Euskahaldunok boterea hartzeko beharrean · transkripzioa, elkarrizketa artxi-batzeko fitxa batzuk eta lau orrialdeko laburpena aurkeztu behar dute. Nahi edo ahal iza-nez gero, argazkiak

LarrunGizonak eta feminismoa

Diagonal10 urte militantzia eta komunikazio profesionala uztartzen

Departamenduetako bozakBipartidismoa iragana izan daiteke Frantziako Estatuan

Euskahaldunok Euskahaldunok boterea hartzeko beharreanboterea hartzeko beharrean

2 0 1 5 e k o m a r t x o a r e n 2 9 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 5 5 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

.eus

2015EKO MARTXOAREN 29A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Gorka Bereziartua, Garbine Ubeda. Aisia: Unai Brea.Termometroa: Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.eus: Jon Torner. Multimedia: AxierLopez. Argazkilaria: Dani Blanco. Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo.Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: IdoiaArregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia,Olatz Korta, Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, MariKarmen Loiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena:Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.eus.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Euskal Herria: 145 euro. Espainia: 145 euro.Beste atzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. KomunikazioBiziagoa S.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

LarrunGizonak eta feminismoa

Diagonal10 urte militantzia eta komunikazio profesionala uztartzen

Departamenduetako bozakBipartidismoa iragana izan daiteke Frantziako Estatuan

Euskahaldunok Euskahaldunok boterea hartzeko beharreanboterea hartzeko beharrean

2 0 1 5 e k o m a r t x o a r e n 2 9 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 5 5 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

.eus

Azaleko argazkia:DANI BLANCO

Azala: ANTZAKOMUNIKAZIO GRAFIKOA ASTEKO GAIA

OROIMEN HISTORIKOA HEZKUNTZAN Frankismoanbizitakoa aitona-amonen ahotik jaso dute Sakanako ikasleek.ANDER LEON / 4

PERTSONAIARAY FERNÁNDEZ: «Troba zahar tradizionalaren oinordetzat

daukat neure burua». MIEL A. ELUSTONDO / 10

GAIAKELIKADURA BURUJABETZA Gurasoek kudeatuko dute lau

ikastetxe publikotako jantokia. MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 15GONZALO GARATE PRIETO, DIAGONAL EGUNKARIKO KIDEA:

«Kazetaritza ikasketek ez dute profesionaltasuna ematen,jakin-minak eta praktikak baizik». AXIER LOPEZ / 16

IRITZIAREN LEIHOAEZ AL GARA ESPETXEETATIK ATERAKO?

GARBIÑE BIURRUN MANCISIDOR / 20ALDAKETARI PUNTUA JARTZEN IÑAKI ANTIGUEDAD / 22SAHARAKO MARATOIAN JOXE IRIARTE ‘BIKILA’ / 23GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19BERTSO BERRIAK Ahuntz deneko zubi. JUANJO RESPALDIZA / 21TXANDAN Autokonfiantza. JOANES ETXEBARRIA / 22

ERDIKO KAIERAUNAI ELORRIAGA: «Denok gaude biolentziaren gurpil

horretan sartuta». MIEL A. ELUSTONDO / 24DONOSTIA 2016 Hizkuntza politikarekin katramilatu da

Kultur Hiriburua. GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 28 ZARAUZKO MODELO ARETOA Nola bihurtu zinema zahar

bat kulturgune berri. LIDE HERNANDO / 30 LITERATURA IGOR ESTANKONA / 32MUSIKA JOXI UBEDA / 33DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO / 34ALEA Bada sekula epeltzen ez den kafe bat / Zahartzaroan ere

punk. GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 35ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA / 36LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 37DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

TERMOMETROABIOMASA ARAMAION Burujabe izateko, herria egurrez

berotu. IKER BARANDIARAN / 39KORRIKA 19 Hizkuntzaren presioa aldez aldatzera goaz.

