FILOZOFIJA I TEORIJE PRAVA

II KOLOKVIJUM

PRAVO

1. Pravo je skup normi kojima se određuje zajednički život ljudi,zaštićenih organizovanim sankcijama koje prijmjenjuje država legitimnom upotrebom monopola fizičke sile kojim raspolaže.

2. Teorije prava:1) normativističke2) sociološke 3) marksističke 4) psihološke 5) prirodno pravne...

3. Osnovne karaktreristike prirodnog prava:1) nezavisnos od volje čovjekove – nije stvoreno od ljudi,niti ovisi o njihovoj volji2) univerzalnost – važi za sve narode3) nepromjenljivost – važi za sva vremena4) ne postoji monopol državne prinude 5) bliska veza između prava i morala

4. Osnovne karakteristike pozitivnog prava:1) stvoreno je od ljudi , od državnih zakonodavaca,vrijedi po njihovoj volji i efikasnost mu

zavisi o sankciji 2) važi prolazno ili vremenski 3) važi za pojedine narode i države 4) njegova pravila nisu savršena, već samo više ili manje pravedna

5. Vrste društvenih normi – tri grupe:1) u prvu grupu spadaju malobrojne,nepisane,neprecizne i jednostavne norme

-moral,običaji i druga pravila ponašanja.2) u drugu grupu ulaze brojnije,složenije,pisane i preciznije norme

-norme crkve,političkih partija,udruženja3) treću grupu normi čine pravne norme koje su najbrojnije,najsloženije i

najpreciznije

6. Po čemu se pravne norme razlikuju od drugih društvenih normi?1) pravne norme pretežno stvara država; te norme se donose posebnim pravnim aktima,od kojih su najznačajniji ustav i zakon; pored zakonodavnog organa,u stvaranju prava učestvuju u određenoj mjeri i drugi ustavom određeni državni organi (vlada,najviši sudovi) i nedržavni subjekti (crkva,udruženja poslodavaca zaposlenih, društvene organizacije).2) običajne norme mogu postati pravne norme kad i ako budu sankcionisane od strane države;- nepisane norme mogu postati pravne u slučaju njihove primjene od strane države

3) pravne norme su prinudne norme; adresati norme su dužni da izvrše ponašanje predvidjeno u normi bez obzira na to da li to žele ili ne žele; primjenu pravnih normi obezbjeđuje država legitimnom upotrebom monopola fizičke sile kojom jedino ona raspolaže

4) pravo predstavlja ne samo skup važećih pravnih normi zaštićenih državnom sankcijom bez obzira na njihovu sadržinu nego se traži i određena sadržina tih normi zbog koje pravo zaslužuje da bude poštovano tj uvažavano i sijenjeno (legitimnost prava)

5) pravo mora obezbjediti bar minimun uvažavanja od strane adresata koje obavezuje; adresati treba da budu uvjereni u obaveznost prava kao cjeline, što ne isključuje mogućnost da pojedine pravne norme smatraju nepravednim i nemoralnim

7. Običajne, moralne i pravne norme

- norme koje zahtjevaju da mlađa lica prva pozdravljaju starije – običajne - norme koje zahtjevaju da budemo pošteni i istinoljubivi – moralne - norme koje zahtjevaju da vozimo desnom stranom ulice, da platimo određeni iznos

poreza, da za putovanje u inostranstvo moramo imati pasoš – pravne norme8. Pojam pravne norme

-pravna norma – pravilo (standard) o ponašanju subjekta prava sankcionisamo monopolom fizičke sile kojim raspolaže država.

9. Adresat i adresant – razlika

- izdavalac pravne norme – adresant - onaj koji normu stvara i upućuje drugima

- oni kojima je pranva norma upućena – adresati pravne norme

10. Vrste pravnih normi - prema subjektima koji ih stvaraju :

1) državne 2) norme drugih organizacija 3) norme građana

ili1) pravne norme državnog proijekla 2) nedržavne (stvaraju drugi druš. subjekti)

11. Vrste pravnih normi – prema njihovom sadržaju ili funkciji

1) zapovjedne : a) nadređujuće, b) zabranjujuće2) ovlašćujuće 3) dopuštajuće

12. Vrste pravnih normi – prema državnim djelatnostima i organima koji stvaraju državne norme

1) ustavne i zakonodavne 2) norme šefa države 3) norme vlade 4) sudske i upravne norme

13. Vrste pravnih normi – prema vrsti društvenih odnosa

-ustavne,građanske, porodične, upravne, finansijke,radne,krivične...

