HARİCİYEODTÜ DIŞ POLİTİKA VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER TOPLULUĞU AYLIK DÜŞÜNCE DERGİSİ ᎐ NİSAN 2013

DDPPUU İİTT YYÖÖNNEETTİİMM KKUURRUULLUU BBAAŞŞKKAANN IIMMEEHHMMEETT ÖÖRRNNEEKK

DDPPUU İİTT AADDII NNAA İİMMTTİİ YYAAZZ SSAAHH İİ BBİİÖÖZZGGEE BBOOZZTTAAŞŞ

SSOORRUUMMLLUU YYAAZZII İİ ŞŞLLEERRİİ MMÜÜDDÜÜRRÜÜ VVEEEEDDİİTTÖÖRR

OOSSMMAANN CCİİ HHAANN SSEERRTT

YYAARRDDIIMMCCII EEDDİİTTÖÖRRYYUUNNUUSS EEVVEEDDEENNCCİİ

GGÖÖRRSSEELL TTAASSAARRIIMMAA.. CCEEMM ÇÇAAKKII RR

SSPPOONNSSOORR TTAAKKIIMMIICCAANNSSUU ÇÇEELLİİ KKEERR

KKOONNUUKK YYAAZZAARRPPRROOFF.. DDRR.. MMUUSSTTAAFFAA TTÜÜRRKKEEŞŞ

YYAAZZAARRLLAARRBBEEDDİİ AA AAKKBBAAŞŞ

EERRDDOOĞĞAANN AARRAABBAACCIIOOĞĞLLUUAASSEENNAA AATTII LL

AAGGAA BBAAYYRRAAMMOOVVCCAANNSSUU ÇÇEELLİİ KKEERRSSUULLTTAANN EERRBBAAŞŞ

YYUUNNUUSS EEVVEEDDEENNCCİİEEKKIIMM KKII LLII ÇÇ

İİ NNCCİİ SSEERRPPİİ LL KKUUTTSSAARRSSEELLDDAA LLEEVVEENNTT

TTEEYYMMUURR NNAAGGHH II BBAAYYLLİİGGÖÖZZDDEE OOTTLLUUÖÖZZGGEE ÖÖKKTTEEMM

EESSİİ NN ÖÖZZAARRSSLLAANNÖÖZZLLEEMM ÖÖZZKKAANN

TTII LLYYAANNAA SSKKEENNDDEERRVVUUSSLLAATT NNUURR ŞŞAAHH İİ NN

EEYYÜÜPP ŞŞEENNOOĞĞUUZZHHAANN UULLUUYYUURRTT

BBAARRTTUU ÜÜNNLLÜÜAAHHMMEETT TTAAHHAA YYEEKKEELLEERR

SSEELLMMAA YYII LLMMAAZZEESSMMAA YYÜÜCCEELL

OOSSMMAANN CCİİ HHAANN SSEERRTTEESSMMAA YYÜÜCCEELL

İİ LLEETTİİ ŞŞ İİMMOORRTTAA DDOOĞĞUU TTEEKKNN İİ KK ÜÜNN İİVVEERRSSİİTTEESSİİİİ KKTTİİ SSAADDİİ VVEE İİ DDAARRİİ BBİİ LLİİMMLLEERR FFAAKKÜÜLLTTEESS İİUU LLUU SSLLAARRAARRAASS II İİ LLİİ ŞŞKKİİ LLEERR TTOOPPLLUULLUUKK OODDAASS II

0066553311 AANNKKAARRAA//TTÜÜRRKKİİ YYEETTEELL:: ((33 11 22 )) 22 11 00 3300 5566

wwwwww..hhaarrii ccii yyeeddeerrggii ss ii .. ccoommwwwwww..hhaarrii ccii yyeeddeerrggii ss ii ..bbll ooggssppoott.. ccoomm

hhaarrii ccii yyeeddeerrggii ss ii@@ggmmaa ii ll .. ccoomm

BBAASSKKIIAALLLLAAMMEE TTAANN IITTIIMM VVEE MMAATTBBAAAACCII LLII KKAAJJ AANNSS:: KKII ZZII LLII RRMMAAKK CCAADDDDEESSİİ NNOO:: 11 22 //660066664400 KKAAVVAAKKLLIIDDEERREE ÇÇAANNKKAAYYAA//AANNKKAARRAATTEELL:: ((331122)) 441177 5588 5599 // FFAAKKSS:: ((331122)) 441177 6677 1133

MMEERRKKEEZZ:: KKII ZZ KKUULLEESSİİ SSOOKKAAKK NNOO::3300//66GG ..OO..PP.. ÇÇAANNKKAAYYAA//AANNKKAARRAA

TTEELL:: ((331122)) 444477 7711 5566 // FFAAKKSS:: ((331122)) 444477 7711 2277bbii ll ggii@@aa ll ll aammee..oorrgg

SSÜÜRREELLİİ ,, YYEERREELL,, ÜÜCCRREETTSSİİ ZZ

YYII LL 22 ,, AAYY 33,, SSAAYYII 66

HARİCİYE

DDPPUU İİTT YYÖÖNNEETTİİMM KKUURRUULLUU BBAAŞŞKKAANN IIMMEEHHMMEETT ÖÖRRNNEEKK

DDPPUU İİTT AADDII NNAA İİMMTTİİ YYAAZZ SSAAHH İİ BBİİÖÖZZGGEE BBOOZZTTAAŞŞ

SSOORRUUMMLLUU YYAAZZII İİ ŞŞLLEERRİİ MMÜÜDDÜÜRRÜÜ VVEEEEDDİİTTÖÖRR

OOSSMMAANN CCİİ HHAANN SSEERRTT

YYAARRDDIIMMCCII EEDDİİTTÖÖRRYYUUNNUUSS EEVVEEDDEENNCCİİ

GGÖÖRRSSEELL TTAASSAARRIIMMAA.. CCEEMM ÇÇAAKKII RR

SSPPOONNSSOORR TTAAKKIIMMIICCAANNSSUU ÇÇEELLİİ KKEERR

KKOONNUUKK YYAAZZAARRPPRROOFF.. DDRR.. MMUUSSTTAAFFAA TTÜÜRRKKEEŞŞ

YYAAZZAARRLLAARRBBEEDDİİ AA AAKKBBAAŞŞ

EERRDDOOĞĞAANN AARRAABBAACCIIOOĞĞLLUUAASSEENNAA AATTII LL

AAGGAA BBAAYYRRAAMMOOVVCCAANNSSUU ÇÇEELLİİ KKEERRSSUULLTTAANN EERRBBAAŞŞ

YYUUNNUUSS EEVVEEDDEENNCCİİEEKKIIMM KKII LLII ÇÇ

İİ NNCCİİ SSEERRPPİİ LL KKUUTTSSAARRSSEELLDDAA LLEEVVEENNTT

TTEEYYMMUURR NNAAGGHH II BBAAYYLLİİGGÖÖZZDDEE OOTTLLUUÖÖZZGGEE ÖÖKKTTEEMM

EESSİİ NN ÖÖZZAARRSSLLAANNÖÖZZLLEEMM ÖÖZZKKAANN

TTII LLYYAANNAA SSKKEENNDDEERRVVUUSSLLAATT NNUURR ŞŞAAHH İİ NN

EEYYÜÜPP ŞŞEENNOOĞĞUUZZHHAANN UULLUUYYUURRTT

BBAARRTTUU ÜÜNNLLÜÜAAHHMMEETT TTAAHHAA YYEEKKEELLEERR

SSEELLMMAA YYII LLMMAAZZEESSMMAA YYÜÜCCEELL

OOSSMMAANN CCİİ HHAANN SSEERRTTEESSMMAA YYÜÜCCEELL

İİ LLEETTİİ ŞŞ İİMMOORRTTAA DDOOĞĞUU TTEEKKNN İİ KK ÜÜNN İİVVEERRSSİİTTEESSİİİİ KKTTİİ SSAADDİİ VVEE İİ DDAARRİİ BBİİ LLİİMMLLEERR FFAAKKÜÜLLTTEESS İİUU LLUU SSLLAARRAARRAASS II İİ LLİİ ŞŞKKİİ LLEERR TTOOPPLLUULLUUKK OODDAASS II

0066553311 AANNKKAARRAA//TTÜÜRRKKİİ YYEETTEELL:: ((33 11 22 )) 22 11 00 3300 5566

wwwwww..hhaarrii ccii yyeeddeerrggii ss ii .. ccoommwwwwww..hhaarrii ccii yyeeddeerrggii ss ii ..bbll ooggssppoott.. ccoomm

hhaarrii ccii yyeeddeerrggii ss ii@@ggmmaa ii ll .. ccoomm

BBAASSKKIIAALLLLAAMMEE TTAANN IITTIIMM VVEE MMAATTBBAAAACCII LLII KKAAJJ AANNSS:: KKII ZZII LLII RRMMAAKK CCAADDDDEESSİİ NNOO:: 11 22 //660066664400 KKAAVVAAKKLLIIDDEERREE ÇÇAANNKKAAYYAA//AANNKKAARRAATTEELL:: ((331122)) 441177 5588 5599 // FFAAKKSS:: ((331122)) 441177 6677 1133

MMEERRKKEEZZ:: KKII ZZ KKUULLEESSİİ SSOOKKAAKK NNOO::3300//66GG ..OO..PP.. ÇÇAANNKKAAYYAA//AANNKKAARRAA

TTEELL:: ((331122)) 444477 7711 5566 // FFAAKKSS:: ((331122)) 444477 7711 2277bbii ll ggii@@aa ll ll aammee..oorrgg

SSÜÜRREELLİİ ,, YYEERREELL,, ÜÜCCRREETTSSİİ ZZ

YYII LL 22 ,, AAYY 33,, SSAAYYII 66

HARİCİYEAYLIK DÜŞÜNCE DERGİSİ

2

3

DDıı şş PPooll ii ttii kkaann ıınn TTeemmeell TTaaşşll aarrıı :: EEnneerrjj ii vvee GGüüvveenn ll ii kk

Ekonomik gelişmelerin sürdürülebilmesi, sanayi ve

teknolojiye dayalı üretim ve projelerin devamının

sağlanabilmesi için dış politikada önemini ve

güncell iğini koruyan ilk konu enerji olmaktadır.

Bitmek üzere olan kaynakların alternatifleri neler

olabil ir, nası l daha ucuza veya daha kârla enerji elde

edilebil ir, enerji güvenliği nası l sağlanabil ir gibi

konular uluslar arası i l işkilerin ve küresel güçlerin dış

politikada en çok konu edindiği ve rol oynadığı

alanlardır. Ülkelerin nasıl ve nereden enerji elde

edeceği ise beraberinde bir diğer sorunu

oluşturmuştur: güvenlik. Enerji yolları nası l kontrol

altında tutabileceği, oluşabilecek herhangi bir siyasi

krizde enerji kaynaklarına ve ticaretine nasıl yön

verilebileceği ülkelerin güvenliği garanti altına

alabilecek hamlelere ve anlaşmalara yönlendirmiştir.

Son zamanlarda Çin’in askeri yatırımları ve Asya-

Pasifikte askeri bir hâkimiyet kurma çabaları buna

örnek gösterilebil ir. Aşırı si lahlanmadaki artış, Çin’in

askeri gücünü Rusya ve ABD’nin askeri gücüyle

dengede tutma çabaları , Kuzey Kore’nin ABD’nin

güven vermeyen ve dış politikada emperyal yani kural

tanımayan güç olarak hareket etmesine rağmen

nükleer denemeleri Asya-Pasifikte bir güç

mücadelesinin başladığının göstergesidir.1

21 . Yüzyıl ın ilk yarısında enerji üretiminin %87’si fosil

yakıtlar, %6’sı yenilenebil ir ve % 7’si ise nükleer

enerjiden karşılanmaktadır. Elektrik üretiminde ise

yaklaşık yüzde 64,5’ini fosil kaynaklardan (yüzde 38.7

kömür, yüzde 18.3 doğal gaz, yüzde 7.5 petrol) elde

edilmektedir.2 Petrol ve doğalgaz konusunda dışa

bağımlı l ık ve bunların hangi yollarla ticaretinin

gerçekleştiri leceği ise enerji ticareti için Türkiye gibi

yerel ve ulaşım ağlarını barındıran bir güç için

güvenlik tehlikesi oluşturmaktadır.

Enerji gereksiniminde ülkelerin bu derece dışa bağımlı

ve birbirlerine muhtaç olması dünyanın yeni odak

merkezinin Asya-Pasifik’e doğru kaydığını

göstermektedir. ABD tek başına dünya petrol

tüketimin %25’i gerçekleştirmekte olup petrole

bağımlı l ık oranı 2025’e kadar %54’ten %70’e çıkacağı

öngörülmektedir. Bir diğer tabirle günlük petrol

tüketimin 95 milyon varilden 1 15 milyon varile

varılacağı tahmin edilmektedir. Bu aşırı tüketimin

temel nedeni ise “Amerikan yaşam tarzı” olarak kabul

edilen otomobil kullanımına aşırı yönelimdir.3 Bu

ihtiyaç nedeniyle ABD enerji politikalarını Orta

Doğu’da gerek işgallerle gerek askeri üslerle

şekil lendirmekte ve aynı politikaları Asya’nın içlerine,

Pasifik kıyı larına kadar gerçekleştirmektedir. Dünya

enerji kaynaklarının % 75’inin de Avrasya’da

bulunduğunu göz önünde bulundurursak ABD’nin

gerçekleştirmek istediği politikalarla birl ikte Rusya

gibi bölgesel bir güç, Çin ve Hindistan gibi yükselen

güçler için de dengelerin nasıl değiştiğini ve Asya’da

enerji ve güvenlik temell i bir mücadelenin nasıl

yürütüldüğü daha net bir tablo olarak ortaya

çıkmaktadır. ABD’l i devlet adamı Zbigniew Brezezinski

‘Büyük Satranç Tahtası ’ adlı eserinde Orta Asya’nın

önemini şu şekilde dile getirmiştir: “Dünyanın süper

kıtalarından olan Orta Asya’ya diğer bir tabirle

Avrasya’ya hâkim olan herhangi bir güç, dünyanın

4

ekonomik olarak en verimli bölgelerinden ikisini

oluşturan Batı Avrupa ve Doğu Asya üzerinde

muazzam bir nüfuz kurabilecektir. Dünya haritasına

şöyle bir kabaca bakmak bile, bize Orta Asya’ya

hâkim olan gücün Orta Doğu’ya ve Avrupa’yı da

otomatik olarak kontrol edeceğinin ipucunu

vermektedir. Bir jeopolitik satranç tahtası

konumundaki Orta Asya ekseninde, birbirinden ayrı

bir Asya ve Avrupa politikası tasarlamak mümkün

değildir. Orta Asya ekseninde yer alan güç

dengelerindeki herhangi bir değişikl iğin Amerika’nın

küresel üstünlüğü ve tarihi mirası üzerinde can alıcı

etkileri olabilecektir.” 4

Doğal gaz ve petrol açısından ikinci dışa bağımlı

unsur ise AB’dir ve küresel tüketimin % 16’sını

gerçekleştirmektedir. Petrolün yüzde 45’ini Orta

Doğu’dan, doğal gazın yüzde 48’i Rusya Federasyonu,

yüzde 22’i Norveç ve yüzde 27’i Cezayir’den elde eden

AB, Kuzey Denizindeki petrol rezervlerinin en geç

2050’ye kadar tükeneceğini öngördüğünden alternatif

enerji kaynakları arayışı içindedir.5 Enerji politikaları 8

Mart 2006’da Avrupa Komisyonu “Sürdürülebil ir,

Rekabetçi ve Güvenli Enerji için Bir Avrupa Stratejisi”

adında bir kitap yayınlamıştır ve bu kitapta yeni

enerji politikasının ilkeleri belirti lmiştir:

»» Gaz ve elektrik iç pazarını tamamlama

»» Enerji iç pazarının arz güvenliği ve üye devletlerle

dayanışma sağlanması

»» İkl im değişikl iğine olan maliyetleri ve katkıları

kapsayan ve genelde herkesin AB’nin enerji

birleşiminin arz güvenliği, rekabetçil ik ve

sürdürülebil ir kalkınma hedeflerini yerine getirmesine

olanak tanıyan, farklı enerji kaynakları üzerine

topluluk çapında gerçek bir tartışma yapılması

»» Avrupa’nın kendi Lizbon Stratejisi ’ne uygun olarak

iklim değişikl iğinin getirmiş olduğu meydan

okumalarla ilgilenmeye yönelik bir strateji ortaya

koyulması

»» Stratejik bir enerji teknoloji planı

»» Ortak bir enerji dış politikası

»» Değişen koşullar ve yenilenen politikalar ise 201 1

yı l ında yayımlanan “Energy 2020: A strategy for

competitive, sustainable and secure energy” adlı

belgede yer verilmiştir.Belirti len öncelikler;

»» Avrupa’da enerji verimlil iği oluşturmak

»» Bütünleşmiş bir Avrupa pazarı elde etmek

»» Tüketicileri güçlendirmek, emniyet ve güveni

sağlamak

»» Enerji teknolojisi alanında Avrupa liderliğini

gerçekleştirmek

»» AB enerji pazarının dış hacmini güçlendirmek 6

Bu ilkeler doğrultusunda ABD ve AB’nin enerji

politikalarını kıyaslayacak olursak AB enerji arz

güvenliği, rekabet gücü ve çevrenin korunmasını 3

temel unsur olarak kabul etmekte olup; ABD’yse

güvenliği sağlamaya ve enerjiyi ihtiyacını gidermeye

yönelik kural tanımaz ve saldırgan bir politika

izlemektedir.

Putin’le beraber otoriter hale gelen, dış politikada

bağımsız hareket edebilen Rusya ise enerji

politikalarının merkez ülkesi haline gelmiştir.

Rusya’nın doğalgaz tekeli Gazprom dünya

doğalgazının % 25’ini el inde bulundurmakla beraber

150.000 km2’l ik boru hattı ağına sahiptir.7 Dünyanın

en büyük doğal gaz ihracatçısı , ikinci büyük petrol

ihracatçısı ve üçüncü büyük enerji tüketicisi olan

Rusya bu enerji hacmini hem iç politikasını

düzenlemek ve reformlar gerçekleştirmek hem de dış

politikada borçları temizlemek amaçlı kullanmıştır.8

Bu şekilde düzenlemelerle Rusya güçlü hale gelse de,

teknoloji ve boru hatlarının altyapı yetersizl iği

Rusya’nın bir diğer önemli problemleri arasındadır.

Rus boru hatları düşük kalitel i mallardan inşa edilmiş

olup ortalama yaşları 22’dir.9 Enerji politikasında

aktifl iğini uzun vadede sürdürmek isteyen Rusya,

enerjiyi bir silah olarak kullanıp Batı ’yı tedirgin

etmekte, Japonya’ya ve Çin’e göre teknolojik ve sanayi

altyapı yetersizl iğine rağmen bölgede lider güç olma

5

amacındadır. Bununla birl ikte ŞİÖ ve Avrasya

Ekonomi Topluluğu dışında oluşabilecek bir Avrasya

Birl iği için kendini l ider olarak görmekte, doğal gaz

açısında kendisine rakip olabilecek Kazakistan,

Özbekistan ve Türkmenistan ile il işkileri

geliştirmektedir. İran’dan gelen doğal gaz ihracat eden

ülkeler için kurulması öngörülen gasOPEC teklifi

Batı ’yı güvenlik açısından sıkıntıya sokmakta ve

ABD’yi Asya ülkelerini Rusya’nın etkisi altından

çıkararak Rusya, Çin’i ve İran’ı çevrelemeye yönelik bir

politikaya yönlendirmiştir.10

YYeenn ii RRaakkii pp:: ÇÇiinn

Dünya nüfusunun %20’sini barındıran ve 9 milyon

596 bin km2 ‘l ik alanda yer alan Çin oldukça önemli

bir dinamizme sahip olmakla birl ikte, ekonomik

büyümedeki hızı bu şekilde devam ederse 2020

yıl ında ABD’den daha fazla bir iç üretim hacmine

sahip olacağı beklenmektedir.1 1 Çin dünya ham petrol

tüketiminin yaklaşık % 10'unu tüketmektedir. Artan

Dünya petrol ihtiyacının %40'ı ise Çin'in ihtiyacından

gelmekte olup petrolde %55 oranında dışa bağımlıdır.

Uluslararası Enerji Ajansı 'na Çin’in günde 10 milyon

varil olan petrol tüketimi 2030 yıl ında %70 artarak 17

milyon varile çıkacağı öngörmektedir.12 Hem ticari

i l işkilerden hem de enerji hatlarından dolayı Asya-

pasifik deniz yollarının önemi günden güne artmış

olup, enerji açısından Asya-Pasifik deniz yollarına

hâkim olan Çin, enerji ihtiyacını giderebilmek için

Ortadoğu, Afrika ve Latin Amerika’dan sonra

önceliğini Orta Asya bölgesine yöneltmiştir. Bu durum

özell ikle ABD için Rusya ve Çin’i çevrelemek üzere

tampon bölge oluşturma politikasını tehdit etmiştir.

ABD-Çin il işkilerinin tarihsel süreci İngiltere- Çin

arasında 1839-1842 yıl larında gerçekleştiri len Afyon

Savaşı ve İngiltere’nin Çin’deki hâkimiyetini

kaybetmesiyle başlamıştır. İngiltere’nin Çin’deki etkisini

kaybetmeye başladığını gören ABD 1784’te Kanton

Limanına Çin İmparatoriçesi isimli gemiyi yollayarak

ilk temasa geçmiştir. Afyon Savaşı ’ndan sonra ise Çin’i

kaybettiğini anlayan İngiltere ABD’nin müdahalesine

ses çıkarmamış ve ABD-Çin arasındaki Wang Hiya

“Barış, Dostluk ve Ticaret Sözleşmesi” nin 1844’te

imzalanmasına göz yummuştur. 1898’de Fil ipinleri

işgal eden ABD Pasifik’te güç elde etmiştir.13

21 . yüzyıl ın başından itibaren Afganistan ve Irak

savaşlarıyla oldukça fazla ekonomik harcamalar altına

giren ABD Ortadoğu’ya odaklanıp Çin’in gelişimini

gözden kaçırmıştır. Fakat geç de olsa 5 Ocak 2012

tarihinde Amerikan Savunma Bakanlığı Pentagon

tarafından yeni bir strateji belgesi oluşturulup ve bu

belgede Çin’in “yeni rakip” olduğu belirti lmiştir.14

Bununla beraber Çin’de biz güvenlik kaygısı oluşmuş

olup askeri harcamalara yönelmiştir. Think Tank

Project 2049 Enstitüsü’nün raporuna göre Çin İHA (

İnsansız Hava Aracı) filosuna aşırı miktarda yatırım

yapmıştır.15 ABD’yle askeri gücünü dengede tutmaya

çalışmakta ve Pasifik’te deniz yolları hâkimiyetini

sağlamlaştırma çabasında olan Çin’in enerji kaynaklı

güvenlik kaygısı burada kendini göstermektedir.

BBööll ggeeddeekkii GGüüçç DDeennggeell eerrii

Asya kıtası çok kutuplu bir bölge olarak süregelmiştir

çünkü Çin yükselen bir güç var olmamış aksine

bölgesel bir güç olarak oluşmuştur. Bununla birl ikte

ABD Asya’da hegemon bir güç olamamış ancak Çin’le

güç dengelerini kurmak zorunda olan bir ülke

olmuştur. Sonuç olarak Asya ABD-Çin-Rusya üçgeni

bulunmaktadır diyebil iriz.16 2008 43. Münih

Güvenlik Zirvesi’nde Putin açıklamalarıyla bu durumu

belirtmiştir: “ABD dünyada istediğini yapabileceğini

sanıyor; tehlikeli bir biçimde güç kullanıyor. Kimse

kendini emniyette hissetmiyor ve nükleer silâh

edinmek istiyor. Dünyada NATO ve Avrupa Birl iği ’nin

tek başına karar alamaz, bu yüzden kararları BM

vermelidir. Tek kutuplu dünya ne demek? Bu kavramı

ne kadar süslerseniz süsleyin, bu dünyada tek bir güç

merkezinin, tek bir kuvvetin, tek bir patron olması

demek. Bu demokratik değil , bazıları bize demokrasi

dersi veriyor. Ancak demokrasiyi kendileri öğrenmek

istemiyor.” diyerek ABD’ye açıkça karşı çıkmıştır.17

6

Asya’da Kuzey Kore Çin’le ittifak halindeyken, ABD’nin

en iyi müttefikleri Japonya ve Güney Kore olmuştur.

Bunun dışında Orta Asya’da Özbekistan, Kırgızistan

gibi ülkeler cephe ülke görevi üstlenmektedir.

Kırgızistan’daki yönetim değişikl iği ve Kırgızistan’ın

ABD’yle olan yakınlığı , ABD’nin Çin’e karşı oluşturmak

istediği cepheyi göstermektedir. Buna ek olarak

Rusya’ya ve İran’a doğalgaz satan Türkmenistan Çin’le

enerji işbirl iği geliştirmekte Çin-Türkmenistan

doğalgaz boru hattını kurmuş bulunmaktadırlar. 2009

yıl ında devreye giren bu boru hattıyla beraber 2012

yıl ında Türkmenistan’dan Çine ihraç edilen doğal gaz

miktarını yı l l ık 25 milyar metreküp arttırmak amaçlı

enerji anlaşma yapılmıştır.18

RReeffeerraannssll aarr1 . Aydın,N. ( Ağustos,18 2008) http://www.enerji2023.org/index.php?option=com_content&view=article&id=103:abdnn-ve-rusyanin-yen-guec-poltkalari-ve-tuerkye&catid=15:stratej&Itemid=255 Erişim tarihi ( 14 Mart 2013)2. Bayraç,N. ( Şubat,4 2010) http://www.turksam.org/tr/a1909.html Erişim tarihi ( 14 Mart 2013)3. Bayraç,N. (Şubat,4 2010) http://www.turksam.org/tr/a1909.html Erişim tarihi ( 14 Mart 2013)4. Saraç, E. ( 2008) Rus Dış Politikasını Şekil lendiren Temel Dinamikler Çerçevesinde RusyaFederasyonunu- Orta Asya Türk Cumhuriyetleri (Türkistan) İ l işkileri 1991-1999. s: 4,5 http://eprints.sdu.edu.tr/475/1/TS00627.pdf Erişim tarihi ( 17Mart 2013)5. Bayraç,N. ( Şubat,4 2010) http://www.turksam.org/tr/a1909.html Erişim tarihi ( 14 Mart 2013)6. Kısacık,S. (Temmuz,23 2012) 21 . Yüzyılda Avrupa Birl iği ’nin Enerji Temin Güvenliği Bağlamında Fırsatlar ve Karşılaşı lan Risklerhttp://politikaakademisi.org/?p=1926 Erişim tarihi ( 17 Mart 2013)7. Bayraç,N. ( Şubat, 4 2010) http://www.turksam.org/tr/a1909.html Erişim tarihi ( 14 Mart 2013)8. Kısacık, S. ( Temmuz,23 2012) 21 . Yüzyılda Avrupa Birl iği ’nin Enerji Temin Güvenliği Bağlamında Fırsatlar ve Karşılaşı lan Risklerhttp://politikaakademisi.org/?p=1926 Erişim tarihi ( 17 Mart 2013)9. Bayraç,N. ( Şubat, 4 2010) http://www.turksam.org/tr/a1909.html Erişim tarihi ( 14 Mart 2013)10 .Ekinci, A. C. ( Kasım,3 2008) OPEC Benzeri Doğalgaz Karteli Tartışmalarıhttp://enerjigundemi.org/portal/index.php/edit%C3%B6rden/itemlist/tag/ENERJ%C4%B0%20G%C3%9CNDEM%C4%B0.html?start=32 Erişim tarihi (21 Mart 2013)1 1 . Bayraç,N. ( Şubat, 4 2010) http://www.turksam.org/tr/a1909.html Erişim tarihi ( 14 Mart 2013)12. Yıldız,D. ( Mart, 7 2013) Dünya Enerji Oyununu Çin Belirleyecek ! http://www.usgam.com/tr/index.php?l=807&cid=1837&konu=16 Erişim tarihi (19 Mart 2013)13. Akbal,Ö. ( Mart,3 2013) Asya-Pasifikte Güç Mücadelesi http://www.21yyte.org/tr/yazi6853-Asya_Pasifikte_Guc_Mucadelesi.html Erişim tarihi ( 20Mart 2013)14. Akbal,Ö. ( Mart,3 2013) Asya-Pasifikte Güç Mücadelesi http://www.21yyte.org/tr/yazi6853-Asya_Pasifikte_Guc_Mucadelesi.html Erişim tarihi ( 20Mart 2013)15 .Aru,Ç. ( Mart,14 2013) Çin Ordusu, Dünyanın En Büyük ve Gelişmiş İHA Filosunu Oluşturmaya Çalışıyorhttp://www.turk.internet.com/portal/yazigoster.php?yaziid=41469 Erişim tarihi ( 20 Mart 2013)16. Ross,R. S. ( Spring, 1999) The Geography of the Peace: East Asia in the Twenty-First Century http://www.jstor.org/stable/2539295?seq=3 Erişimtarihi ( 20 Mart 2013)17.Aydın,N. ( Ağustos,18 2008) http://www.enerji2023.org/index.php?option=com_content&view=article&id=103:abdnn-ve-rusyanin-yen-guec-poltkalari-ve-tuerkye&catid=15:stratej&Itemid=255 Erişim tarihi ( 14 Mart 2013)18. Orazgylyjow, D. (Ocak,25 2012) Türkmenistan-Çin Enerji İşbirl iği Gelişiyor http://www.haber1 .com/yazar/turkmenistan-cin-enerji-isbirl igi-gelisiyor.html Erişim tarihi ( 20 Mart 2013)

7

Bir ülke düşünün. ‘Ülke’nin yüzölçümü Türkiye’nin

en küçük il i Bayburt’tan bile daha küçük olsun. Hatta

şöyle bir ipucu daha vereyim, ODTÜ’nün kampüsü o

ülkenin tam 171 katı büyüklüğünde! Söz konusu

ülkemizin nüfusu ise sadece 836. Yine okulumuzla

kıyaslarsak 90.000’in üzerinde mezunumuz bir gün

toplansa o ülkenin yaklaşık 107 katı bir nüfus

oluşturacak. Nüfusuna bakıp ülkeyi küçümsersek

tabiki aldanmış oluruz. Nitekim ülkenin devlet

başkanı Hindistan nüfusu kadar bir topluluğun,

yaklaşık 1 ,1 milyar, bir nevi ‘l ideri’ sayıl ıyor. Evet,

bildiniz, Vatikan’dan bahsediyorum.

Papalık seçimlerinin yapıldığı Sistine Şapeli ’nden zor

da olsa sonunda beyaz duman çıkması Katolik

dünyadaki krizin aşı lmasında yeterli olacak mı

bil inmez ama Katolik Hristiyanların ruhanî l ideri Papa

16. Benedikt’in görevini bırakması tüm dünyada

kelimenin tam anlamıyla deprem etkisi yarattı . Papa,

açıklamasında seçildiği 19 Nisan 2005 tarihinden bu

yana ‘suyun çok dalgalı olduğundan ve rüzgarın

tersten estiğinden’ yakınarak ‘artık bu görevi

yürütecek yaşta ve güçte’ olmadığını söyledi ve 1 1

Şubat 2013 itibariyle istifa etti .[ 1 ] 16. Benedikt’in

yerine ise yeni ‘adını ’ yoksulluk ve barışı simgeleyen

Aziz Francis’ten alan Arjantinli Jorge Mario Bergoglio

seçildi. Papa neden istifa etti? Yeni Papa 1 . Francis

kim? Yeni Papa’yı bekleyen sorunlar ne? Bu soruların

cevaplarını vermeden önce kısaca Vatikan’ı tanıyalım.

Papalık kurumunun tarihi oldukça eskiye dayanıyor.

İnanışa göre İsa’nın havarilerinden olan Petrus Roma

İmparatoru Nero tarafından M.S. 64 yıl ındaki Büyük

Roma Yangınından sorumlu tutularak çarmıha

gerdiril ir. Petrus’un İsa adına kil ise kurumunu başlatıp

piskoposluk rolünü oynadığına kanaat getirilerek

Papalık kurumunun temelini attığı varsayıl ır. 15.

Yüzyıldan önce Papalık dini vecibelerinin yanında

siyasal , ekonomik ve hatta askeri bir çok fonksiyona

sahipti. Papalık Avrupa’da adeta devletlerüstü bir yapı

gibi hareket ediyor, vergi topluyor, büyük topraklar

satın alıyor, Engizisyon mahkemeleri kurup insanları

yargıl ıyor, para karşıl ığı günahları affediyor (?)

bununla da kalmayıp devletleri birleştirip ordular

toplayarak Haçlı Seferleri adıyla bil inen savaşları

gerçekleştiriyordu. Martin Luther’in öncülük ettiği

Reform, Hristiyanlığı Katolikl ik ve Protestanlık olmak

üzere ikiye bölerek kil isenin dünyevi hayattaki tekelini

kırmayı başardı. 1890 yıl ına kadar bir devlet olarak

var olan Papalık bir ara İtalyan hakimiyetine girdiyse

de kurum 1929 yıl ında İtalya’yla Lateran Anlaşması ’nı

imzalayarak kendi bağımsız Vatikan devletini kurdu.

Katolik Hıristiyanların ruhâni l ideri Papa aynı

zamanda Vatikan Devleti ’nin de başındaki isim.

Vatikan’ın gelirleri arasında yatırımlar, gayrimenkul

gelirleri, Katolik birey ve organizasyonlardan gelen

bağışlar bulunuyor ve bu kaynaklar Vatikan

Bürokrasisi olan Curia’nın yanı sıra diplomatik

misyonlar ve medya kuruluşlarında kullanıl ıyor. Buna

göre 201 1 ’de Vatikan’ın geliri 308 milyon $ gideri ise

326 milyon $ idi.

Papa 16. Benedikt’in istifasına gelirsek istifa kelimesi

birçoğumuza sıradan bir kelime gibi gözükse de

istifayı sunan Papa olunca durum hiç de sanıldığı

kadar kolay değil . Papa 16. Benedikt yüzlerce yıl l ık

kil ise tarihine istifa eden ‘üçüncü’ papa olarak geçti.

Öte yandan istifa eden iki selefinin talihi ise hiç de

parlak değil . 1294 tarihinde Papalık tacını giyen 79

yaşındaki Pietro Angeleri, nam-ı diğer 5. Celestine,

vaftizci Yahya öğretisinden geliyordu ve bu öğreti

münzevi hayatı savunarak yokluk koşullarında

�

8

yaşamayı tercih ediyor, et yemeyi ve şarap içmeyi

reddediyordu. Zaten istemeyerek göreve geldiği

Papa’l ığının üstünden henüz 5 ay geçmişti ki

görevinden ayrıldığını açıkladı. İstifası onun için adeta

zor günlerin başlangıcı oldu, halefi 8. Boniface

tarafından hapse atı ldı ve mahkumiyetinin 2. yı l ında

1296 yıl ında hücresinde hayatını kaybetti. Ölümünün

üzerinden 17 yıl geçtikten sonra dönemin papası 5.

Clemente tarafından aziz ilan edilmesi ise ‘hapiste

ölen Papa’ gerçeğini elbette ki değiştirmeyecekti.

Kardinal Angelo Correr, 30 Kasım 1406 günü Papa 12.

Gregory adını alarak papalık tacını giydiğinde kurum

oldukça zor günler yaşıyordu. Nitekim Papalık Roma

ve Avignon adıyla ikiye bölünmüş, Katolik

Hristiyanların ruhanî olarak iki l ideri ortaya çıkmıştı .

Çiftbaşlı l ığı ortadan kaldırmak için kurulan Costanza

Konseyi her iki Papa’nın da görevi bırakarak yerlerine

tek bir papa seçilmesini istedi. Bunun üzerine 12.

Gregory 9 yıldır yürüttüğü Papalık görevini 1415

yıl ında bırakmak zorunda kaldı .[2] Bu açıdan

bakıldığında 16. Benedikt’in seleflerine göre bilerek ve

isteyerek ‘kendini emekliye ayırdığı ’ söylenebil ir.

Papa 16. Benedikt yaşlı ve yorgun olduğunu, görevini

yeterince iyi yapamayacağını düşündüğünü söylerek

görevden ayrıldı . Ne var ki istifanın kendisi açısından

nedeni olan bu açıklama Papalık makamında kabul

gören bir görüş değil . Nitekim Papalar görevlerini

ancak ‘öldüklerinde’ bırakabil iyorlar. Hepimizin

hatırlayacağı üzere Papa 2. Jean Paul öldüğünde 84

yaşındaydı ve hayatının son yıl larında uzun yıl lar

mücadele ettiği kanser hastal ığının yanına parkinson

hastal ığı da eklenmiş bu hastal ık konuşma, duyma ve

hatta yürüme yetisini bile elinden almıştı . 1878’de

Papa olan 8. Leon ise tamı tamına 94 yaşındayken

ölmüştü.[3]

Yaşı ve sağlığı Papalık için elverişl i olan 16. Benedikt’in

görevden ayrılmasının arkasında yatan nedenler ise

biraz farklı . Kurum yüzyıl lardır çocuklara cinsel

istismar (pedofil i) ve kil ise içindeki eşcinsel birl iktelik

skandallarıyla çalkalanıyor ve görünen o ki 16.

Benedikt bunlardan istifa edecek düzeyde rahatsız

olmuş.

Pedofil i skandallarının patlama noktasını rahiplerin

kendilerini tamamen Allah’a adamaları için dünyevi

zevklerden vazgeçmeleri yemini oluşturuyor. Buna

göre din adamları kil isedeki görevlerine başlarken

bakirl ik/bekaret yemini ediyorlar. Bunu kabul etmeyip

görevlerini bırakan din adamı ise tabi ki yok değil .

Resmi olmayan verilere göre Papa 2. Jean Paul göreve

gelmeden önce 100.000’den fazla din adamı evlenmek

için rahipliği bırakmış. Pedofil i skandallarının

örnekleri ise sayılamayacak kadar çok. Nüfusunun

%80’i Hristiyan olan Hırvatistan’da Ivan Cucek adlı

rahip 16 yaşındaki bir kız çocuğuna sarkıntı l ık

etmekten 3 yıl hapse mahkum edilmişti .[4] Yine bir

kil ise skandalı İrlanda’da patlak vermiş İrlanda Katolik

Kil isesi ’nin l ideri Kardinal Sean Brady’in 1975 yıl ında

pedofil rahip Brendan Smyth tarafından tacize

uğrayan çocukların isim ve adreslerinin bulunduğu

listeyi el inde bulundurduğu ancak bu listeyi polisle

veya ailelerle paylaşmadığı BBC’de yayınlanan bir

programda ortaya çıkmıştı . Smyht adı ise İrlanda

Katolik Kil isesi ’nin yüzkarası olarak tarihe geçecek

nice pedofil i skandalına karışmış, son olarak 1997’de

12 yıl hapis cezası almıştı .[5]

Katolik Kil isesi ’nin pedofil i skandalları sadece sıradan

rahiplerle sınırl ı değil . 1980’l i yı l larda çok sayıda

pedofil i pisl iğinin üzerine örtmek ve yetkil i

makamlara bildirmemekle suçlanan Amerikan

Kardinal Roger Mahony itirazlara rağmen Papayı

seçen 1 15 kardinal arasında yer aldı . Mahony’nin

örtbas ettiği skandal sayısı ise, ki bunun için 10

milyon dolar aldığı iddiaları olayı daha da rezalet bir

boyuta taşıyor, hiç de görmezden gelinecek gibi değil ,

tam 129 olay var![6] Roma Katolik Kil isesi ’nin

başındaki isim Kardinal Keith O’Brien’ın 4 rahibe

cinsel istismarda bulunduğu iddiası da Vatikan’a

bomba gibi düşmüş, 14 Şubat’ta Papa 16. Benedikt

O’Brien’ın istifasını kabul etmişti .[7]

Evlenmeleri yasak olan rahiplerin gay birl ikteliklere

yönelmeleri de madolyonun diğer yüzünü oluşturuyor.

Veriler 1980’lerde Amerika’yı vuran HIV/Aids

salgınının Katolik rahipler arasındaki öldürme

oranının ulusal ortalamadan 3 kat fazla olduğunu

gösteriyor. La Repubblica gazetesinin Papa 16.

Benedikt’in istifa nedeninin Vatikan’ın sivil merkezi

Curia içindeki gay lobisi olduğu iddiaları da gündeme

bomba gibi düşmüş durumda. [8] ‘Vatileaks’ diye

anılan ve Papa 16. Benedikt’in 3 kardinale hazırlattığı

raporda Curia’daki gay lobisinden ve onların çarpık

9

i l işkilerinden söz edil irken grubun ayyuka çıkmamak

adına şantaj işlerine bulaştığı da belirti l iyor. Tek

nüshası olan raporda eşcinsel grupların, Roma

yakınlarındaki bazı vil la ve saunalarda seks yapmak

amacıyla gizl ice buluştuğu ve 17 Aralık’ta söz konusu

raporu okuyan Papa’nın görevi bırakmaya karar

verdiği bildiri l iyor.

Yeni Papa Jorge Mario Bergoglio, nam-ı diğer 1 .

Francis, ise 1936 Bounes Aires doğumlu. Arjantinli

Bergoglio 731-741 yıl larında görev yapan Suriyeli 3.

Gregory’den beri, yani tam 1272 yıl aradan sonra

seçilen Avrupalı olmayan ilk Papa. Bununla birl ikte

kendisi her ne kadar Avrupalı olmasa da

Bergoglio’nun atalarının İtalyan olduğu bil iniyor.

Bergoglio’nun babası demiryolu işçisi bir İtalyan

annesi ise ev kadını ve Bergoglio’nun 4 kardeşi var. 76

yaşındaki Bergoglio’nın adı Papalık seçimlerinde favori

olarak öne çıkmasa da ismi ikibinli yı l lardan itibaren

Arjantin Kil isesi ’nde sıkça anıl ıyor, politik tartışmalara

girmekten kaçınmıyor, cumhurbaşkanlarıyla

görüşmelerinde ülkenin ekonomi politikalarını

eleştirip gençlerin madde kullanımından şehirlerin

sokak güvenliğine kadar birçok konuda görüş

bildiriyordu. Papalık koltuğunun ilk Arjantinlisi ve ilk

Güney Amerikalısı ülkesindeki tüm sosyal

tartışmalarda muhafazakarlıktan ödün vermeyen

tutumunun yanı sıra boşanmanın kolaylaştırı lması,

eşitl ikçi evli l ik düzenlemesi ve kürtajın hak olması

dahil birçok konuda muhalif bir duruş sergilediği

bil iniyor. Yeni Papa’nın Türkiye’yi i lgilendiren boyutu

da 1915 olaylarının soykırım olduğunu iddia etmesi.

Bu görüş onun uluslararası ve tarihsel tartışmalara

dair yaklaşımının ilginç bir detayı olarak kabul

edilebil ir.[9]

226. Papa olan Mario Bergoglio hakkındaki önemli bir

nokta da 1 . Francis’in ilk Cizvit Papa olması. Cizvitler,

Katolik Kil isesi ’nin sadece erkeklere açık olan İsa

Tarikatı olarak bil iniyor ve dünya çapında yaklaşık 19

bin üyesi var. 1 .2 milyarlık Katolik Kil isesi ’nin başında

sayıca nispeten küçük sayılabilecek bir tarikatın

mensubunun bulunması da önemli bir nokta olarak

kabul edilebil ir. Bergoglio 1969 yıl ında Cizvitl iğe kabul

edilmiş. 16. Yüzyıl Avrupa’sında kurulan tarikat

misyonerliği hedefliyor ve üyeleri zenginlikten uzak,

itaatkar ve namuslu bir hayat sürme yemini ediyor.

Aynı şekilde Bergoglio’nun da mütevazi hayatı dikkat

çekiyor. Biyografisini yazan yazarlardan olan Francesca

Amrogetti Bergoglio’nun Buenos Aires’teyken metro

ve otobüsü kullandığını , Roma’ya gitmesi gerektiğinde

ise ekonomi sınıfı uçuşu tercih ettiğini söylüyor.

Analist Eric Camara da Bergoglio’nun Vatikan’ı

ziyareti sırasında kardinal lerin kuşandığı kırmızı ve

mor renkli gösterişl i kıyafetler yerine üzerinde siyah

bir cübbe ile dolaşmayı sürdürdüğünü aktarıyor. Bu

açıdan bakıldığında Vatikan’da yeni dönemin

şatafattan uzak olacağı izlenimi çıkarılabil ir. Bütün

bunlara rağmen kendisini tanıyan üst düzey din

adamlarından Osvaldo Musto Bergoglio’nun geleneğe

sırt dönmediğini söylüyor ve ekliyor “Ötenazi, idam

cezası , kürtaj, eşcinsel ler veya rahiplerin evlenmeme

yemini gibi konularda en az Papa 2'inci Jean Paul

kadar Kil isesi 'nin geleneksel i lkelerinden asla taviz

vermez.”[ 10] Son olarak yeni Papa’nın onyıl lardır tek

akciğerle yaşadığı ve Buenos Aires’in San Lorenzo de

Almagro futbol takımını tuttuğu da diğer bilgiler

arasında.

