GENERALNA VALIDACIJA METODE ZA PROCENU RADNE PRIPREMLJENOSTI VRHUNSKIH VATERPOLISTA U VERTIKALNOJ PLIVAČKOJ POZICIJI Milivoj Dopsaj, Policijska akademija, Beograd Vassilios Thanopoulos, Fakultet fizičkog vaspitanja i sportske nauke, Atina

GENERAL VALIDITY OF THE METHOD FOR MEASURE VERTICAL SWIMMING WORK ABILITY OF ELITE WATER POLO PLAYERS The aim of the research is to estimate general validity and discriminativity value of the suggested method for evaluating vertical swimming ability of elite water polo players. The second aim is to check structural validity and disciminativity value of this method according to different energetics mechanisms (anaerobic – alactic, anaerobic – lactic and aerobic-energetic suplly), and also different working characteristics of theirs as well as intensity, power and capacity of systems. The research has been carried out on a sample of 56 subjects, where 22 were elite national level water polo players (WPSCG), 10 were wery good swim and waterpolo trained subjects sample (PAWPS), and 24 represented the control sample (PACONTR). Each subject has been tested four times in different training session with four different weights (one weights per session- minor, medium, major and sub maximal weights). The task was to stay in the vertical swimming position as long as possible by use of only egg-beater kick, while with their hands they performed semi - circle horizontal movement (“horizontal eight”), until to full exhaustion and end of the trial (the time was measured as an all–out trial). On the basis of raw data obtained through testing for each subject the function of dependence equation Power-Time has been calculated applying the general equation y = a · bx. All calculated data are presented in absolute terms - in kg of weight's mass, for the following nine time intervals: 5, 10 and 15 s - anaerobic alactic, 30, 60 and 120 s - anaerobic lactic, 300, 600 and 1800 s - aerobic intensity, power and capacity. The results showed that on the general level used vertical swimming ability testing method is statisticaly significantly valid to the level of 90.0 % (R2 =0.900). The obtained equations of the models specification used to describe generally the examined specific swimming skill of the tested samples are defined by the following formulas: for WPSCG - y = 61.3461x-0.2586, for PAWPS - y = 62.3416x-0.3440, and for PACONTR - y = 95.3458x-0.4876. According to the structure of tested space ie. vertical swimming ability, inferior validity was found (although it was statisticaly significant) in the first five vertical swimming time intervals 5, 10, 15, 45 and 60 seconds, ie. working time intervals which represent very important intensity for good water polo playing. For the purpose of making better disriminativity of used test and for mentioned time interval it was advisable to: 1) improve testing method with fifth testing trial point weight for covering vertical swimming work ability in the time interval between 15 and 30 seconds, which mean that testing procedure have to be realised with 14, 16, 18, 20 and 25 kg of weight; 2) in the case of four weight point testing method, weight have to be 14, 17, 20 and 25 kg. Key words: elite water polo players, vertical swimming work ability, testing Osnovni cilj istraživanja je da utvrdi nivo generalne pouzdanosti i diskriminativnosti primenjene metode za procenu osnovne radne pripremljenosti vrhunskih vaterpolista u vertikalnoj plivačkoj poziciji. Sekundarni cilj je da se iste karakteristike utvrde i u funkciji strukturne validacije testa, tj. procene njegove osnovne metrološke karakteristike u odnosu na različite režime naprezanja (aerobno - alaktatna, aerobno – laktatna i aerobna komponenta), kao i u odnosu na različite karakteristike datih energetskih sistema (radni intenzitet, radna moć i radni kapacitet datih sistema). Ukupni uzorak ispitanika je bio sastavljen od 56 ispitanika, podeljenih u tri subuzorka: grupu visoko utreniranih ispitanika - 22 vaterpolo igrača (WPSCG); grupu dobro utreniranih ispitanika - 10 studenata Policijske akademije koji su bili članovi plivačke sekcije (PAWPS); i kontrolnu grupu - 24 dobrovoljaca, studenata Policijske akademije (PACONTR). Zadatak ispitanika tokom testiranja je bio da se održavaju u vertikalnoj plivačkoj poziciji na površini vode sa različitim težinama tega, koje su predstavljale malo, srednje, veliko i submaksimalno opterećenje. Na

Sportska medicina

Volumen 6 No 2

28

osnovu tih podataka, primenom metode matematičkog modelovanja, definisana je funkcija jednačine zavisnosti Radna moć – vreme (Power – time ili P–t) za svakog ispitanika. Na osnovu dobijenih modela P-t sintetizovane su vrednosti mase tega, izražene u kg, sa kojima su dati igrači iz subuzoraka mogu da se održavaju u vertikalnoj plivačkoj poziciji u sledećim vremenskim intervalima: 5, 10 i 15 sekundi, anaerobno-alaktatni režim rada sa aspekta intenziteta, moći i kapaciteta kreatin-fosfatnog sistema; 45, 60 i 120 sekundi, anaerobno-laktatni režim rada sa aspekta intenziteta, moći i kapaciteta glikolitičkog sistema; 300, 600 i 1800 sekundi, aerobni režim rada sa aspekta intenziteta, moći i kapaciteta kiseoničkog sistema. Rezultati su pokazali da je predloženi metod testiranja generalno validan na nivou od 90.0% (R2 =0.900). Dobijene jednačine zavisnost P–t definisale su modele za procenu pripremljenosti za održavanje u vertikalnoj plivačkoj poziciji u sledećem obliku: za WPSCG - y = 61.3461x -0.2586, za PAWPS - y = 62.3416x -0.3440, i za PACONTR - y = 95.3458x -0.4876. U odnosu na strukturu, rezultati su pokazali manju pouzdanost (iako statistički značajanu), na nivou od 33.6% u odnosu na prvih pet intervala, tj. od 5, 10,15, 45 i 60 sekundi, tj. u za vaterpolo veoma važnim intenzitetima naprezanja. Radi povećanja diskriminativnosti predloženog testa i u pomenutih pet vremenskih intervala, preporučuje se sledeće: 1) uvođenje i pete testovne težine od 25 kg, koja bi obezbedila validnije podatke u odnosu na vremenski interval od 15 do 30 sekundi, što bi značilo da se testiranje realizuje sa težinama od 14, 16, 18, 20 i 25 kg; 2) u slučaju zadržavanja modela testiranja od četiri različite težine, model testovnih težina bi bio - 14, 17, 20 i 25 kg. Ključne reči: vrhunski vaterpolo igrači, pripremljenost u vertikalnoj plivačkoj poziciji, testiranje

Kao sport, vaterpolo je imao svetski međunarodni debi na drugim Olimpijskim igrama u Parizu 1900 godine, što ga čini sportskom igrom sa najdužim stažem sa aspekta modernog olimpizma (Smith, 1998). U svojoj osnovi, vaterpolo igra u odnosu na tip napora, predstavlja intervalno opterećenje za organizam igrača, a u odnosu na strukturu fizičkog napora takmičarskog opterećenja, tokom igre su zastupljeni svi – od malog do maksimalnog intenziteta (Pinnington et al., 1988; Dopsaj, 1993; Dopsaj i Matković, 1994; Smith, 1998; Tumilty et al., 2000). Generalno posmatrano, tokom igre vaterpolisti se nalaze u dve osnovne plivačke pozicije – horizontalnoj i vertikalnoj, iz kojih realizuju različite tehničko – taktičke (TE-TA) takmičarske aktivnosti. U odnosu na seniorsku konkurenciju vaterpolo igrač u toku utakmice provede od 33.1 do oko 45% u različitim varijantama horizontalne pozicije, odnosno od oko 55% do 66.9% u različitim varijantama vertikalne pozicije iz kojih realizuje TE-TA zadatke (Pinnington et al., 1988; Dopsaj i Matković, 1994; Smith, 1998). U odnosu na strukturu napora koji se realizuju u vertikalnoj plivačkoj poziciji utvrđeno je da, igra u odbrani koja podrazumeva veoma intenzivne promena položaje tala iz horizontalne u polu-vertikalne i vertikalne pozicije, igra u duelu, različiti TE-TA elementi i situacije koje se izvode u čisto vertikalnoj poziciji u mestu ili tokom tzv. različitih specifičnih kretnji proplivavanja i uplivavanja, nagli startevi ili iskoci iz vode, predstavljaju, po obimu i intenzitetu naprezanja, dominantne elemente i situacije koje vaterpolista realizuje tokom utakmice (Pinnington et al., 1988; Dopsaj i Matković, 1994; Smith, 1998; Dopsaj and Matković, 1999; Lozovina and Pavičić, 2002; Bratusa et al., 2003; Platanou, 2005).

