Hei hi E

Embed Size (px)

Citation preview

1 THUHMA

Kan khua, East,Lungdar in mei mit lova kum 100 a lo tling ta hi a ropuiin, a lawmawm tak zet a ni. He hun min hruai thlengtu Pathian hnenah lawmthu i sawi mawlh mawlh ang u.He Centenary ni ropui a lo thlen hian, he khua lo din a, sul lo su a, mei mit lova lo chhawmalh hram hram tu te zawng zawng kan hrereng a ni..He hun nghakhlel taka lo thlir a, hmang ve hman ta lova thlafam min chan san ta te zawng zawng kan thinlungah an cham reng a, nghilhni reng kan nei dawn lo. East Lungdar Centenary Organising Committee chuan, Souvenir Sub-Committee din nise a tih angin Committee din a ni a. Committee thutkhawm hmasakber chu ni 10.9.2003 khan neih a ni a. He mi tum hian Souvenir-a chhuah tur Thupui hrang hrang leh a ziaktu turte hetiang hian kan in ruat nghal. 1) Pu J.Laldula Sailo - Hei hi Lungdar khua a ni. 2) Upa H.Lalpartlana - Kum 100-na leh Kristianna E.Lungdarah. 3) Pu K.Lalramhluna - Department-te Chanchin. 4) Pu V.Lalrinmawia. - E.Lungdara Zirna Sikulte. 5) Pu R.Chalhmingthanga - E.Lungdar Khuaa Pawl Pawimawhte Chanchin. 6) Upa Hranghleia - Mihmingtha Pathumte. Souvenir Sub-Committee Member-te chu heng mite hi an ni :Chairman : Pu K.Lalngaizuala. VC Member. Secretary : Pu H.Laltanpuia. Executive Members :1. Pu J.Laldula Sailo. 2. Upa Hranghleia. 3. Upa H.Lalpartlana. 4. Pu K.Lalramhluna 5. Pu V.Lalrinmawia 6. Pu R.Chalhmingthanga. 7. Upa C.Sawidawla. 8. Pu B.Ramnunmawia. Souvenir Sub-Committee te hi vawi 13 lai kan thukhawm. He Committee-a tel zawng zawngte inunauna tha tak nei a lungrual taka kan thawkho dial dial hi ropui ka ti tak zet a ni. Hetianga mitinte chhiar theih tura lehkhabu tha leh rotling buatsaih a lo ni ta hi a lawmawmin, Committee-te inpekna leh lungrualna rah liau liau a ni. He Souvenir-a chhuah tura article tha leh ngaihnawm tak tak rawn ziaktu zawng zawngte chungah lawmthu kan sawi a. Amaherawhchu, kan Souvenir a tet tham deuh avanga article zawng zawng kan chhuah vek thei lo erawhchu hrehawm kan tiin, in mi hriatthiamna kan dil mawlh mawlh a ni. Mitinte chhiar theih tura thu leh hla bengvarthlak tak tak min hnutchhiah saktu zawng zawngte chungah Committee hmingin lawmthu kan sawi mawlh mawlh a ni He Souvenir a thuziak zawng zawng te hi kan khawtlang tan, History ropui leh chhinchhiah tlak, thangthar, chhuan lo la awm zel turte tan pawh lehkhabu tangkai, finna, hriatna leh bengvarna min neihtirtu lo ni thei ngei se tih chu kan duhthusam ber a ni. He Centenary kan lawm hi a vawrhtawp ni lo sela, rahbi thar kan rah zelna tur atana hmanraw tangkai takah hman theuh i tum ang u. He kan khua hi mei mit lova a awm zel theihna tura mawhphurtu chu nang leh kei kan ni tih inhriain, a parmawina tivul zual zeltu nih theuh i tum ang u. East Lungdar Centenary Souvenir chhiartu zawng zawng leh Centenary hmangtu zawng zawngte duhsakna sang ber kan hlan a che u.

( K.LALNGAIZUALA ) Chairman, Souvenir Sub-Committee

2

3

4

Member of Legislative Assembly, Mizoram ; Aizawl

MESSAGE

Pathian hruaina a E. Lungdar in kum 100 a lo tling ta hi a va lawmawmin a va ropui em. E. Lungdar khua a lo cheng tawh zawng zawng leh cheng mekte, thinlung leh tih tak zet in ka lawmpuina ka han a che u. Mizorama khaw planned awm chhun E. Lungdar in kum 100 a tlin hmang thei a kan dam hi a vanneihthlak hle mai. He hun ropui tak a lo her chhuah hian he khua in tun dinhmun a luah theih nan leh a hmingthatna tur atana tha leh zung, thiamna leh finna lo seng tawh zawng zawngte kan hre reng a ni. An sulhnute chhawm nung a, he khaw tana inhlan tharna he kum 100 tlinna hian thangtharte min herchhuah pui mawlh rawh e. Souvenir changkang leh mawihnai tak hian thangtharte hnenah ring takin thu sawi sela, he Centenary hian ram leh khawtlang tan hmasawnna rabbi thar a rawn thlen ngei ka beisei. Pathian hnenah kan nun hlan thar theuhin lawmthu awm rawh se.

( LALTHANSANGA) M.L.A th 28 Hrangturzo A/C

5 E.LUNGDAR CENTENARY SECRETARY REPORT V.Lalfakzuala Secretary, Centenary Celebration Committee Kum 2011 hi E.Lungdar in Kum 100 a tlin hun tur a ni a, Chutih hunah chuan Kum 100 (Centenary) a tlin lawmna chu neih ngei tha tiin V/C leh YMA Joint Committee chuan E.Lungdar Centenary Celebration Committee siam tha a ti a.Dt 4.3.2002-ah Office Bearer leh Committee Member siam a ni ta a ni. Chuta mi ruatte chu heng mite hi an ni. Chairman : Pu H.Lalhmunliana VCP (Designation) Vice Chairman : Pu VL.Mawia Sailo President YMA (Designation) Secretary : Pu B.Thantluanga Asst Secretary : Pu K.Lalngaizuala Treasurer : Pu H.Engmawia Finance Secretary : Pu H.Zaihlira COMMITTEE MEMBERS 1. Pu H.Lalpartlana 2. Pu V.Hranglawma 3. Pu Hauhnunpuia 4. Pu V.Lalrinmawia 5. Pu R.Chalhmingthanga 6. Pu Khualthanga 7. Pu F.Lianhnuna V/C Term a lo ral a, V/C thar a lo awm leh a, Office Bearer leh Committee member pawh inthlak leh lak belh zel an ni a. Committee Term:- Dt 1.10.2004 Committee thurel No 1(b) rel angin Office Bearer leh Committee term chu siam rem a lo ni ta a ni. 1. Chairman : VCP apiang Chairman a ni ang. 2. Vice Chairman : YMA President apiang Vice Chiarman a ni ang. 3. Office Bearer dang : Committee-in VC term tinah a thlang thar thin ang. 4. Committee Members: Committee Member term hi Centenary thleng a ni anga, a tul angin Office Bearer tharin a lak belh thin ang. Tin, Aizawl-ah E.Lungdar Khawchhuak Inzawmkhawm Pawl (ELKIP) an awm a, Chungte chu Committee pakhat niin an ni nen a tul angin Joint Committee-te neiin Centenary lawmna tura a hlawhtlin theih nan in rawn chung zelin hma an la thin a ni. Tun din hmuna E.Lungdar Centenary Celebration Committee Member-te chu hengte hi an ni.An vaiin mi 64 an ni. OFFICE BEARER: Chairman : Pu PC.Thangridema VCP. Vice Chairman : Pu Hauhnunpuia, President YMA. Secretary : Pu V.Lalfakzuala Asst Secretary : Pu F.Lianhnuna Joint Secretary : Tv F.Saihmingliana Treasurer : Pu H.Engmawia Finance Secretary : Pu H.Zaihlira

6 COMMITTEE MEMBERS: 1. Pu C.Lalbiaktluanga 2. Pu VL.Mawia Sailo 3. Pu J.Laldula Sailo 4. Pu V.Lalrinmawia 5. Pu H.Lalpartlana 6. Pu V.Hranglawma 7. Pu K.Lalngaizuala 8. Pu Khualthanga 9. Pu R.Chalhmingthanga 10. Pu B.Thantluanga 11. Pu C.Lalhranga 12. Pu C.Sawidawla 13. Pu F.Lalchawimawia 14. Pu K.Lalramhluna 15. Pu H.Laltanpuia 16. Pu H.Chalthanga 17. Pu R.Lalmuanpuia 18. Pu C.Lalnuntluanga 19. Pu Laldawngliana 20. Pu B.Lalrinpuia 21. Pu H.Lalhranga 22. Pu V.Vankunga 23. Pu C.Bawizuala 24. Pu R.Thanzuala 25. Pu C.Darhnuna 26. Pu J.Lalhmangaihzuala 27. Pu V.Lalvuana 28. Tv B.Lalkrosmawia 29. Pu Vanlalhlua Changte 30. Pu B.Lalchhuanliana 31. Pu K.Saphmingthanga 32. Pu C.Lalnghakmawia 33. Tv.R.Lalduhawma 34. Pu H.Lalramnghaka 35. Pu B.Lalremchhunga 36. Pu F.Ramnghingliana 37. Pu H.Lalnunthara 38. Pu C.Chhawnvela 39. Pu R.Zangenga 40. Pi B.Vanlalzawngi 41. Pi C.Laltlanthangi 42. Pu K.Lalremtluanga 43. Pu H.Lalsangkima 44. Pu Chalhlira Ralte 45. Tv.V.Lianthangpuia 46. Pu C.Sapliana 47. Pu R.Ramhmingthanga 48. Pu V.Zomuana 49. Pu H.Lalthanzuala 50. Pu F.Lalthangliana 51. Pu T.Darluaia 52. Dr Malsawmsanga 53. Pu C.Lalhmunsanga 54. Pu Ralkapzauva 55. Pu F.Lalnuntluanga 56. Pu B.Zoramthanga 57. Pu K.Zoramchhana

Sub-Committee : Committee kutke ti chak turin Sub-Committee hrang hrang siam a ni a, Chung Sub Committee a siam zingah chuan Souvenir Sub-Committee hi a siam hmasak ber a ni a, Project Sub-Committee siam leh a nih hnuah Sub-Committee dang siam belh leh an ni. chung Sub-Committee te chu:1. Souvenir Sub-Committee Chairman : Pu K.Lalngaizuala Secretary : Pu H.Laltanpuia Member 6 an awm. 2. Project Sub-Committee Chairman : Pu C.Lalhranga Secretary : Pu Hauhnunpuia Member 4 an awm 3. Fund Raising Sub-Committee Chairman : Pu PC.Thangridema VCP. Vice Chairman : Pu C.Lallunghnema President ELKIP Secretary : Pu B.Lalremchhunga Joint Secretary : Pu C.Lalnuntluanga Member 4 an awm.

7 4. Refreshment Sub-Committee Chairman : Pu V.Lalfakzuala Vice Chairman : Pu C.Sapliana Secretary : Pu R.Ramhmingthanga Member 17 an awm. 5. Programme Sub-Committee Chairman : Pu C.Sawidawla Secretary : Pu V.Lalvuana Asst Secretary : Pu Vanlalhlua Chhangte Member 5 an awm. 6. Information & Publicity Sub-Committee Chairman : Pu K.Lalramhluna Secretary : Pu J.Lalhmangaihzuala Asst Secretary : Pu H.Lalsangkima Member 7 an awm. 7. Documentary Film Sub-Committee Chairman : Pu Vanlalhlua Chhangte Secretary : Tv F.Saihmingliana Member 7 an awm. 8. Decoration Sub-Committee Chairman : Pu B.Thantluanga Secretary : Pu H.Lalnunthara Member 6 an awm 9. Light & Sound Sub-Committee Chairman : Pu B.Lalrinpuia Secretary : Tv.B.Lalkrosmawia Member 9 an awm. 10. Reception & Usharing Sub-Committee Chairman : Pu Chalhlira Ralte Secretary : Tv.V.Lianthangpuia Member 12 an awm. 11. Security & Traffic Sub-Committee Chairman : Pu H.Lalthanzuala Secretary : Pu F.Lalthangliana Member VDP Member zawng zawng. 12. Medical & Sanitation Sub-Committee Chairman : Pu C.Bawizuala Vice Chairman : Dr Malsawmsanga MO. Secretary : Pu T.Darluaia Member 7 an awm

8 13. Cultural Sub-Committee Chairman Secretary : Pu J.Lalhmangaihzuala : Pu K.Saphmingthanga Member 4 an ni. 14. Mihmingthate Chawimawi ( Promenent Award) Sub-Committee Chairman : Pu C.Lalbiaktluanga Secretary : Pu C.Sawidawla Member 4 an ni. 15. Centenary Committee Aizawl Chairman : Pu C.Lallunghnema Secretary : Pu R.Lalremruata Member 47 an ni. Heng Committee peng hrang hrang-te tih tur leh mawhphurhna tur Centenary Celebration Committee-in a duan sak bakah, Sub-Commitee in tul leh tha a tih angin hma an lain an thawk bawk a, Committee member pawh ruatsa bakah tul leh tha an tih angin an siam belh phal sak a ni. Sub-Committee rorelte pawh a tul angin Organising Committee-ah thlir leh vek thin a ni a. E.Lungdar chanchin bik Souvenir-a chhuah tur phei chu, a ziaktu mimal ruat ni mahse, Record hrang hrang leh inrawn tlanna anga dik thei anga siam a ni. Centenary Project: Committee-in Centenary atan Project hrang hrang neih a rawt a. Harsatna tam tak paltlang ngai leh Sorkar khawih thilte a nih avangin tih hlawhtlin theih a ni ta lova, rawtna hrang hrangte sawi vek lo mah ila, Project tih puitlin theih kan neihte chu hengte hi an ni. 1. Centenary Souvenir 2. Centenary Pillar. 3. Centenary Road 4. Documentary Film 5. Centenary Lawmna Ruai Fund Raising: Centenary Celebration Committee din tirh atangin tun thlengin Centenary lawmna tul leh mamawh atan sum neih dan tur ruahman a ni a. Khawchhunga Sorkar hnathawk leh chhungkaw awmthei deuhte, Department hrang hrangte, Kohhran tinte, NGO hrang hrangte hnenah thla tina mahni theih ang angte leh bi tuk neiin thawhlawm thawh a ni a. Kum 2009 June thla atang in Ni 100 inhlawhna atangin Cheng za a chuanna Chengthum leh Chengsawm chu mipui angin Centenary Fund thawhlawm atan dil a ni a, chung thawhlawm thawh tlingkhawm chu kan sum neihna hnar chu a ni. Tin, Sorkar atangin Khawfai lawmman cheng nuai hnih kan dawn leh LAD atanga Tlang cheina kan dawn atangte in a lo lut bawk a, ELKIP atangin eng emaw zah a lo lut bawk. Hetianga lungrual taka thawkhova Centenary lawm thei kan ni hi a lawm awm tak zet a ni. Hla inphuahsiak: `Centenary Hla inphuahsiak buatsaih a ni a, Mi 17 hnen atangin hla kan dawng a, a lawmawm tak zet. Chung Hla phuah zingah chuan hengte hi thlan an ni :Pakhatna : Pi K.Vanlaldiki Centenary ropui kan Lawm Pahnihna : Pi T.Chuangkimi Lungdar Centenary Hla Pathumna : Pu J.Laldula Sailo Vul zel rawh se Darkhawpui

9 Emblem/Logo: Emblem/Logo design mi pathum hnen atangin kan dawng a, Centenary Emblem\/Logo atan chuan Nl. Laltlanhlui D/o C.Zaihmingthanga, Zotlang, Aizawl design chu thlan a ni. Lung Design: Lung design rawn siam mi pathum kan neih zingah Pu Vanlalhlua Chhangte design chu thlan a ni. Chatuan Ramah: Chairman hmasa ber, Pu H.Lalhmunliana leh Committee Member Pi C.Laremthangi, Secretary MHIP ten Centenary lawm hun nghak thleng lova min boral san ta hi kan ui hle. Tichuan, tih tur chi hrang hranga hma latute hian, a tir atanga a tawp thlengin theihtawp chhuah ve mah ila, Mi zawng zawng duhthusam chuan thil kan tih vek theih loh avangin, insit pawh a na duh ve hle a. Thurawn min petu-te chungah kan lawm em em a. A tawp thlenga tihtur la awmah pawh remhria apiangte min finchhuah turin kan ngen che u a ni e. Ka lawm e.

