Francuska revolucija

I Historija francuske revolucije

Desila se na prelazu 18. i 19. stoljea, u doba demokratskih revolucija, to je sporan termin, a postavio ga je historiar Palmer. Francuska revolucija ima sve elemente koje nosi jedna revolucija. Nastala je u drutvu koje se razvija, ali ga koi feudalni poredak, koji e revolucija razbiti.

Revolucija je ubrzala razvoj drutva, predtavljala je stvar cijelog drutva a ne samo dijela naroda...

Revolucija ima tri faze:

1. ustavna monarhija od juria na Bastilju14. jula 1789. do 10. augusta 1792, tj. do juria na kraljevski dvor u Parizu. To je period borbe za donoenje ustava, ukidanje feudalizma i demokratizaciju drutva.

2. despotizam slobode ili jakobinska vlada od 10. augusta 1792. do 26. oktobra 1795., tj. pada jakobinske vlade

3. degeneracija revolucije od 26. oktobra 1795. do 9. novembra 1799, tj. doba Direktorijuma, kada je izvren dravni udar od strane Napoleona. Do 1804. traje doba Konzulata. Napoleon je 1804. proglaen za cara.

Uzroci revolucije su socijalne prirode. Drutvo se razvija u pravcu kapitalistikih odnosa, a smetaju mu feudalni okviri, iako je francuski feudalizam napredovao pa nije bio klasinog tipa. To pokazuje i broj parnih maina, a plemii su se bavili trgovinom. Pred revoluciju Francuska nije jedinstvena nacija. Osim toga podijeljena je u 12 okruga. Postoje i cijele oblasti gdje se govore dijalekti, ali se postepeno teilo ujednaavanju jezika i njegovoj integraciji. Jezik kancelarije kraljevskog dvora je francuski knjievni jezik i jezik grada Pariza. U doba revolucije je izdat dekret o zabrani upotrebe dijalekata. Francuska tada ima 25 miliona stanovnika, podijeljenih u tri stalea: sveenstvo, plemstvo i ostalo.

Na prva dva stalea dolazi 500.000 osoba. Procjene broja sveenika kreu se od 80.000 do 135.000, a plemia od 120.000 do 350.000. Seljaci ine 22.000.000 stanovnika, dakle, na gradove otpada 3 miliona stanovnika.

Francuska je agrarna zemlja u feudalnom odnosu, a poinje postajati industrijska. Pariz ima 720.000 stanovnika. Prva dva stalea su privilegovana. Apsolutizam koji se izgrauje od 1614. u revoluciji se rui.

Druga grupa uzroka su ekonomske prirode. Postojala je potreba za stvaranjem unutranjeg trita radne snage, a vezanost seljaka za zemlju to omoguava, mada su francuski kmetovi imali vie slobode u pravnom smislu, ali je zemlja vlasnitvo plemia. Ona je inae slabo obraena, bilo je i sua, a tu su i finansijske krize drave / od 1715. 4,5 miliona livri, to je malo u odnosu na druge drave/. Ne postoji institucija budeta. U Versaju se troi strahovito mnogo. Tu je mnogo dvorana, pozorite, civilna i vojna administracija...

Trea grupa uzroka su duhovne prirode. Od 1751. do 1772. objavljuje se Francuska enciklopedija, koja donosi nova saznanja. Data je definicija nacije koja ima pravo da stvori demokratsku dravu, a u odnosu na vladu je jedna i govori jednim jezikom. Po ovoj definiciji nacija nije poistovjeena sa narodom. Nacija odreuje vladu i ima pravo da upravlja dravom. Dakle, revolucija ima i duhovnu pripremu. tj. racionaliste XVIII stoljea. Odbacuju teologiju, srednjovjekovnu filozofiju i deduktivnu logiku. Razvijaju historiju, nauke i induktivnu logiku. Umjetnost, posebno arhitektura je sekularizovana. Razvija se i filozofija. Monteskje 1748. pie Duh zakona, Ruseau 1755. Raspravu o porijeklu i nejednakosti meu ljudima. Volter pie Ogled o obiajima i duhu naroda, Helvecius Djelo o duhu, a Ruseau 1762. Drutveni ugovor. Godine 1751. pokrenut je list Journal economique, organ francuskih fiziokrata.

U sukobu oko budeta kralj postepeno poputa. Sazvana je skuptina notabla /njih 177/, koji zasjedaju u 7 sekcija i raspravljaju o novim zakonima koje bi oni predloili, a kralj usvojio.

Ali, pariki parlament je odbio da potvrdi zakone, traei da se sazovu dravni stalei koji nisu sazivani nakon 1614. Aristokratija je eljela preureenje drutva po britanskom uzoru, bez apsolutizma. U Versaju se 5. maja 1789. sastaju se dravni stalei. Rasprave ova tri doma vode se odvojeno. Glasa se dva puta, jednom pojedinano u domu, a onda se sastaju predstavnici koji raspravljaju o eventualnom usvajanju zakona. Svaki dom ima jedan glas pa se zakon moe usvojiti sa jednim glasom veine. Tei se priznavanju ove skuptine kao narodne.

Bilo je dosta sveenika i plemia koji su bili slobodoumni i sami su naginjali revoluciji. Stalei se 17. juna 1789. proglaavaju narodnom skuptinom. Sukobi politike prirode se iz Versaja prenose u Pariz, gdje se smatra da e se izvesti dravni udar, a da e kralj poslati dobrovoljce protiv zavjerenika. Vlada i finansijska kriza koja se posebno osjetila na cijeni hljeba. U takvim okolnostima 14. jula u Parizu dolazi do narodne pobune i juria na zatvor. Zatvorenici su osloboeni, a zatvor je sruen. Kasnije e se donijeti dekret da se od sruenog zatvora napravi most na Seni. Rue se i spomenici starih vladara. Revolucija nosi koncept umjetnosti, koji naglaava realistike crte, a protiv je crkvene umjetnosti. To je jo uvijek revolucija grada Pariza. Aristokratija radi na agrarnoj reformi. Stvara se Nacionalna garda, nova zastava... Zastava Pariza je bila crvene boje, pa je preuzeta, postajui simbol revolucije. Bijela zastava je bila zastava Bourbona, a plava je bila simbol slobode.

Narodna skuptina je izglasala 27. augusta dokument Deklaracija o pravima ovjeka i graanina, to je predstavljalo prvi korak ka Ustavu, jer je stavljena u njegov uvodni dio.

Racionalistika filozofija, posebno Rusoa, imala je koncept o razvoju ovjeka od ivotinje ka drutvenom biu. razraeno je prirodno pravo u smislu da ovjek ne moe biti zarobljen osim u smislu ograniavanja slobode u procesu izrastanja u drutveno bie, kada ovjeku vie nije dozvoljeno sve kao kad je bio na stepenu ivotinje. ovjek vie svojom slobodom ne smije da narui slobodu drugog ovjeka, pa je sloboda jednog ovjeka ograniena slobodom drugog. Prirodno pravo nalae i ekonomsku jednakost, to predstavlja neku vrstu primitivnog komunizma.

Ideologija revolucije nije obuhvatila i selo. Sama revolucija imala je odjeka na selu, ali ne svuda. Dijelovi francuskog sela su nastupili protiv revolucije, a 5. oktobra povorka ena krenula je iz Pariza u Versaj, zbog pronoenja glasova u Parizu o eventualnoj kontrarevoluciji; da se oneomogi dravni udar Narodna skuptina je prerasla u Ustavotvornu skuptinu. Da bi se sprijeio ustanak seljaka, 4. augusta na nonoj skuptini plemii odluuju o ukidanju feudalizma. Francuski seljak je do svoje zemlje doao besplatno, jer otkup nije sproveden zbog jakobinske diktature, a Napoleon je to potvrdio.

Francuska je nezadovoljna i crkvom. Proglaava se graanski Ustav sveenstva. Od crkve je oduzimana zemlja, a uvodi se plaanje sveenika od strane drave. Crkva je veinom bila protiv revolucije, ali je unutar nje bilo i onih koji su bili za revoluciju. Postoji i novana kriza. Papirni novac se nije mogao tampati zbog nepostojanja zlatne podloge, a zlato se odlivalo zbog nesigurnosti. tampane su asignate, u vrijednosti 1/5 zemlje koja je nekada pripadala crkvi.

Novi Ustav je donijet 18. septembra 1791. Nije uvedeno ope birako pravo, nego postoji imovinski cenzus. Kralj je imao pravo veta na odreene zakone. Taj Ustav nije zadovoljio sve. Vii slojevi su bili zadovoljni ovim, ali ipak postoji strah od ope socijalne revolucije. Kralj je pokuao paktirati sa Austrijom, a politika emigracija na austrijskim i pruskim posjedima se vee za njihove vlade, smatrajui da e oni osloboditi kralja od revolucije. Rat sa Austrijom je poeo 23. aprila 1791. Zbog straha da e dvor napraviti dravni udar izvren je napad na dvorac Tiljeri. Kralj je zarobljen a izvrena je ustavna izmjena. Umjesto zakonodavnog tijela bira se konvent- Narodna skuptina koju ne saziva kralj. To je istovremeno i sudska i izvrna vlast koja je i osudila kralja na smrt.

Jakobinska diktaturaTo je faza u kojoj je revolucija produbljena ali za stepen nie. Za taj period je karakteristina kriza i slom ustavne monarhije, a formiran je Konvent. Socijalna kriza je podtaknuta ekonomskom a praena je sukobima politikih struja. U takvim uslovima ustavna monarhija nije funkcionisala, pa je zbaena a vlast je preuzeta od strane Konventa, koji ini izvrnu i sudsku vlast. Komitet javnog spasa od 12 lanova se bira na kratko vrijeme. Mandat njegovih lanova je jedan mjesec, pa stalno dolazi do rotacije. Teilo se formiranju vlasti koja nee biti predstavnitvo naroda, nego vlasti u kojoj e narod direktno uestvovati.

Izvrna vlast je sprovodila ono to Konvent zakljui, bez mogunosti da se jedan ministar uvrsti i na taj nain pone sprovoditi odluke nezavisno od Konventa. Zbog stalnog mijenjanja u Komitetu javnog spasa nije bilo lako utvrditi pojedinanu odgovornost, jer je ona bila kolektivna. Zbog pretjerane sumnjiavosti i mehanizam pravosua je doveden u pitanje. Formiran je Komitet sigurnosti, koji je imao ulogu slinu policiji. Konvent je imao zadatak da odbaci stari Ustav koji nije dao jednakost Francuzima, pa ni jednakost prava glasa i da pozove kralja na sud. Tu su bili prisutni i drugi problemi (gladi, imovinske jednakosti, finansija, kako dobiti rat protiv Austrije...).

Austrijsko-pruska vojska je 20. septembra 1792. krenula na Pariz, a masa Pariana je krenula da ih susretne uspijevajui da ih zadri kod Valenija.

Luj XVI je sasluan pred Konventom i 21. januara 1793. na trgu Conkord (Sloga) je pogubljen. To je i najznaajniji akt u francuskoj historiji. Kasnije je u talasu terora koji je zavladao, bila pogubljena i njegova supruga.

U Konvent su ulazili montanjari, irondinci i tzv bara. Oni su se grupisali kao klubovi po izbornim srezovima. irondinci su u poetku bili radikalna ljevica, da bi kasnije njihova gledita postala umjerenija. I oni koji nisu bili iz podruja oko ironde su kasnije nazivani irondincima, ako su bili uz njih. Bara je bila ispoetka neopredjeljena. Do 2. juna 1793. traje tzv. irondinska faza Konventa. Nakon ubistva kralja on se dijelio na regicide i apelante.

Apelanti su traili da se plebiscitom odlui o krivici kralja. Francuska je bila podijeljena vie nego ikada. Veina je bila za republiku, pa su oni upravljali manjinom, ali su je otro kanjavali, pa je postojala struja onih koji su htjeli da malo smire revoluciju. I u vojsci su se generali sumnjiili, pa je smatrano da general Dimurije eli da mu armija poslui kao sredstvo za borbu u kojoj bi revoluciju vratio nazad. U takvoj situaciji 31. maja 1793. izbija revolucija, u kojoj je narod opkolio konvent dok on nije donio odluku o iskljuenju 29 irondinskih voa pod optubom da usporavaju donoenje revolucionarnih zakona.

Desnica je pokuala da likvidira revoluciju ubijanjem jednog od voa urednika Mara, to je raspalilo masu i to joj je posluilo kao povod za pokolj irondinaca.

Jakobinska diktatura je trajala od 2. juna 1793. do 27. jula 1794. Taj naziv joj je kasnije dat, a oni su svoju vladu zvali despotizmom slobode. Htjeli su uvesti demokratske principe i dravu ope jednakosti, ali su smatrali da prvo treba suzbiti neprijatelja. Nazvani su jakobinci, po manastiru sv. Jakoba, gdje su se okupljali, a oni e postati najznaajnija francuska politika institucija. Iz kluba jakobinaca se izdvojio klub fajetinaca, nazvan po generalu Lafajetu, klub 1789, udesno (monarhijski), klub kondelijera... Jakobinci su smatrani komunistikom partijom XVIII stoljea.