U istraživanju realizovanom na uzorku vrhunskih vaterpolista iz Srbije i Crne gore, u kojem je izvršen pokušaj definisanja strukture TE-TA aktivnosti i zadataka koji se ostvaruju u vertikalnoj poziciji tokom utakmice, utvrđeno je da ih vrhunski igrač seniorskog uzrasta realizuje sledećom strukturom: 21.49% vremena igrač u proseku provede u osnovnoj vertikalnoj poziciji, 14.75% vremena igrač u proseku provede u duel igri (situacija direktnog kontakta sa protivničkim igračem), 14.28% vremena igrač u proseku provede u pasivnoj vertikalnoj poziciji, 3.69% vremena igrač u proseku provede u posedu lopte i 1.33% vremena igrač u proseku provede u vertikalnoj poziciji sa jednom ili obe ruke podignute u blok (Bratuša et al., 2002). Date činjenice ukazuju da je vertikalna pozicija dominantna, kako pozicija igre, tako i kao osnovno opterećenje za koje igrač treba biti adekvatno fizički pripremljen. U odnosu na horizontalno plivanje, za kontrolu intenziteta trenažnog rada i kontrolu nivoa utreniranosti vaterpolo igrača definisane su pouzdane metode koje su prilagođene za jednostavnu upotrebu u praksi (Dopsaj et al., 2003a; Dopsaj et al., 2003b; Dopsaj, 2004). Međutim, metode za kontrolu intenziteta trenažnog rada i procenu nivoa utreniranosti u odnosu na vertikalnu poziciju, su tek počele da se razvijaju od strane istraživača i još uvek nisu u potpunosti adekvatno naučno validirane, niti finalno definisane za upotrebu u praksi. U ovom trenutku, postoje dva osnovna pravca razvoja metodskih postupaka procene pripremljenosti vaterpolista u odnosu na vertikalnu plivačku pripremljenost i to pristup tzv. laboratorijskih testiranja, koji zahteva posebne uslove rada i odgovarajuću laboratorijsku opremu, što ga istovermeno čini ne dostupnim za trenere i igrače u smislu jednostavne i praktične

Sportska medicina

Volumen 6 No 2

29

upotreba (Thanopoulos et al., 1994; Tumiltu et al., 2000; Platanou, 2005), i pristup tzv. terenskog testiranja (fild play test method), koji ima jednostavnije procedure i ne zahteva posebne laboratorijske uslove za testiranja, već se sam proces prostorno realizuje u uslovima gde sportista trenira (Зациорски, 1982; Milišić, 2003), ali još uvek nije u potpunosti u odnosu na sve potrebne metrološke aspekte naučno validiran (Dopsaj, 2003; Dopsaj, 2005; Dopsaj et al., 2005). U odnosu na metodu terenskog testiranja (fild play test method) u dosadašnjim istraživanjima je utvrđen model pripremljenosti za vertikalnu plivačku poziciju na populaciji vaterpolista mlađeg uzrasta (Dopsaj, 2003), pouzdanost i diskriminativnost metoda u funkciji vrhunski trenirane i ne trenirane populacije (Dopsaj et al., 2005), i pouzdanost i diskriminativnost metoda na populaciji ne treniranih osoba u funkciji različitog nivoa plivačkog iskustva (Dopsaj, 2005).

Cilj ovog istraživanja je da finalno utvrdi nivo generalne pouzdanosti i diskriminativnosti date metode za procenu osnovne radne pripremljenosti vrhunskih vaterpolista u vertikalnoj plivačkoj poziciji, ali i da utvrdi iste karakteristike u funkciji strukturne validacije testa, tj. proceni njegove osnovne metrološke karakteristike u odnosu na različite režime naprezanja (anaerobno-alaktatna, anaerobno–laktatna i aerobna komponenta), kao i u odnosu na različite karakteristike datih energetskih sistema (radni intenzitet-intensity, radna moć-power i radni kapacitet–capacity, datih sistema). Na taj način će se obogatiti sportska teorija i praksa, sa aspekta trenažne tehnologije i metrologije sporta. Takođe, vaterpolo treneri, kao direktni rukovodioci i izvršioci trenažnog procesa će imati pouzdane mehanizme za deo kontrole trenažnog procesa, odnosno moći će da upotrebe validnu metodu za definisanje nivoa pripremljenosti igrača u odnosu na vertikalnu plivačku poziciju. Ista metoda se može koristiti i za definisanje intenziteta trenažnog rada, za vaterpolo sport sa aspekta motorike veoma bitne, vertikalne pozicije, ali i sa aspekta fizičkih naprezanja veoma bitnih specifično - radnih sposobnosti (Dopsaj, 1993; Dopsaj i Matković, 1994; Lozovina i Pavičić, 2002; Milišić, 2003). MATERIJAL I METODI Uzorak Ukupni uzorak je bio sastavljen od 56 ispitanika sledećih osnovnih deskriptivnih karakteristika: Uzrast – 20.4 ± 2.3 godina (Min – Max = 17.3 – 27.0 godina), TV – 1.873 ± 0.068 m (Min – Max = 1.710 – 2.015 m ), TM – 88.89 ± 10.91 kg (Min – Max = 71.60 – 127.10 kg ) i BMI – 25.31 ± 2.61 kg/m2 (Min – Max = 21.57 – 35.96 kg/m2). Dati ukupni uzorak je bio podeljen u tri subuzorka, u odnosu na kriterijum nivoa razvijenosti merene specifične plivačke sposobnosti tj. sposobnosti održavanja u vertikalnoj plivačkoj poziciji u vodi, i to na:

1. grupu visoko utreniranih ispitanika, sastavljenu od 22 vaterpolo igrača (WPSCG ili Grupa 1)

nacionalne selekcije SCG mlađeg seniorskog uzrasta i SCG B nacionalne selekcije, sledećih osnovnih deskriptivnih karakteristika: Uzrast = 19.3±2.1 godina (Min – Max = 17.3 – 25.0 godina); TV = 1.919±0.051 m (Min – Max = 180.0 – 201.5 m); TM = 89.5±7.1 kg (Min – Max = 80.1 – 107.4 kg), i BMI – 24.30 ± 1.55 kg/m2 (Min – Max = 21.57 – 27.45 kg/m2).

2. grupu dobro utreniranih ispitanika, sastavljenu od 10 studenata Policijske akademije koji su bili članovi plivačke sekcije, od kojih je njih 6 ranije treniralo vaterpolo ili plivanje (PAWPS ili Grupa 2), sledećih osnovnih deskriptivnih karakteristika: Uzrast = 22.4±2.1 godina (Min – Max = 19.5 – 27.0 godina); TV = 1.874±0.062 m (Min – Max = 176.5 – 197.5 m); TM = 90.1±12.6 kg (Min – Max = 75.4 – 110.1 kg), i BMI – 25.58 ± 2.65 kg/m2 (Min – Max = 21.89 – 30.01 kg/m2).