Peki yeni dönemde Papa’yı neler bekliyor? Guardian

yazarı Andrew Brown’a göre Papa’yı bekleyen

meseleler arasında Vatikan bürokrasisinin merkezi

Curia’da reform talepleri, din adamlarının evlenmesi

meselesi ve İslam’ın giderek güçlenmesi yer alıyor.[ 1 1 ]

Curia’ya dair reform taleplerinin gelme nedeni ise

kurumun çağın ihtiyaçlarına artık cevap verememesi.

1500 yıldır reforma direnen bu yapı için reformun

gerçekleşmesi demek Curia’nın İtalyan siyasetiyle

bağını koparması ve sıkça tekrarlanan skandallara bir

son verilmesi anlamına gelebil ir. Reformun Curia’nın

gücünü ne derece etkileyeceği konusunda Liberaller

ve Muhafazakarlar görüş ayrıl ığı içindeler. Nitekim

Liberaller reformun yerel kil iseleri sorumluluk sahibi

yapacağını böylece kil iselerin dini vecibeleri yerine

getirirken daha hassas davranacağını savunurken

10

RReeffeerraannssll aarr1 . Deutsche Welle Türkçe, 2013, Papa Vatikan’dan ayrıldı , Erişim [10.03.2013] http://www.dw.de/papa-vatikandan-ayr%C4%B1ld%C4%B1/a-166348022. CNN Türk, 12 Şubat 2013, İstifa Eden Papaların Makus Talihi, Erişim [07.03.2013]http://www.cnnturk.com/2013/yasam/diger/02/12/istifa.eden.papalarin.makus.tal ihi/696159.0/index.html3. Deniz Ülke Arıboğan, Akşam Gazetesi, 13 Şubat 2013, Benedicus XVI ’nın İstifası , Erişim [07.03.2013]http://www.aksam.com.tr/yazarlar/benedictus-xvinin-istifasi/haber-1693294. NTVMSNBC, 27 Mart, Hırvatistan’da kil iseye pedofil i girdi, Erişim [10.03.2013] http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/73515.asp?cp1=15. Haber7, 2 Mayıs 2012, İrlanda Kil isesinde Pedofil i Skandalı , Erişim [10.03.2013] http://www.haber7.com/guncel/haber/876014-irlanda-kil isesinde-pedofil i-skandali6. NTVMSNBC, 13 Mart 2013, Vatikan’da duman yok kötü koku var, Erişim [13.03.2013] http://www.ntvmsnbc.com/id/25428444/7. The Guardian, 25 Şubat 2013, Cardinal Keith O'Brien resigns amid claims of inappropriate behaviour, Erişim [10.03.2013]http://www.guardian.co.uk/world/2013/feb/25/cardinal-keith-obrien-resigns8. Haber Türk, 23 Şubat 2013, Papa’nın istifasının nedeni gay lobisi mi? Erişim [20.03.2013]http://www.haberturk.com/dunya/haber/822608-papanin-istifasinin-nedeni-gay-lobisi-mi9. Güneş Çelikkol, BBC Türkçe, 15 Mart 2013, Arjantin’in Papası , Erişim [18.03.2013]http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2013/03/130315_papa_celikkol.shtml10. BBC Türkçe, 14 Mart 2013, Papa: İ lk Cizvit, İ lk Latin Amerikalı , İ lk Francis, Erişim [20.03.2013]http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2013/03/130314_papa_profil .shtml1 1 . Andrew Brown, The Guardian, 14 Mart 2013, The papal agenda: what wil l be in the new pope’s in-tray. Erişim [20.03.2013]http://www.guardian.co.uk/world/2013/mar/14/papal-agenda-new-pope

Muhafazakarlar tırmanan liberalizmin başını ezmek

için daha başka yollar geliştiri lebileceği görüşünde.

Yeni Papa’nın el atması gereken bir diğer konu da

Katolik nufüsta meydana gelen düşüş. Brown 1 ,2

milyarlık Katolik nufüsunun %40’ını barındıran Latin

Amerika’da Avrupa’da da olduğu gibi Protestanlığa

veya İslam’a geçen ya da ateist olanların sayısının

arttığına dikkat çekerek yeni Papa’nın bu gidişata dur

diyecek çareler aradığını belirtiyor. Rahiplerin

evlenmesi tartışması ise adeta alev topuna dönmüş

durumda. Yeni Papa’nın bu konuda muhafazakar bir

tavır takınacağı tahmin edilebil ir. Skandallara ise nasıl

dur diyeceği merak konusu.

Sonuç olarak Vatikan’ın geleceği karanlık bulutların

dağılmasına bağlı . ‘Erken emeklil ik’ hakkını kullanan

16. Benedikt bu yolla krizin ne derece derin olduğunu

gösterdi. Kil ise’nin içinde pedofil i ve eşcinsel l ik

tartışmaları , Vatikan bürokrasisindeki pus perdesi ve

buna bağlı reform talepleri, Kil ise’nin dışında ise kan

kaybeden bir Katolikl ik ve imajı fena halde çizilen

Papalık kurumu Papa 1 . Francis’i ivedi önlemler

almaya zorlayacak. Vatikan’ı çetin yıl ların beklediği ise

aşikar.

1 1

Tam adıyla Hugo Rafael Chávez Frías 5 Mart 2013

Salı günü fiziki anlamda hayatına veda etti. Fiziki

anlamda demişken, tersi bir manada metafizik bir şey

kastetmiyorum. Politika dersinin sınavlarındaki yorum

sorularında karşımıza çıkan, politikaya dair herhangi

bir olayın genel yorumlamalarından bihaber, Çoğulcu,

Marksist veya Elitist olma ihtimali olan örnek insan

olsam bile Chavez’in öldükten sonra bile kendi halkı

başta olmak üzere, dünya emekçi halklarının

gönüllerinde varlığını sürdürebilecek bir adam

olmasından şüphe etmezdim. Hugo Chávez, işçi

devletlerinin ve halk demokrasilerinin

mevzilenmelerinin ve kendilerinin püskürtüldüğü ve

bu yenilginin mutlak bir son olarak teorize edildiği

dönemin karanlığının varlığını hissettirdiği bir

dönemde aydınlatıcı ve umut verici bir rol oynamıştır.

Türkiye kapital izminin ekonomik, sosyal ve kültürel

politikalarının külfetinden muzdarip öğrenci gençlik

kesimlerinin bir parçası olan bizlerin, kardeş

Veneuzella halklarının örnek liderinin hayatını ve

yaptıklarını gözden geçirmemiz Chávez’in bu rolünü

bir adım daha ilerden tartışmamıza vesile olacağına

inanıyorum. Ki bu tartışmanın bu boyutu, bizim

gelecek istencimize farklı bir yan kazandıracağını da

ümit ediyorum. Şimdi Chávez’in hayatına ve

yaptıklarına bir göz atalım.

AArrkkaa BBaahhççeeddee YYeenn ii BBii rr GGeedd ii kk

Hugo Chávez, 28 Temmuz 1954 yıl ında Venezuela’nın

Barinas eyaletinin Sabeneta şehrinde yoksul bir ailenin

çocuğu olarak doğdu. Beysbolla i lgilenen Chavez

resim, müzik ve tiyatroyla da haşır neşir oldu. Liseyi

1971 ’de bitirdikten sonra Venezuela Askeri

Akademisinde yüksek eğitimini tamamladı. İ letişim ile

siyasi ve askeri bil imler üzerine eğitim aldı . Bir süre

siyaset bil imi dersi veren Chavez 1982 senesinde ordu

içinde “Bolivarcı Devrimci Hareket” (MBR-200)

örgütlenmesini kurdu. Halk arasında örgütlenen sol,

sosyalist ve devrimci örgütler ile ordu içindeki

muhalif kanatlarla il işkilerini geliştirerek 1992

senesinde Carlos Andres Perez başkanlığındaki

iktidara başarısız bir darbe girişiminde bulunarak

tutuklandı. Hapsolduğu 2 sene boyunca halk arasında

tanınırl ı l ığı ve itibarı arttı . Siyasi yelpazenin sol

eğil imli siyasi partileriyle il işki geliştirmesi sonucu,

neoliberal politikaların hakim olduğu dönemi tarif

eden Dördüncü Cumhuriyete karşı “Beşinci

Cumhuriyet Hareketi”ni kurdu. Ekonomik reform

sözleri vererek 1998 senesinde başkan adayı olduğu

seçimleri kazandı.2

Chavez’in katı ldığı en son seçimde “Miranda Kolektifi”

adında bir grubun Chavez için başlattığı bir

kampanyadan bir resim. Venezuela gençliği için

negatif bir anlamı bulunan “Beta” kelimesi, Chavez’de

“Otro Beta”, yani “Öteki Beta”, kötülüğe karşı savaşan

her şey anlamını buluyor.3

11 999988’’ddeenn 220011 33 ’’ee BBooll ii vvaarrccıı DDeevvrriimm

98’ yıl ında iktidara gelen Chavez ve hareketi 2002’de

Venezuela sermaye güçlerinin desteğinde olan bir

askeri darbe geçirmesine rağmen, güçlü halk

desteğiyle darbeyi boşa düşürerek tekrar görevinin

başına geldi. İrlandalı Raidió Teil ifís Éireann

televizyonu üyelerinin çektiği “Devrim Televizyondan

Yayınlanmayacak” ve John Pilger tarafından 2007’de

çekilen “ War On Democracy” belgeselleri darbe

girişiminin Venezuela sermayesi, Katolik kil isesi ve

ABD hükümeti bağlantı larını açıkça gözler önüne

sermektedir.

�

12

Emekçi halklar tarafından bu denli sahiplenilen

Chavez, tam anlamıyla gerçek bir halk demokrasisi

olmasa bile, kendi yarattığı örneğin ne gibi getirileri

olduğunu kanıtl ıyor. İşte Chavez’in ulusal anlamdaki

politikaları i le dış politika çerçevesine dair

söylenebilecekler:

MMeemmll eekkeetttteekkii PPooll ii ttii kkaa ll aarrıınn ıınn SSoonnuuççll aarrıı

»» Venezuela ekonomisi on yılda yüzde 47.4 büyüdü.

Sadece 2012 ilk döneminde büyüme oranı yüzde 5.6

olarak açıklanmıştı .

»» Yerel sorunlarla ilgilenen 30 bin yerel halk konseyi

oluşturuldu, halkın sosyal sorunların tespit ve

çözümüne doğrudan katıl ımı sağlandı.

»» Son on yılda sosyal hizmetlere ayrılan bütçe yüzde

60.6 oranında artırı ldı . (772 milyon dolar) Bütçenin

yüzde 42.3’ünü sosyal yatırımlara ayrıldı .

»» Eşitsizl ik yüzde 54, yoksulluk yüzde 44 oranında

azaldı . 1996 yıl ında yüzde 40’a ulaşan aşırı yoksulluk

oranı yüzde 7.3’e düşürüldü.

»» İşsizl ik yüzde 1 1 .3’ten yüzde 7.7’e düştü. Sosyal

güvenceye sahip olanların sayısı üç kat arttı .

»» Misyon adı verilen sosyal programlardan 20 milyon

Venezuela vatandaşı yararlandı.

»» Chavez öncesinde ciddi bir sorun olan okuma-

yazma sorunu UNESCO verilerine göre tamamen

ortadan kalktı .

»» Parasız eğitim sayesinde bugün Venezuelal ı anaokul

yaşındaki çocukların yüzde 72’si anaokuluna gidiyor,

i lköğretimde okullaşma oranı yüzde 85.

»» Binlerce yeni okul inşa edildi. Devlet okullarında

öğretmen sayısı beş kat arttı , 65 binden 350 bine

ulaştı .

»» Bolivarcı Üniversiteler adıyla yeni ve ücretsiz

üniversiteler kuruldu. Üniversiteye devam eden

gençlerin oranı yüzde 83’e yükseldi ve bu bakımından

Venezuela Latin Amerika’da ikinci, dünyada ise 15.

sırada bugün.

»» 1998 yıl ında nüfusun yüzde 21 ’inin yetersiz

beslenmeden mustarip olduğu ülkede, bu oran yüzde

5’e indi. Gıda tekellerinin pahalı ürünleri karşısında,

üretimi ucuz gıdaların satı ldığı MERCAL isimli

süpermarket zinciri oluşturuldu.

»» 1980’lerde gıda ürünlerinin yüzde 90’ı ithal edil irken

bu oran yüzde 30’a düşürülmüş durumda.

»» Bugün 4 milyonu çocuk 5 milyon Venezuelal ıya

okullarda ücretsiz gıda sağlanıyor.

»» Son bir buçuk yılda yoksullar ve orta gelirl i ler için

250 bin ucuz konut üretildi .

»» Çocuk ölümlerinin oranı binde 25’ten binde 13’e

düşürüldü.

»» Nüfusun yüzde 96’sının temiz suya ulaşımı sağlandı.

»» 1998 yıl ında 10 bin kişiye düşen doktor sayısı 18’den

58’e yükseldi.

»» Sadece Barrio Adentro isimli ücretsiz birinci ve

ikinci basamak sağlık hizmeti verilmesini içeren

programla ülkeye gelen 8 bin 300 Kübalı doktor, 7

bin klinik kurdu, bu kliniklerde 1 .4 milyon insanın

hayatı kurtarıldı .

»» Son 6 yılda 19 bin 840 evsiz sokakta yaşamaktan

kurtarıldı .

»» Özel sübvansiyonlar sayesinde normal fiyatların

yüzde 34-40’ı arasında daha ucuz satış yapan kamu

eczaneleri ağı oluşturuldu.4

DDıı şş PPooll ii ttii kkaaddaakkii KKoonnuummuunnaa DDaa ii rr

Venezuela’nın uluslar arası politikasını konuşma sırası

gelince, i lk elden ABD ile olan il işkileri akla gelir.

Chavez’in emperyalizme karşı koyduğu dirençle

şekil lenen Venezuela dış politikası i le memleketinde

uygulamakta olduğu halkçı politikaları , onun politik

karakterini uluslar arası alanda tariflendiriyordu. Bir

yandan emperyalistler arasındaki çelişkilerden

yararlanarak uluslar arası politikada mevzilerini

arttırıyor. Diğer yandan ise Latin Amerika

ülkelerindeki görece halkçı ve ilerici hükümet

güçleriyle uluslar arası politik, ekonomik ve sosyal

anlamda birl ik, dayanışma ve yardımlaşma

platformları kurarak güçlü bir odak kurmaya

çalışıyordu. Bu platformlar Amerika Halkları için

Bolivar İttifakı (ALBA) , Güney Amerika Ulusları Birl iği

(UNASUR), PetroCaribe, PetroSur, TeleSur, ALBA

Bankası , Güney Bankası ve Karayip ve Latin Amerika

Devletleri Topluluğu (CELAC) ‘dur. Bölgenin

Amerikan işbirl ikçisi sermayeleri ve ABD’nin herhangi

bir yansıması bu güçlerin olduğu ittifaklara

giremiyordu. Bu vesileyle Chavez, ABD ve onun yerli

işbirl ikçilerinin kabusu haline geliyordu. ABD’nin

13

Chavez’e karşı açıkça sergilediği düşmanlıklar,

imparatorluğun asıl korkularını gün yüzüne

çıkarıyordu:

»» 2005 yıl ında Condoleezza Rice, Chavez’in “bölge

için bir tehdit” olduğunu açıkladı. CIA Venezuela’yı “5

sıcak bölge” l istesine aldı .

»» Medya Patronu Pat Robertson açık açık Chavez’i

öldürmenin milyonlarca dolar harcamaktan daha

kolay olacağını söyledi.

»» 2006’da zamanın ABD Ulusal İstihbarat Direktörü

John Negroponte, Venezuela’yı ABD için bir tehlike

olarak adlandırdı. Savunma Bakanı Donald Rumsfeld

ise Chavez’i Hitler’le karşı laştırdı .

»» Beyaz Saray, Venezuela’yı “Terörizme karşı yeterli

desteği vermeyen” ülkeler l istesine koydu.

»» ABD’l i şirketlerden silah ya da askeri malzeme

almasının yasakladı.

»» 2008’de Pentagon, 4. Filosunu, Latin Amerika ve

Karayipler’de görevlendirdi. 1950 yıl ında devre dışı

bırakılan 4. filo o zamandan beri çal ışmıyordu.

»» Chavez, 2010 yıl ında Kolombiya’da “Anti-Amerikancı

güçlere karşı” 7 askeri üs kurma kararı aldı .

Uluslararası basında Chavez’in bir diktatör, bir tiran,

Amerika düşmanı bir terörist olduğu yazılmaya

başlandı. Venezuela’nın imajı şiddet, güvensizl ik, suç,

yozlaşma ve kaos olarak şekil lendirilmeye çalışı ldı .5

PPeekkii YYaa SSoonnrraa??

Tekrar ve tekrar atıfta bulunulabileceği gibi

Sovyetlerin ve halk demokrasilerinin yenilgisi;

“Proletarya İktidarı”nın, “İşçi Sınıfı Sosyalizmi”nin

veyahut “Bil imsel Sosyalizm”in politik arenada itibar

kaybetmesine vesile oldu. Bu sonuç gerek sosyalizmin

öznesi olan işçilerin ve emekçilerin politikleşmesinin

önüne ket vurdu, gerekse “muhalif” olarak gözüken,

göreceli anlamda demokratik eğil imlerin yayılmasının

önünü açtı . 90’lar öncesinden beri var olan dünya

emekçi halklarının mücadelesinde sıcak noktalardan

biri olan Latin Amerika halklarının demokrasi ve

özgürlük mücadelesi de bu sonucun getirilerinden

etkilendi. “21 .yy sosyalizmi” diye tarif edilen “yeni”

olan sosyalizm ise asl ında Latin Amerika ülkelerindeki

hükümetlerde karşıl ığını bulan “sosyalist”, “eski geril la

l ideri” veya “sendikacı” gibi politik aktörlerin seçimle

iş başına gelmesi, ve ertesinde göreceli demokratik

uygulamalara girişmesinden ibarettir. Çıkışında

üretim araçlarının özel mülkiyeti mevzusunu

barındıran sınıf çelişkisinin sonucunun, işçi sınıfı

önderliğinde geniş halk yığınlarının üretim araçlarını

ve siyasal iktidarı ele geçirmesiyle ancak gerçek

anlamda bir sosyalizmden bahsedilebil ir. Keza şu gün

bile basına az çok yansımalarından yola çıkarak Latin

Amerika’da 90’l ı yı l larda iktidara gelmiş bir kısım

“solcu” l iderlere demokratiklik meselesinde tam

anlamıyla kefil olunamayacağı açıktır. ( Elbette yapılan

en ufak bir demokratik girişime karşı coşa gelen

sermaye basınından bahsetmiyorum. ) Lakin Chavez

bunların dışında tutulabil ir. Memleketinin petrol

gelirini halkının yararına kullanan ve halkı için önüne

çıkan engelleri güç kullanarak ezmekten çekinmeyen

bir l iderdi.

Chavez sonrası dönemde Venezuela’da birçok politik

değişim olması muhtemeldir. Halkın elinde var olan

sosyal ve ekonomik olanaklar ve bunların getirdiği

doyum, emperyalistlerin ve onun yerel işbirl ikçilerinin

saldırı larına karşı halkı kendi mevzilerini koruma

ihtiyacına bir kez daha itecektir. Özetle, Chavez

döneminin etkileri Venezuela halkının kendi bil incinde

kalıcı anlamda yer edecektir. 6,7

RReeffeerraannssll aarrGörsel1 . Aydın Çubukçu, “Başkan Baba’nın mirası”, (22/03/2013) , http://evrensel .net/news.php?id=52316, (Erişim Tarihi: 26 Mart 2013)2. Elif Görgü, “Dünyadan bir Chavez geçti”, (06/03/2013) , http://www.evrensel .net/news.php?id=50761 , (Erişim Tarihi: 25 Mart 2013)3. Dış Haberler, “Çizgilerle Chavez”, (05/08/2012) , http://www.evrensel .net/news.php?id=33828, (Erişim Tarihi: 25 Mart 2013)4. Elif Görgü, “Dünyadan bir Chavez geçti”, (06/03/2013) , http://www.evrensel .net/news.php?id=50761 , (Erişim Tarihi: 25 Mart 2013)5. gös.yer.6. Aydın Çubukçu, “Başkan Baba’nın mirası”, (22/03/2013) , http://evrensel .net/news.php?id=52316, (Erişim Tarihi: 26 Mart 2013)7. Immanuel Wallerstein, “Karizmatik bir l ider ve sonrası”, (23/03/2013) , http://www.evrensel .net/news.php?id=52350, (Erişim Tarihi:26 Mart 2013)

14

Gürcistan Sovyetler Birl iği ’nden ayrıldıktan sonra,

hükümet ilk kez darbe girişimi olmadan 1 Ekim 2012

tarihinde yapılan parlamento seçimleri i le değişti .

Gürcistan'daki seçimlere ilgi fazlaydı ve bir çok

uluslararası kuruluş seçimleri yakından izledi. 7.

dönem parlamento seçimlerinde, Ivanishvil i ’nin

başında bulunduğu Gürcistan Hayali Koalisyonu %54,

Saakashvil i ’nin l iderliğini yaptığı Birleşik Ulusal

Hareket Partisi ise %41 ,51 civarında bir oy oranı elde

etmişti ve Ivanishvil i parlamentodaki çoğunluğu ele

geçirerek seçimleri kazanmıştı . Böylece 2003 yıl ında

"Gül Devrimi"yle başa gelen Saakashvil i 'nin” dönemi

geride kalmış oldu. Saakaşvil i ’nin Parlamento

seçimlerini kaybetmesi bir çok soruyu da

beraberinde getirdi ve en çok merak edilen sorular ise

şunlar oldu: Seçimlerin sonucu Rusya’nın geri

dönüşünü mü gösteriyor? Gürcistan Saakashvil i ’yi

istemiyor mu? Bu sorulara cevap vermeden önce 9

sene önce neler olmuştu ve Saakashvil i döneminde ne

gibi değişikl ikler oldu kısaca bir göz atmak isterim.

GGüü ll DDeevvrriimmii vvee SSaaaakkaaşşvvii ll ii DDöönneemmii

2003 yıl ı Kasm ayında Kafkasya’da daha önce hiç

görülmemiş bir devrim gerçekleşti . Tarihte çok nadir

rastlanan bir halk harekatı olmuştu Gürcistan’da,

çünkü bir damla kan dökülmeden hiç kimsenin

yaralanmadığı bir devrim gerçekleşmişti.

Gürcistan’nın bağımsızl ığını kazanmasından bu yana

Devlet Başkanı olan Eduard Şevardnadze’ nin görevini

bırakmak zorunda kalmasıyla sonuçlanan barışçı l bir

halk harekatı olmuştu Gül Devrimi. Bu olayın

ardından 4 Ocak 2004 tarihinde devlet başkanlığı

seçimleri yapıldı ve Saakaşvil i , oyların çoğunluğunu

alarak Devlet Başkanı seçildi. 28 Mart tarihinde

yapılan parlamento seçimlerini de çoğunlukla Ulusal

Hareket-Demokratlar’ın kazanmasıyla iktidarı

tamamen ele almış oldu2 Devrimden sonraki sene

Saakaşvil i hiç zaman kaybetmeden kendi reformlarına

başladı ve ilk işi , bir çok Sovyet ülkesinde de yayılmış

olan yolsuzluk ve rüşvete Gürcüstan’da son vermek

oldu. Onlarca eski hükümet yetkil isi ve memuru

rüşvet almak ve devlet gelirlerini kendi zimmetine

geçirmek suçlamasıyla hapse atı ldı . Artık sadece

devlet memurlari değil normal vatandaşlar da rüşvet

teklif ederse o da suç olarak kabul edilecekti. Bundan

başka, Saakaşvil inin attığı en önemli adımlardan biri

de Şevardnadze döneminde Avrupa Birl iği ve

NATO’yla çok iyi olmayan il işkilerin yeniden

canlandırı lması, işbirl iğinin sağlanması ve NATO’ya

üye olmak çabaları oldu. Fakat Gürcistan’a NATO

üyeliği yolunun oldukça açık bir şekilde belirmiş

olması ve Gürcistan’nın AB ile olan il işkilerini daha da

geliştirmesi, bölgede etkin bir rol oynayan Rusya’nın

hiç hoşuna gitmedi.3 Eski Sovyet ülkesi olan

Gürcistan’ın NATO üyeliğine alınacak olması iki ülke

arasındaki i l işkilerin soğumasına neden oldu. “Rusya,

1991 ’den günümüze Gürcistan’da etnik sorunlar ile

yakından ilgilenmiş olması, Batı ’nın Gürcistan

üzerinden bölgeye yerleşmesini kabul edilemez bir

gelişme olarak görüyordu, çünkü bu durum Rusya

için Güney Kafkasya’da nüfuzunun giderek zayıflaması

anlamına geliyordu”4 Bu reformlara cevap olarak da

Rusya Güney Osetya ve Abhazya’ya olan desteğini

yineledi ve bu bölgelerde Rus barış güçlerinin daha da

arttırı lacağını belirtti . Gürcistan tarafı bu durumu

provokasyon olarak değerlendirdi ve Rusya’yı barışı

korumak yerine bölgedeki gücünü artırmak ve

kontrolü kaybetmemeye çalışmakla suçladı. Karşı l ıkl ı

suçlamalar ve iki tarafın da birbirinin hoşuna

gitmeyecek adımlar atması asl ında Ağustos’ta

patlayacak savaşın habercisiydi. Temmuz ve Haziran

aylarında Gürcistan’ın Abhazya ve Güney Osetya’yla

arasındaki sürtüşme geril im noktasına tırmandı ve

artık savaş kaçınılmaz bir hal almaya başladı. 1

Ağustos’ta Gürciler ve Osetler arasında çatışmalar

başladı ve 7 Ağustos’ta Gürcistan G. Osetya’nın

başkentine saldırdıgını ve başkenti kontrolü altına

aldıgını açıkladı. Fakat bu saldırıya Rusya’nın cevabı

gecikmedi ve 8 Ağustos 2008 Cuma günü Rus

askerleri Güney Osetya’ya girdi. 5 gün devam eden

savaşta Gürcistan mağlup olmuştu ve 16 Ağustos’ta

barış anlaşması imzalanarak ateşkes ilan edildi.5

Savaştan sonra Gürcistan Bağımsız Devletler

Topluluğu’ndan ayrılarak Rusya’yla olan tüm

diplomatik il işkilerini de kesti. Savaş Gürcistan’ın

sosyal ve ekonomik hayatına bir bomba gibi

�

15

düşmüştü ve ülkedeki bir çok ticari faaliyetin

durmasına neden olmuştu. Sonuç olarak ekonomik ve

sosyal hayat durma noktasına gelmişti . Fakat bu

durum uygulanan verimli ekonomik reformlar

sayesinde toparlanmıştı . İstatistiksel bilgilere

bakıldıgında Gürcistan ekonomisinin yakın

zamanlarda daha da geliştiğini görebil iriz. Son olarak

Gürcistan’daki parlamento seçimleri ve yukarıda

belirttiğim sorulara değinmek isterim.

GGüürrccii ssttaann ’’ddaakkii PPaarrll aammeennttoo SSeeççiimmll eerrii :: RRuussyyaa ’’nn ıınn GGeerrii

DDöönnüüşşüü mmüü??

Yukarda belirtdiğim gibi, İvanishvil inin başında

bulunduğu Gürcistan Hayali Koalisyonu parlamento

seçimlerini “%53 oranında oy alarak kazanmıştı . Bu

durum pek çok insanı şaşırtmış ve akla ilk gelen soru

ise “Seçimlerde Rusya’nın parmağı var mı?” şeklinde

olmuştu. Fakat mevcut durumda Ivanişvil i ’yi kapalı

kutu olarak görebil iriz çünkü büyük çaplı bağışlar ve

yardımlar ile Rusya’da edindiği servetin dışında

Ivanişvil i hakkında çok fazla bir bilgi yoktur. Bidzina

Ivanishvil i ’nin hayatının büyük bir bölümünü Rusya’da

geçirmesi ve kişisel servetini neredeyse tamamen

Rusya’da oluşturmuş olması, onun Rus devlet

adamları i le olan il işkilerini de göz önünde

bulunduran analistler tarafından, Gül Devrimi

sürecinin sona ermek üzere olduğu ve Rusya’nın

Gürcistan’daki siyasal , toplumsal ve ekonomik

etkinliğinin artacağı şeklinde değerlendirilmiştir.6

Bundan başka Gürcü halkının Rusya’ya yakınlığıyla

bil inen bir muhalefet l iderine neden oy verdiği merak

konusudur. Rusya ile sınırların kapatılması genel

olarak halkın orta ve alt kısmını etiklemişti çünkü bir

çok insan geçici olarak Rusya’da çalışyor veya ithalat

ve ihracat yapıyordu. Ayrıca her sene çiftçilerin çoğu

ürünlerini Rusya’ya ihraca ediyor ve ordan

kazandıkları parayla geçimlerini sağlıyorlardı. Ancak

savaştan sonra bu durum da sona erdi ve Rusya’nın

kapılarını Gürcü mallarına kapatmasıyla, ekonomik

kriz had safhaya ulaştı . 2008 yıl ında yaşanan savaş,

Gürcistan ekonomisini geriletmekle birl ikte var olan

borçlara yeni borçlar eklemişti7. Bu yüzden de halkın,

ülkedeki ekonomik durumun çok iyi olmaması ve

işsizl ik sorunundan dolayı zengin bir işadamına

yöneldiği düşünülebil ir. Halka karşıl ıksız yardımlar

yaparak saygınlık kazanan İvanişvil i ’ye, Gürcü

toplumunun sorunların çözümü için umut olarak

bakmaya başladığı ifade edilebil ir. İvanişvil i ’nin

seçimleri kazanmasının en büyük nedenlerinden biri

zengin bir iş adamı olması ve yaptığı parasal

yardımlardır, çünkü ekonomik bakımdan zor durumda

olan insanlar hükümetin yarattığı karamsar tabloyu

düzeltebilecek gücü İvanaşvil i ’de görüyor.

Önümüzdeki yıl Gürcistan’a dikkat artacaktır ve yeni

hükümetin dış politikaya nasıl bir yaklaşım getireceği

merak edilmektedir. Özell ikle, Gürcistan’ın yüzünü

tekrar batıdan Rusya’ya mı çevireceği ve AB ve

NATO’lya entegrasyonda nasıl bir süreç izleneceği

merak edilmektedir.

RReeffeerraannssll aarr1 . Göktürk TÜYSÜZOĞLU, “Gürcistan’da Parlamento Seçimleri: Rusya’nın Geri Dönüşü mü?”,(08 Ekim 2012) ,http://tuicakademi.org/index.php/yazarlar1/95-gokturk-tuysuzoglu-tum-yazilari/3576-gurcistanda-parlamento-secimleri-rusyanin-geri-donusu-mu?format=pdf, (Erişim Tarihi : 9 Mart 2013)2. BBC, “How the Rose revolution happened”, (10 Ekim 2005) , http://news.bbc.co.uk/2/hi/4532539.stm , (Erisim Tarihi: 12 Mart 2013) .3. Guner Ozkan, “Medvedev, Gürcistan ve Rusya’nın “Yakın Çevre”si”,(Mart 2012)http://www.usakanalist.com/detail .php?id=510#.UGclaDc6bTp, (Erism Tarihi: 12 Mart 2013)4. Hasan Ozertem, “USAK Gurcistan Krizi Degerlendirme Raporu”,(Agustos 2008) ,http://www.academia.edu/2449567/USAK_GURCISTAN_KRIZI_DEGERLENDIRME_RAPORU, (Erisim Tarihi: 9 Mart 2013) .5. Reha Yilmaz, “Bağımsızl ık Sonrası Dönemde Rus-Gürcü İ l işkileri”,(Eylul 2012)http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=1 130:bagim, (Erisim Tarihi: 9 Mart 2013) .6. Elnur Ismailov, “ Secim Sonrasi Gurcistan”,(Ekim 2012) ,http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=2238:secim-sonras-guercistan-&catid=86:analizler-kafkaslar&Itemid=148, (Erisim Tarihi: 10 Mart 2013) .7. Ozertem, “USAK Gurcistan Krizi Degerlendirme Raporu”

16

Avrupa'nın üçüncü büyük ekonomisi İtalya'da

yapılan seçimlerde çıkan sonuçlar ülkede yeni bir

hükümet kurulmasının kolay olmayacağını gösterdi.

Birleşik Devletlerde başlayan ve dünyayı etkileyen

finansal kriz, yansımasını Avrupa Birl iğinde “Euro

Krizi” olarak gösterdi. Krizin derinden yaşandığı

ülkelerinden biri olan Avrupa'nın üçüncü büyük

ekonomisi İtalya krizi atlatacak kurtarıcısını arıyor.

201 1 ’den beri ekonomik krizle başı dertte olan

İtalya’da, dönemin başbakanı Silvio Berlusconi’nin aynı

yıl ın kasım ayında istifa ederek başbakanlık koltuğunu

boşaltmasından sonra ekonomi profesörü ve bir

dönem Avrupa Komisyonu İç Pazar, Gümrük ve

Rekabet Komiserliği görevini yürüten Mario

Monti göreve getirilmişti . Monti’nin uyguladığı iflasın

eşiğindeki İtalyan ekonomisini güçlendirmeye yönelik

kemer sıkma önlemleri İtalyan halkını daha da zor

durumda bıraktı . İşsizl ik oranlarındaki artış, al ınan

önlemlerin halka istenilen şekilde yansımadığını

gösterdi. Ve 2013 bütçe oylamasından sonra Monti

istifa edince, ülkede halk yeni meclisi ve senatoyu

oluşturmak üzere sandık başına geçti 1. 24 Şubat Pazar

günü başlayan oy kullanma süreci, 25 Şubat günü

sona erdi. Çift kanatl ı parlamentonun üst kanadı olan

Cumhuriyet Senatosu seçimleri için 43 milyon, alt

kanadı olan Temsilciler Meclisi seçimleri için ise

yaklaşık 47 milyon seçmen sandık başına gitti . Senato

seçimleri için 60 bin 431 sandık ile alt kanadı

Temsilciler Meclisi için oyların kullanıldığı 61 bin 446

sandığın tamamı açıldı ve oylar sayıldı2.

İçişleri Bakanlığı 'nın verilerine göre kesinleşen

sonuçlarda Demokratik Parti öncülüğündeki merkez

sol ittifakı, 630 sandalyeli Temsilciler Meclisi

seçimlerini yüzde 29.55 ile kazanırken, Silvio

Berlusconi’nin liderliğindeki merkez sağ koalisyonu

oyların yüzde 29.18’ini aldı . Berlusconi’nin bu oy

seviyesine ulaşması seçim tahmininde bulunanları

şaşırtırken, ikinci büyük sürprizi ise sistem, klasik

siyasetçi ve AB karşıtı söylemleriyle seçim

kampanyasında göz dolduran 63 yaşındaki sinema

oyuncusu ve komedyen Beppe Gril lo’nun Beş Yıldız

Hareketi Partisi yaptı . Mevcut siyasete tepki olarak

doğan ve seçimlere herhangi başka bir parti i le ittifak

yapmadan tek başına katı lan Beş Yıldız Hareketi,

oyların yüzde 25.54’ünü alarak Temsilciler Meclisi ’nde

tek başına en çok oyu alan parti oldu. Teknokrat eski

başbakan Mario Monti ise, oyların ancak yüzde

10.56’sını alarak hayal kırıkl ığına uğradı. Temsilciler

Meclisi 'nin mevcut başbakanı olan Özgürlük ve

Gelecek Partisi Lideri Gianfranco Fini, barajı dahi

aşamayarak meclis dışında kaldı3.

Ulusal bazdaki oy oranlarıyla değil , bölgesel çoğunluğa

göre dağıl ım yapılan 315 sandalyeli Cumhuriyet

Senatosu seçimlerinde ise hiçbir oluşum yeterli

çoğunluğa ulaşamadı. Merkez sol koalisyonu yüzde

31 .63, merkez sağ koalisyonu yüzde 30.72 ve 5 Yıldız

Hareketi yüzde 23.79 oy alırken, Mario Monti yüzde

9.13 oyda kaldı .

Seçimlerde koltuk dağıl ımları ise şu şekilde

gerçekleşti;

�

Temsilciler Meclisi - Toplam koltuk sayısı : 630

Cumhuriyet Senatosu - Toplam koltuk sayısı : 315

17

Hükümet kurmak için Senato'da 158 sandalye sayısına

ulaşma zorunluluğu olduğu İtalya'da açıklanan

rakamlara göre ne merkez sol koalisyonu ne de

merkez sağ koalisyonu hükümet kurma şartını yerine

getiremiyor. Sonuçların İtalya'yı yeni dönemde

koalisyona zorlaması nedeniyle mevcut belirsizl ik

içindeki kil it isim Beş Yıldız Hareketi Partisi l ideri (her

ne kadar kendisini böyle bir hareketin lideri olarak

görmese de) Beppe Gril lo olarak yorumlanıyor. Ancak

Beş Yıldız Hareketi’nin sağ ve sol partiler ile

koalisyona karşı çıkması nedeniyle hükümetin

kurulması kolay görünmüyor. İtalya Cumhurbaşkanı

Giorgio Napolitano’nun ise hükümet kurma görevini

hangi partiye ve lidere vereceği belirsizl iğini

korumakta.

Seçim sonuçları; halkın önemli bir kısmının krizden

eski başbakan Silvio Berlusconi’yi sorumlu

tutmadığını gösterirken bir önceki başbakan Mario

Montinin ise beklenenden düşük oy alması,

seçmenlerin bir önceki hükümetin kemer sıkma

politikalarını ve reformlarını sert bir şekilde

reddetmesi olarak değerlendirildi . Seçimin sürpriz

sonuçlarından bir diğeri de çoğunluğunu işsiz ve

skandallardan bıkmış gençlerin oluşturduğu Beş Yıldız

Hareketi. Hareketin merkez sağ ve merkez-sol

koalisyonlarına rakip çıkması İtalyan halkının mevcut

politikacılara gösterdiği büyük bir tepki olarak da

yorumlandı.

Meydanlarda toplanarak ve özell ikle de internet

üzerinden örgütlenerek büyüyen Beş Yıldız Hareketi;

mevcut düzene tepkil i , yeni ve genç siyasetçilere

mecliste koltuk şansı tanıyor. Hareketin hiçbir

üyesinin mil letvekil l iği ve senatörlük deneyiminin

olmamasıyla beraber üyelerin birçoğunun kadın

olması İtalya’da kadınların parlamentodaki temsil

oranını yüzde 20'den yüzde 31 'e çıkardı4.

Espiril i kişi l iği ve lafını esirgemeyen üslubuyla

dikkatleri çeken Beş Yıldız Hareketi’nin baş temsilcisi

Beppo Gril lo seçimlerin ardından “Milyonlarla aynı

hayali paylaşıyorum. Şimdi taze enerjimizle politikaya

son derece farklı bir yön verebil iriz” diyor. Gril lo’nun,

partisine üye mil letvekil i ve senatörlerden

alışı lagelmedik istekleri var. Parlamenterliğin siyasi

kariyer basamağı yapılmasına izin vermemekte kararlı

görünen lider, partisine üye mil letvekil i ve

senatörlerden mevcut işlerini bırakmalarını , iki

dönemden fazla parlamenterlik yapmamalarını ve üç

bin Euro’dan fazla maaş almamalarını şart koşuyor.

Gril lo; “Aradaki fark hareketin bütçesine aktarılacak.

Bizim için politikaya atı lan kimse zengin olmayacak.

Ve özenle kontrol edilecek” diyerek aşina olunan

liderlerden uzak çizgisiyle dikkatleri çekiyor5. Gril lo,

aynı zamanda İtalya'nın Euro Bölgesi 'nden çıkmasının

ciddi şekilde tartışı lmasından yana olan bir l ider.

Seçim sonuçlarındaki muamma sadece ülke içinde

değil , Avrupa Birl iği ülkelerinde de huzursuzluğa ve

endişeye neden oldu. Mevcut belirsizl ik durumda

sadece İtalyanların değil AB’nin de olumsuz

etkileneceğini dile getiren liderler, İtalya’da bir an önce

istikrarlı bir hükümet kurulmasını talep ediyorlar.

Avrupa Parlamentosu Başkanı Martin Schulz, “İtalya,

Birl iğin 3. en büyük ekonomisi ve en önemli üye

ülkelerinden biri. Aynı zamanda bir G8 ülkesi.

Dolayısıyla İtalya’da olan her şey bizi de etkiler. Orada

istikrarlı bir hükümet kurulması çok önemli.” şeklinde

konuşurken; Fransa Maliye Bakanı Pierre Moscovici,

İtalyan seçim sonuçlarının sorunlar yarattığını ama

Avrupa tek para biriminin bundan etkilenmeyeceğini

söyleyerek İtalya’da AB ile uyum içinde çalışacak bir

hükümetten yana olduğunu belirtti . Aldığı düşük oy

oranıyla kendisini destekleyen Euro Bölgesi l iderlerine

hayal kırıkl ığı yaşatan Mario Monti’nin yeniden

yapılandırma konusunda kaydettiği başarılara dikkat

çeken Almanya Dışişleri Bakanı Guido Westerwelle ise

yaptığı açıklamada İtalya’nın özell ikle Avrupa’daki borç

krizi i le olan savaşta önemli rol oynadığını ve yeni

kurulacak hükümetin de daha önceki hükümet

tarafından uygulanan reformları devam ettirmesini

umduğunu dile getirdi. İspanya Dışişleri Bakanı

Garcia Margallo çok daha endişeli ifadeler kullanarak,

seçimlerin hiç bir yere gitmeyen bir sıçrayış olduğunu

ve bu durumun gerek İtalya gerekse Avrupa için iyi

haber olmadığını vurguladı6,7.

18

Seçimler sonucunda Brüksel ’deki Avrupa

Milletvekil leri de endişelerini dile getirdiler. Avrupa

Milletvekil inden Charles Tannock: “Meclis siyasi

tecrübesi ve ekonomik programı olmayan insanlardan

oluşacak. Euro’ya karşı olduklarını söylüyorlar, ancak

sonuçta hükümetin kurulmasına katkıda bulunmak

durumundalar. Ortada yönetilmesi gereken bir ülke

var.” derken, bir başka Avrupa Milletvekil i Elmar

Brok: “İtalya ve Avrupa Birl iği ’nin geleceği için ve

rekabeti artırmak için uygulanan reform programı

açısından hükümet ve meclisin sorumluluklarını

yerine getireceğini umuyorum.” dedi. Diğer bir

Avrupa Milletvekil i Jo Leinen ise, “Umarım Avrupa’da

sol kesim ile yapıcı çözümlere doğru ilerlenir. Popülist

yaklaşıma yönelik İtalya’dan ders çıkarılmalı .”

yorumunda bulundu8.

Seçimlerdeki bu kaos, finans piyasalarında da kaosa

yol açtı . Malî krizin pençesindeki İtalya’da istikrarlı bir

hükümetin kurulamaması halinde, Avrupa’daki borç

krizinin derinleşmesinden korkuluyor. Avrupa ve ABD

borsaları İtalyan seçim sonuçlarına düşüşlerle tepki

verirken, İtalyan hükümet bonolarının faizleri de hızla

yükselerek İtalya'nın borçları konusundaki kaygıları

derinleştirmiş oldu9.

Seçimlerin Euro krizine etkisini Deutsche Welle

Medya Kuruluşu’na değerlendiren Deutsche Bank

ekonomistlerinden Nicolaus Heinen, yüksek işsizl ik

oranlarının hayata geçirilen reformların bir sonucu

değil , aksine 10 yıldan uzun süredir kötü işleyen

ekonominin ve işvereninin lehine, işsizlerin ise

aleyhine birikmiş olan sorunların bir sonucu

olduğunu vurgulayarak Mario Monti’nin reform

çabalarının başarısız olmasını kimsenin üzerine düşen

görevi yerine getirmemesine bağlıyor. Ancak Heinen

tüm bu olumsuz gelişmelere rağmen, borç krizinin

tırmanacağını düşünmeyenlerden. Zira Avrupa Merkez

Bankası ne pahasına olursa olsun Euro’yu kurtarmak

için her şeyin yapılacağı sözünü vermiş durumda.

Ancak ekonomi uzmanlarına göre bu da başka bir

tehlikeyi beraberinde getiriyor. Çünkü ekonomistler,

Avrupa Merkez Bankası ’nın bu desteğinin ilelebet

devam edemeyeceği uyarısında bulunuyorlar10.

