna lista Je vaan dokument u koju se upisuju: -naziv zdravstvene ustanove -matini broj -odjel -ime iprezime pacijenta -godite -broj sobe i kreveta gdje se smjeta -datum prijema i dane leanja Ove podatke upisuje med.sestra-tehniar.Hirurg upisuje sledee podatke: -dijagnozu prijema -terapiju -dijagnostike pretrage: CT, RTG, MR, UZ, SKOPIJA -nalazi na prijemu:KKS, SE, VK, VZ, UK, UREA, KREATININ, JONOGRAM, PROTEINI, INTERNISTA,

6

ANESTEZIOLOG, RH FAKTOR I KRVNA GRUPA, EKG, RTG PULM. -operativnu dijagnozu,ako je pacijent operisan -preporuenu dijetu Ostale podatke,kao to su: -vitalni znaci(temperatura,krvni pritisak,puls,disanje) -diureza -stolice -koliinu (izgled)izdreniranog sadraja upisuje sestra-tehniar. 4. Formular za pristanak na operaciju Popunjava ga i potpisuje ga sam pacijent,ako je u mogunosti,a ako ne,njegova pratnja.Ako su djeca u pitanju,potpisuju ga roditelji. 5.List koji se popunjava u sluaju udesa,ozljede Generalije pacijenta ispunjava medicinski tehniar,a rubriku o nainu,tj.prirodi ozljede,hirurg.Ovaj formular se nosi pred komisiju od 3 hirurga na procjenu teine povrede.Nakon toga se ponovo vraa u prijemnu ambulantu po kojeg dolaze slubena lica iz SUP-a po taj dokument koji dalje dobija pravno-sudsku teinu. 6.Uputnice (za bolniko lijeenje,za specijalistu) Sa ovom uputnicom dolaze oni pacijenti koji nisu hitni,od svojih porodinih ljekara. 7. Protokol u operacionoj sali za male zahvate Tu se upisuju svi pacijenti koji su imali intervenciju u toj sali. 8. Knjiga za primopredaju smjene medicinskih sestara-tehnara u prijemnoj ambulanti

7

U tu svesku pred kraj radnog vremena,upisuju sve to je karakteristino za taj dan,iventar,broj pacijenata itd. 9.Knjiga u kojoj se vodi evidencija iskoritenog materijala-setova,instrumenata... 10.sveska za evidenciju sterilisanog materijala Poslednje 4 knjige(sveske) se nalaze u operacionoj sali za male hirurke zahvate u hitnoj prijemnoj hirurkoj ambulanti. PRIJEM HITNOG PACIJENTA NA HIRURKU KLINIKU Pacijent koji je prema svome zdravstvenom stanju hitan, po dolasku na hirurku kliniku (sam ili sa pratnjom) prvi kontakt ostvaruje sa portirom, koji ga upuuje u hitnu prijemnu ambulantu. Tu se odmah javlja medicinskom tehniaru koji telefonom poziva deurnog hirurga, sa odreene hirurke klinike (neuroloke, abdominalne, torakalne, vaskularne, uroloke, ortopedsko-traumatoloke ili plastino-rekonstruktivne...). Uzimajui anamnestike podatke od pacijenta ili pratnje vezane za vrijeme poetka tegoba, simptome, da li je uzimao neke lijekove itd... i koristei se ostalim metodama fizikalnog pregleda (inspekcija, palpacija, perkusija, auskultacija) hirurg odreuje uputnu dijagnozu i donosi odluku o ostanku na

8

klinici. Ako ostaje u klinici za hirurgiju(zavisno od vrste oboljenja ili povrede) medicinski tehniar otvara dokumentaciju -istoriju bolesti i matini list. Zbog identifikacije od pacijenta treba traiti linu kartu. Sve podatke unosi u raunar kako bi hirurg mogao upisati anamnezu i terapiju za pacijenta. Poto stanje ovih pacijenata esto zahtijeva hitno lijeenje, ne odlaze u sanitarni propusnik(garderobu) ve direktno u Jedinicu intenzivne njege ili operacionu salu. Ako odlazi na matinu kliniku, smjenska sestra uzima od pacijenta podatke da li je alergian na neke lijekove, koristi li neku terapiju i smjeta ga u bolesniku sobu, u ist pripremljen krevet. Nakon toga, odmah mjeri vitalne znake (puls,krvni pritisak, temperaturu). Ukljuuje propisanu terapiju i obavezno ga upozorava da ne uzima nita paralelno(NE JESTI I NE PITI). Otvara mu i temperaturnu listu. Svakom ugroenom pacijentu se odredjuje trauma ok i Glassow koma skor. Poremeaj stanja svijesti je proporcionalan teini povrede. esto se deava sa su ovi pacijenti vitalno ugroeni tj. da im je ugroeno disanje, da krvare..., u tom sluaju pacijentu se provjeri prisustnost stranog tijela (kaiprstom zavijenim u gazu) podie se brada, zabaci mu se glava, postavi AIR WAY, te zaustavi krvarenje jednom od metoda definitivne hemostaze. Uspostavi se venski put plasiranjem intavenske braunile. Uzimaju se hitne analize krvi (KKS, KG i Rh faktor). Na plasiranu braunilu se prikljui ista 0,9 % NaCl ( fizioloka otopina). Plasira se urinarni kateter.

9

Prema mogunosti uradi se i EKG srca i RTG plua. Ako je ugroeni jeo u zadnjih 5 h, a planira se u salu hitno, ispere mu se eludac. Ako je stigao sa terena imobilisan, a planiran je ubrzo u salu, udlaga se skida tek u operacionoj sali. PRIJEM PACIJENTA NA HIRURKU KLINIKU NA ZAKAZANU OPERACIJU Pacijent se upuuje u garderobu, gdje se presvlai (obue pidamu), a zatim ga radnik iz sanitarnog propusnika(garderobe) odvede na matinu kliniku gdje ga preuzima glavna medicinska sestra (tehniar) klinike tj.nadzorna sestra. Uzimaju od njega dokumentaciju i smjetaju ga u ist, pripremljen krevet u bolesnikoj sobi. Upoznaju ga sa kunim redom, vanim za njega prostorijama na klinici (toalet,trpezarija,vrijeme posjete,obroka...), uz moralnu podrku, tj. rijei ohrabrenja da je doao na vrijeme i da e sve ii uspjenim tokom. Povoljno je da mu pokae pacijente sa istom vrstom oboljenja, tj. istom vrstom operacije a uspjenim operativnim ishodom. To ima jako pozitivan efekat na pacijente koji dolaze od svojih kua u novu sredinu, gdje zabrinuti za svoje zdravlje, strijepe od operativnog zahvata i ishoda, to je vrlo stresno. Ovdje dolazi do izraaja lik i stav medicinske sestre( tehniara) prema pacijentu.

10

Na hirurkoj klinici postoje specijalistike prijemne ambulante gdje dolaze pacijenti od svojih porodinih ljekara sa uputnicama za bolniko lijeenje. Koristei se metodama fizikalnog pregleda i uzimanja anamnestikih podataka, hirurg uspostavlja uputnu dijagnozu. On saoptava pacijentu prirodu njegovog oboljenja i da je operativni zahvat jedini nain njegovog izljeenja. Predoava mu mogue komplikacije ako ne pristane na operaciju. To je ujedno i PSIHIKA PREOPERATIVNA PRIPREMA PACIJENTA, koja poinje u prijemnoj ambulanti, a obavlja je hirurg, od ijeg stava zavisi u velikoj mjeri odnos pacijenta prema svome stanju. ANTISEPSA Antisepsa je djelimino uklanjanje mikroorganizama koji se ve nalaze na koi, u rani i na instrumentima, predmetima koji su zagaeni septinim materijalom. Antiseptina sredstva su sredstva dezinfekcije, a metoda antisepse je dezinfekcija. Antiseptini rastvori koji se koriste na hirurgiji za dezinfekciju okoline rane se benzin,alkohol i jod. A rana se dezinfikuje 3 % hidrogenom - bistar,bezbojan rastvor koji u dodiru sa ranom pjeni. Ovo je antiseptini rastvor, koji djeluje baktericidno,zahvaljujui pjeni koja bakterije izbacuje preko ivica rane. Njegova hemijska formula je H2O2. U dodiru sa ranom on se razlae na H2O i O2. Upravo zbog ovog O2 ne smijemo ga koristiti u blizini krvnih sudova zbog mogunosti nastanka vazdune embolije. Ovu pjenu ispiramo 0,9 % NaCl(fizioloka). Kada je rana isprana stavlja se jod i dosta slojeva sloene gaze.

11

ASEPSA

je skup metoda i postupaka kojima se potpuno unitavaju mikroorganizmi i njihove spore sa instrumenata. Sinonim za asepsu je sterilizacija. . Sterilizacija moe da se primjenjuje na vie naina: 1.Suva sterilizacija sredstvo sterilizacije:vreo vazduh mjesto sterilizacije:sterilizator Postoje dva tipa sterilizatora. Jedan je ije stijenke zagrijavajua pomou termostata se odrava temperatura.Sterilizacija se odvija na temperaturi od 160-180 stepeni 60 minuta. Drugi sterilizator ima pokretnu traku na kojoj prolaze predmeti ispod grijaa sa infracrvenim zrakama.Sterilizator radi na 180 stepeni u trajanju 7,5 min. materijal koji se sterilie:od metala,stakla,porcelan temperatura u sterilizatoru:180,170,160 stepeni vrijeme sterilizacije:7-10 minuta,1-2 sata Ova sterilizacija moe da se izvede i arenjem.Ovaj metod se koristi najvie u mikrobiolokim laboratorijama.Predmet se zagrijava nad plamenom dok se ne uari,a zatim se hladi na vazduhu. 2.Sterilizacija vlanom toplotom sredstvo sterilizacije: vodena para pod pritiskom mjesto sterilizacije: autoklav Autoklav je napravljen od specijalnog elika,a sastoji se od unutranjeg i vanjskog plata,izmeu kojih je prostor ispunjen parom pod pritiskom.Vrata se zatvaraju hermetiki.