14. Vrste pravnih normi – prema kriterijumu uslovnosti

a) uslovne ili apstraktne

b) bezuslovne ili konkretne pravne norme

15. Vrste pravnih normi – prema kriterijumu broja subjekata prema kojima su upućene

a) opšte (apstraktne)

b) posebne

c) pojedinačne (konkretne) pravne norme

16.Vrste normi prema mjeri slobode koju daju adresatima

1) stroge – kogentne ili striktne norme

2) disjuktivne pravne norme

17. Disjuktivne pravne norme :

a) pravne norme sa nedovoljno određenim pojmovima (standardima) – najmanje neodređene

b) alternativne pravne norme

c) norme koje daju tzv. diskrecionu vlast

d) dispozitivne (zamjenjive) norme – najviše neodređene

18. Uslovne pravne norme

- ili apstraktne - one norme koje se donose za društvene odnose, odnosno situacije koje u momentu njihovog stvaranja još uvijek nisu nastale (ne postoje) ali se očekuje da u budućnosti nastanu

- donese se za situacije koje treba da nastupe

- pravni poredak se može zamisliti bez ovih norim jes nisu nužne

19. Bezuslovne pravne norme

- ili konkretne - donose se za već nastalu ili datu situaciju i pirmjenjuju se odmah

- pravni poredak se ne može zamisliti bez bezuslovne norme, one su nužne zato što su nastale situacije koje se moraju regulisati normama prava

20. Opšte pravne norme

1) opšta ili generalna pravna norma – ona koja je upućena svim građanima na državnom teritoriju

- nazivaju se pranim pravilima

- odnose se na neodređen broj lica koja se nalaze ili mogu doći u istu situaciju predviđenu normom

- npr svi građani su dužni da plaćaju porez...

21. Posebne pravne norme

- posebna pravna norma – ona koja se upućuje samo određenoj grupi građana,a ne svima (Zakon o državnim službenicima; Zakon o policijskim službenicima, Zakon o advokaturi...)

22. Pojedinačne ili individualne pravne norme

- pojedinača ili individualna pravna norma – ona koja se upućuje tačno određenom pojedincu ili većem broju pojedinaca

- odnosi se samo na jedan, tačno određen slučaj i on se u normi imenuje npr. Petar je dužan da plati toliko i toliko poreza...

23. Pravna norma s obzirom na teritorijalno važenje

a) generanla pravna norma – važi na čitavom državnom teritoriju

b) partikularna pravna norma – važi samo na određenom ili manjem dijelu državnog teritorija (opštinske,gradske)

-generalne su norme i one koje važre preko granica džave – međunarodne (javne) norme

24. Tri načela (prinica) važenja pravne norme

1. načelo teriotrijalnosti – pravna norma vrijedi na teritoriju neke države i primjenjuje se na sve pravne subjekte koji se nalaze na tom teritoriju

2. načelo personalnsoti – pravna norma primjenjuje se na pravne subjekte koji s u naročitoj vezi sa tom državom, tj. na lica koja su državljani te države

3. načelo eksteritorijalnosti – pravne norem koje daju određene pravne povlastice za lica i osoblje diplomatskog predstavništva jedne zemlje u drugoj, npr. Imunitet,davanje azila

25. Elementi pravne norme:

1. pretpostavka (hipoteza) dispozicija – činjenice koje moraju postojati da bi se dispozicija primjenila

2. dispozicija – pravilo ponašanja ljudi

3. pretpostavka (hipoteza) sankcije – prekršaj – delikt (opis činjenica koje su uslov za primjenu pravila koja su sadržana u sankciji)

4. sankcije – odnosi se na lice koje je prekršilo dispoziciju

26. Pojam dispozicije pravne norme

-bitan,suštinski,središnji dio norme

- pravilo ponašanja koje zahtjeva od subjekta norme; normativni elementi pravne norme predstavlja nalog jedne volje upućen drugim subjektima u društvu kako treba da se ponašaju