10 HEI HI LUNGDAR KHUA A NI. J.Laldula Sailo Mihringin kan thil hmuh leh hriatte kan sawi thin a. Chungchu hriatreng theih leh sawikim vek sen a ni lova. Sawi chhawn leh dante a lo dang thei a, ziaka chhinchhiah loh phei chu hriat leh sawi zui dan hrang, danglam a lo piang a. Thudik ber hriat a lo harsa tial tial a., ziak ngeia dahte pawh dik leh dik hlel deuhte a awm thei bawk. Jubilee leh Centenary-te hi Mizo tawng ang maia hman tlanglawn a ni a. Hun kal tawh thlir kirna tha tak leh hun lo la awm tur atana beiseina thar min neihtirtu an ni bawk. Chutiang atana lehkhabu (Souvenir) kan buatsaih hian, mahni duhdan ni kher lo pawh, thangtharte tana hriatreng tlak thudik kan hnutchhiah tur a ni a. Chuti lo chu thudik zawk hretuten kan thusawi dangte pawh an awih loh phah zo vek ang tih a hlauhawm a ni. KHAW HMING HI Lung hi a tam narawh e. Khua meuhvin hminga a put phah chu engti lung tak chu ni ngai ang maw! Nia, Lungdar khua hi Mizoramah pathum (3) lai a awm a. Aizawl thlang deuha awm hi West Lungdar tih a ni a. An khaw rama puk thuk takah lung lian deuh han lum luh hian, dar ri chher deuh anga a rik thin avanga Lungdar vuah a nih thu an khuaa upa deuhten an sawi. Mizoram chhim tawp bul lawka Lungdar saw chu, an Village Council-te han zawh pawhin min hrilh lo hlauh mai. South Lungdar hming vuah chhan kan hre lo a ni. Tin, Darlung khua pawh a awm ve a, eng vanga he hming hi pu ni tak ang maw. Awle, kan Darkhawpui, mi chuan East Lungdar tia an sawi thin hi, a hming put chhan hriat chian fak a ni lo. Sawi dan erawhchu a awm nual. Mihring dar ruh ang tak lung phek laih chhuah vanga phuah emaw; lung phek pan deuh vuak rik theih laih chhuah vanga vuah tak mai emaw, leithum veng ( Tuna Zion Veng ni ta) a tlan leh tum zawnga lei ri thum dut dut thei awm vang emaw ni a ring an awm a. Hmar hnam peng zingah Lungdar hnam an awm anga, chung awmna hlui chu khaw hmingah hman zui a ni ta mai ni a ring an awm bawk. Mahse Hmar hnam zinga mi rintlak deuhva ngaihte han zawh pawhin, an hnam pengah Lungdar tih a awm an hre lo tlat a. Chuvangin rin thu bak chu Lungdar khaw hming put chhan kan hre lo a ni ber e. A AWMNA HMUN Geography lam atanga sawi chuan Latitude Degree 21.58-24.30 North leh Longtitude Degree 92.15-93.29 East intawhna velah a awm a ni. Serchhip District-ah Tuichangral khaw lar deuh deuh zing a mi, N.Vanlaiphai te, Biate leh S.Khawbung ten an hual vel a. Khaw thleng rem tak, chhaklam hawia inpharh a ni a. A tlang sang lai ber hi ft 4960(AMSL) vel a ni. Heta tang hian chhaklamah Than leh Lentlang (Burma) te, Lurh leh Tan te a lang a. Chhimlamah Hrangturzo, Lungreng, Purunzo leh Lunglei thleng a lang a. Thlanglamah Kawlhawk, Thorang, Hmuifang leh Jampui tlangdungte a lang a. Hmarlamah Champhai, Sialkal, Mawmrang leh Tawi tlangte hi a hmuh theih vek bawk. Lungdar khua hi mitin mitang kal tawhte chuan mawi leh nuam tih a hlawh ve hle a. Missionary sap, Samuel Davies khan kum 1941-ah khan, Mizorama khaw mawi ber a ni, a ti a. Mizo zinga mi lar tak Lalsangzuali Sailo(L) khan mawi leh nuam a tih thu Chanchin Buah a tarlang a. Catherine Lalpuii khiangte in TV palai hnenah Mizoram khaw nuam berah a sawi a.University zirlai nula phakhat phei chuan, Awi, Lungdar tlang hi a nuam lutuk, ei zawh vek a ni ka duh! a ti hial bawk a. Khawlkungi, Padma Shree meuh pawhin, leilung chhul chhuak dik tak a ni a lo ti ve hial bawk. LUNGDAR-A CHENG HMASATE Mizo hnahthlak thlang tla hmasate sulhnu a lan nual avangin, Lungdar tlangah hian Rangte (Gangte) te, Hmar leh Pawihte pawh an awm tawh ngei ang tih rinawm tak a ni. Hmar mual te, Pawih mual leh Rangte (Gangte) tlang tih tun thlengin a la awm. Hminghmerh theih meuhva luahtu kan hriatte chhui ta ila.

11 1. LALHLUMA : Tunlaia Zawlsei khaw bul maiah hian Selesih 7000 khua a awm tawh a. Heta tanga an darh hian, Sailova tupa Lalhluma hi Lungdarah a awm tawh a. In tam fe chungah a lal a ni. He thu hi Thekte lal, Pu Thanga leh Lungdar lal Pu Liansailova ten an sawi a. Heng hunah hian Lungdar an ti tan a ni ngeiin a rinawm. 2. VUTA : Vuta hi Lallula fapa a ni a. A hming pum hi Lalthangvuta niin, Vuttaia emaw, Vuta emaw tia hriat a ni. Vuta chu 1867 kumah Lungdarah a kai niin sawi a ni a. A chhan chu Darkaivunga hi hemi kuma piang niin, 1926-ah kum 60 mi niin a thi a ni. Khawnglung khua an run lai hian Vuta hi Lungdarah a la awm a. Kum khat chu buhah an hausa hle mai a. Chumi kuma lo an neih ram chuan Hruihzau ram hming a pu hlen ta hial. Vuta hi Lungdar atangin Hawlzang ( Tlangpui ) lamah a insawn ta a ni. 3. NEIHPUITHANGI : Neihpuithangi hi Pi Neihi tia hriat lar a ni a. Vuta hmei a ni. Tuna Lungdar dai bul mai Hningtuiah hian Vutan a lal tir a ni. Hetatang hian Sialhawk lamah a kai a, chu chu kum 1891 vel niin hriat a ni a. Chumi hnuah chuan luahtu awm lovin Lungdar tlang chu a ruak leh ta rih a ni. KHAW DIN NGHEH DAN Unau thawnthu sawi pawh a dang e tih a ni mathlawn lovin, Lungdar khaw din tirha in awm zat hi sawi dan hrang leh ziak hiala dahte pawh inanglo a awm nual a. Thu khuh deuh leh uar deuh sawi dante a dang thei angah ngai ila. Ziak meuhva awm hmasa ber leh rintlak bera lang, tun hnu zelah pawh pawmawm bera ngaih loh theih loh tur chu, a khaw dintu Lal, Pu Thangburha ziak hi a ni. Pu Thangburha ziak hi vawn that a la ni hi a vanneihthlak khawp mai. Pu Thangburha note bu phek 7-naah, Kum 1910-ah Arsimual kan zuan a, in 33 kan ni. Melveng ( lo awmsa) in 14 an ni a. Kan vaiin in 47 kan ni... tih a ni phawt a. In 33 chu bawk khawha lut ho an ni a. Tin, phek 8-naah chuan, Arsimual pawl tlak veleh LUNGDAR-ah kan kai phei a ... in 11 (sawmpakhat) laiin min rawn belh leh a... Kum 1911-ah Lungdar kan zuan chu mautam kum a lo ni a.... a ti bawk. Tichuan 1911 kumah Lungdara an kai hian Pu Thangburha khuaa in awm zat chu :- Melveng in 14, Bawk khawhho in 33 leh lo luhbelh in 11 ( 14+33+11 = 58 ) nen vek avaiin in 58 an ni. Lailen Melveng hmuna awm lo, Lungdara awm chiah erawhchu in 44 ( 33 + 11 = 44 ) an ni e. Kum 1911-a Lungdar hmuna awmte chu hengte hi an ni :1. Thangburha Sailo Lal 2. Lianbawnga 3. Taidawra 4. Thangchhingpuia 5. Mangdawra 6. Lianngaia 7. Haungaia 8. Hrangchhuma 9. Khuangkunga 10. Thangtea 11. Darthianga 12. Papuia 13. Pawihlama 14. Thlahaia 15. Vengthlohva 16. Laltawka 17. Khama 18. Dokaia 19. Bema 20. Sangkhirha 21. Thangbawia 22. Chalchhuna 23. Setea 24. Chhundaia 25. Ngulchhuma 26. Laithiama 27. Hmara 28. Doawnga 29. Doruma Sailo 30. Pachhunga 31. Thangdawra 32. Thlangraa 33. Darkaivunga 34. Khuangphunga 35. Thanghrima 36. Phunga 37. Zaphunga ( Pakhuanga Pa ) 38. Tawma 39. Chhunkunga 40. Thatthanga Sailo 41. Tlauva 42. Chhuma 43. Dorema 44. Tuahthanga. (Source - E.Lungdar Branch Y.M.A Diamond Jubilee Souvenir, by Pu Liansailova Sailo. A pa hming a ziak hmaih chu hetah hian dah luh a ni -JLS)

12 MELVENG HOTE ( P.W.D. LABOURERS ) 1. Thangreia (Kawlkhuma Pa) 5. Dohleia 6. Chhunkima 10. Velbawnga 11. Rualhleia 2. Liantawka 7. Rosela 12. Siamhleia 3. Liankhuma 8. Hrangdailova 13. Tlaukunga 4.Rochana 9. Chhunsela 14. Taisena

Kohhran chanchin (1912-1993) ziahnaah chuan, melveng nen vek mihring 256 an tling. Melveng tih hi, tun hmaa P.W.D kawng (Lamlian an tih) enkawltu, hlawh tlemte nei an ni. An chan chhung kawng kha kum khatah vawi hnih an tifai thin a ni. Tunlai labourer nitina thawk ang an ni lo. Lo pawh neiin, Lal hnenah Fathang buh phur hnih an pe ve tho. An melven hlawh hi kum khatah Rs.10 chauh ni mahse, a hlu hle a ni. Kum 1911-ah Lungdara in awm zat chu kan lo hre ta a. Tunah kum za a lo tlin a, Centenary kan lawm kum 2011ah chuan in 605 lai a lo awm ta a. Mihring pawh 3089 zet kan lo tling ta mai hi a lawmawm em em a ni. LUNGDAR LAL - THANGBURHA SAILO ( 1886 - 1946 ) CHANCHIN A pa Kairuma, Biate Lal A nu Thanghluti Bawitlung A nupui Lalnghengi Hnamte A fate :( An pian kum bracket-ah dah a ni ) 1. Lalhmingthangi (1910) 2. Saithuami (1911) 3. Chalngengi (1913) 4. Rothangpuii (1915) 5. Ronguauva, nausena thi (1917) 6. Thanchungnungi, nausena thi (1918) 7. Thanthuami (1919) 8. Lalengi (1920) 9. Sainguri (1922) 10. Lalinpuii (1924) 11. Liansailova (1925) 12. Lalthuama (1927) 13. Lalzika (1929) 14. Rozami, naupanga thi (1927) 15. Lalhnuna (1933) 16. V.Lalmawia (1936) A fatir lamah hmeichhia hlir dam pakua (9) a nei a, fapa a neih har avangin nupui dang nei turin mi tam fein thurawn an pek chu, Pathian rinchhanin a hnawl vek a. Kohhranin tawngtaia an dilpui hnuah fapa tluang takin panga (5) a nei ta a ni. A fapa upa ber Liansailova a pian hian tlangauvin an puang a. A lawm nan, Lailen I.B chowkider-in Sebawng pa a pe a. Mahse Lal chuan ruai theh nana hman duh lovin, bawng chu an hralh a, a manin puan an lei khawm a, mi rethei hnenah an sem a. Puan leina bangin Biak In tan Petromax a leisak bawk a ni. Thangburha hian primary school awm hmasakna Lungtanah te, Biate leh Aizawlah te zirin1902-1906 thlengin a awm lawr a. Kum 1906-a Kristiana a inpek hian Mizo Kristian 49 chauh an la awm a. Kum 1908-1930 thlengin P.W.D-ah Mohurer (S.A ang hi) a thawk a. Lal ni chungin N.Vanlaiphai leh Champhai inkar kawng a enkawl thin. Thlatina a hlawh cheng 12/- chu a pa dam chhung chu a pa a pe thin a. An mamawh tawkin a pain sum hi a pe ve chauh thin a ni. Tuna Mizoram hi Lushai Hills District niin, Assam State-ah a la bet a. Kum 1938-ah Governor, Robert Reid-an rorel fel lawmman Medal February, 1919-ah Aizawlah a pe a. Chu chu Sial, Sazuk, Vawk leh Kel talhin ropui takin Biak Inah meuh lawm a ni. Medal lawm hla Chhunruman a phuah a : Ngur zawng laiah i sang chuang e, An thlang leh ta Lalhmingthangpa a sangah; Tangkapui hmutu chu keimahni tiin. Kristian lal, rorel thiam Thangburha hi zunthlum leh lung natna avangin, ni 17.4.1946-ah kum 60 mi niin a thi ta a. A khua leh tuiten an uiin an sun hle a. Khaw dang lalte tam fe lo kalin, a ralnan silai an kap vak vak a, ropui taka vui liam a ni.