3. kontrolnu grupu, sastavljenu od 24 dobrovoljaca, studenata Policijske akademije koji su položili ispit iz plivanja nakon II godine osnovnih studija (PACONTR ili Grupa 3), sledećih osnovnih deskriptivnih karakteristika: Uzrast = 20.7±1.4 godina (Min – Max = 18.6 – 23.3 godina); TV = 1.831±0.057 m (Min – Max = 171.0 – 194.1 m); TM = 87.8±13.2 kg (Min – Max = 71.6 – 127.1 kg), i BMI – 26.13 ± 3.11 kg/m2 (Min – Max = 22.75 – 35.96 kg/m2).

Metod testiranja

Testiranja su izvršena primenom istog metodskog postupka od strane istog ispitivača, u periodu od 2004 do 2005 godine u olimpijskom bazenu SRC »Banjica« u Beograd. Utvrđivanje nivoa pripremljenosti za održavanje u vertikalnoj plivačkoj poziciji na površini vode je ostvareno primenom sledeće procedure:

Sportska medicina

Volumen 6 No 2

30

• ispitanici su prvo izvršili zagrevanje na suvom (vežbe oblikovanja i istezanja u trajanju od oko 5 minuta) i zagrevanje u vodi (samostalno rasplivavanje od oko 400 do 600 metara) i to sukcesivno u odnosu na glavno testiranje,

• nakon odmora od oko 5 minuta pristupilo se testiranju u vertikalnoj plivačkoj poziciji tako što je ispitanik prvo na sebe stavljao oprtače sa opasačem prilagodivši ih sopstvenim telesnim dimenzijama (Slika 1a); zatim je na kanap koji je bio fiksiran za opasač sa lumbalne (Slika 1c) i stomačne strane (Slika 1b) kačen odgovarajući teg kao opterećenje u funkciji hipotetski željenog tj. zadatog intenziteta rada, sa kojim je vršen aktuelni testovni pokušaj; ispitanik je zatim ulazio u vodu vršeći probni pokušaj održavanja u vertikalnoj poziciji na površini vode od 10 – 15 sekundi radi provere opreme (Slika 2a), i nakon odmara od oko 1 minuta, uz dodatno obezbeđenje od strane pomoćnika (Slika 2a – kanap vezan za naramenicu), vršilo se testiranje (Slika 2b); zadatak ispitanika je bio da se sa datom težinom tega održava u vertikalnoj poziciji na površini vode maksimalno dug vremenski period, tj. do “otkaza” (all–out test method); za vreme održavanja u vertikali ispitanici su mogli da koriste tehniku rada nogama “bicikl”, kao i tehniku rada nogama “prsno”, ili naizmeničnu kombinaciju istih, dok su rukama vršili pokret “horizontalne osmice”; glava ispitanika je tokom testiranja morala biti u vertikalnoj poziciji, gde brada nije smela biti uronjena u vodu već je najniža pozicija tela i glave bila pozicija brade do nivoa vode (Slika 2b).

• Merilac vremena je merio vreme (hronometrijska metoda) od započinjanja do trenutka odustajanja ispitanika sa održavanjem u datoj poziciji sa datim testovnim/radnim opterećenjem.

Svaki ispitanik je testiran četiri puta, i to tako da je na svakom pojedinačnom treningu ili nastavnom času testiran samo jedanput i to sa jednom testovnom težinom. Na taj način je pauza između testiranje bila najmanje 24 časa što je obezbedilo potpuni odmor ispitanika između testiranja (Зациорски, 1982). Svaka radna težina tega je određena tako da hipotetički predstavlja opterećenje (intenzitet rada) koje provocira dominantno angažovanje različitih energetskih mehanizama organizma, u skladu sa logikom metode gde svaka težina tega proporcionalno izaziva različitu po intenzitetu naprezanja reakciju ogranizma u svrhu održavanja tela na površini vode u vertikalnoj poziciji radi sprečavanja potapanja istog (Slika 3). Na taj način je svaki ispitanik testiran koliko vremenski dugo može da se održava na površini vode u vertikalnoj poziciji, odnosno koliki rad može da realizuje sa malim, srednjim, velikim i submaksimalnim opterećenjem tj. intenzitetom u odnosu na dati motorički zadatak (Gastin, 2001; Volkov and Volkov, 2004). Težine dodatnog opterećenja – tega, su određene na osnovu rezultata iz predhodnih publikovanih istraživanja (Dopsaj, 2003; Dopsaj, 2005). Težine za vaterpolo igrače (WPSCG) su bile – 14, 16, 18 i 20 kg, a težine za grupu dobro utreniranih ispitanika (PAWPS) i kontrolnu grupu (PACONTR) su bile – 10, 12, 14 i 16 kg. U prvom terminu ispitanici su testirani sa srednjim opterećenjem (WPSCG – 16 kg, PAWPS i PACONTR – 12 kg), u drugom sa submaksimalnim opterećenjem (WPSCG – 20 kg, PAWPS i

PACONTR – 16 kg), u trećem sa malim opterećenjem (WPSCG – 14 kg, PAWPS i PACONTR – 12 kg), a u četvrtom sa velikim opterećenjem (WPSCG – 18 kg, PAWPS i PACONTR – 14 kg). Primenom ovakvog postupka pokušano je da se sistemska greška merenja svede na minimum, i da se izbegne negativan uticaj zamora istog tipa na rezultat koji su ispitanici postigli na testiranju.

Slika 1. Pozicija opreme za testiranje na ispitaniku (a, b, c)

Sportska medicina

Volumen 6 No 2

31

Slika 2. Asistencija i način izvođenja testa (a, b)

Slika 3. Veličina opterećenja u funkciji vremena trajanja rada (kapaciteta rada) predstavlja nivo date pripremljenosti

Metod matematičkog modelovanja

Pomoću opisanog načina testiranja za svakog ispitanika su utvrđene njegove četiri karakteristične tačke radne sposobnosti sa kojima je opisan nivo vertikalne plivačke pripremljenosti, i to kao zavisnost: veličina opterećenja tj. intenzitet rada (izraženo u kg mase tega) u funkciji vremena trajanja istog (izraženo u vremenu održavanja u poziciji) tj. kapacitet rada (zavisnost P – t / Power – time) (Dopsaj, 2003; Heck et al., 2003; Volkov and Volkov, 2004). Na osnovu eksperimentalnih sirovih podataka dobijenih testiranjem za svakog pojedinca izračunata je funkcija jednačine zavisnosti Radna moć – vreme (Power – time ili P–t) pomoću metode najmanjih kvadrata (Grafikon 1 i 2) primenom jednačine opšteg oblika y = a · bx, gde koeficijent a predstavlja meru procene inicijalnog (hipotetski nultog) intenziteta radne sposobnosti, odnosno aktuelni apsolutni hipotetski biološki potencijal, izraženu u kg mase tega, dok koeficijent b sa svojim eksponentom predstavlja meru kapaciteta, odnosno matematički/numerički ekvivalent izdržljivosti za dati rad (što je broj manji – manji nivo izdržljivosti) (Ristanović, 1989; Dopsaj et al., 2003). Nakon toga, za svakog ispitanika su zatim na osnovu njegove lične jednačine zavisnosti P-t sintetizovane tj. izračunate vrednosti težine opterećenja u funkciji vremenskih intervala koji su karakteristični za različite energetske sisteme organizma (anaerobno–alaktani, anaerobno–laktatni i aerobni), kao i za različite radne karakteristike datih energetskih sistema (intenzitet, moć i kapacitet). Te nove tj. sintetizovane vrednosti su prikazane u apsolutnom obliku – izražene u kg mase tega, za sledeće vremenske intervale: 5, 10 i 15 s – kao mere za procenu anaerobno–alaktatnog intenziteta, moći i kapaciteta rada (5sANALint, 10sANALpower, 15sANALcapac, respektivno), 45, 60 i 120 s – kao mere za procenu anaerobno–laktatnog intenziteta, moći i kapaciteta rada (45sANLint, 60sANLpower, 120sANLcapac, respektivno), i 300, 600 i 1800 s – kao mere za procenu aerobnog intenziteta, moći i kapaciteta rada (300sAERint, 600sAERpower, 1800sAERcapac, respektivno) (Zaciorski, 1982; Ristanović, 1989; Toussaint et al., 2000; Gastin, 2001; Heck et al., 2003; Volkov and Volkov, 2004).