12

temperatura u autoklavu:120 ili 134 stepena otopine(120 stepeni)a tekstil i metal (134 stepena) pritisak u autoklavu: 2 ili 2,5 bara vrijeme sterilizacije: 5 minuta(134 stepena)ili 20minu ta (120 stepeni) 3.Hemijska sterilizacija Postoje 2 vida ove sterilizacije.To su: a)Vlana hemijska sterilizacija Ovim nainom se potapaju predmeti i materijali kao to su optiki instrumenti,fini gumeni i plastini instrumenti koji bi se otetili drugim vidovima sterilizacije b)Suva hemijska sterilizacija -formalinskim tabletama- U posebnim plastinim ili metalnim kasetama se stavljaju predmeti koji se ele sterilisati(obino od gumesonde,aspiracioni kateteri,tubusi ili od plastike) zajedno sa formalinskim tabletama.Predmeti se predhodno peru pod mlazom tekue vode,potapaju u dezinfekciono sredstvo,ponovo peru,osue.Stavlja se 6-8 tableta koje isparavaju.Sterilizacija traje 72 sata.Ako doe do raspada tableta,zamjenjuju se novim.Pre upotrebe ovi predmeti se uvijek isperu fiziolokim rastvorom. Formalinski prah je toksian,tj.kancerogen,pa se nastoji izbaciti iz upotrebe i zamjeniti drugim metodama.. Plinska sterilizacija c)etilen-oksidom(hemijska materija u gasovitom stanju) na 55 stepeni,5,5 bara 30-60 minuta.Ovom metodom se uspjeno unitavaju svi oblici mikroba i pri tom ne izazivaju koroziju i mijenja strukturu materijala koji se sterilie.Na ovaj nain se steriliu laboratorijski aparati,mikrohirurki instrumenti.Gas prodire u sve pore materijala koji se sterilie,a pri tom ga ne oteuje. d)Formaldehid je plin koji nije eksplozivan i manje je toksian ije pare vre sterilizacija,a manje je toksian od etilenoksida.Proces se odvija u sterilizatoru na temperaturi od 60-70 stepeni tokom 1-3 sata. 5.Sterilizacija ultraljubiastim zracima

13

Ostvaruje se pomou tzv.kvarcnih lampi koje emituju ultraljubiaste zrake koje su baktericidne.Ove zrake oteuju elijske nukleinske kiseline.Ova metoda se koristi za sterilizaciju vazduha,podova i zidova u operacionim salama,previjalitima,raaonama,bolesnikim sobama i dr.bolnikim prostorijama.Za vrijeme ove sterilizacije ne smije se boraviti u prostoriji zbog tetnog dejstva ultraljubiastih zraka na vid.Sterilizacija traje 12-18 asova. 6.Sterilizacija filtriranjem Ovaj vid sterilizacije se prvenstveno koristi u farmaceutskoj industriji kojim se steriliu razliiti infuzioni rastvori koji se ne mogu izlagati visokim temperaturama.Pore na filteru su manje od veine mikroorganizama i na taj nain tenost prolazi kroz njih,a mikroorganizmi ostaju na filteru.Provodi se u aseptinim uslovima na sterilnim filterima. 7.Sterilizacija pomou ultrazvuka Farmaceutska industrija i ovu metodu koristi najvie,jer hirurgija preteno ne posjeduje ove aparate.Sutina ove sterilizacije je da efekat ultrazvuka na mikrobe se postie samo u vodenoj sredini pri emu dolazi do koagulacije bjelanevina u eliji mikroba,a time i do njihovog unitenja. 8.Peroksid plazma Za ovaj vid sterilizacije koristi se vodikov peroksid i visokofrekventna elektrina energija.Provodi se u specijalizovanoj komori za sterilizaciju iz koje se evakuie vazduh.Temperatura je 40 stepeni i traje 1 sat.Koristi se za sterilizaciju predmeta osjetljivih na vlagu.

KONTROLA STERILIZACIJE

Kontrola sterilizacije je postupak kojim se provjerava uspjenost sprovedene sterilizacije. Svakodnevna kontrola sterilizacije u autoklavu ostvaruje se pomou manometra i

14

termometra,koji su ugraeni na autoklavu i u toku sterilizacije pokazuju visinu temperature i pritiska. Kako su ti instrumenti podloni kvarovima, neophodno je da ispravnost rada termometra i manometra povremeno kontrolie odgovarajui strunjak. Kontrola sterilizacije obavlja se povremeno ili stalno. Osnovne metode kontrole sterilizacije su: -fizika metoda -fiziko-hemijska metoda -bakterioloka metoda Fizika i fiziko-hemijska kontrola su indirektne metode, a bakterioloka je direktna metoda kontrole sterilizacije. Fizika metoda-osim termometra i manometra koji su ugraeni u aparate za sterilizaciju i koji pokazuju temperature i visinu pritiska u atmosferama, postoje specijalni manomeri registratori, koji u vidu krivulje registruju cio tok sterilizacije: poetak sterilizacije,povienje pritiska,duinu trajanja pritiska,isputanje pare i dr. Tanost rada takvog manometra uslovljeno je odsustvom vazduha u autoklavu,jer samo pod tim uslovima postoji direktno proporcionalni odnos izmeu pritiska i temperature u njemu. Najmanja koliina vazduha uinie da rezultat bude pogrean. Upotrebljavaju se i takozvani maksimalni termometri,koji se stave u autoklav,pa biljee samo maksimalno postignutu temperature na odreenom mjestu,ali ne registruju vrijeme kada je ta temparatura postignuta, kao ni koliko se vremena odravala. Zbog toga se danas koriste i tzv.termometri registratori(elektrini ), koji su spojeni uraajem koji se

15

nalazi van autoklava. On registruje ,u vidu krivulje, sve promjene temperature u komori za sterilizaciju u autoklavu. Fiziko-hemijska metoda Ova metoda se zasniva na tome to se na odreenoj temperaturi materija na izvjestan nain mijenja(otapa se, mijenja boju...) pa se prema tim promjenama utvruje visina postignute temperature. Kontrola se vri pomou Mikulievog papiria i pomou cjevica- ,,svjedoka. Mikuliev papiri je hartija koja mijenja boju pri sigurnoj sterilnosti materijala. Ona se premae 3%-nim rastvorom skroba i u polusasuenom stanju se provue kroz Lugolov rastvor. Pod uticajem joda hartija dobija tamnomrku boju i rije sterilno prestaje da bude vidljiva.Poto se osui Mikuliev papiri se pre sterilizacije stavi u dobo, i to jedan papiri u sredinu doboa, a drugi na povrinu materijala za sterilizaciju.Pod dejstvom temperature vie od 100C hartija postaje bijela tako da se rije sterilno opet moe itati. Cjevice se stavljaju u autoklav zajedno sa materijalom koji treba sterilisati. U svakoj cjevici se nalazi hemijska materija u vrstom stanju, a na krajevima cjevice-boja. Oba kraja cjevice su zatvorena. Na tano odreenim temperaturama ta hemijska materija se mijea sa bojom pa je po zavrenom sterilizaciji sadraj cjevice obojen. Na istom principu se moe vriti kontrola sterilizacije i sa obinim brisom od gaze natopljenim u jodnu tinkturu. Poslije uspjeno izvrene sterilizacije bris od gaze pobijeli.

16

Bakterioloka metoda je najpouzdanija jer se direktno kontrolie sterilisani material, a ne visina temperature.Postoje dva postupka za kontrolu sterilizacije: a)Zaepljena epruveta sa zagaenim materijalom stavi se u dobo odnosno u autoklav. Po zavrenoj sterilizaciji u autoklavu epruveta sa zagaenim materijalom alje se u laboratoriju radi zasijavanja na podloge za anaerobnu i aerobnu bakterijsku floru. Ako poslije zasijavanja mikroorganizama na podlozi ne izrastu kolonije, znai da je sterilizacija potpuna, a aparat ispravan.Ova metoda se danas ne koristi. b)Sa vie mjesta iz doboa uzmu se uzorci sterilisanog materijala i alju u laboratoriju na bakterioloku kontrolu.

17

SMJESTAJ I UVANJE STERILNOG MATERIJALA Svi instrumenti koji su namjenjeni sterilizaciji vodenom parom pod pritiskom,etilen oksidom ili plazma sterilizaciji,moraju se prije sterilizacije zapakovati.Pakovanjem se tite predmeti,a naroito se smanjuje mogunost njihove kontaminacije od trenutka zavrene sterilizacije do upotrebe. Niz postupaka za smjetaj i uvanje sterilnih instrumenata: 1.Prekontrolisati da li je ambalaa (havana papir,kese za sterilizaciju) suva,neostecena,da materijal spakovan na propisan nacin. 2.Da li postoji traka za kontrolu sterilizacije i da li je promijenila boju.3.Da li je potpisan od strane instrumentarke koja je set spakovala,i da li postoji kompletan datum kada je sterilizacija obavljena. 4.Tek tada materijal odloiti u posebne prostorije za uvanje sterilnog materijala,koje moraju da ispunjavaju sledee uslove: -da su suve,tamne sa ogranienim kretanjem osoblja -da posjeduju zatvorene ormare,koji tite od praine -optimalna temperatura 18 i 22 stepena 5.Pri pakovanju novog materijala voditi rauna da onaj sa starijim datumom sterilizacije prvo da se koristi. Rok za upotrebu zavisi od toga kako je materijal pakovan,od vrste sterilizacije i naina. Trajanje sterilnosti materijala: Doboi i kasete - 72 sata,ako se ne otvaraju.Ako se koriste,tj.otvaraju, sterilnost materijala traje 24 sata Havana papir - 6 nedelja Poliuretanske vrecice - 6 mjeseci Kese za sterilizaciju 12 mjeseci Fabriki sterilisana oprema ima rok sterilnosti najee 5 godina,ako se uva po propisima u orginalnoj ambalai. KAD GOD POSTOJI SUMNJA U STERILNOSTI PAKOVANJA,TREBA GA SHVATITI KAO KONTAMINIRANO I RESTERILISATI GA PRIJE UPTREBE.

18

PREVIJALITE

NAIN RADA MEDICINSKE SESTRE - TEHNIARA U PREVIJALITU Svaka klinika pored ostalih neophodnih prostorija mora imati previjalite u kojem se nalazi: -leei sto sa pomonim stepenikom -veliku kantu za prljav zavojni materijal -sterilizator u kojem sestre steriliu kasetu sa instrumentima i staklenu bocu u kojoj je dugaki instrument za dodavanje zavojnog materijala. -pokretna kolica za previjanje,koja su na tri nivoa:

Na gornjem se nalaze kasete sa instrumentima(razne vrste peana,makaze,pincete-hirurka i anatomska(hirurka ima zupce a anatomska ne ,iglo dra,kohlea,zatim dobo sa zavojnim materijalom, dezinfekciona sredstva(rivanol-ut, hibisept-roskast), nesterilne makaze i flaster.

