GRY I ZABAWY JEZYKOWE - smyk.waw.plsmyk.waw.pl/wp-content/uploads/2016/04/Gry-i-zabawy-językowe-S... · Ukladamy zagadki Okreslamy wybrana rzecz lub osobe Opisujemy, jak narysowac

.~~~

GRY I ZABAWY

JEZYKOWE

JAK POMAGAC DZIECKU W PRZYSWAJANIU JEZYKA

WYDAWNICTWO AKADEMICKIE "ZAK"

~ ~

Redaktor

Józef Marek Sniecinski

Opracowanie graficzneElzbieta Malik

Korekta

Rqlal Rózycki

SPIS TRESCI

Wstep 9

Dlaczego dzialania stymulujace rozwój jezyka dziecka sa takie wazne .... 12

© Copyright by Wydawnictwo Akademickie "Zak"

and Ewa Slodowik-RycajCzesc L Czastki slów - gloski, sylaby 17

Warszawa 20m

ISBN 83-88149-60-1

Wydawnictwo Akademickie "Zak"

Teresa i Józef Sniccinscy02-127 Warszawa, ul. Wlodarzcwska 55G m. 11

tel./fax 822-82-67

www.wydawnictwozak.com.pl

[email protected]

Wymyslamy slowa róznej dlugosci 18KOI1czymyslowa 19Znajdujemy poczatek slowa 20Znajdujemy slowa z okreslona gloska 21Znajdujemy wyrazy z okreslona litera 23Przeksztalcamy slowa , 24Ukladamy rymy 25Odgadujemy zaszyfrowane wyrazy 26Wymyslamy jak najwiecej wyrazów z podanych liter 27Ukladamy jak najdluzszy wyraz, dopisujac kolejno litery 28Szukamy wyrazów ukrytych w wyrazach 29Czytamy od strony lewej do prawej i od prawej do lewej 31Rozwiazujemy zagadki 34

•('i"ySC II. Slowa jako elementy jezyka - slowotwórstwo

Laczymy dwa wybrane slowaDobieramy slowa laczace sie tematycznieTworzymy ciagi logicznie laczacych sie slów

43

44

4648

.JI

103

104

105

106

108109

110

111

112

113

99101

11 S

Znajdujemy kolory w wypowiedzi

Okreslamy, czy wypowiedz jest prawdziwa, czy nie

Opisujemy cechy rzeczy, zwierzat i ludzi poprzez

wyszukiwanie odpowiednich porównan

KOJ"iczymy opowiadanie

Zadajemy pytania, aby rozwiazac zagadke

Ukladamy zagadki

Okreslamy wybrana rzecz lub osobe

Opisujemy, jak narysowac wzór

Zagadki i :i.arty slowne

Ukladamy pytania

Ukladamy zdania przeczace

Bibliografil

Czesc IV Tekst jako pelne wykorzystanie zasad jezykowego...porozumlewama SIe

4950

SI

62(J3

65

67

6H

7072

53........... 55

56

5H

......... SI)

(Jf)

Wyszukujemy slowo, które nie pasuje do pozostalychWymyslamy slowa o przeciwstawnym znaczeniu

Wyszukujemy slowa, które brzmia tak samo a oznaczaja coslllnego

Rozwiazujemy zagadki, których odpowiedzia sa slowa wielo-znaczne

Wyszukujemy synonimyTworzymy rodzinki slów

Wyszukujemy slowa okreslc0ace czynnosciNazywamy czynnosci

Znajdujemy slowa okreslajace

Podajemy nazwy rekwizytów zwiazanych z wykonywaniemróznych zawodów

Sluchamy poJeceJ'i i postepujemy zgodnie z nimiNazywamy dzwieki

Tworzymy neologizmy

Tworzymy neologizmy od slów okreslajacych cechyWymyslamy zdrobnienia i zgrubienia ..

Znajdujemy slowa nadrzedne .

Czesc llI. Zdanie jako podstawa wypowiedzi 75

................ 76

........... 77

7981

.. 838587

88

89

Liczymy slowa w zdaniu

Dopowiadamy brakujace slowo

Ukladamy zdania okreslonej dlugosciUkladamy zdanie z podanymi slowamiKonczymy zdanie

Uzupelniamy zdanie brakujacym slowemZmieniamy kolejnosc slów w zdaniuZmieniamy sens zdania

Przeksztalcamy zdanie i tworzymy lancuszek zdan

Ukladamy zdanie, w którym kazde slowo zaczyna sie ta samagloska 9 I

Znajdujemy i poprawiamy bledy 92

Skracamy zdanie 94

Rozwijamy zdanie 95

Laczymy dwa zdania 97

",,-, -",.-:.

WSTEP

Zamierzeniem tej ksiazki jest inspiracja i dostarczenie pomyslów dozabaw, ktÓre sprzyjac beda zwiekszaniu mozliwosci poprawnego i twórczego opanowania jezyka Twojego dziecka. Ma ona na celu pokazanie, jakwykorzystujac zabawe i przezyw(~jac radosc ze wspólnie spedzanych chwil,pomóc mu w nauce mowy.

Dobiegajace ze wszech stron narzekania na brak czasu, zadecydowalyo doborze gier i zabaw. Wybrano tylko takie, które nie wymagaja specjalnych przygotowari i dodatkowych rekwizytów. Moga byc prowadzonew kazdej chwili i w kazdym miejscu. Jedynie czasami potrzebny bedziedlugopis i kartka, co zostalo zaznaczone przy danej grze specjalnym symbolem m Nie wymagaja tez szczególnej wiedzy. W wiekszosci moga bycprowadzone przez kazda matke, lub inna osobe, która chce przezyc z dzieckiem milo czas i dobrze wykorzystac kazda chwile.

Nie sa ani trudne, ani czasochlonne. Znakomicie nadaja sie jako dzialania wypelniajace czas oczekiwania, np. w poczekalni u lekarza, lub naprzystanku. W ciagu dnia wiele jest momentów, które mozemy przeznaczyc na zabawe z dzieckiem. Podczas wspólnej jazdy autobusem lub samochodem mozemy z powodzeniem skorzystac z którejs z zaproponowanych gier. Wówczas nie tylko podróz minie nam szybciej, ale takze przyczynimy sie do rozwoju mowy dziecka. Te zabawy i gry z pewnoscia bedazblizac rodziców i dzieci.

Adresatem ksiazki sa nie tylko rodzice, ale takze nauczyciele, pragnacy doskonalic jezyk podopiecznych. Propozycje sa takie, ze moga uczestniczyc w nich zarówno dwie osoby, jak i wieksza liczba chetnych. Wielegier moze byc prowadzonych z cala grupa przedszkolna czy klasa. Nie-

9

•• ~ I _

które moga byc podejmowane i prowadzone przez same dzieci, bez udzialu nauczycielki.

Prezentowana pozycja dostarcza pomyslów zabaw i gier, nie precyzujejednak dokladnie zasad, tam gdzie nie jest to konieczne. To, czy przyznawac punkty i w jaki sposób, czy jest jeden wygrany, czy wielu, i tym podobne rozwiazania szczególowe pozostawia sie inwencji grajacych. W przypadku nauczycieli zaklada sie znaczna modyfikacje propozycji, zaleznieod stawianego celu pozajezykowego. Zabawy i gry moga z powodzeniemwypelniac wolne chwile w ciagu dnia w przedszkolu, moga byc takze podporzadkowane realizowanym w danej chwili tematom ogólnym.

Przedstawione propozycje zostaly tak dobrane, by przede wszystkimdoskonalic jezyk dziecka. Koncentruja sie na formie jezykowej. Zasadniczym przedmiotem uwagi uczyniono okreslone aspekty jezyka jako takiego, a nie tresc. Wymaga to pewnego zdystansowania sie do normalnegouzycia jezyka. Sprzyja wiec nic tylko podnoszeniu poziomu sprawnoscilingwistycznych, alc takze swiadomosci jezykowej. W efekcie zaproponowanych dzialan dzieci osi'lgaja nie Iylko znajomosc regul systemu jezykowego, lecz równiez zamierzone kontrolowanie stosowania tych regul.Pomoze im to w przejsciu z poziomu lingwistycznego na poziom metalingwistyczny.

Gry i zabawy zgrupowano w czterech rozdzialach. Jako kryterium po_dzialu przyjeto poziom sprawnosci jezykowych doskonalonych w danejgrze. Wyrózniono: poziom dotyczacy takich elementów jezyka jak fonemy, sylaby, elementy sródsylabowe; poziom obejmujacy wyrazy; poziomdotyczacy zdania; oraz poziom zwiazany z tekstem. Trzeba jednak powiedziec, ze czasami granice nie sa dostatecznie ostre, gdyz cwiczone sprawnosci dotycza jednoczesnie dwóch poziomów.

Korzystajac z przedstawionych propozycji, nie trzeba trzymac sie wiernie zaproponowanej kolejnosci. Wybór gier i zabaw moze byc calkowicie

dowolny, zaleznie od intencji doroslego. Nie bez znaczenia pozostaja takze zainteresowania dziecka. Wszak najwazniejsza jest tu jego chec i radosc ze wspólnej zabawy. Ona ma byc kluczem do zaciekawienia aktywnoscia slowna i wzbudzenia potrzeby doskonalenia jezyka.

Na zakonczenie chcialabym zaznaczyc, ze nie roszcze sobie prawa doautorstwa przedstawionych gier. Tak naprawde wiele z nich jest znanychi wykorzystywanych w pracy z malym dzieckiem. Waznym jednak wydalo mi sie zebranie ich w jednej pozycji, gdyz zwieksza to ich dostepnosc

10

i przyczynia sie do szerszego stosowania. Na co dzien czesto mozna zaobserwowac brak pomyslów i pewna schematycznosc dzialan. Zwlaszczarodzice czuja potrzebe podsuwania im takich przykladów, o czym przekonalam sie podczas mojej praktyki logopedycznej. Sama takze wielokrotnie odczuwalam brak gotowych propozycji zabaw, które utrwalajac arty

kulacje, sluzylyby równoczesnie rozwijaniu pozostalych podsystemówjezyka.

W tym miejscu chcialabym podziekowac wszystkim osobom, któremialy swÓj udzial w zbieraniu pomyslów.

DLACZEGO DZIAlANIA STYMULUJACE ROZWÓJJEZYKA DZIECKA SA TAKIE WAZNE

Dla wiekszosci z nas mowa jest czynnoscia tak oczywista, ze nie zastanawiamy sie wcale nad jej znaczeniem. Ale czy moglibysmy wyobrazic sobie nasze zycie bez zdolnosci jezykowego porozumiewania sie?Nawet sytuacja bytnosci cudzoziemca w obcym kr;~jubez znajomosci panujacego tam jezyka, nie daje wyobrazenia o ograniczeniach, jakim podlega ktos pozbawiony mozliwosci poslugiwania sie mowa. Cudzoziemiec

opanowal przeciez swój wlasny jezyk, który organizuje i porzadkuje jegosposób myslenia i postrzegania swiata. Pozwala mu takze lepiej panowal:nad wlasnym dzialaniem, gdyz mozliwe st;~je sie planowanie i kontrolaprzebiegu wykonywanych czynnosci. Dziecko pozbawione mozliwosci

nabywania jezyka znajduje sie w sytuacji daleko trudniejszej. Ono dopiero odkrywa swiat, dlatego niezbedne sa mu srodki zastepuj;,ce przedmioty, zjawiska, zdarzenia. Potrzebne jest cos, co pozwoli opisac, przedstawic sobie otaczajaca rzeczywistosc. Role te pelnia slowa.

Juz male dzieci staraja sie wywrzec wplyw na innych ludzi. Same takze podporzadkowuja sie ich poleceniom. Dla sprawnej regulacji zachowanwazny jest pewien stopien rozwoju jezyka.

Znaczenie jezyka polega takze na tym, ze dzieki niemu mozemy zdobywac wiedze i doswiadczenie bez koniecznosci bezposredniego uczestniczenia w róznych sytuacjach. Gdy jestesmy starsi, stajemy wobec moz

liwosci, czy tez raczej koniecznosci, czytania i pisania. Oba te procesywymagaja sporych umiejetnosci jezykowych. Jesli umiejetnosci te sa niewystarczajace, bedzie to utrudniac opanowanie czytania i pisania. Zostaniemy pozbawieni podstawowego narzedzia poznawania swiata.

Poziom rozwoju jezyka w duzej mierze determinuje mozliwosci czlo-

12

wieka. Czasami zdarza sie tak, ze dzieci, które maja nawet zdolnosci wrodzone, nie osiagaja zadawalajacych wyników w szkole. Najczesciej powodemjest zaniedbanie rozwoju jezykowego i w efekcie poslugiwanie siejego bardzo uproszczona wersja.

Ograniczenia jezykowe wplywaja nie tylko na pogorszenie poznawczego, ale takze emocjonalno-spolecznego funkcjonowania dziecka. Osiagaono nizsze umiejetnosci spolcczne. Brak mozliwosci slownego przedstawienia wlasnego punktu widzenia, niemoznosc uzgodnienia stanowiskbywa przyczYl1ilpopadania w konflikty. Zdolnosc werbalnego rozwiazywania nieporozumiCl'i z pewnoscia zredukowalaby liczbe zachowan agresywnych.

Powstawanie niekorzystnych dla rozwoju doswiadczen, doprowadza doobnizenia aktywnosci spolecznej i zwieksza ryzyko powstawania nieprzystosowania spolecznego. Izolacja spoleczna, poczucie osamotnienia, zanizona samoocena, poczucie malej wartosci, to tylko niektóre z negatywnych zjawisk, wynikajacych z ograniczeJ'i w porozumiewaniu sie.

Ponad wszelkil watpliwosc wykazano, ze poprawne i twórcze poslugiwanie sie jezykiem, juz we wczesnym okresie, decyduje o dalszej karierze. Wprawdzie zdarza sie, ze wolniejszy rozwój mowy w pierwszych latach nie pociaga za sob;, negatywnych nastepstw, lo jednak dzieci, którewczesniej zaczynaja mówic i wczesnie posluguja sie rozwinietym jezykiem, maja znacznie mniej problemów, tab',C z nauka szkolna.

Chociaz nabywanie jezyka jest niejako zaprogramowane, to rola otoczenia jest tu niekwestionowana. Wiekszos(: rodziców pomaga w jezykowym rozwoju w sposób naturalny, ale nie zawsze zdaja sobie sprawe,ze moga ten rozwój wzbogacac. To oni dostarczaja wzorów jezykowychi stwarzaja odpowiednie warunki. Czasami dzialania podejmowane sa spontanicznie, a () ich skutecznosci przesadza okazywane dziecku zainteresowanie i troska o jego potrzeby. Nie zawsze to jednak wystarcza. Bywa i tak,ze wymagane sa specjalne ukierunkowane dzialania, zwlaszcza gdy naturalny rozwój jest z jakis wzgledów zaburzony.

To przede wszystkim rodzice, a pózniej takze nauczyciele odpowiedzialni sa za rozwój dziecka, w tym takze jego mowy. Nalezy pamietac, zepierwsze lata, gdy jest ono calkowicie zdane na doroslych, decyduja o tym,jak bedzie wygladal sposób jego jezykowego funkcjonowania, takze w latach pózniejszych. Sposób komunikowania sie wyznaczy jego mozliwosciedukacyjne, zawodowe oraz stosunki z innymi ludzmi.

13

Wielu rodziców zdaje sie o tym nie pamietac, czy tez nie wiedziec.

Wlasciwie nie przywiazuja wagi do tego, jak dziecko mówi. Jesli juz tentemat pojawia sie, to wylacznie w kontekscie zaburzonej artykulacji. Tymczasem dbalosc o wlasciwy rozwój jezyka we wszystkich jego podsystemach - oto glówny cel domowego wychowania jezykowego'. Zdolnosc

rozumienia wypowiedzi, nawet wyrazonej za pomoca skomplikowanychstruktur jezykowych, umiejetnosc poslugiwania sie zdaniem rozwinietym,poprawnym pod wzgledem gramatycznym, bogate slownictwo, umiejetnosc zadawania pytan oraz tworzenia dluzszej wypowiedzi spójnej i zrozumialej w oderwaniu od kontekstu - to cel, do którego zmierza dziecko.

To takze powinien byc cel rodziców, którzy swiadomie staraja sie pomóc. ".

w Jego oSlagmeclU.

Oczywiscie sprawnosc jezykowa nie jest jedynym warunkiem skutecznego porozumiewania sie· Obok niej wazne sa: umicj'(tnosc dostosowania

wypowiedzi do mozliwosci i spolecznej roli rozmówcy, umiej'(tnosc poslugiwania sie jezykiem w okreslonych sytuacjach. Temat wypowiedzii miejsce jej powstawania narzucaja wybór srodków j'(zykowych, kanal orazsposób jej przekazu. Istotna jest takze umiej'(tnosc osi'lgania celu zamierzonego przez nadawce wypowiedzi.

Stopniowe opanowywanie zarysowanych ul1liej'(tnosci b'(dzie mozliwejedynie w sprzyjajacej atmosferze, nastawionej na wyzwalanie potencjaludrzemiacego w dziecku. Stymulacja j'(zykowych umiej'(tnosci, budzeniezaciekawienia jezykiem, wyzwalanie radosci mówienia i checi dzielenia

sie uwagami, to tylko niektóre zalozenia wspomnianego juz wczesniejdomowego wychowania j'(zykowego.