Sportska medicina

Volumen 6 No 2

32

Statistička obrada rezultata

Svi podaci su prvo obrađeni primenom metode deskriptivne statistike, radi izračunavanja osnovnih deskriptivnih pokazatelja (srednja vrednost - MEAN, standardna devijacija – SD, koeficijent varijacije – cV%, minimalna – MIN, i maksimalna – MAX vrednost varijabli). Za procenu razlika između testiranih subuzoraka korišćena je metoda multivarijatne statistike i to Generalni linearni model (Gemeral Linear Model) primenom multivarijatnog punog faktorskog kriterija (Full factorial model) radi utvrđivanja razlike varijanse u funkciji viševarijatnog prostora ispitivanih grupa. Nakon toga, za potrebe utvrđivanja razlika između pojedinačnih varijabli u funkciji ispitivanih grupa korišćen je post hok test za višestruko linearno upoređivanje (Post hoc multiple comparison tests) i to primenom Šefeovog modela (Scheffeov model). Sve razlike pojedinačnih varijabli su izražene u odnosu na p vrednost (Hair et al., 1998). Sve statističke analize su realizovane upotrebom statističkih paketa Microsoft Office Excel 2003 (Copyright © 1985 – 2003 Microsoft Corporation) i SPSS for Windows, release 10.0.1 (Copyright © SPSS Inc., 1989 - 1999).

REZULTATI

U odnosu na generalni varijabilitet rezultati su pokazali da se pojedinačni varijabilitet testiranih grupa (subuzoraka), koji definiše nivo pripremljenosti ispitanika u odnosu na vertikalnu plivačku poziciju, statistički značajno razlikuje na nivou Wilks’ Lambde = 0.01, Fratio = 44.872, i pvalue = 0.000. Rezultati generalnog koeficijenta determinacije (Eta squared - R2) su pokazali da primenjeni metod testiranja ima generalnu validnost na nivou R2 = 0.900 (90.0%). Na Grafikonu 1 su prikazani rezultati zavisnosti P-t subuzoraka testiranih grupa sa definisanim modelima jednačine za procenu date pripremljenosti. U odnosu na subuzorak WPSCG definisana je sledeća zavisnost: y = 61.3461x -0.2586 (Power = 61.3461 (kg) · time (s) -0.2586), u odnosu na subuzorak PAWPS definisana je sledeća zavisnost: y = 62.3416x -0.3440 (Power = 62.3416 (kg) · time (s) -0.3440), a u odnosu na subuzorak PACONTR definisana je sledeća zavisnost: y = 95.3458x -0.4876 (Power = 95.3458 (kg) · time (s) -

0.4876). Na Grafikonu 2 su prikazani odsečci izračunatih funkciji zavisnosti koji se nedovoljno jasno vizualno vide na Grafikonu 1 (vremenski interval od 0 do 60 sekundi).

Vertikalna plivačka pripremljenost

y = 61.3461x-0.2586

R2 = 0.9995 y = 62.3416x-0.3440

R2 = 0.9999

y = 95.3458x-0.4876

R2 = 0.9993

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800

Vreme (s)

Opt

ereć

enje

(kg)

WPscgPAwpsPAcont

Grafikon 1. Rezultati zavisnosti P-t subuzoraka testiranih grupa sa definisanim modelima jednačine za procenu date pripremljenosti

Sportska medicina

Volumen 6 No 2

33

Vertikalna plivačka pripremljenost (samo do 60 s)

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65Vreme (s)

Opt

ereć

enje

(kg)

WPscgPAwpsPAcont

Grafikon 2. Odsečci izračunatih funkcija zavisnosti koji se nedovoljno jasno vizualno vide na Grafikonu 1.

U Tabeli 1 su prikazani osnovni deskriptivni statistici testiranih uzoraka u odnosu na korišćene varijable za procenu vertikalne plivačke pripremljenosti. Vrednosti koeficijenta varijacije (cV%) kao mere za procenu homogenosti rezultata, pokazuju da se ona za uzorak WPSCG nalazi u rasponu od 11.25 % za 120sANLcapac do 31.50 % za 5sANALint. U odnosu na uzorak PAWPS vrednosti cV% se nalaze u rasponu od 16.80 % za 600sAERpower do 33.87 % za 5sANALint, i u odnosu na uzorak PACONTR

vrednosti cV% se nalaze u rasponu od 16.80 % za 45sANLint do 44.83 % za 1800sAERcapac. Ako se kao mera generalne varijacije rezultata uzme prosečna vrednost cV% svih pojedinačnih varijabli u odnosu na grupe, tada je generalna vrednost cV% za uzorak WPSCG 18.87%, za uzorak PAWPS

22.72% i za uzorak PACONTR 27.72%. To ukazuje da su svi rezultati generalno veoma homogeni, i da se mogu tretirati u funkciji populaciono validnih. Međutim, posmatrano u odnosu na pojedinačne cV%, u odnosu na varijablu 5sANALint utvrđeno je da se vrednost cV% kod sva tri uzorka nalazi iznad granične vrednosti dobre homogenosti od 30 %, što ukazuje da je bez obzira na nivo utreniranosti i specifičnog motoričko-plivačkog iskustva dati interval, u odnosu na primenjenu proceduru merenja, ipak, najpodložniji sistemskoj grešci. Takođe, u odnosu na kontrolni uzorak PACONTR utvrđeno je da se kod varijabli 600sAERpower i 1800sAERcapac vrednost cV%, takođe nalazi iznad graničnog opsega prihvatljive homogenosti, što u ovom slučaju, verovatno posledica nehomogenosti ispitanika u odnosu na nivo aerobne (opšte) izdržljivosti, specifičnog plivačkog znanja, ili motivacije za testiranje.

Na Tabeli 2 su prikazani rezultati razlika između posmatranih varijabli u funkciji testiranih subuzoraka (WPSCG, PAWPS i PACONTR). Na osnovu dobijenih rezultata može se tvrditi da su utvrđene statistički značajne razlike između svih posmatranih varijabli pripremljenosti ispitivanih subuzoraka na nivou p vrednosti od 0.000, gde se raspon utvrđene razlike nalazio od F odnosa (Fratio) = 11.11, p vrednost (pvalue) = 0.000 za varijablu 15sANALcapac do F odnosa = 156.26, p vrednost = 0.000 za varijablu 1800sAERcapac. Takođe, utvrđeno je da je pouzdanost date metode merenja u svim stratumima, takođe, statistički značajna, i nalazi se u rasponu od 29.5% objašnjene valjane varijanse (R2 = .295) za varijablu 15sANALcapac, do 85.5% (R2 = .855) za varijablu 1800sAERcapac.

Na Tabeli 3 su prikazani rezultati parcijalnih razlika, tj. razlika unutar posmatranih varijabli u funkciji testiranih subuzoraka (WPSCG, PAWPS i PACONTR). Generalno posmatrano, rezultati su pokazali da između pojedinih uzoraka ima, dok kod drugih nema statistički značajne razlike unutar ispitivanih grupa. Razlike su pronađene u odnosu na prvih pet vremenskih intervala kojima se hipotetski definisala radna sposobnost plivanja (održavanja) u vertikalnoj poziciji u funkciji anaerobno-alaktatnog energetskog izvora i sve tri karakteristike rada sistema (intenzitet, moć i kapacitet - 5sANALint, 10sANALpower i 15sANALcapac), kao i u funkciji anaerobno-laktatnog, kod karakteristika intenziteta i radne moći (45sANLint i 60sANLpower). U odnosu na anaerobno-laktatni kapacitet (120sANLcapac) i sve praćene radne karakteristike aerobnog energetskog sistema (300sAERint, 600sAERpower i 1800sAERcapac) utvrđene su statistički značajne razlike izmeđi svih testiranih grupa.