Ispod toga se nalazi drugi nivo, na kojem su sterilne i nesterilne rukavice, brizgalice i igle sa lokalnim anestetikom:KYSLOCAIN,NOVOCAIN,PROCAIN..., zatim skalpel-noii, hirurki konac i igle, posude za drenau-harmonika,poneka urin kesa, zavoji.. Trei dio:dve posude, za prljav zavojni materijal i prljave instrumente -lavabo, ispod kojeg se nalazi metalna posuda,gdje se istresaju, nakon svih previjanja, svi prljavi instrumenti da bi tu stajali od 30 min.do 2h

19

-ormar sa rezervnim materijalom kao to su urin kese,drenovi, kateteri,rukavice, kanisteri sa dezinfekcionim sredstvima...

KLINIKA ZA ANESTEZIJU I REANIMACIJU -JEDINICA INTENZIVNE NJEGE

Ovo je klinika u kojoj su smjeteni pacijenti : - bez svijesti - povezani sa aparatom za disanje, tj.na asistiranom -disanju

- kojima je potreban nadzor 24 sata - ije stanje zahtijeva mjerenje vitalnih funkcija svakih pola do 2 sata

- koji imaju spoljanje ili unutarnje krvarenje - nakon nekih veih,tj.kritinih operativnih zahvata

Ovdje bi trebalo da su odvojene muka od enske sobe.U razgovoru osoblje ne izgovara imena i prezimena,ve po brojevima kreveta zbog loeg stanja i loih prognoza samih pacijenata. Kreveti su fleksibilni tj.mogue prilagoditi nagibe kreveta prema stanju pacijenta.Naroito je bitno da su pristupani sa svih strana.Obavezan je antidekubitalni duek.Na krevetima je obavezno ugraena vaga za mjerenje tjelesne teine.To je vano ljekaru radi to preciznijeg doziranja lijekova na osnovu tjelesne teine.

Od aparata u jedinici intenzivne njege postoje:

- aparat za vjetako disanje

20

- aparat za praenje ekg - defibrilator - aparat za aspiraciju - infuzomat - perfuzomat - aparat za zagrijavanje infuzionih tenosti

Ovdje radi spretno i obueno osoblje, koje mora biti brzo i efikasno pogotovo kada stigne hitan sluaj koji najee nije najavljen. Set za intubaciju u kojem se nalaze:

- maske razliitih veliina - tubusi - air way - anestetici pripremljeni u brizgalicama na kojima pie naziv lijeka - aspiracioni kateteri - oksimetar U ormaru sa lijekovima uredno su sloene ampule lijekova da osoblje u svakom trenutku zna gdje se nalaze odreeni ampulirani lijekovi za iv. i im. primjenu. Zidovi i podovi ovdje se dezinfikuju ,a vazduh sterilie ultraljubiastim zracima pomou kvarc lampa. Kapacitet postelja na Klinici za anesteziji i reanimaciji kod nas u Banjaluci je 11.Ovdje jo postoji i soba za transplantaciju kao i soba za buenje pacijenta nakon operacije.

Prva pomo u sluaju anafilaktikog oka -odmah prekinuti dejstvo alergena( prekinuti davati lijek, ili izvesti bolesnika iz sredine u kojoj se nalazi alergen)

21

- osloboditi disajne puteve -uspostaviti venski put -postaviti u horizontalan poloaj i podii mu noge -postaviti povesku iznad mjesta djelovanja alergena TH: -adrenalin i.m. (1:1000) -aminofilin -kortikosteroidi -infuzija fiziolokog rastvora, o,9% za nadoknadu tenosti. *Dodatna terapija: -hloropiramin -metilprednizolon -hidrokortizon -glukagon

OPERACIONI BLOK Podjela operacionog bloka Operacioni trakt trebao bi biti podijeljen u dva prostora prostor s djelomino ogranienim pristupom i prostor s ogranienim pristupom. a) Prostor s djelomino ogranienim pristupom Ukljuuje sredinji kontrolni punkt za nadziranje prekrevetnjavanja bolesnika, ulaza osoblja i unoenja materijala i stvari, te pomonih prostora za operacioni trakt. Pripada mu i spremite za iste i sterilne predmete, prostor za pripremu instrumenata i prolaze u prostore s ogranienim

22

pristupom. Prolaz je ogranien i osoblje mora nositi hirurku odjeu, kapu, masku i kaljae preko obue. b) Prostor s ogranienim pristupom Ukljuuje operacionu salu, prostorije za izvoenje razliitih zahvata, isti prostor izmeu operacione sale i prostora za hirurko pranje ruku; obavezni su hirurka odjea, kapa, maska i obua. Svaka osoba koja ulazi u operacioni trakt duna se je presvui u operacione hlae, bluzu, cipele i nositi masku i kapu. ZATITNA SREDSTVA U OPERACIONOJ SALI To su sredstva koja tite ranu od izlaganja bakterijama i virusima koja potiu od bolesnika i osoblja u operacionoj sali. U zatitna sredstva spadaju:

23

-kape- Najbolje je kada su jednokratne, mada se u zadnje vrijeme koriste viekratne,platnene,koje se moraju redovno prati,ali i sterilisati. - maske- Treba da se promijenu prije svake operacije, jer postaje propusna za 2-4 sata. - mantili- Mantili za viekratnu upotrebu treba da su od gustog materijala sa pojaanjem na trbuhu,prsima i podlakticama. Jednokratni mantili treba da su pravljeni od drveta i nafte, poliestarskog gustog materijala od politetrafluoretilena. Operater i 1.asistent su najvie izloeni prskanju krvlju i to: - podlaktica 36 % - prsa - 25 % - trbuh -18 % -Prekrivai

Uloga im je : - zatita od mikrorganizama i tenosti - izdravaju fizike uslove naprezanja u toku

operacije - otporni na trganje,buenje - u njima nema toksinih materija

24

Operaciona sala Operaciona sala je posebno namijenjen prostor za izvoenje hirurkih zahvata. Ovaj prostor mora ispuniti sljedee uslove:

biti odvojen od bolesnikih odjela i vanjskog svijeta

biti tehniki i infrastrukturno osposobljen za obavljanje hirurkih zahvata

zadovoljiti standardizirane prostorne i higijenske mjere

imati sve neophodne predprostore u kojima je osigurano neometano i sigurno uvoenje i izvoenje bolesnika, anestezioloka priprema i buenje nakon zahvata, pranje i sterilisanje instrumenata i skladitenje operativne opreme i lijekova.

Optimalan prostor je od 40-60 m kvadratnih. Zidovi i podovi operacione sale su glatki da bi bili to laki za odravanje tj. dezinfekciju. Po zavrenom radu u operacionoj sali pomono osoblje sve temeljno pere, dezinfikuje za sledei dan. A vazduh se sterilie kvarc lampom.

25

Oprema operacione sale

1. Centralni leei sto koji nije pokretan ali je

fleksibilan u smislu podeavanja visine. 2. Pomoni stepenik. 3. Iznad je centralna lampa koja je specijalnog izgleda

na koju se montira nastavak koji je sterilan- ,,vodilja , da bi hirurzi u toku operacije sami sebi mogli podeavati osvjetljenje.

4. Do etiri pokretna metalna stolia koja slue instrumentarki da postavi instrumente koji su joj neophodni u toku operacije(na jedan) a na drugi, koji e joj rijetko ili skoro nikada zatrebati. Jedan od tih stolia slui anestetiarima da serviraju svoj materijal za rad.

5. Obina velika kanta za prljavo, karakteristina samo za operacionu salu, u koju se u toku operacije odbacuju krvavi tupferi i gaze.

6. Ormar u kojem se uva sav rezervni materijal koji moe zatrebati(hirurki konci, rukavice, kateteri, drenovi, noii za skalpel,infuzioni rastvori...).

Od aparata u operacionoj sali nalaze se:

1. ASPIRATOR-za evakuaciju suvinog sadraja u operacionom polju koji ometa sam tok operacije.

2. TERMOKAUTER(dijatermija)-slui za elektrokoagulaciju tj.spaljivanje krvnih sudova koji

26

uporno krvare u toku operacije. Ovaj aparat se sastoji iz dva dijela. Jedan dio je aktivni koji u dodiru sa instrumentom,dri krvni sud koji krvari na principu elekt. toplotne energije i na taj nain zaustavlja krvarenje. Drugi dio je gumena ploa koji se postavlja do koe bolesnika koji slui kao izolator.

3. APARAT ZA ANESTEZIJU, koji vri kontrolu krvnog pritiska, pulsa, ekg, preuzima od pacijenta CO2 ,koji se apsorbuje u aparatu u bjeliastim mrvicama- ,,soda lajm, koje potamne kada se prezasite CO2 i tada je anestetiari mijenjaju.

Mogu da budu i laparaskopski aparat i rtg aparat. Unekim salama obavezni,npr.abdominalnim,torakalnim i ortopedskim.

4.RTG APARAT 5. APARAT ZA LAPARASKOPIJU

Profilaktike mjere u op.bloku

To su mjere koje se primjenjuje u cilju prevencije nastajanka infekcije u operacionom bloku,to se prvenstveno odnosi n osoblje zaposleno u operacionom traktu kao i posjetioce.

Presvlaenje u zeleno-(pantalone, ,,benkica, mantil, kaljae, kapa, maska).

27

Odvojena aseptina od septine sale(ako ima prostora,a ako ne, onda se prvo rade aseptine a zatim septine operacije.

Rad sa sterilnim instrumentima i materijalom Dezinfekcija operacione sale po zavrenom programu Sterilizacija vazduha u op.bloku Sanitarni pregledi osoblja svakih 6 mjeseci(bris

grla,nosa...). Kontrola sanitarno-epidemioloke slube Postupak sa izluevinama u sali koje se nalaze u

aspiratoru. Glavna sestra duna je da obui pomono osoblje kako se vade posude iz aspiratora. Hirurko pranje ruku

Hirurko pranje ruku Sprovodi se u 3 faze:

1. Higijenska faza Ruke,tj.ake treba da budu bez rana, infekcije,zanoktica, nokti uredno podsjeeni, bez nakita dok se peru pod mlazom tekue vode i sapunom.