U konventu su postojala tri pravca: sasvim lijevi (andaeri) (predstavnik Bebef, koji u osnovi ima komunistika shvatanja - ljeviar je ali umjereniji, pogubljen je u revolucionarnom teroru); ebertovci (dobili ime po ak Rene Eberu), a skupljali su se oko lista ia Dien; desni umjereni dantonovci. Danton je predvodio Pariz, a u sredini su bili pravi jakobinci koje su vodili Robespjer i Sen ist. Jakobinci su imali svoj centar (maticu) koji broji 1300 lanova, a imaju i podrunice po okruzima (oko 300, sa 44.000 lanova). U Parizu se izdaje list koji se alje podrunicama.

Jakobinci ele uvesti jednakost ljudi, a baza za to je bila jednakost vlasnitva. Oni takoer ele uvesti direktnu vlast naroda preko stalnog rotiranja, to je idejno dobro zamiljeno ali je nestabilno. Nije priznata vlast manjine nego veine, pa se stvorila tzv. revolucionarna birokratija. Nema ministara niti ministarstava. Ipak je dolo do toga da manjina dalje vodi Francusku.

Donesen je agrarni zakon po principu da zemlja pripada onom koji je obrauje a njen viak je podijeljen seljacima; zatim, zakon o maksimumu koji se odnosi na cijene. Sprovedena je pravilnija distribucija ita, brana i sl..., ali je malo ostalo toga to je trebalo podijeliti.

Jakobinski pokret se rairio po Evropi, pa tako u Utrehtu 1794. ima 8.000 pristalica, u Milanu 600, u Amsterdamu oko 3.000. U istonoj Europi volazi do jednog paradoksa a to je da se intelektualci plemikog porijekla, oni koji su poznavali Francusku i vie bili pod njenim utjecajem zbog kolovanja u njoj ili putovanja po njoj, proglaavaju se jakobincima.

U Francuskoj se uvode opunomoeni komesari koji su sve rjeavali na licu mjesta, bez mnogo pravne procedure. Postojali su i revolucionarni sudovi koji su imali samo jednu kaznu ako je neko kriv- smrt. Ispoetka se ta kazna razliito izvodila ( vjeanjem, maem...) zavisno od osuenog, pa je tako vjeanje smatrano kao kazna nedostojna pravog kanjenika, nego je ona samo za lopove... a onda je uvedena giljotina kao jednaka kazna za sve. Egzekucija je vrena na licu mjesta.

Jakobinska diktatura je i doba krize katolike crkve, koja gubi socijalnu podlogu a i sveenici se plaaju iz dravnih sredstava. Jedno vrijeme su ruene i crkve, osim onih glavnih. Jakobinci su pokuali uvesti neku novu vrstu vjerovanja, ne u Isusa kao proroka nego u Boga, ali bez teologije, sa odreenim ritualima, procesijama...

Uvoene su nove mjere (metar, litar, kilogram..), ali su se one teko probijale pored starih feudalnih. Ukinut je i stari kalendar a mjeseci su nazivani po karakteristikama (kini, cvjetni...). Ubaeno je i nekoliko dana umjesto prestupne godine i to su bile svetkovine (santilotidi- 5 dana dravnih praznika).

Mjera ukidanja starog kalendara je najvie i uspjela. Takoer, uvedena je i opa vojna obaveza a stvorena je i industrija naoruanja, pa je Francuska godinje proizvodila 13.000 topova. 20.000 puaka...

Zbog revolucionarnog terora dio Francuske se pobunio, posebno njen zapadni dio- Vandeja, zaostala oblast u kojoj su glavnu rije imali lokalni sveenici. Jakobinska diktatura je organizovala vojne kaznene ekspedicije, pa je dolo do masovnih ubistava po selima, uz pretjerano krvoprolie. Smatra se da je oko 600.000 Francuza poginulo po pobunjenim provincijama.

Postepeno su likvidirane i ostale struje, pa je zbog toga vlast jakobinaca postala nestabilna. Narod je preko ulice vrio vlast a Konvent nije postao revolucionarna institucija. Konano je 27. jula 1794. izvren dravni udar protiv jakobinaca i revolucionarne birokratije. Ali, to nije bila likvidacija revolucije.

Direktorijum

Taj period predstavlja stabilnu fazu revolucije u kojoj je vlast reformisana. Donesen je 1795. novi Ustav, rasputen je Konvent i formirano novo zakonodavno tijelo od dva doma i izvrno tijelo od pet ministara direktora. Naputen je princip direktnog utjecaja mase na izvrnu vlast. Dakle, dolo je do rascjepa naroda i vlade. U izbornom mehanizmu dolazi do pogoranja u tom smislu to iroki narodni slojevi vie nisu uestvovali u tome. To je i faza okonavanja revolucije, ali je formalno Direktorijum bio njen produetak.

Nije donijet dekret da je revolucija zavrena, zbog tadanjeg pravnog sistema po kojem se onda protivnici revolucije ne bi mogli progoniti.

Ipak, vlast Direktorijuma je bila nesigurna, jer mnogi problemi revolucije nisu bili rijeeni. Osim toga, sa jedne strane su bili oni koji su teili okonanju revolucije i vraanju monarhije, a sa druge su oni koji koji ele obnovu jakobinizma, ali sa nekim novim ideolokim elementima. Monarhisti su poraeni 1795. a 10. maja 1796. i jakobinci.

Ti novi jakobinci bili su okupljeni oko jednog lista, a vodio ih je Kajus Grahus Babef, pa su po njemu nazvani babuvisti. Oni stvaraju tzv. zavjeru jednakih, elei da stvore odreenu formu budueg komunizma na agrarnoj osnovi. Tee ukidanju privatnog vlasnitva, da bi se moglo stvoriti drutvo slobodnih ljudi. To je ipak bio mali pokret koji je povezao jakobinizam sa buduim socijalizmom. Pokuali su da neto urade preko ulinih demonstracija, pri emu su i rojalisti izlazili na ulice. Rastjerani su artiljerijom, a u tome je uestvovao i artiljerijski oficir Napoleon Bonaparta.

Zakonodavno tijelo je podijeljeno na dva dijela. To su vijee starijih- senat i vijee 500. Senat nije klasini gornji dom koji se ne bira nego se imanuje. Tih 500 poslanika predstavljaju cijelu Francusku, a formirani su na bazi visokog poreskog cenzusa.

Novi ustanak rojalista izbija 4. septembra 1797., dovodei do pada direktorijuma pa je formiran drugi, koji vlada do juna 1799. Nastao je u pobuni desnih snaga pa tei skretanju ulijevo, dakle demokratskiji je od prvog. Ali, i on pada pa nakon novog udara dolazi na vlast trei Direktorijum. U svemu tome u znatnoj jeri raste uloga vojske.

Od 1792. stvara se moderna vojska i poinje regrutacija na masovnoj osnovi. Usavrena je ariljerija, taktika, Francuska je podijeljena na vojne okruge. U ratu sa Austrijom se istakao Napoleon, pa je u 24.oj godini postao general. Francuska je 1798. zauzela Egipat, a 9/10 oktobar 1799, oboren je Direktorijum od strane vojske a nakon toga je uspostavljen konzulat (18. brimera 8. godine republike).

lanovi Senata i vijea 500 su u Sen Kluu bili prisiljeni da se odreknu vlasti. Konzulat je monarhijska vlast koja ipak nije bila klasino monarhijska. Vlada konzulata traje traje do 2. decembra 1804., kada se Napoleon proglasio carem a njegova historija se dijeli u dva dijela, do 1802. i 1802-1804, tj. doba drugog konzulata u kojem je poveana uloga Napoleona, jer je on postao nasljedni konzul.

Postojala su etiri tijela bitna za funkcionisanje vlasti,konzulat, /sa tri konzula, od kojih je jedan ef, dok su druga dva prilino beznaajni/, koji je nosilac izvrne vlasti i suvereniteta. ; zatim skuptina iz dva dijela- Donji, izborni dom i Senat, a postoji i Sudski dom/Tribunal/. Ima i posebno izvrno tijelo, a ministarstvo- vijee (savjet).

Izbori se vre po izbornom cenzusu. Jo jedna institucija je formalno demokratska, a to je plebiscit. U kriznim situacijama prvi konzul je bio dovoljno pametan da ga izbjegne. Tako se uspostavio sistem vlasti nazvan bonapartizam- forma diktature, autoritarne vlasti, koja je formalno sauvala demokratske institucije.

Seljaci oekuju da im drava da sve, pa su glasali za Napoleona. To je revolucija odozgo.Napoleonov kodeks postaje model za budue zakonike, a donesen je i zakon o trgovini.

Napoleonovi ratovi

To su ratovi Francuske sa koalicijom evropskih drava i to sa 7 koalicija. Prva 1793-1797 sa dva mira u Bazelu 1795 i Kampoformiju 1797; druga 1799 sa mirom u Linevilu 1801. i u Amijenu 1802., trea 1805. sa mirom u Pounu 1805.; etvrta 1806. sa mirom u Tilzitu 1807., i savezom sa Rusijom; peta 1809. sa mirom u enbrunu 1809; esta 1813 sa mirom u Fonteneblou i abdikacijom, sedma 1815. sa mirom u Beu 1815., nakon Napoleonovog povratka, a onda je uslijedila konana abdikacija.

Sve evropske drave su manje-vie direktno ili indirektno bile uesnice ovih koalicija, Velika Britanija i Austrija su stalno bile protivnici Napoleona, a Velika Britanija je bila jedini protivnik kojeg Mapoleon nije vojniki porazio. Velika Britanija ima veliko bogatstvo, i vrlo jaku flotu, ali joj je kontinentalna vojska mala. U Engleskoj nema regrutacije do 1916.

Austrija je jedno vrijeme saveznik Napoleona, Rusija takoer, a Pruska e nakon 1806. biti katastrofalno poraena, ali se onda oporavila.

Ovo je vrijeme radikalnog francuskog nacionalizma, koji je kasnije, oko 1870. postao masovni od elitnog.

MARSELJEZA, franc: La Marseillaise, franc. revolucionarna pjesma i nacionalna himna. Rijei i melodiju napisao u Strasbourgu u noi 24-25. IV 1792. franc. oficir C. J. Rouget de Lisle kao bojni mar francuske Rajnske armije (Chant de guerre pour l'arme du Rhin) u ratu protiv prusko-austr. kraljevske koalicije. Poto su je dobrovoljci iz Marseillea donijeli u Pariz, i juriali uz nju na kraljevski dvorac Tuileries (10. VIII 1792), postala je popularna u cijeloj Francuskoj, najprije kao Pjesma Marseljaca, a zatim kao Marseljeza. Poinje rijeima: Naprijed, djeco domovine, dan je slave stigao (Allons, enfants de la patrie, le jour de glorie est arriv). U oktobru 1792. proglaena je himnom Republike, a 1795. francuskom nacionalnom himnom. Zabranjena je nakon restauracije Burbonaca, a ponovo priznata 1830; za Drugoga carstva takoer zabranjena; Narodna skuptina Tree republike ponovo ju je 1879. proglasila nacionalnom himnom. - Izraz revoluc. oduevljenja naroda koji, ponesen idealom Slobode, Jednakosti i Bratstva, kida stoljetne okove feudalno-kraljevskog apsolutizma, M. je u XIX st. prela granice Francuske, postavi revolucionarnom pjesmom evropskih narod u borbi protiv svih oblika tiranije, a njezini su zvukovi odzvanjali svuda gdje se narod borio protiv tlaitelja. Stoga je i u XX st. esto bila na indeksu reakcionarnih reima.

Veliku francusku armiju je vodio najvei vojnik u historiji. Francuska je stalno teila da rat prebaci na stranu teritoriju. Tako je Napoleon 1793. krenuo u Italiju, po principu da vojsku treba nahraniti na tui raun.

Druga karakteristika svih ratova je da protivnik Francuske nikada nije ujedinjen.

Napoleonovi ratovi su imali i vojne posljedice, jer je ratna tehnika usavrena, a Napoleon je stabilizovao strategiju i taktiku. Ubaen je jo jedan operacijski faktor, po kojem glavna bitka nije morala biti odluujua, nego se teilo obnovi te bitke i prestrojavanju snaga. Sintezu iskustva Napoleonovih ratova dao je von Klausewitz, a general omini je formulisao 10 principa Napoleonovog voenja rata 1811. godine

1. drati inicijativu

2. pokrenuti se prema najslabijem poloaju protivnika

3. usmjeriti ofanzivu u jednom pravcu

4. koncentrisati snage u pripremama, a ne poeti rat sa malim i razbijenim snagama

5. pjeadija mora kombinovati mobilnost i dubinu prodora

6. navesti protivnika da razvue front

7. stalno se informisati slanjem pijuna

8. u toku napada angaovati sve snage, osim rezerve

9. poraena armija se mora nastaviti proganjati i ne dozvoliti joj da zauzme bolji poloaj

10. voditi rauna o visokom moralu svojih trupa

Sam Napoleon je dao odreene principe voenja rata:

1. davati unapreenje sposobnima - drati maralsku palicu u torbi svakog vojnika

2. rat se dobiva artiljerijom

3. u maru treba podijeliti jedinicu

4. treba manevrisati ofanzivno, a boriti se defanzivno

5. rezerva je masa koja se uredno uva do trenutka krize i mora se pravovremeno upotrijebiti. Prvo treba osigurati velike rezerve, pa onda ui u rat

6. armija jelena (kukavica) kojom komanduje lav, bolja je od armije lavova kojom komanduje jelen.