Sportska medicina

Volumen 6 No 2

34

Tabela 1. Osnovni deskriptivni statistici testiranih uzoraka u odnosu na korišćene varijable za procenu vertikalne plivačke pripremljenosti.

Energetski sistem Anaerobno alaktatni (CP) Anaerobno laktatno (glikolitički) Aerobni (kiseonički)

Karakteristike sistema Intenzitet Moć Kapacitet Intenzitet Moć Kapacitet Intenzitet Moć Kapacitet Vremenski interval (s) 5 10 15 45 60 120 300 600 1800

WPSCG

MEAN (kg) 41.15 33.97 30.42 22.69 21.04 17.58 13.94 11.74 8.99 SD (kg) 12.96 8.63 6.72 3.31 2.77 1.98 1.78 1.89 2.06 cV (%) 31.50 25.40 22.09 14.58 13.14 11.25 12.80 16.14 22.93

Min (kg) 23.43 21.59 20.57 18.06 17.46 14.10 10.26 8.06 5.09 Max (kg) 77.96 56.54 46.85 30.00 27.24 21.59 17.42 15.23 12.31

PAWPS

MEAN (kg) 36.15 28.30 24.54 16.74 15.16 11.94 8.73 6.91 4.77 SD (kg) 12.24 8.39 6.72 3.69 3.17 2.22 1.48 1.16 0.87 cV (%) 33.87 29.66 27.38 22.04 20.88 18.62 16.96 16.80 18.27

Min (kg) 27.35 21.86 19.17 13.44 12.25 9.79 7.28 5.36 3.17 Max (kg) 63.90 48.40 41.14 26.49 23.61 17.88 12.39 9.38 6.04

PACONTR

MEAN (kg) 45.15 31.33 25.40 14.57 12.63 9.01 5.83 4.22 2.57 SD (kg) 14.59 7.98 5.65 2.67 2.37 1.98 1.68 1.47 1.15 cV (%) 32.33 25.47 22.23 18.33 18.77 21.96 28.84 34.88 44.83

Min (kg) 23.76 18.70 16.25 10.58 8.92 5.92 2.95 1.72 0.73 Max (kg) 76.44 52.24 41.81 22.86 19.52 13.34 8.21 6.54 4.56

Tabela 2. Razlika između posmatranih varijabli u funkciji testiranih subuzoraka

(WPSCG, PAWPS i PACONTR) sa procenom pouzdanosti merenja (Tests of Between-Subjects Effect)

Dependent

Variable Type III Sum of

Squares df Mean Square Fratio pvalue R2

5sANALint 5445.61 2 2722.80 16.82 .000 .388 10sANALpower 1557.45 2 778.72 12.84 .000 .326 15sANALcapac 794.06 2 397.03 11.11 .000 .295

45sANLint 874.41 2 437.20 33.50 .000 .558 60sANLpower 1129.12 2 564.56 48.62 .000 .647

120sANLcapac 1908.23 2 954.11 87.80 .000 .768 300sAERint 3160.61 2 1580.30 125.47 .000 .826

600sAERpower 4239.09 2 2119.55 142.38 .000 .843 1800sAERcapac 6197.65 2 3098.82 156.26 .000 .855

Sportska medicina

Volumen 6 No 2

35

Tabela 3. Parcijalne razlike, tj. razlike unutar posmatranih varijabli u funkciji testiranih subuzoraka (WPSCG, PAWPS i PACONTR)

(Multiple Tests of Between-Subjects Effects).

Multiple Comparisons

Scheffe

23.23 * 4.85 .000-4.00 3.76 .571-23.23 * 4.85 .000-27.22 * 4.79 .0004.00 3.76 .57127.22 * 4.79 .00014.79 * 2.97 .0002.64 2.30 .521

-14.79 * 2.97 .000-12.15 * 2.93 .001-2.64 2.30 .52112.15 * 2.93 .00110.46 * 2.28 .0005.02 * 1.76 .023

-10.46 * 2.28 .000-5.44 2.25 .063-5.02 * 1.76 .0235.44 2.25 .063.45 1.38 .9498.12 * 1.07 .000-.45 1.38 .9497.67 * 1.36 .000-8.12 * 1.07 .000-7.67 * 1.36 .000-1.84 1.30 .3748.40 * 1.01 .0001.84 1.30 .37410.25 * 1.28 .000-8.40 * 1.01 .000-10.25 * 1.28 .000-6.91 * 1.26 .0008.57 * .97 .0006.91 * 1.26 .00015.49 * 1.24 .000-8.57 * .97 .000-15.49 * 1.24 .000-12.88 * 1.35 .0008.11 * 1.05 .00012.88 * 1.35 .00020.99 * 1.34 .000-8.11 * 1.05 .000-20.99 * 1.34 .000-16.99 * 1.47 .0007.52 * 1.14 .00016.99 * 1.47 .00024.50 * 1.45 .000-7.52 * 1.14 .000-24.50 * 1.45 .000-23.04 * 1.70 .0006.43 * 1.31 .00023.04 * 1.70 .00029.47 * 1.68 .000-6.43 * 1.31 .000-29.47 * 1.68 .000

(J)GRUPE

231312231312231312231312231312231312231312231312231312

(I)GRUPE

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1

2

3

DependentVariable5sANALint

10sANALpower

15sANALcapac

45sANLint

60sANLpower

120sANLcapac

300sAERint

600sAERpower

1800sAERcapac

MeanDifference

(I-J)Std.Error Sig.

Based on observed means.The mean difference is significant at the .05 level.*.

DISKUSIJA Procena utreniranosti ili radne pripremljenosti vrhunskih vaterpolista u vertikalnoj plivačkoj poziciji se, kao prostor istraživanja povezan sa specifičnom problematikom procene fizičkih sposobnosti, odnosno prostor povezan sa metrološkom problematikom u odnosu na sportske nauke, razvija tek jednu deceniju (Thanopoulos et al., 1994; Tumilty et al., 2000; Dopsaj, 2003; Dopsaj et al., 2005). Rezultati ovog istraživanja su pokazali da sveukupni koeficijent determinacije (Eta squared – R2),

Sportska medicina

Volumen 6 No 2

36

kao mera zajedničke varijanse sva tri uzorka, ima generalnu validnost na nivou R2 = 0.900. To ukazuje da je sam metod, validan na nivou od 90.0 %, odnosno da na grešku metode odpada samo 10.0%. U odnosu na vrstu testa, primenjeni metod testiranja, sa aspekta test specifičnih faktora pripada kategoriji testova jednostrukih maksimalnih napora do otkaza (one trial constant–duration all–out test) sa tzv. otvorenim lancem (open chain test), što znači da prestanak testovnog napora nije definisan vremenom ili distancom, nego direktno zavisi od subjektivne procene ispitanika u odnosu na akumulirani zamor i njegov posledični prestanak naprezanja i odustajanja od daljeg testiranja (Hopkins et al., 2001; Alberty et al., 2005). Kako rezultati u tom slučaju direktno zavise i od subjektivnih kategorija tj. motivacije sportiste da podnosi testovni napor, i sama greška merenja, kao metode merenja, je nešto veća u odnosu na ostale vrste testiranja, sa tzv. zatvorenim lancem (Constant Distance ili Constant Time Test). U svakom slučaju, rezultati su pokazali da je na generalnom nivou pouzdanost primenjene metode testiranja tj. testa, visoko statistički značajna na nivou p = 0.000. Dobijene jednačine zavisnosti P-t su definisale modele za procenu date pripremljenosti u odnosu na sva tri ispitivana uzora. Kao što je već pomenuto u odnosu na uzorak WPSCG definisana je sledeća zavisnost - y = 61.3461x -0.2586, u odnosu na subuzorak PAWPS definisana je sledeća zavisnost - y = 62.3416x -0.3440, a u odnosu na subuzorak PACONTR definisana je sledeća zavisnost - y = 95.3458x -0.4876.