Dzialania te zwlaszcza sil istotne w przypadku dzieci, które nie osiagnely normy jezykowego rozwoju. Wymagaja one kompensacyjnej opieki, majacej na celu poprawne uksztaltowanie ich jezyka mówionego.

Sprzymierzencem zarówno w kompensacyjnym, jak i stymulujacymwychowaniu jezykowym powinno byc przedszkole. Nic jednak nie zastapi starari rodziców.

Aby choc czesciowo pomóc w tych staraniach, przedstawiam w dal

szej czesci propozycje takich dzialan, które sluza doskonaleniu umiejet-

l Termin "domowe wychowanie jezykowe" zapozyczylam z ksiazki l. Wójtowiczowej: O wychowaniu jezykowym. Warszawa 1997. Wydaje mi sie on niezwykle trafnie oddawac istote omawianych zagadnien.

14

nosci jezykowych. O atrakcyjnosci cwiczen w znacznej mierze decydujeich forma, stad propozycja gier i zabaw, jako takiego rodzaju aktywnosci,który najlepiej odpowiada potrzebom malego dziecka. Wazne, by wszelkie próby zwiazane z rozwijaniem jezyka przebiegaly w atmosferze zabawy, rildosci odkrywania i eksperymentowania.

CZESC I

CZASTKI SLÓW - GLOSKI, SYLABY

W grach i zabawach zc slowami dziccko uswiadamia sobie fakt istnienia i role najmnicjszych czastck slowa/wyrazu, czyli glosek/liter. Doskonali umiejetnosc ich wyodrl(bniania i manipulowania nimi.

Zwraca uwagl( na sylaby i clemcnty sródsylabowe (rymy, aliteracje).Rozpoznawanic i manipulowanic wymicnionymi elementami jezyka

dokonuje sie na podstawic slów znaczacych, dziecko poszcrza wiec jedlIoczesnie zasób leksykalny.


WYMYSLAMY SLOWA RÓZNEJ DLUGOSCI


KONCZYMY SLOWA

••••

•

•

•

Gra polega na wyszukiwaniu slów o okreslonej dlugosci.Ustalamy, czy pod uwage bierzemy sylaby czy gloski.Dla dziecka mlodszego latwiejsza bedzie zabawa z sylabami.

Decydujac sie na wariant z gloskami, musimy pamietac o tym, byliczyc gloski, a nie litery. W jezyku polskim, wbrew pozorom, liczba glosek nic zawsze pokrywa sie z liczba liter.Naprzemiennie z dzieckiem wypowiadamy dowolne slowa o okreslonej dlugosci (np. 2-sylabowe lub m<~j<lce3 gloski). Gra trwa azdo wyczerpania pomyslów. Konczy sie, gdy jeden z uczestnikówpodd(~je sie, nie mogac znalezc kolejnego slowa.

Zaleznie od zainteresowania gn~jacych, mozna rozgrywac wicierund, zmieniajac w kazdej dlugosc poszukiwanych slów.

W grze moze uczestniczyc dowolna liczba osób. Wówczas przegrywajacy albo odpada, albo daje fant.

••

•

•

•

Gra polega na wyszukaniu slowa zaczynajacego sie podana sylaba·Wypowiadamy dowolna sylabe. Dziecko ma za zadanie dokonczycslowo. Wybór slowa jest dowolny, chyba ze wprowadzimy dodatkowe reguly np. odnosnie dlugosci: 2- lub 3-sylabowe, zakresu:tylko nazwy przedmiotów, nazwy czynnosci, imiona, itp.Pozostawienie swobody w tworzeniu slów lub jej ograniczeniedodatkowymi regulami zalezne jest od stawianego celu.Gdy dziecko utworzy slowo, samo podajc inna badz te sama sylabe, okreslajac w tcn sposób zadanie dla wspóluczestnika gry.

Inny wariant gry polega na tym, ze do podanej sylaby kolejnouklada sie slowa tak dlugo, az któremus z uczestników zabrakniepomyslu lub gre uzna sie za nierozstrzygnieta. Nowa sylaba tokolejna runda gry.

WAZNE:

Gra ta wzbogaca slownictwo i rozwija plynnosc slowna. Zwraca takze uwa

ge dziecka na strukture slów. Pomaga w doskonaleniu analizy sluchowej.Jest wiec pomocna nie tylko w rozwijaniu jezyka, ale takze w przygotowaniu dzieci do nauki czytania i pisania. Uczy naprzemiennosci ról. Moze

byc równiez wykorzystana do pokazania dziecku róznicy pomiedzy gloska a litera.

•

••

Inny wariant gry polega na tym, ze kostka do gry pokazuje nam,jak dlugie slowo mamy utworzyc.

Mozemy brac tu pod uwage liczbe sylab lub glosek.

Naprzemiennie z dzieckiem rzucamy kostka i znajdujemy slowoodpowiadajace dlugoscia wyrzuconej liczbie kropck.

WAZNE:

( Ira wzbogaca slownictwo i rozwija plynnosc slowna. Kieruje uwage nahudowe slów. Uczy wyodrebniac sylabe· Doskonali analize i synteze:,Iuchowa. Przy wprowadzeniu dodatkowych regul stymuluje rozwój my:;lenia.

Cire te mozemy wykorzystac takze w pracy nad artykulacja dziecka,I'dy dazymy do utrwalcnia prawidlowego dzwieku. Podawane przez nas·.ylahy beda wówczas zawieraly cwiczone gloski.

19

CZASTKI SLÓW - GLOSKI, SYlABY

ZNAJDUJEMY POCZATEK SLOWA


ZNAJDUJEMY SLOWA Z OKRESLONA GLOSKA.

••

•

•

•

Gra polega na znalezieniu slowa konczacego sie podana sylaba.Jest podobna do gry w konczenie slów. Jest jednak znacznie odniej trudniejsza.

Proponujemy sylabe, do której dziecko powinno dobrac jedna lubkilka sylab, tak by podana przez nas sylaba byla koncem dowol

nego slowa, np.: do sylaby ma dziecko moze dopowiedziec ta,tworzac slowo tama lub dwie sylaby lako, tworzac slowo lakoma.Gdy dziecko utworzy wyraz, podaje sylabe bed<lcakoncem slowatworzonego przez nas. Zamiana ról nastepuje wielokrotnie.

Inny wariant gry polega na wskazywaniu sylaby majacej wystapic w srodku slowa, np.: wykorzystuj'lc czastke ko dziecko mozetworzyc takie slowa jak np.: lokomotywa, atakowac, itd.

•

•

•

•

Gra polega na wyszukiwaniu slów zawierajacych wskazana gloske kolejno na poczatku, w srodku i na koncu.

.Testzblizona do gier, w których tworzone byly slowa rozpoczynajace sie lub kOl1czace podana sylaba. Mozemy tu zastosowac podobne reguly.

Propozycja ta moze byc trudna dla dzieci mlodszych, które niemialy wczesniejszych doswiadczen z wyodrebnianiem glosekw slowach.

Mozemy ja dowolnie modyfikowac, zaleznie od tego, jakim celom ma sluzyc. Mozemy np. wybierac slowa na dana gloske bedace jednoczesnie nazwami zwierzat, pokarmów, przedmiotów,zabawek, itd.

WAZNE:

Gra wzbogaca slownictwo i rozwija plynnosc slowna. Uczy manipulowac

takimi czastkami slów jak sylaby. Doskonali analize i synteze sluchowa.Wymaga jednak sporych umiejetnosci w tym zakresie.

Mozemy ja równiez wykorzystac w pracy nad artykulacja dziecka, gdydazymy do utrwalenia prawidlowego dzwieku. Podawane przez nas sylaby beda WÓWczaszawieraly cwiczone gloski.

20

•

•

•

Jeden z wariantów polega na tym, ze wypowiadamy jakies slowo,a dziecko ma dopowiedziec inne zaczynajace sie ta sama gloska,ale przynalezne do tej samej kategorii znaczeniowej np.:

cytryna - ...cebula ...kon na biegunach - ...klocki ...kot - ...koza .

stokrotka - storczyk. ..

Mozemy prosic dziecko o uzasadnianie zwiazku pomiedzy slowami, co uczy argumentowania i sprzyja poznawaniu pojec ogólnych.

Mozemy takze podawac slowo i prosic dziecko, aby dobralo doniego okreslenie zaczynajace sie ta sama gloska, np.:

sok - ...slodki...

samolot - sportowy ...gazeta - gruba ...plastelina - ...pastelowa ...

21

'. ~ ,

WAZNE:

Gra wzbogaca slownictwo i rozw~ja plynnosc slowna. Zwraca uwage nanajdrobniejsze czastki slów - gloski. Doskonali analize i synteze sluchowa· Wymaga jednak znacznych umiejetnosci w tym zakresie.

Niektóre jej warianty porzadkuja wiedze o swiecie, ucza klasyfikacji,pomagaja w opanowaniu pojec ogólnych. Zachecaj'l do stosowaniaokresleti.

Gre te mozemy wykorzystac takze w pracy nad artykulacja dziecka,gdy szukane slowa zawieraja utrwalan'l gloske.

ZNAJDUJEMY WYRAZY Z OKRESLONA LITERA

•CZASTKI SLÓW - GLOSKI, SYLABY

Innym wariantem jest lancuch slów polegajacy na tworzeniu slo

wa rozpoczynajacego sie gloska konczaca slowo poprzednie. np.:autobus - sok - kot - termometr - rak - itd.

•

••

•

•


~

Cha polega na wymyslaniu i dopisywaniu wyrazów zawierajacychokreslona litere·Jest przeznaczona dla dzieci umiejacych pisac.Wybieramy wyraz podstawowy, który powinien byc dostosowanydlugoscia do mozliwosci dzieci. Zapisujemy go pionowo. Zadanie graczy polega nastepnie na dopisywaniu poziomo takich liter,aby utworzyc nowe wyrazy. Wyrazy nie moga sie powtarzac.Wygrywa ta osoba lub zespól, który poprawnie, jako pierwszy,wykona zadanie.

W zaleznosci od wariantu, wyrazy dopisujemy tak, aby wyraz

podstawowy wyznaczal ich poczatek, koniec lub srodek, np.:

C lENAKOle

GLA

·_-K:SiAZK-

A RBUZ ANTEN A-.--

_ ..• _. __ ._-,--~----

S YN SO S-~---T ORT KO T_ ..~-_._-K OLO KO K-----~------- --()IKNO OK O NICl

WI

ATR.ARM ATA

KA

SETA---.- ..--

KARTOPEL

LO

KlM

OST

WAZNE:

( ,ra wzbogaca slownictwo i rozwija plynnosc slowna. Doskonali procesy:1I1alizyi syntezy oraz umiejetnosc pisania.

23 I

~1 ----------~


PRZEKSZTALCAMY SLOWA


UKLADAMY RYMY

WAZNE:

Gra rozwija plynnosc slowna. Kieruje uwage dziecka na strukture slów.Pozwala dostrzegac minimalne róznice miedzy nimi. Doskonali umiejetnosc wydzielania glosek i manipulowania nimi. Sprzyja cwiczeniu anali

zy i syntezy oraz pamieci sluchowej. Wymaga duzej koncentracji. \\' /\/.NE:

/ .d l;Iwa rozwija plynnosc slowna i inwencje twórcza. Zwraca uwage na1111Id1I1V slów. Dziecko uczy sie wyodrebniac sylaby i gloski w wyrazie

I 11I.IIIIPlllowacnimi. Poznaje, co to sa rymy. Samodzielnie je tworzy.

•

•

•

•

•

•

Gra polega na dokonywaniu jak najmniejszej zmiany w obrebieslowa, ale tak by w jej efekcie uzyskac nowe slowo. Mozemy wieczastepowac jedna gloske inna, ale nigdy nie wiecej niz jedna;mozemy takze dodawac lub odrzucac jedna gloske lub przestawiacich kolejnosc.

Wybieramy krótkie slowo, które bedzie poczatkiem tworzonegolaricuszka. Nastepnie kazdy z graczy kolejno tworzy nowe slowoprzeksztalcajac poprzednie, np.: kot - koc - noc - nos - nas - nasz- wasz - wal - .

Gra trwa az do wyczerpania pomyslów. Konczy sie, gdy jedenz uczestników poddaje sie, nie mogac dokonac kolejnego przeksztalcenia.

Zaleznie od zainteresowania grajacych, mozna rozgrywac wielerund, za kazdym razem zmieniajac slowo wyjsciowe.

W grze moze uczestniczyc dowolna liczba osób. Wówczas przegrywajacy albo odpada, albo daje fant.

Gre mozna prowadzic takze stosujac zapisywanie slów, a przeksztalcen dokonywac na bazie wzorca wzrokowego, a nie slucho

wego. Wybór zalezy od tego, jakie umiejetnosci, prócz jezykowych,chcemy dodatkowo rozwijac.

••

•

•

•

•

•

Zabawa polega na wyszukiwaniu slów rymujacych sie.W wersji latwiejszej, podajemy slowo, a dziecko ma wymyslic doniego rym. Jesli, znajdzie, to ono wyznacza nam wyraz, do którego my z kolei szukamy rymu. Takie naprzemienne podawanie slówtrwa tak dlugo, jak dlugo utrzymuje sie zainteresowanie uczestników.

Modyfikacja moze polegac na tym, ze do podanego slowa i dziecko, i my dobieramy rymujace sie wyrazy. Wówczas, wymyslajacdla nas zadanie, jest ono dodatkowo zaktywizowane, gdyz musimyslec o tym, czy samo potrafi znalezc inne rymujace sie z nimslowo.

W wersji trudniejszej tworzymy laricuch rymów, kolejno dopowiadajac slowa rymujace sie z tym podanym na poczatku, np.:deski - pineski - niebieski - pieski -

Inny wariant zabawy moze polegac na ukladaniu rymujacych siezdari.

Dziecko samo wymysla cale zdanie, np.: Ten psiaczek to duzy rozrabiaczek lub my podajemy poczatek, a ono dopowiada rymujacysie koniec, np.: Mój konik..jest gruby jak slonik .

Mozemy takze zachecac dzieci do wspólnego ukladania prostychwierszyków. Nie musza przy tym byc one logiczne. Wazne, zebysprawialy dziecku radosc i smieszyly je.


ODGADUJEMY ZASZYFROWANE WYRAZY~


WYMYSLAMY JAK NAJWIECEJ WYRAZÓWZ PODANYCH LITER ~

WAZNE:

Gra rozwija slownictwo. Poprzez odpowiedni dobór wyrazów mozemypodsuwac te slowa~ o które chcemy wzbogacic jezyk dziecka. Dzieki niejutrwalany jest wyglad liter oraz cwiczone procesy analizy i syntezy. Dziecko doskonali takze umiejetnosc czytania i pisania pojedynczych wyrazów.Przy zastosowaniu ulatwienia polegajacego na okresleniu obszaru, z którego wybrano wyraz, stymulowany jest takze rozwój poznawczy.

WAZNE:

Gra wzbogaca slownictwo. Dziecko ma okazje zetkn'lc sie z nowymi slowami, których znaczenie jest mu wyjasniane. Zwraca uwage na budowewyrazu. Stara sie tworzyc jak najdluzsze slowa. Uczy sie manipulowactakimi czastkami wyrazu, jak sylaby i gloski/litery. Doskonali procesyanalizy i syntezy.

•

••

•

•

•

•

Gra polega na odgadnieciu wyrazu na podstawie sposobu zapisuliter w liniaturze.

Przeznaczona jest dla dzieci znajacych litery pisane.

Wymyslamy wyraz, a nastepnie rysujemy jego schemat graficznyw taki sposób, aby kazdej literze odpowiadal znak taki, jaki wynika ze sposobu zapisu w liniaturze, np.: =:=:: =: oko,~ =_ ==-~::::.:=::::gniazdo, = ::::= 'y-f.

Na podstawie schematu dziecko próbuje okreslic, jakie litery zawiera wyraz. Kieruje sie przy tym ich wysokoscia, kropka lubprzecinkiem umieszczonym nad litera.

Jesli podalo litere wystepuj'lc'l w wyrazie, jest ona wpisywanaw odpowiednie miejsce. Jesli podanej litery wyraz nie zawiera,dziecko traci punkt. Próbuje tak dlugo, az uda mu sie pomyslnieodszukac wyraz, o który chodzi.

Do odgadniecia wyrazu nie zawsze potrzebne Si! wszystkie litery .Zachecamy do podawania rozwiazania na podstawie przewidywania. Mozemy ulatwic zadanie, podajac z jakiego obszaru dokonalismy wyboru, np.: zwierzeta, nazwy czynnosci, itp.

Zmiana ról pozwala dziecku na szyfrowanie wymyslonych przeznie wyrazów, które sa nastepnie odgadywane przez doroslego.Wówczas dziecko musi czuwac nad tym, czy podawane literywystepuja i wpisywac je w odpowiednie miejsce.