RReeffeerraannssll aarr1 . Esra Ergan, “İtalya Seçimleri”, (02/03/2013) , http://akademikperspektif.com/2013/03/02/italya-secimleri/, (Erişim Tarihi: 15/03/2013)2. “İtalya'nın seçim sonucu belirsizl ik çanlarını çaldırdı”, (26/02/2013) , http://www.bloomberght.com/haberler/haber/1310101-italyanin-secim-sonucu-belirsizl ik-canlarini-caldirdi, (Erişim Tarihi: 15/03/2013)3. “İtalya seçimlerinin galibi yok”, (26/02/2013) , http://www.dw.de/italya-se%C3%A7imlerinin-galibi-yok/a-16628332, (Erişim Tarihi:20/03/2013)4. “İtalya'da siyasi çıkmaz”, (15/03/2013) , http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2013/03/130315_italya_meclis.shtml, (Erişim Tarihi:20/03/2013)5. Nihat Halici , “İnternet İktidara Taşıyor”, (21/03/2013) , http://www.dw.de/internet-iktidara-ta%C5%9F%C4%B1yor/a-16687548,(Erişim Tarihi: 22/03/2013)6. “İtalyan seçim sonucu Avrupa'yı titretti”, (26/02/2013) , http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2013/02/130226_italya_siyasikriz.shtml,(Erişim Tarihi: 15/03/2013)7. “AB İtalya’da istikrarlı bir hükümet istiyor”, (26/02/2013) , http://tr.euronews.com/2013/02/26/ab-italya-da-istikrarli-bir-hukumet-istiyor/, (Erişim Tarihi: 22/03/2013)8. “İtalya’da seçim sonuçları Brüksel ’i kaygılandırıyor”, (26/02/2013) , http://tr.euronews.com/2013/02/26/italya-da-secim-sonuclari-bruksel-i-kaygilandiriyor/, (Erişim Tarihi: 20/03/2013)9. Bkz. [6]10. Danhong Zhang & Başak Demir, “Sandıktan kaos çıktı”, (26/02/2013) , http://www.dw.de/sand%C4%B1ktan-kaos-%C3%A7%C4%B1kt%C4%B1/a-16630357, (Erişim Tarihi: 22/03/2013)

HARİCİYE

2119

HARİCİYE

20

Balkan Savaşları (1912-1913) , 19. yüzyıldan beri

devam eden çatışma süreçlerinin devamı olduğu,

kendisinden sonraki uyuşmazlıklara zemin hazırladığı

için Avrupa ve Balkan tarihinde oldukça önemli bir

yere sahiptir. Günümüzde yaşanan gerginliklere bol

miktarda malzeme sunduğu ölçüde de güncell iğini

korumaktadır. 2012-2013 yıl ları Balkan Savaşları ’nın

100. Yıl ına rastladığı için konu 200’ün üzerinde

konferans ve toplantı larda ele al ındı ve süreç

yayınlarla devam etmektedir. Bu kadar çok sayıda

konferans ve toplantı ların yapılması da konunun

önemine ve güncell iğine işaret etmektedir.

Bu kadar önemli bir savaş nasıl okunabil ir? Balkan

Savaşları hakkında ortaya çıkan literatürün

ayrıntı larına girmeden bazı genel tespitler yaparak işe

başlayabil iriz. Ulusal bir mesele olarak Balkan

Savaşları sonuçları bakımından en genel anlamda

bazıları için bağımsızl ığa giden sürecin başlangıcı ,

bazıları için ulusal bütünleşmenin mihenk taşı ,

bazıları için yeni toprak kazancı; dolayısıyla genişleme,

bazıları için kısmen kazanç ve kısmen kazanılandan

kayıp ve bazıları için ise felaket olarak ele

al ınmaktadır. Balkan Savaşları sonunda imzalanan

antlaşmalar, çizilen sınırlar ve ortaya çıkan yeni

durumlar bu yaklaşımın argümanını destekler

nitel iktedir. Şöyle ki; Balkan Savaşları Arnavutluk’un

bağımsızl ığının ilan edilmesinde önemli bir dönüm

noktasıdır, Sırpların bütünleşmesi doğrultusunda yeni

toprak ve nüfus elde etttikleri için önemli bir

aşamadır, Yunanistan yeni topraklar elde ederek

genişlemiştir, Bulgaristan Birinci Balkan Savaşı ’nda

geniş topraklara sahip olmuş, fakat İkinci Balkan

Savaşı ’nda kazandıkları toprakların önemli bir kısmını

kaybetmiştir, Romanya’nın genişlemesi için İkinci

Balkan Savaşı zahmetsiz bir fırsat sunmuştur. En çok

kaybedenin kendisi olması bakımında ise Osmanlı

Devleti için tam bir felaket olmuştur. Özetle Balkan

Savaşları toprak, yeni nüfus ve güç il işkileri

bakımlarından çok ciddi değişimlere/dönüşümlere yol

açmıştır.

Balkan Savaşları ’nı neden olduğu dış ve iç göçler

açısından ele alan çalışmaların gösterdikleri de

oldukça önemli ve çarpıcıdır. Balkan Savaşları

esnasında ve sonucunda çok sayıda insan kitlesi

yerlerinden ayrılmak zorunda bırakılmıştır. Göçe tabii

tutalan kitleler büyük zorluklarla karşı laşmış,

ulaştıkları yeni yerlere zor koşullarda tutunmaya

çalışmışlardır. Göç üzerine yapılan çalışmaların

çoğunluğu sayısal verilere odaklanmaktadır. Göçün

ürettiği yeni yaşam biçimleri, kültürel döşümler ve

iktisadi ve siyasal yapılara katı l ımları gibi meseleler

üzerine yapılan çalışmalar ise oldukça sınırl ıdır.

Balkan Savaşları ’nı askeri ve stratejik açıdan ele alan

çalışmalar nispeten daha çoktur. Fakat bu çalışmaların

büyük çoğunluğu her muharebeyi ayrı bir savaş gibi

ele almakta ve daha vahimi Balkan Savaşları 'nı Avrupa

düzeninin dışında gelişen bir durum gibi ele

almaktadırlar. Sorun bununla da sınırl ı değildir,

Balkanlar adeta “sorun üreten, güvenlik tüketen” sui

generis bir bölge olarak sunulmaktadır. Gerçekte ise

Balkanlar Avrupa düzeninde ortaya çıkan

gelişmelerin/sorunların en hızl ı karşı l ık

bulduğu/yansıdığı ve her dönemde stratejik önemi

yeniden üretilen bir rekabet/nüfuz mücadelesi alanı

olagelmiştir. Balkan Savaşları bölge dışı aktörlerin

rekabetini yansıttığı gibi, bölge içi küçük ve orta

ölçekli aktörlerin kimi zaman birleşik ve bazen de

birbirine karşı çatışmalarını da göstermektedir.

Balkan Savaşları uluslararası i l işkiler disiplinine

oldukça zengin malzeme sunmaktadır. Kaygan

zeminde değişken ittifakların hızla oluşup

bozulduğunu gösteren en önemli örneklerden biridir

Balkan Savaşları . Balkan Savaşı ’nın başlangıcında

yapılan gizl i antlaşmalara dayalı değişken ittifaklar, bu

dönem emperyalizminin Balkanlar ve yakındoğu

bağlamında oluşturduğu açık-gizl i ittifaklardan

bağımsız olarak ortaya çıktığını örtük biçimde

vurgulayan çalışmalar, Balkanları sui generis bir birim

olarak ele alma eğil imindedir, böylece Balkan

Savaşları ’nı bölgesel düzleme çekerek Balkanları

sistemin dışında özel bir olay gibi algı lanmasına yol

açmaktadır. Halbuki sorun yerel veya bölgesel bir

mesele değildi. Bu, son olarak vurgulamak istediğim

yaklaşımın da ip ucunu vermektedir. Balkan Savaşları

�

i le kapital izmin genişlemesi arasındaki i l işki göz ardı

edilmemelidir.

Kapital izm ve emperyalizm merkez kapital izm ile

çevrede bulunan az gelişmiş kapital izmler arasında

eşitsiz ama birleşik gelişmelere yol açtı bu da merkez

ile çevre arasındaki bağımlı l ığın sürdürülebil ir

kıl ınmasını sağladı. Merkez kapital izmin baskısı

altında Balkan Savaşı ’nın gerisinde yatan dürtü toprak

genişlemesidir. Toprak genişlemesi ise yeni nüfusun

katıl ımını sağlamayı, böylece üretim, kaynakların

zenginleşmesi, yeni pazarların ortaya çıkması ve

sermaye birikiminin güçlenmesini öngörmüştür. Bu da

eski genişleme politikalarından farklı olarak,

bağımsızl ık ve ulusal bütünleşme ideoloji leri yoluyla

toplumları ortak bir irade üretmelerine yol açmıştır.

Bütün bunların yerel ve bölgesel düzlemle sınırl ı

kalmadığı , merkez kapital izmde yaşanan

genişlemelerin çevreye sirayet etmesi sonucu

Balkanlar bölgesinde de yeniden üretilmesine yol

açtığı bil inmektedir. Balkan Savaşları ’nda halkların

birbirine karşı savaşmasının gerisinde yatan dürtü

kapital izmin bölgesel ve yerel düzlemde yansımaları

olduğu görüşünü savunan yaklaşımlar bu alanda

yapılan çalışmaların son kategorisini oluşturmaktadır.

Yazımın başında sözünü ettiğim “Balkan Savaşları

nası l okunabil ir” sorusunun cevabı bu analiz

yaklaşımlarının bütününde yatmaktadır. Kısaca

belirtmek gerekirse, Balkan Savaşları , Avrupa

düzleminde 19. yüzyıldan beri devam eden

çatışmaların devamı nitel iğinde ama fii len bölgesel

düzlemde ortaya çıkan bir savaştır. Birinci Balkan

Savaşı ’nda Balkan Devletleri topluca bir araya gelerek,

Osmanlı Devleti ’ni Balkan topraklarından dışarı

atmayı hedefledi. Bunu da başardı, fakat İkinci Balkan

Savaşı ’nda Balkan Devletleri aynı nedenlerle (toprak

genişlemesi, nüfus ve pazar genişlemesi, sermaye

birikimini artırmak vb) birbirine karşı savaştı lar. Bu

savaş aynı zamanda Avrupa kapital izminin genişleme

isteminin Balkanlara yansımasının dışında değil ,

bunun uzantısıdır. Balkan Savaşları sonucunda

Arnavutluk bağımsızl ığını elde etti, Sırbistan ve

Yunanistan genişlediler, Bulgaristan ilkinde genişledi,

ikincisinde kazandıklarından önemli bir kısmını

kaybetti, Romanya fırsatı kaçırmadı ve en çok

kaybeden Osmanlı Devleti oldu. Bu tarih aynı

zamanda Osmanlı İmparatorluğu’nun deneme

yanılma yöntemiyle birinden diğerine geçtiği

Osmanlıcı l ık ve pan-İslamcıl ık arayışlarının sonuna

gelindiği ve daha sonra Turancı arayışlara yönelip,

bunun da uygulanamaz olduğunu farkettiği bir

dönemdir. Bu süreç Osmanlı İmparatorluğu’nun

yıkımı sonucunda Anadolu’nun dahi fii l i işgale maruz

kalması karşısında Türkler için ulusal bir meseleye

dönüşerek Türk ulusçuluğuna yöneliş gerçekleşti .

Savaşın nedenleri, süreçleri, bağlamı bir bütün olarak

ele al ındığında, Balkan Savaşları ’nın ulusal bir mesele

olduğu gibi, sınıfsal nitel iğinin de göz ardı edilmemesi

ve bütün bunların kapital izm içinde okunması

gereken bir savaş olduğunu belirtmek mümkündür.

21

22

Her toplumun belleğinde unutulması veya

yüzleşilmesi gereken kötü anılar, toplumsal hatalar,

acı lar vardır. Balkan ülkelerini ele al ırsak eğer,

bunların belki de en ağır olanlarıyla karşı laşırız. Bölge

olarak Balkanlar, dünyanın en karmaşık ve sorunlu

bölgelerinden biri olagelmiştir. Bu bölge daha çok kısa

zaman önce dünyanın gördüğü en kanlı ve acımasız

savaşlara, katl iamlara, soykırıma tanık olmuştur. Bu

yıl lar boyunca Balkan ülkelerinin hedefi yüzlerini batı

toplumuna çevirmekti. Çok genel olarak, 1990’lardan

itibaren bölgede önce, güç boşluğunu dolduran etkil i

bir ABD vardı. Ancak ABD’nin objektifi , bölgede

istikrar ve barışı sağlamaktı. Bu yıl larda pasif bir

komşuluk sergileyen Avrupa Birl iği ’nin ise bölgedeki

çıkarlarını ve bu bölgede var olacak istikrarın kendi

güvenlik politikaları için ne kadar önemli olduğunu

fark etmesi 1990’ların ikinci yarısına denk

düşmektedir. 2000’lerde ise genişleme dalgalarıyla,

bölgede demokrasinin ve serbest pazarın gelişmesi

için daha etkil i adımlar atan bir AB karşımıza

çıkmaktadır.

Sovyetler Birl iği ’nin dağılması i le birl ikte,

bağımsızl ıklarını yeni kazanmış balkan ülkeleri ve

dönemin Avrupa Topluluğu arasında il işkiler

kurulmaya başlanmıştır ve bu bölge, Yugoslavya

Federal Cumhuriyeti ’nin parçalanma sürecine

girmesiyle AB gündemine gelmiştir. Ancak, soğuk

savaş sonrası sistemde, Balkanlarda oluşan güç

boşluğu, 1990’larda çoğunlukla ABD’nin varlığıyla

dengelenmiştir.i Bil indiği üzere, Sırbistan, Hırvatistan,

Slovenya, Makedonya, Bosna-Hersek ve Karadağ

olmak üzere altı devletten oluşan, Yugoslavya Federal

Cumhuriyeti, 1945’te Mareşal Joseph Broz Tito

liderliğinde, federal bir anayasa hazırlanarak

kurulmuştur.ii Tito’nun ölümüyle dağılma sürecine

giren Yugoslavya Federal Cumhuriyeti ’nin, 1991 yıl ında

dağılmasıyla bu devletlerin arasında krizlerin çıkması,

henüz ortak bir dış politika ve güvenlik politikası

oluşturamayan dönemin Avrupa Topluluğu’nu da

etkiledi. Bu bölgede çıkan sorunlar AT’nin ortak bir

güvenlik politikasına ihtiyacı olduğunu ortaya

çıkarıyordu. 1992 yıl ında Maastrich Antlaşması ’nın

imzalanmasıyla birl ik, güvenlik alanında yeni bir

döneme girmiş oldu. 1991 yıl ında Almanya’nın

Slovenya ve Hırvatistan’ı tanımasının ardından Avrupa

Birl iği ’de bu iki ülkeyi, 15 Ocak 1992’de tanımak

zorunda kalmıştı .i ii Ardından AB, 6 Nisan 1992’de

Bosna Hersek’i tanıdı . Ancak Avrupa Birl iği ’nin

Yugoslavya Krizi sırasındaki yetersiz tutumu, AB’nin

ergenlik çağı olarak nitelendirilmiştir ve Balkan

Ülkeleri’nin AB’nin güvenil irl iğini sorgulamasına neden

olmuştur.iv

1990’ların başında, Balkan ülkeleri için AB tarafından

Güneydoğu Avrupa ülkeleri tanımı kullanılmıştır ve ilk

politikalar bu yaklaşıma uygun olarak benimsenmiştir.

1990’ların sonlarında ise Batı Balkanlar (Eski

Yugoslavya’dan ayrılan ülkelerden oluşan bölge) terimi

l iteratüre girmiş ve bu ülkelere yönelik politikalar

uygulanmıştır. Ancak, Balkanlarda, özell ikle daha

sonraları AB tarafından Batı Balkanlar olarak

adlandırı lacak bölgede, 1990’ların ilk yarısında AB, çok

etkil i politikalar izleyememiştir.v 1990’ların sonlarına

kadar, bölgede ABD çok daha etkil i ve güçlü bir

unsurdu. Bosna Hersek’teki savaşı durduran Dayton

Anlaşması ABD’nin arabuluculuğuyla imzalanmıştı .

ABD’nin Balkanlardaki varlığının daha çok bu bölgede

istikrarın sağlanmasına yönelik olduğunu

söyleyebil iriz.

AB’nin Balkan ülkelerine yönelik ilk politika girişimi

Royaumont Süreci'dir. 1995 yıl ında Fransa’nın

önerisiyle oluşturulmuştur ve AB, bu süreç ile

kültürel ve sosyal önyargıları aşmak ve sınır ötesi

işbirl iğini güçlendirmek isteyen sivil toplum

örgütlerini bir araya getirerek bölgenin istikrarına

katkıda bulunmayı amaçlamıştır. Ayrıca, Royaumont

Süreci, 9 Kasım 1998 tarihinde, Bakanlar Konseyi

kararı i le Avrupa Birl iği 'nin Ortak Dışişleri ve

Güvenlik Politikası kapsamına alınmıştır.vi

Batı Balkanlarda sağlanacak istikrarın AB için çok

gerekli olduğu gerçeği, AB’nin bu amaca yönelik

politikalar geliştirmesine neden olmuştur. Bunlardan

ilki, demokrasiyi ve hukukun üstünlüğünü geliştirmeyi

ve aynı zamanda ülke ekonomilerinin yeniden

yapılandırı lmasını amaçlayan ‘Bölgesel Yaklaşım’

politikasıdır.vii Bölgesel yaklaşım politikasının bir diğer

amacı ise Dayton Anlaşması ’nın önemini artırmaktır.

(oktem.ozge@gmail .com)

�

23

Bölgesel yaklaşım, 90’ların ikinci yarısından itibaren

AB’nin Balkanlara yönelik politikasındaki değişimi

gözler önüne sermektedir. Bölgesel Yaklaşım politikası

şartl ı l ık bazlı bir politikadır. Mültecilerin ülkelerine

dönüşlerinin sağlanması, AB üyesi ülkelerde kaçak

olarak yaşayan vatandaşlarının geri kabulü, azınl ık

haklarının ve insan haklarının geliştiri lmesi, serbest

seçimlerin yapılması ve Dayton Anlaşması ’nın

uygulanması gibi başl ıklar, AB’nin politika

kapsamındaki ülkelerle ikil i i l işkilerin geliştiri lmesi için

öne sürdüğü şartların bir kısmıdır.vii i

1999 yıl ında ise AB tarafından ‘İstikrar ve Katıl ım

Süreci’ (Stabil isation and Association Process – SAP)

adı altında yeni bir politika oluşturulmuştur. Bu

politika üç unsurdan oluşmaktadır. Bunlar; ‘İstikrar ve

İşbirl iği anlaşmaları ’, bu ülkelere yönelik tek taraflı dış

ticaret ödünleri ve Batı Balkanlara yönelik finansal

yardımdır.ix Anlaşı lacağı üzere bu politika’nın amacı

da Batı Balkan ülkeleri i le i l işkileri artırmak ve bunun

bir önkoşulu ve aynı zamanda sonucu olarak bu

ülkelerin reform süreçlerini hızlandırmaktır.

1999’da yeni ve daha kapsamlı adımlar atı lmasının

önemli bir nedeni de Kosova Krizi ’dir. Kosova krizi,

1998 Şubat’ında, Başını Arnavutların çektiği, ayrıl ıkçı

Kosova güçleri i le düzenli Yugoslavya ordusu birl ikleri

arasındaki çarpışmalar ile başlamış, 1999 yıl ında

NATO’nun Yugoslavya’yı bombalaması i le devam

etmiştir.x NATO’nun bu müdahalesi, soğuk savaş

bittikten sonra kendisine yeni bir rol hazırlama

yolunda atı lan bir adımdır. Soğuk Savaş döneminde

kurulma amacı üye devletlerine bir saldırı olduğunda

onları savunmak olan NATO, kendi üyesi olmayan bir

devlete müdahalede bulunuyordu.xi Kosova krizi

sırasında AB yetersiz kalmıştı . Bu durum, AB’nin

güvenlik politikalarının yeniden tartışı lmaya

başlanmasına neden oldu ve bunun sonucunda,

Haziran 1999’da Köln Zirvesi ve Aralık 1999’da

Helsinki zirveleriyle, ortak güvenlik ve savunma

politikası (AGSP) yönünde bir takım adımlar atı lmış

oldu. Helsinki Zirvesi’nde, amacı Petersberg

Görevleri’ni yerine getirmek olan ve 50 – 60 bin

kişiden oluşacak bir Askeri Gücün oluşturulması

kararlaştırı lmıştır. Bu politika’nın ilk uygulama yeri

yine Balkanlar’dır. Bosna-Hersek’te üç yıl l ığına görev

yapacak bir polis gücü (Althea) oluşturulmuştur.xii

2000’l i yı l lara geldiğimizde bir önceki döneme göre

Balkanlarda istikrarın arttığını görebil iriz. Peki bu

durumda AB’nin Balkanlara yönelik genişleme

dalgasının ve reformlarının etkileri var mıydı? 1999

yıl ında oluşturulan SAP politikası kapsamında yer alan

İstikrar ve Ortaklık Anlaşması (Stabil isation and

Association Agreement – SAA) Batı Balkan ülkelerinin

AB üyeliği yolunda attıkları bir adım olarak

oluşturulmuştur ve temel amaçları , AB ile bu ülkeler

arasında bir serbest ticaret alanının

oluşturulmasıdır.xii i Bunun ötesinde AB’nin 90’ların

ikinci yarısından itibaren uyguladığı politikalar, mali

yardımın yanında şartl ı l ık içeriyordu ve bu nedenle en

azından mülteciler, serbest pazar, demokrasi ve adalet

gibi konularda bir takım olumlu adımların atı lmasına

neden olduğunu söyleyebil iriz.

AB’nin, 2000’lerde Balkanlar’daki polis güçleri ve

askeri operasyonlarından bahsetmeden önce kısaca

değinmemiz gereken bir diğer konu ise ABD’nin dış

politikasındaki değişimdir. Balkanlarda, 90’ların

başından beri var olan ABD etkisi , 9/1 1 saldırı larının

ardından ABD’nin dikkatini Orta Doğu’ya

kaydırmasıyla azalmıştır ve bu da bu bölgede, AB’nin

çok daha etkin rol almasına neden olan önemli

gelişmelerden biridir.

Makedonya, AB’nin AGSP kapsamında ilk görev

üstlendiği ülkelerden biridir. Mart 2003’te AB,

Concordia operasyonunu başlatmıştır. Proxima Polis

Misyonu ise 15 Aralık 2003’te, hukuk düzeninin

sağlanması ve örgütlü suçla mücadele amacıyla

görevlendirilmiştir. Daha sonrasında ise Proxima Polis

Misyonu’nun yerine geçen AB Polis Danışma Ekibi, 14

Aralık 2005 ve 30 Haziran 2006 tarihleri arasında 30

kişil ik bir ekiple sınır polisi , yolsuzluk ve örgütlü suçla

mücadele gibi konularda, gözlem ve danışmanlık

hizmeti vermiştir.xiv AB, Kosova Krizi ’nde de ülke

bağımsızl ığını i lan etmeden önce EULEX isimli bir

AGSP görevi ve Kosovalı makamlara yardımcı olması

amacıyla bir Özel Temsilci atamıştır.xv

Balkan ülkeleri, AB’nin genişleme stratejisinde arka

sıralarda bulunmaktaydı. Buna rağmen 2000’lerden

itibaren AB, çeşitl i platformlarda, Balkan ülkelerinin,

Avrupa Birl iği ’nin potansiyel adayları olduklarını

vurgulamaktadır. 23 – 24 Kasım 2000 tarihinde,

Zagreb’de gerçekleştiri len zirvede Batı Balkan

ülkelerinin de ‘potansiyel AB adayları ’ oldukları

belirti lmiştir. Akabinde, 2002 Kopenhag Zirvesi’nin

sonuç bildirgesinde Balkan ülkelerinin adaylık

süreçlerinde destekleneceğini belirti lmiştir.xvi 19 – 20

Haziran 2003 tarihinde düzenlenen Selanik Zirvesinde

de Batı Balkanlar’ın entegrasyonuna yönelik öneriler

24

sonuç bildirgesinde yer almıştır. Bu öneriler arasında,

i lerleme raporlarına benzer ‘Avrupa Ortaklığı

Raporları ’nın’ hazırlanması ve Batı Balkan ülkelerinin,

bu raporlarda belirlenen konulara yönelik bir ‘eylem

planı’ hazırlanması vardır. Ayrıca, daha önce

bahsedilen SAA’ların imzalanması da Batı Balkan

ülkelerinin AB entegrasyonu sürecinde önemli

unsurlardır. Bu anlaşmalarda yer alan bütün kriterler

tam olarak yerine getiril irse, ülkeler tam adaylık

başvurusu yapabilmektedirler.xvii

Bunlardan sonra, 2007 yıl ında Romanya ve

Bulgaristan’a tam üyelik verilmesi ve Hırvatistan’ın da

katı l ım anlaşmasını imzalaması, AB’nin Balkan

genişlemesinin somut göstergeleri olmuştur. Kosova

ve Sırbistan arasında ise AB var olan sorunların

çözümüne yönelik adımlar atmaktadır. Kısacası , AB

üyeliğinin gerektirdiği durumsall ık, sorunlu ülkelerin

olumlu adımlar atmasına neden olmaktadır. Örneğin;

Avrupa Birl iği, Sırbistan'ın müzakere tarihi alabilmesi

için Kosova ile il işkilerini düzeltmesini şart koşuyor.

Sırbistan Başbakanı İvitsa Daçiç "Kosova'daki Sırplar

konusunda bir çözüme varmak için çalışıyoruz. Bu

çaba, AB'den tarih almak için değil , orada normal bir

yaşamın devam etmesi içindir"xviii şeklinde bir

açıklama yapsa da bu konuda AB’nin etkisini göz ardı

etmek zor.

Balkan ülkelerinin, AB’nin, komşuları ve aynı zamanda

Ortadoğu ve Karadeniz bölgelerine geçiş yolları olması

açısından, Balkanlarda sağlanacak istikrar ve barış

ortamı Avrupa Birl iği açısından oldukça önemlidir. İ lk

yıl larda çok etkil i olamasa da AB, Yugoslavya’nın

dağılmasından günümüze kadar Balkan ülkelerine

yönelik politikalar uygulamıştır. Bu politikalar,

1990’ların ikinci yarısında daha önem kazanmış ve

2000’lerden itibaren daha da etkil i olmuştur. AB’nin

bölge üzerindeki yapıcı gücünün artmasında en

önemli etken üyelik sözleridir ve AB, Balkan ülkelerine

üyelik sözleri vererek bu ülkelerin ekonomik ve

demokratik açıdan daha güçlü olmaları , adalet

sistemlerinin geliştiri lmesi ve güvenliklerinin

sağlanması için destek vermektedir.

RReeffeerraannssll aarr1 . Tayyar Arı & Ferhat Pirinççi, “Soğuk Savaş Sonrasında ABD’nin Balkan Politikası”, Alternatif Politika, Cilt 3, Sayı 1 , (Mayıs 201 1 ) , sf: 32. Emine Akçadağ, “Balkanların Güvenliğinde AB ve Türkiye etkisi”, (21 Ocak 201 1 ) ,http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=936:balkanlarn-guevenliinde-ab-ve-tuerkiye-etkisi&catid=95:analizler-balkanlar&Itemid=143 , (Erişim Tarihi: 15 Mart 2013)3. Bilgin Çelik, “AB’nin Batı Balkanlar Sorunu” (28.05.2007) , http://dir.groups.yahoo.com/group/balgoc/message/21217?var=1 , (ErişimTarihi: 22 Mart 2013)4. Esra Diri, “Avrupa Birl iği ’nin Balkanlar Politikası”, www.bilgesam.org/tr/images/stories/sunular/abbalkanlar.ppt , (Erişim Tarihi: 15Mart 2013)5. Elif Üçkan Dağdemir, “Batı Balkan Ülkeleri i le Türkiye'nin Avrupa Birl iği 'ne Tam Üyelik Olası l ıkları Üzerine Bir Değerlendirme”,Ankara Üniversitesi SBF Dergisi , Cilt 59, Sayı 1 , ( 2004) , sf: 926. Gös. yer7. Mirzet Mujezinoviç, “Avrupa Birl iği ’nin Batı Balkan Politikası Çerçevesinde Bosna Hersek ile İ l işkileri”, Uluslararası Hukuk ve Politika,Cilt 3, Sayı 12, (2007) , sf: 698. Gös. yer9. Bilgin Çelik, gös. Yer10. Fil ip Slavkovic, “Kosova Savaşı ’ndan 10 yıl sonra acılar hâlâ taze”, (24 Mart 2009) , http://www.dw.de/kosova-sava%C5%9F%C4%B1ndan-10-y%C4%B1l-sonra-ac%C4%B1lar-h%C3%A2l%C3%A2-taze/a-4121652 , (Erişim Tarihi:22 Mart 2013)1 1 . Hikmet Erol, “Soğuk Savaş Sonrası NATO’nun Yeni Konsept Arayışı ve Kosava Müdahalesi”, (25 Temmuz 2010) ,http://www.tuicakademi.org/index.php/kategoriler/balkanlar/234-soguk-savas-sonrasi-natonun-yeni-konsept-arayisi-ve-kosava-mudahalesi , syf:2, (Erişim Tarihi: 20 Mart 2013)12. Emine Akçadağ, gös. yer13. Mirzet Mujezinoviç, a.g.e., sf: 7114. Fehmi Ağca, “Batı Balkanların Geleceğinde Avrupa Birl iği ve Türkiye’nin Rolü” (2010) ,http://girisim.comu.edu.tr/dergial l/eskisyilr/5in1/fagca.pdf , (Erişim Tarihi: 22 Mart 2013)15. Emine Akçadağ, gös. Yer16. Bilgin Çelik, gös. yer17. Mirzet Mujezinoviç, a.g.e., sf:7218. “AB'den Sırbistan'a Kosova şartı”, (18 Mart 2013) , http://www.gercekgundem.com/?p=533513 , (Erişim Tarihi: 22 Mart 2013)

25

2007’de ABD’de mortgage sisteminin çıkmazagirmesiyle başlayan ekonomik bunalım sadece ABD’dedeğil pek çok ülkede etkisini hissettirdi. Yunanistan,ekonomik krizden etkilenen ülkelerin en başındagelmektedir. Küresel ekonomik krizin gelişim sürecive bu krizin Yunan ekonomisi ve siyasi sistemiüzerine yansımalarına yer vermeden önce sizeçocukken okuduğumuz bir masalı hatırlatarak yazımabaşlamak istiyorum. Hepimiz bir kere bile olsa“Ağustos Böceği ve Karınca”nın masalınıokumuşuzdur. Kimilerine göre Yunanistan “ağustosböceği” misali bütün yaz boyunca buzuki eşl iğindeşarkılar söylemiş, sirtaki yapmış ve uzo içmişti. Sonrakış gelip de hazırdakiler bitince Yunan halkı zordurumda kalmıştı . Yunanistan’daki ekonomik krizinnedenini Yunan tembell iği i le açıklamak sizce tatminedici bir yanıt mıdır? Yoksa neoliberalizminsorunlarını halının altına iterek bir çocuk masalınınarkasına mı sığınıyoruz?

KKüürreesseell EEkkoonnoommii kk KKrrii zzABD’de gerçek dünya ile sanal dünya arasındaki farkınbüyümesi sonucunda ortaya çıkan ekonomik krizküresel bir nitel iğe bürünerek Yunanistan’ın başınıçektiği Avrupa Birl iği ülkelerine de sıçradı. LehmanBrothers’ın iflas etmesiyle patlak veren ekonomik krizpek çok finansal kuruluşun ve bankanın da sonunugetirdi. 2010’da bir kademe daha derinleşen kriz, pekçok Avrupa ülkesinde kamu borçlarının ve bütçeaçıklarının GSYİH’lere oranının sürdürülemez birboyuta ulaşmasıyla ““ BBaattıı kkaappii ttaa ll ii zzmmiinn iinn bbuunnaa ll ıımmıınnaaddöönnüüşşttüü .. ”” AB ülkelerinde yaşanan kamu borçlarındankaynaklı krizin sebepleri nelerdi? 2008 öncesindehükümetler kolay kredi alarak sağlıksız bir biçimdebüyüdüler ve borçlandılar. 2008 kriziyle birl ikte dedeyim yerindeyse sert bir kayaya çarptılar.Uluslararası ticaret dengesizl ikleri, konut fiyatlarındakibalonvari yükselişi takip eden sert düşüşler, finanskuruluşlarının spekülatif işlemleri özell ikle GüneyAvrupa’yı vuran ekonomik krize yol açtı .1

KKaappii ttaa ll ii sstt eekkoonnoommiinn iinn yyaappıı ss ıınn ıı aann ll aammaaddaann kküürreesseelleekkoonnoommii kk kkrrii zz iinn nneeddeenn ll eerriinn ii ddeeğğeerrll eenndd ii rrmmeekk ssoorruunnuunnaass ıı ll sseebbeebbiinn ii ggöözz aarrdd ıı eettmmeemmii zzee yyooll aaççaarr..

Kapital ist ekonominin bir canlanıp bir durması

herhangi bir ülkenin yanlış politikalar uygulamasındanziyade onun işleyiş yapısından kaynaklanmaktadır.Kapital ist ekonominin büyüme dönemlerini takip edendurgunluk dönemleri dünya ekonomisini krizesürüklerken beraberinde işsizl ik ve yoksulluğu dagetirmektedir. Bir kısır döngü gibi geçmişte yaşanansorunları karşımıza tekrardan çıkarmaktadır.2 EmileZola’nın, 1800’lü yıl ların ikinci yarısında ParisBorsası ’nda yapılan spekülatif işlemleri ve toplumayansıyan acı sonuçlarını anlattığı “Para” isimliromanının günümüzden pek de bir farkı yoktur. Bubağlamda yaşanmakta olan bu kriz dönemsel vekendisini yeniden yapılandırmak zorunda olankrizlerden birisidir.

KKoonnddrraa ttii eeffff DDaa ll ggaa ll aarrıı

Rus iktisatçı Nikolai Dimitrieviç Kondratieff teorisindekapital izmin devresel bir hareket olduğunu veekonomik bunalımdan sonra yoluna yeni bir döngüyledevam edebileceğini savundu. Dünyada en sonKondratieff Dalgaları 1940’ların sonlarında ortaya çıktıve yaklaşık 60 yıl o dalganın getirmiş olduğudalgalanma içinde yaşandı. Bu dalgalanmanın ikinciyarısında ise neoliberal ekonominin getirdiği piyasamerkezli bir sisteme geçildi. KKaappii ttaa ll ii zzmmiinn öönneemmll ii bbii rrppaarrççaass ıınn ıı oo ll uuşşttuurraann ffiinnaannss kkeessiimmiinn iinn bbuu kkrrii zz iinn mmeerrkkeezz iioo llmmaassıı kküürreesseell kkaappii ttaa ll ii zzmmiinn nnaass ıı ll aayyaakkttaa kkaa ll aaccaağğııssoorruu ll aarrıınn ıı ddaa bbeerraabbeerriinnddee ggeettii rrmmeekktteedd ii rr..3

Neoliberal ekonomi piyasaların liberal leşmesini,deregülasyonu, parlamentonun yetkilerinin

�

kısıtlanmasını , devlet kuruluşlarının özelleştiri lmesini,kamu harcamalarının azaltı lmasını gerektirir. SSöözzüüeedd ii ll eenn ppooll ii ttii kkaa ll aarrıınn ,, sseerrmmaayyee vvee eemmeekk aarraass ıınnddaakkii ggüüççii ll ii şşkkii ss iinn ii sseerrmmaayyee ll eehh iinnee ddeeğğii şşttii rreenn öözzeell ll ii kkll eerr ttaaşş ıı dd ıı ğğııaaççıı kkttıı rr.. Gelir dağıl ımının bozulması, özelleştirme veserbest piyasa ekonomisi sermaye birikimininhızlanmasına yol açtı . Finans piyasası aktörleri içinvergi indirimleri, yatırımları kolaylaştıran yasaldüzenlemeler ve özelleştirmeler yapıldı . Yeni piyasalaryaratan, düzenlemeleri azaltan, yönetim boşluklarınıarttıran, önleyici mekanizmaları kaldıran birçok yasaldüzenleme 1980’lerden beri finans sermayesiningücünü arttırdı . İş organizasyonunun yenidenyapılandırı lmasıyla firma içi rekabet arttı , ücretlerdüşürüldü, sosyal haklar kısıtlandı ve çalışma saatleriuzadı. Düşük ücretleri dengelemek ve emekçilerifinans sektörüne entegre etmek için taksitle ödemeler,tüketici kredileri ve kredi kartı kullanımı teşvik edildi.Sistem bir yandan emekçileri geçimlerini sağlamasıiçin borçlanmaya veya tasarrufa iterken bir yandan daonları sigorta ve yatırım fonlarını yöneten kurumlararacıl ığıyla finans piyasalarına yönlendirdi. Bu sistemberaberinde ekonomik istikrarsızl ıkları , çel işkileri vekrizleri getirdi.4

Kriz her ne kadar başlangıçta bir ipotekli konut kriziolarak ortaya çıkmışsa da zamanla l ikitide krizinedönüşerek reel sektöre sıçradı. Bu durum gelişmekteolan ve yükselen piyasa ekonomilerini derindenetkiledi.5

Küresel ekonomik krizin oluşum sürecini en iyigösterenlerden birisi de ““II nn ss ii ddee JJ oobb”” isimli CharlesFerguson imzalı belgesel filmdir. Finans dünyasınınönemli isimleriyle, politikacılarla, akademisyenlerle vegazetecilerle yapılan röportajlara yer vererek sisteminnasıl yozlaştığını açık bir şekilde göstermektedir. MattDamon tarafından seslendirilen film, krizin İzlanda,İngiltere, Fransa, Singapur ve Çin’in ekonomilerininası l etkilediğini de anlatmaktadır. Ayrıca subprimekredilerin riskli krediler grubunda yer almasınarağmen bu risklerin göz ardı edilerek nasılkullanılmasına izin verildiği gözler önüneserilmektedir.

KKrrii zz iinn ,, YYuunnaann eekkoonnoommii ss iinnee vvee ssii yyaasseettiinnee eettkkii ll eerriinn iiiinncceell eemmeeddeenn öönnccee AAvvrruuppaa BBii rrll ii ğğii ’’nn iinn eekkoonnoommii kk kkrrii zzeekkaarrşş ıı aa llmmıı şş oo ll dduuğğuu öönn ll eemmll eerrddeenn bbaahhsseettmmeezzsseekkyyaappbboozzuunn ppaarrççaa ll aarrıınnddaann bbii rrii ss ii eekkssii kk kkaa llmmıı şş oo ll uurr..

Euro Bölgesi’ne dahil olan üye devletlerde ortak parabirimi olan Euro’nun kullanılması ve bu ülkelerdepara politikasının Avrupa Merkez Bankası aracıl ığıylayürütülmesi ekonomik krizin kısa sürede yayılmasınayol açmaktadır. AB üyesi ülkelerin finans ve reel

sektörlerinin yüksek entegrasyon düzeyi de ülkelerinbirbirinden etkilenme seviyesi ve hızını arttırmaktadır.Örneğin, Yunanistan’daki sorunların domino etkisiyaratarak Portekiz, İrlanda, İspanya ve İtalya gibi EuroBölgesi’nde yer alan ülkelerde krizin derinleşeceğineyönelik kaygıları arttırması üzerine bazı ülkelerdetahvil fiyatları düştü, faiz oranları ve borçlanmamaliyetleri ise yükseldi.6

KKrrii zzee KKaarrşş ıı AAll ıınnaann ÇÇöözzüümm ÖÖnneerrii ll eerrii vvee MMeekkaann ii zzmmaa ll aarrKriz yaşayan AB üyesi ülkeler incelendiğinde, krizinher ülkede farklı nedenlerden kaynaklandığıgörülmektedir. Yunanistan’da yaşanan kriz kamusektöründeki problemler sonucu ortaya çıkarken,İrlanda’da bankacıl ık ve emlak sektöründeki zayıfl ıklarekonomik krize yol açtı . Portekiz’de cari açığınoldukça yüksek seviyelerde olması ve İspanya’da iseyetersiz iç ve dış talep nedeniyle ekonomik krizgörüldü. Avrupa Birl iği ekonomik krizin etkilerinihafifletmek için çeşitl i mekanizmalar oluşturdu.Kurulan mekanizmaların amacı ülkelerin borçlanmamaliyetlerini düşürmekti. Borçlanma maliyetlerini kısasürede düşürebilmenin en etkil i yollarından birisiEuro Bölgesi’nin bir bütün olarak borçlanması ve maliproblemlerle karşı karşıya kalan üye devletlere dahauygun koşullarda kredi temin etmektir.7

Bu amaçla oluşturulan mekanizmalar:Ödemeler Dengesi FonuKredi HavuzuAvrupa Finansal İstikrar Mekanizması (EFSM)Avrupa Finansal İstikrar Fonu (EFSF)Rekabet Paktı

Avrupa Birl iği üyesi devletler arasında tartışmalarıberaberinde getiren “Rekabet Paktı” üzerinde durmakistiyorum.

Sınırların ortadan kalktığı küresel dünya düzenindeülkeler arasındaki rekabet her zamankinden dahaşiddetli hale geldi. Çin ve Hindistan gibi ülkelerindüşük iş gücü maliyeti ve esnek üretim yapılarısayesinde kazanmış oldukları rekabet gücü, krizdöneminde AB ülkelerinin ekonomik toparlanmasınıdaha da zorlaştırdı . Bu sorunları aşmak için AvrupaKomisyonu 3 Mart 2010’da “Avrupa 2020 Stratejisi :Akıl l ı , Sürdürülebil ir ve Kapsayıcı Büyüme İçinStrateji” yi kabul etti .

PPeekkii ,, RReekkaabbeett PPaakkttıı ’’nn aa yyöönneell ii kk eell eeşşttii rrii ll eerr nneell eerrdd ii ??Rekabet Paktı ’nın bütçe dengesine il işkin anayasalhükümleri getirmesi, maliye politikasının uygulanmasıkonusunda mevcut esneklikleri önemli ölçüdekaldıracaktı . Ayrıca hükümetlerin büyüme ve sosyalgelişmeye yönelik politikalarını sınırlandıracağı için AB

26

üyesi devletler arasındaki gelişmişl ik farkıkapatı lamayacaktı . Rekabet Paktı ’na yönelik eleştiri lerözell ikle Güney Avrupa ülkelerinden geldi. Maliyepolitikasına getirilecek kısıtlamalar yüzündenekonomik büyümeyi olumsuz etkileyeceğinisavundular. Bunun üzerine Pakt’ın bazı hükümleriyumuşatı ldı .8

EEkkoonnoommii kk KKrrii zz iinn YYuunnaann ii ssttaann ’’aa EEttkkii ll eerriiÖncelikle, Yunan ekonomisinin kriz öncesidurumundan kısaca bahsedelim. Yunanistan’da 20.Yüzyıl ın ilk yarısına kadar tarıma dayalı bir ekonomihüküm sürdü. Tütün ihracatı , gemi, inşa vetaşımacıl ığından elde edilen gelirler ve yurt dışındayaşayan Yunanlı ların ülkeye gönderdikleri döviz Yunanekonomisinin temel taşlarını oluşturdu. Sanayileşmehareketleri cunta yönetimi sırasında kesintiye uğradıve siyasi istikrarsızl ığın doğal bir sonucu olarakekonomide durgunluk dönemi yaşandı. Cuntanınyüksek gümrük duvarları ve korumacı bir politikabenimsemesi ekonomide rekabetçi yapının oluşmasınıengelledi. Ancak 1981 ’de Avrupa Birl iği üyeliği i lebirl ikte Yunanistan için siyaset ve ekonomi alanındayeni bir dönem başladı. 1991-1995 yıl ları arasındaekonomik büyüme Avrupa Birl iği ortalamasınınoldukça gerisinde kaldı . Bütçe açığı , borç stoku veyabancı yatırımların eksikliği dönemin en önemlisorunlarındandı. Günümüzde de Yunan ekonomisi busıkıntı lar ile yüzleşmektedir. 1998’de hükümet AvrupaPara Birl iği ’ne katı l ım kararı almasıyla kapsamlıözelleştirmeleri başlattı . 1990’larda başarıl ı maliistikrar programları i le ekonomik büyüme ivmekazandı, hatta 1996-2005 yıl ları arasında Avrupaülkelerinin büyüme oranlarını yakaladı. Ancak finanskesimindeki kontrol edilemeyen kredi açığı işsizl ik veyüksek enflasyona yol açtı . İşsizl ik oranı 2006-2008yıl ları arasında azalma gösterse de krizin başlangıcıylabirl ikte işsizl ik oranları arttı .9

YYuunnaann ii ssttaann ’’ddaakkii eekkoonnoommii kk kkrrii zz iinn bbaaşşll ıı ccaa sseebbeeppll eerriinneell eerrdd ii ??