Dati rezultati ukazuju da je nulta hipotetska vrednost mase tega, ili koeficijent a, koja predstavlja opterećenje sa kojom bi pojedinac mogao da se hipotetski održava u vertikalnoj plivačkoj poziciji u nultoj sekundi (tj. aktuelni hipotetski biološki potencijal) za uzorak vrhunski pripremljenih vaterpolo igrača uzrasta od 20 godina - WPSCG, 61.3461 kg, za uzorak dobro utreniranih - PAWPS, 62.3416 kg i za uzorak ne treniranih osoba - PACONTR, čak 95.3458 kg. Dati rezultati ukazuju na sledeću činjenicu - uzorak najspecifičnije treniranih ispitanika (WPSCG) ima vrednost koeficijenta a manji za 0.99 kg (- 1.59 %) i 33.99 kg (- 35.6 %) u odnosu na PAWPS i PACONTR, respektivno. To znači da je nulti intenzitet tj. aktuelni biološki potencijal obrnuto zavisan u odnosu na nivo specifične utreniranosti, odnosno da višegodišnji sistematski trening nije povećao nivo datog fizičkog potencijala sa aspekta pripremljenosti testiranih igrača, već ga je čak i smanjio. Sa aspekta logičke analize a u funkciji primenjene metode testiranja dobijeni rezultat nije u skladu sa postojećim saznanjima o uticaju redovnog i sistematskog treninga na fizičke sposobnosti i radni potencijal treniranog pojedinca (Зациорски, 1982; Gastin, 2001; Milišić, 2003). U odnosu na koeficijent b, ili matematičko-numerički ekvivalent izdržljivosti tj. kapaciteta merene sposobnosti, rezultati pokazuju da je za uzorak vrhunski pripremljenih vaterpolo igrača uzrasta od 20 godina - WPSCG, vrednost modela – 0.2586 (što znači da na svaki sekund održavanja u vertikalnoj poziciji sposobnost opada za vrednost eksponenta od 0.2586 kg, za uzorak dobro treniranih osoba PAWPS, vrednost eksponenta je – 0.3440 i za uzorak ne treniranih osoba - PACONTR, vrednost eksponenta je – 0.4876. Dati rezultati ukazuju na sledeću činjenicu - uzorak najspecifičnije treniranih ispitanika (WPSCG) ima vrednost koeficijenta b bolju (manja vrednost koeficijenta, manji intenzitet opadanja radne sposobnosti u jedinici vremena) za 0.0854 kg (+ 24.83 %) i 0.229 kg (+ 46.96 %) u odnosu na PAWPS i PACONTR, respektivno. Sa aspekta logičke analize u funkciji primenjene metode testiranja i matematičke analize korišćene za modelovanje funkcije jednačine, rezultati ukazuju da je nivo izdržljivost srazmeran, tj. u skladu sa specifičnom utreniranošću i u pozitivnoj vezi sa višegodišnjim sistematskim treningom. Činjenica je da je datim metodom validno izmeren koeficijent b, odnosno mera za procenu izdržljivost ili kapaciteta datog rada, dok koeficijent a, odnosno mera koja predstavlja opterećenje sa kojom bi pojedinac mogao da se hipotetski održava u vertikalnoj plivačkoj poziciji u nultoj sekundi (tj. aktuelni biološki potencijal ili hipotetski nulti intenzitet) logički nije opravdano validan. Razlog ovakavog rezultata je verovatno posledica izabira korišćenih testovnih opterećenja. Raspon opterećenja za uzorak WPSCG je bio od 14 do 20 kg, a za uzorke PAWPS i PACONTR od 10 do 16 kg. Data testovna opterećenja su definisana u odnosu na deskriptivne kvalifikacije malog, srednjeg, velikog i submaksimalnog opterećenja sa ciljem da se proceni pripremljenost za održavanje u vertikalnoj poziciji u vodi za sva tri energetska režima rada tj. u anaerobno-alaktatnom, anaerobno-laktatnom i aerobnom u funkciji različitih karakteristika datih sistema, odnosno u funkciji intenziteta, moći i kapaciteta (Зациорски, 1982; Gastin, 2001; Hopkins et al., 2001; Heck et al., 2003; Volkov and Volkov, 2004). Međutim, na osnovu dobijenih modela funkcija jednačina i sintetizovanih vrednosti definisanih vremenskih intervala koje treba da opišu eksperimentom predpostavljene radne intenzitete, rezultati (Tabela 1) su pokazali da maksimalno testovno opterećenje za uzorak WPSCG (20 kg) reprezentuje radni intenzitet u vremenskom intervalu od oko 60 sekundi (21.04 kg), dok maksimalno testovno opterećenje za uzorak PAWPS (16 kg) reprezentuje radni intenzitet u vremenskom intervalu od oko 45 sekundi (16.74 kg), a za uzorak PACONTR (16 kg) najpribližnije reprezentuje radni intenzitet u vremenskom intervalu od 45 sekundi (14.57 kg). Dati vremenski intervali od 60, odnosno 45 sekundi, nažalost, ne mere radne

Sportska medicina

Volumen 6 No 2

37

sposobnosti ispitanika u apsolutno maksimalnom intenzitetu naprezanja, tj. naprezanjima realizovanim u anaerobno-alaktatnom energetskom sistemu, već kao što je i teoretski u eksperimentu definisano, u submaksimalnom intenzitetu naprezanja tj. u anaerobno–laktatnom (glikolitičkom) i to za karakteristike intenziteta i moći datog sistema. U slučaju da neka fizička ili radna sposobnost nije ni direktno izmerena, već se, kao što se desilo u primenjenom eksperimentu, indirektno procenjuje, verovatnoća njene tačne i pouzdane procene se smanjuje.