•

•

•

•

•

Gra polega na znalezieniu jak najwiekszej liczby wyrazów zlozonych z liter wyrazu podstawowego.Podajemy wyraz podstawowy, który posluzy nam jako material dotworzenia nowych. Dobrze nadaja sie do tego wyrazy dlugie.Wspólnie z dzieckiem staramy sie utworzyc jak najwiecej wyrazów, zawierajacych wylacznie litery z podstawowego slowa. Zakai,de slowo przydzielamy sobie jeden punkt, np.: z wyrazu loko

motywa tworzymy: o/w, kot, motyw, motyl, tylko, itd. Jest to znakomita okazja do zapoznania dziecka z nowymi slowami. W podanym przykladzie bedzie to z pewnoscia slowo motyw.

Mozemy wprowadzic elementy rywalizacji. Wygrywa ten, ktoznajdzie wiecej wyrazów.Zachecamy dziecku do wymyslania jak najdluzszych slów, którejako wyrazy podstawowe, dadz'l najwieksza liczbe nowych rozwqz,ul.

2627

20

--..... I

WAZNE:

Gra wzbogaca slownictwo i rozwija plynnosc slowna. Zwraca uwage nastrukture slów. Sprzyja doskonaleniu procesów analizy i syntezy. Uczymanipulowania najrrmiejszymi elementami wyrazu - literami. Doskonaliumiejetnosc pisania. Pobudza twórcze podejscie do jezyka. Budzi zainteresowame mm.

PODAREK - DAREKKULKA- ULKA

SKAKANKA - ANKAFASOLA-OLA

HALINKA - ALINKA

29


Zabawa polega na wyszukiwaniu wyrazów zawartych w innychwyrazach, np.: kokos, krata, makaron.

Staramy sie wraz z dzieckiem odszukac jak najwiecej wyrazówtego typu. Mozemy wyrazy zapisywac - wówczas manipulujemyliterami, lub tylko wypowiadac - Wówczas dokonujemy przeksztalcen na gloskach.

Pomoze nam tutL~juswiadomienie sobie, ze takie wyrazy mozemyotrzymywac poprzez:

pominiecie poczatkowej litery lub gloski lub liter/glosek(adres, klapie, lisc, losy, itp.),

usuniecie ostatniej litery lub gloski lub liter/glosek (kosa,moloch, rekaw, kran, itp.),

pominiecie litery lub gloski w srodku wyrazu (ciern,parkowac, plaszcz, tratwa, itp.),

dodanie litery/gloski lub liter/glosek na poczatku wyrazu(gora(~zka, deser, burak, kapusta, itp.),dodanie grupy liter lub glosek na kOlleU wyrazu (serce,laska, kotlet, lampart, itp.).2

Wariantem tej zabawy bedzie wyszukiwanie imion ukrytych w innych slowach, np.:

•

•

•

•

SZUKAMY WYRAZÓW UKRYTYCH W WYRAZACH

l W przypadku braku pomyslów na wyrazy tego typu mozemy siegnac do pozycjiJ. Wójtowiczowej: LogopedycZ/lY zbiór wyrazów. WSiP, Warszawa 1991, s. 116-123.

~

szklarniowyparasolkastokrotnie

itd ...

Gra polega na tym, by ulozyc jak najdluzszy wyraz z liter kolejnodopisywanych.

Przeznaczona jest dla dzieci starszych, umiejacych pisac.

Wygrywa osoba, która wpisala ostatnia litere w powstaj<lcymwyrazIe.

Gre rozpoczynamy od napisania dowolnej litery, która bedzie po_czatkiem powstajacego wyrazu.

Teraz kazdy z graczy dopisuje kolejno litery, tak by zostac autorem jak najdluzszego wyrazu.

Kolejno pojawiajace sie litery wymuszaja zmiane wymyslonychwczesniej wyrazów.

Kazda dopisywana litera, wraz z literami wczesniejszymi zawszemusi byc poczatkiem jakiegos znaczacego slowa. Dopisuj<lcy bowiem moze zostac sprawdzony i jesli nie potrafi dokonczyc swojej propozycji, odpada z gry.

••

•

•

•

•

•

UKLADAMY JAK NAJDLUZSZY WYRAZ, DOPISUJACKOLEJNO LITERY



WALIZA -IZA

KAFELEK - FELEK

MALINA - ALINARADA -ADA

Itd ...


('ZYTAMY OD STRONY LEWEJ DO PRAWEJ I OD PRAWEJ DO

I,EWEJ

•Inna wersja zabawy moze byc tworzenie nowych slów na bazie

takich wyrazów jak np. sto, ul, lina, ser, rak, las. Slowa te (h~j,!duze mozliwosci ze wzgledu na znaczna liczbe ewentualnych rozwiazari, np.:

lina

dolina, kotlina, cyklina, kalina, malina, naftalina, wazelina,wedlina, wiklina, glina (i moze cos jeszcze ...)

•

•

•

Zabawa polega na pokazaniu dziecku, ze istnieja takie slowa i zdania, które mozna czytac w normalny sposób oraz wspak.Jest przeznaczona dla dzieci, które opanowaly juz umiejetnoscczytania.Proponujemy dziecku, by przeczytalo ponizsze wyrazy, a potem,by przeczytalo je ponownie, ale od strony prawej do lewej. Coz lego wyjdzie? Odpowiedz nalezy do dziecka.

Teraz do przeczytania proponujemy zdania. Sposób czytania taki,jak powyzej. Musimy jednak pamietac, ze czytanie wspak jestbardzo trudne, zwlaszcza dla dzieci o nieopanowanej jeszcze technice czytania.Zdania te na pewno beda wymagaly naszych wyjasnien.

A TA KANAPA TO KOTA PANA KATA

IGOR MAM RUM MAM MUR MAM ROGI

KOBYLA MA MALY BOK

MARZENA POKAZALA ZAKOPANE Z RAM

ONO MI KALA KIMONO

OTO LZA Z NIZIN ZA ZLOTO

ser

bokser, deser, mikser, serdelek, serce, serpentyna, serwetka,serwatka, serweta, serwis, (i moze cos jeszcze ...)

ul

ulica, ulewa, Ula, Ulka, tulipan, kula, okulary, kultura, ruletka,koszula, wulkan, dulki, (i moze cos jeszcze ...)

sto

stopa, stolica, stogi, stonoga, ciasto, miasto, prosto, czesto,(i moze cos jeszcze ...)

WAZNE:

Zabawa wzbogaca slownictwo. Daje szanse zetkniecia sie z wieloma nowymi slowami i poznania ich znaczenia. Budzi zainteresowanie dziecka

sposobem tworzenia slów. Pozwala dostrzegac znaczenie drobnych czastek w wyrazach. Doskonali procesy analizy i syntezy sluchowej orazwzrokowej. Podnosi umiejetnosc czytania i pisania.

•

•

ADAAGA

ALAANNA

BÓBINNI

JAJ

KAJAK

KASAK

KOK

l,AMAL

LAPALMAM

M ElLEMMIM

OKO

POPPOTOPRADAR

RUR

SEDESSOS

ZAKAZ

ZARAZZEZ

30---- 31


POPIJA RUM AS SAMURAJ I POPTOLO MA SAMOLOT

WÓL UTYL A MA MALY TULÓW

ZARAZ GRATA NA TARG ZARAZ


• Nie musimy dawac dziecku wszystkich wyrazów do przeczytania.

Mogloby to byc zbyt nuzace dla niego. Ich liczbe dobieramy zgodnie z zainteresowaniem dziecka.

Kolejna propozycja rózni sie od poprzedniej tym, ze odczytuj'lCwyrazy od prawej do lewej, uzyskamy zmiane znaczenia:

•

AKT

BARK

BAROK

BLOK

BUTDAJ

DAR

GRAT

JAR

KARA

KAT

KES

KOKS

KOS

KOTLAS

I~ATEMLAD

MUR

NIL

POKAZPORT

POT

RAK

RÓG

SJ\DSUM

TAM

WAL

WÓLZ(H~WKOSZSUSZ

PI.~RZ

WAZNE:

()dczytywanie wyrazów w rózny sposób ma na celu pokazanie dziecku

pewnego interesujacego i zabawnego zjawiska w jezyku. Zalezy nam na

t ym, by czerpalo ono przyjemnosc z obcowania z jezykiem, by potrafilo

\ie nim takze bawic. Dziecko odczuwa, ze jezyk i czytanie moga byc czasami smieszne, co z pewnosci,! bt;dzie dobrym sposobem budzenia zainteresowanta.

Jest to nlwniez doskonale, choc trudne, cwiczenie poprawiajace tech

nike czytania.To takze znakomita okazja do zwic;kszania zasobu leksykalnego, o ile

I.adbamy () wyjasnienie kai,dego niezrozumialcgo slowa.

•Na zakoriczenie wyrazy, w których trzeba dokonac przestawieli:

BAszta

CEra

CIEploDRAka

DZIEjeDZIElo

DZIwi

DZIwo

KAbel

KAdra

KAtar

KAszel

KIlo

KIpiKIta

LAska

LIczy

LIpaLIsi

LIscie

LApaLAska

LOdzie

MAra

MAsa

MAslo

MAla

MIna

MIsa

MYjePAka

PRALka

RAta

ROLka

RYba

RZEka

SIwa

SLOma

SLEp03

3 Wszystkie przyklady w tej zabawie zostaly zaczerpniete z ksiazki: J. Wójtowiczowej: Logopedyczny zbiór wyrazów, WSiP Warszawa 1991, s. 124-126.

32

----- ----------_."",".2.:..:HJ.


ROZWIAZUJEMY ZAGADKI


zaglada wszedziei [{daka.

•

•

•

Zabawa polega na pokazaniu dziecku sposobu rozwiazywania zagadek fonetycznych.

Uzupelnieniem zabaw sluzacych rozwijaniu j«zyka na poziomicfonologicznym jest rozwiazywanie odpowiednio dobranych zagadek, tzn. takich, w przypadku których odpowiedz otrzymuje si«poprzez wyodrebnianie i manipulowanie gloskami/literami lub

sylabami znajduj<lcymi sie w róznych miejscach slowa/wyrazu.Oto przykladowe zagadki tego rodzaju:4

Przez "b" na poczqtkuzeby w ziemie Wsuwa.

Przez" w" na poczatkui kracze, ifruwa.

Przez" b" -. zebata, przez" w ". skrzydlata.Jedna w polu dropie, druga w polu lata.

Przez "m" do procy sluzyi [{lowe ma Z zelaza.

przez "p ", Inaly czy duzy,na polu przy drodze,przy domu, w ogrodziestrzeze dobytku gospodarza.

PÓl kuny,pól raka.

Mieszka na grzedzie,

Co to, kochanie!Przez" h" tkwi w §cianie,

przez" r" w wodzie plywa,przez" m" w polu bywa.

Kiedy ma na kOllcu "ka" chlopiec jq na [{lowie ma.(;dy jej koniec "la" stanowi ryby w stawie dziobem lowi.

Przez" k" ptak najczarniejszy.Przez "d" tez czarny, ale w ksiqzce,l l/1/1/elszy.Przez "b" wozom sluzydo dalekich podrÓzy.

Osa

ijeszcze jedna literodzwoni po klosach

i plony zbiero.

Kiedy "n" na kOllcu dasz,to li.\:ciastedrzewo masz.

Kiedy dasz mu "c" na koncu kawal drzewa schnie na sloncu.

Gdy" sz" zamiast" c" napiszesz,to do lampy przyda ci sie.

4 Wszystkie zagadki zostaly zaczerpniete z: Antologia zagadek, wyb6r Anna Romano

wicz, Krajowa Agencja Wydawnicza, Bialystok 1993 oraz E. Szymanski: Zgaduj zgadula,Nasza Ksiegarnia, Warszawa 1963.

34

Przez "p" na poczatku ze skóry zrobiony.Przez" l" na poczatku wielki i zielony.

35


Gdy sie na "c" konczy _materialy laczy.

Gdy na "t" - to inna sprawa:nawet lirube blachy spawa.

Gdy na "l" - to przez pustyniedo pif,knelio morzu plynie.

Przez "k" jest w zycie i w pszenicy,niemalo ziarnek w sobie liczy.p rzez "li" ma kazdy z nas

(a ten najnizszy zwie sif' bas).

Przez" w "- czy czarne, czy tez jasne _kazdy ma IW li10wie wlasnej.

Gdy "j" na poczatku mahf'dzie nastf'pnelio dnia.A gdy sif' na ,J" zaczyna _mrozu sif' nie boi.

Czy to chlopiec, czy dziewczyna _.ch~tnie sif~w nie stroi .

Rydzu fJolowa,hata pofowa,nUJwic nie umie,w wodzie si~~chowa.

Pif'kne ilni~,ma ta panna.Wprost czy wspak

jest zawsze .

Dwa razy ta sama jylalm,ma na sobie spódnice.To nie chlopak,to .

Jeden "bar", drugi "bar",a na kOlicu "a".

36.~-------------


Bf'dziesz miala piekne imie·Jakie?

Wez trzy litery Z Belliii,jednq z. Wloch, jedna z Estonii,jedna Z Danii, jedna Z Egiptu,jednq z Rumunii,a calo.\~cznajdziesz w Warszawie.

Przez "h" - liczne stare drzewa.Przez "ch" razem, zgodnie §piewa.

lhvie literv Z huta,a trzy dasz Z Krakowa.Caly to jarzyn/w,wyhonw i zdrowa.

'/miel/ literf; w slowie" dym ",a h~'dziesz IIUJgllnieszka(' w nim.

.lezeli jest przez" o",mieszkajq w nim dzieci.

.Ie§lijest przez "y",Z dOli/Uw nie/)() leci.

C'o ijak przestawi(',fJomf;czcie glowy,by Z "pralki" powstalstopiel! wojskowy.

Litera w literze,

jako napÓj si~ bierze.

Gdy umiesciszlitere w literze,to bedziesz mial ptaka,co ma czarne pierze.

37

~._c.c

38

----- ,.' ,~-CZASTKI SLÓW - GLOSKI, SYLABY

Ma trzy litery

lecz nogi ma cztery.

Stal w sklepiku sok na pÓlcei zazdroscil wciaz jaskÓlce,ze jest ptakiem.

Do sklepiku przyszedl Staszek,sok przekrecili jest ptaszek

Gdy ma kOllcÓwk{:- "ka"to mruczy napuszona;lidy - " wica"

lina hakiem zakOllczonll;li(~Y- "let"

to smaczne danie,'lidy - "ek"

malutki mruczy n([ tapczanie;Wly - "urny"

to przy obuwiu wysokie ohcwyCo musisz na poczatku dopisa/.hy hylv pelne wyrazy?

l() liruha zaslona.

Moze mi odpowiesz.jakie to zwierZ(f/kokryje sie w tym slowie.

C/lOr:w jej nazwie - kranie o wode dba.

Ty od niej dostanieszpokiel i ubranie.

Cztery litery ustawisz w rzedzie,to wtedy wladca w koronie bedzie.Gdy dwie litery dostawisz nowe,zmieni sie nagle w zwierze domowe.


"A" - w srodku

- drzew gromada,"i" - w,l:rodku

- gesi zjada.

Gdy jedna litere zmieniszw slowie deszcz,srehrna luska bly.l:nie ryba,kilim zwie si~' .

W cholewie i w plewach,w ulewie jest tez,a nawet w lewkonii

ukryl sil' ten zwierz.

Co sil' stalo moi mili?f)ziwy. cuda wielkie.C ;dy lisowi dolozyli/lwlutkq literke,stracii jiltm. stracil ogon.atmmentem sie uhrudzifi fJojechal dlugq drogaw daleki ,{wiat do ludzi.

Gdy ma trzy litery,mieszka w norze, w lesie.

Gdy /lUIczwartq dodasz,listonosz przyniesie.

W zwyklym olówkunietrudno wcale,

nazwe ciezkiegometalu znalezc.

Miasto wieksze niz Warszawa,a pól miasta - to potrawa.

39

40


Gdy rozpocznie sie spawanie,jaki ptak ma w nim mieszkanie?

Wchodza litery po drabinie.Ile literjest w kominie?

Jak sie taki ptak nazywa,ktÓry liszke w sobie skrywa?

Kiedy przeczytasz wprost,to morskie okno na .vwiat.

Kiedy przeczytasz w.\jJak,to bedzie na .vniegu .\'lad

Polowa litoy

dzwiga ksiazki i papiery.

PÓl litelY na .vcianie

to dla ksiazek mieszkanie.

RÓzne na .vwiecie istnieja laty,zÓlte, czerwone luh laty w kraty.

Lecz nie ma zadnej smaczniejszej latyponad zielony listeL ....

Jakie sanki wiosnana gÓreczce rosna?

Jesli ktos sloncukoniec odbierze

znajdzie najwieksze

pod sloncem zwierze.

Choc w nazwie kryja liczbe" sto ",jednak na kazdej lace,jezeli tylko pójdziesz tam,napotkasz ich tysiace.


Chm' w nazwie "sto" maja,my tylko dwie mamy.Przed wyj.(:ciemz domuw buty je wkladamy.

I)rzez nSZ."

- ucza sie w niej dzieci;(){lrzUi' "sz"

U wozu je zm!jdziecie.

WAZNE:

I~ozwiazywanil~ zagadek tego typu pomaga dzieeiom w <:wiczeniu umie

,<:lllosci dzielenia sl6w/wyraz6w na gloski/litery oraz sylaby. Pomagawydzielac poszczeg61ne gloski/litery, a takze manipulowac nimi. Jest do

'.konala okazja do cwiczenia analizy i syntezy sluchowej oraz wzrokowej.Stwarza oka:t.jl( do rozwijania skojarzell oraz twórczego myslenia.