Bütçe açığının gayri safi mil l i hâsı lası içerisindekipayının artması, AB’den alınan yardımların etkin birşekilde kullanılamaması, vergi kaçakçıl ığı ve yolsuzlukvakalarının görülmesi Yunanistan’da ekonomik krizeyol açtı . Kredi derecelendirme kuruluşuStandard&Poors’un ülkeyi yatırım yapılamaz ilanetmesi küresel piyasalarda düşüşe neden oldu.10

Ayrıca ekonomik büyümenin dış borç kaynaklı olmasıYunanistan’ın kamu borçlarını arttırdı . 2000’de 150milyar Euro seviyesinde olan Yunanistan’ın kamuborçları geçtiğimiz 10 yıl içerisinde %100 oranındaartış göstererek 2009’da 300 milyar Euro seviyesineulaştı . Kısacası , kamu borçlarındaki artışa rağmenkamu gelirlerinde aynı oranda artış sağlanamadı.1 1

Ayrıca uluslararası finansal kriz Yunanistan’ıngelirlerinde önemli bir oranda düşüşe yol açtı . Birçokyatırım projesinin askıya alınması, yatırım mallarıithalatı ve petrol fiyatlarındaki yükseliş, gemicil ik veturizmden elde edilen kazançları azalttı .12

YYuunnaann ii ssttaann ’’aa YYaarrdd ıımm PPaakkeettiiYunanistan’daki ekonomik krizin diğer AB ülkelerinesıçramaması ve Euro’nun korunması amacıyla EuroAlanı ülkeleri ve IMF 2010’da ortak bir finansalmekanizmanın kurulması için anlaştı lar. AB ve IMF‘nin katkısıyla 1 10 milyar Euro tutarındaki 3 yıl vadelikurtarma paketi Yunanistan’a verildi.13 Euro BölgesiEkonomi ve Maliye Bakanları , Yunanistan’ın ikinciuyum programını 14 Mart 2012’de onayladılar.Yunanistan’a bir önceki paketten kalan tutarın yanısıra, 2014 yıl ına kadar olan dönem için 130 milyarEuro tutarında ilave kaynak sağlandı.14

EEkkoonnoommii kk KKrrii zz SSoonnuuccuunnddaa OOrrttaayyaa ÇÇıı kkaann SS ii yyaass iiMMaannzzaarraa

Yunanistan’da 2010 yıl ından itibaren uygulanan kemersıkma politikaları önemli siyasi ve sosyal maliyetleri deberaberinde getirdi. Alınan tedbirlerin ekonomiksorunların çözümüne yönelik olumlu etkileri henüzgörülmemekle birl ikte işsizl iğin artması, refahseviyesinin düşmesi geniş halk kesimlerini bu süreçteolumsuz etkiledi. Kamu borç krizi neoliberal mantıkiçerisinde çözülmeye çalışı ldı , böylece krizde ikincidalgaya neoliberalizmin otoriter araçlarla yenidenyapılandırı lma süreci damga vurdu. Avrupa Birl iğiiçinde neoliberal entegrasyon derinleşirken, sosyaleşitsizl ik ve baskılar arttı . Almanya neoliberalpolitikaların yenilenmesinde başrolü üstlendi. Borçluülkelerin Avrupa Finansal İstikrar Fonu ve IMFfonlarından yararlanması için radikal istikrarönlemleri alması şart koşuldu.15 PPeekkii ,, bbuunn ll aarr nnee ggii bbiiöönn ll eemmll eerrdd ii ??

Kamu maliyesinde disiplini sağlamak için ücretlerazaltı ldı , emekli l ik reformu kapsamında tasarruftedbirleri almak için emekli l ik maaşları donduruldu veemeklil ik yaşı yükselti ldi . Bütçe gelirlerini arttırmakamacıyla vergi oranları yükselti ldi , katma değer vergisiarttırı ldı ve özelleştirme uygulamaları devreyesokuldu. Ayrıca aile ve çocuk yardımları i le işsizl ikyardımları düşürüldü. Böylece emekçilerin çalışma veyaşam koşulları iyice zorlaştı .16

Yunan halkı bu tasarruf tedbirlerine sokak gösterilerive grevler yaparak tepki gösterdi. Bu tasarruftedbirlerinin daha uzun yıl lar uygulanacağınınanlaşı lması toplumsal huzursuzluk ve siyasiistikrarsızl ığı da beraberinde getirdi. 201 1 ’dePapandreu Hükümeti bir yandan AB tarafından

27

28

dayatı lan sıkı maliye politikaları , diğer yandantoplumsal ve siyasi muhalefetten gelen baskılarnedeniyle istifa etti . Reformların uygulanması içingeçici nitel ikte teknokrat bir hükümet kuruldu.17

YYuunnaann ii ssttaann hheemm aaşş ıı rrıı ssaağğıınn hheemm ddee rraadd ii kkaa ll ssoo ll uunnyyüükksseell ii şş iinnee ssaahhnnee ooll dduu ..

Yunanistan’da 7 Mayıs ve 12 Haziran 2012’de yapılanher iki seçimden de siyasi yelpazenin uçlarında yeralan partilerin güçlenerek çıkması hükümetüzerindeki siyasi ve toplumsal baskıyı daha daarttırdı .1974’ten bu yana ülkeyi yöneten YeniDemokrasi Partisi ve sosyal demokrat PASOK’unarkasındaki toplumsal destek azaldı . Radikal solkoalisyon SYRIZA, YDP’nin arkasından ikinci sırayaoturdu. Irkçı Altın Şafak örgütü ise krizden bunalanYunanlı ların çözümü nasıl Nazilerin ideolojisindearadığına dair çarpıcı bir örnek oldu. Partinin oyları%7’leri bularak 21 mil letvekil iyle Yunan meclisinegirdi.18

SSYYRRII ZZAA1991 ’de KKE’nin ikiye bölünmesi yeni bir oluşumunbaşlangıcına katkı sağladı. Siyaset sahnesinde belirenbu yeni parti: Sinaspismos, yani değişim yanlısı solgüçlerin ittifakıydı.1993 genel seçimlerinde %2.94’lükoy oranıyla meclisin dışında kaldı . Kısa süredeSinaspismos’un oyları %6’nın üzerine çıkarak meclisegirdi. 2000’lerin başında Sinaspismos, çevrecilere,eşcinsel lere, anarşistlere ve mülteci hakkısavunucularına işbirl iği çağrısında bulundu. 2004’teyeni bir sol blokun kuruluşuna öncülük ederekSYRIZA (Radikal Sol İttifak) kuruldu. Sol ittifak gençneslin katı l ımına büyük önem verdi. 2008’de poliskurşunu ile can veren lise öğrencisi Alexis’inarkadaşlarının yanında Alexis Tsipras’ın SYRIZA’sı yeraldı . Ekonomik krizin derinleşmesi ve kemer sıkmapolitikaları SYRIZA’nın oy oranlarını arttırarak sonseçimlerde Yunanistan’ın ikinci büyük partisikonumuna erişmesini sağladı.19

Seçimlerden kısa bir süre önce Alexis Tsipras ile

yapılan bir röportajda kendisine şöyle bir sorusoruluyor:” Neden Yunan halkı böyle kritik birsorunun yönetimi için tecrübesiz bir SYRIZAhükümetine güvensin?”

Hugo Chavez’in politikalarının bir hayranı olaraktanınan Tsipras, toplumun biraz daha rahatlaması veonlara alternatif bir bakış açısının sunulması içinekonomik yapının yeniden düzenlenmesi gerektiğinisöylüyor. Bu doğrultuda memorandumunpolitikalarının ve Avrupa Komisyonu, Avrupa MerkezBankası ve IMF ile yapılan ikraz antlaşmalarının biryana bırakılması gerektiğini sözlerine ekliyor.20

Emekçiler de Alexis Tsipras ile aynı görüşleripaylaşıyor. 8 Ekim 201 1 ’de Londra’da 600 delegeninkatı ldığı “ Kemer Sıkmaya Karşı Avrupa” Konferansıdüzenlendi. Bankaların demokratik kontrol altınaalınması, özel bankaların toplumsallaştırı lması vefinans piyasalarının düzenlenmesi önerildi. PRIMEEconomics düşünce kuruluşunun direktörü AnnPettifor da hükümetler ve merkez bankaların elitleridesteklemek yerine tam istihdamı ve sürdürülebil iryerel ekonomik faaliyetleri sağlaması gerektiğinisavundu.21

AAll ttıınn ŞŞaaffaakk ÖÖrrggüüttüüHrisi Avgi (Altın Şafak) , Niko Mihaloliakos tarafından1985’te kuruldu. Altın Şafak 1990’larda paramiliter birörgütlenme sürecine girdi. Birçok örgüt üyesi,Sırpların yanında yer alarak Bosnalı larla ve Hırvatlarlaçatıştı lar. Nasyonal sosyalizm yanlısı partisempatizanları Neonazi olarak adlandırı lmaktan hiçrahatsızl ık duymadılar. Hatta partinin bayrağındakisembol Nazi işaretini akıl lara getirmektedir. AltınŞafak 2007’de” Avrupa Açıl ımı” gerçekleştiripAlmanya’da Nazi hareketinin devamı olan NPD ileil işkiler kurdu. Ekonomik krizin derinleşmesindensonra yabancı ve mülteci karşıtl ığı üzerinden oyoranlarını arttırdı . 2009 seçimlerinde oy oranınınsadece %0.46 olduğunu düşünürsek, 2012seçimlerinde 21 mil letvekil iyle meclise girmesi onlaradına büyük bir başarıdır.22

YYaazz ıınn ıınn ssoonn kkıı ssmmıınnddaa eekkoonnoommii kk kkrrii zz iinn YYuunnaann ii ssttaann ddaaddaahh ii ll oo llmmaakk üüzzeerree ppeekk ççookk üü ll kkeeddee nnaass ıı ll ıı rrkkççıı ll ıı ğğıı ddaabbeerraabbeerriinnddee ggeettii rrdd ii ğğii üüzzeerriinnddee dduurrmmaakk ii ssttii yyoorruumm..

Yakın geçmişte gücünü arttıran sağcı yönetimler(Avusturya, Fransa, İtalya, Bush yönetiminde ABD) altve üst gelir grupları arasında uzlaşmayı sağlamak içinmil l iyetçil iği arttırmaya çalıştı lar.23 Avrupa Konseyibünyesinde faaliyet gösteren Irkçıl ık veHoşgörüsüzlükle Mücadele Komisyonu, küreselekonomik krizin Avrupa’da ırkçıl ığı arttırdığı ve üye

29

devletlerin bu tehlikeye karşı dikkatl i olmasıgerektiğini belirtti . Raporda, sosyal yardımlarınazalması ve iş imkânlarının düşmesiyle birl ikte,göçmenlere yönelik ırkçı saldırı ların artmasındanendişe duyulduğu ifade edildi.24

Yunanistan’da yabancı-mülteci karşıtl ığı üzerinden oyoranını arttıran Altın Şafak’tan 21 mil letvekil ininmeclise girmesi en çarpıcı örneklerden birisidir.Geçmişten günümüze ekonomik krizlerin siyasisistem ve sosyal yaşam üzerine yansımalarınıincelediğimiz zaman, içe kapanan devletlerdedemokratik sistemin zayıfladığını , şovenist veköktendinci siyasi marjinal akımların güçlendiğinigörmekteyiz.

Sonuç olarak, küresel ekonomik kriz ülkelerin siyasi,sosyal ve ekonomik yapılarını derinden etkiledi.Neoliberal politikalara karşı artan tepkiler birçok ABülkesini siyasi krize sürükledi. Siyasi yelpazeninuçlarında yer alan partiler oy oranlarını arttırarakmeclise ilk defa bu kadar fazla sayıda mil letvekil i i legirdiler. IMF-AB denetimindeki kemer sıkmaönlemleri eylemler ve grevler ile protesto edildi.Mevcut sistem kısır bir döngü içinde ve ekonomikkrizler birbirini bell i süre aralıkları i le tekrar ediyor.Acaba neoliberalizm bu krizden sonra kendisine nasılbir çıkış kapısı bulabilecek? Gerçi bu seferde kimilerikarşımıza post-neoliberalizm ile çıkıp mevcut sisteminproblemlerinin çözülebileceğini savunuyorlar. Tabi bu

çözüm yolları ayrı bir tartışması konusu. Kendilerinidemokrasi, eşitl ik ve adaletten yana gösteren kişilerinyöntemlerinden birisinin otoriterizm olması ayrı birparadigma yaratıyor. Ekonomik kriz sonrasında artansosyal geril imi önlemek için muhaliflerin susturulmayaçalışı lması sistemdeki çelişkinin çarpıcı bir örneğidir.Hatırlarsanız yazıma Ağustos Böceği i le Karınca’nınmasalından alıntı yaparak başlamıştım. Yunanistan’dabaş gösteren ekonomik krizin nedeni gerçekten Yunanhalkının tembell iğinden mi kaynaklanıyor? Yoksasistem kendi hatalarını örtbas etmek için bubahanelerin arkasına mı sığınıyor? O zaman size şöylebir örnek vereyim: Hollanda’da Groningen ÜniversitesiBüyüme ve Kalkınma Merkezi’nin yaptığı anketçalışmasına göre, Yunan emekçisi yı lda ortalama 1900saat çalışıyor. AB’de haftalık ortalama çalışma süresi40,3 iken Yunanistan’da 42 saat. Ayrıca eğer Yunanemekçileri tembelse şirketler nasıl kar elde edebildi?

Mevcut sistemin bir diğer sorunu ise halkıntaleplerinin göz ardı edil iyor olmasıdır. Devletekonomiye karışmasın diyerek halkın sağlık, eğitimgibi temel hizmetleri almasına ve devletin kaynaklarınısosyal amaçlar için kullanmasına karşı çıkan bazıkişi ler resmen üç maymunu oynuyorlar. Sokaklardayatan çocukları ya da işini kaybettiği için intihar edeninsanları ne görüyorlar ne duyuyorlar ne de bu konuüzerine konuşuyorlar. Sanki hiçbir şey yaşanmamışgibi yollarına devam ediyorlar…

RReeffeerraannssll aarr1 . Burak Cop, Güney Avrupa’da Ekonomik Kriz ve Toplumsal Hareketler,(Mart,2013), Küresel Eğilimler Serisi Çalışma Kâğıdı No:5, s.2 ,http://mercury.ethz.ch/serviceengine/Files/ISN/159611/ipublicationdocument_singledocument/8df1ecc5-16b5-4080-953e-145fe49c1023/en/KE-5_2013_Cop.pdf, (ErişimTarihi: 9 Mart 2013)2. Serap Durusoy ve Ömür Şamiloğlu, AB’nin Zayıf Ekonomik Halkası Yunanistan’ın Ekonomik Krizi Dinecek Mi? ,Alternatif Politika, Cilt:4, Sayı:1 , (Mart 2012) ,s.86 , http://www.alternatifpolitika.com/page/docs/subat-2012-sayi1 /fulltext/serapdurusoy-omursamiloglu.pdf, (Erişim Tarihi:10 Mart 2013)3. a.g.e, s.86-874. Prof. Dr. Gülten Demir, Post Neoliberalizm? Kriz ve Sonrası Üzerine, Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi , Sayı 1 , (Aralık 201 1 ) , s.6http://www.marmarasosyaldergi.org/makale/1 .pdf, (Erişim Tarihi: 10 Mart 2013)5. Serap Durusoy ve Ömür Şamiloğlu, a.g.e, s.88-896. TC. Başbakanlık Avrupa Birliği Genel Sekreterliği, Avrupa Birliği’nde Küresel Finansal Krize Karşı Alınan Önlemler ve Birliğin Rekabet Gücünün ArttırılmasınaYönelik Girişimler: “Euro Rekabet Paktı” , (Mayıs 2011), s.3-5, http://www.alternatifpolitika.com/page/docs/subat-2012-sayi1/fulltext/serapdurusoy-omursamiloglu.pdf,( Erişim Tarihi:12 Mart 2013)7. a.g.e, s.8-108. a.g.e, s18-22-239. Serap Durusoy ve Ömür Şamiloğlu, a.g.e, s.92-93-9710. Erdal Tanas Karagöl, Cari Açık Tartışmaları Gölgesinde Küresel Ekonomik Kriz ve Türkiye Ekonomisi, SETA Analiz , (Kasım 201 1 ) , s.5,http://file.setav.org/Files/Pdf/analizcari-acik.pdf, (Erişim Tarihi:15 Mart 2013)1 1 . TC. Başbakanlık Avrupa Birl iği Genel Sekreterliği, a.g.e, s.3-412. Serap Durusoy ve Ömür Şamiloğlu, a.g.e, s.9413. TC. Başbakanlık Avrupa Birl iği Genel Sekreterliği, a.g.e, s.514. Türkiye Cumhuriyeti Avrupa Birl iği Bakanlığı , Ekonomik ve Mali Politikalar Başkanlığı , Özgür Uçar, Yunanistan’ın Euro Bölgesinden AyrılmasınınOlası Ekonomik Etkileri,(Temmuz 2012) , http://www.abgs.gov.tr/files/EMPB/grexit_impact_on_turkey_print_version.pdf, (Erişim Tarihi:16 Mart 2013)15. Prof. Dr. Gülten Demir, a.g.e, s.1 116. Türkiye Cumhuriyeti Avrupa Birl iği Bakanlığı , Ekonomik ve Mali Politikalar Başkanlığı , Özgür Uçar, a.g.e, s.1 117. Türkiye Cumhuriyeti Avrupa Birl iği Bakanlığı , Ekonomik ve Mali Politikalar Başkanlığı , Özgür Uçar, a.g.e, s.1718. Niko Stelya, Yunanistan’ın Yükselen Yıldızları, (13.05.2012), http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1087845&CategoryID=81 (ErişimTarihi: 17 Mart 2013)19. a.g.e20. Ekathimerini.com, Interview: SYRIZA Chief Alexis Tsipras, (03.07.2012), http://www.ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_wsite1_1_03/06/2012_445183 (ErişimTarihi: 20 Mart 2013)21 . Hayri Kozanoğlu, 10 Soruda Avro Bölgesinde Kriz,( 03.11.2011), http://www.muhalefet.org/yazi-10-soruda-avro-bolgesinde-kriz-hayri-kozanoglu-28-146.aspx (ErişimTarihi: 21 Mart 2013)22. Niko Stelya, a.g.e23. Prof.Dr. Gülten Demir, a.g.e, s. 1624. Radikal , Ekonomik Kriz Avrupa’da Irkçıl ığıArtırdı,(04.05.2012) ,http://www.radikal .com.tr/Radikal .aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1087017&CategoryID=81%20, (Erişim Tarihi: 22.03.2012)Görsel1 . http://blog.sosyonomi.com/?p=1288Görsel2. http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-18490930

30

Balkanlar tarih boyunca hemen hemen tüm medeniyetlerin

ilgi odağındaki bir coğrafya olmuştur. Her yöne açılan yollar

üzerindeki konumu; bölgenin kültürel zenginliklerine katkısı

olduğu kadar, toplumsal, tarihsel trajedilerin ana nedenlerinden

biridir. Asya’nın, Doğu Akdeniz’in, Afrika’nın ve sıcak denizlerin

zenginliklerine ulaşabilmek ve bölgede güvenliği sağlamak için,

Avrupa’daki tüm büyük güçler, Balkanlar uğruna yüzyıllar süren

kanlı savaşlar yapmışlardır. Bu yüzden Balkanlar birtakım

mücadelelerin merkezi olmuştur.1 Kosova da bu açıdan önemli

olan bir bölgedir. Coğrafi konumu nedeniyle Kosova, Balkanların

en merkezi noktasındadır. Kosova nüfusunun %90-92’sini

Arnavutlar, ortalama %5’ini ise Sırplar oluşturmaktadır. Sırplar

Arnavutlardan sonra en büyük nüfusa sahip ikinci ulustur.

Kosovada yaşayan diğer etnik gruplar ise, Türkler, Boşnaklar,

Makedonlar, Romlar, Aşkaliler, Çerkezler, Goraniler ve

Mısırlılardır. Kosova nüfusunun yaklaşık %95’i Müslümandır.

Kosova Sorunu uluslararası toplumun gündemine 1990’lı

yıllarda gelmiştir. Türkiye’de ve dünyada ağırlıklı olarak Kosova

sorununun temelinde Sırp milliyetçiliği ve yayılmacılığının

olduğu düşünülmektedir. Ancak sorunu sadece bir etnik

grubun üzerine yıkmak, sorunun tamamen yanlış

yorumlanmasına neden olacaktır. Bu yüzden sorunu daha iyi

kavrayabilmek için geçmişin detaylı biçimde incelenmesi

gerekmektedir.

Kosova Balkan Savaşlarının sonuna kadar Osmanlı

hâkimiyetinde kalmıştır. I. Dünya Savaşı yıllarında Kosova

toprakları, Avusturya- Macaristan ordusu işgaline uğramıştır.

Ancak Avusturya- Macaristan ordusu Balkanlarda yenilgiye

uğramış, Kosova tekrar 1918’de Sırp hâkimiyetine girmiştir. I.

Dünya Savaşı sonunda Sırplar, 1 Aralık 1918’de Sırp- Hırvat-

Sloven Krallığını kurmuştur. Kurulan Krallıkta, % 41 nüfus oranı

ile Sırplar çoğunluğu oluşturmaktaydı. 1929’da başa geçen Kral

Alexander Karayorgiyeviç Krallığın ismini Yugoslavya Krallığı

olarak değiştirmiştir. Eyaletler her birinde Sırp nüfus çoğunluğu

olacak biçimde dokuza bölünmüştür. 1938 yılında Yugoslav

Komünist Partisi genel sekreteri olan Tito, Kosovalılar için hayati

önem taşıyordu çünkü Komünist parti, eyaletlerin bölünme

politikasını ve Sırbistan burjuvazisini sert bir dille eleştiriyordu.

Ayrıca Arnavutlar için de eşit haklar istiyordu. 1946’da Tito

döneminde Kosova’ya sınırlı yetkilere sahip Sırbistan’a bağlı

‘özerk toprak’ statüsü verilmiştir. Bu statü Kosova Arnavutlarını

Sırp hâkimiyetinden kurtarmaya yönelikti. Tito yönetiminin

temel politikası küçük Sırbistan ve büyük Yugoslavya idi. Bu da

Kosova Arnavutlarının biraz olsun rahatlamasına neden

olmuştur. Ancak 1963’de Yugoslavya Sosyalist Federal

Cumhuriyetinde yürürlüğe giren yeni anayasa Kosova’nın

özerklik statüsünü daha düşük seviyeye indirmiştir. Bu da

Kosova’da büyük tepkilere neden olmuştur. Arnavutların talebi

göz önünde bulundurularak 1974 yılında yeni reformlar

yapılmış, Kosova’nın yetkileri genişletilmiştir. 4 Mayıs 1980’de

Tito’nun ölümü Yugoslavya’nın dönüm noktalarından biridir.2

Tito’nun ölümüyle bölgede önemli bir denge unsuru ortadan

kalkmış, Yugoslavya’nın yeniden nasıl yapılanması gerektiği

konusunda tartışmalar başlamıştır. Miloseviç liderliğindeki Sırp

yönetimi 1989 yılında Kosova’nın Yugoslavya anayasasında yer

alan özerkliğini kaldırıp merkeziyetçi bir yapı oluşturmak için

harekete geçince Kosova Sorunu yeni bir döneme girdi. Buna

karşın 1991 yılında Arnavutlar kendi parlamentolarını

oluşturmuş, yine aynı yıl halkın % 99’u Kosova’nın bağımsızlığı

yönünde oy kullanmıştı. Bu referandumu yasadışı ilan eden Sırp

yönetimi Kosova’ya yönelik baskısını arttırmaya başlamıştı.

Bunun üzerine silahlı direniş yolu ile seslerini duyurmaya çalışan

Arnavutlar Kosova Kurtuluş Ordusu (UÇK) adı altında

örgütlendiler. 1998 yılında Miloseviç yönetimi, UÇK saldırılarına

karşılık Kosova’ya “etnik temizlik” hareketine girişmişti. Bu

uygulama dünya kamuoyunda Miloseviç yönetimine yönelik

tepkiyi arttırmıştır. Tüm uyarılara rağmen bu politikayı

değiştirmeyen Miloseviç yönetimine karşı, NATO, 24 Mart

1999’da askeri müdahale için düğmeye bastı. Askeri müdahaleye

daha fazla dayanamayan Miloseviç, uzlaşmayı kabul etti.

Anlaşmaya göre Kosova, kâğıt üzerinde üç yıl Yugoslavya’nın bir

parçası gibi görünecek, üç yıl sonunda Yugoslavya ile bir

bağlantısı kalmayacaktı. Buna ek olarak, bölgede istikrarı

sağlamak için hem Kosova Gücü (KFOR) hem de BM Kosova

Geçici Yönetim Misyonu (UNMIK) oluşturulmuştur.3 Her şeye

rağmen, uluslararası toplumun yönetimi altında olan Kosova, 17

Şubat 2008 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir. Bu bağımsızlık

silahlı bir örgütün yürüttüğü savaş ve Batı’nın bağımsızlığı

desteklemesi sonucunda ulaşılmıştır. Bu yüzden Kosova’nın

bağımsızlık ilanı bir dönüm noktasıdır.

�

RReeffeerraannssll aarr1 . Murat Eliçal ışkan, ‘’Balkanlar’’, 21 şubat 2007 http://www.cografya.gen.tr/siyasi/jeopolitik/balkanlar.htm, (Erişim Tarihi: 21 Mart 2013)2. Fatma Taşdemir, Pınar Yürür, ‘’Kosova sorunu: Tarihi ve Hukuki bir değerlendirme’’, G.Ü.İ .İ .B.F. DERGİSİ , Sayı 3, 1999, s. 140.3. Gözde Kıl ıç Yaşın, ‘’Bitmeyen Savaş: Kosova-Sırbistan’’, 24Ağustos 201 1 , http://www.21yyte.org/tr/yazi6274-Bitmeyen_Savas_Kosova_Sirbistan.html,(Erişim Tarihi: 18 Mart 2013)

31

21 Mayıs 2006 tarihinde Karadağ’da yapılan

referandum sonucunda %55,5 bağımsızl ık isteği

çıkması ve 3 Haziran 2006’da ülkenin bağımsızl ığını

i lan etmesiyle büyük Yugoslav birl ikteliğinden geriye

kalan Sırbistan-Karadağ devleti de ayrılmış oldu.1

Yugoslavya’nın dağılmasının ardından günümüze

kadar gelen süreçte balkan devletleri kendi

aralarındaki sınır ve azınlık sorunlarını tam olarak

çözümleyebilmiş değil . Son olarak Kosova ve

Karadağ’ın Sırbistan’dan ayrılması da bölgenin pamuk

ipliğine bağlı siyaseti ve tam olarak belirginleşmemiş

sınır görünümüyle ilgil i yeni soru işaretlerini

beraberinde getirdi. Peki, yüzyıl lardır aynı coğrafyada

beraber yaşamış ve yakın il işkileri olan Sırpların ve

Karadağlı ların ayrılmasındaki temel sebepler nelerdi?

Bunu anlamak için Sırbistan-Karadağ tarihine

bakmakta fayda var.

Güneydoğu Avrupa’da bulunan bu iki mil let 7. yy da

güney Slavlardan olan Sırpların bölgeye

yerleşmesinden bu yana hep yan yana yaşamışlardır.2

Karadağlı ların kökeninin ise bölgede yaşayan eski

Arnavutlara dayandığı düşünülmektedir. Ortaçağ

boyunca Sırplar bölgede iril i ufaklı devletler kurmuş,

i lk defa 14.yy da Osmanlı larla karşı laşmışlardır. 1 .

Murat döneminde Sırp Sındığı ve 1 . Kosova savaşları

yapılmış, bölge tam olarak 1521 yı l ında Kanuni

döneminde Osmanlı hâkimiyetine girmiştir.3 Osmanlı

hâkimiyetinde özerk olan bölgede, hakimiyet altına

alındıktan sonra bölgeye Osmanlı tarafından

yerleştiri len Müslüman halk ve Hıristiyan halk yıl larca

bir arada rahat bir biçimde yaşamıştır; ta ki gerileme

devrine kadar. Bu devirde Avusturya ve Rusya’yla

yapılan savaşlar Sırbistan-Karadağ topraklarını savaş

alanına çevirmiş, yı l lardır refah içinde yaşayan halkı

huzursuz etmiştir. Fransız ihtilal ının getirdiği

mil l iyetçil ik akımının da etkisiyle balkan halkları

ayaklanmış, bağımsızl ıklarını istemişlerdir. Özell ikle

panslavist politikası nedeniyle Rusların da desteğini

alan Sırplar ve Karadağlı lar isyanları bastırı lmaya

çalışı lsa da başarıl ı olmuş, 1878 yıl ında da Berlin

Antlaşmasıyla bağımsızl ıklarını kazanmışlardır. Bu

sayede kısa bir süreliğine Sırbistan ve Karadağ iki ayrı

devlet olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir ta ki Balkan

Savaşları patlak verene kadar. Balkan Savaşları bölge

tarihindeki dengeyi değiştiren kil it taşı olaylardan

biridir. 1912 yıl ındaki 1 . Balkan Savaşında Osmanlı

Devletinin aciz durumundan yararlanmak isteyen

Sırbistan, Karadağ, Yunanistan ve Bulgaristan

birleşerek Osmanlıya savaş açmış, Edirne’ye kadar

ilerleyerek Osmanlı için ciddi tehdit oluşturmuştur.

Anlaşma sonucunda da Osmanlının balkanlarda kalan

topraklarını kendi aralarında paylaşmışlardır. Ancak

bir süre sonra Bulgaristan’ın fazla toprak alması bu

devletleri birbirine düşürmüş, kendi aralarında

savaşmaları 2. Balkan savaşına neden olmuştur. 10

Ağustos 1913 tarihinde yapılan Bükreş Antlaşmasıyla

42 gün süren 2. Balkan Savaşı noktalanmıştır.4 1 .

Dünya Savaşının başlamasıyla balkanlarda dengeler

tekrardan değişmiştir. 4 yıl süren savaş boyunca

binlerce Sırp ve Karadağlı hayatını kaybetmiştir. 1 .

Dünya savaşının ardından balkan coğrafyasının

geleceğini değiştiren en önemli olaylardan bir diğeri

gerçekleşmiştir ki bu olay 1918de Yugoslavya’nın

kurulmasıdır. Günümüzdeki Hırvatistan, Sırbistan,

Karadağ, Makedonya, Slovenya ve Bosna Hersek

devletlerini kaplayan bu büyük birl ik var olduğu süre

boyunca ‘ortak Yugoslav’ kimliği yaratı lmaya çalışı lmış,

ancak etnik farklı l ıklar buna müsaade etmemiş, ülkede

sürekli etnik çatışmalar yaşanmıştır. 2. Dünya

Savaşında komşularının aksine mihver devletler olarak

adlandırı lan Almanya, İtalya ve Japonya’ya katı lmayı

reddeden Yugoslavya Naziler tarafından işgal edil ip

parçalandı.5 Ülkenin bazı bölgeleri Almanlar İtalyanlar

ve Bulgarlar tarafından işgal edil irken bazı bölgelerine

de bağımsızl ık verildi. Bu yıl larda Yugoslavya’da büyük

soykırımlar gerçekleştiri ldi . Direniş için çeşitl i örgütler

kurulsa da başarıl ı olan ayaklanma hareketi Josip Tito

yönetimindeki Yugoslavya Komünist Partisinin

ayaklanması oldu. Kendilerini’’ Partizan’’ olarak

adlandıran birl ikler Sovyet birl iklerinin desteğiyle

Belgrad’ı ele geçirip Yugoslavya’ya hakim olmuştur ve

2 Aralık 1945te Demokratik Yugoslavya

Federasyonunu kurduklarını i lan etmişlerdir.6 Ancak

�

32

hayatını Yugoslav kimliği oluşturmaya adayan Josip

Broz Tito’nun Yugoslavyası çok uzun ömürlü

olamamıştır.7 Soğuk Savaş döneminin ardından doğu

bloğunda başlayan çözülme zaten sorunlu olan

Yugoslavya’nın da dağılmasına vesile olmuştur. 1992

yıl ında Hırvatistan, Bosna-Hersek, Slovenya ve

Makedonya bağımsızl ıklarını i lan etmiştir. Büyük

Yugoslavya’dan geriye sadece Sırbistan-Karadağ ve iki

özerk bölge (Voyvodina ve Kosova) kalmıştır. Bu

devletin adı Yugoslavya Federal Cumhuriyeti olarak

2001 yıl ına kadar kalmış, 2001 yıl ında Yugoslavya ismi

tamamen kaldırı lmış, 4 Şubat 2003’te de ülkenin adı

Sırbistan-Karadağ olarak değiştiri lmiştir.8 Sırbistan-

Karadağ olarak ülkenin ömrü yalnızca 3 yıl

sürmüştür. 2006 ‘da Karadağ’da yapılan referandum

sonucu Yugoslavya’dan geriye kalan son devletler de

ayrılmıştır.

Sırbistan-Karadağ’ın kuruluşundan ayrıl ışına kadar

olan dönemi tarihine inceledikten sonra şimdi de

ayrıl ış sürecine ve ülkelerin günümüzdeki durumuna

bakalım. Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki

Sırbistan-Karadağ devletinin toplam nüfusunun

yaklaşık %5 ini Karadağlı lar oluşturuyordu ve sadece

yoğun olarak yaşadıkları Karadağ’da çoğunluk

durumundaydılar; bu da ayrı bir devlet kurmak

istemelerini anlaşı labil ir kılan bir unsurdur. 2006’ da

yapılan referandumdan önce AB,Karadağ ‘ın

bağımsızl ığını tanımak için %55 barajını şart

koymuştu. Referandum öncesi yapılan kamuoyu

araştırmalarında Karadağlı ların yaklaşık %52 si

bağımsızl ığı destekliyordu, Sırp tarafı ise bu isteği

onaylamıyordu. İşte bu noktada Karadağlı ların

ayrılmasında Sancak bölgesinde yaşayan Müslüman

Boşnaklar kil it rol oynamıştır.9 Sancak bölgesi 1912

Balkan Savaşı sonrası Sırbistan ve Karadağ arasında

paylaştırı lmış stratejik açıdan önemli bir bölgedir.

Referandum dönemi Sancak (‘)ta yaşayan Müslüman

Boşnaklar için de ikilemi ve sorunları beraberinde

getirmiştir. Eğer Karadağ’ın ayrılmasını desteklerlerse

Sancak da iki ülke arasında bölünecekti, ama bir

yandan da Sırp baskısından kurtulmuş olacaklardı.

Nitekim Sancak halkı oyunu Karadağ’ın

bağımsızl ığından yana kullandı ve AB tarafından öne

sürülen %55lik barajın %55,5 ile geçilmesine yardımcı

oldu.10

GGüünnüümmüüzzddee SS ıı rrbbii ssttaann vvee KKaarraaddaağğ

3 Haziran 2006 itibariyle Sırbistan, ayrılan Sırbistan-

Karadağ devletinin halefi olduğunu ilan etmiştir,

bundan dolayı uluslararası kuruluşlardaki statüsünü

korumaktadır. Sırbistan 1 Mart 2012 tarihinde AB aday

ülke statüsünü kazanmıştır. Karadağ bağımsızl ık

ilanından sonra BM genel kurulunun oturumunda

oylama yapılmadan, üyeliğe il işkin bir karar üzerine

BM’nin 192. üye ülkesi olarak kabul edilmiştir.1 1 15

Aralık 2008 tarihinde Avrupa Birl iğine üyelik için

başvuruda bulunmuş, 17 Aralık 2010 tarihinde de aday

ülke statüsünü kazanmıştır. Karadağ bugünkü haliyle

doğusunda Arnavutluk ve Kosova, kuzeyinde

Sırbistan, batısında Hırvatistan, Bosna-Hersek,

güneyinde de Adriyatik denizi bulunan Avrupa’nın

Kosova’dan sonra en yeni ikinci devletidir. Gerek

coğrafi konumları , gerek bölgenin karmaşık yapısı

düşünüldüğünde Sırbistan da Karadağ da göz ardı

edilmemesi gereken önemli devletlerdir.

RReeffeerraannssll aarr1 . ‘’Sırbistan hakkında temel bilgiler ‘’ http://www.belgrad.be.mfa.gov.tr/ShowInfoNotes.aspx?ID=121212 (erişim tarihi 13 mart 2013)2. Ebru Aslıer ‘’Sırbistan İslam birl iği- Sırbistan tarihi’’ ,(22 ağustos 201 1 ) ,http://www.balkangunlugu.com/v3/index.php?option=com_content&view=article&id=6446:sirbstan-slam-brl-sirbstanin-tarh&catid=94:arama-celeme&Itemid=563 (erişim tarihi 15 mart 2013)3. gös. yer.4. İ lyas Şakiroğulları ‘’Balkan Savaşları ’’ (15 Şubat 2013) ,http://www.balkangunlugu.com/v3/index.php?option=com_content&view=article&id=9400:balkan-savalar-&catid=215:lyas-akiroullar&Itemid=150 (erişim tarihi 10 mart 2013)5. Ebru Aslıer gös.yer.6. İ lyas Şakiroğulları gös.yer.7. Uğur Okuyucu ‘’Karadağ’ın Sırbistan’dan Ayrıl ışı Sürecindeki Kil it Nokta: ‘’Sancak Bölgesi’’ (17 Mart 2010)http://www.turksam.org/tr/a1950.html (erişim tarihi 18 mart 2013)8. Ebru Aslıer gös.yer.9. Uğur Okuyucu gös.yer.10. Uğur Okuyucu gös.yer1 1 . ‘’Karadağ Bm’nin 192. Üyesi oldu’’(28 haziran 2006) http://www.mil l iyet.com.tr/2006/06/28/son/sondun32.asp (erişim tarihi 23mart 2013)

33

Asıl suçlu paylaşı lamayan Büyük İskender mi?

I I I . Aleksandros ya da bil inen adıyla Büyük İskender,

milattan önce yaşamış olmasına rağmen, milattan

sonra bu kadar ortalığı karıştıracağını aklının

ucundan dahi geçirmiş midir acaba? Bu kadar sevilen

efsane lider için, Yunan mıdır, Makedon mudur

tartışmaları iki mil let arasında hala çözülememişken,

bu iki mil letin İskender’in mil l iyetinden çok daha

önemli bir çekişmeleri vardır ki; o da uluslar arası

gündeme “Greek- Macedonian Naming Dispute”

olarak yansıyan isim sorunudur.

En basit şekilde ifade etmek gerekirse; Yunanistan,

Makedonya Cumhuriyeti ’nin “Makedonya” ismini

kullanmasını istemiyor. Bunun nedenlerini açıklamaya

ismin kelime anlamı ve tarihçesiyle başlarsak sorunun

kökeni daha net bir şekilde anlaşı labil ir.

Makedonya’nın lügatta en bil inen haliyle yaklaşık 2-3

anlamı vardır. İ lk olarak Makedonya deyince akla,

doğal olarak, bir Balkan ülkesi olan Makedonya

Cumhuriyeti gelmektedir. İkincisi , Yunanistan’ın

kuzeyinde yer alan bir bölgenin adıdır. Bu lokasyonel

tanımların yanında, “Macedoine” kelimesi Fransızca’da

çeşitl i parçalardan oluşan yamalı bohça, sebze ve

meyve salatasıdır.1 Ayrıca, Makedonya’nın, Osmanlı

Devleti ’nde cografi terim olarak kullanımı yoktur;

coğrafi isim olarak adını i lk çağlarda bu bölgede

yaşayan Makedlerden alan Makedonya’nın yer ismi

olarak kullanımı Avrupalı lar tarafından ancak 19. yy’da

görülmeye başlanmıştır.2

Yunanistan’ın sadece “Makedonya” isminin

kullanımıyla değil , Makedonya tarihi, bayrağı, dil i ve

Makedon halkının kökeniyle de sorunları vardır.

Makedonya’nın kendi öz tarihi olduğunu kabul

etmeyip, Makedon tarihinin Helen tarihiyle bağlantı l ı

olduğunu ve Büyük İskender’in Makedon değil Yunan

olduğunu iddia etmektedirler. Bayrak sorununa

gelince, Makedonya Cumhuriyeti ’nin ilk bayrağında

Vergina Güneşi sembolü bulunmaktaydı ki bu

sembolün

Büyük İskender’in babası 2. Phil ip’e ait olduğu, kesin

olmamakla birl ikte, düşünülmektedir. Vergina da

Yunanistan’ın kuzeyinde bulunan bir şehirdir.

Yunanistan bu sembolün Makedonya halkıyla bir ilgisi

olmadığını savunarak değiştiri lmesini talep etti.

1995’te bayraktaki sembolün değişmesiyle bayrak

sorunu çözülmüş oldu. Dil konusunda da

Makedoncanın özgün bir dil değil Yunancanın bir

dialektiği olduğunu savunuyorlar. Son olarak, bazı

Yunanlar, Makedon halkının Slav değil , Yunan kökenli

olduklarını bile dile getiriyorlar.

Bu argümanlardan yola çıkarak , “Makedon” diye ayrı

bir ulusun varlığını kabul etmeyen Yunanlı ların bakış

açısına göre “Makedon” tarihi temeli olmayan bir

kavramdır. Dolayısıyla “Makedonya” denildiğinde

Yunanistan’ın kuzeyinde yer alan coğrafi bölge akla

gelmekte ve “Makedon” da bu bölgede yaşayan Yunan

olarak görülmektedir.3

Peki, Yunanistan’ın ası l korktuğu şey yerel bir

bölgesinin adının ve kendi tarihlerinin çalınması ya da

diğer bir deyişle sahiplenilmeye çalışı lması mıdır? Bu,

korkulardan birisidir ama asıl korku Makedonya’nın

Yunanistan’dan toprak talep etme ihtimalidir. İşte bu

korkudan dolayı, Yunanistan Makedonya’ya Üsküp

Cumhuriyeti gibi alternatif isimler üretmektedir.

1991 yıl ında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti

himayesinden ayrılarak bağımsızl ığını i lan etmiş olan

Makedonya; Türkiye, Amerika ve Rusya da dâhil

yaklaşık 1304 ülke tarafından “Makedonya

Cumhuriyeti” olarak tanınmış olsa da, 1993 yıl ında

Birleşmiş Mil letler’e üyeliği Yunanistan’ın çabaları

�

34

sonucu “Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti”

(F.Y.R.O.M.) adıyla onaylanabilmiştir. BM’nin yanında

Avrupa Birl iği ve IMF de ülkeyi, F.Y.R.O.M. adıyla

tanıdıklarını açıklamışlardır.

1994’e gelindiğinde, Clinton’ın görevlendirmesiyle BM

özel arabulucu sıfatıyla Matthew Nimetz duruma

müdahale etmiştir İkil i görüşmelerle sorunu çözmeye

çalışan arabulucu, “Makedonya Cumhuriyeti” isminin

resmî, yarı resmî ve uluslararası diğer kuruluşlarda ve

yine çok taraflı antlaşma, anlaşma ve evraklarda

“Kuzey Makedonya Cumhuriyeti” şeklinde

kullanılmasını önermiştir.5 “Makedonya” isminin

artık tek başına hiç bir devlet tarafından resmî isim

olarak kullanılamayacağı, her iki taraf ülkenin de,

“Makedonya” ve “Makedon” isimleri üzerine hiçbir

siyasî ve ticarî hak talep edemeyecekleri maddeleri de

bu öneri metninde yer almıştır. İki ülke, Nimetz’e

göre, birbirlerinden toprak talep etmeyeceklerine dair

birbirlerine garanti vermeli ve Makedonya

Cumhuriyeti ’nin uluslar arası örgütlere üyeliği

yolundaki engeller kaldırı lmalıdır. Bu arabuluculuk

sonrası , 1995’te iki ülke arasında Interim Accord

imzalanmış, yukarıda bahsettiğim “Vergina Güneşi”

sembolü de Makedonya bayrağından kaldırı lmıştır.

2005’te Avrupa Birl iği ’ne aday ülke statüsü verilmiş

olan Makedonya, AB üyeliği sürecinde Yunanistan

tarafından veto edilmiş, NATO zirvesine davet

edilmesi de Yunanistan tarafından engellenmiştir.

Üyelik müzakereleri süreci için de birl ik,

Makedonya’ya isim sorununu çözme koşulu

koymuştur.

VMRO-DPMNE hükümeti 2006 yıl ından itibaren

Üsküp Havaalanı ismini “Büyük İskender Havaalanı”

şeklinde değiştirmiş ve ülkenin dört bir yanına

İskender heykelleri yapmaya başlamıştır. Bu adımlar

VMRO-DPMNE hükümetinin “Antiquisation”

politikasının bir parçasıdır. Bu da Avrupa Birl iği ve

NATO üyeliği bekleyen Makedonya’nın uluslar arası

kamuoyu tarafından kınanmasına ve provakatif

damgası yemesine neden olmuştur.

2008’de Matthew Nimetz’in tekrar devreye girmesiyle

birl ikte taraf ülkeler görüşmüş, bu görüşme sonucu

Demokratik Makedonya Cumhuriyeti gibi olası yeni

isimler ortaya çıkmıştır. Aynı yıl içinde, New York’da

bir araya gelen taraflara Nimetz’in revize edilmiş

önerisi; “Coğrafi tanımlamalar ve tüm amaçlara

hitaben” vurgusuyla Makedonya teriminin iki ülke

tarafından da kullanma hakkı verilmesi ve

Makedonya-Üsküp Cumhuriyeti isminin uluslararası

i l işkilerde kullanılmasıdır. 2 ülke yine de çözüme

yaklaşmamıştır.