13 LAL UPA, THANGBURHA SAILO RORELPUITE 1. Thatvela 2. Darthianga (Thirdeng) 3. Laltuvela 4. Dawngliana 5. Thankhuma 6. Chhunthangvunga 7. Kaithianga 8. Lalbiaka 9. Chalchhuna 10. Thangchhunga (Khawchhiar puitu) 11. Chhunruma ( Puithiam, Pawilama thlaktu) 12. Selluaia (Tlangau, Khuangphunga thlaktu). A fapa upa ber Liansailova chuan Matric (HSLC) exam zovin Shillong atanga a lo hawn hnuah Lalna a rawn chang a. Kum 1946-1951 thleng ro a rel a. College lama kal a duh avangin, a nau V.L.Thuama chu lal a lo ni ve leh a. A nupui hi Chhanhimi Kawilam a ni. Anni hi 1954 atangin Village Council-in an thlak ta vek a ni. Village Council thlan hmasak berah hian Mizo Union hlang chuh lovin an tling a. Hetiangin :President Zuliana ( B.Dengmura te pa) Vice President Biakthanga (Dangveli te pa) Member V.Lalchuana, Biakmawia, Kawlkara ( B.Malsawma te pa), Thangirha(Dengmawii pa), Tawnvela (Pataia) Secretary Thangzova (Biakchhinga te pa) LAWRKHAWM KHATNA Kum 1910-ah Arsimual loah neia an inbawk hian buh an ngah hle a. Lungdarah 1911-a an kai hian mautam kum a niin, buhte sazuin a seh zova. Kum hmasaah an hausak avangin an tam lutuk lova. Sorkar sum Rs.920/- an puk chu harsa zualin an dawng a, an ziaawm phah hle. Mautam kumah hian Sazu te, Bui te, Ramar leh Thangnangte an puang nasa hle a. Thingkung kechawn tiat pawh hi Thangnang kai tamna chu lei si (dek) pha khawpin an bawh kur thei a ni. ABOR RUN :- Kum 1913-ah Bor run (Abor Run) a ni a. Kumpinu (British) awp ve tho tuna Arunachal ram hi a ni. Sorkarin Abor run turin khawtin mi a phut a. Lungdar khua Abor (Bor an tih mai) runa kalte :- 1. Liannawla 2. Selluaia 3. Khuangkunga 4.Duta (Thanghnuna) 5. Taikunga 6. Lianngaia. FEREN ( FRANCE) RAM KAL : GERMAN RUN :Khawvel indopui 1-na (1914-1918 ) kha hla lar tak German ral lian tawnin tir suh, ka lungdi tih lo chhuah phahna a ni a. German-in France te a luah avangin do ve turin 1917-ah Mizo an kal ve a. Lungdar atanga kalte chu :1. Thangreia (Pu Kawla Pa) 2. Hrangdailova 3. Thatthanga Sailo (Vankhuma Pa) 4. Haukunga 5. Lingkila 6. Lamputa (Hranghrima Pa) 7. Hrangburha (Zulawma Pa) 8. Khawtinthanga (Tila) 9. Dochhunga 10. Aitlaia (Hrisel loh avangin Bombay (Mumbai) atangin a kir leh a, Medal a dawng tho). PAWIH RUN :Mizoram dep chhimlam Burma (Myanmar) rama Pawih (Lai) hnam thenkhat an hel a. Chung helte tudai turin Kumpinu Sorkar (British) chuan Mizo tam fe a tir a. Lungdar atanga kalte :1. Thatvela 2. Rualzika 3. Chalphunga 4. Dawngliana. Dawngliana nupuiin ti hian hla a phuah - Pawite ral lo lian a pawi ber mai, laikhum zalpui di zun ka ngai e; Lalsailovin sawm ve e Dawngliana tiin. Hengho leh German runte kha kum 1918 , Hlo thlawh laiin an lo haw rual a. German runten an nau (ngai nep) deuh va, Runve-a te in nih hi....! an ti a ni awm e.

14 HRIPUI A LENG Khawvel indopui 1-na (1914-1918) a tawp hnuah, Hripui an vuah mai, Influenza a leng a. ram tam takah thihpui an tam em em a. He hripui hi 1919 kumah a lo thleng ve a. Zoramah pawh an thihpui nasa hle. He mi kum hian Arsi Mual an nei a, lo vah hun lai atangin Lungdarah chuan an vei a. Mi 61 laiin an thihpui ve a ni. Mihring la tlem zia ngaihtuahin thi hi an tam hle a ni. Damlo an tam a, a dam chhunte thlan laiin an buai bawk si. Ram a reh ruih mai a, sakei huai a lo hnai a; ran tam tak a seh phah a ni. Khawkhengin thlai a tichhe nasa hle bawk. HARHNA ROPUI Kum 1919-a hripui leng leh khawkheng avangin 1920-ah chuan buh ei tur an harsa hle a. Taksa lamah chuan hun khirh tak a ni. Mahse Pathian Thlarau lamah harhna ropui tak a thleng thung a. Lal Isua tuarna khawngaiha tahna lamin a thawk a, an lam nasa khawp mai. Losul hawte kawtchhuahah zaiin an hmuak thin a. Hmeichhe hote chu anhnah phurh leng lawp lawp khawpin an lam thei zu nia! Krismas zanah lengkhawm hovin zanlai atangin, Ka Lalpa misualah an chhiar tih hla hi an sa nawn tlut tlut mai a. A tuk khawvarah pawh tawp chuang lovin an sa zel a, tawp zai rel thei lovin an nawn an nawn mai a. Sechal talhin ruai an theh dawn si, tlai dar 3 velah chuan fatuten an tawp tir ta hial a. Khawvel a hla sa nawn rei ber an ni hial awm e. RANGVA IN HMASA N.Vanlaiphaiah sipai an awm thin a. Hmun danga an sawn vek dawn avangin an in chung rangva chu Pu Thangburhan Rs.200/- in a lei a. Kum 1923 favang lai atangin a hun laia in ropui tak mai chu a chung rangva, a chhuat thingphelin an sa a, Eisiam In (choka) hran ngat sak a ni bawk a. He in hi Tuichangralah mimal ta, rangva in sa hmasa ber a ni. He rangva in hi sepuiin an tuih(lawm) a ni. THIL DUHAWM LOH LAM Pi Neihi lal lai khan milu laa indo hi a reh tawh a. Khawchhak lama Pawih thenkhat pawh Leng, Sailulak leh Lungchhuanah te an lo pem ve nual a, Leng khua a lo pem zingah hian Pi Neihi khua, Hningtui tlangah zan thla enga ral rawn that tawh Dungseia a tel ve a. Indo reh hnuah Chawngchennaah Hningtuiah Leng khua a mi pawh an lo tel ve a. Dungseia pawh a lo kal a, a zurui khan, Zan thla engah heng lai a kan nunchan zirlai kha a va ngaihawm ve le! a ti a. Tlangval ho thinin a tuar ta lova. An mana, lal chhung zinga mi ni lovin thah a thiang si lo; naupang Doruma Sailo chu silai an hmehper pui a, Dungseia chu kah hlum a ni ta a. A lu an la a, Palungkawna Zihnghal kungah an khai ta mai a. A ruang chu Leng khuaa a chhungten an rawn hlawm a ni. He tih lai hi 1890 vel a ni awm e. Kristian ni lo, zu leh sa hmun a khawsa mi hi rei fe an awm ve a. Chung zingah chuan Darkaivunga a tel ve a. Ani hi zu nam chungin mi velh (Vuak leh khawih nat) ching leh inlek tak a ni. Ni khat chu rui chungin Thangchhunga Hmar chu hmusit zetin a tawng khum a, Thangchhungan a lo ngam hle mai si a. Pu Kaia chu a vel na ta deuh va, a thih phah ta hial a ni. Pu Thangburha ziah dan in hei hi 1926 kumah a ni. Lianzika leh a nupui Chhawnziki te hi Lailen mualvenga awm an ni. Chhawnziki hi hlim vakin Champhai lamah a zin a. Lianzika chu a lungleng thei hle a ni. Kum 1937-ah hian Arsimual lovah an nei a. Lianzika chu a vakvel ruai ruai thin a. Arsimual thlawhhma dep, Leng lovah te an lo hmu a. Zanah in lamah a hawn loh avangin an zawng buai ta hle a. Tupuiah nithum an zawn hnuin a ruang hi, tuna Lianzika tan suar an tihah hian, lunga tang an chhar ta a ni. He suar hi Lianzika tlak suar emaw Tan suar emaw an ti zui ta a ni.

15 VENGTHAR LEH THLANMUAL NEIH TAN Lungdar tlanga an kai tirh chuan tuna Pu Thangsanglura te, Pu Chawiliana te ho veng velah hian an awm deuh ber a. Kum 1924 atangin chhim lam pheiah an in zar tan a. Lal in chhuah lam chu Thlerpui veng an ti a; an awm tanna lam kha Hmunhlui veng an ti. Tuna Thlanmual No-1(Thlanmual hlui ber) hi kum 1925 atanga hman tan a ni. An phum hmasak ber chu Dengchhungi a ni a. Thlanmual mumal neih hma chuan mitthite chu an in hnuai emaw, kawtlai vel remchang laiah an phum mai zel a ni. He mi kum (1925) vek hian Pu Lalbuanga Sailo chu Hriphaw (Tukkalh)-ah khawthar sata lal turin a chhuak a. Amah hi Pu Thangburha te unau a ni. Lungdar atangin in sawm vel an chhuak ve. Amah tanpuina upa in Rs 25 an khawn a, Lalin Rs 20 a thawh bawk. Hemi kumah bawk hian Tiaural Pawih in 4 Lailenah an lo pem a. An upa chu Thanpianga a ni. HAUSAK KUM : 1927 Hausak kum tih chu buh leh bal ngah kum sawina mai a ni a. Hemi kumah hian khawhnuai, chhuahlam kawngthlang Mualcheng ram an nei a. Buh an ngah hle a. Silaizawn nei pawh in ruk(6) lai an ni. Kohhran lah an hlim em em a. Lal fa hming koh Lalhmingthangi pawhin Kristian ngei lal, Piler khua Varparha pasalah a nei. MINPUI KUM - THINGTAM KUM (1929) Kum 1929 hlo thlawh laiin Ni lang thei lo lekin ni 7 khua a cheng a, lei a min nasa a, tui lah namen lohvin a lian a. Hei vang hian Minpui Kum tih fo a ni ta zel a. Raw chi khat Thing te a tam kum a lo ni bawk a. Mau tam ang mai in sazu an pung nasa a. Sorkar lah chuan buhfai maund(mawn an tih mai) 20 Aizawlah an chhun tir a. Quintal 8 hu vel a ni. Lei min tuarte Sorkar in compensation a pe a, a zain Rs 800 lai a tling a. Hemi kum hi Thing tam kum tih a ni bawk. Tin, hlo thar Minpui buar a awm tan a. Chhim lam chuan Par zang an ti. Krismas ruai thehnan Zukchal sa ngat an hmang. SAZUK KHAWI LEH LUNGLIAN PHUN (1930 & 1934) Pasaltha Chalchhunan Sazuk no, a nu a man a, P.W.D. I.B chowkidar Tlangbawihan Rs.11/in a lei a. A lo puitlin chuan ram sazuk pain an pawl thin a, 5 lai an kah phah a. Sazuk chu 8 laiin a pung a. Tuallaia an ding chu a hmuhnawm hle an ti. Tlangbawiha hi sakhaw mi tak a ni a, Rin loh hi thihna a ni, tih thu hi a rilruah a chamin a tahpui fo thin. A Pathian thu sawi ve theihna a nih ringin, lunglian tak phunin chu thu chu ziah a duh ta a. Tichuan lunglian tak Lianpuia pa lungkawnah 24.3.1934-ah a phun ta a, Fit 8 leh 9 - inches a sang, ft 8 a hlai, inches 14- a chhah a tling a. AW UNAU -TE U, ISUA RIN LOH HI THIHNA A NI tih thu chu an ziak kuau mai a, ropui tak a ni. INCHHIARNA : 2. 6. 1934 1. LUNGDAR BIK : KRISTIAN KRISTIAN LO TOTAL KRISTIAN KRISTIAN LO TOTAL 623 63 686 51 20 71 674 83 757

2. MELVENG (LAILEN) :

3. BELHKHAWM :

KRISTIAN KRISTIAN LO MI ZAWNG ZAWNG

16 SILVER JUBILEE LEH SPORTS HMASA (1935) Kum 1947-ah India in Independence a hmuh hma kha chuan British(Kumpinu) hnuaiah Mizoram a awm a. British Lalber chu Mizo Lalber a ni mai. Kum 1935 May 5-ah khan Lalber (King) George V(Pangna) rorel Silver Jubilee( Kum 25-na) Ram ni tla seng lovah lawm a ni. He mi ni hian a khawnawtin an lawm a. Thirdeng Darthiangan, British sorkar awm hmaa ram thawpik zia a sawi a. Lal Thangburhan Sorkar awm hnua a thawven thlakzia, a sawi a, Upa Laltawkan, Pathian thuawih ho ( Kristiante tihna) nundan zalen lutuk chu tha a tih loh thu a sawi. Kan sap Lal duhbera, Aw Pathian, malsawm la........., tih hla an sak zawhah King George V- na tan an tawngtai sak a. Urhsun takin hunserh an hmang a ni. Sports an nei zui nghal a, hengah hian intihsiakna an nei:High Jump ( Zuan san)-ah 1-na Sapthuama Long jump ( zuan thui)-ah 1-na Awithanga Mittuama zuan san-ah 1-na Sanghleia Mizo inbuan-ah 1-na Chhunhranga Naupang 10 zelin inhruipawh (Tug of War) Tlangval 40 sipai lam angin an lam bawk. Intihsiaknaah pakhatna chuan buhhum hrai khat (tin 2) zel an hlawh.

1. 2. 3. 4. 5. 6.