Wymaga oderwania sie od schematu i poszukiwania nieraz zaskakuj,!cychI(lzwiaz,ul.

Rozwija slownictwo. Budzi zainteresowanie jl(zykiem. Zacheca do salIlodzielnego konsl rtIowania zagadek.

CZESC II

SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA- SLOWOTWÓRSTWO

Gry i zabawy tutaj proponowane sprawiaj,!, zc dziccko uswiadamia sobie

I"tllienie slÓw jako e1cmcn\(Jw jezyka. Uczy sie manipulowac nimi.Poznaje i wykorzystuje zasady slowolwÓrslwa. Rozszcrza zasób lek

,ykalny.

Dziecko wiazc nazwe z dcsygnatcm. Opanowujc pojecia ogólne i szczc!'ulowe. Styka sie zc zjawiskicm synonimÓw i wieloznacznosci.

44

----~~~~--------

SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO

LACZYMY DWA WYBRANE SLOWA

• Zabawa polega na otrzymywaniu nowego slowa z polaczeniadwÓch innych.

• Pokazujemy dziecku, ze istniej" takie slowa, ktÓre zestawione zesob,!, dadza slowo o innym znaczeniu, np.:

sto· noga, ul I~wa, tuli - pan, Bialy stok,

chwali -- pil(ta, wie- wiÓrki, spi. wÓr, kolo wrotki,Iist· opad, itp.

• WspÓlnie z dzieckiem p["(lbujemy znalczc jak najwil(cej takichslÓw. Zawsze przy tym musimy pamil(tac o wyjasnianiu ichznaczeri.

• Inny wariant zabawy polega na odwrÓceniu zadania. Wypowiadamy wybrane slowo zlozone, a dziecko ma wskazac, z jakich slÓwzostalo ono utworzone.

• Poczatkowo dobieramy takie zestawienia, ktÓre zawieraj'l slowa

niezmienionc (tak jak w przykIadach umieszczonych powyzej).• Stopniowo mozemy wykorzystywac takze takie zlozenia, w kt(l

rych slÓw podstawowych trzeba sil( domyslac, ze wzgll(du na ich

przeksztalccnie lub niepcIne brzmienie, np.: wot!,o·ciaf.{, par.o.

wÓz, list,o'110SZ, sam·o·o!Jsluf.{a, .\wll·o-lot, wiel.o-kat, itp.

• Zabawa moze polegac takze na tym, ze wypowiadamy cZl(Sc ta

kiego slowa zlozonego, a dziecko ma dopowiedziec jego koniec,np.: samo -- , sto- , wielo _ """

• W kazdej z tych zabaw zawsze zachecamy dziecko do zmiany rÓL

Niech nie tylko rozwiazuje zadanie, ale takze samo stara sie wy

myslac zadania dla nas. Tworzy wiec slowa zlozone, w których

my doszukujemy sie slów podstawowych, czy jak w kolejnej zabawie, wyszukuje poczatek zestawien i ocenia poprawnosc naszego zakonczenia.


WAZNE:

/,Ihawa ta znakomicie wzbogaca slownictwo. Budzi zainteresowanie je

, vL iem. Dziecko poznaje i uczy sie wykorzystywac zasady slowotwórstwa.

I II ,skonali równiez procesy analizy i syntezy sluchowej.

'c._ ••••.•••••••--


DOBIERAMY SLOWA LACZACE SIE TEMATYCZNIE

• Zabawa polega na wyszukiwaniu slów w ramach ustalonego przeznas tematu.

• Wypowiadamy zdanie, które okresla zakres podawanych sIów. Jestono tak sfonnulowane, ze pozwala na swobodne wyliczanie, alewymusza okreslona forme gramatyczn,! slów, np.:

Do nowego mieszkania wstawimy .

Jedziemy na wycieczke i zabieramy ze sob,! .Zaloze sukienke, która ma paski w kolorze .W ZOO mozna zobaczyc .

• Nastepnie na przemian z dzieckiem wyszukujemy takie slowa,które pasuj,! do przedstawionego zdania.

• Przed dodaniem nowego slowa trzeba powtórzyc cale zdanie wraz

ze wszystkimi wczesniej dopowiedzianymi propozycjami. Wymusza to zastosowanie odpowiedniej formy gramatycznej. Jest takzeznakomitym cwiczeniem pamieci i koncentracji uwagi.

W ZOO mozna zobaczyc slonia.

W ZOO mozna zobaczyc slonia i zebre.

W ZOO mozna zobaczyc slonia, zebre i zyrafe.

W ZOO mozna zobaczyc slonia, zebre, zyrafe i lamparta.Itd .....

WAZNE:

Zabawa wzbogaca sIownictwo dziecka, gdyz ma ono szanse zetknac sieze slowami nowymi, rzadko stosowanymi. Wazny jest tu udzial doroslego,który dopowiadajac slowa dobiera je celowo, zaleznie od zamiam. Moze

dobierac takie, które zawieraja utrwalana gloske, Wówczas dziecko powta-

46


1/ ;Ijac je wielokrotnie, cwiczy artykulacje. Moze takze kierowac sie kry1,'lllIm poznawczym.

Zabawa cwiczy plynnosc slowa, gdyz sklania dziecko do szybkiegoI'I/ywolywania wielu róznych nazw, czy okreslen, które istnieja w jego.. 1\( lbie leksykalnym.

I)zieki zabawie dziecko poszerza wiedze i poznaje pojecia ogólne.l \viczy pamiec i koncentracje uwagi. Doskonali stosowanie wlasciwych1111111 gramatycznych.

~.

SLOWA JAKO ElEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO

TWORZYMY CIAGI LOGICZNIE LACZACYCH SH~ SLÓW


\V YSZUKUJEMY SLOWO, KTÓRE NIE PASUJE DO POZOSTAL YCH

• Istota drugiego wariantu jest podanie jak najWiekszej liczby slówkojarzacych sie ze slowem wyj.kiowYIll.

Podobnie, jak w przykladzie poprzednim, podajemy dowolne slo

wo, ale teraz Wszystkie kolejno podawane przez graj'lcych propozycje, musza wi;lzac sie z haslem podanym na pocz'ltku, np.:

Szkola: UCZCIJ, nauczyciel, tablica, zeszyt, dziennik, dzwonek, wywiadÓwka, dyzurny, itd ...

Wygrywa ta osoba, ktÓra jako ostatnia dopowie slowo i bedziepotrafila uzasadnic jego zwiazek z Pocz;ltkowym haslem.

•

•

•

•

•Zabawa polega na tworzeniu lailcucha slów kojarz;lcych sie ze sobalub, jak to jest w wariancie drugim, na zestawianiu slów pozosta

j'lcych w logicznym zwiazku ze slowem bazowym.

Wybieramy s/owo, ktÓre zapoczat kuje nasz !;uicuch skojarzell.

Teraz, na przemian z dzieckiem, dopowiadamy kolejno slowa tak,

aby kazde z nich "lczy/o sie w jakis spos(lb ze slowem poprzednIm, np.:

Przedszkole pani sukienka ubranie krawcowaigla "o nici material itd ...

Jesli zwiazek pomi~~dzy slowami nic jest oczywisty dla kUlregos

z graczy, moze zawsze poprosic o wyj'l.~nienie. Zaliczamy propozycje tylko wtedy, gdy osoba podaj;lca ja potrafi swój wybÓr uzasadnic.

•

•

•

•

•

•

•

•

Gra polega na tym, by sposrÓd kilku podanych slów wybrac to,

które nie pasuje do pozostalych ze wzgledu na przynaleznosc do. . "

mneJ grupy znaczellloweJ.

W zaleznosci od wieku i mozliwosci dziecka dobieramy liczbeslów, sposnld ktÓrych bedzie ono dokonywac wyboru.Swiadomie takze mozemy kierowac doborem slÓw, w zaleznosci

od zasobu leksykalnego grajacych i zadall, jakie chcemy realizo

wac, np.: utrwalenie kolorÓw, wzbogacanic rcpcrtuaru okreslcIlnazywaj;lcych stany emocjonalne i uczucia, utrwalcnie wiadomo

sci z wybranego zakresu, itp.

Musimy takze pami<;tac, ze im mlodsze dziecko, tym bardzicj czytclne

powinny byc zaleznosci miedzy proponowanymi przykladami.

Podajemy trzy lub cztery slowa tak dobrane, by jedno z nich nie

pozostawalo w logicznym zwiazku z pozostalymi, np.:hldka, kajak, stalek, pociag

smutny, wesoly, radosny, zadowolonypisze, czyta, gotuje, rysuje

ladny, brzydki, mis, czystyitd ...

Za kazdym razem dziecko wybiera ten wyraz, który nie pasujc dopozostalych i uzasadnia swój wybór.

Walio punktowac i trafny wybór i umiejetnosc uzasadniania, gdyz roz

bieznosc miedzy wykonanicm tych dwóch zadari moze byc znaczna.Jak zawsze i tutaj istotna jest zmiana ról.

WAZNE:

Zabawa pobudza aktywnosc slowna dziecka. Doskonali plynnosc s/ownai SkOjarzeniowa. Rozwija myslenie poprzez wyszukiwanie logicznychzwiazków i umiejetnosc argumentowania, poprzez uzasadnianie wypowiedzi.48

WAZNE:

( ira rozwija slownictwo, zwlaszcza jesli zadbamy o wlasciwy dobór slów.

Pobudza myslenie poprzez okreslanie zwiazków miedzy ich desygnatami.

IJczy uzasadniania swoich wyborów. Daje okazje do wypowiadania sie na(,kreslony temat.

______________ 1 _

49

WYMYSLAMY SLOWA O PRZECIWSTAWNYM ZNACZENIU WYSZUKUJEMY SLOWA, KTÓRE BRZMIA TAK SAMO\ (l/',NACZAJA COS INNEGO

WAZNE:

Gra ta znakomicie rozwija slownictwo. Mozemy zapoznawac dzieci z przymiotnikami i przyslówkami, które w ich slowniku sa bardzo wasko reprezentowane. Zwlaszcza nazywanie uczuc sprawia duze trudnosci, wieccwiczenia z tego zakresu sa niezwykle przydatne.

••

•

•

•

•

______ ••.• "dL~Z~

SLOWA JAKO ~TY JEZYKA .- SLOWOTWÓRSTWO

Gra polega na wyszukiwaniu antonimów .

Po(L~jemywyraz, a dziecko ma dopowiedziec slowo przeciwstaw_ne. Jesli wymy.s/i je prawidlowo, nastepujc zmiana ról. Teraz tomy bedziemy tworzyc antonim do propozycji dziecka.

Jesli wystapi;! klopoty, pomagamy, stosujac róznorodne podpowiedzi, np.: podajemy pierwsz;, sylabe.

/',wracamy uwage dziccka, ze nic wszystkie slowa nadaj;, sie dotej gry. Wybierajac haslo, nalezy to wiec Uwzglednic.

N;~jlatwicj bedzie dobierac anfonimy do slów oznaczaj;,cych cechy, np.: czysty -. brudny, dlugi krÓtki.

Ze starszymi dziecmi mozemy wykorzystac 'abc slowa abstrakcyjne bed;,ce nazwami stanów, czy uczuc, np.: mdO,\'(' zlmi(',choroba_ zdrowie.

W rozszcrzonej wersji tej gry, nic tylko wymyslamy antonimy, alepodajemy takze slowa pasujace do tych okreslcll, np.:

slaby .- mocnyslaby papier - mocny sznurek

czyste -- brudne

czyste Hece- brudne buty

•

•

•

•

•


Zabawa polega na wyszukaniu jak najwiekszej liczby slów, któremaja podwójne znaczenie.Wyjasniamy, ze istnieja takie slowa i ze czesto moze to prowadzicdo nieporozumietl. Podajemy przyklad.Zach\~camy dziecko, aby samo spróbowalo znalezc wieloznacznosci, np.: kolo, paro, blok, pil/at, kotki, kurki, itp.Do propozycji dziecka dob,czamy naszc propozycje i w tcn sposóh staramy sie utworzyc jak najdluzsza liste.

Inny wariant zabawy polega na jej odwróccnilL Podajemy slowoi prosimy dziecko, aby odnalazlo róznc jego znaczenia, np.:zamek: zamck do drzwi, palac, suwakklucz: klucz do drzwi, klucz odlatujacych ptaków, sposób rozwia-zal1la

siatka: siatka na zakupy, na motyle, na rybysledzie: ryby, sledzie do namiotuigly: igly do szycia, igly jako kolce jezalizak: do lizania, narzedzie pracy policjantagrzebien: u koguta na glowic, do czesaniazebra: zwierzy, wyznaczone miejsce przejscia przez ulicetraba: u slonia, instrument muzycznyszczypcc: li raka, narzydzieszable: li dzika, rodz<~jbialej broniplctwy: u ryby, pletwy do plywania uzywane przez ludziostrogi: u koguta, przy butach li jezdzcakoralc: u indyka na szyi, ozdoba noszona przez kobiety, kuleczkijarzebiny

itd ...

50

51

----- •••• -L~· __ ,_,_

-----~ .•" ,., - ,'''-',

SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWOWAZNE:

Zabawa rozwija slown;ctwo. Zwraca uwage na pewne zjawi.'ka jezYkowe,w tym przypadku na wieloznacznosc slów. Pokazuje koniecznosc precyzjiwypowiedzi.


1.'( 1/'wIAZUJEMY ZAGADKI, KTÓRYCH ODPOWIEDZIA SA'.1 (IWA WIELOZNACZNE

• Zabawa polega na pokazaniu dziecku zjawiska wieloznacznosci

poprzez rozwiazywanie odpowiednio dobranych zagadek.• Moze byc uzupelnieniem zabawy poprzedniej polegajacej na wy

szukiwaniu slów brzmi'lcych tak samo, a oznacz;~jacych cos innego.• Zach<;camy dziecko do rozwiazywania oraz samodzielnego two

rzenia zagadek tego typu.

• Oto przykladowe zagadki, których rozwiazaniem sa slowa wieloznaczne:1

Pewien plak domowyi pewien /irzyh w lesie,jednakowo zwie sir;-

Tymi zmydla robir;pranie,z owsa zjadam!Ul .1'niadal1ie,tych ze .l'nie/iu nic ma lalcm,le pachnqce miewa kwialek.

Majq je kwialki.Mozesz je kupif' owsianelub mydlane.

Zelazny - strzeze mieszkania,blyskawiczny - zapina ubrania,kamienny - 5potkasz czasami,

najcze5'ciej w ksiazkach Z bajkami.

I Wszystkie zagadki przedstawione w tym rozdziale zostaly zaczerpniete z ksiazki:,I/lla/agia zagadek. Wybór A. Romanowicz, Krajowa Agencja Wydawnicza, Bialystok 1993.

________ 1 53

---~- ..•..... , ..


Malowana bywana ulicach miasta,

a w Afryce biega zywa,ale tez pasiasta.

W kostiumiku czarno-bial)'mw ZOO ja zo!Jaczy(: mozesz.Przej§( przez jezdniekrokiem §lIlialyminna ..... ci pomoze.

Przy starej studni tkli'i~'pf7CZ noce i przez dnie.Nazywanz si~'jak ptak.Czy odgadlc.';jnz jak!

WAZNE:

Rozwiazywanie zagadek lego typu ll.~wiadamia dzieciolJl istnienie zj:lwiska wieloznacznosci w jt;zyku. Bogaci ich slownictwo. Budzi zainleresowanie jt;zykiem.

Jest doskonidym sposobem rozwijania nie tylko lJIowy, ale takze myslenia. Zacheca do samodzielnego konstruowania za.~adek


\\ Y SZUKUJEM Y SYNONIMY

• Zabawa polega na wyszukiwaniu slów, które brzmia inaczej, a zna

cza to samo lub prawie to samo.

• Moze byc uzupelnieniem zabaw poprzeunich polegajacych na

znajdowaniu tej samej nazwy dla dwóch róznych rzeczy.

• Wyjasniamy, j.e w jt;zyku polskim czasami bywa tak, ze myslac

o jakiejs rzeczy, mozemy nazwac jil w dwojaki sposób.• Przedstawiamy przyklady:

kartofcl- ziemniak

wiauro- kubel

samochód -- auto

domek - willa

kolej- poci:lg

jablccznik szarlotka

wesoly radosny

zuziwiony- zaskoczonyitd ...

• Zacht;camy, aby dziecko samo wyszukiwalo takie slowa.

• Bawiac sit; z dzieckiem starszym, mozemy spróbowac wyjasnic,

na czym polegaja niewielkie róznice znaczeniowe mit;uzy poszcze

gólnymi przykladami.

WAZNE:

/,abawa rozwija slownictwo poprzez stwarzanie sytuacji, w której dzieci

.,tykaja sie z nowymi slowami lub nowymi ich znaczeniami. Zacheca do

aktywnych poszukiwan.

Zwraca uwage na pewne zjawiska jezykowe. Budzi zainteresowanie

I\'zykiem i refleksje nad nim.

55


TWORZYMY RODZINKI SLÓW

• Gra polega na wyszukiwaniu slów przynaleznych do danej rodziny wyrazów.