Yine 2008’de, Makedonya Yunanistan’ı 13 Eylül 1995

tarihli Interim Accord’ın 1 1 . Maddesini ihlal etmekten

Uluslararası Adalet Divanı’na dava etmiştir. 201 1 ’de

Divan, Yunanistan’ı Makedonya’yı 2008 NATO

zirvesine davetini engellemesi nedeniyle suçlu

bulmuştur. Bu karar soruna çözüm olmamışsa da,

Makedonya bu kararı büyük bir başarı olarak

yorumlamıştır.6

Sonraki 2 yıl l ık süreç boyunca, Nimetz arabuluculuk

yapma devam etmiş ancak net bir sonuç

alınamamıştır. Son olarak da 2012’de taraf ülkelerin

temsilcileriyle New York’ta bir araya gelmiştir ancak

bu görüşmeden çıkan sonuçlar henüz kamuoyuyla

paylaşı lmamıştır.

Bu tarihsel süreç ve bilgiler ışığında, Yunanistan’ın

Makedonya’yı irredantizm ile suçladığı sonucunu

çıkarmaktayız. Ancak Makedonya Başbakanı Gjorge

Ivanov’un da dediği gibi “Bu noktada kazananlar ve

kaybedenler diye bir kategori yoktur. Bölgemizin

geleceği ve ortak geleceğimiz için birl ikte

çalışmalıyız.”7 Ayrıca, ortada irredantizm amacının

olmadığına kanıtı olarak Makedonya anayasasının 49.

Maddesine “Cumhuriyet, başka ülkelerin egemenlik

haklarına ve iç işlerine karışmayacaktır.” ifadesinin

eklenmesini de gösterebil iriz.8

Bu olaya dâhil olmamış bir ülkenin vatandaşı olarak,

objektif yaklaşmaya çalıştım ancak taraf ülkelerin

insanları ne düşünüyor diye merak etmekten de

kendimi alamadım. Bu yüzden ulaşabildiğim Yunan ve

Makedon arkadaşlarıma konuyla ilgil i fikirlerini

sordum. Selanik’te yaşayan ve hukuk okuyan

arkadaşım Eleftheria; Makedonya’nın hiçbir tarihi ve

kültürel birikiminin olmadığını , Yunanistan’ın

Makedonya’yı , “Makedonya Cumhuriyeti” olarak

tanıması durumunda Makedonya’nın Yunanistan’dan

toprak talep edeceğini hatta bu kadarla da kalmayıp

daha da ileri gidecekleri görüşünde. Elefhteria aynı

zamanda, Makedonya Cumhuriyeti toprakları

içerisinde ‘Makedonya’ olarak anılan bir yerin

olmadığını belirtiyor ve “Makedonya sürekli sorun

çıkarıyor, Avrupa Birl iği ’nde yeri yok.” diyor. Girit’te

yaşayan başka bir Yunan arkadaşım, Nikos;

Makedonya’nın sorunu büyütmemesi gerektiği,

35

isimlerinin “Üsküp Cumhuriyeti” olarak

değiştiri lmesinin çok da büyük bir olay olarak

görülmemesi gerektiğini söylüyor. Üsküp’te yaşayan ve

avukatlık yapan Stefan ise, uluslar arası hukuka göre,

Makedonya Cumhuriyeti ’nin Yunanistan’daki

Makedonya bölgesinden çok farklı bir yetki alanı

olduğunu ve bu farklı l ığa rağmen bir ülkenin adının

değiştiri lmesi gerektiği argümanlarını saçma

bulduğunu söylüyor. Her ülkenin herhangi bir sebebe

dayalı olarak kendine isim seçmekte özgür olduğunu

ve herhangi bir ülkenin de başka bir ülkeden isim

değiştirme talebinde bulunmasının kabul edilemez

olduğunu düşünüyor. Bu yorumlara bakarsak, bu

çözüm sürecine bürokratlar ve devlet adamları

tarafından halk da dâhil edilmelidir. Aksi takdirde

sorun hangi tarafın lehine çözülürse çözülsün, halk

tatmin olmayacaktır.

Sonuç olarak, Makedonya yayılmacı politikalar peşinde

değildir. Ancak, Makedonya Cumhuriyeti, uluslararası

arenada kabul edilebil irl iğini daha fazla Büyük

İskender heykeli yaparak değil , daha çok diplomatik

girişimlerde bulunarak sağlamaya çalışmalıdır.

Yunanistan, tarihini ve bölge isminin telifini korumak

istemekte haklıdır ancak batıya entegre olmaya ve

kalkınmaya ihtiyacı olan bir Balkan ülkesi önünde bu

kadar durmamalıdır. NATO ve Avrupa Birl iği üyeliği

Makedonya’yı şu an olduğu noktadan çok daha ileri

noktalara taşıyacak, ve belki de kim bil ir, gerçek bir

Avrupa ülkesine dönüştürecektir. Bu yüzden,

Yunanistan ve Makedonya Nimetz’in arabuluculuğuna

artık cevap vermeli ve uluslar arası gündemi bu

sorunla meşgul etmemelilerdir.

RReeffeerraannssll aarr1 . İsmail Hami Danismend, İzahlı Osmanlı Kronolojisi , C. IV, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1972, s. 344.2. Fikret Adanır, Osmanlı İmparatorlugu’nda Ulusal Sorun ile Sosyalizmin Olusması ve Gelismesi, Makedonya, Osmanlıİmparatorlugu’nda Sosyalizm ve Mill iyetçil ik, 1876-1923, İstanbul 1995, s. 540.3. Outkou Kırl ı Ntokme,” Çağdaş Yunanistan’ın 19 Yıl l ık Makedonya “Sorunu””, 22.09.2010http://www.abanaliz.com/haberdetay.asp?ID=273 (Erişim Tarihi: 20.03.2013)4. Macedonia country profile, 24.01 .2012, (Erişim Tarihi: 20.03.2013) , http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/1067125.stm5. gös.yer.6. gös.yer.7. Evelina Topalova,” Macedonia Wins a Battle But Not the War in Name Dispute with Greece,1 1 .12.201 1 ,http://www.euinside.eu/en/news/macedonia-has-won-a-battle-but-not-the-war-in-the-name-issue-with-greece (Erişim Tarihi: 19.03.2013)8. “MAKEDON SORUNU HAKLARININ YOK SAYILDIĞI AZINLIK: MAKEDONLAR”, http://didemotru.blogcu.com/makedon-sorunu/4206959)(Erişim Tarihi: 19.03.2013)

Balkanların büyük lideri Tito’nun ölümüyle

beraber, bölgede yaşayan farklı mil letleri bir arada

tutan birl ik ve beraberlik düşüncesi de yok olmaya

başlamıştır. 1990’ların başında ülke istikrarı bozulmuş

ve ülkede sosyal ve ekonomik sorunlar patlak

vermişti. Yugoslavya’nın dağılmasından sonra başta

Miloşeviç olmak üzere bazı l iderler kendi güçlerini

arttırmak için mil l iyetçil iği si lah olarak kullanmaya

başlamıştır. Slovenya ve Hırvatistan’ın bağımsızl ıklarını

i lan etmesinden sonra Sırbistan ve Bosna’da yaşayan

Sırplar Yugoslavya Federasyonuna sadık kalacaklarını

i lan etmişlerdi. Fakat Boşnak hükümeti bunu kabul

etmedi ve Sırplarla Bosnalı Müslümanlar arasında

çatışmalar başladı. Bu çatışmalara Yugoslav halk

ordusu müdahale etti . Aynı dönemde kurulan Sırp

Halkın Parlamentosu Bosna Hersek’in Yugoslavya

içinde kalmasına karar verdi. 1992’nin ortalarına

gelindiğinde Sırplar Sırbistan’ın yardımıyla Bosna

Hersek topraklarının yaklaşık 1/3’ini ele geçirmiş ve

bununla da kalmayıp başkent Saraybosna’yı kuşatma

altına almışlardı.1 Bunun üzerinde 1993 yıl ında Vance-

Owen planı önerildi. Bu plana göre Bosna’nın 10

kantona ayrılması öngörülmüş fakat bu karar Bosna

Sırp parlamentosu tarafından kabul edilmemiştir.

Ülkede devam eden çatışmaların Boşnak halkını ciddi

bir şekilde tehdit etmesi nedeniyle Birleşmiş Mil letler

güvenlik konseyi ülkede 6 güvenli bölge ilan etmiş ve

bu bölgeleri korumak için 25.000 asker sevk etme

kararı almıştır. Fakat verilen karar uygulanabil ir

olmamış, Sırplar Srebrenitsa’da çocuk, kadın

ayırmadan binlerce Boşnak’ı katletmiştir. 1995’te

NATO, hava harekâtı i le duruma müdahale etmiş ve

bu harekâttan sonra Sırplar, ABD tarafından ortaya

atı lan Bosna Barış Planı için müzakere masasına

oturmuşlardır. Harekâttan sonra Dayton’a katı lmayı

kabul eden Sırplar ülkedeki çatışmaları sona erdirecek

ve yeni bir idari düzenleme sağlayacak Dayton Barış

Antlaşmasını imzalamışlardır.

DDaayyttoonn '' ddaann SSoonnrraa

Devletin adı değiştiri lmiş ülke biri Bosna Hersek

Federasyonu diğeri de Bosna Sırp Cumhuriyeti olmak

üzere iki entiteye ayrılmıştır. Bu iki entite arasında

gerçek veya hukuki bir sınır olmamakla birl ikte

uluslararası güç tarafından denetlenen 1400 km

uzunluğunda Entiteler arası sınır hattı vardır. Anlaşma

sivil ve askeri olmak üzere iki düzenleme

içermektedir. Anlaşmanın askeri sorumluluğu ise

NATO’ya aittir.2

Anlaşmanın sivil yönlerinin uygulanması ise

Saraybosna’da oluşturulan Yüksek Temsilcil ik Ofisi ’nin

sorumluluğundadır. Yüksek Temsilcil ik Ofisi ülkenin

en imtiyazlı organı olup cumhurbaşkanını görevden

alma dâhil birçok yetkiye sahiptir. Bu açıdan bakınca

Dayton Barış Antlaşması etnik çatışmalar için bir

çözüm olarak görülebilmekle birl ikte bu topraklardaki

mil letler arası sorunlara çözüm olmaktan çok

uzaktadır. Dayton Antlaşması bu sorunları çözmek

yerine sadece dönüştürmüştür.3 Ülkedeki

bölünmüşlükler halen devam etmektedir. Bütün

bunların yanı sıra federasyonun karar alma

sürecindeki tıkanıklık, ülkenin bütünleşmesini ve

istikrar sağlamasını daha da zorlaştırmaktadır.

Görünen o ki barış adına yapılan bu antlaşma

Bosna’ya sahte bir demokrasi kazandırmış, Boşnak

politikacılarını ulusal düzeyde bağımsız karar

alamama durumuna düşürmüştür.

RReeffoorrmm ÇÇaabbaa ll aarrıı vvee SSoonnuuççll aarrıı

Dayton’dan sonra, ABD ve AB, ülkede devam eden

siyasi krizi ve karar alma mekanizmalarının

sorunlarını çözmek için Bosna Hersek siyasetçilerine

Butmir reform paketini sunmuştur. Fakat ABD, AB ve

diğer aktörlerin Bosna üzerindeki amaçlarının farklı

olması nedeniyle Butmir Sürecinden kayda değer bir

başarı elde edilememiştir. AB’nin hedefi, BM şemsiyesi

altında çalışan Yüksek Temsilcil ik Ofisinin yetkilerinin

AB içinde oluşturulan Bosna için AB Özel Temsilcisine

devredilmesini sağlamak ve bu süreçte ABD’nin

desteği i le Bosna Hersek’in merkezi devlet yapılarını

güçlendirmek üzere anayasa reform paketini Boşnak,

Sırp ve Hırvat l iderlerine kabul ettirmekti. Anayasa

reform paketini destekleyen ABD ise Yüksek

Temsilcil ik yetkilerinin AB Özel Temsilcil iğine

devredilmesine ve Yüksek Temsilcil ik’in fii len

kapatılmasına karşıydı.4 Başarısızl ıkla sonuçlanan bu

süreçten faydalanan tek taraf Bosna Sırp

36

�

37

RReeffeerraannssll aarr1 . Orhan. & Oğuzhan, İ ., “Bosna-Hersek Ülke Raporu”, Ankara: Türk İşbirl iği ve Kalkınma Ajansı Yayını , 1999, s.72. Orhan, Y. & Oğuzhan, İ ., “Bosna-Hersek Ülke Raporu”, Ankara: Türk İşbirl iği ve Kalkınma Ajansı Yayını , 1999, s.93. Belloni, R. “State Building and International Intervention in Bosnia”, London and New York:Routledge.4. Woerhel, S. ”Bosnia: Current Issues ans U.S. Policy” , Congresssional Research Service, R40479,20 Haziran 201 1 , S.1_14.5. Türkeş, M., Rüma,İ .R., Akşit,S., Açar,A. “Kriz Sarmalında Bosna Hersek: Devlet Krizi”, Boğazici Üniversitesi-TÜSİAD Dış PolitikaForumu Araştırma Raporu, 2012

Cumhuriyetinin yükselen lideri Milorad Dodik oldu.

Dodik bu süreç boyunca hem ulusal gruplara hem de

uluslararası aktörlere değişik politikalar uygulamıştır.

Bir yandan Hırvatların üçüncü entite fikrini

desteklemiş diğer yandan da Kosova’nın bağımsızl ığı

i le Sırp Cumhuriyeti ’nin statüsü arasında il işki

kurarak, gerektiğinde uluslararası aktörleri ve

Boşnakları , Sırp Cumhuriyeti ’nin bağımsızl ığını i lan

etmekle tehdit etmiştir.5

İİ zzzzeettbbeeggoovvii çç'' iinn PPaarrttii ss ii MMeeccll ii ss DDıı şş ıı

1995’ten sonra Bosna’da demokrasiyi tehdit eden

birçok kriz yaşanmakla birl ikte Boşnaklar arasında

günümüze kadar süregelen bir dayanışma ve iki

büyük partinin koalisyonu vardı. Demokrat Eylem

Partisi (SDA) , Bosna’nın lideri olarak bil inen Aliya

İzzetbegoviç tarafından kurulan mil l iyetçi partidir.

SDP de en az SDA kadar mil l iyetçi fakat çok kültürlü

sosyal demokrat bir partidir. SDA ve SDP’nin

arasındaki anlaşmazlıklar 2012 yıl ındaki bütçe

anlaşmazlıklarıyla ortaya çıkmıştır. SDA, SDP ve diğer

Sırp ve Hırvat partileri tarafından önerilen bütçeyi

desteklemeyi kabul etmeyince bu iki parti yollarını

ayırmış ve SDA’nın yetkil i leri SDP tarafından görevden

alınmıştır.

""KKööll ee OOllmmaayyaaccaağğıı zz !! BBoossnnaa HHeerrkkeess SSaaddeeccee KKeenndd iinnee vvee

HHaa ll kkll aarrıınnaa AAii ttttii rr.. ""

Aliya İzzetbegoviç’in bu sözü bugün Bosna’nın

Boşnaklara ait olup olmadığını sorusunu akıl lara

getirmektedir. Barış antlaşmasından sonra Bosna

demokrasiyi elde etmiş midir, yoksa hala diğerleri

tarafından ezil iyor mudur?

Bütün bu soruların yanıtı olumsuz olmasına rağmen

Boşnaklar hala ülkenin istikrarı ve bütünlüğünü

korumak için Dodik’in yaptıklarını görmezden geliyor

ve üçüncü bir entiteyi, zaten bölünmüş olan ülkenin

daha da bölünmemesi amacıyla meclisteki haklarının

çoğunu Hırvatlara bırakmışlardır.

38

Türkiye’nin son yıl lardaki öne çıkan politik söylemi

kuşkusuz istikrar. Türk dış politikasında da kalkınma

ve gelişim için barış ve istikrarın gerekli l iğinin

vurgulaması hiç şaşırtıcı değil . Bu doğrultuda önce

bölgesel daha sonrada küresel boyutta Türk dış

politikasında istikrarı ve barışı vurgulayan söylemler

öne çıkıyor. Son yıl larda bu istikrara yönelik

geliştiri len en önemli politikalarından biride

komşularla sıfır sorun politikası .1 Türkiye bu

politikayla kendi adına sorunsuz komşuluk il işkileri,

barış ve en önemlisi dış politikada istikrar öngördü

fakat bu politika bölgenin karmaşık dengelerinden

ötürü sadece ideal olarak kaldı . Komşularla sıfır sorun

politikası başlarda eylem planı olarak düşünüldü ama

geçen zaman ve komşularımızla il işkilerimiz bize

gösteriyor ki komşularla sıfır sorun politikası yalnızca

bir idealdir ve bir eylem planına dönüşememiştir.

‘Türk dışişleri kaynakları sıfır sorun politikasına

Yunanistan’ı başarıl ı bir örnek olarak gösteriyorlar2

ama Yunanistan’la son yıl lardaki i l işkilerimiz birkaç

suni ya da zaruri yakınlaşma dışında çokta iç açıcı

değil buda bize gösteriyor ki Türk dışişleri olaya biraz

iyimser yaklaşıyor.

Türkiye’yle Yunanistan arasında geçmişten günümüze

çözümü zor birçok sorun var. Kuşkusuz bu sorunların

en büyüğü Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin varlığı .

Adadaki soruna bir çözüm getirmeden Yunanistan’la

aramızda sıfır sorundan bahsetmek büyük

hayalperestl ik doğrusu. Bu sorunun çözümünde ise

Yunanistan sürece pek barışçı l yaklaşmıyor.

Yunanistan’ın resmi dış politikasında KKTC’nin

adadaki varlığı isti la ve işgal olarak kabul edil iyor.3 Bu

şartlar altında Yunanistan’la i l işkilerimizin pek de

samimi olmadığını söyleyebil iriz çünkü Yunanistan

Türkiye’yi resmi olarak işgalci ya da istilacı olmakla

suçlarken bu iki ülke arasında sıfır sorundan

bahsetmek zor. Adada KKTC varlığına Türkiye

penceresinden bakarsak Türkiye her ne kadar

uluslararası camiada kendini soruna çözüm için çok

barışçı l gösterse de Kıbrıs sorunu Türkiye’nin hem iç

politikasında hem de dış politikasında yumuşak karnı.

Türkiye’nin atacağı her adım iktidar partisi açısından

çok kritik hem Türkiye kamuoyu hem de KKTC

kamuoyu sorunun çözümünde barış taraftarı olsa da

adada Rum kesimine ya da Yunanistan’a taviz

verilmesine barış için bile olsa kolay kolay tahammül

edemez. Bu şartlar altında ikil i i l işkilerde kısa vadede

çözüm pek kolay gözükmüyor. İki ülke arasında tek

sorun Kıbrıs değil kıta sahanlığı sorunu iki ülkesinde

geçmişten gelen kangren olmuş sorunlardan biri.

Yunanistan, Türkiye ile herhangi bir anlaşma

yapmadan kıta sahanlığını "eşit uzaklık" i lkesine göre

tek taraflı bir biçimde saptayarak, bölgede yabancı

şirketlere petrol arama izni vermeye başlamıştır.

Böylece Yunanistan Ege denizi kıta sahanlığının

tamamını kendisinin sayma eğil imine girmiştir.

Türkiye'de, kıta sahanlığının Ege Denizi 'nin en derin

noktalarından geçen hatta göre sınırlandırı labileceği

görüşünden hareket ederek 1 Kasım 1973'te, TPAO'ya,

Anadolu'nun doğal uzantısı , yani kendi kıta sahanlığı

saydığı yerlerde (ki bazı Yunan adalarının batısına

düşüyorsa) petrol arama ruhsatı vermiştir. Yunanistan

bunu 7 Şubat notasıyla protesto etmiş ve böylece

sorun tırmanmıştır. Yunanistan, Ağustos 1976'da

sorunu, Birleşmiş Mil letler Güvenlik Konseyi ve

Uluslararası Adalet Divanı 'na götürdü. Güvenlik

Konseyi, taraflarla görüşmelere başlama ve Adalet

Divanı 'na başvurma önerisinde bulundu. Divan,

Yunanistan'ın "ihtiyatı tedbir" istemini 1 1 Eylül 1976'da

reddetti. Ayrıca divan, üç yıl sonra, 1979 Ocağında,

Ege Denizi Kıta Sahanlığı konusunda yetkisiz

olduğuna karar verdi. Taraflar arasında Kasım 1976'da,

Bern'de yapılan toplantıda, kıta sahanlığı konusunda

yapılacak olan görüşmelerde nasıl davranılacağını

belirleyen birtakım kurallar saptandı. Ancak

görüşmeler kesildikten sonra, Yunanistan Bern

Bildirisi 'ni tanımadığını açıkladı. Mart 1987'den sonra

kendi kıta sahanlığı olduğunu iddia ettiği bölgede

petrol arama izni verdi. Bunun üzerine Türkiye 25

Mart 1987'de Yunan adalarının çevresinde petrol

arayacağını belirtti . Silahlı çatışma olası l ığının çok

yaklaştığı bir bunalım doğduysa da 27 Mart’ta her iki

taraf şimdiki karasuları dışına çıkmayacaklarını

açıkladılar. Kıta sahanlığı konusunda Yunanistan'ın

görüşleri şunlardır. a)Türk kıyısı boyunca dizilmiş

olan Yunan adaları , Yunan ülkesinin ayrılmaz

parçalarıdır. Bu adaların takımada oluşturanlarında en

uç noktalar birleştiri lerek bu çizginin içi "takımada

suyu" kabul edilmektedir. Böylece, Türk kıyılarındaki

�

39

RReeffeerraannssll aarr1 . Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Komşularla Sıfır Sorun Politikamız, http://www.mfa.gov.tr/komsularla-sifir-sorun-politikamiz.tr.mfa (15.03.2013)2. Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı , Türkiye Yunanistan İ l işkileri, http://www.mfa.gov.tr/turkiye-yunanistan-siyasi-i l iskileri.tr.mfa(14.03.2013)3. Hellenic Republic Ministry of Foreign Affairs, The Cyprus Issue , http://www.mfa.gr/en/the-cyprus-issue/, (15.03.2013)4. Adnan Önder , Türk Yunan İ i l işkileri(Kıta Sahanlığı Meselesi) , 20085. Ata Altun, Erdoğan-Samaras Görüşmesi, http://www.haber7.com/yazarlar/prof-dr-ata-atun/999207-erdogan-ve-samaras-gorusmesi(19.03.2013)

Yunan adalarının batısında Türkiye'ye kıta sahanlığı

kalmamaktadır. b)Adalar kıta sahanlığına sahiptir ve

bu kıta sahanlığının sınıflandırı lması, kıta ülkeleri i le

eşit koşullarda yapıl ır. c)Kıta sahanlığı konusunda

antlaşma yapılmamışsa, Türkiye ile adalar arasında

eşit uzaklık ilkesi uygulanmaktadır. Türkiye ise

hakkaniyet ilkesi gereğince bir tespit yapılması

gerektiğini belirtmektedir. Ayrıca, kıta sahanlığının

sınırlandırı lmasında doğal uzantı esastır. Ülkesini

savunmakta, bir bölgede adaların bulunmasının kıta

sahanlığı açısından "özel durumlar" oluşturduğunu,

Ege Denizi 'nin bir "yarı kapalı" deniz olduğunu iddia

etmektedir. Kıta sahanlığı sorununu çözmek amacıyla,

konuyu sürekli olarak uluslararası forumlara

götürmek eğil iminde olan Yunanistan karşısında

Türkiye, gene sürekli olarak, karşı l ıkl ı görüşme ve

anlaşmanın esas olmasını i leri sürmektedir.4

Yunanistan son zamanlarda yaşadığı ekonomik

krizinde etkisiyle bu konuyu tekrar gündeme getirmiş

ve bölgede varlığı iddia edilen enerji kaynaklarının

aranması için yabancı birkaç şirketle anlaşmaya

varmıştır. Bu durum Türk Yunan ikil i i l işkileri için her

an yeni geril imlere yol açabil ir. Yaşanmış ve yaşanması

olası geril imler Türkiye Yunanistan il işkilerini sıfır

sorunun dışına itiyor. Yunanistan Türkiye’yi küresel

dünya konjonktüründe savaş çok zor bir ihtimal

olmasına rağmen hala muhtemel bir düşman olarak

gördüğünü yaşadığı derin ekonomik krize rağmen

askeri harcamalarını kısmamak için AB ve diğer

kendisine kredi veren kurum ve ülkelere direnerek

ispatlamıştır. Yunanistan askeri harcamaları kısmama

tutumunun yanı sıra Türkiye’yle son zamanlarda

il işkileri bozulan İsrail ’le birçok ortak askeri tatbikat

yaparak Türkiye ile olan il işkilerinde ne kadar samimi

olduğunu uluslararası camiada sergilemiştir.

Türkiye Yunanistan il işkilerindeki büyük sorunlara

rağmen son yıl larda ikil i i l işkilerde gelişmelerde

yaşanmıştır. Özell ikle Yunanistan’ın içinde bulunduğu

ekonomik durum iki ülke il işkilerine olumlu

yansımıştır. Daha birkaç hafta önce gerçekleşen

Erdoğan-Samaras görüşmesinde yirmi beş antlaşma

imzalandı. Basına aksettiği şekli i le ticaret hacminin

arttırı lması, Ege uyuşmazlığı i le Kıbrıs sorununun

çözümü, terörle mücadelede işbirl iği , Azınlıkların

mutlu hayat sürmesi ve Heybeliada Ruhban

Okulu'nun açılması şeklinde. Buna her iki ülkenin

Dışişleri, İçişleri ve Polis teşkilatlarının teröre kaşı

ortak mücadele yapması da dahil . Tarihin farklı

dönemlerinde Türkiye Yunanistan yakınlaşmaları hem

ekonomik hem de politik olarak gerçekleşmişti.

Örneğin ‘1950'l i yı l ların sonlarında Türkiye ile

Yunanistan arasındaki dostluk il işkileri ve yaklaşımlar,

özell ikle Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Adnan

Menderes ile Yunanistan Başbakanı Konstantin

Karamanlis arasında başlamıştı . T.C. Dışişleri Bakanı

Fatin Rüştü Zorlu ve Yunanistan Dış İşleri Bakanı

Evangelos Averof'un da büyük katkıları , yapıcı ve

olumlu yaklaşımları i le dönemin en önemli konuları

olan AET'ye yani bu günün Avrupa Birl iği 'ne giriş ve

Kıbrıs konusunda mutabakatla sonuçlanmıştı .

Gerçekte bu il işkileri zehirleyen Kıbrıs konusu oldu.

Makarios'un adada Kıbrısl ı Türkleri yok farz edip tüm

adaya hakim olmak istemesi, neredeyse bir buçuk asır

sonra düşmanlıkları bir kenara bırakıp dostluk

köprüleri kurmaya çalışan Türkiye ile Yunanistan'ın

arasını açarak, bu yakınlaşmayı sona erdirdi.5 Bu ve

bunun gibi birçok yakınlaşma tarihi gelişmelerle

sekteye uğramıştır ve her geçen gün var olan sorunlar

daha katı laşmış ve çözümü zor bir hal almıştır ama

ortak düzenlenen bakanlar kurulu toplantı ları ve iki

ülke arasındaki ekonomik yakınlaşmalar ikil i i l işkiler

için umut vaat ediyor. Şu haliyle Türk-Yunan ikil i

i l işkileri sıfır sorundan uzak ama uzun vadede bazı

gelişmeler yaşanabil ir. Türkiye İsrail i l işkilerinde

hemen geçtiğimiz günlerde yaşanan gelişmeler büyük

sorunları aştı ve Türk diplomasi tarihine altın

harflerle yazıldı bu gibi sürpriz gelişmeler Türkiye

Yunanistan ikil i i l işkilerindeki politik sorunlarında

çözümünün imkânsız olmadığını gösteriyor yeter ki

her iki tarafta barışı ve istikrarı istesin.

40

Bulgari stan ’da son yaşanan olayl ara

baktığımızda , yaşanan ların asl ında çok da şaşı rtı cı

olmadığın ı görebi l i riz. Sebebi ü lken in geçmişinde

yatmaktad ır çünkü, bu yaşanan pol i tik sorun lar

i lk deği ld ir, son da olmayacaktı r.

İ kinci Dünya Savaşı ’ndan sonra özel l ikl e de Doğu

Avrupa’da esen komünizm rüzgârl arı Bu lgari stan ’ı

da vurmuştu tabi ki . Bu lgar Komünist Parti si ’n in

başındaki Todor Zhivkov l iderl iğinde 27 yı l

geçiren ülkedeki tüm demokratik muhalefet

etkisiz ha le getiri lmiş, tarım ortaklaştı rı lmış,

endüstri mi l l i l eşti ri lmiş ve Bulgar Ortodoks

Ki l i sesi devletin yönetimine geçmişti . i 1 989’da

başl ayan demokratikleşme dönemi Zhivkov’un

görevden al ınmasıyl a ve İkinci Dünya Savaşı ’ndan

sonraki i l k çok parti l i seçimle başl asa da , ad ın ı

Bu lgar Sosya l i st Parti si ol arak değişti ren komünist

partin in seçimleri kazanması pek de kabul ed i l i r

bir şey deği ld i . Yen i anayasa ça l ı şmaları sürerken ,

bir yandan da halkın verd iği tepki l erin

sonucunda, 1 991 ’de tekrarl anan parl amento

seçimleri Demokratik Güçler Birl iği ’n in

ga l ibiyetiyle sonuçlan ınca , beklenen demokratik

süreç tekrar can lanmış oldu . Ancak, komünizmin

yıkı l ı şından sonraki süreçte, düzgün işl eyen bir

demokrasiye, market ekonomisine, refaha ve

huzura u laşmak o kadar da kolay olmadı

Bulgari stan için ; süregelen pol i tik i stikrarsızl ıkl ar

ve grevler 1990’ l ı yı l l arın sonuna kadar sürdü. i i

2000’ l i yı l l arda i se, Avrupa Birl iği kabul sürecine

başl ayan Bulgari stan , amaçlad ığı market

reformların ı , pol i tik ve sosya l a l an l ardaki

değişikl ikl eri büyük ölçüde gerçekleşti rerek 1 Ocak

2007’de birl iğe kabul ed i lmiş ol sa da; sosya l

a l andaki yetersizl ik, pol i tik ve ekonomik

yozlaşma idd ia l arı , organ ize suçlarl a mücadeledeki

eksikl ikl er, birl iğin Bulgari stan ’a gönderdiği

ekonomik yard ımları dondurmasına sebep oldu . i i i

2010 yı l ında Bulgari stan ’ı tekrar uyaran AB

ülkeleri , özel l ikl e Almanya ve Fransa , herhangi bir

gel i şme göremedikleri takdirde Bulgari stan ’ın

Schengen bölgesine a l ınmayacağın ı i v net bir

şeki lde bel i rterek, sorunun büyüklüğüne ve

önemine dikkat çekti l er.

Bir başka sorun ise ü lken in komünist dönemden

kalan nükleer tesi sl eriyle i lgi l i yd i . AB süreci gereği

ol arak Kozloduy nükleer santra l in in a l tı

reaktöründen dördü kapatı l ınca , ü lken in enerj i

üretimin in öneml i bir bölümünü kaybedi lmişti

asl ında . Avrupa’daki öneml i enerj i

ihracatçı l arından olan Bulgari stan , yen i bir

nükleer santra l l e üretime tekrar başl amak istese

de, bu proje askıya a l ınmak zorunda kald ı . v

20 Şubat 2013’te Boiko Borisov’un

başbakan l ığındaki hükümetin düşmesine sebep

olan olay i se, görünüşte, Ocak ayında birden

yükselen elektrik fatura l arı ol sa da , bir anda

patl ak veren bir durum deği ld i bu . Önceki

yı l l ardan beri biriken huzursuzluk, birbiri ard ına

gelen zamlar, düşük maaşl ar ve yüksek işsizl ik, bir

türlü yükselmeyen refah seviyesi ha lkın artık

�

41

dayanacak gücünün olmadığın ın bir göstergesiyd i

belki de. Hükümetin i stifasın ın bi l e

sakin leşti remediği ha lkın tepkisi , yüksek

seviyelerdeki pol i tik ve ekonomik yol suzluğa ,

ü lkedeki tekel l ere, yı l l ard ır süregelen yoksu l luğa

ve genel ol arak hata l ı ol an siyasi si steme karşıyd ı .

Zaten var olan ekonomik krizin üstüne eklenen

siyasi kriz, durumu daha da içinden çıkı lmaz bir

ha le getiriyor.

Ü lkede iktidarı oluşturabi l ecek h içbir siyasi

partin in hükümet kurma görevin i kabul

etmemesiyle birl ikte artan siyasi krizi bir derece

hafifletmek amacıyl a Cumhurbaşkan ı Plevnel iev

tarafından kurulan teknokrat hükümet, 1 2

Mayıs’ta yapı l acak olan erken seçimlere kadar

ü lkeyi kimin yöneteceği sorununa geçici bir

çözüm sunuyor.vi Geçici hükümetin başına

getiri l en , ayn ı anda hem başbakan l ık hem de dış

i şl eri bakan ı görevlerin i üstl enen diplomat Marin

Raykov, seçime kadar olan bu kısa dönemle i lgi l i

birtakım al ı şmaların ın olduğunu duyurmuştu .

Bun ların en öneml i l eri ol an düşük gel i rl er, emekl i

maaşl arı sorun larıyl a i lgi l end iklerin i bel i rten

Raykov’a , Cumhurbaşkan ı Plevnel iev de bir kaç

tavsiyede bulundu. Sosya l ve siyasa l krizin

ekonomik krize dönüşmesine izin veri lmemesin in

büyük önem taşıd ığın ı , enerj i konusunda

tekelci l iğe karşı bir yasa tasarı sın ın ve etki l i bir

düzen leme kurulunun gerekl i l iğin i vurgulayan

Cumhurbaşkan ı , "En öneml i sorun düşük

gel i rl erd ir; iyi eği tim ve yatı rımla yen i i şyerlerin in

açı lması l azım. Şu andaki bakan ların kı sa

zamanları var. Belki en fazl a 3 ay. İ şl erin i

yapmalarına izin verel im ve ondan sonra on ları

yargı l aya l ım." d iye konuştu .vi i

Hafta l arca süren karı şıkl ık, bel i rsizl ik ve

protestol arın ard ından görevlendiri l en geçici

hükümetin varl ığı ne yazık ki ha lkın eylemlerin i

son landırmadı . Ü lkede sayı sı 460’dan fazl a ol an

siyasi parti l erin hepsin in yasaklanmasın ı i steyen

protestocu lar, şimdi de başkent Sofya’da

parl amento ve Sofya Üniversi tesi arasında çad ırl ar

kurmaya başl ad ı .vi i i Sayı sı yavaş yavaş artan

çad ırl arın ne zaman toplanacağı bi l inmez ama,

protestocu lar i steklerin in gerçekleşmesi için

siyasi l erin çabalad ığın ı görmedikçe h içbir yere

gidecek gibi gözükmüyorlar. Ta leplerin i sı ra l ayan

eylemci l erin başl ı ca i stekleri i se; parl amentonun

feshedi lmesi ve erken seçime gid i lmesi yerine

Büyük Mi l l et Mecl i sin in kurulması ve anayasan ın

değişti ri lmesi . Parl amentoya bir önceki seçimle

seçi l en mi l l etveki l l erin in yüzünü bi l e görmek

istemediklerin i bel i rten kalaba l ığın eylem

stratej i l erindeki değişimin , 20 Şubat’ta Varna

Beled iyesi önünde protesto amaçl ı kendin i yakan

Plamen Goranov’un ölmesi olduğu san ı l ı yor. i x

Şubat’ın son larında , çözüm arayı şı i çin bir araya

gelen ve ara l arında sinema yönetmeni Andrey

Slabakov, Bulgar flüt virtüözü Christi an Koev gibi

ün lü lerin de bulunduğu bir başka grup, ortak bir

ta lep l i stesi üzerinde ça l ı şmaktaydı . Grubu birkaç

fikir etrafında toplad ıkl arın ı söyleyen Slabakov;

mümkün olduğu kadar fazl a sayıda vatandaşı

temsi l edecek ulusa l bir komite oluşumunda

oldukların ı bel i rtti . x Benzer arayı şl ar içinde olan

başka gruplar da; tekel l erin oluşturduğu mal i

yükü aza l tma çal ı şmaları , el ektrik yasasında

değişikl ik, mevcut seçim sisteminden çoğunluk

si stemine geçiş ve vatandaşl arın mi l l etveki l l erin i

geri çağırmasına olanak veren yasa l hükümler gibi

kararl arın gerekl i l iğin i savundular.xi

Öte yandan , üyelerin in çoğun luğunu Türklerin

oluşturduğu Bulgari stan ’daki üçüncü büyük

siyasa l parti Hak ve Özgürlükler Hareketi (HÖH)

onursa l başkan ı Ahmet Doğan ’a ocak ayında

yapı l an su ikast giri şimi , xi i gündeme bomba gibi

düşmüştü . Partin in 8. ol ağan kurul tayında

gerçekleşen sa ld ı rıda yara a lmayan Ahmet Doğan ,

42

asl ında o gün parti genel başkan l ığından istifa

etmeyi plan l ıyordu . Doğan ’ın yerine genel

başkan l ık görevine seçi l en Lütvi Mestan da dah i l

olmak üzere, bir çok pol i tik l ider sa ld ı rıyı kınad ı .

Sa ld ı rgan ı motive eden neden ise bir türlü

çözülemedi . Ama tahmin ler gösteriyor ki ,

Mestan ’ın da deyimiyle Bulgari stan ’daki uyumlu

etn ik model in mimarı ol an Ahmet Doğan ’axi i i karşı

yapı l an bu sa ld ı rın ın temel inde, ü lkeyi siyasa l ve

sosya l bunal ımlara ek olarak etn ik bir krize doğru

sürüklemek isteyen kesimler var.

Mayı staki genel seçimin sonuçlarına göre

kurulacak olan hükümetin , tüm bu sorun ları

kusursuz bir şeki lde çözüp çözmeyeceği henüz

bi l inmese de, şunu söyleyebi l i rim ki , Bu lgari stan

artık daha fazl a karı şıkl ığı ka ld ı racak bir durumda

deği l . Zaten var olan pol i tik, ekonomik ve sosya l

sorun lara bir yen isin in daha eklenmesi , çok

şiddetl i ol ayl ara ve toplumsal çatı şmalara neden

olabi l i r; şu an barı şçı l yöntemlerle eylemlerin i

sürdüren ve yozlaşmış devlete karşı birl eşmiş olan

halkın bölünmesine yol açabi l i r. Bu ise h iç

kimsen in i stemeyeceği sonuçlar doğuracaktı r.

1 989’da komünizme karşı başl ayan

demokratikleşme süreci protestol arı gibi ha lkın

ruhunu ve heyecan ın ı yansı tan ve hafta l ard ır

sürmekte olan eylemler, sorun ları çözmeye yönel ik

sağlam adımlar atı lmadıkça da sürecek gibi

görünüyor.

RReeffeerraannssll aarr1 . U .S. Department of State, “Bulgaria”, (Eylül 2007) , http://www.infoplease.com/country/profiles/bulgaria.html, (Erişim Tarihi: 24 Mart2013)2. BBC Haberleri, “Bulgaria profile”, (13 Mart 2013) , http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-17202996, (Erişim Tarihi: 24 Mart 2013)3. BBC Haberleri, (a.g.e)4. BBC Haberleri, (a.g.e)5. BBC Haberleri, (a.g.e)6. Radoykov, I ., & Kaya, Y., “Bulgaristan-da siyasi kriz -HÖH, hükümet kurma görevini ret etti , 12 Mayıs'ta erken seçim yapılacak-Cumhurbaşkanı Plevneliev, erken seçime kadar teknokratlardan oluşan hükümet kuracak”, (5 Mart 2013) ,http://www.lidergazete.com/genel/bulgaristan-da-siyasi-krizn-hoh-hukumet-kurma-gorevini-ret-etti-n-12-mayista-erken-secim-yapilacakn-cumhurbaskani-plevneliev-erken-secime-n-kadar-teknokratlardan-olusan-hukumet-kuracakn-n-fotografli-goruntulu-h26065.html, (Erişim Tarihi: 24 Mart 2013)7. Haber Sol, “Bulgaristan’da geçici hükümetin başbakanı atandı”, (12 Mart 2013) , http://haber.sol .org.tr/dunyadan/bulgaristanda-gecici-hukumetin-basbakani-atandi-haberi-69707, (Erişim Tarihi: 24 Mart 2013)8. CNN Türk, “Bulgaristan’da protestolar şekil değiştirdi”, (4 Mart 2013) ,http://www.cnnturk.com/2013/dunya/03/04/bulgaristanda.protestolar.sekil .degistirdi/698800.0/index.html, (Erişim Tarihi: 24 Mart 2013)9. CNN Türk, (a.g.e)10. Dimitrova, S., “Bulgarlar köklü siyasi değişikl ikler için bastırıyor”, (2013, Şubat 27) ,http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/features/setimes/features/2013/02/27/feature-01 , (Erişim Tarihi: 24 Mart 2013)1 1 . Dimitrova, S., (a.g.e.)12. Radikal , “Bulgaristan’da Ahmet Doğan’a suikast girişimi”, (19 Ocak 2013) ,http://www.radikal .com.tr/Radikal .aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1 1 17635&CategoryID=81 , (Erişim Tarihi: 24 Mart 2013)13. Sözer, G., “Bulgaristan’da siyasi kriz”, (21 Şubat 2013) , http://www.haberler.com/bulgaristan-da-siyasi-kriz-4355151-haberi/, (ErişimTarihi: 24 Mart 2013)Görsel1 . http://www.haberler.com/bulgaristan-daki-hukumet-krizi-4352929-haberi/Görsel2. http://www.radikal .com.tr/Radikal .aspx?aType=RadikalGaleriHaber&ArticleID=1 1 17674&CategoryID=81&HaberPage=1

43

Kültürel zenginliğin en güzel örneklerinden biridir

Balkanlar. Tarih boyunca bir çok uygarlığa ev sahipliği

yapmış ve bir çok mil letten gelen insanların bir arada

yaşadığı potaya dönüşmüştür. Osmanlı Döneminde

Rumeli olarak da adlandırı lan Balkanlar coğrafyası

‘Romalının yaşadığı yer’ anlamına gelmektedir.

Geçmişten bugüne değin Antik Yunan uygarlığı , Roma

İmparatorluğu, Bizans ve Osmanlı İmparatorluğunun

etkisi altına girmiş ve bu uygarlıkların Anadolu ve

Asya münasebetleri sırasında bir köprü görevini

üstlenmiştir. Tarihsel gelişimi ve coğrafi konumu bir

çok mil letten insanı bir araya getirmiş ve böylece

Balkanlar bir kültür hazinesine dönüşmüştür.

Balkanlarda bugün konuşulan dil ler Arnavutça,

Azerice, Boşnakça, Bulgarca, Ermenice, Gagavuzca,

Gürcüce, Hırvatça, İstriotça, İstro-Romanca, İtalyanca,

Karadağca, Kil ise Slavcası , Kuzeybatı Kafkas dil leri,

Kırım Tatarcası , Macarca, Makedonca, Megleno-

Rumence, Pomakça, Rumence, Romanca, Rusça,

Slovakça, Slovence, Sırpça, Tatarca, Türkiye Türkçesi,

Ukraynaca, Ulahça, Yahudi İspanyolcası ve Yunancadır.

Balkanlar, günümüzde her ne kadar kültürel

zenginliği i le ön plana çıksa da, bu coğrafyada ulus-

devlet sisteminin ortaya çıkışı ve ardından komünizm

sonrası yaşanan iç karmaşıklıklar; hükumetlerin

uyguladığı politikalarla birl ikte farklı kültürlerin bir

arada yaşayabilmesi için gerekli olan azami hoşgörüyü

yok etmiş ve yerine toplumda ötekileştirmeye, etno-

kültürel farklı l ığı kurtulunması gereken tümör olarak

görülmesine sebep olmuştur. Balkan hükumetlerinin

azınlık politikaları sadece kültür erozyonuna değil

aynı zamanda büyük insan kayıplarına da sebep

olmuştur. Tek dil , tek din,tek mil let ışığında

uygulanan soykırım, etnik sürgün, sınırdışı etme,

devlet dil inden soyadı edinme gibi politikalar 1912-13

de yaşanan Balkan Savaşları i le başlamış ve 1990lı

yı l ların sonuna kadar sürmüştür.Bugün, Francesco

Capotorti tarafından 1978 yıl ında yapılan azınlık

tanımı genel bir çerçeve oluşturmuştur. Buna göre

azınlık, "bir devletin nüfusunun gerikalanına göre

sayısal olarak az olan, egemen konumda bulunmayan,

- o devletin vatandaşı olan - üyeleri nüfusun geri

kalanından farklı etnik, dinsel yada dilsel özell iklere

sahip olan ve kültürlerini, geleneklerini, dinlerini ya da

dil lerini korumaya yönelik üstü örtülü de olsa

dayanışma duygusu gösteren bir grup" olarak

tanımlanmaktadır.1 Bugün ise sorulması gereken

sorulardan birisi de Balkan ülkelerinde bulunan

azınlıkların hangi haklara sahip olduğu ve bu hakların

pratikte uygulanabil irl iğidir. Azıklıklar,ulus-devlet

sistemi içerisinde homojenize toplum yapısına engel

teşkil ediyor gibi algı lalanabilmiş olsa da bir ülkenin

bütünlüğünü tehdit eden unsur azınlıklar değil ;

toplum içinde çoğunluk-azınlık arasındaki i l işki; ki bu

il işkinin kimyası ülkenin ekonomik durumuna,

uygulanan politikalara ve medyanın toplumdaki

psikolojik etkisine bağlı olarak gelişmekle birl ikte,

insanların birbirine karşı tutumudur. Baskın Oran’ın

da vurguladığı gibi; dirl ik, ‘tek’ olmaktan değil ‘bir’

olmaktan gelir.