BIAK IN THAR SAK (1940) Kum 1940-ah chuan Lungdarah in 104 leh mihring 981 an awm tawh a. Lehkha thiam mipa 386, Hmeichhia 150 an awm a, Lehkha thiam hi ziak leh chhiar thiam tihna mai a ni. A khau kapa thawkin phur takin 1940-ah Biak In thar sak a ni a. Tlangvalin thing an zaia , Upa lam aiin an duh tui zawk a. Hmeichhiain Di an pawt a, Naupangin, Mahni tum tawk Vanzema tiin pa ho mau sahsa an pu thin. Kristian tan Biak In leh Sikul te a lo awm ta bawk a, Zawlbuk neih zel tulin an hre ta lova. Kum 1942-ah Zawlbuk chu thiah a lo ni ta a ni. KHAWTLANG NUN LEH POLITICS BORUAK Kohhran upa thlirna atang chuan vantlang nun hi 1935-ah pawh a tla hniam tan tawhin a lang a. Mahse YMA te (1937-ah), BoysScout te (1947-ah) a lo ding a. Chanchintha bawm zawn (1946-ah) te, Tuichangral Presbytery (1947-ah) kan thlen vangte pawh ni fahmiang, Vantlang nun (khawtlang nun) a la mawi a. Tlawmngaihna par vul pawh a rim a la tui hle. Amaherawh chu 1946ah Political Party a lo ding ve ta a, a hming chu Mizo Union a ni. United Mizo Freedom Organisation (UMFO) pawh 1947-ah din a ni a. An ni hi Zalenho an ti mai thin. Zirtirtu R. Chhuanliana kha Mizo Union President hmasa ber a ni a, an tum ber chu Lalte ban a, sachhiah leh fathangte tihbo a ni. Zalen pawl erawh chuan lal ban kher lova, an thu neihna tihdanglam mai tawk an ti a ni. Zoram khawtinah Politics boruak 1949-ah chuan a sosang hle a. Lungdarah pawh Lal lam leh Mizo Union inkarah inepna a nasa fe hman. Hemi kumah hian lal Pu Liansailovan damah Thingpui huan tur a theh chu kan la chhawr hle. Politics avangin rik deuh hup hup lai awm mahse, lal leh mipuite lungrualna mak tak1951-ah a lo thleng tlat mai. Lungdar lal leh Biate lal chuan Laikang ram an in chuh chiam mai a. A rem turin chutih laia Zoram lalber Deputy Commissioner S. Barkatakia a lo kal a. Laikang ramah chuan Pu Barkataki-a chu amah ngei kalin a endik a. Pu. Barkataki-a chu Pu. R. Zualan a rawn kalpui a. Lal pahnihte chu an Upa ten an tawiawm bawk a. Ramri buai remnaah chuan Lungdarin thiam an chang a, Lal leh mipuite an hlimtlang hle mai le. Biate lal leh mipui erawh an ngui ruai mai a. Lal, Pu. Laltluanga leh a nupuiin puandum sinin khawlai an fang a, mipui pawh zanahte pawn chhuak lovin an tawmim vek bawk. MAUTAM LEH A BEHBAWM Kum 1958-ah chuan Mizoramah mau parin a tam tan a, Kum 1959 phei chu mautam runpui, a seh zawh kum a ni a. Laikang ram thenkhat te, Hmarmual te, Ralven kawn atanga chhuahlam

17 Palungkawn hnuaite lovah an nei a. Mautama a serh zinga a mei ang a lo tel ve ziah Sazu, Thangnang leh Ramar te, Bak te namen lova tamin an puang hlawm a. Sazu puangin buh seng hun tep tawh a han ei tak tak mai chuh, zankhat thilthuah pawh an ei zo duak duak mai a. Mi thenkhat pawhin Bakte pawhin a khai ve a ni ang an ti hial, mahse fiahna a awm lo. Thil chhinchhiah tlak tak pakhat awm chu hei hi a ni. Pu R.Sangthuama hian an buh chu zanah vengin a kan kual vel a. Bak tam lutuk an thlawk nuaih nuaih chu a hmu ngei a. Mahse buh vui pu a hmu lo. Ralvenkawn leh Palungkawn hnuai ami hi a hak (seh loh, zuah) a, lo dang ami chu sazu in a seh zo vek a ni. Pu R.Sangthuama te lo pawh a hak zingah a tel ve. Mautam kum 1959-ah hian Jeep(Motor) kawng khawhnuai chhuahlamah laih tan a ni a. Lungdar khuaa motor lut hmasa ber chu, P.W.D S.D.O Pu Pores-a, chutih laia Mizoram P.W.D-a hotu ber dawttu rawn ken a ni. Heng lai hi chuan P.W.D hi Deputy Commissioner (DC) hnuaiah a awm vek a ni. Kum 1960 hi, A vur kum tih a ni a. Pi Siakimual leh Hmawngkawn lam lovah neih a ni. Favang tawpah cyclone-in buh a nuai til nasa hle chungin, A vur kum tih takah buhah an hausa hle a. Chhipzawn, Kakzawn, Tuhazawn leh Hreihazawn thlengin nei an awm nual mai. Buhseng hma erawhchuan vai buh ei a ngai nual a. Tampui mitthi ang erawhchuan kan tuar lo hlauh a ni. LAWRKHAWM HNIHNA Khaw chanchin sawi dawn hian a kum indawta thilthleng anga ziahlan remchang lo a awm thei a. Lawrkhawm khatnaah kum 1960 thlenga record tlangpui sawi tawh ni mahse, thlir kir tur pawh a awm tlat. Sawrkar Department leh thil dangte thlir thung ila. PWD (Public Works Department) hi Lailenah I.B (Inspection Bungalow) neiin 1906-ah a awm tan a. Kawng enkawltu Mohurer-ah Pu Thangburha Sailo a ni a. A hnuaiah Chowkider leh Melveng an awm. Mohurer hi tunlaia S.A (Section Assistant) ang hi an ni a. Chowkider hmasaber Liandala a ni. Primary School din hmasak 1922-1924-ah zirtirtu hmasaber Khuanga a ni. Kum 1930-ah hawn thar leh a niin, tun thlengin a ding chho ta a. School hawn thara zirtirtu hmasa chu Tawna (Tawnhlelha) a ni. Dak In (Branch Post Office) 9.11.1956-ah hawn a ni a. Branch Post Master hmasa ber Biakkila a ni. B.P.O hi 1979-ah Sub-Post Office-ah hlankai a ni a. Postal Assistant hmasaber Zaithanmawia (S.Khawbung khua) a ni. Middle School 1961-ah hawn a ni a. Headmaster-ah J.Laldula Sailo, zirtirtu K.Lalramhluna an ni a. Thla thum emaw hnuah tawp leh a ni a. Kum 1962-ah hawn leh a ni a. Headmaster Hranghleia a ni. Ram buai vangin chawlhsan a ni rih a. Kum 1968-ah VL Mawia In Sikul atan an chei a, class tan lehin a tluang ta zel a ni. High School hi 1964-ah dinin Headmaster atan Chalhmingthanga, B.Sc, Chhingchhip khua lak a ni a, Mizoram buaina avangin 1966-ah khar a ni a. Kum 1970-ah din thar a ni leh a, Headmaster atan Rizapliana, B.A lak a ni. Deficit School-ah 1972 atanga dah a ni a, Headmaster atan Sakhawliana, M.A, B.D lak a ni a. Politics lamah a luh tak avangin Headmaster-ah J.Laldula Sailo, B.A (Hon); B.Ed dah a ni a. Kum 1992-ah sorkar school nghet a ni tan. Vantlang inkhawmin Higher Secondary School din a rel a, kum 2003-ah din a ni a. Principal hmasa ber Ramtharnghaka, M.A a ni. Tunah chuan a hming hi thlak a niin, Hmingthangi Memorial Higher Secondary School tih a ni. English Medium School hi mumal takin pahnih a awm mek a. A hmasa zawk Blooming English Medium School hi kum 2000-ah din a ni a. Principal hmasa ber chu EL Sanglawm Amo (Hmar) a ni. E.Lungdar Presbyterian Kohhranin 2003 kumah English Medium School an din a. Principal hmasa ber chu Lalrinfela Pachuau, B.D a ni. Kum 1962 atangin Medical Dispensary hawn a ni a. Agriculture Department pawh dah a ni bawk a. Dispensary-a thawk hmasa chu Nurse Lalmawii a ni a, thawhpui a nei lo. Agriculture Department-ah thawktu hmasa chu Demonstrator Lalvuana a ni, mahni chauhva thawk bawk a ni.

18 Community Development Block (C.D.Block) hi 18 Jan, 1974-ah D.C, P.Rohmingthanga, I.A.S-in a hawng a. B.D.O hmasa ber H.Liansailova, M.C.S a ni. Vantlang inkhawmin Damdawi In neih rawt a ni a. Sorkar puihna tel miah lovin mipui tha leh sum ngatin, India rama Damdawi In mipui sak hmasa ber chu ni 14.12.1979-ah Minister P.B.Rosangan a hawng a. Doctor hmasa ber chu Saikhuma, M.B;B.S a ni. Tunah chuan Primary Health Centre, khum 10 awmna in sak that leh a ni tawh. I.C.D.S hi kum 1978-ah hawn a ni a, Mizoramah a hmasa ber a ni. Kum 1979 atangin mumal takin staff ten hna an thawk tan a, C.D.P.O hmasa ber Vanchungnunga a ni. RAMBUAI LEH A KAIHHNAWIH America te, India leh ram dangten Independence an hmuh angin Naga ho chuan kum 1956 atangin tharum hmangin Independence an sual ve a. Chumi dungthulin Mizo National Front (MNF)in kum 1966 March, 1-ah Independence a puang a. Sipai hmun pawh Aizawl ami lo chu an la vek a. Police Station leh Outpost te pawh an la vek bawk a, he thu hi BBC pawhin a puang hial a ni. India sipai tam tak an lo lut a. Thlawhtheihna hmangin Aizawl Bombed a ni a. Sipaite chuan chutih laia Mizoram awmna Assam State Sorkar thupekin, khaw tam tak an sawikhawm a. Khaw tam tak chu hal a ni bawk. Hetianga buaina hian kum 20(sawmhnih) chhung a awh a ni. Mahse 1986 kumah MNF leh India chuan June 30-ah Inremna an ziak a. Buaina a tawp a, MNF sipai rammute pawh an lo hawng ta vek bawk. Mizoramah chuan 1.3.1966 atanga 30.6.1986 thleng hi, RAMBUAI LAI tih a ni ta zel a ni. Mizo sipai leh India sipaite chu hmun tam takah an inkap thin a. Pawisawilo tam takin an thihphahin an piansual phah bakah, lunginah te an tang a. In leh lo, ro hlu leh sum tam tak hloh a ni bawk. Rambuai tirh lai hian (1966-ah) Lungdarah in 185 vel a awm tawh a. India sipai chu ni 15 Nov, 1966-ah an lo lut a. Primary School-ah an innghat a, tuna naupang pipu awmna zawlah hian a ni. Sipai ho hi 11GR an ni a. An lo luh zanah hian Mizo sipain an lo kap ta chiam mai a, vai sipai ho an tang ve bawk. Khawchhung mipui chu an tlanchhe chum chum mai a. Thenkhatin ramhnuai an pan a, thenkhat erawhchu Leng leh Biate khuaah an lut bawk. India sipai hi thi leh hlim zat hriat a ni lova, Mizo sipai thi an awm lo. Tualchhung mi, Pi Lalengi Sailo kum 46 silaimu leng vel tuarin a thi a. Ramdinliani Hmar, Darchhingi (Hriata Nu), Rualhneha, Gram Sevak leh Lalbiaki te chuan hliam an tuar bawk. Hmeichhe pahnihte hlim tuar hi na fe an ni a, vanneihthlak takin an dam chhuak leh a. India sipai chuan in an hal ta chiam a, 120 vel lai a kangral vek a. Henghi di in deuh vek a ni. Tlangval pahnih R.Darthuama (Pi Nuchhuni fapa) leh K.Laltluanga, (Pu K.Sailuta unau)te vai sipaiin an man a, nasa taka ansawisak hnuah an kap hlum a. Sipaite hi Lungdar atanga chhuak tawh turin B.D.O te, Post Commander leh VCP ten an ti fel a, agreement signed ni chu 6.2.1998 a ni a. India sipai hi IAR te, CRP leh 19AR te an inawm chhawk a. Sipai awm hnuhnung ber hi 19AR an ni a. Anni hi an Battalion Headquarters lamah ni 10 Feb, 1998-ah agreement siam angin an hawng zo vek a. Sipai awm chhung hi ni 11370 ( 15.11.1966 atanga 10.2.1998) lai a tling. KHAW SAWIKHAWM Sawi tawh angin Assam Sorkar chuan sipai hmangin Mizo khaw tam tak chu hmun remchang laiah an sawikhawm a. Lungdar hi chutiang hmun (Grouping Centre) pakhat chu a ni a. Kum 1968 leh 1969-ah Mualcheng In 90, Leng In 100 leh Sailulak In 110 chu khawm luh an ni a. Khaw khawm awptu atan hian A.O (Administrative Officer) an dah zel a. Lungdar A.O. hmasa ber chu Capt.Sharma a ni a. Mizo zinga A.O hmasa chu Laibuaia a ni. Tichuan Lungdarah chuan in 520 vel lai a awm ta a ni. Rambuai lai khan zanah tumah phalna la lova pawna len vel leh inkhawm phal a ni lova. Chu chu Curfew tih a ni a. Curfew hi 1972 tawp lamah an hlip fel a. Zin dawn pawhin hun rei tak

19 chu phalna (Movement Permit) a ngai a. Khaw chhung hi hung vek (Kulh?) a ni a. Gate-ah sipai an duty thin. Feh turte pawhin mahni Identity Card te, Duty hnenah dah a, hawn hunah lak leh zel a ni a. Hnathawh a khirh hle lai lah a tam bawk. Buai tirh kum lamah chuan, lumen ngaia thi pawh YMA nula tlangvalte kal an phal lova. Mahni chhungkua mai a tuar pawh an awm hman nual. Ei leh barah Zoram mipui kan harsa vek a. Hnathawh harsat bakah kum 1970 leh 1971-ah phei chuan buh seng dawn tepah cyclone a rawn thawk a. Tam mangan a na kher mai, inhlawhfakna avang a, hlawh lah ni khatah mipain Rs.5/-, hmeichhiain Rs.4/- a ni a. Sawrkarin inhlawhna T.R (Test Relief) a siamin buhfai kg 1 (khat) vel ni khat hlawh a ni a!! Damdawi leh ei tur tha awm loh avangin hri leng hlekah thih a tam em em a. Nikhatah naupang pahnih/pathum an thih chang a tam mai. Ram bahra lai sa in a seh hlum thlengin an awm a ni. Lengthanga, Leng khua chu a ram bahra lai sa in a seh. Kum 1972-ah Mizo District chu Union Territory (U.T)-ah hlankai a ni a. Mizoram tih hming a lo pu ta bawk. Mualcheng te, Leng leh Sailulak khuate chuan anmahni ram lova neih duhin, khawhluiah Bawk an khawh a, an kir leh tan kum a ni. Hemi hma, October, 1971 kumah phei chuan mi tamtak ril tam mangang Khawbungah Kudam (Godown) buhfai dilin an kal a. A.O-in a pek theih loh avangin Lungdar mi mangang chuan Kudam kalhna tichhiain buhfai an la lui ta a. Heng mi 500 lai aiawh hian Pu Zaidawngkima, V.Lalduata, C.Lalhlira, H.Lalthanmawia leh Kapchungnunga te chu ni nga lai Jail-ah an tang nghe nghe. SENMEI HRANG LEH MALSAWMNA INTHUP Kum 1973 March ni 31, INRINNI a lo her chhuak a. Kohhran Hmeichhe ho inkawm khawm naa kal te, mahni hna avanga feh chhuak te an tam a. Khua a reh deuh ruih mai. A khat tawkin Thawngaleivir a ding deuh mep mep bawk a. Mizo chuan Chawhnu her kan tih ang hi a ni tan a. Awze ho chuan Dar 12:30 P.M (Halfpast-twelve) an tih ang hi a lo ni a. Naupang inkhualtelem vel chuan Darkhawpui tana chhiatna rapthlak an thlen dawn tih an hre lo. Ngai teh, chumi lai tak chuan, Pu Thatliana in, di in chu a lo alhin a khu ta luih luih mai le!! Inchung te, bang te, chhuat leh engkim mai chu a ro ngawih ngawih vek mai si a. Tlung zawlah laiking bel rawhte an phe cher cher bawk a. Aw, ni e, chumi lai tak chuan SENMEI chu a lo hrang zual ta zel a. Hun rei lo teah in 369 ngawt mai chu, a hlutna zawng zawng nen romei an chang zo ta zu nia le!! Pa, hrilhhai an hawihai a; nu an tap, naupang an tap, nula leh tlangval an buai nuaih nuaih a. In ruak zawng zawng an hnawhkhat a, chhungkua Grouping a ngai bawk. Khaw thenawm te, MLA, Minister, babu leh Babi nen lam chung Pathian malsawmna hmanruaah lo tangin mamawh zual min rawn pe a. Khawtual chang kan tap lova, driver pakhat lo kal pawhin a mittui a dang zo ngang lova, min tahpui ve tawp mai. He driver phei hi chuan, Ama pa ngei thih niah pawh mittui a seng lo an ti leh zel nia! Tin, heti hi a lo ni a, K.Zoliana hi khawchhak lam ram hla tak atangin a lo kal a. Lungdar kang chu a rawn hmu ve a. Kan thinlung ang pu mi a lo ni a, Siampuii Sailo sak turin, a thinlunga thil awm chu a rawn phawrh ta a ni. Hetiangin :1. Tuar thiam a har ngei e, thinlai ruka dawn changin; Tawnmang em ni, senmei lo hrang hi? Lungchimtea kan lenna, Darkhawpui run nuam te; Romei an chang zo ta e vansangah. Lungchimtea zalna run khawiahnge, Darkhawpui; A na e! A na lua e ka tuarah; Kutruak maia luaithlinul, engtikah bang ang maw, Hnemthiam ngaiin ar ang ka vai ruai e.