U odnosu na validaciju merenja u funkciji različitih energetskih sistema, rezultati pokazuju da je parcijalna pouzdanost (prosek pojedinačnih pouzdanosti sve tri karakteristike pojedinačnog energetskog sistema) testova u anaerobno–alaktatnom režimu naprezanja – 33.6%, u anaerobno–laktatnom režimu naprezanja – 65.8%, i u aerobnom 84.1%. Iako, se može tvrditi da su svi rezultati statistički značajni (Tabela 2 – p vrednost i R2), ipak neobjašnjena varijansa merenja date sposobnosti je najveća, upravo u anaerobno–alaktatnom režimu rada i teoretski iznosi 66.4 %. Ako se data neobjašnjena varijansa posmatra kao greška merenja izražena u vremenski interval, to znači da u funkciji rada od 5 sekundi greška može iznositi ± 3.32 sekunde, odnosno za 10 sekundi ± 6.64 sekunde, a za 15 sekundi ± 9.96 sekunde. Moguće je da je upravo ta činjenica, tj. moguća greška merenja, i uzrok nelogičnih pronađenih ili nelogičnih pronađenih statistički značajnih razlika između testiranih uzoraka u odnosu na merenu sposobnost u intervalima od 5 da 60 sekundi. U odnosu na pomenute vremenske intervale, rezultati su pokazali da najveći stepen utreniranosti za interval od 5 sekundi upravo ima kontrolna grupa (Tabela 1), kao uzorak ispitanika koji nije specifično treniran (PACONTR) i to na nivou od 45.15 kg, dok visoko specifično utrenirana populacija vrhunskih igrača vaterpola (WPSCG) ima na nivou od 41.15 kg, a populacija dobro utreniranih (PAWPS) na nivou od 36.15 kg, između kojih nije utvrđena statistički značajna razlika (PACONTR vs WPSCG i PAWPS – p = 0.000, respektivno; WPSCG vs PAWPS – p = 0.571, Tabela 3). U odnosu na interval od 10 sekundi utvrđena je statistički značajna razlika, koja je pokazala da veći nivo date utreniranosti imaju ispitanici iz vrhunski (WPSCG) i dobro (PAWPS) utreniranih uzoraka u odnosu na kontrolnu grupu (PACONTR) ali zato nije utvrđena razlika između prve dve grupe (WPSCG vs PAWPS, p = 0.521, Tabela 3). Tek od intervala od 15 sekundi (anaerobno-alaktatni kapacitet) rezultati ukazuju na logičnu validnost rezultata u funkciji vrhunski treniranog uzorka, jer je pronađena statistički značajna razlika između nje (WPSCG) i ostale dve grupe (PAWPS i PACONTR) na nivou p = 0.023 i p = 0.000, respektivno, dok između grupe dobro treniranih i kontrolne razlika nije utvrđena (PAWPS vs PACONTR, p = 0.063, Tabela 3). U odnosu na naredna dva ispitivana vremenska intervala – 45 i 60 sekundi, nije utvrđena razlika merene sposobnosti između vrhunski i dobro utreniranih (45sANLint - WPSCG vs PAWPS, p = 0.949, i 60sANLpower - WPSCG vs PAWPS, p = 0.374), ali jeste između njih i uzorka netreniranih i to na nivou p = 0.000. Tek od vremenskog intervala od 120 sekundi (120sANLcapac), rezultati pokazuju unakrsno postojanje razlike merene sposobnosti između sva tri uzorka ispitanika (Tabela 3).

I u predhodna dva preliminarna istraživanja su utvrđeni slični rezultati. U prvom istraživanju između dve grupe policajaca, sa profesionalnog aspekta, treniranijih i ne treniranih osoba u odnosu na održavanje u vertikalnoj poziciji u vodi, promenom iste metode testiranja, nije utvrđena razlika između date sposobnosti u odnosu na vremenske intervale od 5 i 20 sekundi (anaerobno-alaktani energetski sistem), dok je za intervale od 45, 120 i 600 sekundi utvrđeno postojanje statistički značajne razlike (Dopsaj, 2005). U drugom, gde je izvršen pokušaj utvrđivanja razlike date sposobnosti, merene na isti način, između vaterpolista, kao sistematski i specifično trenirane populacije i kontrolnog uzorka, takođe nije utvrđena razlika u odnosu na vremenski interval od 5 sekundi, dok je za ostale, tj. za 15, 45, 120, 300 i 600 sekundi pronađena statistički značajna razlika (Dopsaj et al., 2005). Na osnovu rezultata ovog istraživanja, kao i predhodna dva preliminarna, može se zaključiti da je moguće statistički značajno validno i pouzdano izmeriti primenom opisane metode i procedure testiranja, sposobnost tj. nivo radne pripremljenosti specifično (vaterpolisti) i ne specifično treniranih osoba u vertikalnoj plivačkoj poziciji na nivou od 90.0% (R2 = 0.900). Diskriminativnost date metode i primenjenog testa je, takođe, na generalnom nivou statistički značajna (Wilks’ Lambde = 0.01, Fratio = 44.872, i pvalue = 0.000). U odnosu na strukturu testa, odnosno u funkciji različitih energetskih mehanizama, prosek validnosti i pouzdanosti se u anaerobno-alaktatnom režimu naprezanja nalazi na nivou od 33.6%, u anaerobno-laktatnom na nivou od 65.8%, i u aerobnom na nivou od 84.1%, i sve su statistički značajne. Međutim, iako postoji statistička značajnost datih strukturnih pokazatelja validnosti i pouzdanosti, velika mogućnost greške, od teorijskih čak 66.4%, u anaerobno-alaktatnom reižmu rada u kojem sportista realizuje naprezanje najvećeg tj. apsolutno maksimalnog intenziteta, upućuje na zaključak da je potrebno izvršiti dodatnu modifikaciju testa. Modifikacija se može izvršiti na dva načina i to ubacivanjem i pete testovne težine, ili promenom težina tega u slučaju zadržavanja modela od četiri testovna pokušaja. U slučaju pete testovne težine koja bi pokrivala radni intenzitet u vremenskom intervalu od 15 do 30 sekundi, preporučuje sa da za dati uzorak

Sportska medicina

Volumen 6 No 2

38

WPSCG to bude težina od oko 25 kg, dok bi za uzorak PAWPS i PACONTR ta težina bila oko 20 kg. Tada bi testovna procedura za uzorak WPSCG podrazumevala težine od 14, 16, 18, 20 i 25 kg, odnosno za PAWPS i PACONTR težine od 10, 12, 14, 16, i 20 kg. U slučaju zadržavanja samo četiri testovne težine, preporučuje se da te težine budu 14, 17, 20 i 25 kg, i 10, 14, 16 i 20 kg, za uzorak vrhunski treniranih vaterpolista datog uzrasta, odnosno ostalih specifično dobro treniranih ili ne treniranih osoba, respektivno.

ZAKLJUČAK Procena utreniranosti ili radne pripremljenosti vrhunskih vaterpolista u vertikalnoj plivačkoj poziciji se, kao prostor istraživanja povezan sa specifičnom problematikom procene fizičkih sposobnosti, odnosno prostor povezan sa metrološkom problematikom sportske nauke, razvija tek jednu deceniju (Thanopoulos et al., 1994; Tumilty et al., 2000; Dopsaj, 2003; Dopsaj et al., 2005). Ovo istraživanje je imalo za cilj da utvrdi nivo generalne pouzdanosti i diskriminativnosti date metode za procenu osnovne radne pripremljenosti vrhunskih vaterpolista u vertikalnoj plivačkoj poziciji, ali i da utvrdi iste karakteristike u funkciji strukturne validacije testa, tj. proceni njegove osnovne metrološke karakteristike u odnosu na različite režime naprezanja (aerobno–alaktatna, aerobno– laktatna i aerobna komponenta), kao i u odnosu na različite karakteristike datih energetskih sistema (radni intenzitet, radna moć i radni kapacitet datih sistema). Rezultati su pokazali da je predloženi metod testiranja dovoljno osetljiv da može da utvrdi razliku u nivou pripremljenosti u vertikalnoj plivačkoj poziciji između uzorka vrhunski treniranih vaterpolo igrača, dobro utrenirane i kontrolne grupe na nivou od 90.0% (R2 =0.900). Dobijene jednačine zavisnosti Radna moć–vreme (Power–time ili P–t) su definisale modele za procenu pripremljenosti za održavanju u vertikalnoj plivačkoj poziciji u odnosu na sva tri ispitivana uzorka. U odnosu na uzorak WPSCG definisana je zavisnost - y = 61.3461x -0.2586, u odnosu na subuzorak PAWPS definisana je zavisnost - y = 62.3416x -0.3440, a u odnosu na subuzorak PACONTR definisana je zavisnost - y = 95.3458x -0.4876. Rezultati su pokazali da je u proseku uzorak vrhunskih vaterpolista uzrasta do 20 godina (WPSCG), mogao da se u vremenskom intervalu od 5 sekundi održava u vertikalnoj poziciji sa 41.15 kg mase tega kao dodatnim opterećenjem, u intervalu od 10 sekundi sa 33.97 kg, u intervalu od 15 sekundi sa 30.42 kg, u intervalu od 45 sekundi sa 22.69 kg, u intervalu od 60 sekundi sa 21.04 kg, u intervalu od 120 sekundi sa 17.58 kg, u intervalu od 300 sekundi sa 13.94 kg, u intervalu od 600 sekundi sa 11.74 kg, i u intervalu od 1800 sekundi sa 8.99 kg. Uzorak dobrotreniranih ispitanika (PAWPS) je to mogao sa težinama od 36.15, 28.30, 24.54, 16.74, 15.16, 11.94, 8.73, 6.91 i 4.77 kg, dok je uzoran kontrolne grupe (PACONTR) mogao sa 45.15, 31.33, 25.40, 14.57, 12.63, 9.01, 5,83, 4.22 i 2.57 kg, respektivno. U odnosu na strukturu, rezultati su pokazali manji nivo (iako statistički značajan) pouzdanosti, odnosno diskriminativnosti merenja u odnosu na anaerobno–alaktatni režim naprezanja, od 33.6% (intervali od 5 do 15 sekundi), i anaerobno–laktani režim naprezanja sa aspekta intenziteta i moći sistema (intervali od 45 i 60 sekundi), što posledično može izazvati veću grešku merenja u odnosu na vaterpolo veoma važne intenzitete naprezanja. Dato činjenično stanje je najverovatnije posledica izabira testovnih težina, te se radi povećanja diskriminativnosti tj. osetljivosti predložene metode merenja, odnosno testa u pomenutim vremenskim intervalima ili režimima naprezanja, preporučuje sledeće: uvođenje i pete testovne težine od 25 kg, koja bi obezbedila validnije podatke u odnosu na vremenski interval od oko 15 do 30 sekundi, što bi značilo da se testiranje realizuje sa težinama od 14, 16, 18, 20 i 25 kg, u slučaju zadržavanja modela testiranja od četiri različite težine, promena istih po modelu od 14, 17, 20 i 25 kg.