BBaa ll kkaann ll aarrddaa AAzzıınn ll ıı kkll aarrıınn KKaannuunn ii HHüükküümmll eerrii

Balkanlarda Yugoslavya’ nın dağılması ve komünizmin

sona ermesi var olan ülkelerle birl ikte yeni ülkelerin

doğmasına vesile olmuştur. Bu sırada 1990’l ı yı l larda

Bosna-Hersek ve Kosova’da yaşanan trajik olaylar çok

sayıda insanın hayatını yitirmesine sebep olmuş ve bir

çok insanın da zorunlu göçüne sebebiyet vermiş ve

insanların hayatını büyük oranda etkilemiştir. Ancak

ülkelerin Batı ’ya entegre olmaya başlaması ve

Uluslararası Toplum’un uyguladığı politika ve

yaptırımlar, devletleri azınl ıklar konusunda yasal

hükümlerin verilmesini doğurmuştur. Balkan

devletlerinin yasal hükümleri Birleşmiş Mil letlerin

İnsan Hakları Bildirgesi i le doğru orantıda olmakla

birl ikte, Kopenhag kriterlerini de yerine getirmekle

yükümlüdürler. Bazı develetlerin hükümlerine göz

atmak yararlı olacaktır.

Arnavutluk’ ta bulunan azınlıklar hükümlere göre

toplum içinde kendi dil inde ifade edebil ir. Her ne

kadar Arnavut dil i resmi dil olsa da, azınl ı ların ana

dil lerinde eğitim görmelerini sağlayacak kanunlar

vardır.2

Bosna-Hersek’te ise Dayton Antlaşması i le getirilen

anayasa yönetimde farklı bir yapı oluşturmuştur.3

Devlet, Sırp Cumhuriyeti ve Bosna-Hersek

�

44

Federasyonu olmak üzere iki ayrı entiteden

oluşmaktadır. Bu iki ayrı entitede üç farklı mil let(

Boşnak, Sırp ve Hırvat) temsil edilmekte ve hiç bir

grup bir diğerine üstünlük sağlamamaktadır. Dayton

Accord tarafından kurulan bu iki bölüm uluslar arası

toplumun kabul ettiği 1992 Avrupa Bölgesel ve

Azınlık Dil leri Şart’ ını4 ve Ulusal Azınlıkların

Korunmasına il işkin Çerçeve Sözleşmesi’ ini5

imzalamıştır. Bunun üzerine , 2003 te çıkarılan kanun

azınlıkların proporsiyonel olarak idari ve yargısal

alanda temsil edilmesini ön görür.

Hırvatistan 2002’ de çıkarılan anayasa içerisinde

Hırvat mil letinden gelen vatandaşlarla farklı etnik

kökenden gelen vatandaşların eşit haklara sahip

olacağı temin edilmişitir. İ laveten, azınl ık haklarının

uluslararası standarda uygun olması gerektiği

vurgulanmıştır. Hırvatistan 2013 Temmuzunda

Avrupa Birl iği ’ nin 28. üyesi olması sürecinde azınlık

haklarının gelişmesi bekleniyor.Anayasa içerisinde

ayrıca azınlıkların hem yerel hem bölgesel anlamda

kendilerini temsil edebilecekleri Azınlıklar Konseyleri

ve bir tane Ulusal Azınlık Konseyinin var olması

gerekli l iğini belirtir.

Kosova’da 2008 kanununa göre Arnavutça ve Sırpça

resmi dil ler olmakla birl ikte, Türkçe, Boşnakça ve

Rumence belediye seviyesinde resmi dil lerdir. Aynı

zaman da Kosova, azınl ıkların sınır ötesi dayanışma ve

işbirl iğine izin vermektedir. 6

Makedonya’ da ise 2001 de Ohrid Anlaşmasına göre

şekil lenen yasal azınl ık hükümler vardır.7 Ohrid

Antlaşmasının bir çok maddesinde özell ikle Arnavut

kökenli azınl ık hakları yer almaktadır. Makedonya, her

ne kadar bölgesel imtiyaz vermese de özell ikle

Arnavut azınlıklarına yerel özerk yönetimleri intikal

etmiştir. Buna ilaveten, hükümlerde bulunan Madde

7, ulusal boyutta yüzde 20 nin üzerinde kullanılan dil ,

resmi dil olarak geçmektedir.

Karadağ’ın resmi dil i Karadağca olmakla birl ikte Kiril

ve Latin alfabesinin eşitl iği kanunda geçmektedir.8

Yerel yönetimler ise çoğunlukla azınlıkların yoğun

olarak bulunduğu bölgelerde vardır. Karadağ’ın diğer

azınlık hükümleri anayasanın ikinci bölümünde yer

alır.

Sırbistan ise diğer ülkelere oranla azınlıklar

konusunda daha üstün sayılabil ir. Anayasasında

soykırım yasağı, hüküm olarak yer almakla beraber

bunun dışında azınlıkların haklarını genişleten spesifik

kanunlar vardır 2002 de getirilen Ulusal Azınlıkların

Hak ve Özgürlüklerini Koruma kanunu ilke Eğitim ve

Azınlık Dil lerinin Resmi olarak kullanılması bu

kanunlardan ikisidir. Ayrıca bu kanunlar hakkında

hüküm verse de, spesifik olarak azınlıklar

sıralanmamaktadır. (Nitekim Bosna-Hersek,

Hırvatistan ve Makedonyada azınlıklar

sıralanmaktadır.)

Bulgaristan’ da bulunan Türk, Pomak, Makedon ,

Çerkez, Tatar,Çingene ve Gagavuz grupları 1980lerin

J ivkov yönetiminde eritme politikalarına maruz

kalmışlardır. Bunlara örnek olarak 1984-89 arasında

uygulana İsim değişikl iği ve 1989 da uygulanan

Zorunlu Göç politikası örnek verilebil ir.Ancak Doğu

Bloğunun yıkılması ardından 1991 de yeni bir anayasa

çıkarılmış ve bu anayasa içerisinde bu politikalar terk

edilmiş ve tersine politikalar izlenmiştir. Ayrıca

Anayasa içerisinde ‘ulusal azınl ık kavramı’

geçmemiştir. Bulgaristan, Türkiye ve Yunanistanda

olduğu gibi Anayasasında hiç bir separatist görüşe

vermemiştir. Ayrıca, 1991 de Türklerin Hak ve

Özgürlük Hareketi Anayasa Mahkemesi tarafından

siyasi bir parti olarak tanınmıştır. Bunlara ilaveten

diğer Balkan ülkelerinde olduğu gibi AB ile uyum

süreci başlamış ve bu süreç içerisinde Ekim 2001 de

Bakanlar Kurulunca, Bulgaristan hükümeti ‘İnsanlar

Bulgaristan’ın Zenginliğidir’adı altında program

yapmış ve bu programın özel bir bölümü ‘Azınlıkların

Entegrasyonu’ nda hedefler belirlemiştir.Bu hedefler,

Avrupa standartları i le uyumlu olarak Bulgaristan’ın

etnik azınlıklarını topluma kazandırmaya yöneliktir.9

UU ll uussll aarr AArraass ıı AAzzıınn ll ıı kk HHüükküümmll eerrii

Hükümlerin bir çoğu Birleşmiş Mil letler ve Avrupa

Birl iği içerisinden gelmektedir. Azınlıklar devlet

içerisinde ve devletler arası barış ve güvenlikte önemli

bir yer tutmaktadır. Bunun için uluslar arası

toplumun da ilgilendiği bir konudur. Yapılan

sözleşmelerden ve bildirilerden bir kaçı aşağıda

sıralanmıştır:

1948 Birleşmiş Mil letler İnsan Hakları Evrensel Bey-

annamesi

1950 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

1965 Irk Ayrımının Bütün Biçimleriyle Ortadan

Kaldırı lması Sözleşmesi

1966 Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi

1992 Ulusal ya da Etnik, Dinsel ve Dilsel Azınlıklara

Mensup Kişilerin Haklarına İ l işkin Bildirge

45

1993 Kopenhag Kriterleri

1998 Ulusal Azınlıkların Korunması Çerçeve

Sözleşmesi

PPrraa ttii kkttee AAzzıınn ll ıı kk HHaakkll aarrıı

Azınlık hakları hukuk devleti içerisinde yasal

hükümler içerisinde hukuki olarak korunuyor olsa da,

kanunlar azınlıkların ası l durumları hakkında pek az

şey söyler. Toplumun içerisinde yaşayan etnik

grupların ne kadar topluma adapte olduğu,

uygulanan politikaların başarısı ve her şeyden öte

azınlıkların toplum içerisinde uğradığı ayrımcıl ığı ne

kadar önleyebildiği bil inmiyor. Doğu bloğunun

yıkılması ve Yugoslavya’nın dağılması Balkan devlerini

ekonomik açıdan Batı ’ya bağımlı hale getirmiş ve Batı ,

Balkan Devletlerini komünizm sonra Avrupa Birl iğine

entegre etmek istemiştir. Bu yüzden, Bosna-Hersek ve

Kosova iç savaşlarının ardından, milenyum ile birl ikte

Balkan Devletleri AB Uyum Sürecine girmiştir. Tarih

boyunca büyük güçlerin etkisinde kalan Balkanlar

komünizmden sonra Batı ’nın ekonomik desteğini

alarak ekonomik krizlerini aşmak ve gelişmek

istemişlerdir. Bu uyum süreci siyasi ve ekonomik

katı l ım, eğitim ve sağlık gibi bir çok alana hitap

etmiştir.

Balkan devleti içerisinde bulunan ve başka bir Balkan

devletinin vatandaşı olan etnik gruplar daha çok

eğitimde ana dil talebinde bulunmuşlar ve ayrıca

devlet içerisinde siyaset ve bürokraside yer almak

istemişlerdir. Nitekim, Arnavutluk’ ta Yunanlı ların

çoğunlukta bulunduğu bölgelerde iki okulda 9.sınıfa

kadar Yunanca eğitim verilmektedir. Kosova’da ise

eğitim Arnavutça,Sırpça,Boşnakça ve Türkçe dil leri i le

organize olmuş ve diğer yerel dil lerle de dersler

verilmektedir. Makedonya’da ise temel eğitim

Makedonca, Arnavutça,Türkçe ve Sırpça dil lerinde

verilmektedir. Ancak Bosna-Hersek’de durum farklıdır.

İki farklı entiteden oluşan Bosna-Hersek de hiç bir

azınlık dil inde eğitim verilen bir örnek yoktur.Ayrıca

Sırp Cumhuriyetinde azınlıkların dini eğitim hakkı

mültecilerin dönmesini önlemek için önlenir. Her ne

kadar yasal hükümlerde anadilde birincil ve ikincil

eğitim hakkı tanınsa da bu uygulamaya

koyulmamaktadır.Bosna-Hersek’te iki entite de toplum

içinde ayrımcıl ık hala sürmektedir.

Balkan ülkelerinde her ne kadar temel eğitimde

azınlık dil lerinde eğitim veril iyor olsa da bir çoğunun

üniversitelerinde sadece devletin resmi dil inde eğitim

verilmektedir.

Siyasi ve ekonomik katı l ım alanında girişimler yol

kaydediyor olsa da bunlar yetersiz

kalmaktadır.Azınlıkların siyasette temsilcileri sayısı

parlementoda ondur. (153 kişiden) Karadağ’da ise

etnik Arnavutlar, Müslümanlar,Boşnaklar ve Hırvatlar

politik ilerlemede yer almaktadırlar. Nitekim 2005’te

parlementonun 75 koltuğundan 1 1 ’ ine sahiplik

etmişlerdir. Ekonomik alanda ise Birçok Balkan

ülkesinde azınlığın işsizl ik oranını azaltmak için

hükümetler fonlar yaratmıştır. Bu fonların neredeyse

tamamı bütün Balkan ülkelerinde fakir, eğitimsiz,evsiz

olan Çingeneler için oluşturulmuştur.Ancak bir çok

Çingenenin devlette kaydı bulunmadığı için bu fonlar

ulaştırı lamıyor. Bunun haricinde, ekonomik alanda

Bulgaristan’da Zorunlu Göç ile ülkesinden çıkarılan

Türklerin yarısı Bulgaristan’a dönmüş ve

döndüklerinde bıraktıkları mal varlıklarını geri almak

istediklerinde devlet ile vatandaşlar arasında

anlaşmazlıklar çıkmıştır.

Bugün, azınlık hakları her ne kadar Balkan

devletlerinin Avrupa Birl iği Uyum Sürecinde önemli

bir yer teşkil etmekte ve Avrupa’nın teşvikleri i le

‘Romen Azınlığın On Yıl ı ’(Hırvatistan) , ‘Çingenelerin İş

Hayatına Katıl ımı’(Karadağ) ,’Azıklıkların

Günü’(Arnavutluk) gibi projelere imza

atı lmıştır.Ancak bir çok etnik grup hala siyasi,

ekonomik ve sosyal ayrımcıl ığa uğramaya devam

etmekte ve kanunen alınan kararlar pratikte

uygulanırken sekteye uğramaktadır. Ancak aralarında

bir azınlık grubu var ki, gittiği her yerde toplumun

fakir sınıfı olmaktan kurtulamamıştır: Çingeneler.

Bosne-Hersek’te bulunan sayısı 75.000-100.000

Çingenelerin %99'u işsiz.Kosova’da 250.000 den fazla

mülteci ve mecburi göçmen bulunuyor. Sırbistan’da

ise bu sayı 300.000 i geçiyor. Arnavutluk’ta Romen

Çocukların %50 si hayatı boyunca okula hiç

gidemiyor. Bosna-Hersek’te Romen çocukların %30'u

temel eğitimini bitirebil iyor. Hırvatistan’da

Çingenelerin okuma-yazma bilmeyenlerin oranı %32.6

iken, Çingene olmayanların okuma-yazma bilme oranı

%97.1 . Sırbistan’da Çingenelerin işsizl ik oranı %69.9.

2006’da Arnavutluk’ta yaşayan Balkan-Mısır kökenli

azınl ık grubu azınlık sayılmadığı için hükümet

yardımından mahrum edildi. 2007’de Romanya ve

Bulgaristan’dan Fransaya göçen binlerce Çingene

2010’da evsiz kaldı .

46

RReeffeerraannssll aarr1 . Çağatay Okutan, ‘Teori ve Uluslararası Metinlerde Azınlık Tanımı’, Ankara SBF Dergisi , Sayı 59, s.592. 21 Haziran 1995 Arnavutluk Anayasası , Madde 103. Encyclopedia Britannica, Dayton Accords, http://www.britannica.com/EBchecked/topic/153203/Dayton-Accords4. Avrupa Bölgesel ve Azınlık Dil leri Şartı ,1992, http://hub.coe.int/5. Ulusal Azınlıkların Korunmasına il işkin Çerçeve Sözleşmesi,1995, http://www.avrupakonseyi.org.tr/antlasma/aas_157.htm6. Kosova Anayasası , 2008, http://www.kushtetutakosoves.info/repository/docs/Kosova.Cumhuriyeti.Anayasasi.pdf7. Ohrid Anlaşması, 2001 , http://www.unhcr.org/refworld/publisher,IRBC,,MKD,3f7d4dc91c,0.html8. Bilgehan Atsız Gökdağ, Balkan Ülkelerinin Anayasalarında Dil Kullanımı İ le İ lgil i Düzenlemeler, 2012, s.69-97http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1019526915_G%C3%B6kda%C4%9FBilgehanAts%C4%B1z-prof-69-97.pdf9. Aydzan Nevrezova,Bulgar Yönetiminde Azınlıklar,Uluslarası İ l işkiler Anabil im Dalı Master Tezi Ankara 2006

AAyyrrıı ccaa BBaakkıınn ıı zz1 . Avrupa’da Özgürlük Arayan Halklar, http://www.eurominority.eu/version/tur/2. Avrupa Konseyi, http://hub.coe.int/3. ’Kar’, Aida Begic,2008, http://www.sinegoz.com/bosnak/kar-snijeg-2008/4. ’Yeraltı ’, Emir Kusturica, 1995,http://www.sinegoz.com/sirp/yeralti-underground-1995/5. ‘The Avoidable War’,George Bogdanich,1999, http://topdocumentaryfilms.com/yugoslavia-the-avoidable-war/6. ’The Death of Yugoslavia’,1995, http://topdocumentaryfilms.com/death-of-yugoslavia/

47

1912 Balkan Harbinin acı hüsranıyla kaybettiğimiz

Rumeli topraklarının bir parçası olan Batı Trakya’da

üç il vardır. Bunlar İskeçe(Ksanthi) , Rodopi ve

Evrus’dur. Meriç nehriyle Türkiye ile sınır komşusu

olan Batı Trakya ‘da Türk nüfusunun yoğun olarak

yaşadığı yerler; İskeçe ve Gümilcine’nin (Komotini)

merkezi i le bu şehirlere bağlı ova köyleridir. Maalesef

Türkiye ile Batı Trakya Türkleri arasında iletişim yolu

olan Dedeağaç (Alexandrapolis) , bölge Türklerine

uygulanan yoğun baskı sonucu göç etmeleri ve yoğun

Rum göçleri sebebiyle Türk yoğunluğunu

kaybetmiştir. Benzer bir durum Bulgaristan’da da

mevcuttur. Kırcaali ’deki yoğun Türk yerleşkesine

karşın Haskova’da hemen hemen hiç Türk yerleşkesi

yoktur. Balkan Harbinin bitmesiyle birl ikte Batı

Trakya, Bulgaristan egemenliğine geçmiştir. Bununla

birl ikte bölge halkına Bulgar çetelerinin zulümleri,

Osmanlı devletinde bölge hassasiyetlerini artırdı . Bu

sebeple Yüzbaşı Kuşçubaşı Eşref’in emrindeki bir

müfreze bölgeye gönderilmiştir. Bölge Türk halkı da

mücadelelere katı lmıştır. Gümilcine ve İskeçe’de

yoğunluklarının da etkisiyle 31 Ağustos 1913’te ‘Garbi

Trakya Hükümet-i Muvakkatesi’ni kuran bölge halkı ,

29 Eylül 1913 tarihinde imzalanan İstanbul

antlaşmasıyla, diğer bir deyişle Bulgaristan’ın

Osmanlı ’yı tasfiye etmesiyle, destek göremeyerek 25

Ekim 1913 günü hükümeti feshetti. 1918 yıl ında 1 .

Dünya Savaşı ’nı kaybeden Bulgarlar Batı Trakya’dan da

çekilmek zorunda kaldı . Anadolu’nun her bir

parçasında olduğu gibi mil l i direniş burada da

görüldü. Bunun bir örneği olan Batı Trakya Müdafa-i

Hukuk Cemiyeti, Kurtuluş Savaşı boyunca mücadele

etti . 1923 yıl ında Lozan Barış Antlaşmasıyla Batı

Trakya Yunanistan ‘a bırakılmıştır.

Yunanistan’a bırakılması ne kadar acı bir durum olsa

da yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti, bölge

Türklerinin haklarını Lozan’da yasal çizgilerle koruma

altına aldı . Bundan sonraki Batı Trakya Türklerinin

sorunları ekseriyetle Türk dış politikasına endekslidir.

1923-1938 arasındaki dönem Batı Trakya Türklerinin

son yüzyıl içerisindeki en rahat dönemini oluşturdu

Mustafa Kemal’in varlığı gerek Yunanistan, gerekse

Batı için bir tereddüt kaynağı idi. Bölge dengelerini de

unutmamak

gerekir. Bulgaristan kaybettiği topraklar nedeniyle

yayılmacı politika güttü. Bu sebepledir ki Makedonya

ve Batı Trakya üzerinde söz sahibi olmaya çalıştı . Bu

da Yunanistan’ı Türkiye’ye yaklaştırarak Balkan

Antantının kurulmasına zemin hazırladı . 2. Dünya

Harbinin başlaması ve Almanya’nın Balkanlara

girmesiyle barış antlaşmaları rafa kalktı ve savaş

kanunları yürürlüğe girdi. Batı Trakya da bu

saldırı lara maruz kaldı ve işgal edildi. Genel olarak bir

toprağı işgal ettikten sonra o bölgede var olabilmek

halk tabakasındaki bağlı l ıkla paraleldir. Bu sebeple

Almanlar işgal ettikleri bölgede birçok toplumla

işbirl iğine gitmiştir. Yunanistan’daki İngil iz etkisi bu

toplumun Türkler olmasını sağladı. Bu da Türklerin

işgal döneminde aşırı zorluk çekmesini önledi ama

savaş kısıtl ı l ıkları da beraberinde getirir. Bu nedenle

Türkler, Yunan ordu saflarında da görülmüştür.

1945 yıl ında 2. Dünya Savaşının bitmesiyle birl ikte

Soğuk Savaş başladı. Akdeniz’e açılan Ege’nin iki ayrı

anahtarı Türkiye ve Yunanistan da bu savaş

dengelerinde iç karışıklarla yalpalıyordu. Yunanistan

birçok Balkan ülkesi gibi bünyesindeki Türk

toplumundan korkuyordu. Türk toplumunun bölgede

etkil i bir kuvvet oluşturması ve bu kuvveti ekonomik,

sosyal , idari, dini boyutlara taşıması da en korkulu

rüyasıydı. Bu Türkiye için de bir idealdir. 100.yı l ına

yaklaşan Cumhuriyet tarihinde yayılmacı görüşü

benimsemeyen, bulundukları ülkelerde müreffeh

yaşatmayı amaç edinen Türkiye, bölgede barışı

kollayan ülke olmuştur. Bizim için Türk asıl l ı

Yunanistan vatandaşlarının, aslen Batı Trakya

sınırlarını da aşarak ekonomik bir güç olması, idari

bir güç olması ve Yunanistan’ın demokratikleşme

sürecinde asli unsurlarından birini teşekkül etmesi

Mustafa Kemal ‘den bize kalan büyük bir ülküydü

fakat Yunanistan ırkçı yaklaşımlarla Türk toplumunu

dini ve kültürel bütünlüğüyle kabul etmedi. Batı

Trakya’ya göçmen yerleşimleriyle demografik yapıyı

bozmaya çalıştı . Türkçe ve Türk ile işbirl iği yerine

mücadele etmeyi seçti. 1936’da çıkarılan ‘Yasak Bölge ‘

kanuna göre, Batı Trakya Bulgaristan sınırından 25

km derinlikteki bölge ‘Yasak Bölge’ i lan edildi. Bölge

halkının seyahat hakkı sınırlandırı ldı ve bölgedeki

sos

�

syal olanaklar asgariye indirgendi, bölgeye girişlerde

özel izin belgesi mecburiyetine dayandırı ldı . Bölge

okullarına Türkçe bilmeyen hocalar gönderildi. İdari

boyutta Yunan makamları akıl almaz yöntemlerle

Türk toplumunun önünü kesmeye çalıştı . Bağımsız

mil letvekil i seçilebilmesi için %3 barajı konuldu. Sadık

Ahmed ve Ahmet Faikoğlu meclis kapalı oturumlarına

Türk ajanı oldukları gerekçesiyle al ınmadılar.

Ekonomik boyutta ise Türk topraklarına istimlak

kanunlar çıkartı ldı . Türklerin evlerine bakım

yapmasına bile müsaade edilmedi. Bu tutum ve

davranışlar Türk toplumunda kırgınlıklara sebep olsa

da Yunanistan’ı devletleri olarak görmeye devam

ettiler. Dini olarak Türkiye ile bağlantı ları koparmaya

çalışan Yunanistan din adamlarının Mısır gibi Orta

Doğu ülkelerine gitmelerinin önünü açtı . Bir anlamda

başarıl ı olsalar da günümüzde Türkiye’de yetişen genç

din adamları sayesinde bu durum düzelti lmiştir.

Yunan hükümetleri özell ikle Balkanların kaynadığı

80ler ve 90larda baskılarını yoğunlaştırdı . Bunda

Türkiye’nin Kıbrıs Barış Harekatının da büyük etkisi

olmuştur. Bu tarihle birl ikte Yunanlı larda

mil l iyetçil iğin dozajı ırkçıl ığa kaymıştır. Dini değerleri

ikinci plana bırakan Yunanistan tüm gücüyle Türklüğe

ve Türkçeye saldırmıştır. Kasım 1984‘te eski

Gümilcine valisi Papadimas, Türk derneklerinin

tabelalarındaki ‘Türk’ kelimesinin kaldırı lması için

dava açtı . Kazandı. 1985 senesinde aynı derneklerin

zararlı faaliyetleri olduğunu ileri sürerek kapatılmasını

istedi. Bu da haklı bulundu. 1991 senesine kadar

kapatılma hükmü yerine getirilmedi. Bununla birl ikte

1984 senesinde tabelaları indirildi . Tabelaları indirilen

dernekler; 1927 senesinde kurulan İskeçe Türk Birl iği,

1936’da kurulan Batı Trakya Türk Öğretmenler Birl iği

ve 1938 yıl ında kurulan Gümilcine Türk Gençler

Birl iği idi . 1989 Haziran seçimlerinde parlamentoya

giren Dr. Sadık Ahmet 5 Kasım 1989’da tekrarlanan

seçimlerde İbrahim Şerif ile birl ikte yürüttüğü seçim

kampanyasında halkı geleyana getirdiği ve Türk

kelimesini kullanarak halk arasında toplumsal huzuru

bozduğu gerekçesiyle 25 Ocak 1990’da yapılacak

duruşmaya celbedildiler. Ceza yasasının 192. maddesi

çerçevesinde, kamu düzenini bozmaktan 18’er ay

hapse mahkum edildiler. Mahkemeyi izleyen fanatik

Yunanlı lar zafer sloganları atarak Türk dükkanlarına

ve evlerine saldırdı. Türkiye’ye giden birçok Batı

Trakya Türk’ü Yunan anayasasına Türkleri sürmek için

konulmuş 19. maddeye dayanılarak Yunan

vatandaşlığından çıkarıldı . ABD Dışişleri Bakanlığının

1991 insan hakları raporuna göre 1988’de en az 122,

1990 Haziran ayında 66 Batı Trakya Türk’ü

vatandaşlıktan çıkarıldı .1991 ’dede 544 Batı Trakya

Türk’ü Yunan vatandaşlığından çıkartı ldı . Türk

toplumunun kendi müftüsünü seçme hakkını da gasp

eden Yunan hükümeti Gümilcine’ye müftü atadı.

İskeçe’ye de aynı şekilde atama yaptı. Bu sefer

toplumda tepkiye sebep oldu. İskeçe Bölge Din

Görevli leri Heyeti 26 Ağustos 1990’da 15 gün süreyle

camileri kapatmaya karar verdiler. Gümilcine Din

Adamları Heyeti de bu durumu destekledi.

Günümüze gelindiğinde Türkiye de okumuş birçok

Batı Trakya Türk’ü bölge ve Türkiye arasında güçlü bir

ufuk birl iği sağlıyor. Hala Altın Şafak partisi gibi Türk

toplumunu Yunanistan’dan ayırmaya çalışan

zihniyetler var olsa da Türkler topraklarında

varlıklarını sürdürüyorlar. Yunan makamlarınca Türk

nüfusu 50.000 civarı belirti lse de Türkler 130.000

civarında olduğunu dile getiriyorlar. Nüfusları ne

kadar olursa olsun Batı Trakya Türkleri, Türkiye’ye,

Osmanlı ’nın o bölgedeki en değerli mirasıdır. Bu

miras, 100 yıl içinde zulüm görse dahi bugün varlığını

korumaya devam etmekte ve gelecekte de devam

edecektir.

48

49

Balkanlar üzerine çok yazıl ıp çizildi . Çok şeyler

söylendi. Sadece Balkan Savaşları değil , Yugoslavya’nın

çöküşü de acı hatıralar bıraktı zihinlerde. Türkiye’de

bugünlerde bir “Balkanlar’a dönüş” yaşanmakta.

Türkiye olarak uzun yıl lar unuttuğumuz, ihmal

ettiğimiz bir coğrafyayı yeniden keşfediyoruz. Bu

siyasi ya da diplomatik bir uyanıştan çok halklar

arasında oluyor. Müziğiyle, folkloruyla, dansıyla,

mutfağıyla hatta dil leriyle… Bu uyanış şüphesiz

tesadüfi olmadı. Sanat ve edebiyat dünyasından

başlayan bir uyanıştı . İşte bizleri bu uyanışa öncülük

eden önemli isimlerden birisi Suzan Kardeş’e

götürmek istiyoruz. Balkanların bağlarını , nehirlerini,

sevdalarını öğrendiğimiz Suzan Kardeş röportaj

teklifimizi de kabul etti . Neşeli bir röportaj

gerçekleştirdik.

HHaarrii ccii yyee:: BBii rrkkaaçç yyıı ll öönnccee kkaappaattttıı ğğıınn ıı zz mmeeyyhhaanneenn ii zz iinn

ii ssmmii oo ll ssuunn aa ll bbüümmüünnüüzzüünn ii ssmmii oo ll ssuunn…… HHeepp aayynn ıı ..

BBeekkrrii yyaa .. NNeedd ii rr bbuu BBeekkrrii yyaa '' nn ıınn hh ii kkaayyeessii ??

SSuuzzaann KKaarrddeeşş :: Babamın lakabıdır ve eski

Yugoslavya’daki meyhanesinin adıydı.

ÇÇookk şşeeyyll eerr kkoonnuuşşuu ll dduu ,, yyaazz ıı ll dd ıı ,, ççii zz ii ll dd ii .. FFaakkaatt oorraa ll aarrddaa

ddooğğmmuuşş ,, KKoossoovvsskkaammii ttrraavvii ttcceeaa ssookkaakkll aarrıınnddaa bbüüyyüümmüüşş

bbii rrii oo ll aarraakk ssii zz iinn ggöözzüünnüüzzddeenn bbaakkmmaakk ii ssttii yyoorruuzz .. OO

ttoopprraakkll aarrddaa bbuunnccaa hhaa ll kkıı bbii rr aarraaddaa ttuuttaann nneeyydd ii ?? NNee

ooll dduu ddaa bbuu bbii rrll ii kktteell ii kk bboozzuu ll dduu ,, hhaarrii ttaa ll aarr ddeeğğii şşttii ??

Bu soruyu kendini halktan büyük sanan büyüklere

sormak lazım bence.

Bir arada yaşayan halkın böyle bir sorunu yoktu.

Hiçbir zaman olmaz zaten. Birl ikte büyüyen çocuklar

düşman olamaz. Sınırları büyükler koyar.

İİ yyii kkii bbuurraaddaass ıınn ıı zz .. İİ yyii kkii TTüürrkkii yyee ssii zz ii ttaann ıı yyoorr,, sseevvii yyoorr..

AAmmaa bbii rr ddee bbuunnuunn bbii rr aarrkkaa ppll aann hh ii kkaayyeessii vvaarr.. GGööçç.. .. ..

NNee eekkssii kkttii TTüürrkkii yyee'' ddee ssii zzee ggöörree BBaa ll kkaann ll aarrddaa ooll aannddaann??

AAzzıınn ll ıı kk oollmmaakk.. .. GGööççmmeenn oollmmaakk.. .. .. NNeell eerr hh ii sssseettttii rrdd ii ss ii zzee??

Bununla ilgil i sadece şunu söyleyebil irim. Sene 1969.

Babam dedi ki “Tito ölünce burada kardeş kardeşi

vuracak, ben sizi selamete götüreceğim.” Ve aslında

kendi topraklarımıza getirdi bizi. Biz orada yaşayan

bir Türk sülaleydik.

BBii ll ii yyoorrssuunnuuzz bbaarrıı şşaa ttooppll uummccaa ii hh ttii yyaaccıımmıı zz ıınn ooll dduuğğuu bbii rr

ddöönneemmddeeyyii zz .. TTüürrkkii yyee'' ddee aazz ıınn ll ıı kk oollmmaakk nneedd ii rr bbuunnuu

TTüürrkk ooll aarraakk aann ll aammaakk zzoorr.. SS ii zz aann ll aayyaabbii ll ii yyoorrssuunnuuzzdduurr

ffaarrkkll ıı oo llmmaayyıı ,, ffaarrkkll ıı ll ıı ğğıı ??

Ben kendimi hiç bir zaman azınlık olarak görmedim.

Zaten biz Yugoslavya’da da Türk’tük, buradada aynı.

Biz Kosovska mitrovica’da 500 yıl tek bir cami ile

müslümanlığımızı tek bir Türk okuluyla

Türklüğümüzü koruduk. Başka bir ülkede bu

duyguyla ve geleneklerle yaşamak çok onurlu bir

duygu.

OO ttoopprraakkll aarrıınn ttüürrkküü ll eerriinn ii şşaarrkkıı ll aa rrıınn ıı

sseessll eenndd ii rrii yyoorrssuunnuuzz ,, OOssmmaann ll ıı CCuummhhuurrii yyeettii ffii llmmiinnddee

KKoossoovvaa ll ıı ZZeerraaffeett,, SSeekksseenn ll eerr'' ddee ttaa ttll ıı bbii rr mmuuhhaaccii rr

bbaabbaannnneeyyii ccaann ll aanndd ıı rrıı yyoorrssuunnuuzz .. OO ttoopprraakkll aarrıı

öözzll eedd ii ğğiinn ii zz ii ççiinn bbööyyll ee pprroojj eell eerrddee yyeerr aa ll ıı yyoorrssuunnuuzz

dd ii yyeebbii ll ii rr mmii yyii zz?? İİ ççiinnddee BBaa ll kkaann ıınn oollmmaadd ıı ğğıı pprroojj eell eerr ddee

tteekkll ii ff eedd ii ll ss iinn ii sstteerr mmii yydd iinn ii zz??

�

50

Tabi ki oynamak isterim. Camiamızda uzun yıl lar

makyöz ve kuaför olarak hizmet verdim. Göçmen

olarak bil inen biriyim. Böyle tekliflerin gelmesi normal

bence. Başarırım diye bana güveniyorlar demek ki.

Bana ilk güvenen YILMAZ ERDOĞAN'dır. Bir Demet

Tiyatro'da penceredeki kadın olarak. Daha sonra

GANİ MÜJDE Osmanlı Cumhuriyeti i le bana

güvenmişti. Ve şimdi de halen devam eden Seksenler

dizisine beni öneren BURCU GÜVEN’dir. Sizin

vesilenizle buradan da teşekkür etmiş olayım.

TTüürrkkii yyee'' ddee ssoonn oonn yyıı ll ddaa mmüüzzii kkll ee,, tteell eevvii zzyyoonn ll aa bbii rr

BBaa ll kkaann ii ll ggii ss ii bbaaşşll aadd ıı aarrttaarraakk ggii dd ii yyoorr.. BBaa ll kkaann

dd ii zz ii ll eerriinnddeenn ,, mmuuttffaağğıınnaa ,, ttaarrii hh iinnee ddeekk bbii rr ttaakkii pp bbaaşşll aadd ıı

hhaa ll kkttaa .. BBuurraaddaa eell bbeettttee ss ii zz iinn kkaattkkıınn ıı zz ggöözz aarrdd ıı

eedd ii ll eemmeezz .. AAnnccaakk ssii zz nneeyyee bbaağğll ıı yyoorrssuunnuuzz bbuu ii ll ggii yyii ??

Ben sahnede mümkün olduğunca yerel ve Balkan

şarkılarını kullanıyorum zaten.Balkan müziği

Avrupa’da her zaman sevilen bir müzik türüdür.

Bence Türkiye’de sevilmesinin nedeni GORAN

BREGOVİÇ ve ELVEDA RUMELİ dizisidir. Balkan

Savaşı ’nın da büyük etkisi vardır. 20. Yüzyıl ın yüz

karası savaşlarından biridir halen devam eden savaşlar

gibi. Türkiye çok uzak sandığı bir ülkenin burnunun

dibinde olduğunu fark etti. Türk halkı Avrupa’nın

içinde bu kadar Müslüman’ın var olduğunu fark etti.

Oradaki unutulmuş halkı fark etti. Ne güzel ki

devletin ilgisi , özenii l işkileri güçlendirmek için hala

devam etmektedir

BBii rr rreekkll aamm ffii llmmii ii ççiinn HHaa ll uukk BBii ll ggiinneerr'' ee yyaappttıı ğğıınn ıı zz oo

mmüütthh ii şş AAttaa ttüürrkk mmaakkyyaa jj ıı yyll aa ddaa hhaattıı rrll aann ıı yyoorrssuunnuuzz ..

TTüürrkkii yyee'' ddee mmaakkyyaa jj ssaannaattıı ii ççiinn ddaa iimmaa aadd ıı ggeeççeenn

iinn ssaann ll aarrddaann ooll dduunnuuzz .. NNeedd ii rr ppeekkii bbuu bbeecceerriinn iinn

kkaayynnaağğıı ?? YYeetteenneekk mmii ,, aa ii ll eeddeenn mmii ggeell ii yyoorr yyookkssaa eeğğii ttiimm

mmii ??

Her birisi hayatımda devam ediyor. Makyözlük beni

ben yapan mesleğimdir.

MMeeyyhhaannee,, mmüüzzii ssyyeenn ll ii kk,, mmaakkyyöözzll üükk,, ooyyuunnccuu ll uukk ttaammaamm

ddaa EEggyyppttooll oogg ((MMıı ss ıı rr BBii ll iimmccii )) oo llmmaa hheevveessii ççookk rraadd ii kkaa ll

ggeell dd ii bbii zzee.. NNeeddeenn MMıı ss ıı rr?? VVaarr mmıı bbööyyll ee ffaarrkkll ıı ii ll ggii ll eerriinn ii zz ,,

hhoobbii ll eerriinn ii zz??

Bana da öyle geliyor zaten. Bu bir hayal . Sadece bir

dönem okuduğum kitaplardan etkilendim sanırım.

Küçükken arkeolog olmak isterdim. Bu yüzden olabil ir.

OODDTTÜÜ '' yyee ççookk ii ss iimm ggeell ii pp ggii dd ii yyoorr.. NNeeddeenn SSuuzzaann KKaarrddeeşş

ddee oollmmaassıınn ddeedd ii kk.. GGeellmmeeyyii hh ii çç ddüüşşüünnddüünnüüzz mmüü

OODDTTÜÜ '' yyee,, AAnnkkaarraa '' yyaa??

Çoook geldim ama bell i ki siz gelmemişsiniz

dinlemeye. (Birl ikte kahkaha atıyoruz.)

HHaayyaa ll ll eerriinn ii zz ii ggeerrççeekkll eeşşttii rreebbii llmmii şş vvee hhaattttaa bbii rr ii ççeecceekk

ffii rrmmaassıınn ıınn bbuu kkoonnuuddaakkii rreekkll aammıınnddaa ooyynnaammıı şş bbii rrii

oo ll aarraakk bbii zz ggeennççll eerree ttaavvssii yyeenn ii zz ii aa ll aarraakk rrööppoorrttaa jj ıımmıı zz ıı

bbii ttii rrmmeekk ii ssttii yyoorruuzz ..

Gençler; size tavsiyem, lütfen çok çalışın. Hayalleriniz

için çalışın ve lütfen umutsuzluğa kapılmayın, olmaz

demeyin. Mesela ben size güzel bir örneğim. Ben 47

yaşında ilk albümümü yaptım. SEZEN AKSU yaptı

ama o bende bu ışığı görmeseydi, çal ışkanlığımı

görmeseydi yapmazdı. Ben 29 yıl çal ıştım kendisiyle.

İ lk albümden sonra ben kendim 5 albüm daha

yaptım. Şimdi 7. albümümü yapıyorum. Adı CANIM

POP İSTEDİ . Gün gelir canınız ne isterse onu

yaparsınız. Yeter ki çal ışın. Çok sevdiğim ve kendi

sözüm olan bir şey diyeceğim size. Kendi

tecrübelerime dayanarak söylüyorum. YERDE

PARLAYAN BİR ŞEYİ EĞİLİP ALIRSINIZ, işe yararsa

alır yüksek bir yere koyarsınız, yaramazsa atarsınız.

Ama muhakkak eğil ip al ırsınız. SEVGİLER

DDeerrggii eekkiimmii zz vvee ookkuurrll aarrıımmıı zz aadd ıınnaa bbuu kkeeyyii ffll ii ssoohhbbeett

ii ççiinn ççookk tteeşşeekkkküürr eeddeerrii zz ..

51

Ermenistan kendi standartlarında sakin ama bir o

kadar da olayl ı ve renkli bir seçim dönemini geride

bıraktı . Meydanda kamp kurup açlık grevlerini

uzunca bir müddet sürdüren adayları mı ararsınız,

seçim öncesi bir başka aday tarafından suikaste

uğrayanları mı? Hatta haklarında yolsuzluk davaları

açı larak gözü korkutulup vazgeçiri len potansiyel

rakipleri mi?

Ermenistan halkı 18 Şubat tarihinde cumhurbaşkanını

seçmek için sandık başına gitti . Bu seçim, 2008

yıl ında yapılan ve sonrasındaki itiraz gösterilerine

güvenlik güçlerinin müdahalesiyle 10 kişinin ölümüne

kadar varan “Kanlı Mart” olaylarının yaşandığı

seçimden daha “sakin” geçti . Fakat seçimde hile ve

usulsüzlüklerin yapıldığı iddiaları ayyuka çıkmış

durumda. Halkın sonuçlar açısından heyecansız ve

umutsuz olduğunun açıkça gözlenildiği seçimlerde,

Serj Sarkisyan karşısında dişl i bir rakip

bulunmadığından oyların %58lik bir kısmını alarak

ikinci kez devlet başkanlığı görevine geldi . Bu sonucu

ne yazık ki, Sarkisyan’ın döneminde gösterdiği

başarıya ve halkın durumdan memnuniyetine

bağlamak mümkün değil . Görülen o ki, rakiplerinin

başarısızl ığı ve basiretsizl iği Sarkisyan’a bu zaferi

adeta altın tabakta sundu.

Ermenistan ekonomisi ciddi sorunlarla karşı karşıya,

işsizl ik ve başka ülkelere göçen kalifiye eğitimli insan

sayısı ise gün geçtikçe artıyor. Dünya Bankası

verilerine göre Ermenilerin %36sı yoksul luk sınırının

altında yaşıyor.1 Ayrıca Azerbaycan ve Türkiye ile

sınırlarının kapalı oluşu bu küçük ülkeyi dünyadan

oldukça izole bir hale getiriyor. Ne var ki

Ermenistan’a maliyeti politik ve ekonomik açıdan çok

ağır olsa da, Azerbaycan topraklarının % 20’l ik bir

kısmını oluşturan Dağlık Karabağ bölgesindeki

işgal ini de geri çekmemekte inat ediyor. Ekonomik

darboğazın doğal bir sonucu olarak da 3 milyonluk

nüfusun yaklaşık üçte biri başta Rusya ve Türkiye

olmak üzere başka ülkelere göçmekte ve hatta başka

vatandaşl ıklara geçmektedirler. Halkın yönetimden

umutsuzluğu ve gelecekten beklentilerinin azal ışı bu

seçimlerin daha da sönük ve iddiasız geçmesine yol

açtı . Halktaki bıkkınl ık gözle görünür ölçüde artmış

durumda. Vatandaş, başkanlık seçimlerinin

kendilerinin yaşam şartlarında bir değişikl ik

yaratmayacağının da oldukça farkında.

SSaarrkkii ssyyaann ’’ıı nn RRaakkii ppll eerrii

Asl ına bakıl ırsa, Sarkisyan’ı zorlayabilecek rakipler

bulunmaktaydı. Fakat pek de gizemli olmayan bir

şekilde seçim öncesi bir bir aday olmayacaklarını

açıkladı lar. Ermenistan’ın i lk cumhurbaşkanlığı

görevinde bulunan ve 2008 seçimlerinde de en

yüksek ikinci oyu toplayan Levon Ter-Petrosyan

adaylığını artık yaşlandığı gerekçesiyle koymadı. Bir

başka aday, 2004 yıl ında Ermenistan’ın en zengin 3 iş

adamından biri olan Müreffeh Ermenistan Partisi

l ideri Gagik Tsarukyan’ın seçimlerde aday olacağı i lan

edilmesine rağmen, kendisi seçimden kısa bir süre

önce aday olmayacağını açıkladı . Agos Gazetesinden

Rober Koptaş’ın haberine göre bunun nedeni şu

şekilde açıklanıyor; “Haziran ayında Tsarukyan’ın

Partisi ’nin mil letvekil lerinden ve eski dışişleri

bakanlarından Vartan Oskanyan’ın yöneticisi olduğu

Civil itas Vakfı ’nın hesapları yoluyla kara para

aklandığı suçlamasıyla açı lan soruşturma, Tsarukyan’a

çok net bir gözdağı anlamını taşıyordu. Şüphesiz, eski

Sovyet ülkelerinde çok iyi bil inen türden bir ayak

oyunuydu bu”.2 Asl ında Tsarukyan oldukça renkli bir

sima, politikadan çok anlamamasına rağmen halk

tarafından sevil iyor ve saygı duyuluyor. Hatta yaşadığı

bölge olan Kotayk bölgesinin “kral ı” olarak da anıl ıyor.