2.

20 Kei ka tan chhawrhthlapui leh turni eng zawng khi; Thinlai tizing an chang zo ta a maw! Kan Darkhaw sumtual mawi a zauthlawn kan tawnah, Chhingmit hawngin kei zawng ka en ngam lo. Lungduh lenrual zawng leh kan ram roreltute; Ka sawm vel e an theihna zawng nen, Chung Pathian malsawmin lo eng mawi nawn leh se; Hlim leh lawm a, run nuam kan lawi ve nan.

3.

He hla hian Darkhawpui zalengte chang ni lovin, Zoram dung leh vang leh foreign-a Zofate zawng zawng rilru a khawih thin tih tuman an hnial thei lo vang. MALSAWMNA INTHUP CHU ? London khawpui khuan 1665-ah hripui avangin mi sang tam tak a hlohva. Black Death (Thihna Dum) an ti hial nghe nghe a. Kum 1666-ah a khaw pum mai a kang leh vek a. Mahse mithiam tak Sir Christopher Wren-a zarah mawi taka duan thar (Planned) a ni a. An kangmei tawrh pawh Malsawmna inthup an ti hial a. Keini pawhin kum 1973-a kan kangmei tawrh chu, tahpuiin, chhiatpuiin, hahpui nasa hle mah ila, Mizorama khaw mawi ber, khaw nuam leh fai ber ni thei turin rem fel a ni hlauh mai a. Malsawmna inthup a ni ve mai em? Kan khaw Plan thar relbawl velah hian Pu Lalkhama, I.A.S; Development Commissioner leh a u Pu Thangliana, Chawlhna Hotel neitute pahnih hi Sir.Christopher Wren ang bawka mi tangkai an ni a. Lungdar dintute zinga mi pakhat, Pu Thlahaia fate an ni a. An tihawm reng an ti niin kan hria. Kan enkawlzui thiam loh erawhchuan keimahni leh kan thlahte tan a la pawi thei hle ang a. Thangthar lo kal leh zel turten min dem hle bawk ang tih i hre thar theuh ang u Khaw hmun nuam leh mawi a nihna tifamkimtu tur erawh chu, a chhunga mite inhmangaih tawnna te, lungrualna te, thawhrimna leh Pathian tihnaah a innghat a. Chu chu khaw nuam dik tak siamtu tur a ni.

21 E.LUNGDAR KHUAA VILLAGE COUNCILS MEMBERS 1. 24.7.1954-1956 : NAMES DESIGNATION PARTIES Zuliana President Mizo Union Biakthanga V. President Mizo Union Lalchuana Member Mizo Union Biakmawia Member Mizo Union Kawlkara Member Mizo Union Thangirha Member Mizo Union Tawnvela (Pataia) Member Mizo Union Thangzova Secretary Mizo Union 2. 1957 - 1960 : NAMES DESIGNATION PARTIES Thangzova President Mizo Union Zuliana V. President Mizo Union Khuanglawma Member Mizo Union Thangirha Member Mizo Union Kawlkara Member Mizo Union Biakmawia Member Mizo Union Kapvela Member Mizo Union C.L.Ruaia Secretary Mizo Union 3. 1960 - 1962 : NAMES DESIGNATION PARTIES Zuliana President Mizo Union T.Thanhranga V. President Mizo Union Dawngliana Member Mizo Union V.Hrangchungnunga Member Mizo Union B.Rangkhuma Member Mizo Union Hrangchungnunga Member Mizo Union T.Lalkhama Member Mizo Union 4. 1962 - 1968 : NAMES DESIGNATION PARTIES Khuanglawma President Mizo Union Chhungkhuma V. President Mizo Union Chawiliana (Ex.S) Member Mizo Union R.Thangluaia Member Mizo Union Chalhnuna Member Mizo Union B.Rangkhuma Member Mizo Union V.L.Duata Secretary Mizo Union 5. 1968 - 1970 : NAMES DESIGNATION PARTIES Dengliana President Mizo Union Saitawna V. President Mizo Union B.Lalhlira Member Mizo Union Runvethanga Member Mizo Union T.Thanhranga Member Mizo Union Lalringthanga Member Mizo Union R.Thangluaia Member Mizo Union Zaliana (Slk) Member Mizo Union Thangkhuma Member Mizo Union Biakkila Secretary Mizo Union

22 6. 1970 - 1971( non-elected ) :NAMES DESIGNATION PARTIES

V.L Thuama Sailo Kapliana Lalthanmawia Lalzika (Mch) C.Lalhlira Lalthanga (Leng) Tinkhuma (Slk) Chinsanga (Slk) B.Malsawma 7. 1971- 1972 :NAMES

President V. President Member Member Member Member Member Member SecretaryDESIGNATION

Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress CongressPARTIES

V.L Thuama Sailo Kapliana Lalthanmawia Lalzika C.Lalhlira Lalthanga (Leng) Lalhmingthanga(Mch) Thanhranga Rohlira B.Malsawma 8. 1972 - 1975 :NAMES

President V. President Member Member Member Member Member Member Member SecretaryDESIGNATION

Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress CongressPARTIES

Dengliana R.Thangluaia Khuanglawma Chalhnuna Kapdaia Thanzauva (Mch) Lalchuana Hniarpuma (Slk) Kaihranga (Leng) K.Lalzika (Mch) B.Hungliana 9. 1975 - 1979 :NAMES

President V. President Member Member Member Member Member Member Member Member SecretaryDESIGNATION

Mizo Union Mizo Union Mizo Union Mizo Union Mizo Union Mizo Union Mizo Union Mizo Union Mizo Union Congress Mizo UnionPARTIES

Dengliana (L) Lalthanmawia H.Engmawia T.Rangkhuma C.Lalhlira B.Malsawma K.Lalzika (Mch) Thanzauva (Mch) Laltluanga (Slk) B.Hungliana

President President V. President Member Member Member Member Member Member Secretary

Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress

Note - Kum 1980-1981 hian V/C thiah a ni a, B.D.O hnuaiah dah a ni. Pu Nghaklianmawia, BDO/ VCP, Pu B.Hungliana, Secretary a ni zui.

23 10. 1981 - 1983 :NAMES DESIGNATION PARTIES

Thanhranga F.Malsawma Satruma Lalhnema Dengmura Thangridema Lalpeka Rohlira Denghnuna C.Rochungnunga

President V.President Member Member Member Member Member Member Member SecretaryDESIGNATION

P.C P.C P.C P.C P.C P.C P.C P.C M.C P.CPARTIES

11. 1984 - 1987 :NAMES

B.Hungliana Tesena T.Rangkhuma C.Lalhranga Biakliana Lalthanzuala Thanhranga H.Khualthanga

President V. President Member Member Member Member Member SecretaryDESIGNATION

Congress Congress Congress Congress Congress Congress P.C CongressPARTIES

12. 1988 - 1990 :NAMES

Biakchinga T.Rangkunga Denghnuna C.Laiawrha Khawtinthanga T.Thanhranga PC.Thangridema H.Vanlaltana T.Rinliana C.Lalbiaktluanga

President V.President Member Member Member Member Member Member Secretary(Kum 2) SecretaryDESIGNATION

M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F P.C P.C P.C M.N.F M.N.FPARTIES

13. 1991 - 1993 :NAMES

C.Lalhranga C.Lalhlira C.Rohlira C.Siamhnuna Hrangthuama V.Ramherliana Thanghleia R.Siamthanga Hauhnunpuia Lalthanzuala

President V. President Member Member Member Member Member Member Secretary(Resg) Secretary

Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress

24

14. 1994 - 1996 :NAMES DESIGNATION PARTIES

B.Hungliana H.Engmawia H.Khualthanga H.Lalthanmawia B.Lalkhuma B.Khawtinthanga C.Mankima K.Hrangseia C.Lalbiaktluanga 15. 1997 - 1999 :NAMES

President V. President Member Member Member Member Member Member SecretaryDESIGNATION

M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.FPARTIES

H.Engmawia H.Lalhmunliana H.Khualthanga C.Lalhranga Thangvea C.Lalringa C.Lalbiaktluanga 16. 2000 - 2002 :NAMES

President V. President Member Member Member Member SecretaryDESIGNATION

M.N.F M.N.F M.N.F Congress Congress P.C M.N.FPARTIES

H.Lalhmunliana Ralkapzauva H.Engmawia B.Zakapa H.Biakchhinga C.Lalhranga C.Lalhmunsanga C.Biakthuma 17. 2003 - 2005 :NAMES

President V. President Member Member Member Member Member SecretaryDESIGNATION

M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F Congress Congress M.N.FPARTIES

C.Lalhmunsanga C.Lalhranga Thangvea Vankunga Ralkapzauva V.Lalsawimawia VL.Mawia Sailo C.Biakdawla 18. 2006 - 2008 :NAMES

President V. President Member Member Member Member Member SecretaryDESIGNATION

Congress Congress Congress Congress M.N.F M.N.F P.C CongressPARTIES

C.Lalbiaktluanga Ralkapzauva H.Khualthanga H.Lalhranga Vankunga K.Lalngaizuala

President V. President Member Member Member Secretary

M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F

25 19. 2009 - 2012 :NAMES DESIGNATION PARTIES

PC Thangridema K.Lalramhluna F.Lianhnuna Darhnuna K.Lalngaizuala K.Lalremtluanga

President V. President Member Member Member Secretary

Congress Congress Congress Congress M.N.F Congress

Note - Village Council Member zat intamhleihna chhan chu Mualcheng, Leng leh Sailulak nena V.C intawm lai leh Nominated Seat (ruat seat) awm laiin an tam thin a. Tun hnaiah hian khawtin Village Council Member neih theih zat sawrkarin a tihtlem leh bawk vang a ni e. P.C = M.C = M.N.F = People Conference Mizo Convention Mizo National Front

26 KUM 100-NA LEH KRISTIANNA - E.LUNGDARAH Upa H.Lalpartlana Kum 1911-ah Pu Thangburha chu E.Lungdar-ah tlangchang turin Biate atangin a tla thla a. Pu Thangburha hian E.Lungdar a kai hma kum 1906-ah Kristian-ah a lo inpe tawh a. Hetih lai hian Mizoramah Kristian 49 chauh an la awm nghe nghe a ni. Kan Lalpa hi kristian tha tak a nih angin, E.Lungdarah hian Kristian na-ah bul a tan tha hle chungin, a khua leh tui ten, Lal Kristian kan duh lo tiin an aukhum thin a, pem sanah te hial an vau thin a ni awm e. Chutiangin a khua leh tui ten do thin mahse, Pathian a rin tlatna chuan Pathian malsawmna a dawn phah hial zawk a. A fanu ten tlangchang (Lal) pasalah an nei vek a, a fapate pawhin Sorkar-ah hna tha tak tak an thawk vek bawk a ni. E.LUNGDARAH CHANCHINTHA A LO LUT :E.Lungdar kai atanga kumkhatna, (1912) ah chuan Champhai, Hmunhmeltha khua atangin Pu Liansata leh Pu Tlanghauha te chuan Pathian thu an rawn sawi hmasaber a. Chuta tang chuan Kristian an lo pung zel a. Kristiana inpe hmasaber pawh Rokhuaia leh Thangtea te an ni. Kum 1912-ah hian Pastor Chhuahkhama kutah Baptisma an chang a, a hnuah heng mite hi Kristianah an inpe leh a, chungte chu, Thlahhaia, Lamthanga, Papuia, Pawnga, Rualzika, Hrangruma, Aitlaia, Chalchhunga, Thangbuangi, Kawlchuailovi leh Darliankawli te an ni. Anniho hi E.Lungdar Kohhran dintu pawimawh tak an lo ni. BIAK INAH AN INKHAWM TAN TA:Kristian hmasate hian Biakin an la neih loh avangin Vanchhingi Pa (Thangtea) inah an inkhawm thin a. A hnu deuh ah erawh chuan Lal bawngin an chei fai a, inkhawm nan hun engemawchen an hman hnuah kum 1916-ah Lal kawmchhak, tuna Pu Lazara kawmcharah hian a hawichhuk zawngin an sa a. Thingtuai ban, a dung hlam thum (Ft 15 vel), a vang pawh hlam thumin an sa bawk. Hetih hun lai hian dan zawhkim 12 lai an ni. Biakin dar atan bawngtuthlawh an hmang a, zan inkhawmah hian meichher leh sathau khawnvar an chhi thin. Chutianga baihvai taka an awm chung pawhin Pathian an ring em em a, Pathian biak inkhawm pawh an nei chho thei zel a ni. An inkhawmah hian mipa zawng zawngin inkhawm an in hruai chhawk mai thin a, Pathian thu pawh an in sawi chhawk thin a ni. Vawikhat pawh Pawnga thusawi turin an kova, Pathian thu sawi tur a hrelo chuan , Hruihzau ram hi kan nau tap hnem ram a nia sawibelh tur hre hek lo, a hawi vel a, a zak lutuk chu a tlan chhuak a, an Chairman Rokhuaia hnenah chuan, Rokhuai, ka hming thaichhe rawh, ka bang zuk ti a. ....(an umzui a, an thlem a, a bang leh ta em lo). An inkhawm tumkhat chu Pi Baii (Vanchhingi Pi) tawngtai chuan, Aw Lalpa, nizanah Pawnga pa te ar sangharin a la a, an um ngam si lova, a lak leh hunah chuan um ngam turin huaisenna pe ang che, Amen tiin. Kristian hmasate hian an theih ang angin Pathianni chawhma inkhawmah A, AW, B te zirin chhiarte an inzirtir ve thin a ni. Lalbawnga ina an inkhawm laiin, tumkhat chu pa pakhat hian Zawlbuk atangin lungin a rawn vawm a. Inkhawm ban chuan Lal Upa pakhat, Pu Darthianga chuan Zawlbukah chuan a hau ta a, Engah nge kan inkhawm lai i lo vawm ?, Siakeng i nih hi, Pachuau i ni ang tih a hlauhawm mang e aw..... a ti a, a sim hle awm e. Chuta tang chuan tumahin a langin an tiduhdahin, an hmusit ngam ta lo a ni. Kristian hmasate hi Chawlhni serh thuah te an duhtui hle a, tuichawi, insuk, buhden te an phal lova, tlangval nula rim pawh an phal lo. Kum 1924-ah mipuite chu Hmunhlui veng atangin Mualveng lamah an insawn tak avangin Biakin thar pawh Lungsum, tuikhur chhak, tuna Venghlun Kohhran Biakin hmunah hian an sa ta a ni. Kristian an lo pung zel a, khua din a nih atanga kum 23-na (1934) ah chuan Kristian 674 lai an lo tling tawh a. Kristian lo chu mi 83 chauh an ni tawh a, Pathian ram thilpek pawh Rs 6/- lai a tling a ni. .