2. Mehaniko-hemijska U ovoj fazi koristi se etka i dezinfekciono sredstvo. Najee je to povidon pjena, koja se u praksi dugo godina koristi iako se mogu koristiti i neka druga dezinfekciona sredstva za ovu svrhu na bazi

28

hlorheksidina (Manisoft,Hydrex...) koja se nalazi u dozerima na zidu. etka treba da je sterilna. 5x se ponavlja postupak pranja sa deterdentom nakon ispiranja pod mlazom vode,ali se rukama vie ne smiju dodirivati nesterilne povrine ( slavine,dozer, vrata pri ulasku u salu..) Na etku,koja je za jednokratnu upotrebu, uspe se povidon pjena i sa pranjem se poinje od vrhova prstiju,tj.nokata,izmeu prstiju,spoljanje i unutarnje strane dlana ,du podlaktica sa obe strane i do lakata. ake se dre u viem poloaju od laktova da bi se zagaena voda iz vieg istog cijedila ka niem istom dijelu ruku. Pri tome voda iz esme konstantno tee i u tome smjeru se i ispira,ali se slavine vie ne smiju dodirivati,poto bi se postupak morao ponoviti.Nakon ispiranja ponovo se ake i podlaktice etkaju povidon pjenom ili drugim dezinfekcionim sredstvom.Ova faza traje 10 minuta,Na kraju,nakon ispiranja,slavina se zatvara pomou ela ili nadlakticom.U salu se ulazi sa podignutim podlakticama. 3. Hemijska faza Umivanje ruku alkoholom nakon to se obriu sterilnom kompresom.

29

Organizacija rada u operacionom bloku Rad u operacionom bloku se organizuje dan ranije. Posao se obavlja na osnovu OPERACIONOG PROGRAMA ,koji sastavlja naelnik operacionog bloka dan ranije u dogovoru sa efovima klinika. Na programu pie broj sale,vrijeme operacije, ime i prezime bolesnika, njegova dijagnoza i ekipa koja izvodi operaciju. Sa programom mora biti upoznata i dan ranije glavna sestra operacionog bloka da bi mogla napraviti raspored instrumentarki po salama. U jednoj sali rade po dvije instrumentarke, jedna je ,,sterilna a druga je ,,nesterilna. Ona koja je ,,sterilna je od jutra pa do kraja svih operacija uz ekipu hirurga tj.operacionog stola i instrumentira a ,,nesterilna joj dodaje sve to joj je potrebno a nije sterilno. Nakon jutarnjeg sastanka sa glavnom sestrom,instrumentarke odlaze prema rasporedu u sale, pola sata ranije i donose sebi kasetu sa instrumentima za prvu operaciju. Na svakoj kaseti pie za koju su vrstu operacije instrumenti. Zatim sebi donosi operacioni ve. Operacioni ve podrazumijeva: - 4 zelena mantila (3 za hirurga i 1 za instrumentarku) - 4 plahte (slue za prekrivanje pacijenta), - 7 kompresa (za ograniavanje operativnog polja,fiksiraju se Bahkauzima) -10 sloenih gaza i 2 ,,ake malih tupfera. To je sve upakovano u duplu zelenu plahtu ili dupli ili etverodupli Havana papir na koji se lijepi Mikuliev papir na kojem je napisan datum sterilizacije ( u autoklavu vodenom parom pod pritiskom od 1,5-2,5 bara na 130 sepeni, 20-30 minuta ).

30

Donosi sebi sterilne rukavice. ,,Sterilna instrumentarka odlazi da hirurki pere ruke. Po ulasku u salu iz operacionog vea uzima kompresu,koji joj je otvorila ,,dvorkinja-nesterilna instrumentarka. Uzima sterilnu kompresu i obrie ruke,pa jedan od etiri mantila i oblai. Navlai steriline rukavice, a zatim uzima jednu od etiri plahte i prekriva stolie i na njih servira instrumente. Na jedan koji moe da podie i sputa postavlja instrumente koji e joj obavezno trebati, sa kojima kree operacija, a to su: dra za skalpel i skalpel noi,2-3 peana, 2-3 pincete, hirurki konci, igle, bubrenjak,a na drugom stoliu postavlja instrumente koji joj nee trebati esto u toku operacije. Za to vrijeme ,,dvorkinja provjerava ispravnost aparata u sali jer se ne smije desiti u toku operacije da ne radi neki od njih. I tek ovako spremne instrumentarke doekuju hirurge kojima , nakon hirurkog pranja ruku,se dodaju sterilni mantili, koje dodaje ,,sterilna instrumentarka a ,,dvorkinja ih vee. Najmlai od njih tj.asistent obavlja preoperativnu dezinfekciju operativnog polja tj.priprema operativno polje. Za to mu ,,sterilna instrumentarka dodaje posudu sa sterilnim tupferima i povidon rastvorom i sterilnim instrumentima. Kada je to zavreno i on oblai mantil. Pristupa se prekrivanju pacijenta plahtama iz vea i ograniavanju operacionog polja kompresama iz vea, koje se kae jedna za drugu- bahkauzima. I operacija moe da pone.

31

Dokumentacija u operacionom bloku

1. PROTOKOL za svaku kliniku u koji se upisuju svi

pacijenti koji su operisani, tj. koji su ,,proli kroz salu. I anesteziolozi upisuju u svoj protokol pacijente, njihove podatke, dijagnozu i vrstu anestezije koju su dali tj.gasove.

2.SVESKE u koje se upisuju svi uzeti isjeci tj.preparati. Preparati tj.uzorci se uzimaju u toku operacije i stavljaju u bocu fizioloke koja je prazna , na ijem dnu je fiksativ(teni formalin). Na bocu se zalijepi flaster sa imenom i prezimenom bolesnika . Ovaj preparat moe biti poslat na patologiju na analizu, da se radi hitno pa se to zove biopsija EX-tempore. U toku operacije eka se povratna informacija sa patologije, pa ako je maligno hirurg e u jednom smijeru da zavri operaciju, a ako je benigno on zavrava u drugom smijeru. Ako se alje na ovaj nain preparat(uzorak,tumor, pare kosti..) se nosi odmah na patologiju a u flau se ne stavlja fiksativ ve je dno suvo, samo gaza. Ako se preparati alju redovno onda svi koji su uzeti u toku radnog vremena ekaju na jednom mjestu pa se zajedno nose na patologiju, ali onda se nalaz eka 5-7 dana. Ovaj nain uzimanja uzoraka zove se biopsija. Svi preparati se upisuju u sveske. Posebno je za ex-tempore a posebno za redovne.

32

3 .UPUTNICA ZA PATOHISTOLOKI PREGLED 4. OBRAUNSKA LISTA OPERACIONE SALE (ispunjava sestra ,,dvorkinja). 5. SVESKE ZA STERILIZACIJU MATERIJALA gdje

se upisuje sve to je prolo kroz autoklav. 6. SVESKA U KOJU SE UPISUJE TAAN BROJ

INSTRUMENATA U POJEDINIM KASETAMA. SVESKA U KOJU SE UPISUJE RASHODOVANI MATERIJAL.

7. SVESKA U KOJOJ SE VRI EVIDENCIJA ISKORITENIH INSTRUMENATA za operaciju , gdje se sa svake kasete instrumenata,koja se iskoristila za operaciju, skinu naljepnice na kojima pie koji su instrumenti i pare Mikulievog papiria kao dokaz da su instrumenti bili sterilni.

33

Nain rada anestetiara u operacionoj sali

Kada se uvede pacijent u operacionu salu sa svojom dokumentacijom i prebaci na operacioni sto, anesteziolog i anestetiar ka odrauju prvi dio posla , bez kojeg operacija ne moe da pone , a to je uspavljivanje pacijenta tj.uvodjenje u optu anesteziju. Anestetiar treba da na svom stoliu uvijek ima spremne navuene anestetike u brizgalice na kojima pie koji su, od ostalog materijala na stolu se nalaze laringoskop, koji slui kao vodi tubusa kroz usta bolesnika do traheje, ampule lijekova , tubusi-koji su u metalnoj kaseti, trebalo bi da su jednokratni ali se steriliu suvom sterilizacijom ili formalinskim tabletama.Anesteziolog ili anestetiar prvo izmjere krvni pritisak bolesniku, cijelo vrijeme razgovaraju sa bolesnikom, hrabre ga. Plasira braunilu, fiksira ruku na pomoni dio i montirainfuzioni sistem, zatim dodaje intravenski kroz braunilu sedative da se pacijent prvo umiri-premedikacija, a zatim anestetike da se pacijent polako uvodi u optu anesteziju.Kada je pacijent potpuno uspavan anesteziolog uzima laringoskop i pomou njega kroz usta pacijenta uvlai tubus i to se zove intubacija. Anestetiar fiksira tubus pomou flastera i naduva balon koji se zove,,kaf,pomou brizgalice i vazduha da se tubus ne bi izvlaio napolje.

34

Na tubus anestetiar ili anesteziolog montira ambubalon koji se spaja sa aparatom pomou rebrastih plastinih crijevaSve vrijeme dok traje operacija,aparat registruje rad srca,krvni pritisak i potpomae disanje pacijenta u anesteziji.Ovaj aparat posjeduje i apsorber izdahnutog ugljendioksida od strane pacijenta, tzv.sodalajm. Nakon zavrene operacije, prvo se izvue vazduh iz balona-kafa,a potom se lagano iz traheje pacijenta izvlai tubus i to se naziva ekstubacija.

SETOVI: anatomska Set za obradu rane se sastoji od

bubrenjaka u kojem se nalaze: 2 peana, 2 pincete(hirurka-zupci i -glatka), iglodra, makaze, ,,aka tupfera i 5 sloenih gaza, u jedan tupfer zabodene bar dvije hirurke igle i na jedan tupfer 2-3 namotaja konca. Sve to je pokriveno sa dvije umotane komprese, 1 obina i 1 ona(ima razrez na sredini). Sve to je umotano u duplu kompresu ili havana papir , zalijepljeno pare Mikulieve trake i potpis osobe koja je pakovala. Sterilie se u autoklavu na 120C, 30 min., 2-2,5 Bar-a.