7. ne ekati napad u ancu, nego treba biti mobilan

8. u toku bitke nastupa momenat kada vojnici zaele da pobjegnu, a onda je zapovjednik duan da ih zaustavi jednom snanom rijei (ne kae kojom)

9. starjeina mora uvijek sauvati zdrav razum

Bilo je jo nekih tekovina Fridricha Pruskog o zbijenoj konjici, da se konjanici dodiruju konjenima, a pjeadija ramenima, zatim o uvjebavanju radnji sa pukom, koja ispaljuje tri metka u minuti, to je bila velika brzina. Napoleonov top lgreboval je ispaljiva 2 uleta u minuti.

Prvu koaliciju su inili Austrija, Pruska, Nizozemska, Velika Britanija, panija.

U toku 1794. francuska vojska je prela u Nizozemsku, gdje je stvorila batalijsku republiku, koja je 1795. sklopila mir i savez sa Francuskom. Zatim, Prusija i panija istupaju iz rata. Napoleon je u dvadesetak bitaka u sjevernoj Italiji potukao Austriju i Sardiniju, kod Rivolija, pa je 1797. sklopljen mir u Kampoformiju. Usput, Napoleon je ukinuo Mletaku republiku. Francuska je dobila Veneciju i Istru. Savoja i Nica su oduzete od Sardinije i pripojene su Francuskoj.

Napoleon 1797. zauzima Egipat, gdje formira vojsku od sudanskih crnaca i Egipana. Uveo je i inove oficira po francuskom uzoru, pa je tako Egipat postao prva islamska drava koja je reformisala vojsku na evropski nain.

Francuska flota je poraena kod Abukira 1798., a Napoleon kree preko Sirije u borbu protiv Osmanlija. U pregovorima sa Velikom Britanijom je prepustio Egipat.

Drugu koaliciju su inili Velika Britanija, Rusija, Austrija, Pruska, Portugal, Napuljska kraljevina. Kod Marenga su Austrijsanci poraeni, a Rusi, sa generalovm Suvorovom kod Ciriha.

Rusi istupaju iz rata i sa Danskom i vedskom osnivaju ligu neutralnih. Sa Austrijom je zakljuen mir 1801. u Linevilu, a sa Velikom Britanijom 1802. u Amijenu. Egipat i Malta su postale slobodne drave, a priznate su odredbe kampoformijskog mira. U toku 1801. je sklopljen konkordat sa papom, a Napoleon od Francuske stvara jedinstveno tijelo koje vodi prema carstvu.

U Parizu, Napoleon nije dozvolio papi Piju VII da ga krunie, nego je sam sebi stavio krunu na glavu.

Kod Kadiza admiral Nelson je blokirao francusku flotu i zarobio oko 20 laa, a u toj trafalgarskoj bici 21. X 1805.. zarobljen je i komandant saveznike flote (francusko-panske), admiral Vilnev. Poginuo je i admiral Nelson, ali je ipak osigurana dugotrajna prevlast Velike Britanije na moru.

Uslijedio je Napoleonov pohod na Be, koji je pao 13. novembra 1805. Slijedio je savezniki poraz kod Austerlica, 2. decembra 1805. Prusija je u Pounu zakljuila mir, tj. savez kojim je dobila Hanover za neke dijelove koje je ustupila Bavarskoj i Francuskoj.

esnaest njemakih drava, sa Bavarskom i Vitembergom na elu, formiralo je Rajnski savez, koji se obavezao da u sluaju rata stavi na raspolaganje Napoleonu 63.000 vojnika. Time je Sveto rimsko carstvo njemakog naroda zavrilo svoju egzistenciju. Na vijest da e Napoleon ustupiti Velikoj Britaniji Hanover, pruski kralj je poeo mobilizaciju. Prusi ulaze u Saksoniju. Napoleon 8. oktobra 1806. kree sa 160.000 vojnika na Pruse, ija se vojska podijelila u dva dijela, pa je tako dolo do dvostruke bitke kod Jene i Auerteta, u kojima se pruska vojska u cjelini raspala. Napoleon je 27. oktobra 1807. uao u Berlin, gdje je potpisao i dekret o kontinentalnoj blokadi Velike Britanije. Izdravanje vojske najveim dijelom je plaala Pruska. Napoleon je uspio nagovoriti Osmansko carstvo da pone rat sa Rusijom, a sa Persijom je zakljuen savez. Da bi mogao prezimiti kod Varave, odluio je i uspio da rusku vojsku na istok. Bitka kod Preusisch Ajlana je bila neodluna, iako su se Rusi povukli. Napoleon je zauzeo i Danzig. Nakon bitke kod Fridlanda 14. jula 1807. Rusi su odstupili na svoju teritoriju. Slijedei je, Napoleon je uao u Tilzit. Zakljuen je tilzitski mir, Francuske i Rusije 9. jula 1807. Rusija je ustupila Francuskoj Jonska ostrva sa Krfom i Boku Kotorsku, a dobila je slobodu akcije prema vedskoj, zbog otimanja Finske 1809. i oblast Bjalistok. Posjedi zapadno od Labe e postati Vestfalska kraljevina, pod upravom Napoleonovog brata eroma, dok e u Poljskoj biti formirano Varavsko vojvodstvo pod saksonskim kraljem. Tako je mirom u Tilzitu Napoleon dostigao vrhunac slave.

Za upad u Portugal Napoleon je osigurao saradnju panije i poetkom 1808. on je uglavnom okupiran. U novembru 1807. Napoleon je uao u paniju pod izgovorom da eli osigurati komunikacije za rat protiv Portugala, da bi 23. marta 1808. uao u Madrid. Na prijesto je doveo svog brata ozefa, do tada napuljskog kralja. panci su digli ustanak u Madridu, ali je on uskoro uguen. Ipak, revolt se proirio na ostale dijelove panije a poeo je i u Ovijediu i Valensiji. Francuska vojska gubi bitke, a nakon poraza kod Bajlena Napoleon je odluio da se lino angauje. I pored jake francuske vojske gerilski rat je Francusima nanosio velike gubitke. U odbrani Saragose palo je ili bilo ranjeno 50.000 panaca, a francuske represalije su samo pojaavale otpor.

Austrija se spremala za rat i upadom u Bavarsku 10. aprila 1809. rat je i poeo. Napoleon je krenuo kroz Bavarsku i porazio Austrijance kod Egmila, ali je i on poraen kod Asperna. Rusi se nisu angaovali protiv Austrije. Poraz Austrije kod Vagrama natjerao ju je da trai mir. enbrunski mir potpisan je 14. oktobra 1809. Trst, dio Kranjske, dio Koruke, Istra, Rijeka, Hrvatska do Save pripojeni su Francuskoj i sa Dalmacijom su obrazovali Ilirske provincije.

Admiral Velingtin je elio da Portugal organizira kao bazu Velike Britanije, pa obrazuje vojsku koja je u septembru imala 25.000 osoba u regularnim jedinicama. Napoleon odluuje da prvo skri otpor u Andaluziji, pa da zatim krene u Portugal. Zauzete su Katalonija i Valensija. U bici kod Salamanke Francuzi su poraeni 12. januara 1812. Poslije katastrofe u Rusiji Napoleon je iz panije izvukao jo trupa, a Velington je krenuo u napad i natjerao Francuze da se povuku iza Pirineja. Poetkom oktobra Velington je upao u Francusku.

Slabost Napoleona je bila da on nije znao gdje treba stati, mada se kasnije pravdao da je htio ujediniti Evropu, ali je on htio da to bude pod francuskim vostvom. Smatrao je da e njegova vlast prestati kada drugi prestanu da ga se plae. Rusija je bila jedan od njegovih opasnijih protivnika. Prekinula je saveznike odnose sa Francuskom. Jo ranije je dobila Finsku i Besarabiju, a ne pridrava se suvie nin kontinentalne blokade. Rusi 1810. uvode i zatitne carine na robu iz Francuske. Ali, oni smatraju da se Napoleon nee usuditi da krene u rat.

Napoleon se za njega pripremao vojniki i diplomatski, savezom sa Pruskom i Austrijom. Njegova armija od 500.000 osoba 23/24 juna 1812. prelazi rijeku Njemen. Kree u pravcu Moskve, a ne prema prijestonici Petersburgu, smatrajui da je ona prava prijestonica, i da e njen pad biti pravi udarac za Ruse. Rusi se povlae, pokuavajui da iscrpe Francuze irinom prostora, a i zbog straha od borbi sa francuskom vojskom.

Kod Smolenska i Borodina su poraeni, iako se u Rusiji smatra da je bitka bila neodluna. Nakon toga pada Moskva. Kutuzov se povukao i ekao. Ve u oktobru doli su veliki snjegovi,m pa je trebalo dugo ekati da doe vijest iz Petersburga o eventualnom miru. Napoleon odluuje da se povue, a veliki mrazevi unitavaju francuske konje. Nema odakle da dobije i to je bio njegov veliki poraz. Njegova mona armija je u rasulu. Od pola miliona, ostalo je 25.000 osoba, to je i protivnicima bila dobra prilika da se organizuju, pa je u prvoj 1813. stvorena esta koalicija, Principom regrutacije, Napoleon je ponovo stvorio armiju od 400.000 osoba, dok su njegovi protivnici imali oko 850.000.

Tako je 18. oktobra 1813. dolo do bitke naroda kod Leipziga, u kojoj je Napoleon imao 180.000 vojnika, naspram 320.000 protivnikih i u kojoj je bio poraen. Razvija se i njemaki nacionalizam, koji nakon ove pobjede dobija vei znaaj. Napoleon se 6. aprila 1814. u Fonteneblou odrie prijestola i odlazi na Elbu. U meuvremenu, Francuska izraava nezadovoljstvo protiv ruske vojske koja je u Parizu, a Napoleon odluuje da se vrati u Francusku. Grupa graana po gradiovima predstavljaju opoziciju Napoleonu, ali ipak on postie veliki uspjeh, dolazei u Francusku, gdje je stvorio ustavnu monarhiju sa oktroisanim ustavom. Francuskom vlada Luj XVIII. Ustav garantuje graansku jednakost, a zadrava Napoleonov kodeks i sudsku administraciju. Nije dolo do socijalne restauracije, tj. vraanja zemlje. Uveden je parlament sa dva doma, dom poslanika i dom perova/velikih zemljoposjednika/. Zadran je izborni sistem, sa velikim cenzusom, ali nije uveden apsolutizam. Napoleon organizira armiju, a protiv njega se formira sedma koalicija, u kojoj Rusija ne igra znaajniju ulogu. Napoleo kree u Belgiju, gdje je, 18. juna 1815. poraen kod Vaterloa. Zatim se on predao Englezima i otiao na ostrvo Sv. Jelena,. U julu 1815. pada i Pariz.

Bonapartizam je postao osnovna poruka francuske revolucije, sa svojim idejama o slobodnom tritu, jezikoj integraciji, ukidanju feudalizma, priznanju principa suvereniteta naroda, sa ciljem da se onemogui revolucija odozgo, a da se ona da odozdo. Graanstvo ne tei potpunoj demokraciji, jer bi to bila jakobinizacija, nego eli da zadri konzervativni nivo. Izborni mehanizam je kontrolisan od strane drave, a s vremena na vrijeme sprovodi se plebiscit. Francuska revolucija imala je odjeka i u Evropi i u ostalim dijelovima svijeta.

Beki kongres je trajao od 1. novembra 1814. do 9. juna 1815. Na kongresu je uestvovalo 216 predstavnika, koji se nikada nisu skupa sastali, nego su pregovori voeni po komisijama i manjim grupama. Glavni pregovarai su Rusija na jednoj i Velika Britanija na drugoj strani. Preureene su geografske karte, a usavrena je metodologija sporazumijevanja i to preko kongresa i konferenciija. Konferencija bi bila susret ovlatenih predstavnika u kongresu- susret efova drava. Data je i definicija velike sile (ekonomija, broj stanovnika, strateki poloaj), koja se kao takva treba potvrditi u velikim dogaajima, kao to je to odluujua bitka u ratu. U zavrnom aktu kongresa data su tri principa prema kojima se treba voditi spoljna politika

1. legitimnost- pravo starih monarhija i monarha da vode dravu na stari nain

2. solidarnost- da na miran nain rjeavaju diplomatske poslove i zajedniki istupaju protiv revolucija

3. restauracija- po principu legitimnosti izvriti restauraciju starih drava, ali uz odreene modifikacije i to ne obnavljati republike /Venecija, Dubrovnik, enova/ i napraviti teritorijalnu raspodjelu iz tog razloga to se smatra da e novi rat poeti Francuska.