- zapovjest o ponašanju ljudi

27. Podjela dispozicije s obzirom na način na koji je formulisana zapovjest

- nadređujuća dispozicija naređuje subjektu da se ponaša na određen način

- zabranjujuća – zabranjuje subjektu da izvrši neku radnju

- naređujuće i zabranjujuće norme jesu zapovjedne ili imperativne norme

28. Pojam pretpostavke sankcije (prekršaj,delikt)

- ona je nužni i obavezni element pravne norme tj uslov za primjenu sankcije

- prekršaj je nenormativni dio pravne norme i sastoji se u ponašanju subjekta prava koje je suprotno dispoziciji

29. Podjela delikta

1. delikti upereni protiv imovine , nanošenje štete (građansko pravni delikt)

2. delikti upereni protiv državnopravnog poretka (krivično pravni delikti ili KD)

3. disciplinski delikti – manje povrede službene dužnosti i radni pravila za službena lica i druge zaposlene

4. adrministrativni delikti ili prekršaji

5. privredni prestupi

30. Pojam i vrste sankcija

-element pravne norme koji normi daje pravni karakter i po kome se ona razlikuje od ostalih društvenih normi

-pravna posljedica za slučaj nepoštovanja zakonskih odredaba,odnosno poljedica prekršaja

-može biti primijenjen tek ako je izvršen prekršaj dispozicije

- u pravilu,sankcija se sastoji u nalogu upućenom državnom organu ili samom prekršiocu dispozicije

31. Vrste odgovornosti

1. objektivna (bez ikakve veze sa krivicom)

2. subjektivna koja pretpostavlja krivicu tj. povezanost svijesti i volje sa deliktom

32. Podjela sankcija s obzirom na to prema kome se primjenjuju

1. sankcije prema licima

2. sankcije prema aktima (nezakonitost)

33. U čemu se sastoje sankcije prema pravnim aktima?

- sastoje se u otklanjanu važenja i dejstva pravnih akti u pravnom poretku:

1. akti se poništavaju - briše se njihovo postojanje i dejstvo od trenutka njihovog donošenja u prošlosti – ništavi akti

2. akti se ukidaju – prestaje njihovo dejstvo od trenutka donošenja odluke za budućnost – rušljivi akti

34. Pojam pravnog akta

-svaki pravni akt sadrži jednu ili više pravnih normi; on je skup pravnih normi

- pravni akt je i pisani dokument, oblik ili tekst koji sadrži određenu pravnu normu

35.Elementi pravnog akta kao ljudske radnje

1. ustav

2. zakoni

3. podzakonski opšti akti državni organa,zatim običajno pravo,negdje i precedenti i međun. ugovori

4. pojedinačni pravni akti (ukazi,sudski akti,upravni akti i pravni poslovi)

36. Vrste normativnih pravnih akata

I – državni akti,akti drugih organizacija i akti građana

II- ustavni i zakonodavni akti, akti šefa države, akti vlade, sudski i upravni akti

III – generalni i partikularni akti

IV – akti ustavnog,krivičnog,građanskog prava...

37. Pravni akti kojima se stvaraju pravne norme

-način da se sadržina pravnog akta saopšti drugim subjektima (čitanje sudske presude)

- materijalizacija se najčešće izražava jezikom (pismeno ili usmeno), a izuzetno i tjelesnim pokretima, odnosno drugim znacima ili sredstvima (saobraćajac)

- materijalizacija ima za cilj da obezbjedi trajnost pravnog akta

38. Koje elemente sadrži forma pravnog akta?

a) nadležnost subjekta za donošenje pravnog akta

b) postupak donošenja pravnog akta

c) materijalizacija pravnog akta

39. Opšti i pojedinačni pravni akt

-opšti pravni akti (propisi) sadrže opšte pravne norme i predstavljaju izvore prava u formalnom smislu

- pojedinačni - sadrže pojedinačne pravne norme ili neki od njenih elemenata (dispoziciju ili sankciju) zbog čega ih možemo podijeliti na potpune i nepotpune

- opšte su izvor pojedinačnih

40. Najvažniji izvori prava danas

- ustav - zakon- međunarodni ugovor- podzakonski opšti pravni akti- opšti akti društvenih organizacija - običaji sudski precedent - sudska praksa - pravna nauka

41. Pojam i obilježja ustava u formalnom smislu

Ustav je temeljni pravni akt neke države kojim se uspostavlja politički i pravni poredak