ESTITXU EIZAGIRRE, AXIER LOPEZ, LANDER ARBELAITZ / 43DEPARTAMENDUETAKO BOZAK Zentro-eskuina garaile

estatuan, EH Bai eta FN nabari dira gurean.MIKEL ASURMENDI / 47

EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 42EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 42NET HURBIL Gizon Arruntaren Alderdia, Indiako beste

populismoa. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2015eko martxoaren 29a, 2.455. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

�4 2015EKO MARTXOAREN 29A

ASTEKO GAIA

GERRA ZIBILAREN ostean, matxinatuen garai-penarekin, Errepublika garaian martxan jarri-tako erreformen porrota etorri zen, eta besteaskoren artean, hezkuntzaren hobekuntzare-na zegoen. Maisu-maistren fusilamenduakeguneroko ogi bihurtuta, proiektu pedagogi-koak erabat aldatu ziren. Prozesu hori azal-tzen duten dozenaka liburu, dokumental etaerakusketa badira. Bestalde, Franco diktado-rearen heriotzaz geroztik asko izan dira inda-rrean egon diren hezkuntza sistemak etabatek ere ez du asmatu 1936-1978 garaiaribehar bezalako tratamendua ematen. Edo-zein testu-libururi begiratuta, aipamen oro-kor batzuk, fase batzuen banaketa eta deskri-bapen laburrak dira frankismoaren ingurukolagin bakarrak. Gaitegiaren bukaeran egoteakere ez du laguntzen, eta askotan, denbora fal-taren aitzakian, landu gabeko gaien arteangeratu ohi da. Emaitza? Gaur egungo gazteaskok ikasketak bukatzen dituztela berebizi-ko garrantzia duen garai horri buruzko ezja-kintasunean.

Iragana ahaztea izaten da memoria histo-rikoa aipatzen denean azaltzen den kezkanagusia, baina gizarteak ezin du ahaztu ezdakiena. Transmisio falta da informaziogalera horren arrazoi nagusia. Horren kon-trako neurritzat har daiteke Gogoan proiek-tua, hau da, informazioa lortu, jaso etagorde. Ahanzturaren kontrako tresna infor-mazioaren transmisioa eta bilketa da.

Proiektu horren baitan Sakanako herri guz-tietan ehunka elkarrizketa egin dituzteDerrigorrezko Bigarren Hezkuntzako ikas-leek; euren gertukoen iragana deskubritu etabertatik ikastearekin batera, eskualdekomemoria historikoa ikertzeko datu-basebaliotsua osatu dute.

12 urte eta 300 elkarrizketako artxiboaIkerketa eta irakaskuntzaren arteko zuloazabala izaten da batzuetan. Ikerlariak beraienjardunean bizi ohi dira hainbatetan –batzukkonpromiso soziala ahaztu eta endogamiaakademizistan erortzeraino–. Irakasle asko,berriz, eroso aritzen dira ikerketatik urrun,testu-liburuetan idatzitakoari baino ez kasueginez.

OROIMEN HISTORIKOA HEZKUNTZAN

Frankismoan bizitakoa aitona-amonen ahotik jaso

dute Sakanako ikasleek

| ANDER LEON |

Frankismoa eta irakaskuntza ez dira inoiz ondo elkartzen diren bi hitz izan. Erregimen diktatorialak ez zuen hezkuntza ondo tratatu eta gaur egungo irakaskuntzak

oraindik polemikoa den garai historiko hori jorratzerakoan arazoak izaten ditu. Hutsunea betetzeko Nafarroako hainbat institututan ahozko historia oinarri duen

Gogoan proiektua dute martxan; Sakanara jo dugu horren berri jakiteko.

Altsasuko Aralarko Mikel

Donea institutuangordetzen da

elkarrizketekinsorturiko artxibo

aberatsa.Teknologia

berriekin nolauztartu izango da

etorkizunekoerronka.