35

Set za inciziju- incizija je rez na koi sterilnim skalpel noiem koji je montiran na dra za skalpel u cilju dreniranja tj. isputanja suvinog, nagomilanog sadraja ispod koe(obino gnoja).Ovaj set u bubrenjaku sadri: dra za noi, pean, pincetu, tupfere,gaze i ponekad ,,latica dren i dvije komprese.

N-set je set koji se koristi pri obradi uraslog nokta u

prijemnoj, maloj operacionoj sali. Set sadri: pean,pincetu, dra za skalpel i ,,LIR, koji je u vidu klijeta i slui za vaenje uraslog nokta i KIRETA ili KOHLEA, koja slui za struganje smrvljenih sitnih kotanih dijelova.

PREOPERATIVNA PRIPREMA BOLESNIKA 1. PSIHIKA -obavlja hirurg u prijemnoj ambulanti, kada objanjava pacijentu prirodu njegovog oboljenja i da je operacioni zahvat jedini nain njegovog izljeenja ali i to ta ga oekuje kada ne bi pristao na operaciju. *Indikacije za operaciju *Kontraindikacije za operaciju 2. LABORATORIJSKA OBRADA -Krvna grupa i Rh faktor, ljubiasti ep,2-3 ml krvi-do crte na epruveti. -KKS-ljubiasta epruveta ,2-3 ml krvi -Sedimentacija-crna epruveta -Biohemija-crveni ep: -elektroliti(K,Ca,P,Na,Cl- po 1 ml)

36

-proteinogram-ukupni proteini-3-5 ml krvi -lipidogram (LDH, HDL) -transeminaze( Ast,Alt, Ck, gama-Gt) -eljezo, Fe- 5-10 ml krvi -APTT,PV,INR-su pokazatelji faktora koagulacije i uzima se 1,8 ml venske krvi i istresa se u epruvetu, sa svijetlo plavim epom, u kojoj se nalazi 0,2 ml natrijum-citrikuma. I D-dimer nam ukazuje da li kod pacijenta postoji sklonost od vazdune embolije. - Urin ili po potrebi urinokultura i VKVZ iz prsta. 3. KLINIKA - EKG srca, RTG plua, i po potrebi ultrazvuk i CT. 4. MEDIKAMENTOZNA - sanirati postojee oboljenje pred operaciju medikamentima koje je ordinirao specijalista( anemija-transfuzija krvi, hipertenzija-antihipertenzivi, dijabetes-insulin..).

5. FIZIKA ILI SANITARNA Dunosti sestre u ovoj pripremi su: a) DAN UOI OPERACIJE: - vadi pacijentu 3 ml krvi i nosi na transfuziju uz uputnicu i priloen nalaz krvne grupe da mu se na transfuziji uradi interakcija tj.proba izmeu njegove krvi i krvi davaoca da bi mu se obezbijedila potrebna doza krvi ili plazme za sutranji

37

dan. Ovaj postupak se argonski na klinikama zove ,,trebovanje. - pacijent je na lakoj ishrani, za veeru nita a ako su abdominalne operacije u pitanju klizma je obavezna. - Uvee deurni anesteziolog obilazi sve pacijente koji su planirani za sutranju operaciju na svim klinikama. Sestra sa anesteziologom odlazi do pacijenta u bolesniku sobu i nosi aparat za mjerenje krvnog pritiska. Anesteziolog po potrebi ordinira (napie u temperaturnu listu) sedativ. Anesteziolog pregleda svu dokumentaciju pacijenta. - Sestra u toku noi prati promjene koje mogu da nastanu kod pacijenta. b) NA DAN OPERACIJE -Sestra provjerava da nije dolo do kakvih promjena (povraanje, menstruacija, dijareja...).Ako jeste obavjetava hirurga i operacija se najee odlae, a ako ne, telefonom provjerava da li je spremna krv u Zavodu za transfuziju krvi. Ukoliko nije, obavjetava hirurga i operacija se odlae. Ako je sve u redu, sestra brije operativno polje na 2 sata pred operaciju,a najbolje na operacionom stolu,da bi se sprijeilo razmnoavanje Stafilococus epidermidisa,corynebacteriae i lactobacilla.Smatra se da na 1 cm kvadratnom koe ivi 10 000 mikroorganizama,pa je vlastita mikroflora bolesnikove koe glavni izvor infekcije! Kae mu da skine protezu ako ima i stavi u au sa vodom, skine sav nakit, sat,a novac i telefon ostavlja na uvanje. enskim pacijenticama obavezno kae da skinu svu minku, a obavezno ru na usnama i lak sa noktiju( zbog cijanoze koju anesteziolog treba da uoi to je znak guenja pacijenta). I sa pacijentovom dokumentacijom( istorija bolesti, temperaturna lista , matini list i svi njegovi preoperativni nalazi) sestra ga u pidami odvodi ili odvozi u

38

operacionu salu gdje ga preuzima anestetiar u eksternom dijelu operacionog bloka u prostoriji za primopredaju. Pidamu i papue vraa na kliniku. * Kod ortopedskih operacija u dokumentaciju ulazi i operaciona lista tzv. KOSTUR..

POSTOPERATIVNA NJEGA

Postoperativna njega se dijeli na: 1.POSTANESTETIKI PERIOD, koji poinje jo u operacionoj sali po zavretku operacije kada hirurg uije ranu a instrumentarka stavlja zatitnu gazu i flaster. Pacijent se nakon buenja , prebacuje sa operacionog stola na kolica pazei pri tome na kateter , drenove i infuziju tj.braunilu..Sestre sa klinike ga prevoze do ok sobe ( ako je bila tea operacija) ili na kliniku sa koje je doao(ako je bila laka operacija). U toku transporta moe doi do prvih komplikacija a to su

povraanje, kada sestra treba da okrene glavu pacijenta i podmetne kompresu, ili do cijanoze to ukazuje na guenje pa sestra podie bradu, zabacuje glavu i to prije AIRWAY tj.reanimaciju. Ova faza traje sve do potpunog buenja pacijenta u postelji u bolesnikoj sobi. Dunosti sestre u postanestetikoj fazi su: - korekcija poloaja zavisno od vrste operacije . Svi pacijenti su do buenja u potpuno horizontalnom poloaju. - izmjeriti vitalne znake i evidentirati u temperaturnu listu

39

- prikljuiti terapiju sa temperaturne liste koju je donio sa sobom iz operacione sale, koju je propisao anesteziolog a koju e kasnije korigovati hirurg koji je operisao pacijenta. - posmatranje pacijenta( boja koe, svijest...) - ishrana bolesnika, njega, previjanje( po nalogu hirurga,1 do 2 puta dnevno). 2. INTERMEDIJARNI PERIOD - poinje od potpunog buenja pacijenta do otpusta iz bolnice Dunosti sestre u ovoj su kao i u prethodnoj fazi. - Pacijent treba da mokri poslije 6-8 h nakon operacije, a ako ne, sestra obavjetava hirurga i on obino ordinira kateterizaciju, a ako ne mokri ni tada , onda se u konzilijarni pregled poziva urolog. - pacijent treba da ima stolicu nakon 72 h nakon operacije , a ako ne sestra poziva hirurga koji ordinira klizmu, a ako ne ni tada u konzilijarni pregled se poziva gastroenterolog ili abdominalne hirurg(ako ve nije na abdominalnoj klinici). -mjerenje diureze po potrebi -prevencija i lijeenje postoperativnih komplikacija. 3. FAZA REHABILITACIJE -koja traje od otpusta iz bolnice do potpunog oporavka.

DRENAA Prilikom operacije hirurzi esto plasiraju dren (u abdomen, toraks, glavu, ekstremitete).

Svrha drenae: evakuacija suvinog sadraja.

Drenovi mogu biti raznih promjera, plastino-gumenog

40

materijala, koji se steriliu(hemijska sterilizacija-formalinskim tabletama), mada su danas jednokratni.

Posude u koje se crpi sadraj mogu biti, plastina posuda tzv. Harmonika, urin kesa I to je PASIVNA DRENAA ili putem pumpe tzv.AKTIVNA DRENAA. Ovo je ujedno I podjela drenae.

Drenovi su predmeti od gume ili polivilinskih masa koji se plasiraju u toku operacije u svrhu drenae. OSOBINE:razlikuju se po duini, debljini i namjeni. Fabriki su sterilisani vodenom parom pod pritiskom u autoklavu na 120 C ,u trajanju od 20 min., na pritisku od 2 Bara. Vrste drenova Rebrasti dren Ren on dren T-dren po Kehrovu ULOGA SESTRE U DRENAI - mjeriti koliinu izdreniranog sadraja, prema pismenom nalogu hirurga i opisati izgled izdreniranog sadraja u temperaturnu listu, 1-2 puta u toku 24 h.

41

- okolinu drena tj. ulazno mjesto drena dezinfikovati sterilnim peanom i sterilnim tupferom natopljenim 3 % hidrogenom (H2 O2) i zatititi sterilnim tupferom natopljenim povidonskih rastvorom. Preko stavlja suvu gazu rasjeenu do pola, sterilnim makazama, okolo drena. Oblijepiti flasterom sa sve etiri strane. Ovako se spreava prodor mikroorganizama. - kontrola prohodnosti drena - pranjenje i toaleta posuda u kojima je izdrenirani sadraj - tehnika vaenja drena pomou sterilnog peana i skalpel noia, ispod vora hirurkog konca.

*PROTONA DRENAA

Ona se primjenjuje kod pacijenta kod kojih je dolo do infekcije rane a u koju je plasiran dren. Sastoji se iz infuzije (NaCl) u koju je sestra, po nalogu hirurga, koji je prema antibiogramu iz brisa rane, ordinirao antibiotik koji ona treba da stavi u 500 ml NaCl, npr: Garamicin 80 mg. Montira normalno infuzioni sistem na tu bocu, koja se spaja sa dovodnim drenom u rani. Ta infuzija tee 24 h, non stop, a kada je pri kraju sestra priprema drugu, dok hirurg ne

napie na temperaturnu listu, da je iskljuena. Ova drenaa ima za cilj da direktno djeluje na inficiranu ranu antibiotikom.Takoe, moe se primjeniti i 0,9 % NaCl, ist

rastvor bez antibiotika,samo za ispiranje rane.Kada hirurg odlui da iskljui protonu drenau da nalog medicinskoj sestri da skine dovodni dren, a zadri odvodni jo 24 h na

42

koji montira urin kesu umjesto harmonike. Nakon vaenja drena sestra ulazno mjesto prekriva sterilnom gazom i flasterom sa 4 strane.