• Podajemy haslo, a nastepnie kolejno wraz z dzieckiem dopowiadamy po jednym slowie z danej rodziny wyrazów, np.:

•


Inny wariant moze polegac na tworzeniu jak najwiekszej liczbyslów pochodnych od wyrazu podstawowego poprzez dodawaniedon róznych formantów, np.:

powiedziecdopowiedzieczapowiedziec

przepowiedzieczapowiedziecodpowiedziecwypowiedziec

soksok - soczek

sok - soczystysok - sokowirówka

sok - sokownik

• Wygrywa ta osoba, która jako ostatnia dopowie pasujace haslo.Slowa nie moga sie powtarzac.

• Po kazdej propozycji zwracamy uwage na jej poprawnosc i przynaleznosc do rodziny. W razie koniecznosci wyjasniamy znaczenie. Mozemy takze pomagac dziecku, naprowadzajac je na odpowiedz odpowiednimi pytaniami, np.: A jak nazywa sie urzadzenie,w którym mama robi dla ciebie sok?

• Zaleznie od zainteresowania grajacych, mozna rozgrywac wielerund, zmieniajac w kazdej slowo podstawowe.

• Chcac utrudnic gre, mozemy wprowadzic zasade, ze za kazdymrazem powtarzane sa slowa juz utworzone z zachowaniem ichkolejnosci. Trzeba wiec podac nowe slowo, ale dopiero po powtórzeniu wczesniej stworzonego ciagu slów. Bedzie to wówczasokazja do cwiczenia nie tylko sprawnosci jezykowej, ale takzepamIeCI.

56

WAZNE:

(Tra wzbogaca slownictwo dziecka. poszerza intuicyjna wiedze o jezyku

poprzez wskazanie sposobu tworzenia rodzin wyrazowych i wyrazów po-chodnych. Budzi zainteresowanie jezykiem.

Cwiczy pamiec i koncentracje uwagi.

SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO

WYSZUKUJEMY SLOWA OKRESLAJACE CZYNNOSCI NAZYWAMY CZYNNOSCI

Inny wariant polega na odmiennym sformulowaniu pytania, przyzachowaniu tych samych zasad. Gdy pytamy: do czego sluzy danarzecz, oczekujemy, ze dziecko poda nazwe czynnosci, tworzacrzeczownik od czasownika, np.:

szczotka sluzy do zamiatanianóZ sluzy do krojeniazelazko sluzy do prasowania,itd ...

Gra polega na podaniu czynnosci pasujacej do wskazanego przedmiotu.

Jeden z grajacych podaje nazwe przedmiotu. Zadaniem drugiegojest podanie czynnosci nim wykonywanej. W ten sposób tworzone sa slowa przynalezne do kategorii czasowników, np.:

szczotka, szczotka zamiatamynóz, nozem kroimyzelazko, zelazkiem prasujemy

farby, farbami malujemy

Po podaniu czynnosci grajacy wymysla nazwe przedmiotu, okreslajac w ten sposób zadanie dla kolejnego gracza.Podczas gry zwracamy uwage nie tylko na przestrzeganie regul,ale takze na poprawnosc gramatyczna podczas okreslania wyko-

nywanych czynnosci.

•

•

•

•

•Gra polega na tym, by dobrac jak najwiecej slów okreslajacychczynnosci wykonywane przez wskazana osobe.

Podajemy nazwe zawodu, do którego bedziemy dobierac czynnosci, np.: fryzjerka.

Teraz kolejno kazdy z uczestników dopowiada slowo bedace okresleniem tego, co moze wykonywac fryzjer, np.:

fryzjerka:obcina (wlosy), czesze, myje (wlosy), suszy,farbuje, modeluje, lakieruje, strzyze, itd ...

Wygrywa ta osoba, która jako ostatnia dopowie odpowiednia nazwe czynnosci.

Zwracamy uwage na to, by slowa nie powtarzaly sie, by pasowalytematycznie, by zawsze byly zrozumiale. W razie koniecznoscitlumaczymy ich znaczenie.

Gre prowadzimy tak dlugo, jak dlugo trwa zainteresowanie uczest

ników. Kazda runda, gdy podawany jest nowy zawód, to okazjado zdobycia punktu.

Dobór nazw zawodów moze byc przypadkowy lub celowy. W tymdrugim przypadku dodatkowo wzbogacamy wiedze dziecka o otoczemu.

Inny wariant gry polega na tym, ze kazdy z uczestników stara sieznalezc jak najwieksza liczbe slów-czynnosci. Za kazde pasujaceslowo przyznawany jest punkt. Wówczas o zwyciestwie decydujeliczba wymyslonych czynnosci.

•

•

•

•

•

•

•

•

WAZNE:

Gra wzbogaca slownictwo w zakresie czasowników, wiedze o otoczeniu.

Dziecko poznaje nazwy czynnosci. Doskonali plynnosc mowy i umiejetnosc kojarzenia.

WAZNE:

Gra wzbogaca slownictwo. Dziecko tworzy slowa przynalezne do katego-rii czasowników i rzeczowników, bedace nazwami czynnosci. Poznaje wiec

wybrane zasady slowotwórstwa. Uczy sie takze wlasciwego stosowaniaform fleksyjnych. Doskonali równiez plynnosc mowy.

58 59

~',~i""., ..'~

SLOWA JAKO ELEMEN1Y JEZYKA - SLOWOlWÓRSlWO

ZNAJDUJEMY SLOWA OKRESLAJACE

• Gra polega na podaniu slowa okreslajacego wskazany przedmiot.• Rozpoczynamy wymieniajac dowolna rzecz lub osobe. Dziecko

podaje okreslenie pasujace do wskazanego hasla, a nastepnie proponuje nazwe rzeczy, która my mamy okreslic. Takie przerzucanie sie zadaniami trwa do czasu ustania zainteresowania lub braku pomyslu ze strony któregos z graczy.

kamien - twardynauczyciel -~cierpliwy

samochód - szybkiitd ...

• W grze moze brac udzial dowolna liczba uczestników.

• Trudniejsza wersja moze polegac na tym, ze okreslamy na poczatkupewien temat. Podawane przedmioty i osoby musza wówczas dotyczyc wskazanego tematu, np.: jesiell, zwierzeta, las.

jesienkasztan - brazowydeszcz - rzesisty

liscie - sucheitd ...

• W tej wersji dziecko cwiczy nie tylko dobieranie okreslen, ale takzeoperowanie pojeciami zwiazanymi z okreslonym tematem.

• Modyfikacja powyzszych gier moze polegac na tym, ze zamiastokreslen rzeczownika, dobieramy okreslenia do czasowników.

• Podajemy dowolna czynnosc i oczekujemy, ze dziecko powie, jakmoze byc ona wykonywana, np.:

60

SLOWA JAKO ELEMEN1Y JEZYKA - SLOWOlWÓRSlWO

czyta - szybko ...sprzata - dokladnie ...

jedzie -- prosto ...gotuje - smacznie.-.

WAZNE:Gra wzbogaca slownictwo. Jest bardzo przydatna z tego wzgledu, ze dzie-

ci maja spore trudnosci z podawaniem okreslen. Znaja ich niewiele i saone malo precyzyjne- Rozszerzanie zasobu leksykalnego o nazwy cech

wyrazane za pomoca przymiotników i przyslówków jest wiec niezwyklepotrzebne. Przymiotnik i przyslówek naleza do kategorii gramatycznychwasko reprezentowanych w zasobie slownikowym dziecka-

Gra doskonali równiez plynnosc slowa oraz porzadkuje wiedze o ota-

czajacym swiecie. Utrwala wczesniej poznane pojecia, zwiazane z okre-slonym tematem.

IIII

SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOlWÓRSlWO

PODAJEMY NAZWY REKWIZYTÓW ZWIAZANYCHZ WYKONYWANIEM RÓZNYCH ZAWODÓW

• Gra polega na podawaniu slów bedacych nazwami rekwizytówzwiazanych z wybranym zawodem.

• Jej zasady sa podobne jak w grach wczesniejszych. Mozemy wiecporównywac liczbe odpowiedzi podanych przez poszczególnychgraczy lub wymieniac rekwizyty kol~jno, az do wyczerpania pomyslów, np.:

malarz

farby, pedzle, drabina, wiadro, puszka, walek, itp ...lekarz

fartuch, stetoskop, recepta, leki, termometr, itp ...strazak

sikawka, drabina, helm, pompa, wóz strazacki, itp ...

• Jesli zalezy nam na cwiczeniu odpowiednich form gramatycznych,wówczas punktem wyjscia jest odpowiednio dobrane zdanie OZl1(~

mujace lub pytanie, np.:

Spotkalam malarza z ...farbami, drabina, ....itd.Czego uczen zapomnial zabrac do szkoly? Tornistra, dlugopisu, piórnika, ..... .itd.

WAZNE:

Gra wzbogaca slownictwo. Dzieci poznaja nazwy zawodów i przedmiotów stosowanych przez ich przedstawicieli. Poszerzaja swoja wiedzeo swiecie.

Zabawa ta doskonali równiez fleksje poprzez koniecznosc stosowaniawlasciwych form gramatycznych.

62

~..•.•... '

I

I

I.-.


SLUCHAMY POLECEN I POSTEPUJEMY ZGODNIE Z NIMI

• Zabawa polega na uwaznym sluchaniu i rozumieniu, a takze samodzielnym uzywaniu okreslen dotyczacych polozenia w przestrzeni.

• Zadaniem dziecka jest dojscie z jednego wskazanego punktu dodrugiego w sposób przez nas okreslany.

• Dziecko musi uwaznie wysluchac i dokladnie wykonac nasze polecenia.

• Sa one tak formulowane, ze zawierajc! okreslenia, dotyczace polozenia i przemieszczania sie w przestrzeni, np.:

Zrób dwa kroki w prawo.Zrób krok do tylu.Cofnij sie o dwie stopki, a nastepnie przesun w prawoo trzy kroki.Obróc sie i wykon<~jdwa skoki.Przejdz do przodu jeden krok, a potem dwa w lewo.itd ...

• Warunkiem wykonania polecenia jest znajomosc slów okreslajacych. Jesli dziecko nie zna ich, upewnia sie, czy dobrze je zrozumialo lub my korygujemy jego czynnosci.

• Wykorzystujemy tu takie slowa, na poznaniu i utrwaleniu którychszczególnie nam zalezy.

• Po przejsciu trasy nastepuje zmiana ról i wówczas dziecko próbuje doprowadzic nas do wyznaczonego punktu, poslugujac sie odpowiednimi, wczesniej wprowadzonymi slowami.

• W zabawie tej nie jest konieczne doprowadzenie uczestnika domety jak najkrótsza droga. Im bardziej skomplikowana trasa, tymciekawiej, a i korzysc wieksza, gdyz podnosi to liczbe okreslen,które trzeba zrozumiec, lub którymi trzeba sie posluzyc.

63

,1'1,

f,1',

'II

,1'11,

Iii,I

NAZYWAMY DZWIEKI


WAZNE:

Zabawa rozwija slownictwo, poprzez zaznajamianie ze slowami, okreslajacymi polozenie w przestrzeni. Okreslenia te zawsze sprawiaja dzieciomklopoty, dlatego wymagaja utrwalania.

Zabawa uczy uwaznego sluchania i analizowania wypowiedzi orazpodporzadkowywania sie slownym poleceniom innych.

••

•

•

•

•


Zabawa polega na nazywaniu dzwieków .Zachecamy dziecko, aby wspólnie z nami postaralo sie znalezcslowa okreslajace róznorodne odglosy z otoczenia.

Najlatwiej bedzie nazywac glosy wydawane przez zwierzeta, dlatego od tego zaczynamy zabawe. Uczestnicy kolejno wypowiada··ja, co moga uslyszec, np.:

miauczenie kotaszczekanie psawycie wilkasyczenie wezarzenie koniaitd ...

Za brak pomyslu traci sie punkt lub odpada z gry .

Kolejna propozycja to odglosy wydawane przez czlowieka, np.:

mówieniewolaniekichanie

chrzakaniekaslanie

szeptanieitd ...

Dalej mozemy przejsc do dzwieków wytwarzanych przez pojazdy, maszyny, itd.:

65


stukanie

zgrzytaniekolatanie

chrzestitd ...

WAZNE:

Zabawa wzbogaca slownictwo o wyrazenia okreslajace dzwieki. Moze bycokazja do pokazania dziecku istnienia w jezyku wyrazów dzwiekonasladowczych.


TWORZYMY NEOLOGIZMY

• Zabawa polega na wymyslaniu nazw ulic od ulubionych slodyczy.• Zachecamy dziecko, aby tworzylo dowolne nazwy, jednak zgod

nie z zaobserwowanymi zasadami, np.:

ulica Irysowa,Czekoladowa,

Marcepanowa,itp ...

lub

I

:I!I

li'i

1 'Ii

i

',II

•

•

ulica Orzechowej Czekolady,Malinowego Dropsa,Waniliowych Lodów,

itp ...

Nazwy ulic mozemy wymyslac nie tylko od slodyczy. Doskonalenadaja sie do tego takze rosliny, zwierzeta, zabawki, postaciez ksiazek lub filmów, itp.

Inny wariant zabawy polega na tworzeniu nazwisk zgodnie z regulami ich powstawania, np.:

Landrynkowski, Galaretkowski, Budyniowski, itd ...Sloniowski, Szpakowski, Zebrowski, itd ...Zonkilowski, Tulipanowski, Trawkowski, itd ...

WAZNE:

Zabawa rozwija myslenie i twórcze podejscie do jezyka. Budzi zainteresowanie nim. Dziecko poznaje i uczy sie stosowac pewne zasady slowotwórstwa, co pozwala mu na pelniejsze opanowanie regul jezykowych.

Wywodzi sie z naturalnych potrzeb i faz rozwoju, przejawiajacych sietworzeniem neologizmów dzieciecych.

67

WAZNE:Zabawa budzi zainteresowanie jezykiem. Dziecko dowiaduje sie, co to sa

neologizmy. Poznaje umowny charakter jezyka. Przekonuje sie, ze pewneokreslenia w nim funkcjonuja, a inne nie. Przyswaja sobie zasady slowo-twórstwa. Bogaci slownictwo.

Rozwija inwencje i twórcze myslenie.


TWORZYMY NEOLOGIZMY OD SLÓW OKRESLAJACYCH CECHY

• Zabawa polega na tworzeniu neologizmów. Moze byc uzupelnieniem zabawy poprzedniej.

• Podajemy przyklady tworzenia nazw zwierzat i osób pochodzacych od slów okreslajacych kolory:

szaraczeksiwekkasztanekburasek

•


Zachecamy, by dziecko próbowalo wyszukiwac funkcjonujacew jezyku slowa tego typu, lub, gdy ich brakuje, samo wymyslaloodpowiednie neologizmy, np.:

gruby: grubasek chudy: chudasekbrzydki: brzydasek cudny: cudasek

itd ...

68

•

•

•

Zachecamy, aby dziecko spróbowalo znalezc inne takie nazwypochodzace od kolorów lub by samo utworzylo neologizmy tegorodzaju.Dziecko tworzy neologizmy. W razie koniecznosci pomagamy muwskazujac analogie, np.:

czerwony: czerwoniakzólty: zóltekrudy: rudekitd ...

Wskazujemy inne przyklady, gdy nazwe tworzymy od slowa okreslajacego cechy, np.:

wesoly: wesolekgruby: grubasekpiegowaty: piegusekzelazny: zelazniakitd ...

SLOWA JAKO ELEMEN1Y JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO

WYMYSLAMY ZDROBNIENIA I ZGRUBIENIA

• Zabawa polega na tym, aby do podanego slowa dobrac jego zdrobnienie oraz zgrubienie, np.:

piesek - pies - psiskozameczek - zamek - zamczyskosweterek - sweter - swetrzysko

• Mozemy ja przeprowadzic w rózny sposób, zaleznie od mozliwosci dziecka .

• Najlatwiejszy wariant polega na dobraniu zdrobnienia do podanego slowa, np.:

kot

maly kot to ...(kotek)pies

maly pies to (piesek)itd .

• Nieco trudniejsze jest dobranie zgrubienia, np.:pIes

wielki pies to ...(psisko)

• Jesli dziecko ma klopoty, pomagamy mu poprzez pokazanie analogii, np.:

duzy pies to psisko, a duzy koI'i to ....(konisko)

• Najtrudniejsza wersja polega na jednoczesnym podaniu zdrobnienia i zgrubienia.

konik - koI'i - koniskodomek - dom - domisko

itd ...

70

SLOWA JAKO ELEMEN1Y JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO

WAZNE:Zabawa nie tylko rozwija slownictwo, ale takze pozwala na intuicyjne

poznanie zasad slowotwórstwa, dotyczacych powstawania zdrobnieI'i i zgrubien. Budzi zainteresowanie jezykiem.

II'

I,

1,1

III

II

III

I

"

1,li

I

III,i


ZNAJDUJEMY SLOWA NADRZEDNE

• Gra polega na znalezieniu slowa nadrzednego w stosunku do kilku podanych przynaleznych do jednej grupy, np.:

szafa, stól, fotel, krzeslo - ...meble ...czerwony, bialy, zólty - ...kolory ...skreca, hamuje, przyspiesza - ...jedzie ...