Velika Britanija je dobila Maltu, Cejlon i Jonska ostrva, Austrija je dobila Mletaku republiku i Ilirske provincije, zatim dio Bavarske, Lombardiju to je bila zamjena za teritorijalni gubitak Belgije, koja je ujedinjena sa Nizozemskom, ime je tvorila tampon zonu izmeu Francuske i Evrope.

Sardinija je dobila enovu, a Norveka je pripala vedskoj, a Poljska Rusiji. Njemake drave, njih 38, ule su u ujedinjeni njemaki savez sa sjeditem u Frankfurtu, a predsjedavao mu je austrijski car.

Sveta alijansa, koja je stvorena 26. septembra 1815. trajala je do 1830, kada izbija revolucija u Parizu, a zatim i u Poljskoj, pa Rusija nije mogla intervenisati u Francuskoj, to je prouzrokovalo raspad alijanse.

Linosti

MARAT [mar'a], Jean Paul, franc. revolucionar; r. 1743, u. 1793. Lijenik, fiziar i publicist. Boravei u Londonu, 1773. objavio Filozofski esej o ovjeku (Philosophical Essay of Man) u kojem tvrdi da jedino fiziologija moe razjasniti povezanost due i tijela. Kritiku dr. ureenja Engleske objavio je 1774. u djelu Okovi ropstva. Vrativi se u Francusku (1776), bio je lijenik tjelesne strae grofa d'Artaisa (kasnije Karla X). Trai ukidanje torture i smrtne kazne, prevenciju zloina odgojem itd. Revolucija ga posve uvlai u politiku. Nakon pada Bastille zbliava se s jakobincima. Od septembra 1789. izdaje nekoliko novina, od kojih su najpoznatije L'Ami du peuple; u njima trai neogranienu slobodu tampe, igoe aristokratsko drutvo i ostatke ancien rgimea. Stekao je veliku popularnost u irokim slojevima naroda. God. 1792. u Parizu postaje lan kluba Cordeliers. Poslije juria na Tuileries (10. VIII 1792) M. je biran u Konvent, gdje se nije vezao ni uz jednu stranku. Poto je kralj giljotiniran u januaru 1793, M. je doao u sukob sa irondincima. Smatrajui ga i suvie crvenim republikancem, Marata su optuili zbog veleizdaje i predali Revolucionarnom tribunalu, koji ga je u aprilu 1793. oslobodio od optube. M. je bio jedan od organizatora ustanka 31. V-2. VI 1793. kojim je bila zbaena vladavina irondinaca. 13. VII 1793. ubila ga je Charlotte Corday.

LA FAYETTE [la faj't], Marie Joseph du Motier, markiz, franc. general i politiar; r. 1757, u. 1834. Od 1777. dobrovoljac u amer. ratu za nezavisnost, u kojem surauje s G. Washingtonom i stie in generalmajora. Vrativi se u Francusku kao predstavnik plemstva u Generalnim staleima predlae 11. VII 1789. Deklaraciju o pravima ovjeka i graanina po ugledu na Jeffersonovu Deklaraciju o nezavisnosti. U julu 1789. postaje komandant Narodne garde. Nakon juria na Bastilleu predlae da plavo- bijelo-crvena trikolorka postane zastavom nove Francuske. U Ustavotvornoj skuptini zalae se za vjersku toleranciju, osloboenje kmetova, ukidanje plemikih titula. ivo sudjeluje u radu konzervativno-liberalnog kluba Feuillants. Lavirajui izmeu ultramonarhista i revolucionara, izaziva negodovanje i jednih i drugih. Kao komandant Narodne garde dao je na Martovoj poljani u Parizu 1791. pucati na pobunjene sankilote. U ratu protiv Austrije 1792, kao komandant jedne armije, ustao je protiv svrgavanja kralja pa je proglaen izdajicom. Prebjegao je u Austriju, ali je vraen u Francusku, gdje je utamnien. Osloboen 1800. na inicijativu Napoleona; do restauracije Burbona ivi u provinciji. Od 1818. ponovno poslanik Skuptine, u kojoj zastupa liberalne ideje. U julskoj revoluciji 1830. postaje komandant Narodne garde i pomae Orleancima do prijestolja, ali doskora prelazi u opoziciju.

ROBESPIRRE [robespj'e:r], Maximilien, franc. revolucionar i politiar, najistaknutija linost Francuske revolucije; r. 6. V 1758. u Arrasu, u. 28. VII 1974. u Parizu. Ve kao advokat u rodnom gradu, zadojen idejama J. J. Rousseaua, istupao je protiv zastarjelog feudalno-apsolutistikog reima u Francuskoj. God. 1789. na zasjedanjima generalnih stalea i Ustavotvorne skuptine trai ope pravo glasa, ukidanje imovnoga cenzusa, ravnopravnost Jevreja i domorodaca u kolonijama, ukidanje ropstva. Bitnim problemom smatra drutveno pitanje; on nije za imovnu nivelaciju, no smatra da se blagostanje naroda ne moe osigurati bez obaranja plutokracije. Od 1791. borio se protiv nastojanja feuillantsa da onemogue dalji razvoj Revolucije i sauvaju ustavnu monarhiju. U periodu Zakonodavne skuptine (1. X 1791-20. IX 1792) preko tribine Jakobinskog kluba, te najutjecajnije polit. snage Revolucije, R. se suprotstavlja irondincima. Vanu ulogu odigrao je i u pripremanju nar. ustanka i pohodu pariskog puka na Tuilerije (10. VIII 1792), pa je u januaru 1793. traio pogubljenje kralja. Nakon ustanka izabran je za lana revoluc. Pariske komune a zatim i Konventa (20. IX 1792-31. V 1793) u kojem kao voa montanjara (lijevo krilo jakobinaca) pridonosi padu irondinaca. Velika je njegova uloga u izradbi novog ustava. U svojem nacrtu Deklaracije prava ovjeka R. ograniava pravo vlasnitva, zahtijeva da se uvede progresivni porez prema imutku, proglauje pravo na ope kolovanje, na rad i na socijalnu pomo najpotrebnijima. Uz to ozakonjuje revoluc. akciju (l. 17): Kada vlada nasiljem kri prava naroda, ustanak je njegov najsvetiji zadatak. R. se zalae za solidarnost svih naroda povezanih u univerzalnoj tenji za slobodom: 1. Ljudi svih zemalja su braa. Razliiti narodi treba da se meu sobom pomau koliko god mogu, kao graani jedne drave. - 2. Tko tlai jednu naciju, neprijatelj je svih ostalih nacija: - 3. One koji vode rat protiv jednoga naroda da bi zaustavili napredak slobode i unitili prava ovjeka treba svi da progone, i to ne kao obine neprijatelje ve kao ubojice i buntovne razbojnike. Tu deklaraciju Konvent je smatrao odvie smionom i mnoge je lanove njezina projekta osakatio ili uope odbacio.

Pobjedom montanjara (2. VI 1793) vodstvo u Revoluciji preuzeli su jakobinci. Izabran u Komitet javnog spasa (27. VII 1793). R. uvodi reim terora i dovodi Francusku revoluciju do njezinog vrhunca. Svojim ugledom i bespogovornim autoritetom, kako u krugovima jakobinaca tako i u irokim narodnim masama, svojom fanatinom odanou Revoluciji i odbijanjem unosnih poloaja i poasti, R. je stekao nadimak Nepotkupljivi. Iako bez diktatorskih ovlasti, R. je svojim golemim moralnim ugledom davao smjer jakobinskoj diktaturi a istupao je i kao njezin teoretik: Vlada Revolucije je despotizam slobode protiv tiranije... Do kada e se nasilje tirana nazivati pravdom a pravda naroda barbarstvom ili buntovnitvom? Istupajui protiv pokreta dekristijanizacije R. istovremeno odbija kontrarevoluc. katolicizam, ali ne prihvaa niti ateistiki kult razuma Hebertovih sljedbenika. Kao rousseauovski deist on je Francuskoj pokuao dati novu duhovnu bazu zasnovanu na kultu Vrhovnog bia. Pod njegovim utjecajem revoluc. Francuska uspjela je odbiti organizirani napad evropske koalicije i zatititi svoje tekovine od neprijatelja izvan drave. Od jeseni 1793, kad poinje raskol u stranci montanjara, R. se dri srednje linije nastojei odrati revoluc. savez izmeu jakobinske buroazije i nar. masa. U tom smislu on se isprva bori protiv ultrarevolucionarnih bijesnih J. Rouxa (likvidirao ih u februaru 1794), obraunava s hebertistima (mart, 1794), a u aprilu prekida i s desnim krilom tzv. pomirljivih, s Dantonom na elu, iza kojih se kriju interesi novih bogataa i ljudi povezanih s emigrantima. Time je u znatnoj mjeri suzio drutvenu osnovicu Revolucije i oslabio svoj poloaj. Savez izmeu buroazije i sankilota slabio je meutim sve vie. Mnoge mjere terora nisu donijele rezultata. U situaciji sve jaeg tajnog, organiziranog otpora prema jakobinskoj diktaturi izvren je 9. thermidora (27. VII) 1794. prevrat u Konventu. R. je zbaen, uhapen i ve sutradan giljotiniran zajedno sa svojim najbliim suradnicima Saint-Justom i Couthonom.

SAINT JUST [sen ist], Louis Antoine de, francuski revolucionar; r. 1767, u. 1794. Studirao pravo u Reimsu, 1789. pristao uz Revoluciju; 1792. izabran je u Konvent, gdje se prikljuuje montanjarima. Idue godine postaje lan Komiteta javnog spasa, u kojem je s Robespierreom i Couthonom vodea linost. U tom svojstvu on je jedan od redaktora ustava 1793. Znaajna je njegova uloga kao izvjestitelja u Konventu o nizu mjera za uvrenje Revolucije: o organizaciji revolucionarne vlade, o konfiskaciji imanja nar. neprijatelja, o tzv. Ventoseovskim dekretima, o borbi protiv hebertista i Dantonove grupe i dr. Proslavio se kao komesar Konventa kod Rajnske i Sjeverne armije (1793-94), gdje je, sa Le Basom, proveo reorganizaciju vojske, osobnim primjerom podigao revolucionarni elan trupa i tako pridonio nizu pobjeda nad austr. koalicijom. Zajedno s Robespierreom, kojemu je ostao do kraja privren, pao je kao rtva Termidorskog prevrata (27. VII 1794) i bio pogubljen na giljotini. - Postojan, hladnokrvan, za osobni probitak nezainteresiran, S.-J. je spartanac Revolucije; pod njegovom suzdrljivom, nepominom vanjtinom plamti idealna predodba o novom svijetu: Le bonheur est une ide neuve en Europe (Srea je nova misao u Evropi). O toj viziji sretnijega drutva svjedoe njegovi posmrtno objavljeni zapisi Fragmenti institucija (Fragments des Institutions). S.-J. predvia ekon. osiguranje ljudi u starosti, drutvenu pomo porodicama s vie djece i svima koji nastradaju od elementarnih nepogoda ili rata, besplatno kolsko obrazovanje, brak koji se temelji na ljubavi... ne na ugovoru, zatitu ene, kaznenu reformu. Jedan od najboljih organizatora i govornika jakobinske diktature, S.-J. je, kao to to pokazuju i njegovi Fragmenti bio i teoretiar revolucije, originalnih ideja.