POSTOPERATIVNE KOMPIKACIJE

1.RANE ( nastaju u roku od 48 h poslije operacije): -komplikacije vitalnih znakova( tC, TA, puls) -poremeaji respiratornog sistema (pneumonija) -gastrointestinalne: -povraanje -dilatacija eludca -dijareja -opstipacija -urogenitalni trakt: -cistitis -retencija urina - inkontinencija urina -oligurija -poliurija -od strane rane: -krvarenje -razaivanje-dehiscencija -infekcija -ok -psihiki poremeaji: -glavobolja -dezorjentisanost -delirijum kod hroninih alkoholiara.

43

2.KASNE POSTOPERATIVNE KOMPLIKACIJE: -nastaju 6-10 dana od operacije a to su: a)Tromboflebitis-je zapaljenje venskog krvnog suda lociran obino na potkoljenici. Simptomi su: oteena, bolna,toplija, crvena potkoljenica. Mjere prevencije su: -to ranije ustajanje nakon operacije -antikoagulantna terapija( clivarin 0,6; 0,3 - clexan 0,2; 0,4; 0,6; 0,8; - heparin 25 000 i.u. 5 ml. -elastini zavoj -elastine arape-od korijena prstiju nogu do gornje treine natkoljenice tj. do prepone, peta se ostavlja slobodna ako se pacijent kree a ako ne, onda se zavija i peta. -redovna kontrola VKVZ,PV,APTT, INR i D-dimer(vazduna embolija). Lijeenje tromboflebitisa: 1.strogo mirovanje sa ekstremitetima u elevaciji(povien poloaj), potkoljenica se nalazi na 1-2 jastuka, preko kojih je nepropusna muema ,poto se moraju stavljati obloge , najee od acidiborici i alkohola a preko suva gaza da se to sporije isparava. 2.antikoagulanta terapija + trombolitika terapija pomou trajnog heparina . Uzima se 500 ml NaCl + 5-20 000 i.u. heparina zavisno koliko odredi vaskularni hirurg. Infuzija ide maksimalno sporo a sestra priprema sledeu kada je prethodna pri kraju. 3. laboratorijska kontrola VKVZ,PV,INR,APTT i D-dimer b)Infarkt plua c)Parotitis d)Dekubitus

44

INFEKCIJA U HIRURGIJI *Podjela infekcije(vrste): 1.Gnojna ili piogena infekcija-aerobna 2.Anaerobna 3.Putrina Simptomi: lokalni i opti -Lokalna gnojna infekcija mekih tkiva -Prva pomo i njihova hirurka obrada -funkcija - Anaerobne infekcije: tetanus i gasna ganfrena -Putridne -Opta infekcija organizma-SEPSA -Hiperbarina komora

*Uloga sestre pri obradi inficirane rane: 1.PRIPREMA PACIJENTA

a)psihika

b)fizika ( okolinu rane obrijati, dezinfikovati,benzinom,alkoholom I jodom).

2.PRIPREMA MATERIJALA

-kolica za previjanje, dez. sredstva, lokalni anestetik,

brizgalice, igle, rukavice, posuda za prljavo, flaster, sterilna epruveta za bris rane, 3 % hidrogen, fizioloki rastvor, povidon jod, uputnica za biohemiju, set za obradu rane.

45

*OBAVEZNO UZETI BRIS RANE

-nakon skidanja zavoja uzima se epruveta i njenim sterilnim tapiem u jednom potezu se uzima bris i vraa se u epruvetu.

Popunjava se uputnica za mikrobioloki pregled, na koju se popunjavaju generalije pacijenta iz istorije bolesti, na epruveti se pie ime i prezime pacijenta i to se sve nosi u mikrobioloku laboratoriju. Tu se zasijava na podloge, nakon ega se dobija antibiogram na kojem pie vrsta bakterije koja je na rani kao i antibiotik na koji je bakterija otporna a na koji osjetljiva.

Antibiotici se dalje primjenjuju u terapiji (i.v. i.m. s.c.) ili direktno kroz ranu(protona drenaa).

*EXCISIO- isjecanje nezdravog, nekrotinog tkiva.

46

POVREDE -su nasilno oteenje organizma koje nastaje usljed dejstva fizikih, hemijskih, biolokih i psiholokih faktora.

KLASIFIKACIJA RANA 1.Prema broju povreda: -izolovane -multiple -kombinovane 2.U odnosu na tj. upljinu: -nepentrantne -pentrantne -perforantne 3.Prema teini ranjavanja: -lake -teke -moribundne

1.PRIMARNA OBRADA 2.KASNA PRIMARNA

-prvih 6 h od povreivanja, -nakon 12 h od

ako nema znakova infekcije povreivanja,

u prvih 6 h moe se rana primarno odloeni

zaiti primarnim avom, av, 3-10 dana

konac za kou.Uklanjaju se

strana tijela-devitamizirana

tkiva (tkiva koja nisu u funkciji).

3.SEKUNDARNA

nakon 7 dana, a sekundarni av se stavlja za 2-3 sedmice.

47

4.OBRADA INFICIRANE RANE Prisutni su znaci infekcije, ivice rane oteene, rana

curi, javlja se bol. Obavezna

dobra drenaa, uzima se bris

rane( prije dezinfekcije), jednim

potezom u sterilnu epruvetu i to

tri puta. Ako su tri uzastopna

negativna, rana je sterilna. ZARAIVANJE RANE I FAZA- FAZA DEMARKACIJE (stadijum eliminacije nekrotinih dijelova rane) II FAZA STADIJUM AKUTNE GRANULACIJE RANE III FAZA STADIJUM EPITALIZACIJE RANE IV FAZA STADIJUM CIKATRIZACIJE RANE POSTOJE DVA OBLIKA ZARAIVANJA RANE: 1.RANI ( 7-10 ) 2.POZNI( znatno dui uz povienu temperaturu).

48

*POSTOJE TRI VRSTE AVOVA: a) primarni b) primarni odloeni c)sekundarni Istorijski pregled Smatra se da je ivanje rana poelo nedugo nakon to su ljudi poeli ivati odjeu. Pisani tragovi pronaeni u starom egiptu spominju ivanje rane. Egipatski majstori mumifikacije ivali su stijenku trbuha mumija nakon vaenja organa. Hipokrat je u svojim radovima opisao zatvaranje traumatskih rana ivanjem. Sterilizacija materijala za ivanje koju je uveo Lister omoguila je ostavljanje materijala u rani bez izazivanja infekcija. Iglodra Naglim razvojem hirurgije i usvajanjem novih operativnih naina lijeenja postalo je nemogue ivati samo iglom u ruci krojakim nainom, te su se pojavili instrumenti za dranje igle tkz. iglodrai. Traio se instrument koji vrsto dri

49

iglu, daje odgovarajuu snagu koja je potrebna pri ivanju, tako da se u jednom aktu probije jedan ili vie slojeva tkiva i tom prilikom upravlja smjerom kretanja igle. Pojavom ovog instrumenta unapreena je tehnika ivanja. Istovremeno to je uslovljavalo izradu novih tipova igala i raznovrsnost i novu kvalitetu materijala za ivanje. Iglodra je u osnovi graen iz dva ukrtena kraka spojena zglobom. Vrci krakova kljuna podeeni su za vrsto dranje igle i iznose od 1/3 do 4/5 instrumenta. Krakovi kljuna su krai ili dui, njeni ili masivni, ui ili iri i uvijek s vanjskih strana zaobljeni radi lakeg klizanja po tkivu. Unutranje plohe su izbrazdane radi lakeg i vreg dranja igle. Dra instrumenta se sastoji iz dva kraka, ravna ili konveksno savijena. Veina krakova draa ima koioni mehanizam kako bi se sprijeilo ispadanje igle. Najei koioni mehanizam kod iglodraa je onaj koji na posebnim nastavcima-ploicama, privrenim s unutranje strane krakova draa, ima sistem zubaca. Osim ovog tipa ostrukim nalik na obrnuto slovo V. Osnovno oblik iglodraa koji je dao Langebeck, ima konveksno svedene krakove a nema nikakvog

50

koionog mehanizma za zatvaranje i uvrivanje. Krakovi draa su obino izbrazdani kako instrument za vrijeme rada nebi klizio u aci hirurga. Za rad u dubini, iglodrai su dugi ak i do 30 cm. Neki modeli su savijeni u srednjoj treini poput bajonete, to instrumentu daje odliku poluge i olakava rad. U mikrohirurgiji se koriste iglodrai podeeni za precizan rad. Igla Igla je instrument koji provlai materijal za ivanje kroz tkivo. Ova radnja se mora obaviti bez veeg napora i bez veih oteenja tkiva. Igle se izrauju od visoko kvalitetnog nehrajueg elika. Mora imati vrstou toliku da se ne savija i elastinost toliku da ne puca. Jo jedna vana kvaliteta igle je njena otpornost na koroziju. Postoji velik broj razliitih tipova hirurkih igala, podeenih prema vrsti tkiva, mjestu namjene i obliku. Osnovni dijelovi igle su uica, tijelo i vrh. Uica igle Prema izgledu uice razlikujemo tri tipa igala.