LITERATURA

Alberty, M., Sidney, M., Hout-Marchand, F., Dekerle, J., Bosquet, L., Gorce, P., Lensel, G. (2006) Reproducibility of performance in three types of training test in swimming. International Journal of Sports Medicine, 26, 1-6. Bratusa, Z., Matkovic, I., Dopsaj, M. (2003) Model characteristics of water polo players' movements in the vertical position during the competition. In: Biomechanics and Medicine in Swimming IX. Eds: Chatard, J-C. Saint-Etienne, France: Publications de I'Universite de Saint-Etienne. 481-486. Volkov N. I., Volkov A. N. (2004) Physiological criteria of endurance in athletes. Human Physiology, 30(4):467-475. Gastin, P. B. (2001) Energy system interaction and relative contribution during maximal exercise. Sports Medicine, 31(10):725-741.

Sportska medicina

Volumen 6 No 2

39

Dopsaj, M. (1993) Metodologija pripreme vrhunskih ekipa u sportskim igrama. Naučna knjiga, Beograd. Dopsaj, M., Matković, I. (1994) Motorička aktivnost vaterpolista za vreme utakmice, Fizička Kultura, 48(4):339-346. Dopsaj, M., Matković, I. (1999) The structure of technical and tactical activities of water polo players in the first Yugoslav league during the game. In: Biomechanics and Medicine in Swimming VIII, Eds: Keskinen, K.., Komi, P. V., Hollander, A. P. Jyväskylä, Finland: Gummerus Printing. 435-438. Dopsaj, M., Manojlović, N., Bratuša, Z., Okičić, N. (2003a) The structure of swimming skills in water polo players at the first level of pre-selection. Exercise & Society Journal of Sports Science, suppl. 34:76-77. Dopsaj, M., Manojlović, N., Okičić, T., Stojanović, S., Vasilevski, N. (2003b) Function modeling of specific swimming water-polo players abilities in conditions of long-term training period: a transversal study. Exercise & Society Journal of Sports Science, suppl., 34:323. Dopsaj, M., Milošević, M., Blagojević, M. (2003) The effects of a one-year swimming course on the swimming skills of police academy students. In: Biomechanics and Medicine in Swimming IX. Eds: Chatard, J-C. Saint-Etienne, France: Publications de I'Universite de Saint-Etienne. 445-450. Dopsaj, M. (2003) Metoda procene pripremljenosti igrača mlađeg uzrasta za vertikalnu poziciju. U: Zbornik radova sa seminara trenera mlađih kategorija - oktobar, 2003. Urednik: Perišić, D. Beograd: Vaterpolo savez Srbije i D.T.A. TRADE. 13 - 24. Dopsaj, M. (2004) Modeli za procenu generalne horizontalne plivačke pripremljenosti vaterpolo igrača uzrasta od 12, 14 i 16 godina. U: Zbornik radova sa seminara trenera mlađih kategorija - oktobar, 2004. Urednik: Perišić, D. Beograd: Vaterpolo savez Srbije i D.T.A. TRADE. 3 - 14. Dopsaj, M. (2005) Procena sposobnosti održavanja u vertikalnoj plivačkoj poziciji kod policajaca. Bezbednost, Beograd, 47(5):854-868. Dopsaj, M., Manojlovic, N., Thanopoulos, V. (2005) Method for assessing basic physical fitness level of water polo players in vertical swimming position. 1er Congres MONDIAL de Natation I.N.S.E.P., Book of Abstracts, edited by Hellard, P., Sidney, M., Fauquet, C and Lehenaff, D., Les entretiens de l’ INSEP, 17-20 Mai 2005, Paris, France. Зациорски, В. (1982) Спортивная метрoлогия. Москва: Физкультура и спорт. Lozovina, V., Pavičić, L. (2002) Analysis of indicators of load during the game in activity of the heavy defender in water polo. Proceedings Book Kinesiology – New Perspectives, 3rd International Scientific Conference, Opatia, Croatia, September 25 – 29.2002, pp. S02 1-4. Milišić, B. (2003) Upravljanje treningom, SIP, Beograd. Pinnington, H.C., Dawson, B., Blanksby, B.A. (1998) Heart rate responses and the estimated energy requirements of playing water polo. Journal of Human Movement Studies, 15, 101-118. Platanou, T. (2005) On-water and dryland vertical jump in water polo players. Journal of Sports Medicine and Physical Fitness, 45(1):26-31. Ristanović, D. (1989) Savremena biofizika: 3. Matematičko modelovanje pojava u biološkim sistemima. Beograd: Naučna Knjiga. Smith, H.K. (1998). Applied physiology of water polo. Sports Medicine, 26(5):317 – 334. Toussaint, H., Wakayoshi, K., Peter Hollander, A., Ogita, F. (2000) Simulated front crawl swimming performance related to critical speed and critical power. Medicine and Science in Sports and Exercise, 30(1):144-151. Tumilty, D., Logan, P., Clews, W., Cameron, D. (2000) Protocols for the physiological assessment of elite water polo players. In: Physiological Tests for Elite Athletes – Australian Sports Commission. Eds: Gore J.C. Champaign, IL: Human Kinetics. 411-421. Thanopoulos, V., Matković, I., Gavrilović, I., Dopsaj, M. (1994) Validation of new method for determination of the anaerobic threshold at water polo players. VII International Symposium on Biomechanic and Medicine in Swimming (in Abstract Book), Atlanta, Georgia, U.S.A, October 18-23-1994, pp. 27. Hair, J., Anderson, R., Tatham, R., Black, W. (1998) Multivariate data analysis: With readings (Fifth Ed.). Prentince - Hall International, Inc., USA. Hopkins, W.G., Schabort, E. J., Hawley, J.A. (2001) Reliability of power in physical performance tests. Sports Medicine, 31 (3): 211-234 Heck, H., Schulz, H., Bartmus, U. (2003) Diagnostics of anaerobic power and capacity. European Journal of Sport Science, 3(3), 1-23.

Sportska medicina

Volumen 6 No 2

40