NAPOLEON I, franc. car; r. 15. VIII 1769. u Ajacciu, Korzika, u. 5. V 1821. u Longwoodu, Sveta Helena. Roen u korzikanskoj plemikoj obitelji Carla Buonapartea (franc. Bonaparte), stupa kao franc. stipendist u kraljevsku vojnu akademiju u Brienne-le-Chteauu, a zavrava kolovanje u cole Militaire u Parizu (1784-55). Za Francuske revolucije pristao je uz jakobince i Robespierrea. U 24. godini, za uspjelu akciju protiv pobunjenog Toulona, unaprijeen je 1793. u brigadnog generala, a ve u februaru 1794. postao je komandant artiljerije franc. Talijanske armije. Kad je 1795. u Parizu izbila rojalistika pobuna protiv Konventa, Barras ga je pozvao u pomo, i Napoleon je 13. vendmiairea, tj. 5. oktobra 1795, upotrijebivi artiljeriju, za nekoliko sati krvavo razbio pobunu. U martu 1796. povjereno mu je gl. zapovjednitvo u pohodu na Italiju. Izvojevavi nekoliko sjajnih pobjeda (kod Millesima, Lodija, Castiglionea, Arcolea, Rivolija i Mantove), pribliio se Beu na sto kilometara, to je prisililo Austriju da sklopi mir u Campoformiju (1797). U namjeri da zada udarac Engleskoj i presijee njezine komunikacije s Indijom, N. poduzima 1798. vojnu protiv Egipta i svladava njegov otpor za tri tjedna. Meutim, plan mu je poremetio admiral Nelson nanijevi 1798. franc. floti teak poraz u tzv. bitki za Nil kod Abukira. Kriza Direktorija, izazvana neuspjesima na bojitima izvan zemlje, a i nesreenim prilikama u samoj zemlji, potakla je Bonapartea da se 8. X 1799. vrati u Francusku i da, uz pomo buroazije, koja eli osigurati svoju prevlast vladom vrste ruke, provede dr. udar 18. brumairea, tj. 9. novembra 1799. Na osnovi ustava objavljenog u decembru 1798. N. je kao prvi konzul postao stvarni gospodar Francuske. Franc. buroazija konano je osigurala svoj poloaj, a N. je represivnim mjerama protiv ostataka republikanskog jakobinizma uvrstio svoju vlast. Iako sam ravnoduan prema religiji, on shvaa njenu ulogu u buroaskom klasnom poretku pa 1801. sklapa konkordat s rimskom crkvom. God. 1802. dao se je, na osnovi plebiscita, izabrati za doivotnog konzula, a 1804. - i opet plebiscitom, a na osnovi novog ustava - proglaen je za cara. N. je izgradio novi buroaski dr. aparat s jakim, centraliziranim upravnim sistemom, koji se oslanjao na mreu policijskih prefektura: Centraliziravi financije, stvorio je dr. banku (Banque de France), a kao nagradu za vjernu slubu utemeljio je instituciju Legije asti. Vano zakonodavno djelo doneseno pod njegovom vlau jest Graanski zakonik (Code civil ili Code Napolon), kojim je bilo posebno zatieno pravo burujskog vlasnitva. Prosperitet koji je Napoleonova Francuska ostvarila na svim poljima (u industriji, poljoprivredi, financijama i znanosti), a kojim se nadasve koristila krupna buroazija, bio je uvjetovan i dravno-administrativnim mjerama protiv trajkova i radnikog udruivanja (uvedene su tzv. radnike knjiice, koje su potvrivali policijski komesarijati ili opinski naelnici). Napoleonova je vladavina obiljeena stalnim ratovanjem. Nakon rata protiv Prve koalicije (u koju su se 1792-95. udruile Austrija i Pruska), niu se jedna za drugom jo est protufranc., odn. protunapoleonskih koalicija evr. sila. S Drugom koalicijom (1799- 1802), koju ine Engleska, Rusija, Austrija, Portugal, Kraljevstvo Obiju Sicilija i Turska, ostvarivi 1800. slavne pobjede kod Marenga i Hohelindena, N. sklapa mir s Austrijom u Lunevilleu (1801) i s Engleskom u Amiensu (1802). U ratu 1805. s Treom koalicijom, koju su sastavile Engleska, Rusija, Austrija, Kraljevstvo Obiju Sicilija i vedska, on je trijumfirao na kopnu kod Ulma i Austerlitza, ali je morao uzmaknuti pred engl. flotom u glasovitoj pomor. bici kod Trafalgara (21. X 1805). Rezultat toga rata bio je 26. XII 1805. sklopljen mir s Austrijom u Pounu (Bratislavi), prema kojem je od junoslav. zemalja N. dobio Dalmaciju i Boku kotorsku. I u ratu 1806-07. protiv etvrte koalicije (Pruska, Rusija, Engleska i vedska) Napoleonova armija izvojevala je pobjede kod Jene, Auerstdta, Eylaua i Friedlanda, pa je 9. VII 1807. bio sklopljen mir u Tilsitu. Osvojivi Berlin, N. je 21. XI 1806. objavio dekret o tzv. Kontinentalnoj blokadi, kojim je Engleskoj zatvorio evr. trite. Rat s Petom koalicijom, koju su 1809. organizirale Austrija i Engleska, takoer je bio pobjedonosan za Napoleona. Pretrpjevi poraz kod Wagrama (5-6. VII 1809) Austrija je Francuskoj mirom u Schnbrunnu (14. X 1809), morala odstupiti Veneciju, Trst, dio Kranjske, Istru, Rijeku i Hrvatsku do Save. Nakon ovog mira, N. I je sklopio brak s austr. princezom Marijom Lujzom, kerkom austr. cara Franje II. Tim brakom elio je osigurati nasljednika i polit. uvrstiti svoju dinastiju. Da bi Englezima zatvorio pristup na evr. kontinent, N. je odluio osvojiti Pirenejski poluotok. God. 1807. franc. trupe osvojile su Portugal, a 1808. izvrile su invaziju panjolske. Ferdinand VII je svrgnut, a na panj. prijestolje N. je postavio svog brata Josepha. Meutim, panjolci su se gerilskim ratovanjem suprotstavili franc. okupacijskim snagama, koje sve do Napoleonova pada nisu uspjele pokoriti cijelu zemlju. U razdoblju 1809-12. N. I je dosegao vrhunac svoje moi; njegovo je carstvo obuhvaalo gotovo polovicu stanovnitva Evrope. No, on je htio zagospodariti svijetom. Na putu mu je stajala Rusija, preko koje je mislio prodrijeti u Indiju i tu zadati odluan udarac Engleskoj. Meutim, 1812. u velikoj vojni na Rusiju, nakon to je na elu Grande Arme od oko pola milijuna ljudi poslije bitke kod Borodina dopro sve do Moskve, N. je u stranim uvjetima rus. zime, izgubljen u golemom prostranstvu Rusije, pretrpio katastrofu od koje se vie nije oporavio. Na taj neuspjeh nadovezala se akcija este koalicije, u koju su se udruile Pruska, Austrija, panjolska, Portugal, Engleska, Rusija i vedska (1813-15). Nakon poetnih uspjeha, pobijeen je od Saveznika u trodnevnoj bitki naroda kod Leipziga (16-19. X 1813). Pad je neminovan. Dana 31. III 1814. Saveznici su zauzeli Pariz, a on je nakon abdikacije (11. aprila) prognan na otok Elbu. Na franc. prijestolje vratili su se Burbonci, a Beki kongres 1814- 15, restaurirao je legitimistiki poredak. Napoleonovim iskrcavanjem u Francuskoj 1. III 1815. zapoinje razdoblje njegovih sto dana. U trijumfu se vraa u Pariz i preuzima vlast u zemlji. Ali, snage Engleske i Pruske, udruene u Sedmu protunapoleonsku koaliciju, u bitki kod Waterlooa 18. VI 1815. razbile su njegovu vojsku. Poslije ponovne abdikacije (22. VI) predaje se Englezima, koji ga interniraju na otok Svetu Helenu. Ondje, odrezan od svijeta, on provodi posljednje godine ivota u diktiranju svojih memoara.

U hist. razmjerima N. je bio izuzetna pojava. Na raznovrsnim podrujima svoje djelatnosti (vojne, diplomatske, zakonodavno-upravne) isticao se velikom energijom, neobinim pamenjem i golemom radnom sposobnou. Na polju ratne vjetine pokazao je svojstva velikog vojskovoe originalnih zamisli. Njegove koncepcije o strategiji i taktici izvrile su golem utjecaj na razvoj vojne znanosti XIX st.

Nezavisno od njegovih osvajako-diktatorskih ambicija, veliko hist. znaenje njegove epohe lei u tome to je ona pokrenula kapitalne drutvene promjene u svim zemljama koje su se nale pod franc. okupacijom. Stari evr. poredak iz vremena prije Revolucije i Napoleona nije se vie mogao uspostaviti. Buroaski duh Graanskog zakonika, formalna ravnopravnost graana, zamijenili su stare feudalno-apsolutistike institucije. Meutim, Napoleonova ekon. politika odreena dekretom o Kontinentalnoj blokadi izazvala je nagli porast cijena (osobito prehrambenih proizvoda), to je teko pogodilo najire slojeve i omelo normalni razvoj i djelovanje buroazije. Probueni nacionalni osjeaj u okupiranim zemljama teko je podnosio prisutnost osvajaevih armija. Sve je to zbliavalo plemiku aristokraciju i graanstvo i poveavalo nacionalni otpor evr. zemalja protiv osvajaa. Vlade aristokratske reakcije nastojale su nai saveznike u irokim graansko-nacionalnim i patriotskim pokretima, tj. upravo kod onih snaga koje su na prijelomu stoljea bile nosioci antifeud. revolucije. Katastrofalni neuspjeh vojne na Rusiju konano je okupio sve te snage u sveopem napadu na Napoleona 1813-14. i doveo do njegova poraza kod Leipziga. Padom Napoleona zapoinje vladavina udruene evr. kontrarevolucije. Sveta alijansa evr. monarha nastoji restaurirati stari poredak, koliko god je to mogue, uguiti evr. demokratsku revoluciju bez obzira u kojoj se zemlji ona pojavila.-Junoslav. narodi doli su u dodir s vladavinom Napoleona poslije mira u Pounu 1805. i mira u Schnbrunnu 1809, kada su osnovane Ilirske provincije. Lik Napoleona bezbroj je puta bio predmet obradbe u knjievnosti i lik. umjetnostima, a revoluc. poecima njegove polit. i vojnike karijere bio je inspiriran i Beethoven prilikom komponiranja svoje III simfonije; prvotno nazvane Bonaparte, kasnije Eroica. Historijska literatura o njemu je brojna. (ISTONO PITANJE obuhvata kompleks problema i dogaaja u meunarodnim odnosima u Evropi od kraja XVIII do poetka XX st. izazvanih borbom velikih sila - Austrije, Rusije, Francuske, Velike Britanije i Pruske (Njemake) za prevlast u onim zemljama Balkanskog poluostrva i Srednjeg istoka koje su se nalazile pod osmanskom upravom.

Stalno slabljenje dravne organizacije, zaostalost feudalnog drutvenog ureenja i razbuktavanje oslobodilakih pokreta bili su glavni uzroci propadanja nekada monog Osmanskog carstva i to je bilo dobra prilika za evropske drave da ostvare svoje ekspanzionistike tenje na raun bolesnika na Bosporu. Termin Istono pitanje poeo se upotrebljavati poslije izbijanja grkog ustanka (1821).

Od zauzimanja Carigrada (1453) do Kuuk-Kainardijskog mira (1774) Osmansko carstvo je prolazila kroz faze uspona i opadanja, ali je uglavnom zadralo steene pozicije na jugoistoku Evrope. Pred osmanskim prodorom mnogi su se Grci iselili u junu Italiju, na Siciliju i mletaka ostrva. U grke plodne doline naseljavali su se osmanski Juruci i zemljoradnici iz Male Azije, dok su imanja krana ostala ograniena na planinska podruja Makedonije, Tesalije, Epira, centralne Grke i Peloponeza. Masa seljaka, bezemljaa i stoara, bila je izvrgnuta eksploataciji i osmanskih i domaih zemljovlasnika, kao i samovolji osmanskih upravnih vlasti. Mnogi Grci su bjeali u planine i tamo organizovali hajduke druine (klefti).

Na drugoj strani neki Grci su postali istaknuti trgovci u Osmanskom carstvu trgujui itom, vunom i koom iz Makedonije, Epira i Tesalije, a drugi su - naroito stanovnici carigradske etvrti Fanara - zauzimali visoke poloaje u osmanskoj upravi. Hajduija, crkva i kole odravale su ivom narodnu svijest, a sve jae pritisak osmanske uprave uzrokovao je niz buna i u XVIII st. sve jai pokret za osloboenjem.

Za vrijeme rata Rusije i Osmanskog carstva 1768-74, na poticaj Rusije, izbio je 1770. ustanak na Peloponezu. Iako je bio krvavo uguen, grki otpor nije bio slomljeni. Oslobodilaki pokret je jaao, a njegovi istaknuti vode su bili pjesnik F. K. Rigas (smaknut od Osmanlija 1798) i uenjak A. Korais.

Nakon mira 1774. koji je Rusiji dao pravo plovidbe trgovakih brodova na Crnom moru i Dunavu i pravo pokroviteljstva nad pravoslavnim narodima Osmanskog carstva, ova poinje da gubi pozicije, a velike sile od tada primjenjuju na Istoku politiki sistem ravnotee snaga.

U periodu 1787-92. Austrija i Rusija su vodile rat protiv Osmanskog carstva da bi ga rasparale, meutim uslijed jake diplomatske akcije Velike Britanije i izbijanja Francuske revolucije bile su prinuene da zakljue, bez naroitih dobiti, mirovne ugovore (Austrije i Osmanskog carstva u Svitovu 4. VIII 1791 i Rusije i Osmanskog carstva u Jaiju 9. I 1792). Rusija je stekla prvenstvo u rjeavanju Istonog pitanja.

Francuska invazija na Egipat (1798) pribliila je Osmansko carstvo Velikoj Britaniji, Rusiji i Austriji. Beki kongres (1815) potvrdio je faktiko stanje: Rusi su se uvrstili na donjem Dunavu, a Britanci su zadrali Maltu i Jonske ostrva. Balkansko pitanje postalo je glavni politiki problem Evrope: na poetku XIX stoljea pojavili su se na Balkanu oslobodilaki pokreti. Srpski ustanci 1804-13. i I815. omoguili su jednom dijelu srpskog naroda da stekne autonomnu upravu, a ostalim su narodima dali podstreka za sline pokrete.