27 Kum 1930-ah Ztu Tawna (Revd. Chuauthuama Pa) chu zirtir hna thawkin E.Lungdarah a rawn awm a. A hun chhung, (1930-1936) hian Sunday School lamah nasa taka hmalak a ni. Kum 1932-ah Naupang Sunday School chu kum 9 hnuai leh kum 9 chunglama then a ni a. Kum 1935-ah Mizo Sunday School Union din a nih khan Primary atanga Intermediate Department din a lo ni ve leh ta a, naupang inkhawmpui pawh neih tan a ni. Kum 1937-ah Ztu. Tawna chu Pu Dengruman a rawn thlak a, a hun chhung hian Kohhran Zaipawl pawh din a ni nghe nghe. Kohhran din a nih atanga Kohhran Upa thlan leh nemngheh hmasate :1) Upa Darthianga 1919 2) Upa Dotinkhupa 1922 3) Upa Rualzika 1933 4) Upa Dengruma 1938 5) Upa Vanhnuaithanga(Vana) 1927 6) Upa Chhunkima 1931 7) Upa Tawna 1935 8) Upa Thatvela 1938 RAMPUM HUAP INKHAWMPUI LIAN KAN DAWN-TE :1. Pastor Bial hnih inkhawmpui Rampum huap inkhawmpui ni lo mahse, a huam hi a zau tham em avangin han hmaih phal chi niin a lang lova, thangthar zawk-te tan bengtivartuah kan han tarlang dawn a ni. Kum 1931 a ni a, Pastor Fehtea Bial (Biate) leh Pastor Bankuaia Bial (Khawbung) te infinkhawm a ni a.A huam zau hle mai a, khawchhak ram zawng zawng hi a huam a ni vek mai. Mikhual pawh mi 700-800 vel an kal a, inkhatin mikhual 20-30 vel thleng theuh ang an ni. Mikhual thleng tam bera an sawi chu Pu Khuangchhunga te chhung niin, mi 50 an thleng a ni. He inkhawmpui hi Lalruni tui bul, Di Hmunzawl (tuna Field chhak)-ah khian hulhliap (pandal), a dung hlam 20 leh a vang hlam 8 a zauin an sa a. A chungah mau hnah an hmang thung. He hulhliap-ah ngei hian a ni inkhawmpui ropui chu an lo hman. An hla ropui ber mai chu, Kan nghak reng che kan Lalber tih hi a ni. Inkhawm tumkhatah vawihnihte an sa thin. He inkhawmpui hmangtute chuan nuam an tih thu vawiin thleng hian sawi a la ni a, Upaho sawi dan phei chuan, Inkhawmpui tiak inthen turte chu kawtchhuahah tap chungin an inchibai a, kut zawng zawng chu a nal pur mai a, kut chang a ni lo, kawng kam hnimhnahte chu khawih ngam pawh a ni lo, mittui leh hnap hruk nain a nal vek a ti. He inkhawmpui hian hla ropui tak Mizo Kristiante min hnutchhiah chu, Aw, thisen ropui zarah, tapin i hming kan ko tih hla chu Pu Saihnuna, Leng Lal chuan min hnutchhiah a ni. 2. Zoram hmeichhe inkhawmpui lian Mizoram Presbyterian Kohhran Hmeichhia inkhawmpui lian ber chu ni 22-25 March, 1990 khan E.Lungdar khawtlangin kan thleng a. He inkhawmpui lian hi tuna E.Lungdar Kohhran Biakinah khian Pandal zar zawmin nghah a ni. Mikhual 2015 lai Mizoram hmun hrang hrang atangin motor 41 in an rawn phur lut a. Inkhawmpui hi thal lai a nih avangin mipuite tui lamah kan buai hle. Kohhranho ten Pathian hnenah tui kan dil a, inkhawmpui chhung zawngin ruah a sur ta a ni. Inkhawmpui zawh, Thawhtan atang chuan khua a tha leh ta hle a ni. Ruahsur avangin pa thenkhat fiamthu chuan nuho chu, Tui in dil a, a off-na lam in dil tel leh silo an ti a ni awm e. Tichuan, he inkhawmpui ropui tak chu mualpho lovin kan tlingtla a, mikhualte chuan, Khatiang khaw nuam kha Mizoramah a lo awm a ni maw an ti hial a ni.

28 3. P.Y.D Inkhawmpui lian E.Lungdar kai atanga inkhawmpui lian kan la dawn ngai loh Pentecostal Youth Department (PYD) inkhawmpui chu kum 1992 khan E.Lungdarah nghah a ni. Khawtlangin engtia lo dawn tur nge tia ngaihtuah a nih hnuah a neitu chan chang ber UPC chuan Branch YMA kut-ah a dah a.Branch YMA chuan Committee peng hrang hrangte siamin, he inkhawmpui hi dawnsawn a ni. Inkhawmpuina hmun atan Community Hall hman a niin, a theih ang anga Pandal zarzawm a ni. Mikhual lo kal hi a zat chiah hriat theih ni lo mahse, mi 2000-3000 vel an ni. Inkhawmpui hmangtu ten nuam an ti a, a dawngtu lam pawhin ropui an ti hle. Inkhawmpui tawp zanah phei chuan an zai tlaivar hial a ni. He inkhawmpuiah hian Mizo zaithiam lar Ngurthangvela pawh a rawn tel nghe nghe a ni. 4. K.T.P. General Conference tumkhatna K.T.P General Conference hi tumhnih kan lo dawn tawh avangin, a tumkhatna leh a tumhnihna tiin kan rawn tarlang dawn a ni. K.T.P General Conference tumkhatna hi ni 23-26 February, 1995-ah kan dawng a. He Conference hi a vawi 41-na chiah a ni. Conference dawng tur hian khawtlang hruaitute rawn hmasak an nih angin, a huaihawt tur pawhin khawtlang pum huapin Organising Committee pawh din a ni. He Conference hi Field thar (Thlanmual No.1 chungah) a dung ft 150, a vang ft 100 a zau a sak a ni. Ban 90 lai neiin, mi singkhat thuttheihna tura sak a ni. He conference-a hla lar tak mai, A lai-ah nunna tui a luang tih chu nu leh pa lamin an tuipui hle. He Conference-ah hian motor 126-in mikhual sangruk chuang rawn phur lutin, lehlanga rawn kal te nen mi singkhat laiin Conference hi hlim takin kan hmang a ni. Mipui ten kan thil la tawn ngai loh a nih avangin a tirah kan huphurh a. Mahse, Pathian hnathawh a lo lang a, harsatna lutuk tawk lovin kan hmang zo thei a ni. Pu Mawitea (RIP) chuan he thu ziaktu hnenah, Nakumah dil leh nghal rawh u a ti nghe nghe. Palaite sawi danin inkhawmpui neih tawhah chuan venhimna lam that ber tum a la ni an ti. 5. K.T.P. General Conference tumhnihna K.T.P General Conference tumkhat-na kan dawn atanga a kum 10-na chiah-ah K.T.P General Conference tumhnihna, Conference vawi 51-na chu E.Lungdar-ah ni 2-5 March 2006 khan kan dawng ve leh ta. Conference lo huaihawt tur hian Kohhran Joint Committee chuan, Organising Committee a din a.Organising Committee chuan Sub-Committee peng hrang hrang 11 siam leh in he inkhawmpui hi kan dawng leh a ni. Conference Pathian Biak inkhawm nan hian Tlang Field-ah Pandal a dung ft 220, a vang ft 180 a zau sain, kawngkapui 22 awmin, KTP thuta mi sing chuang zet thut theihna sak a ni. Pandal sak nan hian tha sangkhat chuang sen a ni. He Conference-ah hian mikhual riaklut 12000 leh langa rawn hmang mi 3000 ten he inkhawmpui hi an rawn hmang a ni. He inkhawmpuia sum hmuh zawng zawng chu Rs 19,00,000/- lai a ni. Heng sum hmuh te hi a tulna apiangah hman char char a niin, Conference hman zawhah meuh chuan Rs 4,00,000/- lai pawisafaiin a chuang a ni. Heng pawisa chuang hi Kohhran leh pawl hrang hrang bakah meikhuchhuahna in zawng zawngah a bo a bang awm lova sem vek a ni. Heng kan sawi tak, inkhawmpui chi hrang hrang Kohhranin kan dawn atangte hian Kohhrante kan inpumkhatin, kan thawhhona a tha em em thin. Eng pawl inkhawmpui pawh nise, mikhual thlen chungchangah pawh inthliarna awm lovin, lungrual taka kan thawkho dial dial hian, Khaw lungrual min nih tir a ni.

29 E.LUNGDAR-A KOHHRAN HRANG HRANGTE DINHMUN :1. Presbyterian Kohhran Kum 1912-1935 chhung khan E.Lungdarah Kohhran pakhat, Presbyterian Kohhran-ah kan awmkhawm vek a. Hei hian kan khawtlang pawh min tipumkhat hle. Kohhran pakhat, Biakin hmun khata kan awmkhawm vek avangin Kohhran thupuan chu khawtlang thupuan a ni deuh mai thin. Inkhawm zanah chuan nula zawng zawng an inkhawm vek avangin tlangval tan nula rim tur an awm lova, tlangval pawh an inkhawm nghal vek mai. Mihring kan lo pung a, khua pawh a lo thang chho zel a, chak vang ni lovin, Kohhran pawh inthen a lo ngai ta a. Kum 1995-ah Presbyterian Kohhran pawh inthenin, Venghlun Kohhran chu E.Lungdar Chhimlam-ah a lo piang a. Kum 1999-ah E.Lungdar Hmarlam-ah Vengthar Kohhran pawh a lo piang leh ta a ni. Kohhran hmunkhata awm chhung hian Biakin hi tum sawm sak a ni tawh a. Tuna Biakin luah lai hi ni 10.9.1988 khan luah a ni. E.Lungdar hi kum 1969 atangin Pastor thuthmun a ni a. Chuta tanga Pastor leh Pro Pastor lo awm tawh te chu :1. Pastor Saitawna 1969-1974. 2. Pastor L.Hrangzova (G..Th) 1975-1984. 3. Pastor H.Sangkhuma (B.D) 1985-1986. 4. Pastor S.Lalkhuma(M.A.BD) 1987-1990. 5. Pastor H.Lalnghakliana(B.Th) 1991-1992. 6. Pastor Rualkhuma (B.D) 1992-1998. 7. Pastor PB Lalmalsawma (B.D) 1999-2005. 8. Pastor R.Lalrinsanga (B.D) 2006-2010. Pro Pastor lo awm tawhte 1. 2. 3. K.Lalthlengliana (B.Th) Lalrinfela Pachuau (B.D) Laldingluaia (B.D) 1995-1997. 1998-2000. 2004-2006.

(1) E.Lungdar Kohhran E.Lungdar Kohhran hi Pastor thuthmun a ni a. Kum 1912 atang khan Pathian hruainain a la kal chho zel a. He thu buatsaih lai hian Kohhran member 1660 an awm a, Kohhran in zawng zawng chu 307 a ni. Missionary 20 an chawm mek bawk. An Kohhran Upa min Upa C.Lalruma chuan ni 9 Sept, 2010-ah a boral san. Kum 2010-a Synod a sum an chhunluh zawng zawng chu Rs 14,64,206/- lai a ni. Kum 2009 khan Pavalai Pawl an din bawk. Kum 2012 hian Kohhran Centenary lawm tumin an inbuatsaih mek. KTP, Kohhran Hmeichhia nung takin an kal mek bawk. E.Lungdar Kohhran atanga tuna hun puma rawngbawla chhuak mekte :1) Rev. Darrema Hlawndo, S/o Upa Thangthuama, Kolkata Mission Field. 2) Pi. Zonunsangi, D/o Thanseii (L) Evangelist, Tripura. 3) Pi. Lianchhawni, D/o Tlangchangliana Evangelist, Arunachal West. 4) Nl. Lalthlamuani, D/o H.Dokunga (L) Evangelist, Lakla, Arunachal. 5) Tv. Lalduhsanga, S/o Siamtluanga, Evangelist, Tripura. 6) Pi. TC Chhingpuii, D/o V.Ramfangzauva Evangelist. Sonitpur, Assam. 7) Pu. Dr Zaichhawna Hlawndo, S/o Upa Thangthuama, Birmingham, UK. 8) Nl. Bethelpari, D/o Thangreia, Evangelist, Hruihtezawl, Bungtlang South Bial. 9) Pu. Vanlalchhuana, S/o C.Lalthlamuani, Evangelist, Arunachal. 10) Nl C.Lalrinpuiii D/o Upa C.Sawidawla, Kolkata, Graft Teacher

30 Tuna E.lungdar Kohhran Hruaitu ni mekte chu 1) Upa Phirthanga (1983) 2) Upa C.Bawizuala (1983) 3) Upa V.Lalremthara (1986) 4) Upa R.Thanzuala (1990) 5) Upa C.Sawidawla (1990) 6) Upa F.Vanlalthlira (1995) 7) Upa H.Thangthuama (2001) 8) Upa V.Lalhmachhuana (2007) 9) Upa H.Vanlaltana (2010) 10) Upa B.Lalrinpuia (2010) 11) Upa V.Lalzema (2010) 12) T/Upa H.Engmawia 13) T/Upa V.Lalhnema 14) T/Upa C.Siamhnuna. 2) E.Lungdar Venghlun Kohhran Ni 12 March, 1995 khan E.Lungdar Kohhran atangin a indang a.He thu ziah lai hian Kohhran member 647 an awm mek. Kohhran in zawng zawng hi 127 a ni. Synod-a Pathian ram thilpek an chhunluh hnuhnungber chu Rs 4,65,857/- a ni.Tunah Missionary thlatin pakua leh a chanve an chawm mek bawk.Ni 9 October, 2009 khan an Kohhran Upa min, Upa Kawlkhuma chuan a boralsan a. Upa Kawlkhuma hian he Centenary lehkhabu siamah hian part tinah a sulhnu hmuh tur a awm vek a, he khawvelah awm tawh lo mahse, Centenary-ah hian kan hrereng a ni. E.Lungdar Venghlun Kohhran atanga hun puma rawngbawla chhuak mek te chu :1) Rev. K.Thangzauva, S/o Upa K.Lalchhawna, Editor Synod Literature. & Publication Board. 2) Rev. K.Lalrammawia, S/o Upa K.Thangvela, Khawzawl Vengthar Bialtu Pastor. 3) Nl. Lalbiakhlui, D/o Hrangdawla, Evangelist, Arunachal West. Tuna Venghlun Kohhran Hruaitu ni mekte chu 1) Upa Lalchhawna (1955) 2) Upa Hranghleia (1967) 3) Upa K.Thangvela (1973) 4) Upa C.Rangkhuma (1997) 5) Upa H.Lalpartlana (1997) 6) Upa F.Chalhmingthanga (1997) 7) Upa Selthanga (2001) 8) Upa Lalbethlehema (2004) 9) T/Upa V.Lalrinmawia 10) T/Upa V.Lalhmingmawia 11) T/Upa H.Vanlalhriata 12) T/Upa B.Lalnghinglova.