• Po odnalezieniu wlasciwego slowa nadrzednego nastepuje zmiana ról i teraz dziecko wymienia kilka slów nalezacych do jednejgrupy, tak by wspóluczestnik gry mógl podac slowo nadrzedne .

• Ta zmiana roli moze byc trudna zwlaszcza dla mlodszego dziecka, gdyz wymaga nie tylko umiejetnosci jezykowych, ale takzepewnej wiedzy i rozwinietego myslenia.

• Ulatwieniem bedzie zmiana zadania polegajaca na podaniu przeznas slowa nadrzednego, do którego dziecko dobiera konkretneprzyklady, np.:

rosliny: ....kwiaty, trawa, drzewa, itd ...zabawki: ..Jalka, mis, pilka, itd...kolory: ...bialy, niebieski, brazowy, itd ...

• Jeszcze inny wariant moze polegac na podaniu nazwy desygnatunieprzynalezacego do okreslonej kategorii, np.:

Co nie jest owocem?Co nie jest pojazdem?Co nie jest zabawka?

72

--

SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLoW01WÓRSTWO

WAZNE:

Gra rozwija jezyk poprzez zapoznawanie z nazwami ogólnymi. Wymagajednak zrozumienia kategorii nadrzednosci i podrzednosci. Ta umiejetnoscosiagana jest stopniowo wraz z rozwojem doswiadczen i myslenia. Pojawianie sie pojec ogólnych w slowniku dzieci jest dowodem rozwoju ichjezyka w aspekcie jakosciowym .

Gra pomaga porzadkowac doswiadczenia, stymuluje rozwój myslenia.Utrwala pojecia, z którymi dziecko zetknelo sie wczesniej oraz sprzyjatworzeniu nowych.

Wazny jest tu udzial doroslego, który CZuwa, aby wszystko bylo dladziecka zrozumiale.

, ""''''-~--''------------------------------------

CZESC III

ZDANIE JAKO PODSTAWA WYPOWIEDZI

Podczas gier i zabaw z tej grupy dziecko poznaje reguly rzadzace zdaniem. Uczy sie je stosowac,

Ocenia poprawnosc gramatyczna zdali Poprawia niewlasciwe wypowiedzenia.

Rozróznia zdanie pojedyncze rozwiniete i nierozwiniete oraz zdaniezlozone.

Tworzy pytania i przeczenia, Utrwala tryb warunkowy.

I'

!I'

,I'I


LICZYMY SLOWA W ZDANIU

• Zabawa polega na liczeniu slów w uslyszanym zdaniu.• Wypowiadamy krótkie zdanie (3-4 slowa) i pokazujemy dziecku,

na czym bedzie polegala zabawa.• Liczac slowa, mozemy pomagac sobie palcami, mozemy rysowac

kreski podczas wypowiadania kazdego z nich lub ukladac klocki.Wówczas dziecko ma szanse polaczyc sluchowe wyobrazenie zdania z jego obrazem wzrokowym.

• Im mlodsze dziecko, tym latwiejsze i krótsze musza byc naszewypowiedzenia. Do zadan trudniejszych przechodzimy stopniowoi zawsze dopiero wtedy, gdy dziecko dobrze sobie radzi z materialem latwym. Istnieja tutaj duze mozliwosci indywidualizacji.

• Gdy dziecko rozumie, czego od niego oczekujemy, podajemy zdanie i prosimy o ustalenie liczby slów.

• Stopniowo zwiekszamy stopien trudnosci zadania.

Masz ladna bluzeczke·Wkrótce beda twoje urodziny.Gdzie schowalas swoja nowa ksiazeczke?Zjedz szpinak, bo jest bardzo zdrowy.Jutro nie pójdziesz do szkoly, bo jestes chory.

• Mozemy zaproponowac dziecku zmiane ról. Wówczas ono wypowiada zdanie i sprawdza, czy nasza odpowiedz jest poprawna.Zadanie to moze jednak okazac sie trudne, ze wzgledu na brakumiejetnosci formulowania krótkich poprawnych zdan. Naszapomoc bedzie wówczas niezbedna.

WAZNE:

Zabawa pozwala dziecku dostrzec strukture zdania. Jest pomocna w opanowaniu umiejetnosci formulowania prostych logicznych zdan. Jest równiez cwiczeniem przygotowujacym do nauki czytania i pisania.

76


DOPOWIADAMY BRAKUJACE SLOWO

• Zabawa polega na dokonczeniu zdania poprzez dopowiedzeniepasujacego don slowa.

• Wypowiadamy krótkie proste zdanie, w którym brakuje ostatniego slowa, np.:

Zjedz swój .Poczytam ci .

• Zachecamy dziecko, aby dokonczylo zdanie, dopowiadajac jednopasujace slowo.

• Mozemy takze, konczac zdanie inaczej, pokazac, ze mozna touczynic na wiele róznych sposobów. Zachecamy dziecko, abyposzukalo innych mozliwosci, np.:

Zjedz swój obiad.Zjedz swój deser.Zjedz swój sernik.Zjedz swój budyn.itd ...

• Utrudnieniem zabawy bedzie propozycja, aby konczyc zdaniepoprzez dodanie, nie jednego slowa, ale dwóch lub trzech. Wazne

jest jednak zachowanie poprawnosci zdania, np.:

Zjedz swój ... pyszny deser ...Poczytam ci ...nowa ciekawa ksiazeczke ...

• Ten wariant zabawy mozemy stosowac tylko wówczas, gdy dzieckodobrze radzi sobie z formulowaniem zdan. Nigdy nie powinnoodczuc, ze zadanie jest dla niego zbyt trudne.

77


WAZNE:

Zabawa pomaga w opanowaniu umiejetnosci formulowania prostych poprawnych zdan. Doskonali zdolnosc manipulowania jego poszczególnymielementami.

Zwieksza plynnosc slowna i skojarzeniowa. Doskonali szybkie przywolywanie zadanego slowa z posiadanego zasobu slownikowego.


UKLADAMY ZDANIA OKRESLONEJ DLUGOSCI

• Gra polega na ukladaniu dowolnych zdan o okreslonej liczbie slów.• Mozemy wykorzystac kostke do gry ( ale nie jest ona niezbedna)

i wówczas liczba slów w tworzonym zdaniu bedzie okreslona liczba wyrzuconych oczek.

• Po ustaleniu ile slów powinno zawierac zdanie, zachecamy dziecko do jego wymyslania.

• Pomocny moze okazac sie tu schemat zdania, np. ukladamy tyleklocków lub rysujemy tyle kresek, ile ma byc slów w wypowiedzeniu.

• Musimy uwzglednic mozliwosci grajacego i do nich dostosowacstopien trudnosci zadania oraz zakres naszej pomocy. Moze siezdarzyc i tak, ze bedzie niezbedne podanie ogólnego schematuzdania, w którym dziecko bedzie dokonywalo niewielkich zmian,np.:* Gdy grajacy ma trudnosci z ulozeniem zdania zawierajacego

3 slowa, podpowiadamy dowolne zdanie o tej dlugosci np.: Kotpije mleko.

* Zachecamy dziecko, aby ulozylo podobne wypowiedzenie np.o psie. Na wzór podanego zdania, powstaje wówczas:Pies pije wode.

* Podkreslamy wówczas sukces dziecka i chwalimy za rozwiazanie zadania.

* Stopniowo nasza pomoc bedzie mogla byc ograniczana.

• Grajac ze starszymi uczestnikami mozemy dokonac modyfikacjipoprzez wprowadzenie dodatkowego warunku dotyczacego np.:

* tematu zdania:

Zdanie zlozone z 4 slów mówiace o zimie.Zdanie zlozone z 5 slów mówiace o jakims zwierzeciu.

79


* lub formy zdania, np.:Zdanie zlozone z 5 slów bedace pytaniem.Zdanie zlozone z 3 slów bedace przeczeniem.

WAZNE:

Gra rozwija umiejetnosc tworzenia zdali. Wyrabia sprawnosc manipulowania wyrazami. Doskonali plynnosc slowna i skojarzeniowa. Dostarczawiedzy o rodzajach zdali.


UKLADAMY ZDANIE Z PODANYMI SLOWAMI

• Gra polega na wymyslaniu zdali zawierajacych podane slowo lubslowa.

• Moze miec wiele wariantów zaleznie od celu, jaki przed nia staWIamy.

• W wersji najprostszej podajemy jedno slowo i zostawiamy dziecku calkowita dowolnosc przy tworzeniu zdania. Podane slowomoze byc dowolna czescia mowy (rzeczownikiem, czasownikiem,przymiotnikiem, przyslówkiem).

• Mozemy wprowadzac takze dodatkowe ograniczenia, np.:* podajemy slowo i zaznaczamy, ze jego forma nie moze byc

zmieniona: (jemy) ~ Jemy pyszna zupe bedzie spelniac warunki, ale wypowiedzenie Pies je kolc juz nie,

* podajemy slowo i prosimy o utworzenie pytania, przeczenia lubzdania oznajmujacego,

* podajemy slowo i ograniczamy dlugosc zdania,* podajemy slowo i okreslamy, czego zdanie musi dotyczyc, np.:

(jezdzic) ~ dotyczy zimy .• Zgodnie z zasada stopniowania trudnosci mozemy nastepnie

zwiekszac liczbe slów, które musza byc zawm1e w zdaniu. Zaleznie od naszej intencji i mozliwosci dziecka, slowa te moga bycpowiazane ze soba lub nie. Latwiejsza jest sytuacja, gdy podajemy taka propozycje: jezdzic, sanki, narty, anizeli wtedy, gdyobejmuje ona wyrazy nie nasuwajace od razu logicznej calosci:sanki, jablko, pisac .

• Przy wskazywaniu kilku slów, mozemy umówic sie z dziecmi,ze dopuszczamy takze dwa lub wiecej zdali, o ile beda ze sobapowiazane, np.: sanki, jablko, pisac, kolega - Gdy wrócilem z sanek, zjadlem jablko. Potem napisalem list do kolegi.

81


WAZNE:

Gra sluzy doskonaleniu umiejetnosci wypowiadania sie poprawnymi zdaniami. Rozwija plynnosc skojarzeniowa. Pobudza twórcze myslenie.

Mozemy wykorzystywac ja równiez do utrwalania artykulacji. Wówczas wskazywane przez nas slowa beda zawieraly cwiczone gloski.


KONCZYMY ZDANIE

• Gra polega na konczeniu zdania poprawnego pod wzgledem gramatycznym i tresciowym.

• W zaleznosci od tego, na co jeszcze zamierzamy zwrócic uwagepoza ksztalceniem sprawnosci jezykowej, mozemy dowolnie wybierac poczatek zdania.

• Poniewaz dzieci maja spore klopoty w zakresie okreslania swychuczuc i komunikacji emocjonalnej, dlatego ponizsza propozycjadotyczy tych wlasnie zagadnien.

• Wypowiadamy poczatek zdania, który opisuje jakis stan emocjonalny i prosimy o dokoI1.czenie,zgodnie z odczuciami dziecka, np.:

Jestem smutny, gdy .Ciesze sie, gdyz.. ..Jest mi przykro, kiedy .....itd ...

• Nastepnie odwracamy role i kOl1cZacyzdanie musi wymyslac poczatek. W ten sposób dziecko nie tylko cwiczy uzasadnianie, aletakze nazywanie stanów emocjonalnych i odczuc.

• W podobny sposób mozemy doskonalic takze inne umiejetnosci,na których nam zalezy.* Moze to byc np. zdolnosc wykorzystywania wczesniej zdo

bytych informacji:Gdy jest zima, to mozna ,Ptaki odlatuja, gdy ,Kwadrat to taka figura, która ..... , itp.

* lub umiejetnosc poslugiwania sie trybem warunkowym, np.:Poszlabym do parku, gdybym ,Gdybym posluchal mamy, nic , itp.

83

'III

::1

*ZDANIE JAKO PODSTAWA WYPOWIEDZI

lub umiejetnosc argumentowania:

Nie mozesz pójsc dzisiaj do kina, gdyz ..... ,Nie dam ci tego, poniewaz .... itd ...


"I' ,

i'i, I

III

UZUPELNIAMY ZDANIE BRAKUJACYM SLOWEMWAZNE:

Poprzez te gre dzieci zdobywaja bieglosc w poslugiwaniu sie zdaniempoprawnym gramatycznie i logicznie. Ucza sie argumentowac, cwicza rzadko stosowane formy gramatyczne, jak na przyklad tryb warunkowy.

Dobierajac odpowiednio zdania, mozemy takze doskonalic inne umiejetnosci (np. umiejetnosc wyrazania i opisywania uczuc).

•

•

•

•

•

•

•

Zabawa polega na wstawieniu w miejsce umownie wprowadzonego znaku slowa pasujacego do reszty zdania.Umawiamy sie z dzieckiem, co bedzie zastepowac brakujace slowo. Moze to byc jakis znak wykonany reka (np. klasniecie), lubdowolny sygnal dzwiekowy (np. slowo kwik lub inne smiesznehaslo wymyslone przez dziecko).

Wypowiadamy proste zdanie, w którym jedno ze slów jest zastapione umownym sygnalem, np.:

W pokoju stoi kwik.Kwik lubi rysowac.Jas poszedl kwik do teatru.

Dziecko w zasygnalizowanym miejscu musi wstawic wymysloneprzez siebie slowo, które nada zdaniu sens.

W pokoju stoi szafa.Chlopiec lubi rysowac.Jas poszedl dzis do teatru.

Kazdorazowo istnieje wiele mozliwosci rozwiazania, mozna wieczachecac dziecko do podania kilku propozycji.Po poprawnym rozwiazaniu zadania nastepuje zmiana ról. Terazdziecko musi wypowiedziec zdanie, zastepujac w nim jedno zeslów umówionym haslem.

Wraz ze wzrostem doswiadczen dziecka, utrudniamy zadanie poprzez wydluzanie i komplikowanie zdan lub tez poprzez wprowadzenie umówionego sygnalu w miejsce dwóch lub wiecej slów,np.:

Gdybym miala kwik, moglabym kwik do lasu.

85

I

i,i

lii

Ii

i: I


WAZNE:

Zabawa podnosi umiejetnosc poslugiwania sie zdaniem logicznym i poprawnym gramatycznie. Sklania do uwaznego sluchania i analizowania

wypowiedzi. Cwiczy koncentracje uwagi. Doskonali procesy analizy i syntezy sluchowej.

Rozwija zdolnosc manipulowania poszczególnymi slowami w zdaniu

i kieruje uwage dziecka na ich role. Pobudza inwencje i twórcze myslenie. Zwraca uwage na istnienie wielu sposobów tworzenia wypowiedzi.


ZMIENIAMY KOLEJNOSC SLÓW W ZDANIU

• Zabawa polega na pokazaniu dziecku, ze slowa moga czasamizmieniac swoje miejsce w zdaniu.

• Nie wszystkie zdania beda sie do tego nadawac. Wazny wiec jestich wlasciwy dobór.

• Wypowiadamy krótkie zdanie, np.:

Kot siedzi na plocie.

Zachecamy dziecko, aby spróbowalo zmienic kolejnosc slów. Powstana wówczas takie wypowiedzenia:

Na plocie siedzi kot.Siedzi kot na plocie.Na plocie kot siedzi.Kot na plocie siedzi.

W spólnie z dzieckiem zastanawiamy sie, czy wszystkie one brzmiadobrze.

• Teraz zachecamy dziecko, aby samo wymyslilo zdanie i spróbowalo poprzestawiac w nim kolejnosc slów. Staramy sie, by wszystkie mozliwosci zostaly wyczerpane.

WAZNE:

Zabawa budzi zainteresowanie jezykiem. Zacheca do jego obserwacji i analizowania pewnych zjawisk jezykowych.

Pomaga w opanowaniu poprawnej struktury zdania. Doskonali umiejetnosc wyodrebniania slów w zdaniu i manipulowania nimi.

87

I


ZMIENIAMY SENS ZDANIA


PRZEKSZTALCAMY ZDANIE I TWORZYMY LANCUSZEK ZDAN

liii

•

•

•

Gra polega na tym, aby z wypowiedzianego zdania wylowic okreslenie i zastapic je okresleniem przeciwstawnym, tworzac w tensposób zdanie o odmiennym znaczeniu.

Wypowiadamy dowolne zdanie zawierajace jedno okreslenie, np.:

Pod drzewem siedzi duzy kot.Mam brudne rece.

Samochód szybko przejechal przez skrzyzowanie.

Dziecko stara sie utworzyc takie zdanie, w którym w miejscu okres-lenia wystapi jego przeciwienstwo, np.:

Pod drzewem siedzi maly kot.Mam czyste rece.

Samochód wolno przejechal przez skrzyzowanie.

• Po udanych próbach nastepuje zmiana ról. Teraz zadaniem dzicccka jest utworzenie zdania zawierajacego jedno okreslenie orazocena poprawnosci naszego rozwiazania.

• Trudniejsza wersja zabawy polega na zamianie na przeciwstawnekilku okreslen zawartych w zdaniu, np.:

Maly bialy kot miauczal tak glosno, ze wszyscy go slyszeli.Duzy czarny kot miauczal tak cicho, ze nikt go nie slyszal .

WAZNE:

Gra pokazuje, co to sa okreslenia i jakie jest ich miejsce w zdaniu. Uczywlasciwego ich stosowania. Pozwala na cwiczenie poprawnosci gramatycznej zdania.