U okviru pokreta za osloboenje od osmanske uprave u Odesi je 1814. osnovano revolucionarno drutvo Philike Hetairia (Heterija). Njegov predsjednik Alexandros Ypsilantis upao je sa 2.000 ljudi u martu 1821. iz Rusije u Moldaviju, podigao ustanak u Iaiju, ali je doivio neuspjeh. Meutim, ve u aprilu iste godine pod vodstvom arhiepiskopa Germanosa izbio je ustanak na Peloponezu, a diu se i ostali krajevi Grke. Ubrzo je osloboena itava srednja i juna Grka. Time je zapoelo prvi period rata za nezavisnost (1821- 24), u kojem ustanici, uz pomo evropskih dobrovoljaca i podrku velikih sila, niu uspjehe, te u januaru 1822, na skuptini u Epidauru proglaavaju nezavisnost Grke, donose prvi ustav i osnivaju vladu. Meutim, politike razmirice i nedisciplina u redovima ustanika, a posebno izvjebana vojska egipatskog pae Mehmed Alija, koja je pritekla u pomo Osmanlijama, u drugom su razdoblju rata (1824-27) posve promijenile poloaj na frontovima. Nakon 12 mjeseci opsade pada Misolungi (1825-26), Osmanlije ulaze u Atenu; itava kopnena Grka je bila u njihovim rukama.

Nastaje tree razdoblje (1827-29). Uz podrku velikih sila narodna skuptina u Trezenu, u martu 1827, izabrala je za predsjednika vlade grofa Capodistriju i izglasala nov ustav. Kako je Osmansko carstvo odbilo zahtjev Rusije, Velike Britanije i Francuske da odobri Grkoj autonomiju, saveznika flota porazila je 20. X 1827. osmansku i egipatsku mornaricu u luci Navarino. Poraeno zatim u ratu s Rusijom, Osmansko carstvo je moralo mirom u Jedrenu 1829. priznati nezavisnost Grke. Londonskim ugovorom u maju 1832. Grka je proglaena kraljevinom, a kraljem je postao bavarski princ Otto von Wittelsbach. God. 1833. Atena postaje prijestolnicom nove drave. Za vladavine Otona I (1832 - 62) nastavljene su unutranje politike borbe, poticane od velikih sila. Nakon septembarskog ustanka u Ateni 1843, kralj je bio prisiljen donijeti novi ustav, kojim se uvodi dvodomni parlamentarni sistem.

Grki ustanak (1821-30) zavrio se stvaranjem prve nezavisne drave u procesu raspadanja Osmanskog carstva. Velike sile prikrivale su prave ciljeve svoje politike, koja je dijelom bila rezultat i njihovih meusobnih odnosa, pa su svoju ekspanzionistiku politiku na Bliskom istoku vodile pod izgovorom zatite podjarmljenih naroda. Osmansko carstvo ugroeno egipatskom krizom i egipatsko-osmanskim ratom (1831-33), prihvatila je neku vrstu ruskog pokroviteljstva ugovorom u Unkiar-Skelessiju (8. VII 1833), kojim se ruskim ratnim brodovima dozvoljavao prolaz kroz Dardanele, ali je ponovno dola u kritian poloaj 1839. zbog nastojanja egipatskog kediva Mehmed Alija da se proglasi nezavisnim. Zalaganjem Velike Britanije, koja je ouvanjem integriteta Osmanskog carstva nastojala oslabiti ruski utjecaj u moreuzima, njen je meunarodni poloaj neto ojaan: evropske sile su se obavezale da e potovati integritet Osmanskog carstva (I londonska konvencija, 15. jula 1840), a Dardanelskim ugovorom (II londonska konvencija, 13. jula 1841) obeale su da e potovati sultanovo pravo zatvaranja tjesnaca stranim ratnim brodovima dokle god je Osmansko carstvo u miru. Tim konvencijama Velika Britanija se zapravo nametnula protektorom Osmanskog carstva i mogla je kontrolirati razvoj politike situacije na Balkanu i Bliskom istoku.

U to vrijeme Osmansko carstvo je pokuavalo da popravi unutranje prilike: savladano je nekoliko odmetnutih paa, a hatierif od Glhane (1839) obeavao je program obimnih reformi u korist svih narodnosti. Ti su pokuaji ostali bez uspjeha zbog otpora konzervativnih i reakcionarnih snaga i tekih drutvenih i ekonomskih prilika izazvanih estim bunama krana i rasulom u dravnim finansijama.

Osmanski sultan Bajazid I konano je sruio bugarsku dravu (1393). Bugarska je postala provincija Osmanskog Carstva, podreena rumelijskom beglerbegu, koji je imao sjedite u Sofiji. Decimiranje stanovnitva, teki ekonomski pritisak i opa bijeda izazvali su mnoge lokalne pobune, koje su Osmanske vlasti krvavo uguile (1598, 1686, 173738).

Krajem XVIII i poetkom XIX stoljea u Bugarskoj jaa pokret za osloboenje od osmanske vladavine. Bugarski dobrovoljci sudjeluju u velikom broju u ratovima izmeu Rusije i Osmanskog carstva (180612, 182629), u Prvom srpskom ustanku (180413) te u borbama za osloboenje Grke (182129). Uslijed represalija osmanskih vlasti, narod masovno seli u Srbiju, Vlaku i Rusiju. Bugarski preporoditelji S. Vraanski, P. Beron, V. E. Travanjov, N. Rilski u zemlji povezuju svoj prosvjetiteljski rad s djelatnou revolucionarnih i ustanikih eta. Feudalna eksploatacija dovela je do mnogobrojnih seljakih ustanaka: 1835, 1837, 1841, 1850. Na elu bugarske nacionalnorevolucionarne borbe nalazi se G. S. Rakovski, organizator ustanka 1841, te osniva bugarske legija u Beogradu 1862. i 1867. Njegov su rad nastavili Lj. Karavelov i V. Levski, koji su u Bukuretu osnovali Bugarski revolucionarni komitet 1869. Nakon smrti Levskoga 1873, na elu revolucionarno-demokratskog krila oslobodilakog pokreta stajao je H. Botev, koji je bio pristaa opeg narodnog ustanka, dok je Lj. Karavelov sa strujom liberalnih demokrata bio za kompromisnije stavove (autonomija u okviru Osmanskog carstva.).

U XVIII i XIX st., u toku ratova evropskih drava protiv Osmanskog carstva, kneevine Vlaka i Moldavija gotovo stalno bile pod okupacijom austrijske, odnosno ruske vojske. Meutim, ruski utjecaj na tom podruju bio je sve jai. Mirom u Kuuk- Kajnardiju 1774, po zavretku rusko-osmanskog rata-1768-74. Rusija je stekla pravo zatite pravoslavnog stanovnitva u Vlakoj i Moldaviji i pravo da te kneevine (koje su ostale i dalje pod osmanskim suverenitetom) diplomatski zastupa kod Porte. Brojni seljaki ustanci u XVIII st. dostigli su vrhunac 1784-85. u Transilvaniji u velikom ustanku koji su predvodili N. Horia, J. Cloca i G. Crian, a izbio je protiv nasilja ugarskog i erdeljskog plemstva. Porta je sve vie suavala autonomiju Dunavskih kneevina ija je vojska rasputena, tvrave razruene, trgovine podreene interesima monopola Osmanskog carstva

Knezove Vlake i Moldavije (hospodare) postavljali su osmanski sultani iz redova fanariota. Takvo stanje znatno je usporilo proces nastanka rumunskog graanstva i rumunske nacionalne svijesti. Ranokapitalistiki proizvodni odnosi javljaju se tek u drugoj pol. XVIII st., kada su zabiljeeni i prvi pokuaji da se historijskim i literarnim argumentima dokae kontinuitet i jedinstvo rumunskog naroda. Inspirisani Francuskom revolucijom, rumunski nacionalisti na elu s T. Vladimirescuom 1821. podiu veliki protuosmanski i protufeudalni ustanak, koji je zahvatio iroke slojeve naroda i, premda uguen vojnom silom, urodio ukidanjem vlasti fanariota u ovim kneevinama.

Nakon rata Rusije i Osmanskog carstva 1828- 29. mirom u Edirneu ove kneevine su dobile neku vrstu ustava: tzv. Organskim regulamentima stekle su pravo da biraju svoje hospodare. Tenja za nacionalnom slobodom i ujedinjenjem bila je imperativ i graansko-demokratske revolucije 1848. u Rumuniji. Dok je ustanak u Vlakoj savladan brzo, u Moldaviji je pod vodstvom revolucionara N. Blcescua, nakon uspjeha postignutih u samom poetku ustanak bio svladan tek kasnije posredovanjem osmanske i ruske carske vojske. Ni u Dunavskim kneevinama a ni u Transilvaniji poslije revolucionarne 1848. nisu mogli biti uspostavljeni stari drutveni odnosi.

Rusija je za vrijeme cara Nikole I, pokuavala da sama rijei Istono pitanje i ostvari vjekovnu tenju svoje vanjske politike: izlazak na toplo otvoreno more preko Carigrada i moreuza. Meutim taj korak doveo ju je u opasnu izolaciju, zbog koje je izgubila Krimski rat (1853-56).

Uzroci Krimskog rata bili su u diobi Osmanskog carstva, tj. u nesporazumu oko toga izmeu Rusije i zapadnoevropskih zemalja. Rusija je od 1774. stekla pravo da bude pitana za stvari vezane za krane u Osmanskom carstvu i to je dalje ilo i kroz ratove 1806-1812, 1828-1829. Rusija je teila sporazumu sa jednom zapadnom zemljom, najee sa Austrijom, nudei joj veliki dio Balkana, ali je Austrija doivjela slom 1848. pa je ta namjera propala. Francuska je eljela da se vrati na poloaj evropskog hegemona, koji je imala do 1815., i to da se vrati jednim velikim kongresom. Ali, shvatila je da to ne moe sama, pa je 1831-1846. bila u srdanom savezu sa Velikom Britanojom, to je prekinuto francuskom intervencijom u Aliru. Od 2. decembra 1852. Napoleon III je vladao Drugim carstvom koje se do 1860. nalazilo u svojoj autoritativnoj fazi, a od 1860 je bilo liberalnije.

Drugo carstvo je radilo na tome da se Francuska prizna kao velika sila ali Napoleon III nije bio priznat od Rusije, a ni Austrije kao monarh. Austrija je teila onemoguavanju dizanja revolucije u Srbiji a istovremeno podrava pravoslavnu crkvu, sve u cilju onemoguavanja revolucije na Balkanu jer bi se nakon Srba pobunili i Hrvati a zatim i Maari, to bi dovelo do raspada Monarhije. Rusija nije priznavala nacionalni pokret na Balkanu, podravajui njegovu fragmentaciju.

Godine 1852. je dolo do sukoba sa Francuskom. Vodio se sukob oko zatite svetih mjesta u Palestini, jer i jedni i drugi imaju ugovore sa Osmanskim carstvom oko tog pitanja. Krajem juna 1853. godine ruska vojska je ula u Moldaviju i Vlaku, porazila osmansku flotu kod Sinope a onda su se iz straha da Rusi ne uu u Carigrad Francuska i Velika Britanija ukljuile u rat, 1854. Rat se pretvorio u veliki poraz Osmanskog carstva, iako je njegovu vojsku vodio veoma sposobni Omer paa Latas. Britanija je u rat ula 27. marta 1854, a dan kasnije i Francuska zbog opasnosti od dubokog ruskog prodora. Ruski car je tada poslao emisare u mnoge evropske drave. Orlov je u Beu nudio Austriji protektorat nad Srbijom, a od Srba i Crnogoraca se trailo da ne diu ustanak protiv Osmanskog carstva. S druge strane od Grka i Bugara se upravovo to trailo. Izbio je ustanak u Grkoj, u Makedoniji i u Tesaliji. Francuska i Britanija su stvorile bazu kod Skadra, a zatim i u Bugarskoj. Opsjedali su rusku luku Sevastopolj u kojoj su Rusi potopili svoju flotu i onemoguili Francuskoj i Britaniji da priu sa svojom flotom. Onda su saveznici uspjeli iskrcati 120.000 vojnika, bolje naoruanih od 110.000 ruskih. Ruska vojska je poraena kod Crne Rijeke, Nekermana, Balaklave.

U rat 1855. je uao i Pijemont, radi mogunosti podsticanja pitanja talijanskog ujedinjenja na buduem mirovnom kongresu. Sevastopolj je pao 10. septembra 1855. a Nikola I je umro pa su Rusi traili primirje. Mir je potpisan u Parizu 30. marta 1856. Njegove odredbe su bile:

1. neutralizacija Crnog mora, to je znailo da drave koje izlaze na Crno more prihvataju obavezu da nee drati flotu, utvrde, vojne baze i arsenale na njemu.

2. Potvren je protektorat sila ugovornih drava nad kranima u Osmanskom carstvu. Sultan je 1856. proglasio Hatihumajun, po kome su krani izjednaeni sa muslimanima u svim pravima i obavezama. Da bi sproveo reforme sultan je morao poveati poreze, to nije ilo zbog nezadovoljstva naroda, pa je uzimao zajmove od Francuske i Velike Britanije pa i od pape. Zapadni saveznici su prisilili sultana da im da na upravu Egipat u sluaju da ne bude mogao vratiti zajam. Tako je Egipat 1872. postao britanska kolonija a Tunis Francuska. Sultan je mogao poveati desetinu i dati je u zakup. Poslije je ona postala osmina, pa je u nekim oblastima od polovine postala dvotreina iako joj je ostalo ime desetine.