1. to je pisani akt

2. to je kodifikovani jedinstveni akt

3. to je pisani opšti akt najjače pravne snage

42. Pojam i kategorije zakona

- zakon je pisani izvori prava koji izdaje poseban zakonodavni organ po posebnom zakonodavnom postupku

- tri kategorije zakona:

1. organski zakoni

2. ustavni zakoni

3. zakoni

43. Opšti,specijalni i individualni zakoni

1. opšti zakoni – oni koji se odnose na sve građane jedne zemlje (npr. krivični i građanski zakoni)

2. specijalni zakoni – oni koji se odnose na pojedine kategorije subjekata prava (npr. Zakon o vojsci, Zakon o policiji...)

3. individualni zakoni – sadrže individualne pojedinačne pravne norme; njima se reguliše jedna konkretna situacija i oni u suštini predstavljaju jedan individualni upravni akt.

- parlamentarni zakoni – su viši od drugih opštih akata (sem ustava) i to od uredbi,naredbi,odluka...

44.Postupak ta donošenje zakona

- relativno je složen i dugotrajan,ovaj postupak obuhvata više faza

-prva faza – predlaganje i izrada nacrta zakona

- dva postupka za donošenje zakona:

1. redovni

2. hitni

- redovni ima jednu fazu više jer se u parlament upućuje nacrt zakona

- ukoliko se radi o hitnom postupku onda se ova faza izostavlja i u parlament se upućuje prijedlog zakona

- nacrt zakona ne razmatra odma parlament u plenumu već se on najprije upućuje određenim specijalizovanim tijelima

-n akon toga , prijedlog ili nacrt sa eventualnim dopunama i izmjenama odbora dolaz i u skupštinu gdje se vodi rasprava i daju ev. nove izmjene i dopune -amandmani.

- nakon toga se glasa o prijedlogu (nacrtu).

-za usvajanje zakona potrebna je većina (najčešće obična) glasova poslanika.

-nakon toga šef države vrši proglašenje ( promulgaciju ) zakona, što se čini ukazom

- šef države može uskratiti proglašenje zakona (ako smatra da je donošenjem takvog zakona prekršen ustav).

-zakon se ponovo vraća u parlament koji, ovoga puta, treba da ga izmijeni ili usvoji, najčešće, dvotrećinskom većinom.

-na kraju, zakon se objavljuje u službenim glasilima i stupa na snagu, najčešće nakon isteka određenog roka od dana objavljivanja (osam dana - vacatio legis).

45. Zakoni i kodifikacije

-u savremenim pravnim sistemima razlikuje se zakonik ili kodeks od zakona.

-u formalnom smislu nema razlike, to su akti iste pravne snage.

-razlika u obimu materije koja se uređuje.

-zakonikom se uređuje čitava jedna oblast društvenih odnosa (npr. krivičnim zakonikom krivičnopravna oblast..)

-postupak donošenja zakonika– kodifikacija

46. Pojam ugovora i vrste ugovora prema učesnicima koji ih zaključuju

- posebna vrsta pravnog akta

- nastaju saglasnom izjavom volja i sadrže pravne norme kojima same ugovrone strane uređuju svoje međusobne odnose

- vrste ugovora prema učesnicima koji ih zaključuju:

1. državni (međudržavni,između 2 države)

2. mješoviti

3. nedržavni

47.Najvažniji podzakonski akti

- su uredbe, pravilnici, uputstva,naredbe i odluke

48. Vrste uredbi

Uredbe se određuju kao najviši opšti pravni akt poslije zakona, koji donosi šef države ili vlada,dakle, najviše organ izvršne vlasti.

1. uredbe za provodjenje zakona koje bi u pravom smislu riječi bike akti organa izvršne vlasti

2. uredbe – zakone (dekret – zakon, uredbe sa zakonskom snagom) koje su izuzetne

3. uredbe iz nužde koje se donose u vanrednim situacijama

49. Pojam sudskom precedenta

- s udovi kao posebni i nezavisni organi donose pojedinačne PA - sudske presude .

-u anglosaksonskom pravu, odluke sudova, iako donesene u pojedinačnim slučajevima imaju karakter izvora prava za sve iste, odnosno dovoljno slične slučajeve - postaju izvor prava proširivanjem dejstva od pojedinačnog PA u opšti PA - izvor prava. Takve presude nazivaju se precedentima.