51

a) Zatvorena uica je prvi tip. Slina je igli u domainstvu. Takva uica moe biti okrugla, etvrtasta i duguljasta to predstavlja i najei oblik. b) Otvorena uica, patentna ili francuska je drugi tip. Uica joj je duguljasta i s njene unutranje strane su u dva reda, jedan ispod drugog, postavljena dva para zubaca. Oni se meusobno u sredini dotiu tako da dozvoljavaju prolaz konca za ivanje. Prednost ovakve uice je da se konac brzo i lako uvlai, a nedostatak joj je to oteuje niti konca. c) Igla bez uice, tako je podeena da je konac za ivanje ugraen u trup igle te nema prekida i razlike u promjeru igle i niti. Naziva se atraumatskom iglom jer zahvaljujui svojoj konstrukciji minimalno oteuje tkivo kroz koje se provlai. Naime, klasina igla ima iru uicu od trupa a uz to kad se udije konac ima jedan dio dvostruke niti to pri provlaenju pravi iri prolaz kroz tkivo. Upravo ovaj moment je izbjegnut kod atraumatske igle. Tijelo igle Tijelo igle moe biti okruglo, ovalno ili trokutasto. Igla sa okruglim ili ovalnim tijelom ne ree tkivo, nego ga probada. Igle ovakvog tipa najveih

52

dimenzija slue za ivanje miia i masnog tkiva pa se nazivaju i miine igle. Najmanje igle okruglog i ovalnog tijela upotrebljavaju se za ivanje njenih tkiva i organa zbog ega nose naziv igle za crijevo odnosno serozne igle. Ovaj tip igala koristi se i za krvne ile i ivce, odnosno za tkiva koja pri ivanju treba uvati od jaeg oteenja. Igle sa trokutastim tijelom, tkz. trobridne upotrebljavaju se za ivanje tkiva koje se ne da lako probosti nego se mora istovremeno i rezati. Takvo tkivo je koa pa ove igle nazivamo konim iglama. To su veoma otre, najee i dosta velike igle koje se upotrebljavaju kada treba postaviti av kroz nekoliko slojeva npr. kod zatvaranja trbune stijenke, svih slojeva koe sa potkojem. Vrh igle Tijelo igle prelazi u vrh koji moe biti okrugao, tup i zailjen (trobridni, etvorobridni). Osim ovih osnovnih postoje i kombinacije izmeu oblika tijela i vrha igle. Takva je igla za jetru sa zatupljenim vrhom i okruglim tijelom i slui za ivanje parenhimatoznih organa (jetra, slezena, bubreg).

53

Igle se razlikuju i po izgledu: ravne (krojaka), poluokrugle (forma hokej palice) i okrugle. Po veliini svrstavamo ih u male i velike i razliite po promjeru. Ravna igla, (krojaka), izrauje se u raznim veliinama i razliitog promjera. Duine su od 2,5 do 11 cm. ea primjena ovih igala je u plastinoj-rekonstruktivnoj hirurgiji. Poluokrugla igla ima formu hokejake palice. I ova igla se izrauje u razliitim veliinama i razliitog promjera tijela. Najea duina je 3,5 cm. Ovaj tip igala se sve vie naputa. Okrugla igla se proizvodi u veliinama od 4 mm pa sve do 11 cm. Ova igla je dio kruga. Koliki dio kruga zauzima takvu ima krivinu i tako se oznaava: 1/4, 3/8, 1/2, 5/8 dio kruga. Okrugle igle su danas najvie upotrebljavane hirurke igle. Proizvoa ih oznaava brojevima 00, 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6.

54

Hirurki konci Iako je plasiranje konaca iskljuivo posao hirurga, instrumentarka mora poznavati osnove o optimalno zarastanje rane. Teoretski, konci bi trebali biti jednako vrsti kao i tkivo kroz koje prolaze. Broj postavljenih konaca mora biti takav da osigura tkivo, a viak upotrebljenog materijala kompromituje cirkulaciju na lokalnom nivou i izaziva pojaanu reakciju oganizma protiv stranog tijela, to rezultira upalom. Instrumentarka u dogovoru sa hirurgom, izbor materijala za ivanje temelji na vrsti tkiva koje se iva, veliini i strukturi konaca (monofilamenti ili multfilamenti) i njihovoj sposobnosti da zadre napetost. Da bi instrumentarka mogla izvriti izbor i pripremu ivajueg materijala treba poznavati karakteristike konaca.

55

Karakteristike konaca:

Promjer oznaava se brojem nula (00). Vei broj nula oznaava tanji konac.

Monofilamenti, sadre samo jedno vlakno prirodnog ili vjetakog materijala. Poputanje vora ee je u monofilamentnih konaca.

Multifilamenti / polifilamenti, sadre vie vlakana meusobno ispletenih kako bi se pojaala snaga vora.

Sposobnost resorpcije u tkivima:

Resorptivni konci izrauju se od ivotinjskih tkiva ili sintetskih polimera Neresorptivni konci su trajni i otporni na djelovanje tkivnih enzima ili hidrolizu u tkivu. Upotreba resorptivnih konaca - Ketgut (catgut), resorbira se za oko 10 dana. - Krom ketgut, ima veu otpornost na enzimsku razgradnju i ona traje oko 20 dana - Vicryl je pleteni sintetski konac koji izaziva minimalne upalne promjene u tkivu. Resorbira se izmeu 14 i 21-og dana.

56

- Dexon je pleteni sintetski konac koji se potpuno resorbira od 60 do 90 dana nakon operacije - Pds (polidioksanon) je monofilamentni resorptivni konac velike snage i dugotrajne otprnosti na tkivne enzime to ga ini poeljnim za zatvaranje rezova na trbuhu Upotreba nereseorptivnih konaca - Svileni konac je neresorptivni pleteni materijal sastavljen od organske bjelanevine nazvane fibrain koja se dobija iz liinki svilene bube. Jednostavan je za rukovanje i ima dobra svojstva za vezanje u vorove. Iako se klasificira kao neresorptivni ipak se u tkivu razgrauje i gubi svoju tenzionu snagu.

- Najlon je dostupan kao monofilament ili polifilament. Iako nije resorptivan progresivna hidroliza najlona in vivo moe s vremenom dovesti do gubitka tenzione snage. Iz tih razloga najlonski avovi se nebi smjeli primjenjivati kada je potrebno trajno zadravanje tenzione snage.

- Prolen ( polipropilen) je monofilamentni sintetski konac koji se ne resorbira niti slabi pod uticajem tkivnih enzima. Ne adherira na tkivo pa je

57

zgodan pri postavljanju konaca koji se naknadno izvlae iz rane. - Dacron danas su dostupni brojni konci od pletenog poliestera. Postoje dvije vrste ovog materijala: nepokriveni(mersilen) i pokriveni (ethibond, tevdek). Pokriveni lake prolazi kroz tkiva, ali je manje fleksibilan. Nepleteni (navafil) je po karakteristikama u rukovanju nalik polipropilenu. Metalni materijal za ivanje i podvezivanje U irem smisli u neresorbirajui materijal ubrajamo i metalni materijal za ivanje. Ovdje ubrajamo nehrajuu icu, metalne kvaice, vijke, razliite vrste ploica, avle i klinove.

58

- ica od nehrajueg elika najjai je neresorptivni konac i izaziva najmanje reakcija tkiva. Nehrajua ica (serklana ica) izraena je od optimalno iste legure indiferentne na ljudsko tijelo. Koriste se razliiti presjeci. Mora biti dovoljno snana i savitljiva, ujednaena, otporna na hranje. Ne smije imati nikakve magnetske aktivnosti niti izazivati bilo kakve druge reakcije u tkivu. Unato snazi, ica nije posebno trajna. S vremenom dolazi do zamora materijala i loma ice. Rukovanje icama je teko i mora se obratiti posebna panja kako bi se sprijeilo rezanje tkiva i prstiju hirurga. Koriste se za ivanje ligamenata, tetiva, prsne kosti i fiksaciju dugih kostiju (cerclage). Mehaniki ivai (stepleri) Moderna upotreba hirurkih steplera zapoela je nakon drugog svjetskog rata u dananjoj Rusiji. Modificirao i usavrio ih je u Sjedinjenim Amerkim Dravama amerikanac Ravitch. Mehaniki avovi (stepleri) nakon okidanja nizom metalnih spajalica-kopi (staples) spajaju rubove tkiva. Glavna im je prednost sigurno spajanje tkiva

59

u anatomski malom prostoru, kao i svaka druga tehnika ivanja tako i ova iziskuje posebnu panju. Linearni stepleri dostupni su u razliitim oblicima: Torakoabdominalni (ta) postavljaju dva reda titanijskih kopi Duina avne linije ovisi o duini vilice instrumenta i kopi. Ova vrsta steplera postoji u duini od 4,8 i 3,5 mm za tkiva razliite debljine. Nepravilna upotreba steplera moe ugroziti cjelovitost anastomoze i dovesti do curenja i dehiscencije. Ta stepleri su dostupni s vaskularnim i resorptivnim kopama. Linearni stepler za gastroinestinalne anastomoze (gia). Koristi se u prvom redu za resekciju, transekciju i stvaranje anastomoza. Stepler istovremeno postavlja dva paralelna reda titanijskih kopi i ree tkivo izmeu njih. Moe se nabaviti u razliitim duinama i veliinom kopi od 3,5 i 4,8 mm. Stepleri za termino-terminalne anastomoze koriste se za pravljenje termino-terminalnih, termino-lateralnih i latero-lateralnih anastomoza. Veoma je

60

pogodan za zahvate u ogranienim prostorima kao to su zdjelica i gornji abdomen. Postoje razliite veliine punjenja s kopama koje moraju biti prilagoene veliini lumena crijeva. Stepleri za podvezivanje i resekciove radnje kako bi mogla pripremiti odgovarajue konce i odgovarajuu instrumentaciju za izvoenje iste. Presudnu ulogu u izboru materijala za ivanje imaju individualne sklonosti operatera, no i pored tog moraju se potovati odreene smjernice kako bi se postiglju koriste se za resekciju i podvezivanje krvnih ila. Stepler postavi dvije kope a onda sjeivo preree tkivo izmeu njih. Ovaj ureaj je veoma pogodan za resekciju krvnih ila trbune maramice i mezenterija.

61

PRVA POMO KOD ZATVORENIH RANA 1.procjeniti stanje svijesti kod povreenog, ako je u besvjesnom stanju postaviti ga u koma poloaj a ako je svjestan postaviti ga u adekvatan poloaj,zavisno od lokalizacije povrede 2. U toku transporta mjeriti krvni pritisak , posmatrati boju koe. 3.Po potrebi imobilisati iaeni zglob ili prelom kosti. 4.U toku transporta povreeni ekstremitet imobilisati i postaviti u poloaj elevacije( povien poloaj). * Prva pomo kod otvorenih povreda: 1.Zaustaviti krvarenje( privremena hemostaza) 2. Prekriti ranu sterilnom gazom 3. Imobilisati po potrebi( lom, opekotina...), prirunim ili standarnim sredstvima -digitalna kompresija uz vrst oslonac(kost) na krvni sud iznad rane koja krvari 4.zavoj 5. Transport( praenje vitalnih znakova, opteg stanja ugroenog...) * Kod prisustva stranog tijela( noa), ne vaditi strano tijelo, prekriti sterilnom gazom, staviti evreke, jedan na drugim, za itavu duinu noa i ponovo gazu. Ako je ekstremitet u pitanju takoe ga imobilisati i transportovati u poloaju elevacije. *Kod ispada modane mase iz glave ili crijeva iz abdomena NE VRAATI UNUTRA! , samo prekriti sterilnom gazom ili prvim zavojem tj.abdominalnim zavojem.