3. Dozvoljena je slobodna plovidba Dunavom. Osnovana je Podunavska komisija koja je to nadgledala. Od Rusije je oduzeta primorska oblast Besarabije i Rusija je prestala biti podunavska zemlja.

4. Potvrene su odredbe o moreuzima, s tim to nije priznato pravo Rusiji da u eventualnom buduem ratu sa Osmanskim carstvom namee mirovne obaveze u sluaju pobjede.

5. Odredba o neutralizaciji je ukinuta 1871. na Londonskoj konferenciji i to na inicijativu Francuske. Protektorat Rusa nad kranima u Osmanskom carstvu je samo odloen a to pitanje nije rijeeno parikim mirom.

6. Ovaj mir je otvorio dva pitanja: pitanje Rumunije i Italije.

Pariskim mirovnim ugovorom 1856. uz garanciju drava potpisnica obje kneevine zadravaju svoje povlastice pod suverenitetom Osmanskog carstva. Moldavija je dobila od Rusije junu Besarabiju. God. 1859. skuptine obiju kneevina izabrale su za zajednikog vladara moldavskog kneza Aleksandra Kuzu (1859-66). Time je de facto stvorena jedinstvena rumunska drava, a to su stanje 1861. priznale velike sile i Osmansko carstvo. Pod Kuzinom upravom proveden je niz reformi, koje su ile za likvidacijom feudalnog nasljea; ukinuto je kmetstvo (1864), provedena izborna reforma, reorganizovano je kolstvo, osnovani su univerziteti u Iaiu i Bukuretu. Te reforme su pobudile otpor boljara, koji su prisilili Kuzu da 1866. abdicira. Za kneza je izabran Karlo I (1866-1914) iz dinastije Hohenzollern-Sigmaringen. Po novom ustavu uveden je parlament ali je vladar imao pravo apsolutnog veta nad zakonodavstvom, a samo krani su mogli postati rumunski graani. Nakon rusko- osmanskog rata 1877-78. Rumunija je Berlinskim ugovorom 1878. dobila potpunu nezavisnost od Osmanskog carstva. Junu Besarabiju morala je odstupiti Rusiji a za to je kao odtetu dobila sjevernu Dobrudu s lukom Constancom. Aneksija june Besarabije izazvala je jako neprijateljstvo prema Rusiji te zbliavanje Rumunije s Austro-Ugarskom i Njemakom s kojima je Rumunija 1883. sklopila tajni savez. Osamdesetih godina u Rumuniji je uspostavljeno jedinstveno trite i uklonjeni posljednji ostaci feudalizma, poela je izgradnja industrije, eljeznike mree i lukih postrojenja, pri emu je angairan znatan strani kapital. God. 1881. Rumunija je proglaena kraljevinom.

Pariskim ugovorom (30. III 1856) pet velikih sila (Velika Britanija, Francuska, Austrija, Pruska i Rusija) i Sardinija garantovalo je Osmanskom carstvu nezavisnost i teritorijalni integritet, neutralisano Crno more i preuzelo zajedniko pokroviteljstvo nad Srbijom, Vlakom i Moldavijom. Time je uspostavljen dominantan francusko-britanski utjecaj u Osmanskom carstvu i istonom Sredozemlju. Zainteresirane za Istono pitanje posebno nakon otvaranja Sueskog kanala 1869, velike sile nastavile su svoju imperijalistiku politiku. Meutim, pod parolom Balkan balkanskim narodima vrile su se 1860-68. pripreme za okupljanje tih naroda u prvi balkanski savez. U tim akcijama osobito se isticala Srbija. Cilj im je bio ruenje Osmanskog carstva i povezivanje novostvorenih drava federativnim ureenjem. Toj politici protivile su se sve sile osim Rusije, koja je vjerovala da e tim putem ostvariti svoje tenje u vezi s Carigradom, moreuzima i Balkanom.

Revolucije 1848/49.

Obino se nazivaju proljee naroda, a oznaavaju trijumf nacionalnih pokreta. Obuhvataju uglavno srednju Evropu, a djelimino i zapadnu, gdje poslije 1815. nije rijeeno pitanje ustrojstva drave na zadovoljavajui nain. U Habsburkoj Monarhiji i nekim njemakim dravama parlament se nije uvodio odmah poslije 1815. Nacionalni pokreti su teili stvaranju demokratske drave na principu suvereniteta naroda. Ti pokreti su u poetku malobrojni, pa tako do 1848. postoji elitni nacionalizam, a od tada masovno politiko trite.

Revolucijama 1848. zavrava se niz graanskih revolucija koje su poele amerikim ustankom 1776. Evropske revolucije 1848. godine nisu bile plod zajednikog plana i nastale su spontano, nepostojanje tjenje saradnje meu njima je bilo i razlog za njihov brzi poraz.

Razlozi za revoluciju u Srednjoj i Zapadnoj Evropi bili su u mnogo emu slini. Privredne promjene i tekovine revolucije su promijenili socijalni sastav drutva ojaale graanstvo i poveale broj industrijskog radnitva. Pri tome je u veini evropskih drava vlast ostajala u rukama uskih grupa plemstva i visokog graanstva. Oni su se zbog svojih interesa odluno suprostavljali zahtjevima za uvoenje liberalnih reformi. Nezadovoljstvo je jo vie poveala ekonomska kriza etrdesetih godina nizom slabih ljetina, posebno od 1845.- 47. koje su u nekim dijelovima Evrope izazvale glad (posebno u Irskoj).

Sredite nemira bili su uglavnom gradovi i revolucionarno vrenje nije zahvatilo provincije.

Revolucije su u poetku bile relativno uspjene: Ve 7. januara buknuli su veliki nemiri na Siciliji, u Napuljskoj kraljevini, koji su odjeknuli po itavoj Italiji. Talijanske drave koje nisu bile neposredno pod austrijskim utjecajem morale su pristati na koncesije u liberalno-ustavnom smislu. Italijanska revolucija e brzo stvoriti centre za ujedinjenje. U Francuskoj je cilj ope pravo glasa i demokratizacija drave. U martu revolucija izbija u njemakim gradovima i Habsburkoj Monarhiji. U Poljskoj ona poinje u Krakovu. Spremala se i u Rimu i na Balkanu, ali je onemoguena akcijom ruskih agenata. Osim to su poele u isto vrijeme, revolucije su i zavrile skoro istovremeno, u avgustu 1849.

Svuda revolucije poinju donje klase i to sa demokratskom ideologijom, a zavravaju se reakcijom gornjih klasa i uspostavljanjem neke vrste autoritarnih reima, tj. vrste bonapartizma. Reakcija je pokuala da ostvari dio ciljeva koje je revolucija nosila, kao agrarno pitanje. Revolucije su negdje bile pripremljene politikim zavjerama,a negdje ne, ali su nacionalni pokreti svuda postojali. U Italiji i Poljskoj postoje politike zavjere, u Francuskoj takoer, ali one nisu pripremile revoluciju.

Francuska. Razvitak kapitalizma za Julske monarhije (1830-48) znatno je pogorao poloaj radnitva, seljatva i sitnog graanstva a guenje politikih sloboda izazvalo je ogorenje irokih slojeva naroda. Nerodica 1845. i 1846. te industrijska kriza 1847, uzrokovale su u gradovima i selima Francuske pobunu koju je vlada surovo uguila. Budui da je krajem marta 1847. parlament odbacio zahtjev liberalne opozicije da se proiri pravo glasa, borba za izbornu reformu prenesena je u masovne skupove pristalica reforme, na tzv. bankete (franc. banquet) koji su se 1847. proirili po cijeloj Francuskoj. Kada je vlada kralja Luja Filipa zabranila banket zakazan u Parizu za 19. Januar 1848. i obznanila da e silom sprijeiti sve daljnje demonstracije, podignute su u Parizu barikade i 22. februara otpoele uline borbe izmeu policije i demonstranata. Istog dana Luj Filip otpustio je predsjednika vlade Guizota, ali su borbe ipak nastavljene, a 24. februara ujutro narod je zauzeo kasarne i ostale vanije zgrade u gradu. Na to se kralj odrekao prijestolja i pobjegao iz Pariza. Uvee istoga dana stvorena je privremena vlada, a 25. februara proglaena (Druga) Republika. Pobjeda Februarske revolucije u Parizu presudno je djelovala na izbijanje revolucionarnog pokreta u Njemakoj i u Austrijskom Carstvu, a ojaala je i ustanike borbe u Italiji. Privremena vlada isprva je inila neke koncesije radnikoj klasi: donijela je dekret o pravu na rad (kojim se jami svakom radniku da moe ivjeti od svoga rada), osnovala stalnu vladinu komisiju za radnika pitanja, uspostavila narodne radionice, skratila radni dan (na 10 sati u Parizu, a na 11 u provinciji), uvela ope pravo glasa i slobodu zbora i omoguila nesmetan rad polit. pa i radniko-socijalist. klubova. Tim mjerama vlada je pokuala sprijeiti irenje revolucije, ali istovremeno je dobar dio donesenih dekreta ostavila samo na papiru. Stoga se u martu i aprilu nastavljaju demonstracije radnitva razoaranog rezultatima Februarske revolucije. Ustavotvorna skuptina formirala je 10. maja novu vladu, koja je svojom reakcionarnom politikom ogorila proletarijat, pa su radnici 15. maja prodrli u parlament, raspustili Ustavotvornu skuptinu i izabrali novu, Revolucionarnu vladu. Ali je Nacionalna garda istoga dana svladala pobunjenike i uspostavila vlast skuptine i vlade. Zatvoreni su najistaknutiji revolucionarni vode A. Barbes, F. V. Raspail i A. Blanqui. Nakon vladine odluke od 22. VI o rasputanju narodnih radionica, izbio je 23. VI junski ustanak pariskog proletarijata. Oko pedesethiljada pobunjenih radnika borilo se protiv pet puta jaeg neprijatelja. Glavni cilj ustanka bio je ruenje kapitalistikog sistema i osnivanje socijalne republike. Ve 24. juna vlada je dala neogranienu diktatorsku vlast vojnom ministru generalu G. Cavaignacu, koji je artiljerijom i trupama dovedenim iz unutranjosti uguio junski ustanak. U represalijama koje su uslijedile, do decembra 1848. pobijeno je preko 11 000 ljudi, a pohapeno oko 25 000. Poslije junskog ustanka vlada je definitivno raspustila narodne radionice, ukinula slobodu tampe, onemoguila rad revolucionarnim -klubovima i ukinula skraenje radnog dana. Po. novembra donesen je novi ustav, kojim se sva izvrna vlast predaje predsjedniku republike. Ukinuta je diktatura generala Cavaignaca. Na izborima 10. XII 1848. izabran je za predsjednika republike princ Charles Louis Napoleon Bonaparte (neak Napoleona I), koji je tri godine kasnije izvrio dravni udar (2. XII 1851) i dao se proglasiti carem - Napoleonom III.

U Italiji revolucija je dobila formu nacionalnih ratova za osloboenja, prvenstveno protiv austrijske vojske. Postoji italijanski nacionalni pokret-risorgimento. Nacionalni pokret traje do kraja XVIII stoljea. Do tada jo ne postoji osjeaj pripadnosti italijanskoj naciji. Jedna od karakteristika nacionalnog preporoda je u Italiji da je borbu za ujedinjenje vodio Pijemont, tj. kraljevina Sardinija. Prvi oruani sukobi su poeli 1796., pa se to moe smatrati kao poetak nacionalnog preporoda koji traje do 1871, kada su talijanske trupe ule u Rim koji je do tada bio u papskoj dravi. Od 1871. talijanski nacionalni pokret se naziva iredentizam, a traje do 1922.

Do 1848. risorgimento se ispoljava u nacionalnim konspiracijama, i to u dva vida- karbonari i Mlada Italija, udruenje koje je 1831. u Marselju osnovao Giusepe Macini. Postojao je i statut koji se nazivao Opta uputstva za bratstvenike Mlade Italije. Oni se takoer zaklinju kao i karbonari, ali su masovniji od njih i nemaju organizaciju po elijama. U statutu istiu da namjeravaju ostvariti ujedinjenje Italije na 2 naina- pomou revolucije i pomou kulture.

Ideja stvaranja dobrovoljakih vojnih formacija obuenih u crvene koulje javila se 30-ih godina od strane Garibaldija. S druge strane postoji i pokret za okupljanje talijanskih kulturnih radnika, pa se organiziraju i kongresi naunika.

Nakon 1848. risorgiemento postaje javni pokret. Osnovni instrument za ujedinjenje postaje knjievnost, ali ni ideja o revoluciji nije naputena. Crkva vri odreenu funkciju u borbi za nacionalno ujedinjenje. U Italiji postoje gvelfi i gibelini, a postoji i struja koja smatra da papa treba da ujedini Italiju. Od 1815. u Francuskoj poinje liberalni katolicizam. On se ogleda u tenji stvaranja demokratskog katolicizma u tom smislu to se nastoji pomiriti suverenitet pape sa suverenitetom naroda. Do 1846. papa se odupire ovakvoj ideologiji, a onda je izabran liberalniji papa Pije IX koji gradi eljeznice, kole i podrava nacionalno ujedinjenje ltalije i Italiju kao ustavnu demokratsku dravu. Podravao je i rat protiv Austrije, do odreenog stepena da bi onda shvatio da ujedinjenje ne ide za tim da se ostvari pod njegovim vostvom. Zato on smatra da se demokratija ne moe nekontrilisano podravati, jer bi to postalo uvjet za borbu za izjednaavanje ljudi, a to bi vodilo rasulu i pretvara se u veoma konzervativnog papu.