İnsanları kendi iş yerlerinde çal ıştırıp onlara iş

olanakları sunuyor. O bölgede yaşayan halk onun

yaptırdığı kil iseye gidiyor, Tsarukyan’ın sağladığı

eğitim ve sağlık imkânlarından yararlanıyor.3 O

bölgedeki işsizl ik ve diğer problemleri çözmüş olması

ve halkın refah seviyesini yükseltmesi ülke için de bir

nebze umut verici olabil irdi . Ne yazık ki Tsarukyan da

adaylıktan vazgeçti ya da vazgeçtiri ldi .

�

52

Daha seçimler gerçekleşmeden, seçimin adil ve

demokratik bir ortamda yapılmadığı ve sonuçların

adil olacağına inanmadığı gerekçesiyle Mil l i

Mutabakat Partisi l ideri ve Siyaset Bil imci Andreas

Ghukayan açlık grevine başladı ve günlerce bu grevi

parlamento önünde sürdürdü. Ulusal Onay Partisi

l ideri Aram Harutyunyan ise seçimlere ‘Sovyet tarzı ’

diyerek aday olmaktan çekilmişti . Yüzde 4’lük desteği

olan Taşnaktsutyun Partisi de tüm adaylar aleyhine

geçersiz oy kullanılması çağrısı yaptı .4

Adaylardan bir diğeri, Mil l i İrade Birl iği Partisi

başkanı Paruyr Hayrikyan ise seçim öncesi dönemde

suikasta uğrayarak omuzundan vurulmuş ve bu

talihsiz olay halk tarafından ona karşı acıma ve

sempati duyulmasına neden olmuştu. Fakat olayın

sonrasında Hayrikyan’ın üst üste spekülatif ve tutarsız

iddiaları oluşan sempatiyi tam tersine dönüştürdü.

Seçimde aldığı oy yüzdesi de bunu kanıtlar nitel ikte.

Ermenistan’daki suikast davasını araştıran

mahkemeler seçimlere aday bir başka parti l ideri olan

Yardon Setrakyan’ı olayla ilgisi olduğu ve azmettirdiği

iddiasıyla tutukladı ve 2 ay ceza verdi.5 Üstelik

Setrakyan’ın seçimlerde bir iddiası yokken böyle bir

suça karışması ortada küçük hesapların döndüğü

izlenimini yarattı . Beklendiği gibi bu iki aday da seçim

sonuçlarında herhangi bir varlık gösteremedi.

Miras Partisi ’nden Raffi Hovhanniyan bu durumda en

dişe dokunur aday haline geldi ve kendinden

beklenmeyen bir başarı göstererek oyların %38’l ik bir

kısmını aldı . Fakat bu sonucu sadece Hovhanniyan’a

olan destek olarak değil de muhaliflerin Sarkisyan’a

karşı ortak bir tavır içine girme çabası olarak görmek

lazım. Eski Amerikan vatandaşı ve ünlü Ermeni

tarihçi Richard Hovhanniyan’ın oğlu olan Miras Partisi

l ideri, Ermenistan’ın ilk Dış İşleri Bakanlığı görevine

de getirilmiş fakat bir yıl sonra istifa etmiştir.

Amerikanvari politikaları , sokaklarda vatandaşla tek

tek el sıkışması, protesto yöntemleri i le Hovhanniyan,

Sarkisyan gibi Eski Sovyet mantığı politikacılarının

çok anlamayacağı bir aday.

SSeeççiimm ssüürreeccii vvee ssoonnuuççll aarrıı

Seçim süreci de hile iddiaları gölgesinde geçti; oyların

düzgün sayılmadığı ve ülkede bulunmayan 1milyona

yakın kişi adına oy kullanıldığı iddiaları muhalifler

tarafından çokça dile getirildi . Kayıtl ı seçmen olarak

görünen fakat asl ında Ermenistan’da yaşamayan başka

ülkelere çalışmak için göçmüş büyük bir çoğunluk var

ülkede ve bu kişilerin adına oy kullanıldığı görüşü çok

yaygın. Zaman gazetesi haberinde verilen detaylara

göre seçimlere katı l ım ancak %60'a ulaşabildi ve

sadece 1 .519.000 kişi oy kullandı. 50 bin seçmen

kâğıdı geçersiz sayıldı . Seçmenler bu kâğıtlarda

isimlerin yanına farklı isimler de eklemişlerdi. Kim

Kardashian, Charles Aznavour, Chuck Norris ve çizgi

film karakterlerinin isimlerini yazanlar dışında,

salatal ık resmi çizenlere de rastlandı.3 Hem seçime

katıl ım hem de seçim sürecinde yaşananlar, halkın

seçimleri ve sonuçlarını çok da ciddiye almadığını

gösterir nitel ikte.

Oylama sonuçları ise kimsede şaşkınlık yaratmadı.

Herkes seçimi Serj Sarkisyan’ın rahat bir şekilde

kazanacağını tahmin ediyor, hatta bil iyordu. Yüzdeler

ise şaşırttı çünkü halk cephesinde memnuniyetsizl ik

bu kadar konuşulurken Sarkisyan’ın oy oranlarının

artış göstermesi, muhalefetin gün geçtikçe güç

kaybettiği şeklinde yorumlandı.

Sonuçları adil ve kabul edilebil ir bulmayan Raffi

Hovhanniyan öncelikle Siyaset Bil imci Andreas

Ghukayan ile birl ikte Anayasa Mahkemesine seçim

sonuçlarının iptali için başvurunda bulundu. Fakat

mahkeme yeterli deli l ve gerekçe görmeyerek bu isteği

geri çevirdi. Merkez Seçim Kurulu'nun 25 Şubat'ta

açıkladığı nihai sonuçların geçerli l iğini koruduğu

belirti ldi .6 Bunun ardından seçimleri kaybetse dahi

sert ve saldırgan bir tavır takınmayacağını önceden

belirten Hovhanniyan, açlık grevine başladı. Miras

Partisi l ideri, Erivan’daki Özgürlük Meydanında bu

sessiz eylemini ona destek olanlar ile birl ikte

sürdürerek basının ve kamuoyunun dikkatini

çekmekte. Fakat Hovhanniyan, Sarkisyan’la görüşme

kapılarını da kapamış değil , diyaloğa açık olduğunu

ifadelerinde yineliyor.

53

YYaabbaannccıı ggöözzll eemmccii ll eerr

“Seçimlerde AGİT Demokratik Kurumlar ve İnsan

Hakları Ofisi , AGİT Parlamenterler Asamblesi, Avrupa

Konseyi Parlamenterler Meclisi ve BDT Parlamenterler

Meclisi gibi birçok kuruluş gözlemcil ik yapmıştır.

Başta AGİT (Avrupa Güvenlik ve İşbirl iği Teşkilatı)

‘nın gönderdiği grup seçimlerin “normal”, nispeten

daha sakin ve bir sorun yaşanmadan geçtiğini

belirtseler de kamuoyunun genel kanısı bu şekilde

değil . ODTÜ Tarih bölümünde “Emergence and

Evolution of the Armenian Question” başlıkl ı yüksek

lisans dersini de veren Emekli Büyükelçi Ömer E.

Lütem, Hovhanniyan’ın kamuoyunun dikkatini çekmek

için yapmış olduğu açlık grevinin işe yaradığını ve

bazı gözle görünür somut gerçeklerin gözlemcileri

tekrar kararlarını gözden geçirmeye ittiğini belirtti .

Özelikle seçimde genel oy kullanma oranı %60 iken

Sarkisyan’ın birinci olarak çıktığı sandıklarda oy

kullanma oranı %80 olduğunun gözlenmesi,

Ermenistan’da yaşamayan seçmenler adına Sarkisyan

lehine oy kullanılarak, seçimlere hile karıştırı ldığı

gerçeğini gözler önüne sermiştir. Bunun üzerine AGİT

’den gelen gözlemci grubun durumu tekrar gözden

geçirip nihai raporun en yakın zamanda

açıklanacağını ifadelerine ekleyen Lütem, 2008

yıl ındaki seçimlerde de usulsüzlük yapıldığını , bunu

destekler nitel ikte raporların yayınlandığını ama

bunların seçim sonucu değiştirmediğini belirtti .7

NNaass ıı ll ookkuunnmmaa ll ıı ??

Türkiye şu an için Ermenistan üzerinde aktif bir

politika yürütmemektedir. Ermenistan’da yapılan

seçimlerin de en başında tahmin edildiği gibi

Sarkisyan’ın zaferiyle sonuçlanmasıyla, iki ülke

arasında ufukta yeni bir müzakere, diyalog ve ya

herhangi bir uzlaşma yolu da görünmemekte.

Ermenistan’nın sınırlarının kapalı olduğu bir diğer

komşusu olan Azerbaycan ise uluslararası kamuoyuna

Ermenistan’daki seçimlerin geçerli l iğinin tartışı l ır

olduğunu söyleyip şikâyette bulunmaktadır.8 Fakat

Sarkisyan’ın yerine seçilebilecek bir başka isim ile

müzakere edilebileceği ya da bu yeni ismin sorunun

çözümüne bir katkı sağlayabileceği düşünülmüyor. Bu

iki ülke arasındaki meseleler yıl lardır Amerika’daki

AGİT Minsk grubu tarafından yürütülmekte ve henüz

hiçbir mutabakata varılamamaktadır. Maalesef,

Ermenistan Dağlık Karabağ’daki işgalini yakın bir

zamanda da çekecek gibi görünmemektedir.

Her ne kadar yabancı gözlemciler geçen seçimlerde

olduğu gibi usulsüzlük yapıldığına dair bir rapor

hazırlasalar da atı alan Üsküdar’ı geçmiştir bir kere.

Yabancı gözlemcilerin politik amaçlarla gördüklerini

rapor etmedikleri düşünülüyor. Bu durumu, Rusya ve

diğer büyük devletlerin şu an ilgi ve enerji lerini bu

bölgeye çevirmek istememeleri şeklinde de

yorumlamak mümkün. Dahası , seçimin yapılmasından

ve sonuçların açıklanmasının üzerinden 24 saat bile

geçmeden Rusya devlet başkanı V. Putin, Sarkisyan’ı

telefonda tebrik edip onun liderliğinin Rusya

açısından kabul edil irl iğini ve meşruluğunu gayri

resmi bir şekilde teyit etmiştir. Putin‘i takiben

Avrupalı l iderler, Barak Obama ve hatta Türkiye de

Sarkisyan’a yeni görev döneminde başarı dileklerini

i letmişlerdir.

Başta Amerika olmak üzere büyük devletlerin şu ara

en çok konuştuğu, tartıştığı mesele “demokrasi”

olmasına rağmen 18 Şubat’ta Ermenistan’da

gerçekleşen seçimlerde göz göre göre hile yapılması ve

bunun büyük devletler tarafından ört bas edilmeye

çalışı lması, ne yazık ki Batı ’nın demokrasi açısından

ikiyüzlülüğünü tekrar gözler önüne sermiştir.

RReeffeerraannssll aarr1 . http://www.zaman.com.tr/yorum_yorum-alin-ozinian-ermenistan-secimleri-sonuclandi-mi_2056210.html.2. Koptaş, Rober. Ermenistan’da ‘tekten seçmeli ’ seçim bugün. [Çevrimiçi] 18 03 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.agos.com.tr/haber.php?seo=ermenistanda-tekten-secmeli-secim-bugun&haberid=4416.3. Ozinian, Alin. Ermenistan seçimleri sonuçlandı mı? [Çevrimiçi] 21 02 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.zaman.com.tr/yorum_yorum-alin-ozinian-ermenistan-secimleri-sonuclandi-mi_2056210.html.4. Benli , Mesut H. Sarkisyan Oy Arttırdı Rakibi Süpriz Yaptı . [Çevrimiçi] 19 02 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.radikal .com.tr/Radikal .aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1 121941&CategoryID=100.5. Ermenistanda Cumhurbaşkanı Adayı Tutuklandı. [Çevrimiçi] 06 03 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.radikal .com.tr/Radikal .aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1 124028&CategoryID=81 .6. Anayasa Mahkemesi Ermenistan seçimlerinin iptalini reddetti. [Çevrimiçi] 15 03 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.agos.com.tr/haber.php?seo=anayasa-mahkemesi-ermenistan-secimlerinin-iptalini-reddetti&haberid=4669.7. Lütem, Ömer. E. Ermenistanda seçimler ve hile iddiaları . Ankara, 21 03 2013.8. Hadzhieva, Eli . Azerbaijan Challenges International Community to Reject "I l legitimate" Armenian Election. [Çevrimiçi] 19 02 2013.[Alıntı Tarihi: 20 03 2013.] http://www.reuters.com/article/2013/03/19/idUSnPreVM214a+130+PRN20130319.

54

“...ama özgürlüğümüzü asla elimizdenalamayacaklar.” diye bağırır Wallace atının üstündenve düşmana doğru koşmaya başlar, peşinden gelenonlarcasıyla birl ikte. Bu sahne pek çoğunuzungözünün önüne gelmiştir muhtemelen. İskoçya’nınbağımsızl ık için İngil izlerle yaptığı mücadeleyi anlatan,Mel Gibson’ın mükemmel bir oyunculuk sergilediği“Cesur Yürek” filmini hangimiz izlemedik ki!1 BirleşikKrall ık’ı oluşturan 4 büyük ülkeden biri olanİskoçya’nın, 2014’te bağımsızl ık için referandumagideceği haberini okuduğumuzda da pek çoğumuzunaklına gelmiştir bu film. Her ne kadar dünyanın pekçok kısmında şok etkisi yaratsa da, adanın tarihi gözönünde bulundurulduğunda böyle bir referandumhaberi çok da beklenmedik bir durum değil asl ında.

843 yıl ında kurulan ülke 18. yüzyıla kadar bağımsızolmasına rağmen, güney komşusu İngil izlerle sürekliçatışma halinde olmuştur. Ancak bu askerimücadeleler 1707 yıl ında son bulmuş, kaybeden tarafİskoçya olmuştur. 1707 yıl ında imzalanan Birl ikAnlaşması ’yla günümüze kadar uzanacak olan BirleşikKrall ık tarihi başlar. Bu anlaşmayla İskoç ve İngil izParlementoları feshedilmiş, bütün yetkiler Londra’dakurulan Birleşik Krall ık Parlementsu’na aktarılmıştır.

Uzun yıl lar bu şekilde varlığını sürdüren İskoçya 1999yıl ında kendi parlementosunu kurarak ayrıl ık sinyallerivermeye başladı. İngiltere’de iktidarda olan İşçiPartisi ’nin insiyatifiyle 1997 yıl ında yapılanreferandrumda İskoç halkının çok büyük bir kısmıİskoç hükümetinin ve parlementosunun kurulmasınıistediğini söyledi. 2 yıl sonra, 1 temmuz 1999’da İskoçparlementosunun kurulmasıyla hükümet pek çokalanda yetkileri devraldı Londra’daki hükümetten.Örneğin eğitim, sağlık, adalet, polis, mahkemeler,yerel idareler, ekonomik kalkınma ve ulaşımın birbölümü gibi konularda karar yetkisi iskoçhükümetinde. Bununla birl ikte; dışişleri, savunma,enerji ve ekonominin yönetimi gibi konularda hâlâLondra’daki merkezi hükümete bağlı .2 Üstelik BirleşikKrall ık Parlementosu’nun İskoç Parlementosu’nudağıtma gibi bir yetkisi de var.

İskoçya’nın tarihinde, her zaman tam bağımsızl ığıhedef edinmiş bir parti olan İskoçya Ulusal

Partisi ’nin(SNP) önemi de büyüktür. 1934 yıl ındakurulmuş olan bu parti kendisini merkez-sol eğil imliolarak sınıflandırmıştır. Özell ikle Margaret Thatcher’inİskoçlara yaptığı baskılar İskoç mil l iyetçil iğininartmasına da zemin hazırlamış, ve bu dönemdeİskoçya Ulusal Partisi muhalefetiyle adından sözettirmiştir.3 SNP son yıl larda oy oranını hızla arttırmışve ilk kez 2007 yıı lda yapılan seçimlerle 129sandalyenin 47’sini alarak iktidar olmuştur İşçiPartisi ’nin sekiz yıl l ık hakimiyetine son vererek.İ lerleyen zamanlarda da çizgisini değiştirmemiş ve 2yıl önce yapılan genel seçimlerde 129 sandalyeden69’una sahip olarak yerini korumuştur.4

Alex Salmond liderliğindeki partinin en büyük başarısıbelki de 2014 yıl ında düzenlenecek olan referandumolacaktır. 18 Eylül 2014 tarihinde yapılması planlananreferandumda İskoç halkına cevabının “evet” ya da“hayır” olacağı tek bir soru yönelti lecek: “İskoçya’nınbağımsız bir ülke olmasını kabul ediyor musunuz?”Ayrıca halk oylamasında 16 yaşından büyük herkesinoy kullanabilmesi de alınan kararlar arasında.5 İngil izbaşbakanı David Cameron’la İskoç Parlementosu’nunbaşı olan Alex Salmond 15 Ekim 2012 tarihindeEdinburgh’da biraraya gelerek referandumun 35maddelik temel anlaşmasını imzaladılar.

İngiltere her ne kadar yeşil ışık yakmış olsa da çok dahevesli değil bu ayrıl ığa. İngil iz Başbakanı DavidCameron’un “İskoçya ile birl ikte daha güçlüyüz, ayrıolduğumuzda daha güçsüz oluruz.” sözleri de bunudestekler nitel ikte.6 Ayrıca İngiltere’deki üç büyükparti de ayrıl ığa karşı çıkıyor. Ekonomik nedenler veİngiltere’nin nükleer silah üssünün İskoçya’daki birdeniz üssünde bulunması da İngiltere’nin bu ayrıl ığakarşı çıkmasında önemli bir yere sahip.Referandumdan ‘evet’ cevabının çıkması ve akabindebağımsızl ığın kazanılması durumunda, İngiltere’ninnükleer caydırıcı l ığının etkilenmesi de beklenebil ir.İngiltere Savunma Bakanlığı askeri eğitim ve yerlerinindeğiştiri lmesi güç olan üsler açısından İskoçya'nınönemine vurgu yaparak, askeri ekipmanın artırı lması,yeni askeri üslerin kurulması ve geliştiri lmesi,mevcutların taşınması, askeri eğitimler için yenialanların kurulması, nükleer silah başlıklarınınyeniden dizayn edilmesi gibi maliyetlerin olacağından

�

55

söz etmektedir. Öte yandan İskoçya Ulusal Partisiİskoçya’da konuşlanmış bulunan nükleer silahlarakarşı olduğunu belirtiyor. Bu sebeple, İskoçyabağımsız olduğu takdirde nükleer silahlarıntaşınmasını talep edebil ir.7

Olası bir bağımsızl ık durumunda en çok tartışı lmasıbeklenen konulardan biri de Kuzey Buz Denizi’ndebulunan petrol ve doğalgaz rezervleri. İngiltereekonomisinde önemli yere sahip olan bu rezervleriel inden çıkarmak istemezken, İskoçya’nın bağımsızl ıktalebinde bulunurken en çok güvendiği durumlardanbiri de bu rezervlerdir. İngiltere’nin, ekonomikbelirsizl iklere sebep olacağı gerekçesiyle karşıçıkmasına rağmen Alex Salmond, petrol ve doğalgazrezervlerinin yüzde 90’ının kontrolünüüstleneceklerini iddia ediyor.8

Bağımsız olduğu takdirde İskoçya’nın hayatta kalıpkalamayacağı da merak konusu. Uluslararası ekonomiuzmanları İskoçya’nın ekonomisinin büyük orandaİngiltere’ye bağlı olduğunu iddia ederek, BirleşikKrall ı ’tan ayrılması durumunda Kuzey BuzDenizi’ndeki kıta sahanlığından gelen gelirin önemliölçüde azalacağını söylüyorlar. İskoçya’nın BirleşikKrall ık’tan ayrılmasına karşı çıkan "Better Together"(Birl ikte daha iyi) isimli hareketin lideri AlisterDarling petrol gelirlerine güvenilmemesini gerektiğinibelirterek "Kuzey Denizi Petrolleri sonsuz değil .Üstelik petrol çıkarma işlemi büyük ölçüde İngil izşirketleri tarafından yapıl ıyor. İskoçya ayrıl ırsa buşirketlerle anlaşma yapmak kolay olmayacak" dedi.9

Bağımsız bir İskoçya’nın petrol, doğalgaz ve yer altıkaynakları hatta viski ihracatıyla gayet zengin bir ülkeolacağını Salmond iddia etse de, mevcut durumu veekonomisi hiç de kötü değil asl ında İskoçya’nın. Öyleki Edinburgh Avrupa’nın en önemli 6. finans kenti.10

Böyle bir durumda akıl lara gelen soru: “Referandum

ateşli bir mil l iyetçil ik duygusuyla ya da iktidardabulunan liderlerin gözünü kör eden bir bağımsızl ıktutkusuyla mı yapılacak?” Yapılan anketlere göreİskoçların çoğu sanılanın aksine ateşli birerbağımsızl ık savunucusu değil ler. The Economist’inyaptığı son araştırmada 5,2 milyon İskoçyalıdansadece yüzde 28’i Birleşik Krall ık’tan ayrılmak istiyor.1 1

Anketlerde sorulan başka bir soruya göre iseİskoçların yüzde 41 ’i olası bir bağımsızl ık durumundarefah seviyesinin düşeceğini belirtiyor. Yüzde 38’l ik birkısmın düşüncesine göre ise refah seviyesi artacak.İngiltere’de yapılan anketlerde de sonuç çok farklıgözükmüyor. İskoçya’nın tam bağımsızl ığınıdestekleyen İngil izlerin oranı yüzde 33 ve çok büyükbir kısmı da İskoçya’nın Birleşik Krall ık’tan ayrılmasısonucunda İskoçya’nın refahının azalacağını iddiaediyor.12 Bu anketlere dayanarak İskoçlarınbağımsızl ığa şüpheyle baktığı söylenebil ir.

Alex Salmond referandum tarihini seçerken çok damasum değildi asl ında. Halk oylamasını 2014 yıl ınınsonbaharında yaparak Bannockburn’un 700.yıldönümüne denk getirmek istedi. Bannockburn İskoçsavaş tarihinde İngil izlere karşı kazanılmış en ünlüzafer olarak bil inir. Salmond’un bu tarihi seçerekİskoçların mil l iyetçil ik duygularını harekete geçirerekreferandumda bağımsızl ık için “evet” cevabını almaihtimalini arttırmak istediği düşünülüyor. Buna ekolarak, düşük olan tam bağımsızl ık isteyen İskoçlarınoranının 2014 sonbaharına kadar artacağı bekleniyor.

Şimdi Britanya adasının merakla beklediği tarih 18Eylül 2014. Alex Salmond’un oldukça umutlu olmasınakarşın, sandıktan “hayır” çıkması da yüksek birihtimal. Salmond’un beklentileri doğru çıkar ve İskoçhalkı “evet” derse, 300 yıl aradan sonra İskoçya tekrarbağımsız olacak. Ancak ekonomi başta olmak pek çoksorunla karşılaşması da söz konusu.

RReeffeerraannssll aarr1 . Mel Gibson. (1995) Braveheart. US.2. Sevil Kurdoğlu “Kraliçe’yi Üzecek Haber” (25/02/2013) , http://bianet.org/bianet/diger/144644-kraliceyi-uzecek-haber (Erişim Tarihi: 21 /03/2013)3. Gürhan Ünal “Ada’da Ayrıl ık Rüzgârları” (21/02/2012) , http://www.tuicakademi.org/index.php/kategoriler/avrupa/2740-adada-ayril ik-ruzgarlari(Erişim Tarihi: 21 /03/2013)4. Sezgin Mercan “Birleşik Krall ık'ta İskoçya'nın Bağımsızl ığı Sorunu” (01/03/2012) , http://www.21yyte.org/tr/yazi651 1-Birlesik_Krall ikta_Iskocyanin_Bagimsizl igi_Sorunu.html (Erişim Tarihi: 22/03/2013)5. “İskoçya Bağımsızl ığında Hedef 2014” (15/10/2012) , http://bianet.org/bianet/dunya/141472-iskocya-bagimsizl iginda-hedef-2014 (Erişim Tarihi:22/03/2013)6. “İskoçlar'a "ayrılmayın" çağrısı” (1 1 /01/2012) , http://www.haberturk.com/dunya/haber/705091-iskoclara-ayrilmayin-cagrisi (Erişim Tarihi: 23/03/2013)7. Sezgin Mercan gös.yer8. “İskoçya, bağımsızl ık referandumuna gidiyor” (15/10/2012) , http://www.skyturk360.com/haberdetay.asp?id=15059 (Erişim Tarihi: 21 /03/2013)9. “İskoçya 300 yıl sonra ayrılmak istiyor” (07/01/2013) , http://avrupaajansi.com/ingiltere/5543-iskocya-300-yil-sonra-ayrilmak-istiyor.html (ErişimTarihi: 23/03/2013)10. Erol Kurubaş “İskoçya’da Ayrıl ık Rüzgârları ve İdeolojik Körlük” (23/02/2012) , http://www.ankarastrateji .org/yazar/prof-dr-erol-kurubas/iskocya-da-ayril ik-ruzg-rlari-ve-ideolojik-korluk/ (Erişim Tarihi: 21 /03/2013)1 1 . “İskoçya bağımsızl ık için referanduma gidiyor” (17/10/2012) , http://www.yeniozgurpolitika.org/index.php?rupel=nuce&id=14059 (Erişim Tarihi:22/03/2013)12. Gürhan Ünal gös.yer

56

Ortadoğu'nun göbeğinde, Akdeniz kıyısında, ufak birAvrupai devlet denince akla hemen İsrail gelir.7 milyonnüfuslu bu ülke küçük olmasına küçüktür ama dünyasiyasetine, ekonomisine, kültürüne çok büyük etkileryapmıştır. Geçtiğimiz aylarda(22 Ocak 2013) İsrail'dealışılagelmiş erken seçimlerin bir tanesi daha yapıldı. Buseçimlerin bize neler göstereceğini anlamak içindeöncelikle İsrail tarihine, siyasi partilerine ve seçimsistemine biraz göz atalım.

BBiinnlleerrccee YYıı ll ll ııkk HHaayyaall iinn SSoonnuu:: YYeennii İİ ssrraaii ll DDeevvlleettiiTarih 14 Mayıs 1948’i gösterdiğinde beklenen son artıkgelmiş, Yahudilerin binlerce yıllık rüyası olan kutsaltopraklardaki İsrail Devleti bağımsızlığını ilan etmişti.Gerçekten büyük bir özlemdi onlar için bu. Tarihin çeşitlidönemlerinde çeşitli sürgünlerle dünyanın dört bir yanınaserpiştirilen Yahudiler kutsal topraklarına olan bağlılıklarınıasırlar boyunca sürdürmüşlerdi. Tevrat’ta geçen “Seniunutursam, ey Kudüs, sağ elim hünerini unutsun!. Eğerseni anmazsam, eğer Kudüs’ü baş sevincimden üstüntutmazsam, dilim damağıma yapışsın'' ayeti Yahudilerin bubağı yıllarca manevi olarak kutsal kitaplarında taşıdığınıgösteren örneklerden sadece bir tanesi.1 İsrail devletininkuruluşu tabiî ki sadece dini kökenlere dayanmamaktadır,kuruluşun asıl milli-ideolojik temeli ise 'Siyonizm'dir.Siyonist ideolojinin ülküsü Filistin topraklarında tamamenbağımsız bir Yahudi devleti kurmak için dünyadakiYahudilerin buraya göçünü sağlamaktı. 19.yy’da Avrupa'dabaşlayan Siyonist hareket bu dönemlerde ve sonrasındaYahudilere karşı uygulanan kötü muameleleri kendi lehineçevirerek birçok Avrupa ülkesinin ve ABD'nin desteğiniarkasına almıştır. Bir Macar Yahudi'si ve Siyonist hareketinöncülerinden olan Theodor Herzl'in, 1896 yılında yazdığı“Yahudi Devleti” (Der Judenstaat) kitabında bir Yahudidevletinin kurulmasını ve Avrupalı Yahudilerin bu ülkeyegöç etmesi fikrini savunmasının2 üzerinden geçen 52 yılgibi kısa bir zaman içerisinde İsrail Devleti Filistintopraklarında kurulmuş, Ortadoğu'daki ve buna paralelolarak Asya, Avrupa ve dünyadaki dengeler tamamendeğişmişti.

İİ ssrraaii ll SSeeççiimm SSiisstteemmii HHaakkkkıınnddaaİsrail halkı Knessette'ki (İbranice 'meclis' anlamına gelir)120 sandalye için normal şartlarda 4 yılda bir sandıkbaşına gider. Seçme yaşı 18, seçilme yaşı 21dir. İsrailseçimleri hakkındaki en enteresan bilgilerden biri ise seçim

barajının %2 (1992’den önce %1 olan baraj, önce %1,5’açıkarılmış, daha sonra 2003 yılında bir kez dahayükseltilerek %2 yapılmıştır ) olması ve bundan dolayıİsrail tarihi boyunca hiçbir partinin tek başına iktidarolmak için yeterli olan 61 sandalyeyi kazanamamasıdır. İki,üç, dört ve hatta daha çok partiden oluşan koalisyonhükümetleri bu seçim sisteminin kaçınılmaz sonucudur.Zira hem iç siyasette hem de dış siyasette önemlikonularda baş gösteren uzlaşı yokluğu ve siyaset aygıtınınsıklıkla hareket kabiliyetini kaybetmesini, kısmen ülkedekibu çok başlı parlamento ve seçim sistemi ile açıklamakmümkündür.3 İsrail iç ve dış siyasetini, ayrıca 22 Ocak 2013seçimlerinden sonraki hükümetten beklentilerianlayabilmek bu koalisyonları oluşturan partilerin dışpolitika ve hassas konulara(Filistin, Türkiye, vb.) bakışaçısını incelemek faydalı olacaktır.

LLAABBOORR ((MMAAPPAAİİ )) ((İİ ŞŞÇÇİİ )) PPAARRTTİİSSİİİsrail Devletinin kurucu partisi olan İşçi Partisi, devletin vetoplumun ilk 30 senesindeki oluşumunda tek başına, kendiiç askeri, politik-ekonomik kadro ve örgütleriyle büyük roloynamıştır(Bu açıdan CHP’nin 1950’lere kadar Türktoplumu ve Devleti üzerindeki rolü ve etkisiyle örtüşebilir.).Genel manasıyla merkez-sol siyonist eğilimli bir partiolmasına rağmen hükümet ile ilgili kararların veprogramların temel sorumluluklarını taşıyan Labor soldakiemekçi gruplar ile sağdaki muhafazakâr grupları ortayadoğru çekmiştir.4 İşçi Partisi 1977’ye kadar süren iktidarını1977’de Likud Partisine kaptırmıştır. İşçi Partisi’nin Filistindevleti ve barış sürecine bakışı, iç ve dış dinamikleringetirdiği şartlara göre pragmatik bir biçimde değişimsergilemiştir. İşçi Partisi ilk dönemlerinde, Filistinmilliyetçiliğine, ve bağımsız Filistin devletine kati şekildekarşı durmuştur. 1990’lara gelindiğinde ise İşçi Partisi,Filistin milliyetçiliğine ve sınırlı egemenliği olan bir Filistindevletinin kuruluşuna karşı olumlu bakan bir partipolitikası içermiştir fakat bu zamanlarda içerisinde de hepyaşlı bununla ters düşen zıt gruplar bulunmuştur. 2013seçimlerinde 15 sandalye kazanmıştır fakat yeni kurulankoalisyon hükümetinin dışında kalmıştır.

LLİİKKUUDD PPAARRTTİİSSİİ1977 seçimlerindeki zaferinden sonra İsrail’in en önemlipartilerinden biri haline gelen Likud aşırı milliyetçi veekonomik olarak liberal görüşü benimseyen sağ birpartidir. Tarihi boyunca Filistin meselesine tamamen karşı

�

57

çıkmıştır ve bağımsız bir Filistin fikrini benimsemek biryana dursun bu toprakların aslında tarihsel olarakYahudilerini hakkı olduğu fikrine dolayısıyla Filistin'in butopraklardaki hakkını tamamen reddeden bir anlayışasahiptir. İran konusunda da oldukça katı bir anlayışa sahipolan Likud İran'ı tüm dünyayı tehdit eden bir güç olarakgörmektedir ve gerekirse askeri müdahalenin deçekinmeden yapılmasından yanadır.5 22 Ocakseçimlerinden önce yine aşırı milliyetçi bir parti olanLieberman liderliğindeki İsrail Beytenu ile güçlerinibirleştirmiştir ve 2013 seçimlerinde 31 sandalye elde ederekbir önceki seçimlere göre büyük kan kaybı yaşamasınarağmen Netanyahu liderliğinde yeni hükümeti kurmahakkına sahip olmuştur.

YYEESSHH AATTİİDD ((GGEELLEECCEEKK VVAARR)) PPAARRTTİİSSİİOcak 2012 de bir televizyon sunucusu olan Yair Lapidtarafından kurulan parti daha çok merkezci bir anlayışıbenimsemekte ve genel olarak ılımlı seçmen kitlesine hitapetmektedir. Tartışmalı konulara karşı barışçıl bir bakışaçısına sahip ve Filistin ile iki devlet iki halk fikrinidillendirmektedir. Ayrıca sosyal eşitsizlikleri ortadankaldırmak, devlet, askeriye, ekonomi ve eğitim sistemindekibozuklukları düzeltmek partinin seçim vaatlerindendir.Seçim sonuçlarına göre de beklentileri boşa çıkarmayarakKnesset'te 19 sandalye kazanarak Likud'un ardından ikincisırada gelmiş, vaatleri doğrultusunda Maliye ve EğitimBakanlıklarını de içeren 5 bakanlığı alarak koalisyoniçerisinde yer almıştır. 19 milletvekili de ilk defaparlamento da bulunacak olan Yesh Atid'in koalisyondakietkinliği merakla beklenmektedir.

HHAABBAAYYTTHHAAYYEEHHUUDDİİ ((YYAAHHUUDDİİ EEVVİİ )) PPAARRTTİİSSİİİsrail'in en genç milyarderlerinden Naftali Bennett'inliderliğindeki parti yine Likud gibi ve hatta ondan dahamilliyetçi bir görüşe sahiptir ki eski hükümetin Hamas ileyaptığı ateşkesin bile milli birliği aşırı derecede zedelediğifikrini savunmaktadır.6 Seçimlerde 12 sandalye kazananYahudi Evi koalisyonda yer almıştır.

HHAATTNNUUAAHH ((HHAARREEKKEETT)) PPAARRTTİİSSİİTzip Livni liderliğindeki bir merkez partisi olan Hatnuah,önceki aşırı milliyetçi hükümetin Filistin konusuyla ilgilihamlelerini çok sert eleştirmiştir. Seçimlerden 6milletvekili çıkaran partinin koalisyon içi dengelerisağlamak için koalisyona dâhil edilmiştir. Ayrıca Filistincephesiyle sıkı ilişkileri olan Livni'nin rolünün dekoalisyonda yer almalarına etkisi büyüktür.

YYeennii İİ ssrraaii ll HHüükküümmeettii vvee BBeekklleennttii ll eerrAşırı milliyetçi Likud-Beytenu ve Yahudi evi partileri(toplam 43 sandalye) ile merkez partiler olan Gelecek Varve Hareket partilerinden ( toplam 25 sandalye) oluşankoalisyon hükümeti Likud lideri ve başbakan BenjaminNetanyahu tarafından uzun bir süreç sonucunda

oluşturuldu. Önceki döneminde aşırı milliyetçi tavırlarsergileyerek Türkiye ile siyasi bağlarını tamamen koparanve kurulduğu tarihten beri en büyük stratejik ortağı olanABD ve Obama ile bir türlü iyi ilişkiler kuramayıp, süreklisürtüşen, Filistin konusunda tamamen katı politikalarizleyen ve de İran (tehdidi)’nın ancak askeri müdahaleyleortadan kaldırılacağına inanan Netanyahu hükümetininyeni dönemde bu konular üzerinde nasıl yol alacağı çokbüyük bir merak konusu.7 Yeni hükümetteki merkezipartiler Netanyahu’nun Filistin konusuna artık daha ılımlıyaklaşacağını gösterebilir fakat bunu sadece Filistin'e maletmek doğru olmayacaktır çünkü hükümete karşı TelAviv'de yapılan yüz binlerce kişinin katıldığı gösterilerNetanyahu'yu iç siyasette kendine çeki düzen vermeyeitmiştir. Ayrıca Netanyahu, ılımlı kesime de söz hakkıvererek onun karşısında olmalarını engellemeye çalışmıştır.Tüm bu tartışmalardan uzakta ABD ile olan son dönemilişkilerini düzeltmek İsrail’in yeni dış politika hedefleriarasında görülebilir. Nitekim Obama'nın 2008’de ABDbaşkanı olmasından beri ilk defa 20 Mart 2013’te İsrail'eyapacağı ziyaret ise ABD ile ilişkilerde yeni bir başlangıcınmüjdecisi olabilir. Çünkü ABD’deki güçlü Yahudi LobisiAmerikan Kongre üyeleri üzerinde önemli bir etkiye sahipayrıca İsrail de yıllardan beri ABD'den gelen milyarlarcadolarlık yardımların(son olarak 2007 de Bush dönemine 10yılda 30 milyar dolarlık yardım planı çıkarıldı)8 kesilmesinigöze alamayacaktır.

UUmmuuttssuuzz VVaakk''aa:: FFii ll ii ssttiinn--İİ ssrraaii llKurulan yeni hükümete bakıldığında -yukarıda da sözettiğim- gibi Tzip Livni ve Yesh Atid gibi Filistin sorununakarşı ılımlı yaklaşan isimlerin olması yeni dönemde yeniumutların başlamasına sebep oluyor. Livni'ye adaletbakanlığının yanı sıra Filistin ile sürdürülecek barışgörüşmelerinde baş müzakereci görevinin verilmesi deNetanyahu'nun bu yönde attığı önemli bir adımdır.Nitekim Livni, ''iki devletli çözüm'' yanlısı bir isimdir veözellikle Mahmud Abbas ile iyi ilişkilere sahiptir. Fakatgeçmişten günümüze İsrail Devletinin Filistin sürecine olansamimiyetsiz yaklaşımı kafalarda her zaman soru işaretleribırakmaktadır. Ayrıca, dışişleri bakanlığı koltuğunu boşbırakan Netanyahu'nun burayı hükümet ortağı olan veyolsuzluk iddialarından temizlenmeye uğraşan aşırımilliyetçi Lieberman'a ayırması, İsrail'in Filistin'e veOrtadoğu devletlerine karşı süregelen hırçın tavrınısürdüreceğinin bir göstergesi olabilir. Zaman zamangündeme gelen ve hiçbir sonuç alınamayan görüşmeler,kısmi barış anlaşmaları ise İsrail devletinin (İsrail halkınıdevletin yaptığı tüm icraatlardan sorumlu tutamayız)dünya kamuoyuna olan göstermelik oyunları olduğusöylenebilir. Zira,(sözde) barış sözleriyle gelenhükümetlerin, barış anlaşması yapan liderlerin bir yandanda ''güvenlik'' maskesi altında Filistin’de ki binlerce sivili veçocuğu gözünü kırpmadan öldürmesi Dünya kamuoyutarafından hep sessizce izlenmektedir. İran'a nükleer

58

programı yüzünden türlü ambargolar uygulayan ABD veAB ülkelerinin İsrail'e karşı ise hep alttan alan tavrıtepkileri üzerine çekmektedir. Bu ülkelerin İsrail'icezalandırmak yerine bir nevi ödüllendirerek İsrailDevleti'nin ''şahin'' lakaplı Cumhurbaşkanı Şimon Peres'eNobel barış ödülü vermesi de çok manidardır.

TTüürrkkiiyyee--İİ ssrraaii llİsrail ve Türkiye 1990’lardan 2000’lere kadar oldukça yakınve işbirlikçi politikalara sahip olmuşlardır. Ortak tehditlerbu ilişkileri kuran yegâne sebeptir. O yıllarda Türkiye'ninkomşularıyla olan sorunlarının gittikçe büyümesi özelliklede problemli olunan ülkelerin İsrail'in de büyük tehditolarak gördüğü Suriye ve İran olması Türkiye İsrailyakınlaşmasını sağlamıştır. Bu dönemde ekonomikilişkilerde oldukça üst safhaya ulaşmış ve Türkiye ile İsrailçok iyi birer ortak olmuşlardır. Terör örgütü lideriAbdullah Öcalan'ın Kenya'da yakalanış sürecinde İsrailistihbarat teşkilatı MOSSAD'ın büyük etkileri bu ilişkilerizirveye çıkarmıştır. Fakat Apo'nun yakalanışı İsrail-Türkiyeilişkilerinde tahmin edilenin aksine duraksamalara sebepolmuştur çünkü Türkiye bu süreçten sonra Suriye ile (2011Ocağına dek) ve İran oldukça dostane ilişkilergeliştirmiştir.

MMaavvii MMaarrmmaarraa SSoonnrraassıı31 Mayıs 2010 gecesi İsrail komandoları Türkiye'denİsrail'in ablukası altındaki Gazze'ye insanı yardım için yolaçıkmış olan Mavi Marmara gemisine bir operasyonyapmıştır. Göz göre göre yapılan bu katliamda 8 Türk ve 1de Türk asıllı ABD vatandaşı hayatını kaybetti ve Türkiyeİsrail ilişkilerinde koltuk krizleriyle, 'one minute' lerlegerilen ipler sonunda koptu. Türkiye İsrail ile olan askerive politik ilişkilerini tamamen kesmişti. Ardından devameden süreçte Türkiye'nin tazminat, özür ve ablukanınkaldırılması taleplerini reddeden İsrail'i dünya kamuoyuBM'nin yayınladığı Palmer raporuyla9 bir kez daha haklıçıkarmıştır çünkü rapor Türkiye'nin sadece tazminattalebinin geçerli olabileceğini yansıtmış ve sonuçta ablukayıda meşrulaştırmıştır. O zamandan bu yana Türkiye veİsrail ilişkilerinde görünürde bir gelişme olmamıştır hattabaşta başbakanımız R. Tayyip Erdoğan olmak üzere Türk

yetkililerin ve İsrail yetkililerinin karşılıklı açıklamaları siyasiilişkilerin daha da kötüye gittiğinin bir kanıtıdır. Yenikurulan hükümetin Türkiye'ye yakınlaşacağı düşünülüyorfakat hükümetteki ağır topların aynı kalması (Lieberman,Netanyahu) bu ihtimalleri düşürüyor. Bu açıdanbakıldığından İsrail seçimlerinin Türkiye ile ilişkilere olumluetkisi sadece kendi atacağı olumlu adımlar sayesindeolacaktır. Nitekim Türkiye taleplerinde gayet açık, net vesamimidir.Türkiye diğerleri gibi cambazlıklar yapmayıtarihi boyunca asla kendine alışkanlık edinmemiştir.

SSoonn SSöözzİsrail işte bu uygulamaları sayesinde Ortadoğu'da hepsorun devlet olarak görülmüştür. Sadece kendi kesindoğruları olan ve bunlardan asla taviz vermeyen,tartışmaya bile açmayan İsrail neden mi bu kadar rahathareket ediyor? Cevabı çok açık, Yahudiler dünyanın dörtbir yanından İsrail'e göç etmişlerdir fakat Avrupa veABD’deki Yahudi lobileri hala ağırlıklarını korumaktadır vebu ülkeler de lobilerden aldıkları destekleri kaybetmemekiçin İsrail'e karşı seslerini çıkaramamaktadırlar. Geçmişteinançları, dinleri yüzünden çok büyük baskılara,haksızlıklara maruz kaldıklarını söyleyen bir halkındevletinin şimdilerde camileri basıp insanları öldürmesiacaba hangi vicdana hangi hürriyet anlayışına sığar! Tabiiki bunları söylerken tüm Yahudilerin ve İsrail halkınınFilistin'in karşısında olduğunu söylemek doğru olmazözellikle İsrail vatandaşı Arapların birçoğu ve bazıYahudiler Filistin'de barışa kesin destek vermektedir hattaNazi Almanyası’ndaki soykırımından sağ kurtulan birYahudi olan Hedy Epstein, Gazze'ye yardım için gidenfiloda yer almıştır. İsrail'in tüm bu sorunlarınınsebeplerinden biri olarak iç siyasetin keşmekeşi vedolayısıyla koalisyon hükümetlerinde (Filistin dışında) dikbir duruşun, ortak bir bakış açısının olmayışıgösterilebilir.İşte son İsrail seçimlerinde de böyle karmaşık,her kafadan başka bir ses çıkacak hükümetlerden yeni birtanesi daha kuruldu. Umalım ki bu yeni hükümet yenidönemde, yeni bir sayfa açarak özgür Filistin'e bir şanstanır ve Ortadoğu'da hiçbir zaman düşmanlığınıkaldıramayacağı Türkiye'ye olan özür borcunu öder.