31 3) E.Lungdar Vengthar Kohhran E.Lungdar khaw Hmarlamah awmin, ni 9 May 1999 khan E.Lungdar Kohhran atangin an indang a. He thu ziah lai hian Kohhran member 472 awm mekin, Kohhran in 94 an awm bawk. Synod-a Pathian ram thilpek an chhunluh hnuhnungberah Rs 3,38,087/- an chhunglut a ni. An Kohhran indanpuitu Kohhran Upa awmchhun, Upa Lianchhungan a boralsan tawh a ni. Tuna an Kohhran atanga hunpuma rawngbawla chhuak mekte chu :1) Pi PC Manthangi D/o Upa Lianchhunga (L), Evangelist Tripura.. 2) Pu C.Lalnuntluanga S/o C.Lalhlira (L), Evangelist Silchar.. E.Lungdar Vengthar Kohhran hian tunah Missionary pasarih leh a chanve an chawm mek. Kohhran Hall tur an sa mek bawk. Tuna Vengthar Kohhran Hruaitu ni mekte chu 1) Upa K.Lalhunmawia (2001) 2) Upa V.Hranglawma (2001) 3) Upa R.Siamkhuma (2001) 4) Upa R.Biakhnuna (2004) 5) Upa K.Zonundanga (2008) 6) T/Upa B.Zakapa 7) T/Upa B.Sawinghinglova. 8) T/Upa Laldawngliana. 9) T/Upa C.Lalnghakmawia. 4) Joint Kohhran Committee :E.Lungdara Presbyterian Kohhran pathumte hian khawtlanga Kohhran inpumkhat nan te, zirtirna him tawk lo laka tanrual nan tiin, ni 1 May, 1995 khan, Kohhran Joint Committee a din a. Chuta hruaitu hmasa te chu :Chairman : Pastor Rualkhuma Vice-Chairman : Upa Hranghleia. Secretary : Upa C.Sawidawla. Asst, Secretary : T.Upa V.Lalrinmawia. Treasurer : Upa Lianchhunga. Hruaitu term hi kum thum a ni a. He thu ziah laia hruaitu ni mek te chu :Chairman Vice-Chairman Secretary Asst, Secretary Treasurer : : : : : Pastor R.Lalrinsanga (Bialtu Pastor). Upa K.Lalhunmawia. Upa V.Hranglawma. Upa H.Lalpartlana. Upa F.Chalhmingthanga.

4. United Pentecostal Church (U.P.C) :United Penticostal Church (UPC) hi kum 1953 khan E.Lungdar-ah din a ni. A dintute chu Pi Saithuami, Pu Zathangvunga, Pu Chawnthanga, Pu Chhingkawia, Pu Challianngura te ho an ni. A hnu deuh-ah Pu Chalsiama (Paleua) a lut ve leh a, Pu Chalsiama thirdenna in chu Biak In atan an hmang. He Biak In hi District Pastor Zakamlovan a hawng. Kum 1969 khan E.Lungdar chu Pastor thuthmun atan dah ngheh a ni. Hun a kal zelah Biak In thar pawh an sa zo tawh.

32 E.Lungdara UPC Pastor lo awm tawhte 1) Rev. Vankunga. 2) Rev. Vankhuma. (Note) : Anni pahnih hi chu Pastor thuthmun nih hmaa Pastor-te an ni a. Khawdang atanga rawn bialtu an ni e. 3) Rev. Damngova 10.1.1985 - 10.1.1990. 4) Rev. K.Lianzama 10.1.1990 - 15.3.1990. 5) Rev. Zohmingthanzama 15.3.1990 - 15.5.1994. 6) Rev. Rosanga Colney 15.5.1994 - 10.1.1999. 7) Rev. HL Dawngliana 10.1.1999 - 11.4.2002. 8) Rev. Lalthangfala 11.4.2002 - 24.9.2002. 9) Rev. K.Ropara 25.9.2002 - 1. 5.2003. 10) Rev. Lalchhanhima 2. 5, 2003 -10.1.2008 11) Rev. Vanlalchhana 10.1.2008 - till date Vanduaithlak takin kum 1995 khan U.P.C chu hmun hnih, UPC (NEI) leh UPC (Mizoram)ah an lo inthen a. E.Lungdarah pawh UPC Kohhran pahnih a lo piang a. Chuvangin, an chanchin pawh hi han tarlang ta ila. 1) U.P.C (NEI) : E.Lungdar bikah chuan Biakin chang zawk ti ila a dik awm e. E.Lungdar khawpumah in zar pharhin, tunah hian in sawm chuang zet an awm. Biak In tha tak an sa thar a, kum 2009 khan District hotuten ropui takin an rawn hawng. Kohhranpui hnuaiah hian Thalai Pawl (PYD) leh Hmeichhe lam (LAD) pawh an awm bawk. Tuna an Kohhran hruaitu te chu :- Upa Chalthanga, Upa Vantluanga, Upa Lalramfawna, T/Upa K.Lalremsanga leh T/Upa PT Lalnunmawia te an ni. II) U.P.C (Mizoram) : An hotute sawi danin kum 1995 khan Mizoramah Kohhran insiamthatna a thleng a. E.Lungdarah insiamthatna, UPC (Mizoram) a lo piang a. UPC (M) te hian, E.Lungdar Chhimlam, Thlanmual No.1 hnuaiah Biakin sain, ni 15.5.2000 khan an luah tan. Vanduaithlak takin, ni 30 March, 2010 zana thlipui na tak tleh khan an Biak In a lentlu hlauh mai a, tunah an sa tha leh mek a ni. An Kohhranah hian chhungkaw nga vel an awm a. Tuna Kohhran hruaitute chu :Upa R.Hmangaiha leh Pi Thansiami te an ni. 5. Thuthlung Pawl :He pawl hi kum 1978 atangin Presbyterian Kohhran atanga chhuakin, hruaitu mumal tak han sawi tur em em awm lovin, Pu Vanrammawia (L) in-ah an inkhawm ve thin. An ni hian Sabath serhin, inrinni apiangin inkhawmna an nei thin. An pawl zingah thuthlung inanlohna avangin kum 1996 atang khan hmunhnihah an inkhawm hrang a ni. An chanchin han tarlang hran leh ila :-. 1) Pathian Nung Kohhran Ni 12 August, 1981 khan din a ni. Member zat an in chhiar ngai loh avangin hriat theih a ni lo. Lalpa lo chu hruaitu dang an nei lova, Lalpa Ni an hman atanga Pathian thu lo thleng zuiin rawng an bawl thin. Anni hi kan hriat theih nan, Pu Vanrammawia (L) in-a inkhawm thin an ni a, mi tam ber chuan, Pu Chhiara Pawl tiin an hre lar zawk. 2) Fatir Vana Hming Chuang Anniho hi, Fatir vana hming chuang tia hming invuahin, Pu Pahlira in-ah an inkhawm thin. An in chhiar danin mi 77 vel an ni. An rawngbawl dan ber chu an thinlunga Pathian thu awm apiangte an puang mai thin. An member zingah chhiat tawk an awmin mi remchang apiangin an invui chhawk mai thin. An hotute chu Pu Pahlira leh Pu Bisonthanga te an ni a, an pawl hi Pu Pahlira pawl tiin hriat a hlawh hle.

33 6. Chhunkhama Pawl :He pawl hi kum 1975 khan Pu Kaplianan a din a, a dintupa hi a boral tawh nghe nghe. A tirah chuan mi 25 lai an ni a, tunah chuan mi pahnih/khat chiah an awm tawh a ni. A tir atangin Biakin an nei lova, Pu Kapliana inah an inkhawm mai thin. 7. Seventhday Adventist :He Kohhran hi E.Lungdar-ah a awm ngailo. Kum 1982 August thla atangin Pu Lalngailova (L) te chhungkuain an din a. Biak In an nei lova, tunah a dintupa Pu Lalngailova a lo boral tak hnu phei chuan a nupui, Pi Kapliani chiah he pawlah hian a awm tawh a ni. 8. Roman Catholic :He Kohhran pawh hi tunhnai maia E.Lungdar-a awm a ni. Pu Joseph Saikhuma (L) te chhungkua chauh he Kohhran-ah hian an awm a ni. Hmundang atanga sorkar hnathawk lo kal an awmin an zawm ve mai thin. E.Lungdarah hian khawdang angin Kohhran pawl hrang kan tam lova. A awmchhunte pawh hian a hranga, Inkhurbing lutuk lovin, zaikhatah kan luangkhawm thin a ni. Hei hian khawtlang a tinuam a, a ti zahawm bawk. He centenary kan lawm atang phei hi chuan Kohhran hmunkhatah han lawiza thei phei ila chuan, he centenary meichher hi engtikah mah a mit tawh lovang.

RURAL DEVELOPMENT DEPARTMENT HMALAKNATEl) Rural Development Department hian Border Area Development Programme (BADP) kaltlangin, ramri hrula chengte hmasawn nan kawng hrang hrangin (infrastructure) hma a la thin. BPL awmzia chu michhum chhia, rethei daikilkar a mi' tihna a ni. BPL nih tum hi a zahthlakin hmasawnna daltu a ni. Indira Awaaz Yojana Scheme (IAY) hnuaia Rural Development Department chuan miretheite in a sa thin a. Kum 2009-2010 chhung hian mirethei in 1628 a sa zo tawh a, tunah hian in 1876 sa leh tura hma chhawp mek a ni. SGSY-kaltlangin hian thingtlang mirethei BPL chhungkuate dinhmun chawikang turin leh a huhova hma an lak theihna turin Self Help Group (SHG) din a niin Bank loan-te ngaihtuah sak an ni thin.Tun thleng hian SHG hi 2182 din a ni mek a, kum 2009-2010 chhung hian SHG members mi 8277 tanpuina pek an ni tawh a ni. Non-Lapsable Central Pool of Resources hnuaiah hian khaw 25-ah Community Hall sak mek a ni a, kum 2009-2010 thleng hian heng hall sak nan hian Rs 328.88 lakhs hmanral tawh a ni. Social Education Scheme hnuaiah kum 2009-2010 chhungin Community Hall 71 leh NGO Office building 13 sak mek a ni. NREGS-ni 100 inhlawhnaah hian Job cards mi 1,88,109 hnenah pekchhuah a ni tawh a, kum 2009-2010 chhung hian ni 60 vel inhlawhna pek an ni tawh bawk. Ministry of Panchayati Raj kaltlangin Backward Region Grant Fund (BRGF) scheme hnuaia District hnufual zawkte chhawmdawl nan Lawngtlai District tan Rs 10.16 crore leh Saiha District tan Rs 9.12 crore hmuh a ni. Issued by Directorate of Rural Development Department Government of Mizoram

2) 3)

4)

5)

6) 7) 8)

34 DEPARTMENT-TE CHANCHIN Pu K.Lalramhluna

Kan khaw chhunga Department hrang hrang chanchin ziak tura min ruat angin ka han ziak ve chu ani a. Tawikim tha taka ziak theih a nih laiin, fel kimlote pawh a awm ka ring a. Mahse chhiartuten a fello lai leh kim lo laite min hriatthiam ka beiseiin ka ngen bawk a che u. INTEGRATED CHILD DEVELOPMENT SCHEME (ICDS) :He Department hi U.N.O hnuaia Sub-Committee peng pakhat UNICEF hnuaia din a ni. India ramah pawh hma tak tawhah khan din a ni a. He Department hian Nu naupai lai an hriselna lam a ngaituah a, eitur thate semin; nau a lo pian hnuah pawh kum 5 an nih thlengin nausen leh a nu tan chawtha (nutrition) a pe chhunzawmin, enkawl hna a thawk a ni. Mizorama a hmasa ber atan kum 1978 December-ah E.Lungdarah hian dah a ni. He Department pawimawh tak hi Pu.Lalkhama, IAS Development Commisioner Chairman a nih laiin E.Lungdarah hian din leh dah a ni. Kum 1979 atangin Office luah tan a ni a, Pu.K.Lalramhluna In luahin bul tan a ni. CDPO Official a awm hmasa ber chu Pu.Thuamkunga, MCS a ni a. Hemi hma hian Social Welfare Department atangin Pu.Vanchungnungan bul a rawn tan a ni. Tunah hian he Department hian ram zau tak neiin, Office.Quarters, Godown etc.te an nei a, an luah mek a ni. ICDS-ah hian a hnuaia mi te hi CDPO-in an awm tawh: 1. Pu.Thuamkunga 1979-1981 2. R.Vanneia 1981-1982 3. Lalparmawii 1982-1986 4. Lalnunthari 1989-1994 5. VL.Nghaka 1994-1995 6. B.Lalhmangaihi 1995-2007 7. Remliani 2007-2009 8. Lalnunthari 2010- till date C.D.BLOCK / R.D.BLOCK :Community Development lo awm dan : U.T kan nih khan Pu.Lalkhama, IAS chu Development Commissioner Chairman turin Mizoramah a lo chhuak a, a Chairman-na hnuaiah tuna R.D.(CD)Block hi kan nei ta a ni. Hetih lai hian D.C chu Pu.Rohmingthanga a ni a,a ni hian Dt.18.1.1974-ah a hawng ta a ni. BDO hmasa ber chu Pu.H.Liansailova, MCS a ni a, tunah hian BDO 14 lai an awm tawh a ni. A hnuaia mite hi BDO-a lo awm tawhte chu an ni:1. H.Liansailova, MCS - 1974-1979 2. Nghaklianmawia, MCS - 1979-1982 3. K.Hawla Sailo, MCS - 1982-1985 4. R.Laltawnga, MCS - 1985-1986 5. Nghaklianmawia, MCS - 1986-1987 6. P.Lalchhuanga, MCS - 1987-1989 7. Biaksanga Parte, MCS - 1989-1991 8. Lalhlira, MCS - 1991-1993 9. T.Ropianga, MCS - 1993-1995 10. Sangdingliana, MCS - 1995-1999 11. Lalhmunsanga, MCS - 1999-2004 12. H. Dolianbuaia, MCS - 2004-2007 13. Chuauhnuna, MCS - 2007-2009 14. Laltlawmlova, MCS - 2010-till date He Community Block hawn ni hi a hun lai ngaihtuah chuan ropui tak a ni a. Tuna kan tlang (Playground)-ah hian a lawmna siam a ni a, Cultural lam chi hrang hrang entir a niin, ran lu kima lawm a ni. Chung hun lai leh tunlai pawha kan hmuh phak lo leh hmuh ngai loh Sechhun lam Sailulak khuain an entir a, Solakia (Sarlamkai) pawh entir a ni bawk. Hetih laia VCP chu Pu.C.Dengliana a ni a, YMA President chu Pu.K.Lalramhluna a ni, a ni kaihhruaina hnuaiah Khuallam hmangin C.D.B tih ziaka entir a ni. Solakia (Sarlamkai) pawh a ni hova show a ni.