Wdraza do uwaznego sluchania i analizowania wypowiedzi. Rozszerza zasób leksykalny poprzez zestawianie slów przeciwstawnych. Doskonali plynnosc slowna i skojarzeniowa.

Rozwija koncentracje uwagi i pamiec werbalna.

88

• Przeksztalcanie zdan jest wariantem gry poprzedniej przeznaczonym dla dzieci mlodszych lub mniej zaawansowanych \V rozwoju jezykowym.

• Polega na dokonywaniu zmiany w obrebie dowolnego czlonu zdania. Zmiany takze moga byc dowolne, ale nie powinny naruszacpoprawnosci wypowiedzenia.

• Podajemy proste zdanie i prosimy dziecko o dokonanie dOWolnejzamiany jednego ze slów na inne pasujace, tak by zmienic senszdania, np.:

Mis siedzi na pólce.

Wypowiedzenie to moze zostac zmienione na wiele róznych sposobów. Zmiana moze dotyczyc kazdego skladnika, np.:

Lalka siedzi na pólce.Mis stoi na pólce.Mis siedzi na podlodze.

Zachecamy dziecko do wymyslania róznych rozwiazan.

• Inny, chyba ciekawszy, wariant gry polega na tym, ze wYchodzacod zdania podstawowego zmieniamy kolejno tylko jedno slowow kazdym nowo powstajacym wypowiedzeniu. Pociaga to jednakza soba koniecznosc zmiany formy gramatycznej takze niektórychpozostalych czlonów. W ten sposób tworzymy lancuszek zdan:

Mój tata ma nowy samochód.Moja mama ma nowy samochód.Moja mama ma nowa sukienke.Moja mama ma kolorowa sukienke·

89

III

I


Moja mama ma kolorowa apaszke.Moja mama zgubila kolorowa apaszke.

itd ...

• W grze tej cieszy dzieci zwlaszcza to, ze niewielkie zmiany (tylko jednego slowa) moga doprowadzic w konsekwencji do powstania calkowicie innego wypowiedzenia, które zupelnie nie ma nicwspólnego ze zdaniem poczatkowym.

WAZNE:

Gry rozwijaja umiejetnosc tworzenia zdan. Wplywaja na wzrost poprawnosci gramatycznej. Wyrabiaja plynnosc slowa.

Zachecaja do uwaznego sluchania i analizowania wypowiedzi. Rozwijaja pamiec sluchowo-werbalna i koncentracje uwagi.


UKLADAMY ZDANIE, W KTÓRYM KAZDE SLOWO ZACZYNA SIETA SAMA GLOSKA

• Zabawa polega na wymysleniu jak najdluzszego zdania, w którymkazde slowo rozpoczyna sie ta sama gloska.

• Wybieramy gloske i rozpOczynamy zabawe. Oto przykladowezdania:

J - Jurek je jajko.

W - Wojtek widzi Wande wyrywajaca warzywa.K - Krzys kupuje Kubie kolorowa koparke.O - Ola opowiedziala Olkowi o odnawianiu obrazu.itd ....

• Tak powstajace zdania nie zawsze beda bardzo sensowne, ale napewno ich wymyslanie sprawi uczestnikom wiele radosci.

WAZNE:

Zabawa budzi zainteresowanie jezykiem. Wyzwala radosc z manipulowania slowami. Doskonali umiejetnosc budowania zdan. Rozwija pomyslowosc i gietkosc myslenia. Utrwala zdolnosc wydzielania gloski w naglosie wyrazu.

91

ZNAJDUJEMY I POPRAWIAMY BLEDY

• Gra polega na wyszukaniu w uslyszanym zdaniu bledu gramatycznego lub logicznego i poprawieniu go poprzez podanie poprawnego sformulowania.

• Wypowiadamy zdanie, w którym celowo popelniamy jakis blad,np.:

92

•

•

•


Wczoraj byl ladna pogoda.

Dziecko powinno wskazac, gdzie wystapil blad i podac poprawnawersje.

Wczoraj byla ladna pogoda.

Celowo wprowadzane bledy moga dotyczyc kazdej czesci wypowiedzenia i róznych aspektów gramatycznych i logicznych, np.:

Jutro przeczytalam ksiazke.Wczoraj rozbilam zeszyt.Ten ksi<!zkajest ciekawa.

Chlopiec pobrudzila kurtke.Dostalam nowa lalka.itd ...

Dziecku starszemu mozemy zaproponowac zdania zlozone:

Nie bylam wczoraj w szkole i bylam chora.

Nie kupilam tej lalki, bo sklep bedzie zamkniety.Stluklam kolano, gdy jezdzil na rowerze.

itd ...

Za kazdy wskazany blad mozemy przydzielac dziecku punkt, a zapoprawienie go 2 punkty.


• Wskazana jest takze zmiana ról. Teraz dziecko musi sformulowaczdanie, w którym celowo popelni blad. To moze okazac sie dlaniego bardzo trudne, gdyz nie tylko wymaga intuicyjnej znajomosci regul, ale takze swiadomego manipulowania skladnikami zdania oraz zdystansowania sie do wypowiedzi. Nasza pomoc bedzietu niezbedna.

WAZNE:

Gra uczy uwaznego sluchania i analizowania wypowiedzi. Utrwala stosowanie poprawnych form gramatycznych. Wyrabia wrazliwosc na bledyjezykowe. Wzmacnia autokontrole swoich wypowiedzi.

Podnosi nie tylko zdolnosci lingwistyczne, ale takze metalingwistyczne.

II, III "

:i'1,11

ZDANIE JAKO PODSTAWA WYPOWIEDZI ZDANIE JAKO PODSTAWA WYPOWIEDZII

SKRACAMY ZDANIE ROZWIJAMY ZDANIE

94

WAZNE:

Zabawa doskonali umiejetnosc formulowania zda6 poprawnych gramatycznie. Pokazuje róznice miedzy zdaniem prostym i rozwinietym. Zachecado wykorzystywania tych spostrzeze6 w sytuacji komunikowania sie. Kieruje uwage dziecka na role slów w zdaniu.

Cwiczy pamiec sluchowo-werbalna i koncentracje uwagi.

I

:1

I

!

l!

Szklanka stoi.Szklanka stoi na stole.

Brazowa szklanka stoi na stole.Brudna brazowa szklanka stoi na stole.Brudna brazowa szklanka stoi na stole w kuchni.Brudna brazowa szklanka stoi na malym stole w kuchni.Brudna brazowa szklanka stoi na malym stole w ciemnej kuchni.itd ...

95

Gra polega na przeksztalcaniu zdania prostego w zdanie rozwiniete. Jest odwróceniem zabawy poprzedniej.Wypowiadamy lub prosimy dziecko o powiedzenie krótkiego najlepiej dwuskladnikowego zdania.Teraz na zmiane z dzieckiem tworzymy kolejne wypowiedzenia

poprzez dodawanie jednego slowa w dowolnym miejscu wczesniej-szego zdania.Mozemy umówic sie, ze wyrazenia przyimkowe wraz ze slowemokreslanym traktowane sa jako jedno slowo.Przestrzegamy zasady, ze kazda wypowiedz jest poprawna podwzgledem gramatycznym i logicznym.Dodajac slowo, zawsze wypowiadamy cale zdanie. Pominiecie któ-regos z elementów to strata punktu.Wygrywa ten, kto jako ostatni dopowie nowe slowo i bedzie w stanie zapamietac wszystkie elementy zdania z zachowaniem ichkolejnosci, np.:

• Grajac z dzieckiem o slabo rozwinietej pamieci sluchowo-werbalnej, bedziemy musieli stosowac podpowiedzi.

•

•

•

•

•

•

•

Dobierajac poczatkowe wypowiedzenie, musimy pamietac o mozliwosciach dziecka. Zdanie przedstawione powyzej jest na pewnozbyt trudne dla dziecka mlodszego. Zabawe zawsze rozpoczynamy od przykladu prostego, np.: Maly chlopiec glo§no placze, i stopniowo zwiekszamy stopie!'i trudnosci zadania.Dziecko nigdy nie moze odczuc, ze zadanie jest dla niego zbyttrudne. Powinno odczuwac radosc z wykonywanych dziala6.

Zabawa polega na przeksztalcaniu zdania rozwinietego w proste.Wypowiadamy zdanie, a nastepnie na zmiane z dzieckiem tworzymy krótsze, wypowiedzenie poprzez usuwanie jednego slowa.Wazne, by slowa zabierac w taki sposób, aby wypowiedzenie zakazdym razem bylo poprawne gramatycznie i logicznie, np.:

Mala zagubiona dziewczynka szybko podbiegla do swojej zaniepokojonej mamy.Zagubiona dziewczynka szybko podbiegla do swojej zaniepokoJoneJ mamy.Dziewczynka szybko podbiegla do swojej zaniepokojonej mamy.Dziewczynka podbiegla do swojej zaniepokojonej mamy.Dziewczynka podbiegla do zaniepokojonej mamy.Dziewczynka podbiegla do mamy.Dziewczynka podbiegla.

•

•

•

•

•


WAZNE:

Gra doskonali umiejetnosc poslugiwania sie zdaniem. Pokazuje sposobytworzenia wypowiedzi rozwinietych. Kieruje uwage dziecka na role i miejsce okreslen w zdaniu.

Znakomicie cwiczy pamiec i koncentracje uwagi.Moze byc wykorzystywana do utrwalania artykulacji, poprzez wpro

wadzenie slów zawierajacych cwiczone gloski. Dziecko wielokrotnie wypowiada wówczas pozadany dzwiek, np.: sz lub s, bez nadmiernej koncentracji na nim.


LACZYMY DWA ZDANIA

• Gra polega na dobraniu wlasciwego spójnika laczacego dwa czlony w zdaniu zlozonym lub wymysleniu drugiego czlonu zdaniazlozonego, gdy podany jest spójnik.

• Staramy sie, by wybierane spójniki naj trafniej wyrazaly stosunkitresciowe miedzy zdaniami skladowymi.

• Gre poprzedzamy przedstawieniem róznorodnych propozycji, którebeda potem przez nas wykorzystywane:

bo, gdy, i, a, ale, ze, poniewaz, aby, gdyz, który, totez,Wyjasniamy ich funkcje w zdaniu.

• Wypowiadamy pierwszy czlon zdania zlozonego i proponowanyspójnik. Dziecko ma dopowiedziec drugi czlon do nich pasujacy,np.:

Zjem obiad

Spóznilem sie do przedszkola, bo .Wyjde na dwór, gdy .Dziewczynki rysowaly, a .Chcialam namalowac kwiaty, ale .Powiem pani, ze .itd ...

Kazda poprawna odpowiedz jest punktowana. Bledna konfrontowana z nasza propozycja.

• Nastepuje zmiana ról. Teraz dziecko wymysla zdanie i spójnikoraz ocenia poprawnosc naszej odpowiedzi.

• Inna wersja gry polega na tym, ze wypowiadamy dwa zdania skladowe, a dziecko ma dobrac wlasciwy spójnik, np.:

Jesli bedzie ladna pogoda, pójdziemy do parku.Pomoge mamie, sie nie meczyla.

97

II'


Krzys sklamal, bal sie kary.itd ...

e Tutaj takze pozadana jest zmiana ról, choc moze to byc trudne dlaniektórych dzieci.

e Najtrudniejszy wariant polega na tym, ze podajemy sam spójnik,a dziecko ma wymyslic dowolne zdanie zlozone, w którym onwystapi.

WAZNE:

Gra doskonali umiejetnosc rozumienia i stosowania zdan zlozonych wspólrzednie i podrzednie. Zwraca uwage na role spójników i koniecznosc wlasciwego ich doboru. Zwieksza ich zasób.

Pomaga uczynic wypowiedz bardziej precyzyjna poprzez dobieranieslów o okreslonym odcieniu znaczeniowym.


UKLADAMY PYTANIA

e Gra polega na ulozeniu jak najwiekszej liczby pytan do podanegozdania.

e Wygrywa ten, kto poda ich jak najwiecej, a w sytuacji wprowadzenia zasady naprzemiennosci, postawi je jako ostatni.

e W spólnie z dzieckiem wymyslamy zdanie. Teraz kolejno, raz my,raz dziecko, formulujemy takie pytania, na które odpowiedz zawarta jest w zdaniu glównym, np.:

Pawel zabral wczoraj swojego figlarnego psa Freda na spacer do lasu.

Kto zabral psa na spacer?Czyim psem jest Fred?Jak nazywa sie pies Pawla?Jaki jest pies Pawla?Kiedy Pawel zabral psa na spacer do lasu?itd ...

Na kazde pytanie odpowiedzi udziela przeciwnik.

e Mozemy punktowac poprawne pytania i poprawne odpowiedzi.

e Inny wariant gry polega na tym, ze po podaniu zdania glównegojeden z graczy wskazuje slowo, które ma byc odpowiedzia na zadawane przez drugiego grajacego pytanie, np.:

Jutro pojedziemy do miasta zrobic zakupy.Jutro - Kiedy pojedziemy do miasta?Do miasta - Dokad jutro pojedziemy?Pojedziemy - Co jutro zrobimy?Po zakupy - Po co jutro pojedziemy do miasta?

99

II:,

i'l


WAZNE:

Gra uczy dzieci umiejetnosci formulowania pytan. Wbrew pozorom, jestto dla nich bardzo trudne i wymaga specjalnych oddzialywali.

Zwraca uwage na poszczególne elementy zdania i ich informacyjna role.Sklania do uwaznego sluchania i zapamietywania. Cwiczy koncentracjeuwagI.


UKLADAMY ZDANIA PRZECZACE

• Gra polega na ukladaniu zdali przeczacych do podawanych wypowiedzen.

• Wypowiadamy proste zdanie i prosimy dziecko, aby podalo jegoprzeczeme.

• Zwracamy uwage na poprawnosc gramatyczna i logiczna.

• Po ulozeniu przeczenia, dziecko tworzy zdanie oznajmujace, jakopropozycje do zmiany dla kolejnego gracza.

Jutro pójdziemy do parku.Jutro nie pójdziemy do parku.

• Stopniowo, w miare nabywania doswiadczen, podawane zdania sacoraz dluzsze i bardziej skomplikowane:

Jezeli jutro nie bedzie padac, pójdziemy do parku.W wakacje, jesli bedziesz chciala, pojedziemy w góry.

• Zachecamy dziecko, aby podawane przez nie propozycje zdalioznajmujacych mialy takze postac zdali warunkowych.

WAZNE:

Gra doskonali umiejetnosc tworzenia zdali oznajmujacych pojedynczychi zlozonych. Daje okazje do cwiczenia zdali warunkowych typu:Jesli. to .

Dziecko poznaje zasade tworzenia zdan przeczacych. Rozwija te umiejetnosc.

101

•

CZESC IV

TEKST JAKO PELNE WYKORZYSTANIE

ZASAD JEZYKOWEGO

POROZUMIEWANIA SIE

Dzieki grom i zabawom zebranym w tej czesci dziecko poznaje zasadytworzenia tekstów. Spostrzega zwiazki pomiedzy poszczególnymi zdaniami.

Poznaje, co to sa zwiazki frazeologiczne.Próbuje tworzyc wypowiedz spójna i logiczna. Dba o jednoznacznosc

i precyzje. Nabiera dystansu do wypowiedzi.Dostosowuje wypowiedzi do mozliwosci sluchacza.Dostrzega i samo wykorzystuje humor jezykowy .

TEKST JAKO PELNE WYKORZYSTANIE ZASAD JEZYKOWEGO POROZUMIEWANIA SIE

ZNAJDUJEMY KOLORY W WYPOWIEDZI

• Zabawa polega na odszukaniu kolorów, jakie mozna zobaczycw uslyszanym zdaniu.

• Wypowiadamy zdanie tak dobranc, by wystepujace w nim rzeczyprzywodzily na mysl okreslonc kolory, np.:

Kurczaczek zagubil sie w wysokiej trawie.Dzisiaj na sniadanie zjadlam jajecznice ze szczypiorkiclll.Wrona wydziobuje spod sniegu okruszki.Ulozylam w koszyku pomidory i ogórki.itp ...

• Prosimy dziecko o nazwanic kolorów, jakie sugeruje mu naszcwypowiedzenie:

zólty i zielonyzólty, hialy i zielonyczarny i bialyczerwony i zielonyitd ...

• 'feraz dziecko wypowiada ulozone przez siebie zdanie, a my odgadujemy kolory, o których mysli.

WAZNE:

Zabawa sklania do uwaznego sluchania i analizowania wypowiedzi.Poczatkowo moze sprawiac dzieciom trudnosc, gdyz wymaga umie

jetnosci oderwania sie od znaczenia uslyszanego zdania i skupienia na tychcechach, o których nie mówi sie bezposrednio w wypowiedzi. Pomaga wiecw zdystansowaniu sie do tekstu i wydobyciu zen informacji posrednich.Ta umiejetnosc bedzie niezwykle przydatna w latach pózniejszych, zwlaszcza podczas czytania na poziomie krytycznym.

W zabawie utrwalana jest takze umiejetnosc formulowania zdan poprawnych pod wzgledem gramatycznym i tresciowym.