62

IMOBILIZACIJA -sredstva: a) priruna-sve to se nae na terenu pri pruanju prve pomoi(tap,grana,kiobran,daska...) b)standarna- udlage ( Kramerova, Tomasova, Ditriksova...) 1.Imobilizacija ekstremiteta 2.Imobilizacija kimenog stuba i karlice -Terapijska imobilizacija gipsom. *EKSTENZIJA -je vrsta imobilizacije koja ujedno slui i kao neoperativna metoda lijeenja ili preoperativna tehnika. Ima za cilj spreavanje patolokih sraavanja. Moe biti : 1.direkta 2.indirektna. Direktna ekstenzija podrazumijeva prolazak Kirnerove ice kroz kost, to ujedno predstavlja put ulaska infekcije a to je njena negativna strana. Na tu icu je montirana metalna potkova za koju je zavezana zavojna traka na ijem kraju se nalazi teg odreene teine ( po nalogu ortopeda , a obino je 10 % od tjelesne teine pacijenta, npr.: T.T.- 70 kg teg je 7 kg.). Noga je za to vrijeme u poloaju elevacije, na Braunovoj ini. Uloga sestre je da pri previjanju obrati panju na ulazno-izlazno mjesto ice- povidonskim sterilnim tupferom i suvom gazom preko (slino kao kod drena). *Halotrakcija -je ekstenzija vratnih prljenova, pri povredama vratnih prljenova( skok u vodu na glavu, padu sa visine ili pri saobraajnom udesu pri trzaju glave naprijed-nazad..). * Uloga sestre

63

PRIPREMA PACIJENTA: 1.psihika( obino su svjesni) 2.fizika- u postelji ga postaviti u potpuno horizontalan poloaj bez uzglavlja. Skinuti gornju stranicu kreveta poto ortoped (hirurg) prilazi sa gornje strane. Oia i obrije kosu pacijenta na obe temporalne regije za veliinu dlana. PRIPREMA MATERIJALA: -set za halotrakciju, dezinfekciona sredstva( benzin, alkohol i jodni rastvor), dobo, sterilne rukavice, brizgalicu, igle i lokalni anestetik(KSYLOCAIN, LYDOCAIN,PROCAIN,NOVOCAIN...1% ili 2 %-tni.) i teg (odreene teine po nalogu hirurga). Pacijent moe da na halotrakciji boravi nekoliko sedmica ( 3-5 sedmica) i pritom je maksimalno zavistan o njezi sestre ( ishrana , njega...). Prevencija dekubitusa se sprovodi podbacivanjem evreka pod pete, savijenih ebadi preko kojih je plahta ispod koljena, a ispod vrata samo urolana jastunica. Kada pacijent ide na kontrolu CT pacijent se ne skida sa halotrakcije da se ne bi ponovo morala postavljati halotrakcija, ako nije postignut dovoljan terapijski efekat. * Imobilisani ekstremitet Kramerovim udlagama je uvijek u elevaciji. *Mitela- zavojna traka u kojoj pacijent dri pod pravim uglom ruku.

64

TRANSFUZIJA KRVI Uloga sestre pri transfuziji krvi: ,,Trebovanje krvi je argonski izraz za uzimanje 3-5 ml krvi od leeeg pacijenta sa klinike,da bi mogao da prima krv, gdje se prethodno u zavodu za transfuziju radi interreakcija. Sestra je duna da pacijentu objasni svrhu i cilj uzimanja venske krvi uz prethodno utvren identitet !!! Uzima 3-5 ml venske krvi, u epruvetu sa ljubiastim epom, gdje se nalazi EDTA. Nadzorna sestra popunjava prethodno uputnicu za transfuziju , na ijem prvom dijelu popunjava njegove generalije iz istorije bolesti( ime, prezime, adresa, radna organizacija ili PIO, dijagnoza,krvna grupa- koju prepisuje sa nalaza nakon preoperativne pripreme, i vrijednosti hemoglobina, hematokrita i TR( ako e se krv davati u terapijske svrhe). U drugoj polovini uputnice su oznaena u vidu 4 kvadrata u kojima pie: 1.Svrha davanja( akutno krvarenje, u terapijske svrhe i za operaciju). 2. Stepen hitnosti 3. Interreakcija i direktni antiglobulin 4.Potrebna koliina Sestra odnosi uzorak krvi, uputnicu, koja na dnu ima peat, potpis ljekara, potpis koji je vadio i datum, i nalaz krvne grupe. Kada je krv na transfuziji spremna pozivaju se telefonom sestre sa klinike da dou po krv. Sestra uzima termos bocu i odlazi po krv na transfuziju. Prije nego to preuzme krv uporeuje podatke tj.ime i prezime pacijenta, broj na kesi i broj na izdatnici. Po povratku na kliniku sestra vadi iz termos boce krv i uva na +4 C i ponovo sravnjuje

65

broj sa izdatnice i broj kese i ostavlja da se ugrije na sobnoj temperaturi( nikako ne u vruu vodu ). Pacijentu se objasni da e primiti dozu krvi, u koje svrhe, namjestiti ga u blagi polusjedei poloaj, svee povesku i punktira venu irokom iglom da se ne bi unitili eritrociti, na kojoj je montiran sistem za transfuziju i kesa. I uradi se prethodno bioloka proba, a to znai da se pusti maksimalno sporo da iskapa 2-3 ml krvi , indiskretno se posmatra pacijent, ako nema nikakve reakcije krv se puta , 30 kapi u minuti. Nakon toga sestra upisuje u svesku transfuzije, ime i prezime pacijenta, krvnu grupu, broj kese, datum i potpis. Ako doe do reakcije ( groznica, urtikarija, svrab...) transfuzija se zaustavlja ali se igla ne vadi da bi se sauvao venski put, nakon ega se zove ljekar a dok on ne doe i ne da nalog o daljoj terapiji( obino je to antiok terapija, antihistaminici, kortikosteroidi...), sestra moe da na postojeu iglu prikljui ist 0,9 % NaCl, sa montiranim infuzionim sistemom. Najvanije je prije svega ovoga , jasno, glasno prozvati ime, ime oca, prezime pacijenta kome treba prikljuiti krv. Sa ostatkom krvi, pri reakciji, se vraa na transfuziju s tim da se prethodno zavod telefonski obavjesti da je dolo do reakcije i popunjava se formular prijava transfuzione reakcije. Formulare u tri primjerka a to je i izvjetaj i opis reakcije koju popunjava ljekar, sa potpisom i peatom ljekara i klinike na kojoj lei pacijent. Uz sve formulare vraa se preostala kesa sa krvi kao i uzorak krvi primaoca, odmah poslije transfuzione reakcije, i to 10 ml krvi bez konzervansa ( crveni ep) + 10 ml krvi u epruvetu sa 3 % natrijum-citrikuma. A reakcija se sva upisuje u svesku za transfuziju koja je na klinici.

66

*Derivati krvi: To su preparati krvi tj.izdvojeni njeni sastavni elementi jer esto pacijenti ne moraju da primaju cijelu krv nego koncentrovane trombocite ili eritrocite ili samo plazmu,a nerijetko i faktore koagulacije. Odvajanje plazme od cijele krvi zove se DEPLAZMACIJA, koja se odvija u aparatima za centrifugiranje na nekoliko hiljada obrtaja ( npr: 2000). Trombociti se odvajaju na sobnoj temperaturi sat vremena u ,,mjealici u koliini 70 ml i da se uvaju 5 dana. Krioprecipitat se izdvaja iz plazme u dozi od 50 ml, nalazi se 7 faktor koagulacije i zato se primjenjuje kod hemofilije. On se uva na -75 C od 6 mjeseci do godinu dana. Cijela krv se uva od +4 do +6 C. *Faze dobrovoljnog davanja krvi :

1.Prostorija u kojoj se orijentaciono odreuje krvna grupa- tako to se na ploicu iskapi krvi iz jagodice prsta a zatim se stavi u jednu, kap seruma anti A(plav), u drugu- kap seruma anti B( ut). Tamo gdje doe do aglutinacije ( takasta pojava)- ta je krvna grupa. Ako se ne pojavi nigdje onda je ,,O krvna grupa a ako u obe onda je ,,AB krvna grupa. Ovdje se odreuje i nivo hemoglobina, takoe iz jagodice prsta, pomou aparata( po novijoj metodi). Po staroj metodi kap krvi se ubacivala u bakarni- sulfat( teni), pa ako potone hemoglobin je dobar a ako ostane na povrini nije dobar- davaoc ne moe dati krv. Postoji bakarni-sulfat za mukarce i za ene a razlikuju se po bojama.

67

2. Faza- u drugoj prostoriji doktor uzima anamnestike podatke od davaoca i postavlja mu pitanja da li pije lijekove, da li je alergian na neto, da li je radio tetovau ili pirsing u zadnjih 6 mjeseci, da li je dovoljno naspavan...Njegove generalije unosi u raunar. Izmjeri krvni pritisak i stetoskopom poslua plua. 3.Faza- od doktora prelazi u salu za dobrovoljno davanje krvi. Tehniar priprema kese, montira transfuzioni sistem sa irokom iglom, na kesama se nalazi etiketa gdje pie njegova orijentaciona odreena krvna grupa, serijski broj kese... Punktira mu venu i uzima oko 400-450 ml krvi. U toku se u jednu epruvetu uzima uzorak da bi se sigurnom metodom u laboratoriji zavoda odredila definitivna krvna grupa i Rh-faktor. A u drugu epruvetu se uzima uzorak za testiranje krvi na 4 transmisivne bolesti: AIDS, sifilis, hepatitis B i C. ELIZA metodom se utvruje prisustvo antitijela u krvi davaoca, a PSR metodom se utvruje prisustvo virusa svih bolesti u krvi.

U transfuzionom zavodu se utvruje prisustvo antitijela svih vrsta, kao i kod trudnica koje su Rh a suprunici Rh+.

68