35 He Department hi khawtlang leh mimal hmasawnna tura Central Sorkarin India ram pumah a din a ni. Mipuiin tha senga khawtlang hmasawnna tura kan thawh ve theihna a ni. Tin, mimal, chhungkua leh pawlho eizawnna nghet siamsak hi he Department hian a tum a ni. PUBLIC HEALTH ENGINEERING DEPARTMENT (P.H.E) :Public Health Engineering Department hi a pawimawh hle a. Tuna Lungdara PHE Department hi N.Vanlaiphaia awm tura Proposal awm vek tawh, kan vanneih vang kan ti dawn nge hetih laia min bialtu Pu.CL.Ruala duhsakna a hriat chiah lova; vanneihthlak takin kan khuaah hian dah a ni ta maia kan lawm em em a ni. Dt.28.9.1990-ah hawn a ni a, a hawngtu chu Pu.Vanlalnghaka, Minister Soil & Water Conservation Department changtu a ni. Ropui taka lawm a niin, SDO hmasa ber chu Pu. Lalrinmawia a ni. SDO 6 (paruk) an awm tawh. Chungte chu :1. Er.Lalrinmawia, B.E (Civil) 1990-1994 2. C.Lalhmachhuana, (Dip.Civil) 1994-1996 3. Er.Nl.Jaisi, B.E (Civil) 1998-2003 4. Darthangvunga, (Dip.Civil) 2003-2006 5. Er.Lalthanzuali, M.E (Civil) 2006-2008 6. Er.C.Lalchawimawia, M.E (Civil) 2008- till date He Department hi a pawimawh em em a,mipui tan Tui thianghlim intur a ngaihtuahin,tui harsatna khuaah Tui lak,Tui khuahte siamin khaw tam tak tan Tui intur a lak sak tawh a ni. POWER AND ELECTRICITY DEPARTMENT :Tunah chuan a tel lova kan awm theih lo, ti ila kan tisual awm love. He Department pawimawh tak hi Dt.27.2.1986-ah bialtu Minister Pu.CL.Rualan Community Hall-ah a hawng a, heta tang hian Electric eng kan nei ve ta a ni. Biate a 300KW khawl atangin 100KW kan pawt a ni. Tin.132KV Line Sub-Station hi ni 31.12.1996-ah Bialtu MLA- Pu.CL.Ruala, Minister, Power & Electricity changtu bawkin ropui takin a hawng a. Amaherawhchu,132 KV Line nimahse, kan ramah Hydel Project lian tun thlenga kan la neih loh avangin a nih tur ang a ni zo ta lo a ni. Mizoram hian Hydel Project lian Pakhat tal neih a hun tawh hle!! Tu mawh nge ? He Sub-Station-ah hian SDO 5 (panga) an awm tawh a, hengte hi SDO-a lo awm tawhte chu an ni:1. JH.Malsawma 2. Liansangvunga 3. JH.Laithangliana 4. VJ.Charyan 5. P.Jai Kumar FOREST DEPARTMENT :He Department pawimawh tak hi mipuiin kan dil em em pawh ni lovin N.Vanlaiphaia Division hawn rual kum 1985-ah Range Officer awmna tura hawn ve nghal a ni a. Tichuan kan khua chu Range Officer awm hmun a lo ni ta a. Tunah hian R.O leh Forester 1(pakhat), Forest Guard 3(pathum) an awm a ni. Tin, Rest House tha tak an nei bawk a, kan khuaa Minister leh khual pawimawhte lo kala thlenna remchang tha tak kan neih belh ta a ni. Forest Department hmalakna kan hre theuh a, ramngaw humhalh leh ramngaw awmlohnaa ramngaw tha siamte,nungcha humhalhte, thing, mau leh lung, balu etc. ahte royalty an la a, an khuahkhirh bawk a ni. Nungchate hi min tihhlimtu an ni a, thing leh maute hi boruak tha oxygen min petu, boruak chhia Carbondioxide hip raltu, boruak ti thianghlimtu leh ruahtui ti chhuak turin, tui hu ti chhuak rengtu an ni bawk. Chuvangin a humhalh kawngah tan ila sauh sauh ang u.

36 Tunah hian R.O. 7 (pasarih) awm tawhin, chungte chu :1. Pu.Sangliana 2. Pu.Rinmuana 3. Pu.R.Biaksanga 5. Pu.Lalrema 6. Pu.Lalkulha 7. Pu.Lalnuntluanga

4. Pu.Lalhriata

TOURISM DEPARTMENT :Ram leh Khuain hma a sawn chuan Department hrang hrang hi a awm a ngai thin a. Chutiang ang tak chuan keini khawtlangah pawh Tourism Department-te pawh a lo piang ve ta a ni. Khawvelah hian zin mite (tourist) hian hmun mawi leh hmingthangte an tlawh thin a. Heng atang hian ram neitu emaw khaw neituten hlawkna nasa tak an hmu thin a ni. Keini khawtlangah pawh Tourist Lodge chu kum 2008 atang khan a lo piang ve a. He Tourist Lodge hi zin mite, foreigner-te leh India mite ngei pawh an rawn zin changa an riahna tur leh an thlenna tur a ni. A pawimawh ber zawk chu, he Tourist Lodge-a mite an thlenna chhan tur atan kan khua hi kan inbuatsaih a tul hle a ni. Pakhatna atan chuan kan tlang mawi tak leh danglam tak hi kan humhalh a, kan cheimawi hi a pawimawh em em a ni. Pahnihna atan chuan kan khawchhung leh kan In leh a vel kan vawn thianghlim leh kan vawn fai te, kan cheimawite hi a ni. Pathumna atan chuan kan khaw bul vela Thing leh Mau kan humhalh a, kan ven him hi a ni. PUBLIC WORKS DEPARTMENT (PWD) :Hmasawnna tak tak nei tur chuan kawng neih that a pawimawh em em a ni. Keini khua pawh hian kawng tha kan mamawh hle a ni. He Department hi kan khawtlanga a awmna a rei tawh hle a. He Department a S.A awm hmasa ber chu Pu C.Thanga a ni. Tin, kum1982 ,Feb 2 khan J.E Pu Selbuanga a rawn awm a. Hun engemaw chhung kha chu Junior Engineer (JE) hovin Sectional Assistant pawh 3 lai an awm thin a. Tin, Inspection Bungalow leh J.E Quarters leh S.A Quarters-te nen changtlung takin a awm tawh thin a ni. Mahse tunah chuan S.A pakhat leh Chowkider pakhat chiah an awm a ni. He Department pawimawh tak hi tihlena, SDO post emaw Division thuthmun a hlan kai dan awmse a duhawm hle a ni. Kan sorkar chak tak hian kawng enkawl tur tam zia hi ngaihtuah se, engemawti tala hma a lak hi a duhawm hle a ni. FOOD & CIVIL SUPPLY : Tunhma chuan BDO enkawlna hnuaiah a awm thin a. Hun a lo kal zel a, kum 1991 atang khan BDO atangin Independent-in a awm hrang ta a ni. E.Lungdar Supply Godown atang hian Leng, Sailulak leh Mualcheng ten buhfai an rawn la thin. Tunah thawktu mi engemawzat an awm mek. SOIL & WATER CONSERVATION : He Department pawimawh tak hi khatih laia Bialtu MLA, Minister Pu CL Rualan a hawng a. Kum 1986 September atangin Range puitlingah dah a ni. Range Officer (RO) thuthmun a niin, tun thlengin RO in min la thutchilh mek a ni. AH & VETY : Kum 1984 atanga awm tanin, Office, Quarter nen tunah hian VFA hoin an awm mek.An Office leh Quarter pawh E.Lungdar Vengthar PWD IB hnuaiah a awm mek. TELECOMMUNICATION :1. BSNL(Bharat Sanchar Nigam Limited) : In biak pawh nana tangkai takte zinga mi BSNL hi kum 1997-ah E.Lungdarah an rawn lut a. Tunah hian Tower lian tak neiin STD etc. atana hman theih tura buatsaih mek a ni a, zawi zawi a tihchangtlun tum mek a ni.

37 2. Reliance : He Company hian kum 2008 atang khan kan khuaah awm hmun an rawn khuar a.Tunah hian Tower lian tak neiin Mobile Phone atana hman theih niin, an tichangtlung mek zel a ni. Duhthusamin thawk chak lo mahse in biak pawhna lamah hma kan sawn phah nasa hle a ni. A changtlun chhoh zel i beisei phawt mai ang u. 3. Airtel : Kum 2010 ah Airtel Tower chu kan khuaah awm tanin, tunah chuan he Airtel hi tha tak leh changtlung takin kan hmang thei ta. Inbiak pawhna kawngah nasa takin hma kan sawn chho mek a ni. RURAL BANK :- Tuichangrala Rural Bank awm hmasaber turin ni 25.10.1984-ah kha tih laia Bialtu MLA, Minister ni bawk Pu CL Ruala chuan min hawn sak. He Rural Bank hawnni hian ruai ropui takin a khawnawta theh a ni a, Programme hlimawm tak hmangin, Cultural show leh thil dang ropui tak entir a ni.A hawn tirhah atangin thawktu hrang hrang ten min thutchilh a, Branch Manager lo ni tawh te heng mite hi an ni. Pu Sakhawliana, Pu Lalhmunsanga, Pu Laltanpuia, Pu Zanghinglova, Pu Laltlanthanga Ralte, Pu Francis Lalhmunsanga. He Bank hi mipui ten kan chhawr tangkai hle. NEREFF BANK :- North-East Region Fin Services (NEREFF) Private Bank hi ni 8 August, 2009 khan E.Lungdarah hawn a ni. Private Bank tangkai tak a ni. Tunah hian Pu Saingenga Sailo Building luahin thahnemngai takin hna an thawk mek. SIPAI LAM :Sipai hi E.Lungdar ah hian Ni 15.11.1966-ah 11th GR an rawn thleng a, awm hmun an khuar nghal a ni. Kum hnih (2) lai an awm hnuah 1st AR in an rawn thlak a. Kum engemaw zat an awm hnuin 19th AR in an rawn thlak leh a. Kum tam tak an awm hnuin ni 10.2.1998 Dar 1:00p.m khan E.Lungdar tlang mam leh mawi tak chu kum khua atan an chhuahsan ta a ni. 11th GR = Gorkha Rifles Battalion 11-na st 1 AR = Assam Rifles Battalion 1-na 19th AR = Assam Rifles Battalion 19-na SPECIAL SERVICE BUREAU (SSB):He Department pawimawh tak hi Ni 16.1.1990 khan kan khuaah hian an rawn awm a, an awmna chu Kahzau tlang chhuahlam minpui kan tih hmun thlen phei hma saw a ni. Central Sorkarin an rawn dah a ni a, a tir lamah chuan thawktu pawh tha hnem tak an awm a, Quarters pawh enge maw zat a awm ve thin a ni. He Department hi Central Sorkarin ramriah a dah deuh zela, ram chhung buaina chungchang leh Foreign lama thurukte Central Sorkara hrilhtu a niin a pawimawh em em a ni. Tin ram chhunga buaina a awmin chumi hmuna Duty turin a tir thin a ni. Hetiang taka pawimawh si hi tunah chuan kan khawtlangah an awm tawhlo a, hmun dangah an sawn chhuak zo tawh a ni. AGRICULTURE DEPARTMENT :Kum 1962 atangin Gram Shevak an awm tana a,a hmasa ber chu Pu.Lalmawia (Zarkawt) a ni a. Kum 1964 vel atangin kum 1966 thleng Pu.Rualhneha a awm a. Chu hnu kum 1968-1969 ah Pu Ramengmawia, Demonstrator dah a ni, A.E.O hmasa ber chu Pu.H.Ramengmawia a ni. Kum 1996-ah Gazetted Officerah a kai sang a ni. He Department pawimawh tak hi ei leh bara kan intodelh theih na tura kawng hrang hranga hma la tu a ni a. He Department tel lo hian Ramin hma a sawn thei lo tluk a ni. Thlai chi leh Lei thate a sem a. Tin, Rannung thahna damdawite nen lam a ngaihtuah a ni. Tin, tlangpang Terrace atana siam nan te, luikamzawl leileta siam nan leh tui kawng siam na atante sum tam takin loneitute a pui thin a ni. Heti taka pawimawh hi kan khawtlangah hian thawktu awmte pawh hmun dangah an sawn avangin Field Worker pakhat chauh a awm tawh a ni. Quarters leh Godown-te neia awm thin kha tunah chuan Quarters pakhat chauh a awm tawh a .Sr. Gram Sevak pakhat in a enkawl mek a ni. Tunah hian Sorkarah ti lian leh tura nawr mek a ni.

38 SERICULTURE DEPARTMENT :He Department hi kum1986 September-ah Demonstrator rawn dahin kum1998 thleng a awm a. He Department hi kan hriat angin Silk Pangang khawi lam buaipuitu a ni. Pangang chaw Thingtheihmu hmun/huan pawh zau tak a nei a, tun thlengin he huan hi an la hauh a ni. Mahse thawktu an awm tawh lo. Tumah an awm tawh lo!! He Department hi eizawnna atana tha leh hahdam a ni a. Kan intih hmuh loh vang chauhva Silk Pangang khawi hi kan ti lo niin a lang. Tun NLUP-ah pawh hian a tui mite tan he eizawnna hi in tih hmuh ila a duhawm khawp ang. Sub-POST OFFICE :He Department Pawimawh tak hi ni 7.81980 khan hetih hun laia Dak Superintendent Pu.Lalmungan ropui takin a rawn hawng a ni. Postmaster leh Staff-te pawh an awm nghal vek a ni. Tuichangral bialah kan khua hi Sub-Post Office awmna hmasa ber a nih bakah, kan khua mai nilovin khaw chhehvelte pawhin an chhawr em em a ni. E.Lungdar Pin Code -796370 a ni. A hnuaia mite hi Postmaster a lo awm tawhte an ni:1. Pu.Zaithanmawia 2. Pu.Lalzara 3. Thangdailova 4.Pu.Lalhmingliana 5. Pu.Thanzauva 6. Pu.R.Lalmuankima 7. Pi.Lalmuanpuii 8. Pu.R.Lalmuankima 8. Pu.Ramthianghlima HEALTH DEPARTMENT :Tuna kan Damdawi In dinhmun sawi hmain rambuai hma atanga kan khawtlang sawi hmasa ila. Kum 1963 atang khan Auxilliary Nursing and Midwifery(ANM) Pi.Lalhuthangi Sailo, Sialsuk khua chu a lo awm tawh a. Rambuaiah khan an kh