104--------


OKRESLAMY, CZY WYPOWIEDZ JEST PRAWDZIWA, CZY NIE

• Zabawa polega na wskazywaniu w uslyszanym zdaniu faktów nieprawdopodobnych lub nieIogicznych.

• Wypowiadamy zdania poprawne pod wzgledem logicznym na przemian z nielogicznymi. Prosimy dziecko, aby za kazdym razempowiedzialo, czy tak moze byc, czy nie, np.:

Pies siedzi na drzewie i miauczy.Skr((cilam nog((, wi((c zaraz po obicdzie pójde na lyzwy.Zabralam ze soba parasol, bo jest ladna pogoda.Zima zasiejemy kwiaty w ogródku.

• W pl7.ypadku wyszukania nielogicznosci oczekujemy uzasadnienia. Zac hycamy do poprawienia wypowiedzi, tak by stala sieprawd()podobna.

• Zawsze wskazana jest zmiana roli. Teraz dziecko wypowiada zdania zawierajace nielogicznosci, a my wskaZLIjemyje, uzasadniamy swój sad i, poprawiajac wypowiedz, czynimy ja logiczna·

WAZNE:

Zabawa sklania dzieci do uwaznego sluchania i analizowania wypowiedzi. Pomaga w zdystansowaniu sie do cudzych tekstów. Zwraca uwage nazwiazki i zaleznosci w zdaniach.

Rozwija logiczne myslenie poprzez wyszukiwanie absurdów. Sprzyjaumiejetnosci uzasadniania swych sadów.

Zacheca do tworzenia wypowiedzi w oderwaniu od konkretnej sytuacji. Pozwala na uaktywnienie wyobrazni.

Rozwija poczucie humoru i inwencje jezykowa.

105

:,il,1il,

i'i

1'1'

I,il

l;

,IIIl'

II':1,1

TEKST JAKO PELNE WYKORZYSTANIE ZASAD JEZYKOWEGO POROZUMIEWANIA SIE TEKST JAKO PELNE WYKORZYSTANIE ZASAD JEZYKOWEGO POROZUMIEWANIA SIEIIIII1

1

OPISUJEMY CECHY RZECZY, ZWIERZA T I LUDZI POPRZEZWYSZUKIWANIE ODPOWIEDNICH PORÓWNAN

•

•

e

Zabawa polega na wyszukiwaniu okreslen tworzonych poprzezprzyrównywanie do czegos.Wypowiadamy poczatek wyrazenia wedlug schematu:

Okr<lgly jak .Ciemny jak .Bialy jak .Suchy jak .Wesoly jak .itd ....

Zachecamy dziecko, aby konczylo podawane przez nas wyrazeOla, np.:

•

•

Pewnym wariantem zabawy jest wyszukiwanie zakorzenionychw jezyku polskim wyrazen dotyczacych ludzi i zwierzat, np.:

Wolny jak slimak .Chytry jak lis .Wierny jak pies .Uparty jak osiol... ..Pracowity jak ...mrówka .....itd ...

Powyzsza zabawa jest takze doskonala okazja do zapoznania dzieciz takimi powiedzeniami, jak np.:

jak mysz pod miotlajak dziura w mosciejak kura pazuremjak kwiatek do kozuchajak wól do karetyitd ...

106

•

•

Ciemny jak noc.Twardy jak kamien.Bialy jak snieg.itd ...

Wprowadzamy zasade naprzemiennosci. Po dokonczeniu wyrazenia, dziecko samo wymysla poczatek nastepnego, przeznaczonego do uzupelnienia przez kolejnego gracza.

Pozostawiamy tu dziecku pelna swobode w tworzeniu okresleri.Nie oczekujemy, ze bedzie poslugiwalo sie wyrazeniami powszechnie funkcjonujacymi w jezyku polskim, choc dopuszczamy takamozliwosc. Wyrazenie gleboki jak ..... moze wiec dokonczyc nawiele róznych sposobów: rów, morze, studnia, itd.

WAZNE:

W przedstawionej zabawie dziecko uczy sie stosowac róznorodne okreslenia. Dowiaduje sie, ze w poslugiwaniu sie niektórymi z nich obowiazuje pewna konwencja.

Spostrzega fakt istnienia zwiazków miedzy wyrazami. Poznaje wyrazenia frazeologiczne. Niektóre z nich wprowadza do swojego jezyka.Dostrzega przenosne znaczenie pewnych wyrazen.

Zabawa sprzyja doskonaleniu logicznego myslenia poprzez wyszukiwanie zaleznosci. Budzi zainteresowanie jezykiem i inwencje slowna·

--


KONCZYMY OPOWIADANIE

• Zabawa polega na wspólnym ukladaniu opowiadania poprzez dopowiadanie zdan kolejno przez wszystkich uczestników.

• Wazna jest tutaj nie tylko poprawnosc kazdego wypowiedzenia,ale takze jego lacznosc z wczesniej dopowiedzianymi zdaniami.

• W ten sposób mozemy tworzyc historie na okreslony temat, mozemy opisywac jakas rzecz, zjawisko lub osobe, opowiadac o jakims waznym zdarzeniu wymyslonym lub faktycznie majacymmIeJsce.

• Mozemy równiez nie okreslac tematu, a tylko zaproponowac, bybyla to jakas historia smieszna, straszna lub smutna.

• Istota innego wariantu jest dopowiadanie nie jednego zdania, leczkilku.

• Mozemy takze umówic sie, ze kazdy w swoim fragmencie bedziestaral sie dokonac jak najbardziej zaskakujacego zwrotu akcji.

• Kolejna propozycja polega na dokonczeniu przerwanej niespodziewanie historii lub zmianie wczesniejszego zakonczenia.

• Dodatkowym utrudnieniem bedzie koniecznosc przypomnieniafabuly wymyslonej przez poprzednika, a dopiero potem dokonczenie opowiadania.

WAZNE:

Zabawa doskonali umiejetnosc formulowania poprawnych zdan. Pomagaw konstruowaniu spójnych, logicznych tekstów. Uczy dostrzegac zwiazkipomiedzy poszczególnymi czlonami dluzszej wypowiedzi.

Sprzyja rozwijaniu inwencji i twórczosci jezykowej.Jest takze doskonala okazja do podnoszenia umiejetnosci wspóldziala

nia z innymi i zwiekszania odpowiedzialnosci za wykonywane dzialanie.

108

-~."., ..


ZADAJEMY PYTANIA, ABY ROZWIAZAC ZAGADKE

• Jest to gra, która moze byc znana pod nazwa: Dziesiec pytan, polegajaca na jak naj szybszym ustaleniu, o czym mysli druga osoba.

• Jeden z grajacych zadajac kolejne pytania, próbuje odnalezc rozwiazanie. Do dyspozycji ma l O pytan. Musi je przy tym tak formulowac, aby odpowiedzia na nie bylo wylacznie slowo: tak lub nie.

• Ograniczenie liczby pytan ma na celu sklonienie gracza do dokladnego przemyslenia i wybrania tylko takich, które sa istotne i przybliz<~jago do rozwiazania.

• Szybko przekonuje sie, ze pytania zbyt szczególowe nie na wielesie przydaja, w przeciwienstwie do ogólnych.

• Gra ta moze byc trudna dla malego dziecka, gdyz wymaga zaawansowanego myslenia. Takze dzieci starsze nie majace wczesniejszych doswiadczeri z zadaniami tego typu beda wymagaly naszejpomocy. Dlatego dobrze jest ja rozpoczac od rozwiazan prostychi pewnego przyblizenia tematu.

• Np.: Umawiamy sie, ze wybieramy jakies zwierze:

Czy jest to zwierze domowe? .. TakCzy moze mieszkac w domu? .. NieCzy jest ptakiem? NieCzy pomaga czlowiekowi? TakCzy jest to kon? Tak

WAZNE:

Gra uczy prawidlowego formulowania pytan zarówno w sensie gramatycznym, jak i logicznym. Dziecko dowiaduje sie, co to sa pytania szczególowe i ogólne. Odczuwa znaczenie i ograniczenia jednych i drugich.

Rozwija takze myslenie. Poznaje koniecznosc selekcjonowania informacji i odrzucania tych nieistotnych.

109

~

--


UKLADAMY ZAGADKI

• Gra polega na ukladaniu zagadek bedacych próba definiowania.• Grajacy wybiera w mysli jakis przedmiot znajdujacy sie w pokoju

i próbuje tak go przedstawic, nie wymieniajac nazwy, aby pozostali odgadli, o czym mówi.

• Zwracamy uwage, aby zagadka miala postac zdania lub zda6 rozwinietych poprawnych logicznie i gramatycznie. Podpowiadamydziecku, ze dobrze by bylo, aby uwzglednilo w niej przynaleznosctej rzeczy do jakiejs kategorii przedmiotów, przeznaczenie i cechy, np.:

Jest to mebel sluzacy do siedzenia majacy podpórki pod rece.Jest to rzecz wykonana z papieru, przeznaczona do czytania,któr<!kupujc sie w ksiegarni.

• Stopniowo, w miare nabywania przez dzieci doswiadcze6 w definiowaniu, wybicrajac tcmat zagadki, mozemy odchodzic od przedmiotów bezposrednio dziecko otaczajacych na rzecz dowolnieokreslonych obszarów. Próbujemy okreslac wybrane zwierze, rosline, zawód, itp.:

Jest to zwierze zyjace w ZOO majace dluga szyje.Jest to drzewo rosnace w sadzie dajace fioletowe lub zóltozielone owoce.

Jest to pani szyjaca ubrania.

WAZNE:

Gra doskonali umiejetnosc formulowania zda6 poprawnych pod wzgledemlogicznym i gramatycznym. Zwieksza precyzje wypowiedzi. Uczy definiowania.

Rozwija myslenie poprzez koniecznosc wyboru istotnych dla identyfikacji przedmiotu informacji, a odrzucenia drugorzednych. Porzadkuje wiedze o swiecie.

110

-~{.,"


OKRESLAMY WYBRANA RZECZ LUB OSOBE

• Zabawa polega na tym, by tak precyzyjnie opisac wybrana rzeczlub osobe, sposród znajdujacych sie w pokoju, by drugi uczestniknie mial watpliwosci, przy jej wskazywaniu.

• Dziecko wybiera w mysli, o czym lub o kim bedzie mówic. Nastepnie, nie wskazujac nan, ani nie nazywajac, próbuje tak to okreslic, bysmy mogli odgadnac, o która rzecz lub osobe chodzi.

• W trakcie zabawy zwracamy uwage na precyzje i jednoznacznoscopisu. W razie koniecznosci podpowiadamy, co nalezy zmicnic lubdopowiedziec, aby zadanie moglo zostac przez nas rozwiazane.

• Inny wariant zabawy polega na tym, ze wskazujemy dziecku kolor, a ono musi wymyslic, co jest w takim kolorze. Nie nazywajednak tej rzeczy, a tylko stara sie ja precyzyjnie okreslic.

• Na podstawie wypowiedzi dziecka odgadujemy, o czym pomyslalo, np.: podajemy kolor brazowy. Dziecko opisuje wybrana przezsiehie rzecz bedaca w tym kolorze: jest to cze§c drzewa, Z którejwyrastqjq galezie. Przy tak precyzyjnym okresleniu, nie mamywatpliwosci, o czym pomyslalo. Jesli jednak nie potrafimy odgadnac, musi swa wypowiedz sprecyzowac.

WAZNE:Zabawa dostarcza dzieciom informacji o tym, czy ich wypowiedz jest zro

zumiala dla pozostalych. Zmusza do jej prccyzji. Dziecko odczuwa i uswiadamia sobie potrzebe dazenia do poprawnosci i jednoznacznosci w komunikowaniu sie. Poznaje zasady skutecznych komunikatów.

111

ij


~-~


OPISUJEMY, JAK NARYSOWAC WZÓR~

ZAGADKI I ZARTY SLOWNE

Zabawa polega na tym, by dziecko jak najdokladniej opisalo okreslony wzór, tak by dmga osoba nie widzaca go, potrafila go dokladnie odtworzyc.

Dziecko rysuje na kartce dowolny wzór, którego nie pokazujepozostalym uczestnikom zabawy. Nastepnie zaczyna opisywac go,lub podpowiada kolejne czynnosci, które musi wykonac osobapróbujaca odwzorowac rysunek. Stara sie tak pomóc rysujacemu,ale wylacznic za pomoca slów, by wykonal on zadanie jak najdokladniej. Zadne pokazywanie nie jest dozwolone.Oto przykladowe wzory:

•

•

•

~

• Zachecamy dziecko do ukladania wszelkiego rodzaju zagadek i wymyslania zartów slownych, np.:

Siedzac z dzieckiem na fotelu pytamy: Ile mamy tutaj nóg?Dziecko n,~jprawdopodobniej odpowie, ze cztery. My powiemy, ze osiem, bo cztery nasze i cztery nogi fotela.

Mozemy takze przytoczyc znane powiedzenie o czarnychjagodach:

- To sa synku czarne jagody.- Dlaczego, skoro sa czerwone?- Bo sa jeszcze zielone. Jak dojrzeja beda granatowe.

Mozemy równiez opowiedziec zarty slowne, np.:- Mamo, choinka sie pali.- Nie mówi sie pali, tylko swieci.- Mamo, firanka tez juz sie swieci.

112

WAZNE:

Zabawa sklania dzieci do dbalosci o to, by ich wypowiedz zawsze bylazrozumiala. Uczy precyzji i jednoznacznosci. Pokazuje znaczenie uzywania dokladnych okreslen w procesie komunikowania sie. Zwraca uwagena mozliwosci rozmówcy.

--

•

•

Wariantem przedstawionej zabawy moze byc przeprowadzanie naslub kolegi majacego zasloniete oczy przez przygotowany wczesniej tor przeszkód. Oczywiscie odbywa sie to wylacznie za pomoca instmkcji slownych.

Wymaga to jednak rekwizytów i troche miejsca. Nie w kazdejsytuacji jest wiec mozliwe.

- Tato, tato, dlaczego ten tramwaj tak zakrecowywuje?- Nie mówi sie zakrecowywuje, tylko zakreca.- Dobrze. To dlaczego zakreca?- Bo mu sie szyny wygly.

- Mama kupila mi nowa bluzke. Zgadnij jaka. Zaczynasie na "f".

- Flanelowa?- Nie.- Frotte?- Nie.

- To juz nie wiem.-- F kratke.

113

!li


• Wiele tego typu zabawnych powiedzen wymyslanych przez dzieci funkcjonuje i jest przekazywanych droga ustna, np.:

Szedl robotnik przez budowe i go zamurowalo.

Wyjrzal zolnierz z okopu i cos mu do glowy strzelilo.

Gdzie jest najwiecej zyl? ...Na cmentarzu.BIBLIOGRAFIA

Przychodzi pani do lekarza z betoniarka na plecach.- Co pani jest?- Zmieszalam sie.

• Nie nalezy równiez zapominac o wyliczankach i rymowankachukladanych przez dzieci lub przekazywanych z pokolenia na pokolenie.

WAZNE:

Zaproponowane powyzej dzialania budza poczucie humoru i zainteresowanie jezykiem. Uwrazliwiaja na humor zawarty w wypowiedziach.

Rozwijaja inwencje i twórczosc jezykowa.

~;~~,,,..~'~~~'~~p~r':~l;':~::,:,~.;~~"",'-'l~'::':~"",.;P '\3S0"h ,d,' h.1Lk,ll P'~

C~Cl'~1 Ubll(~.~fi. ,. <CI}

~L:?9"1-6A ~....•..;;., vv K~ , . - ..-;:;~,'~~ rasnymstu'W\i:: /'~~ ..~-:i.~;-;r#

Antologia zagadek. Wybór: A. Romanowicz, Bialystok 1993Clark L., Ircland c., Uczymy sie mówic, mówimy, by sie uczyc, Poznan

1998Dudzinska L, Fiutowska T., W co ijak sie bawic, Warszawa 1998Hcmmerling W., Zabawy w nauczaniu poczatkowym, Warszawa 1990,

wyd. IIKrasowicz-Kupis G., Rozwój metajezykowy a osiagniecia w czytaniu u dzie

ci 6-9 letnich, Lublin 1999

Silberg J., Gry i zabawy Z dziecmi, Poznan 2000Slodownik-Rycaj E., Rozwijanie mowy komunikatywnej dziecka, Warsza

wa ]998Slodownik-Rycaj E., O mowie dziecka. Jak zapobiegac powstawaniu nie

prawidlowosci w jej rozwoju, Warszawa 2000Szymanski E., Zgaduj zgadula, Warszawa 1963Torneus M., Hedstrom G., Lundberg L, Rozmowy o jezyku. Zabawy i cwi

czenia, Gdansk 1991

Wójtowiczowa l., Logopedyczny zbiór wyrazów, Warszawa 1991Wójtowiczowa l., O wychowaniu jezykowym, Warszawa 1997

Ele, mcle dudkigospodarz malutki.Gospodyni garbata,Jej córeczka smarkata.

Która godzina?W pól do komina.Komin otwartydo wpól do czwartej.

-

Documents

GRY I ZABAWY JEZYKOWE - smyk.waw.plsmyk.waw.pl/wp-content/uploads/2016/04/Gry-i-zabawy-językowe-S... · Ukladamy zagadki Okreslamy wybrana rzecz lub osobe Opisujemy, jak narysowac