50. Jednostrani i dvostrani pravni poslovi

-jednostrani pravni poslovi nastaju izjavom volje jedne strane u pravnom odnosu i stvaraju obavezu samo za tu stranu (testament,mjenica...)

- dvostrani pravni poslovi – nastaju saglasnom izjavom volja dva ili više subjekata (ugovori)

51. Podjela pravnih poslova

- pravni poslovi se mogu podjeliti na :

1. na kazualne i apstraktne

2. pravne poslove među živima i pravne poslove za slučaj smrti

3. sa aspekta njihove forme pravni poslovi mogu biti formalni i neformalni

52. Elementi pravnih odnosa

1. subjekti prava

2. pravna obaveza ili dužnost

3. pravno ovlašćenje ( subjektivno pravo i nadležnoszt)

4. pravni objekti

53. Pojam održaja i zastarjelosti

- o držaj - pravn a činjenic a na osnovu koje se protekom vremena određena prava stiču, tj. nastaju određeni pravni odnosi.

- zastarjelost - pravn a činjenic a na os n ovu koje se, protekom vremena (roka) gubi samo pravo ili pravo na tužbu, tj. pravo na prinudno ostvarenje prava, ukoliko se ono, objektivno u datom periodu moglo vršiti.

54.Vrste subjekata prava

-pojam lice označava subjekta prava, tj. biće koje je sposob n o da bude nosilac prava i obaveza , kome pravni poredak dodjeljuje određen krug prava i obaveza, nezavisno od njegove svijesti i volje.

-kao subjekti prava pojavljuju se:

1. ljudi kao fizička lica i

2. društvene tvorevine, koje stvara čovjek udruživanjem sa drugim ljudima radi ostvarivanja interesa - pravna lica.

55.Kad norma počinje da važi?

- PN može početi važiti:

1. od trenutka njenog izglasanja ili donošenja (rijetko)

2. od trenutka njenog objavljivanja ili uručenja adresatu

56. Prestanak pravne norme

1. izričit o ukidanje (abrogacija) - donese se nova PN u kojoj se kaže da ova prva prestaje važiti,

2. prećutn o ukidanje (derogacij a ) - donese se nova PN iste ili više pravne snage koja uređuje iste odnose na drugačiji način, ali u toj novoj PN se ne kaže da ranija PN prestaje važiti već se zaključuje da ranija PN prestaje važiti.

-postoje sljedeće tri situacije derogacije:

1) pravilo “potonji zakon ukida raniji” (lex posterior derogat legi priori) - kada na snagu stupi jedna PN čija je sadržina suprotna nekoj već postojećoj PN, ali PN iste pravne snage koja nije izričito ukinuta;

2) pravilo da “viši zakon ukida niži” (lex superior derogat legi inferiori);

3) pravilo da “posebna norma ukida opštu” (lec specialis derogat legi generali); to znači da PN koja je izuzetak od opšteg pravila “ukida” važenje opšteg pravila kada je u pitanju dotični izuzetak.

3. istekom vremena važenja ako je ono u samom aktu određeno,

4. revolucionarnim obaranjem pravnog poretka ili

5. zbog dugotrajne neefikasnosti PN, njenog zaborava među adresatima; to je tzv. izobiča ja vanje - desuetudo.

57.Šta znači retroaktivno važnje pravnih normi?

- PN nikako ne može da važi, tj. ne može da se primjenjuje prije nego što je donesena.

58.Pojam i vrste tumačenja prava

- tumačenje ili hermeneutika predstavlja način ili postupak koji s e koristi da s e nešto nejasno učini jasnim, razumljivim i shvatljivim.

-hermeneutika – umješnost izbjegavanja pogrešnog razumijevanja.

-razlikujemo:

1. državne ,

2. nedržavne tumače prava .

59.Pravne oblasti

-pravne grane se grupišu u pravne oblasti kao n ajviše elemente pravnog sistema.

1. u nutrašnje i 2. me đunarod n o pravo,

1. javno i 2. privatno pravo,

1. m aterijalno i 2. procesno pravo.

60.Glavni pravni sistemi

-evropskokontinentalni,

-anglosaksonski,

-islamski,

-hindu,

-kineski

-japanski pravni sistemi.