RReeffeerraannssll aarr1 . Tevrat,Mezmur,1372. Selin M. Bölme,Ufuk Ulutaş,Gülşah Neslihan Demir,Furkan Torlak,Saliha Ziya,' ' İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu'' (17.12.2012) , s. 21 ,http://setav.org/tr/israil-siyasetini-anlama-kilavuzu/rapor/2356 (Erişim tarihi: 16.03.2013)3. a.g.e syf 31-324. Gülşah Eker, ' ' İsrail 'in siyasal sistem yapısı ve siyasal partileri ' ' (22.03.2010) s. 28, http://www.belgeler.com/blg/rhp/srail in-siyasal-sistem-yapisi-ve-siyasal-partileri-political-system-and-political-parties-of-israel (Erişim tarihi: 15.03.2013)5. Selin M. Bölme, Ufuk Ulutaş, Gülşah Neslihan Demir,Furkan Torlak,Saliha Ziya a.g.e syf. 586. a.g.e syf. 70-757. Ufuk Ulutaş, ' ' İsrail Seçimleri:Yeni Aktörler, Eski Sorunlar'' (24.01 .2013) s. 2-3 http://setav.org/tr/israil-secimleri-yeni-aktorler-eski-sorunlar/perspektif/2421 (Erişim tarihi:15.03.2013)8. Serdar Karagöz '' Amerikalı ların vergisi İsraile akıyor.' ' http://www.sabah.com.tr/Yazarlar/karagoz/2013/03/20/amerikali larin-vergisi-israile-akiyor(Erişim tarihi: 20.03.2013)9. Dr. Sedat Erdurmaz ''Mavi Marmara (Palmer raporu) hakkında değerlendirmeler.' ' (05.09.201 1 ) , http://www.turksam.org/tr/a2461 .html (Erişimtarihi: 19.03.2013)

59

Bugün Rusya bünyesinde bulunan birimlerden

Rusya’nın egemenliğini tanımayan tek cumhuriyet

Çeçenistan’dır. Çeçenistan Rusya Federasyonu’nun

içinde olan cumhuriyetlerin imzaladığı federasyon

anlaşmasında rol almadı. Bunun nedenlerini tarihte

aramak gerekiyor. Çeçenistan sorununun kökleri Rus

Çarlık Ordularının Çeçen lideri olan Şeyh Şamil

güçlerini yenerek, Çarlık topraklarına kattığı 1859

yıl ına kadar uzanıyor.1 Sovyet hakimiyeti altında Çeçen

halkının çoğu kısmını defalarca Çeçenistan’dan sürgün

edilmesiyle, Rusya’yla Çeçenistan arasında olan

sorunlar derinleşmiştir. Rusya Federasyonu hiçbir

zaman Çeçenistan’ın bağımsızl ığını tanımadı. Lakin

askeri müdahaleyi bağımsızl ığın ilanından üç yıl sonra

başlatmaya karar verdi.

1994 yıl ında Rus askerlerinin Çeçenistan topraklarını

işgal etmesiyle I . Çeçen-Rus Savaşı başlamıştır.2

1996’da iki taraf arasında imzalanan Hasav-Yurt

Anlaşması ’yla sona erdi. Anlaşmada Çeçenistan’ın

bağımsız bir devlet olduğuna dair hiçbir ibare

bulunmamakla beraber, birinci maddesinde anlaşmayı

imzalayan taraflardan biri olarak Çeçen Cumhuriyeti

adının geçmesi, Rusya’nın Çeçenistan’ı fii len bağımsız

bir devlet olarak tanımasına neden oldu Savaş

sonunda Rusya 5.000 askerini kaybetmesine rağmen

5.5 milyar dolar maliyet ödemek zorunda kaldı . Çeçen

tarafının ödediği bedel ise daha büyük oldu.3 Rus

saldırısının sonunda on binlerce Çeçen hayatını

kaybetti ve ülkenin tüm altyapısı dağıldı . Çeçen-Rus

Savaşı ’nın ardından Ocak 1997’de Çeçenistan’da

yapılan başkanlık seçimleri yapıldı .4

12 Mayıs 1997 tarihinde Rusya ve Çeçenistan arasında

yeni anlaşma imzalandı. Ancak anlaşma Çeçen

sorununa bir çözüm getire bilmedi.5 Bu anlaşmada

Devlet kanına Rus yönetimi tarafından bir federasyon

anlaşması imzalatmak için baskı yaptıysa da bu

amacına ulaşamadı. Çeçenistan Başbakanı Nitekim

Mashadov anlaşmadan sonra yaptığı televizyon

konuşmasında, anlaşmanın “Çeçen-İçkerya

Cumhuriyeti ’nin bağımsızl ığının fii len tanınması”

olarak değerlendirilebileceğini söyledi. Ancak Rusya

tarafından yapılan yorumlar bunu reddettş ve Rusya

bu anlaşmadan sonra da böyle bir bağımsızl ığı

tanımadığını açıkladı.

1997 yıl ında ikinci savaş başladı. Mashadov’un ulusal

bir ordu kurma projesine Çeçen komutanları karşı

çıktı .6 Kendi başlarına hareket etmeyi tercih ettiler ve

tüm Kuzey Kafkasya’yı Moskova’ya karşı birleştirme

niyetinde olduklarını belirtti ler. Ekim 1999’da Rusya,

12 Mayıs 1997’de imzalanan barış anlaşmasına uymadı

ve yeniden Çeçenistan’a saldırmaya başladı. Bunun en

önemli nedenlerinden biri, birinci savaştan sonra

ortaya çıkan fii lî bağımsız yapının bölgedeki diğer

grupları harekete geçirme olası l ığı idi ve bu Rusya’yı

korkutuyordu. İkinci neden ise, Çeçenistan’da olan

Vahhabi hareketi ve apartman bombalama olayları

ülkede yaşayan insanların dikkatini ekonomik ve sosyal

problemlerden dolayı bu yöne çevirmiş ve ikinci

müdahale için bahane yaratmıştı . İkinci savaşı

tetikleyici bir unsur da, petrol ve doğal gazın taşındığı

yolların güvensizl iği için Çeçenistan sorununun

mutlaka çözülmesi gerektiğiydi. Rusya’nın en çok

aradığı eski Çeçen Başbakanı Şamil Basayev’e bağlı

güçlerin 8 Ağustos 1999’da Dağıstan’a geçerek isyan

çıkarması ise Ruslara saldırı için bir daha

bulamayacakları bir şans verdi.7

�

Vladimir Putin,Rus Federasyonu BaşBakani göreve

geldiği andan Çeçenistan Rusya il işkilerinde yeni bir

döneme girildiğini vurguluyor. Putine göre,

Çeçenistan’a bağımsızl ık verilmesi büyük bir hatadır.

Putin’in amacı ekonomik yöntemleri kullanarak Çeçen

halkının federal yönetime destek vermesini

sağlamaktır. İ lave olarak, savaşın uzaması Rus askeri

çevrelerinin de işine geliyor. Savaş sayesinde askerlerin

Rus siyasetinde önemi arttı ; dolayısıyla Rus ordusuna

ayrılan malî kaynaklarda da dikkate değer bir artış

oldu. 1999 yıl ında başlanan savaşta 17 bini çocuk, 87

bin kişi öldü, 185 bin kişi yaralandı ve 1 1 bin çocuk ise

yetim kaldı .8 Uluslararası insan hakları kuruluşlarının,

Rus katliamından kaçan Çeçen mültecilerin

durumuyla ilgil i yaptığı incelemeler gösteriyor ki,

Çeçenistan’da insan hakları ihlal edildi. Birleşmiş

Mil letler Yüksek Komiserliği ’nin açıklamasına göre;

Ağustos 1999’da Çeçenistan’da I I . Çeçen-Rus Savaşı

başlamadan önce 172.000 Çeçen mecbur kalarak

evlerini terk etti ve ülke içinde daha güvenli bir yere

yerleşti .9 Gürcistan ve Azerbaycan ile Rusya

Federasyonu içinde yer alan Kabardey-Balkar,

Dağıstan ve Kuzey Osetya Cumhuriyetlerine yoğun

bir mülteci akını oldu. Çeçenler tek Orta Asya değil ,

Avrupa ve Amerika’da da mesken edinmişler

Putin, 23-26 Ekim 2002’de gerçekleşen tiyatro

baskınını da bahane ederek kafa kaldırdı. Bu tarihten

sonra Putin terörizmle mücadeleyi bahane ederek

Çeçenistan’a yönelik saldırı larını genişletti . Güvenlik

politikasında terörizm merkezli bir yaklaşım

sergilemeye başladı.10 1 1 Eylül sonrasında ve özell ikle

Afganistan operasyonunda Amerika ile işbirl iği yapan

Rusya, terör eylemi olarak adlandırdığı Çeçenistan

bağımsızl ık savaşı i le mücadele için basın

özgürlüğünü sınırlamak için pek çok tedbir aldı .

Duma içerisinde terörle mücadelenin finansmanı için

2003 bütçesinin yeniden gözden geçirilmesi ve

mil letler doktrininin revize edilmesi üzerine yapılan

tartışmalar, terörle mücadelenin Rusya’da gündemin

ön sıralarına alındığını gösteriyor. Birinci Rus-Çeçen

savaşının yenilgisinin etkilerini daha üzerlerinden

atamayan Ruslar, 1999’da başlattığı ikinci savaşı kendi

lehine döndürmenin yollarını aramakta devam

etmektedir.

Soğuk Savaşın sonunda birçok sorunla yüz yüze kalan

Rusya Federasyonu diğer yandan da bağımsızl ığını i lan

eden Çeçenistan ve bunun gibi cumhuriyetler ile

uğraşmıştır. Bu anlamda Rusya için Kuzey Kafkasya’ya

yerleşen Çeçenistan çözüme ulaşmada zor bir hat

olarak görülmektedir. Bölgede olan dengelerin hassas

olması, Kuzey Kafkasya çevresinde çıkarları bulunan

devletlerin bunu göz önünde bulundurmaya

çalışmaları gerekmektedir.60

RReeffeerraannssll aarr1 . Fehim Taştekin, “Direnen Çeçenya”, http://www.kafkas.org.tr/bgkafkas/bukaf_cec_dt.html2. Sevinç Alkan Özcan, "Rus-Çeçen savaşları ve Rusya’nın Çeçenistan politikası”, (Eylül 2003) ,http://www.anlayis.net/makaleGoster.aspx?dergiid=4&makaleid=29693. Gös. yer4. Zeynep Özbek, “90'LARDA ÇEÇEN BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİ”, http://cecenistan.ihh.org.tr/varolus/bagimsizl ik/index.html5. Wikipedia, “İkinci Çeçen Savaşı”, http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0kinci_%C3%87e%C3%A7en_Sava%C5%9F%C4%B16. Kamer Kasım, “Çeçenistan: Kafkasya’da Bitmeyen Mücadele”, (3 Nisan 2010) , http://www.usak.org.tr/makale.asp?id=14237. History Commons, “February 1995-1996: Islamist Militants Establish Foothold in Chechnya Conflict”http://www.historycommons.org/entity.jsp?entity=shamil_basayev_18. UHİM, “Ülke İhlal Karneleri: Rusya”, http://www.uhim.org/images/karne/1309768814.pdf9. Gös. yer10. Sabah, “Rusya’daki Terör Saldırı larının Kronolojisi”, (24 Ocak 201 1 )http://www.sabah.com.tr/fotohaber/dunya/rusyadaki_teror_saldirilarinin_kronolojisi/28255

Lincoln son dönemin en başarıl ı fi lmleri arasında

yer almaktadır. Filmde, en iyi ABD başkanları arasında

gösterilen Abraham Lincoln’ün kölel iğin kaldırı lması

amacıyla yürüttüğü siyasi mücadele anlatı lmaktadır.

Film konu itibari i le Doris Kearns Goodwin’in Lincoln

adlı kitabının bir bölümüne dayanmaktadır. Bu bölüm

ise Lincoln’ün hayatının son dört ayını içermektedir.1

Filmin yönetmenliği Steven Spielberg tarafından

yapılmış, senaryosu ise Tony Kushner tarafından

yazılmıştır.2 Filmin başrolünde ise bu film ile üçüncü

kez Oscar alan Daniel Day-Lewis vardır.3 Bu yıl 85.’si

düzenlenen Oscar ödül töreninde Lincoln filminin en

iyi film dalında ödül alması bekleniyordu. Özell ikle en

iyi film ödülünün ilk kez Beyaz Saray’dan First Lady

Michelle Obama tarafından verileceğinin duyulmasıyla

bu ihtimal daha da güçlenmişti. Ancak, Argo filmi

ödüle layık görüldü ve Lincoln filmi en iyi erkek

oyuncu ve en iyi yapım tasarımı ödüllerini alarak

gecede adından söz ettirdi.4 Filmin ayrıntı larına

geçmeden Abraham Lincoln’ün hayatına bir göz

atalım.

ABD’nin 16. başkanı olan Abraham Lincoln, ülkesinin

en büyük devlet adamlarından biridir.

Kentucky eyaletinin Hardin bölgesinde, yoksul bir

çiftçinin oğlu olarak dünyaya geldi. Dokuz

yaşındayken annesi ölen Lincoln, bir yıl kadar okula

gidebildi. Üvey annesinin özendirmesiyle çok okuyarak

kendini yetiştirdi. 1830'da ailesinin I l l inoisa taşınması

üzerine Lincoln Mississipi 'de işleyen bir gemide iş

buldu. Daha sonra New Salem'de de çeşitl i işlerde

çalıştı . Lincoln 1834'te I l l inois Yasama Meclisi 'ne

seçilerek siyasal yaşama atıldı . Bu arada hukuk

çalışarak kendini yetiştirmiş ve 1836'da baronun

sınavından geçmeyi başarmıştı . 1842'de Mary Ann

Todd'la evlendi. Lincolnlar'ın dört oğlu oldu. Ülkesinin

siyasal yaşamında adını duyurmadan çok önce

yetenekli bir avukat olarak sivrilen Lincoln'ün başarısı ,

keskin zekâsı ve sağduyusu kadar, dürüstlüğü ve

adalete olan bağlı l ığından da ileri geliyordu. Dört

dönem üst üste Yasama Meclisi 'ne seçilen Lincoln, bu

dönemde kölel iğin yeni kurulan Batı Eyaletleri ’nde de

yasal laştırı lmasını isteyenlere karşı çıktı . 1847'de

I l l inois'dan kongreye seçildi. Bu sırada Meksika ile

savaşa girilmişti . Lincoln Meksika ile savaşın

sürdürülmesinden yana değildi. Meksika Savaşı 'nın

sonunda ABD topraklarının genişlemesi, kölel ik

sorununa yeni bir boyut getirdi. Güneyli ler ABD' ye

yeni katı lan topraklarda kölel iğin anayasaya aykırı

olmadığını i leri sürüyordu. 1856'da Cumhuriyetçi

Parti 'ye giren Lincoln, 1858'deki senato seçimlerinde

rakibi Stephen A. Douglas'ın karşısında yenilgiye

uğradıysa da, seçim kampanyası sırasında öne

sürdüğü kölel iğe il işkin görüşler ülkede geniş

tartışmalara yol açtı . 1860'taki parti kongresinde

başkan adayı seçildi ve Mart 1861 'de ABD'nin 16.

başkanı oldu. Güneyli ler Lincoln'un başkan seçilmesini

tepkiyle karşı ladı . Bu sırada kölel iğin varlığını

sürdürdüğü 15 eyalete karşıl ık, 19 özgür eyalet

61

�

62

bulunuyordu. Lincoln resmen başkanlık görevine

başlamadan önce Güney Carolina bağımsızl ığını i lan

etti. Bundan sonraki bir yıl içinde 10 Güney eyaleti

daha bağımsızl ığını i lan etti. Bu eyaletler Jefferson

Davis'in başkanlığında Amerika Konfederasyonu'nu

kurdu. Güney Carolina'nın Sumter Kalesi 'ni kuşatıp

de geçirmesiyle Amerikan İç Savaşı başladı. 1 Ocak

1863'te Lincoln, Güney eyaletlerinde kölel iğin

kaldırı ldığını açıkladı. Lincoln' un başkanlık süresinin

hemen tamamı ayrıl ıkçı Güney eyaletleriyle

savaşmakla geçti. Lincoln'un karşılaştığı en önemli

sorun, Robert E. Lee ve Thomas J . Jackson gibi

yetenekli Güneyli generallere karşı başarıl ı olabilecek

bir komutan çıkarabilmekti. Savaşın ilk yıl larında

Kuzeyli ordular üst üste yenilgiye uğramıştı . Mart

1864'te Lincoln, General Ulysses S. Grant'ı

başkomutanlığa getirdikten sonra bu durum değişti .

Lincoln çok sayıda askerin de oy kullandığı 1864

seçimlerinde yeniden başkan seçildi.5

Film, Lincoln’ün iki siyah asker ile yaptığı konuşma ile

başlıyor. Bu konuşmada siyah askerlerden biri

eşitsizl ikleri o kadar dramatik bir şekilde vurguluyor

ki… Bir siyahın 100 yıl sonra oy hakkına sahip

olabilmesine bile umutla yaklaşıyor bu asker. Lincoln,

kölel iğin kaldırı lması konusunda çok kararlı tavır

sergiledi. En büyük amacı ise kölel iğin kaldırı lmasını

anayasal bir düzenleme ile yasal laştırmaktı, ki bu

anayasaya eklenecek 13. madde idi. Filmde ilk olarak

göze çarpan Lincoln ile dışişleri bakanı arasındaki

anlaşmazlıktır. Bakan bu maddenin geçmesini hem

istemiyor hem de imkânsız olarak görüyordu. Çünkü

Temsilciler Meclisi ’ndeki Cumhuriyetçilerin sayısı

yasayı geçirmek için yetersizdi. Yani Demokratların

desteğine ihtiyaç duyuluyordu. Lincoln ise bunu bir

engel olarak görmedi ve çözümler aramaya başladı. İ lk

olarak Demokratlara önemli mevkiler vermeye başladı,

bir nevi oy satın alıyordu. Bunu durumu dışişleri

bakanı son derece gizl i yapmaya çalıştı . Lincoln’ün

adının kirlenmesini istemiyordu. Zaten rüşvet olarak

para teklif edilmesini kesinlikle istemedi. Bu mevkileri

terfi ya da ödüllendirme gibi gösteriyordu. Ancak bu

çabalar çok yetersiz kalmaya başladı ve Lincoln

duruma kendi el attı . Oy vermek istemeyen

Demokratlarla bizzat kendisi görüştü, eşitl iğin

önemini anlattı , kölel iğin demokrasiye zarar verdiğini

paylaştı . Diğer bir sorun da parti içindeki radikal lerdi.

Onları da ikna etmek gerekiyordu, bunun için önemli

parti içinde yer alan kuvvetli ai lelerin yardımını aldı .

Görüşmeler başladığında Demokratlar

Cumhuriyetçileri oy hakkı, ırklar arası evli l ik gibi

konuları dile getirmesi için zorladı; ancak

Cumhuriyetçiler gerçek fikirleri bu olmasına rağmen

manipüle olmadılar ve onun da zamanı gelecek

düşüncesiyle sadece kanun önünde eşitl ik ilkesinden

bahsettiler. 1 Ocak 1865 günü yapılan oylama ile

Lincoln’ün verdiği mücadele nihayete erdi ve siyahlar

beyazlarla kanun önünde eşit sayıldı lar. 9 Nisan

1865’te de güney orduları tesl im oldu ve iç savaş sona

erdi. Ancak 1 1 Nisan 1865 günü siyahların hakları

hakkında yaptığı konuşma ona suikast hazırl ığını

doğurdu ve 14 Nisan 1865 günü Ford Tiyatrosu’nda

öldürüldü.6 Film başkanın ölümünün kayda

geçmesiyle son buluyor. Filmin siyasi konularını bir

yana bırakırsak, film Lincoln’ün kişil iği hakkında da

birçok ipucu vermektedir. Öncelikle mutlu bir evli l iği

olmayan bir erkek portresi gözden kaçmıyor. İç savaş

eşi i le arasını açmış durumdadır. Çünkü eşi bir

oğlunu savaşın neden olduğu hastal ıklardan

kaybettiğini düşünmektedir. Lincoln, oğlunun acısını

bir türlü atlatamayan eşini akıl hastanesine yatırmayı

bile düşünmüştür. Hatta bu sebeple eşinin erkek

kardeşleri güneyli lerin safında yer almışlardır. Büyük

oğlu Robert da ülkesi için savaşmak istemektedir;

ancak annesi bu duruma tamamen karşı olduğu için

Lincoln Robert’a izin vermemektedir. Oğlu ile de arası

açı l ıyor zaman içinde. Filmde Lincoln’ün depresif ruh

hali de oldukça belirgin. Mutsuz, durgun, yalnız…

Hukuk bürosundan ortağı ve dostu Will iam H.

Herndon Lincoln’u şöyle tanımlar: "Üzgün görünüşlü

bir adam; yürürken sanki üzerinden melankoli akar...

Sürekli üzgün görünüşü onun en karakteristik

özell iğidir."7

Film dünya çapında çok fazla ilgi gördü ve gişede

büyük başarı yakaladı. İki adet Oscar ödülü alması da

başarısını tescil ledi. Filmin Türkiye’deki etkisi ise

bambaşka… Çünkü Türkiye’de önemli bir tartışma

konusu başlattı : “Erdoğan, Türkiye’nin Lincoln’ü

olabil ir mi?”. Bu tartışmanın başını Radikal Gazetesi

yazarlarından Murat Yetkin çekmektedir. Şubat’ın

18’inde yazdığı yazının başlığı direk olarak “Erdoğan,

Türkiye’nin Lincoln’ü olabil ir.”.8 Yetkin’e göre,

Lincoln’ün kölel iğin kaldırı lması ve siyahların haklarını

kazanması için verdiği mücadele ile Erdoğan’ın Kürt

sorununun çözümü için verdiği mücadele arasında

63

siyasi benzerlikler bulunmaktadır. Lincoln, kölel ik son

bulursa ve eşitl ik sağlanırsa savaşın da biteceğine

inanmıştır. Bunu da anayasada yapılan değişikl ik ile

kesinleştirmek istemektedir. Yetkin aynı zamanda

Erdoğan’ın “Savaş kolaydır, barış zordur.” sözüne de

atıfta bulunmaktadır ve Erdoğan’ın Kürtleri ve Kürt

sorununu inkâr eden vatandaşların çoğunun da sırf

kan dökülmesine artık son vereceği umuduyla

desteğini alacağını düşünmektedir. Ancak diğer

taraftan Türkiye’de şu anda gündemde olan anayasa

değişikl iği i le 1865 yıl ında ABD’ de yapılan anayasa

değişikl iği arasında çok büyük farklar olduğunu

düşünen sol görüşlüler var. Onlar, bu anayasa

değişikl iği yürütmenin yetkilerini yasama ve yargıya

karşı artırma planının bir parçası olarak görüyorlardı,

ki yürütmenin başı olarak burada atıf yapılan Recep

Tayyip Erdoğan’dır. Ayrıca Erdoğan’ı Kürt halkının

ulusal mücadelesini tasfiye etmekle suçluyorlar.9 Yani

Lincoln Türkiye’de hiç umulmadık bir tartışma yarattı

ve birçok farklı görüşten grubun dikkatini çekti.

Sonuç olarak, Lincoln Amerikan İç Savaşı ’nın ve

Lincoln’ün son dönemini anlatan harika bir yapıt

olmuş. Filmde hem dönemin siyasi koşullarını çok iyi

bir şekilde gözlemleyebil iyoruz hem de Lincoln’ün

kişil iği hakkında fikir sahibi oluyoruz. Erdoğan ile

Lincoln arasındaki bağa gelince… Bunu yakın gelecekte

yeni anayasaya ve Kürt sorununa çözüm arayışlarının

seyrine göre hep beraber göreceğiz.

RReeffeerraannssll aarr1 . http://www.doriskearnsgoodwin.com/ (Erişim Tarihi : 03.03.2013)2. http://www.imdb.com/title/tt0443272/ (Erişim Tarihi : 27.02.2013)3. http://www.guardian.co.uk/film/2013/feb/25/oscars-2013-daniel-day-lewis-l incoln-actor (Erişim Tarihi : 05.03.2013)4. http://www.sabah.com.tr/kultur_sanat/sinema/2013/02/25/oscar-odulleri-sahiplerini-buluyor-canli-yayin (Erişim Tarihi : 01 .03.2013)5. http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/abraham_lincoln (Erişim Tarihi : 03.03.2013)6. http://www.biography.com/people/abraham-lincoln-9382540?page=4 (Erişim Tarihi : 02.03.2013)7. http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/abraham_lincoln (Erişim Tarihi : 03.03.2013)8. Murat Yetkin, (18.02.2013) , Erdoğan, Türkiye’nin Lincoln’ü Olabil ir,http://www.radikal .com.tr/Radikal .aspx?aType=RadikalYazar&ArticleID=1 121781&CategoryID=98 (Erişim Tarihi : 04.03.2013)9. http://www.bolsevik.org/content/tayyip-erdo%C4%9Fandan-yeni-bir-l incoln-%C3%A7%C4%B1kar-m%C4%B1 (Erişim Tarihi :07.03.2013)

Bu ay bil lboardlarda sıkça afişlerini gördüğümüz if

film festivalini sizlere tanıtmaya ve kendi yorumlarımı

sizlerle paylaşmaya çalışacağım. İstanbul Uluslararası

Bağımsız Filmler Festivali , 12 yıldır 70.000 kişil ik

izleyici kitlesiyle kültür sanat hayatına yeni bir soluk

getiren, dünyanın her yanından farklı bakışları

sinemaseverlerle buluşturan ve düzenlediği partiler,

atölyeler ve çeşitl i etkinliklerle programını

zenginleştiren bir oluşum.

Her yıl İstanbul 'da, Ankara'da ve İzmir'de

Cinemaximum Sinemalarında Şubat ve Mart aylarında

izleyicisiyle buluşan festival , fi lmleri farklı ve güncel

temalar altında toplayarak izleyicisine ulaştırıyor.

Türkiye'den Kısalar bölümüyle yüzlerce genç

yönetmeni bir araya getiren !f, ödüllü uluslararası

yarışması !f Inspired / Keş!f ile dünyanın farklı

ülkelerinden gelen 8 filmi ve tanınmış sinema

profesyonellerini davet ederek İstanbul 'u yenil ikçi

sinemanın merkezlerinden biri haline getirmeyi

amaçlıyor. Kleber Mendonça Filho’nun Rotterdam’dan

FIPRESCI ’l i fi lmi Neighbouring Sounds/Komşu Sesler;

Wil l Sharpe ve Tom Kingsley’in birl ikte yönettikleri

İngil iz kara komedisi Black Pond/Kara Göl; Werner

Herzog ve Errol Morris’in yapımcıl ığında tüyleri diken

diken eden anlatımı ve hikayesiyle sarsan The Act of

Kil l ing/Öldürme Eylemi ve ölmek üzere olan bir

adamın bedenini canlı tutmak için akıl almaz

yönetmelere başvurmasının minimalist ve

gerçeküstücü hikayesi Halley/Kuyruklu Yıldız sinemada

yeni dil leri ve anlatımları keşfetmeye hevesli

sinemaseverlerin kaçırmaması gereken filmler.

!f Ankara’nın en çok ilgi gören bölümlerinden “Hit

Filmler” bu yıl “Galalar” adını al ıyor ve yıl ın en çok

beklenen filmlerini Ankara’da ilk kez seyirciyle

buluşturuyor.

Perdede kimi zaman deneysel , kimi zaman fantastik

bir kurmaca yaratan, hayatı bir oyun alanı gibi

görmemizi sağlayan filmlerin buluşma yeri olan

“Oyun” bölümü hazırlandı.

!f Ankara’da bu yıla özel üç yeni bölüm bulunuyor.

Bunlardan ilki; hayata yön veren dürtülerden

beslenen, sıra dışı ve dönüştürücü filmlerin

gösterileceği “Sev&Değiştir” adını taşıyor.

!f Ankara’da özel gösterimleri i le Ankaralı izleyicilerin

hakkını vermiş gibi görünüyor. Filmler Yine rengârenk,

yine korkusuz. İf bir kahin edasıyla geleceğin

yönetmenlerini haber veren filmlere ev sahipliği

yapıyor. Yıl ın en iyi kısalarının da bir arada arada

olduğunu söylemeden geçemeyeceğim.

Bu yıl tanıtımı gerçekten iyi yapılmış olan if’in

Ankara’da geçmiş yıl lara nazaran çok daha büyük bir

izleyici kitlesine sahip olmasında sponsorlarının çok

64

�

65

büyük katkısı olduğu aşikar. Tüm bunların yanı sıra

filmlerin son seanslarında öğrenci bileti olmayıp tek

fiyat tarifesinden alıcı bulması da festivalin en çok

eleştiri len yönlerinden oldu.

On The Road, if kapsamında merakla beklenen

filmlerden biriydi. nereden baksanız 60 yıl l ık bir

hikaye.. günümüzde de hayli taraftar bulan Beat

Kuşağının simgesi hatta manifestosu dahası Bob

Dylan, J im Morrison, Hunter S. Thompson gibi birçok

ismin ilham kaynağı… Kuşkusuz On The Road'tan

ilhan bulan sadece onlar değil , kimleri yollara

düşürmedi ki bu kitap? Tanınmış fotoğrafçı Robert

Frank ve Stephen Shore da 1970'lerde Kerouac'ın

kitabını rehber alarak yola düşenlerden… Kitabı

okuyan kimin aklından geçmemiştir ki yola çıkma

fikri? Bir yere varmadan sadece yolda olmak asla

varamayacağın evini aramak.

Tüm bunlardan sonra filme büyük bir beklentiyle

girmek kaçınılmaz. Bir de yönetmen Walter Salles

olunca... Walter Salles yol takıntısıyla bil inen bir

yönetmen. Daha önce Diarios de motocicleta ,

motosiklet günlükleri, cidade de deus ( tanrı kent) ,

yapımcı, gibi filmlerde imzası var. Bu da kitabı ona

emanet etmemizi kolaylaştırıyor. Sonuçta her edebiyat

uyarlaması başarıya ulaşmıyor hele ki sevdiğiniz, baş

ucu kitabınızsa bu ister istemez koruyucu bir tutuma

giriyorsunuz. Hatta bu koruyuculuk zaman zaman

sizi kitabın tek sahibi yapıyor. Başka kimse okumasın,

izlemesin istiyorsunuz. Gelgelel im uyarlamalar burada

devreye giriyor ve 'sizin kitabınızı ' al ıp bambaşka bir

yere koyuyor. Bu başka bir yere koyma durumu

üzerinde durulmaya değer. Çünkü her uyarlama

yeniden yaratım sürecinden geçiyor. Kitabın birebir

kopyasından ziyade başlı başına yeni bir form

kazanıyor. Bu yüzden uyarlamaların kaynak aldıkları

kitapla olan bağlantısını bir kopyalamadan ziyade

esinlenme olarak düşünmek gerekir. Dolayısıyla

kitapta yer alan her şeyi filmde de beklemek

uyarlamanın mantığına aykırı . Günümüzde en çok

hataya düşülen yerlerden biri bu, salondan çıktığımda

'' kitapla hiç örtüşmüyor, konuşmalar birebir aynı,

keşke şurayı da alsalarmış filme..' ' gibi konuşmalara

kulak misafiri olduğumdan özell ikle bu konuya

değindim. çünkü uyarlama demek biraz da

yönetmenin kafasındakini görmek demek. yani bizim

izlediğimiz On The Road 2012 Kereouac'tan çıkıp

Salles‘in tekeline giriyor. Koltuğa oturduğunuzda

izleyeceğiniz yol artık Salles'in yolu ki yukarıda onun

yol takıntısından daha öncede başarıl ı yol filmlerine

imza attığından bahsetmiştik. Bu da onun yolunu

izlenmeye değer kıl ıyor. Çünkü bir şeye takıntı l ıysanız

bu onun hakkında kafa yorduğunu gösterir. Bu da

kendinize has bir düşünüş bırakır geriye işte On The

Road 2012 de Salles’in yolda mottosu.

Koltuğa tüm bunları aklımdan geçirerek oturdum. Bir

an için Jack Kareouac’ı unuttum. Yol hakkında ne

bil iyorsam unuttum. Beat Kuşağı, manifesto… hepsi

geride kaldı . Babasının ölümünden sonra yaşama ve

yazma ilhamını kaybetmiş, coşkusuz genç yazar Sal

Paradise ile kompülsif derecede hazcı, amoral ve

maceraperest Dean Moriarty‘nin Amerika’nın bir

ucundan diğer ucuna yaptığı fiziksel ve iç yolculuktu

önüme gelen. Ben de onlarla birl ikte yollara düştüm.

Mübareklerin yolundan da deli lerinden yolundan

geçtik. Sal les yolu bu ölçüde izleyeni de yola katmayı

başarıyor. İster istemez koltuğunuzdan kalkıp filme

giriyorsunuz. Dahası bu film düşündürüyor. Benim

yolum hangisi . Filmden çıktığımda kafamda bir sürü

soru vardı. Yolum nerde? Cevaplardan çok daha

kıymetli bu sorular kuşkusuz Salles'ın hüneriydi.

Eksikliklere gelince yolda olma ruhunun karakterlere

ne kadar sindiği. Filmin, izleyeni içine kattığı bir

gerçek yalnız sadece yola düşmek yeterli mi? filmin

uzunluğunu da -124 dk.- göz önüne alacak olursak

eğer izleyici yolun karakterlere ne kadar işlediğini de

66

görmek istiyor. Açıkçası ben filmin son yarım saatine

kadar hala bir umutla bekledim. Evet, bir kıvrılma anı

olacak. evet burada yükseliyor, düşüyor… ama hiçbir

değişime tanık olmadım. Jack Kareouac’ın kitapta

başardığı şey, yoldan öncesi ve sonrasındaki değişimi

gösterme, filmde yoktu. Kitabın başarısının sırrı

sadece bohem hayatları doğall ıkla anlatması değildi,

okumadan önceki sizle okuduktan sonraki siz

arasındaki farktı ve bu karakterlerde gösterilmişti .

Filmdeyse 124 dakikayı Sal ve Dean'ın maceralarını

izleyerek geçirdik. Bu da hikayenin temposunu

düşürdü, basitleştirdi. Yolda olmak demek,

maceraperest olmak demekti, nokta, kıvamına getirdi.

Jack Kareoac ne kadar değiştirdiyse bizi, Sal les da o

kadar yerimizde saydırdı.

Ayrıca Beat Kuşağının bir takipçisi olarak

söylemeliyim ki, bu tür kitapların uyarlamalarında

kitaptan bir adım öteye gitmek isterim. Mesela

yönetmenden deneysel numaralar görmek ya da ses-

ışık oyunlarıyla olayı farklı katmanlarda hissetmek,

kitapta yer alan bir olayın birebir canlandırı lması

zaten iyi okuyucunun zihninde yaptığı şeydir.

Okurken zihnimizde bin bir kamera açısıyla oyunu

çekeriz, oynarız. Kahramanların o aykırı duruşlarını

yer yer taklit ederiz. Bunlar yabancısı olmadıklarımız.

Peki ya izlerken? Açıkçası Sal les gibi bir yönetmenin

de aynı yönteme başvurması beni şaşırttı . On The

Road gibi bir hikayeye bu kadar temkinli yaklaşması

filmi basit bir yol hikayesine dönüştürmüş. örneğin

gerçeküstü bir uyuşturucu deneyimi sahnesi bil ineni

tekrarlamaktan öteye gitmemiş.

Sonuç olarak On The Road 2012 bir yol klasiği mi? Bu

soruya evet diyemeyeceğim. Ancak izlenmeye değer

olduğu kuşkusuz. Beat Kuşağı meraklı ları , Walter

Salles sevenleri ya da sadece yolda olmak ne demek,

bilmek isteyenler bu filmi izlemekten keyif

alacaklardır. Film Türkiye’de de vizyona girdi.

RReeffeerraannssll aarr1 . http://www.zaman.com.tr/yorum_yorum-alin-ozinian-ermenistan-secimleri-sonuclandi-mi_2056210.html.2. Koptaş, Rober. Ermenistan’da ‘tekten seçmeli ’ seçim bugün. [Çevrimiçi] 18 03 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.agos.com.tr/haber.php?seo=ermenistanda-tekten-secmeli-secim-bugun&haberid=4416.3. Ozinian, Alin. Ermenistan seçimleri sonuçlandı mı? [Çevrimiçi] 21 02 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.zaman.com.tr/yorum_yorum-alin-ozinian-ermenistan-secimleri-sonuclandi-mi_2056210.html.4. Benli , Mesut H. Sarkisyan Oy Arttırdı Rakibi Süpriz Yaptı . [Çevrimiçi] 19 02 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.radikal .com.tr/Radikal .aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1 121941&CategoryID=100.5. Ermenistanda Cumhurbaşkanı Adayı Tutuklandı. [Çevrimiçi] 06 03 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.radikal .com.tr/Radikal .aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1 124028&CategoryID=81 .6. Anayasa Mahkemesi Ermenistan seçimlerinin iptalini reddetti. [Çevrimiçi] 15 03 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.agos.com.tr/haber.php?seo=anayasa-mahkemesi-ermenistan-secimlerinin-iptalini-reddetti&haberid=4669.7. Lütem, Ömer. E. Ermenistanda seçimler ve hile iddiaları . Ankara, 21 03 2013.8. Hadzhieva, Eli . Azerbaijan Challenges International Community to Reject "I l legitimate" Armenian Election. [Çevrimiçi] 19 02 2013.[Alıntı Tarihi: 20 03 2013.] http://www.reuters.com/article/2013/03/19/idUSnPreVM214a+130+PRN20130319.

77

ERASMUS'TAN MEKTUP VAR!

Frankfurt’a 100 km uzaklıkta, daha çok sosyal bilimleröğrencilerinin tercih ettiği ufak bir öğrenci şehri: Marburg.

Almanya’da şehir hakkında ilk ipucunu vardığınız şehrin trengarından edinebilirsiniz. Marburg’a arkadaşlarla ilk gittiğimde garıgörünce içimde bir tedirginlik oluşmuştu; peron sayısı az, garküçücüktü. Gerçekten de Almanya standartlarında bile küçük birşehir, merkezinde 45,000 kişi yaşıyor, bunun da yarısı öğrenci. Bunun olumlu biryanı ülkede alışılmışın dışında genç bir nüfusla yaşayabilmeniz, ve tabi ki bunungetirdiği ortalamanın üstünde bir güvenlik duygusu. Şehir sabah akşam o kadar sakinki Marburg polisi var mı, varsa ne yapmakta hiçbir fikrim yok. Marburg’da bir akşamyaşadığım en büyük “olay” bir Almanın bize adres sorması olmuştur. Önce birkaç kereAlmanca sonra İngilizce cevapladığımız sorusunu bitmeksizin tekrar etmesi üzerine

cevap vermekten vazgeçipyolumuza devam etmiştik.Marburg’da sıradışı bir iki durumdaha var. Bence en önemlilerindenbirisi coğrafyası. Almanya’da veAvrupa’da genelde olduğu gibinehir üzerine kurulmuş bir şehir,ama ilginç olan şehrin tarihi ve eskikısmının dağlık bir kesime kurulupşehrin bu bölgenin dışında gelişmişolması. Maalesef yurtların çoğu dadüzlükte değil. Bunun önemli birsonucu şehrin içinde demiryoluolmaması ki bunu kabullenmemuzun bir zaman aldı. Yine aynışekilde Marburg’da bisiklete

binmenin zorluğu da Almanya’yı deneyimleme beklentilerini düşürmektedir.

Ama üniversite ve belediye bunu bir şekilde telafi etmeye çalışmış, ve bence bir ölçüdede başarmış. Her Alman üniversitesinin en az şehrin bütün ulaşım imkanlarınıkapsayacak bir dönemlik bileti olur ve başka şehirlere ulaşım imkanı da tanır bubiletler. Marburg’un dönemlik bileti ise bir (Türk) öğrencinin beklenti ve hayallerininötesinde olarak diğer eyaletlere kadar hızlı trenle(en hızlısı olmasa da) ulaşım imkanısağlıyor. Bu şekilde 59 dakikada Frankfurt’a gidebiliyorsunuz. Komşu bütün eyaletlerede hızlı trenle gidebiliyorsunuz. Bu muhteşem bilete ek olarak belediye şehre kayıtyaptırdığınızda size nakit ve indirim kuponu şeklinde ufak ama değerli yardımlarsağlıyor. Memlekette anlamadığımız sosyal devletin ne demek olduğunu oradaanlıyoruz. Maalesef kitaplarda gördüğümüz “sosyal-muhafazakar Alman Devleti”ninne olduğunu da hissetiğimi düşünüyorum; ama bunu Marburg özelinden çok Almanyageneli için hissetiğimi belirtmeliyim. Yoksa bize belediye sarayında “hoşgeldiniz”konuşması yapan belediye başkanımız sayın Egon Vaupel’in hakkını yemek istemem.Ayrıca şehre vardığınız gün anahtarı verilen yurtlar da Avrupa’daki diğerarkadaşlarımızdan duyduğumuz ev fiyatları ile kıyaslanınca birer nimet niteliğinde.

Üniversiteden devam etmek gerekirse bölümümüzün de anlayışlı tavrı sayesinde farklıalanlardan ders alarak bölümleri daha iyi tanıdığımı söyleyebilirim. Şehre yayılmış

77

olan farklı üniversite binaları var, içlerinde bir iki bölüm birlikte olabiliyor. Meselaarkeoloji ve müzikoloji bölümleri kendilerine ait kütüphaneleriyle aynı binada.Akademik anlayışı kavramak konusunda ise aynısını söyleyemeyeceğim. Zira öğretimüyelerinde ODTÜ’de alıştığımın tersine tuhaf bir duyarsızlık gördüm. Bu sadeceİngilizce olan derslerde böyle değil, Almanca derslerde de aynı şekilde. Almancaderslerde her ne kadar yerli öğrenci sayısının fazlalığı nedeniyle dersler biraz dahayoğun ve tartışmalı olsa da hocaların genel olarak derse pek bir katkısı olmuyor, enazında seminer adını verdikleri ders türünde. Dersleri daha çok öğrenci çalışmalarıyürütüyor, ki bu öğrenciyi araştırmaya itmekle beraber bir yanda da akademikkaliteyi düşürüyor bence. Bunun dışında ders sayısı, saydırmak veya puanla ilgili birsıkıntı olmuyor pek. Bu açıdan herhangi bir endişeye gerek yok.

Peki… Değişim programı adına ne var? Çok şaşırtıcı bir şekilde farklı pek çok ülkedeninsanlar bu küçük Alman şehrine gelmiş. Sanmayınız ki burada sadece Erasmusluöğrenciler var; değişim programıyla gelen Rus ve Ukraynalılar, Japon, Koreli (güneyli

tabi ki) ve Amerikalılar da var. Busayede bu ufacık şehirde böylefarklı insanlarla tanışıp aslındaonların da sizden pek farklıolmadığını görüyorsunuz. Hem desokaklarda bir Koreli ile GangnamStyle şarkısı dinleyip saçmahareketler yapabiliyor; ya daAmerikan Başkanlık Seçimleri’niAmerikalılarla birlikte nargileiçerek izleyebiliyorsunuz (bizdenRomney’e oy çıkmadı). KölnKarnavalı’ı için öğlen 13:00 gibiKöln’e vardığınızda yanınızdaayakta duramayacak kadar sarhoşİspanyollar olabiliyor. Bunlarhayatımızın özellikle bu aşamasında

yaşayabileceğimiz sıradan şeyler değil, ve bence değişim programını değerli kılan daböyle deneyimler. O yüzden mırın kırın etmeyin ve ne olursa olsun en azından birdönemliğine istediğiniz bir ülkeye gidin. Erasmusla ilgili tavsiye edebileceğim birönemli husus da sanırım dil olacaktır: Bildiğiniz/öğrendiğiniz dilin ülkesine gidin,çünkü Avrupalılar da öyle yapıyor. Benim çevremdeki bir çok yabancı az çok Almancabiliyordu ve ben anlaşabildiklerimle Almanca konuşuyordum. Böylece hem dil pratiğikazanıyorsunuz, hem de 3 dili birden aynı ortamda kullanma fırsatınız oluyor.Sonolarak, belki de en başta bahsetmem gereken konu: Gezi. Avrupa’da yaşamak sizeinanılmaz seyahat fırsatları sunuyor.

Genel olarak yolculuk pahalı olsa da her zaman şirketlerin inanılmaz uygunkampanyaları var, adeta çocuklar gezsin diye yapılıyor. Ucuz hava şirketleri ise başkabir boyut, 12 Euro’dan başlayan fırsatlarla Avrupa’yı size getiriyor! ElinizdekiMarburg dönem bileti ise size inanılmaz bir hareket serbestliği sağlıyor.

Kısacası dil öğrenmek, gezmek, farklı insanlarla tanışıp farklı deneyimler yaşamakistiyorsanız güzel okulumuzu 1 veya 2 dönemliğine arkadaşlarınıza emanet edin veErasmusunuzu yapın!

Bartu Ünlü