Nakon ustanka na Siciliji 7. januara u Toskani, papskoj dravi i Pijemontu se proglaavaju Ustavi. U Milanu, kao odraz parike revolucije od 23. februara izbija revolucija 13. marta, U Veneciji izbija revolucija 22. marta i proglaava se obnova Mletake republike. Vodi se i politika ujedinjavanja ovih revolucija u jednu optu revoluciju.

Pijemont 24. marta objavljuje rat Austriji. alje se pomo revolucionarima u Milanu, gdje idu i crvenokouljai. U rat se ukljuuje i Napuljsko kraljevstvo i Veliko vojvodstvo Toskana. Papa je poslao malo vojnika. Ipak, talijanska vojska je poraena 25. jula kod Kustoce. Sklopljeno je primitrje u Salaskom. Papa se povlai iz rata, i osuuje revoluciju. U Veneciji izbija revolucija za stvaranje republike bez crkve i kralja. U Rimu je 15. novembra sruena papska vlast i proglaen trijumvirat Macini- Safi- Armenini. Oko ideje unitarne talijanske nacije i drave postojao je sukob unitarista i federalista. Ovi drugi su bili u veini.

Nakon poraza Pijemonta kod Novare, sklopljen je mir to je dovelo do gaenja svih revolucija. U Rim je dola francuska vojska sa namjerom da vrati papu i smiri revolucionarne nemire. Macini bjei. Revolucionarna kretanja u Veneciji traju do jeseni ali zbog izolovanosti i nedostatka ogreva, hrane i sl. revolucija se nije mogla odrati. pa autrijske trupe okupiraju Veneciju. Pijemont ostaje samostalan i nije ukinuo demokratske institucije iako je bio poraen. Nastupila je faza reakcije.

Razlog poraza nije samo vjerski faktor nego i injenica da graanstvo nije uspjelo da pridobije seljatvo i nije rijeilo agrarno pitsanje. to ni Garibaldi nije kasnije uradio.

Kasnije se stvara novi pokret- Partija akcije, demokratski, javni i liberalni pokret za ujedinjenje, a katolika crkva, kao odgovor na to, stvara svoju katoliku akciju. Liberalno graanstvo Italije se sve vie orijentie prema jedinstvenoj monarhiji na elu sa savojskom dinastijom.

U Beu 13. marta pada Meternihova vlada a u Peti narod potvruje zahtjev ugarskog sabora iz 1847. prvenstveno traei uvoenje slubenog maarskog jezika, emu se suprostavio hrvatski sabor. U Beu je 26. aprila dat oktroisani ustav a 11. aprila je u Peti izdan Program Ugarske u cilju ujedinjenja sa Austrijom, u vidu personalne unije . Proglaena je nezavisna ugarska drava. Predviena je mogunost davanja autonomije Hrvatima /ouvanje Sabora/ ali ne i vojvoanskim Srbima. U politikom pogledu se priznaje samo samo jedna nacija-maarska,. Revolucija izbija izbija kod Hrvata i Srba. Srbi trae da njihova crkva bude politiki priznata, a Hrvati su svoje zahtjeve izloili u 30 taaka. Narodnih zahtijevanjija u kojima trae ujedinjenje Slavonije, Dalmacije i Rijeke sa Hrvatskom u jednu politiku cjelinu sa jednim saborom. U Dalmaciji dolazi do otpora ujedinjenju jer narod jo nije bio politiki probuen, a uglavnom su gradovi odluivali. Opine, posebno ostrvske, su se izjanjavale protiv ujedinjenja. Nakon neuspjelih pregovora Jelaia i grofa Baanija Jelai je krenuo na Petu sa vojskom. Nakon izbijanja revolucije u Beu, on kree tamo to Maari koriste i poraavaju Vojvoanske Srbe.

Lajo Kout vodi Komitet za odbranu zemlje. On je ak htio krenuti na Be, ali ga oficiri nisu podrali.

Rusi su podravali Srbe preko Beograda, a oko 8.000 dobrovoljaca je otilo u Vojvodinu. Postojala je bojazan Rusije da tih 8.000 dobrovoljaca ne podignu jednu opu revoluciju protiv Osmanskog carstva. Poetkom juna u Pragu se odrava sveslavenski kongres sa zakljukom da Habsburka Monarhija treba da se pretvori u federativnu dravu, a ne da se raspadne, tj. izaeno je shvatanje austromarksizma.

U julu izbija revolucija u ekoj, Tu je jedna struja za austroslavizam a druga za samostalnost. Trai se ukidanje feudalizma i jedinstvo ekih zemalja. I Slovenska lipa stvara program ujedinjenja.

U novembru je ukinut oktroisani ustav i dat je novi, a potvreno je ukidanje feudalizma. U Ugarskoj je 10. aprila proglaena detronizacija habsburke dinastije, a austrijska vojska je istjerana. Ali, 13. avgusta intervenie ruska vojska pa su Maari prinueni da kapituliraju. Oko 4.000 politiara je pobjeglo preko Osmanskog carstva i Italije u Veliku Britaniju i Francusku. Godine 1851. je proglaen Bahov apsolutizam. Ukinuti su svi Ustavi, izvrena je centralizacija drave, a njemaki jezik je proglaenn slubenim.

Vojvodina je stvorena na ruski zahtjev kao administrativna cjelina.

U Hrvatskoj je Jelai postao austrijski general. Iako je dolo do poraza revolucije,postoje dvije pozitivne tekovine:

1. pobjedio je princip narodnog jezika

2. ukinut je feudalizam i to na pruski nain.

Njemaka je inila konfederaciju (ligu) od 38 drava. vre zajednice nije bilo tako da je savez ovih drava bio labav. Do 1815. u Njemakoj su izrasle 2 velike sile- Austrija i Pruska. Pruska je bila razvijenija, u ekonomskom pogledu. U Pruskoj je agrarno pitanje rijeeno 1807. tajnovim reformama. Drava je dala zemlju seljacima uz jeftine kredite, koji omoguavaju seljacima da lake otplate dobijenu zemlju. Veleposjednici vie nisu klasini feudalci nego su se prilagodili kapitalistikom sistemu. Sauvan je i veliki zemljini kompleks a novac je investiran u industriju. Tako zemljoposjednik ima interesa da na svom zemljitu podie industrijske pogone vezane za zemlju. /fabrika eera, konoplja.. i sl. Stvorena je i jaa graanska klasa a i radnika klasa je jaa nego ona u Habsburkoj Monarhiji. Pruska je dominantno protestantska zemlja a Habs. Monarhija katolika. Pruska ima oblasti izvan SRC a to je istona Pruska u kojoj se svojevremeno govorio baltiki jezik ali se poslije ta oblast germanizirala

i postala vrlo jako uporite njemakog nacionalizma.

Od 1701. postoji pruski kralj iz dinastije Hohencolerna, krunisan u Kenigsbergu.

Korjeni njemakog nacionalnog preporoda su u XVIII stoljeu, a temelje se na kulturi, tj. njemakoj racionalistikoj filozofiji naroito Herdera po kojem je povlaenje granica lingvistiko, a ne politiko pitanje. Drava u kojoj se govori mnogo jezika kao u Habsburkoj Monarhiji je Maina bez due i kao takva osuena na raspad. Od kulture se prelazi na politiku. Cilj je bio da se prevazie podvojenost protestanata i katolika. Stvaraju se razliite organizacije kao Mlada Njemaka 30-ih i 40-ih godina. a preko razliitih institucija je vreno odgajanje njemake nacionalne svijesti.

U takvim uslovima je pripremana revolucija 1848. Bio je prisutan problem to uraditi sa njemakim narodima u Habsburkoj monarhiji. Teilo se ujedinjenju Njemake sa ekom i preputanju Ugarskoj da stvori svoju veliku dravu. Stvorene su tzv. formule Velike i Male Njemake. Po prvoj Habsburka Monarhija se raspala i stvara se Velika Njemaka a po drugoj ujedinjenje e se vriti bez austrijskih oblasti a Habsburka monarhija ostaje.

Revolucija izbija uglavnom po njemakim gradovima. U Frankfurtu se sastaje 51 predstavnik njemake oblasti i formira se komitet od 7 lanova koji odluuje da se revolucija zaustavi i da se ujedinjenje Njemake izvri preko izbora. Formiran je parlament koji se sastao 27. marta 1849. /600 osoba/ i raspisani su opi izbori pri emu se jedan poslanik birao na 50.000 stanovnika. Frankfurtski parlament je trebao stvoriti privremenu vladu za cijelu Njemaku, a austrijski nadvojvoda Johan je trebao biti posrednik izmeu razliitih struja i voditi poslove vlade. Njemaki demokrati su teili izboru Viljema IV Pruskog za kralja a ne da to bude habsburki vladar. Zbog ovog sukoba dolazi do odvajanja habsburkih zemalja, ali i u Beu izbija revolucija u cilju prikljuenja Austrije Njemakoj to je zaprijetilo raspadu Habsburke monarhije. Viljem IV nije htio da bude kralj izabran na ulici od rulje, pa se odrie titule. On je odbio tu poast i pomou svojih trupa gui republikansku pobunu na zapadu. nekoliko sedmica kasnije, Frankfurtski parlament je vojniki rastjeran. Uslijedio je pokuaj njegovog sastanka u Drezdenu, ali to nije uspjelo. Tada je Fridrih Viljem IV , u saglasnosti sa kneevima, pokuao da ostvari jedinsto sjeverne njemake, koja nije htio da prihvati od jedne legalne liberalne revolucije. U maju 1849. Pruska, Saksonija i Hanover obrazovali su savez koji je ostalim kneevinama predloio projekat federacije. Dvadeset i osam kneeva je to prihvatilo, te je aprila 1850. obrazovan Ogranieni savez. General varcenberg koji je uspostavio ranije stanje u Ugarskoj i Italiji, namjeravao je da ponovo oivi stari Njemaki saez, i nekoliko mjeseci kasnije naao je priliku da Pruskoj nametne rasputanje Ogranienog saveza. To je bilo tzv. uzmicanje u Olomucu, u novembru 1850. Prusi su priznali primat Austriji u njemakom svijetu.

REVOLUCIJA 1848-49, niz revoluc. zbivanja u industr. razvijenijim zemljama Evrope. Te su revolucije ponikle iz dubokih suprotnosti izmeu tradicionalnih, preivjelih feudalno-apsolutistikih formi vladajuih evr. reima i u njima izraslih novih, savremenih kapitalistikih proizvodnih odnosa. Ekonomski jako graanstvo trai afirmaciju i na drutvenom i na polit. polju. Revolucije 1848-49. u cjelini ile su za uklanjanjem prepreka razvoju kapitalizma. Neposredni ciljevi tih revolucija u pojedinim dravama zavisili su o osobitostima njihovog pov. razvoja. U Francuskoj, to je bio prijenos vlasti s financ. aristokracije na graanstvo. U Njemakoj i Italiji revolucija je trebala ujediniti feudalne, meusobno rascjepkane drave i likvidirati feudalni apsolutistiki sistem. U Austrijskom Carstvu, osim za ruenjem feudalnog apsolutistikog dravnog ureenja, ilo se i za nacionalnim osloboenjem naroda koje je podvlastila dinastija Habsburgovaca. U veini tih revolucija pokretake snage bile su proletarijat, iroke seljake mase i gradska sirotinja. Zbog slabosti i neorganiziranosti radnitva vodeu ulogu u revolucijama 1848-49. u veini zemalja imalo je graanstvo, a u Ugarskoj srednje plemstvo. Meutim, u toku revolucija zaotrili su se stari i pojavili novi antagonizmi izmeu graanstva i proletarijata, koji je uglavnom istupao s vlastitim programima. Izbijanju tih revolucija pridonijela je ekonomska kriza 1847, a neposredan povod bila im je Februarska revolucija u Parizu 1848.

Francuska. Razvitak kapitalizma za Julske monarhije (1830-48) znatno je pogorao poloaj radnitva, seljatva i sitnog graanstva a guenje polit. sloboda izazvalo je ogorenje irokih slojeva naroda. Nerodica 1845. i 1846. te industr. kriza 1847, uzrokovale su u gradovima i selima Francuske pobunu koju je vlada surovo uguila. Budui da je potkraj marta 1847. parlament odbacio zahtjev liberalne opozicije da se proiri pravo glasa, borba za izbornu reformu prenesena je u masovne skupove pristalica reforme, na tzv. bankete (franc. banquet) koji su se 1847. proirili po cijeloj Francuskoj. Kada je vlada kralja Luja Filipa zabranila banket zakazan u Parizu za 19. I 1848. i obznanila da e silom sprijeiti sve daljnje demonst