Gizarte Zientzien irakaskuntzaz hausnar-tzean, ikasleen beharretatik urrun egotea iza-ten da kezka nagusietako bat. Zertarako His-toria irakatsi? Helburu nagusia herritarjakitun, kritiko eta parte-hartzaileak sortzeaizan beharko luke eta hori nekez lortuko daliburu baten pasarteak errepikaraziz, baiziketa bizi diren gizartean historiak izan dueneragina ikusarazten. Horretarako, irakasletalde batek Gogoan proiektua sortu zuenduela 12 urte, ikerketa ikasgelara eramateaikaskuntzaren zati garrantzitsua izan daite-keela erakusteko asmoz.

2003ko irailean, Geronimo de Uztariz Ins-titutuak bultzaturik, Gizarte Zientzien didak-tikari buruzko jardunaldiak egin ziren Nafa-

rroako Unibertsitate Publikoan. Geografiaeta Historiaren irakaskuntzan ahozko iturriaknola erabili eztabaidatu zen eta Madril, Anda-luzia, Aragoi eta Nafarroako esperientziakazaldu ziren. Argi gelditu zen ikasleek askoikasi zezaketela beren inguruko pertsonaheldu eta zaharrengandik. Hala, 2005eko irai-lean Geronimokideek antolatutako ahozkoiturrien inguruko beste kongresu batean abia-tu zen Gogoan egitasmoa.

Frankismoaren gaia modu zuzenean jorra-tu ahal izateko, askotan testu-liburuetan ezdagoen informazioa, bizipen zuzenak alegia,faltan botatzen dituzte ikasgai horietako ira-kasleek. Hala, Nafarroako hainbat institutu-tako Gizarte Zientzietako mintegietako

Goian, ikerlanetanjasotako irudietakobat. Ikasleek askotanfrankismoangertatutakoaren laginbat baizik ez dutejasotzen testu-liburuetatik. Ahozkohistoriaren bidez,aldiz, eurengertukoen iraganadeskubritzeko aukeradute.


kideek ahozko testigantzetan oinarritutakoproiektuei ekin zieten. Enbor horretatiksortu zen Sakana Gogoan egitasmoa. 2009tikaurrera, ikasleek burututako ikerketa lanariesker 300 elkarrizketa eta beraien transkrip-zioak dituen artxiboa osatu dute AltsasukoAralarko Mikel Donea institutuan.

Iragana ikertzea, ikasleen motibazio iturriAltsasun kokatuta badago ere, Sakana osokoikasleak hartzen ditu institutuak eta horrekherri guztietako testigantzak jasotzea ahalbi-detu du. 4. DBHko ikasleak izan dira lan hauaurrera eramateko arduradunak. “Irakasleakproposatu zigun eta 2. ebaluazioko notarenzati handiena bertatik aterako da. Aurrekoikasturteko ikaskideek lana zertan datzanesan ziguten, gogorra baina polita zela, bainaegin arte ez zara jabetzen egiten ari zarenarengarrantziaz” aitortu du Joseba Claverrek,proiektuan parte hartu duen ikasle ohiak.

Gogoanek proposatzen duen lanaren egi-tura hasieratik finkatuta dago. Adineko per-tsona bati eginiko elkarrizketa da gakoa.Aurretik galdetegia denon artean prestatu etaadostu egiten dute. Gaiak eguneroko bizitza-ren ingurukoak izaten dira:eskola, gazteria, lana, bikoteharremanak, Eliza, politika…Ez dira bilatzen protagonismoberezia izan zuten pertsonak,garaiko egunerokoa islatzenlaguntzen duten testigantzakbaizik. Elkarrizketa bideoz edoaudioz graba daiteke. Grabazio-arekin batera, ikasleek testuarentranskripzioa, elkarrizketa artxi-batzeko fitxa batzuk eta lauorrialdeko laburpena aurkeztubehar dute. Nahi edo ahal iza-nez gero, argazkiak edo dokumentu zaharrakere atxiki daitezke. Nahia Arbizu ikasleaharrituta dago: “Ez nuen inoiz pentsatukonire aitonak bizitakoak garrantzia izango zue-nik. Orain hori ere historia dela ikasi dut eta

bere memorian dauden gauzak ateratzean etagordetzean lan handia egin dugula iruditzenzait”.

Ikasleen motibazioan dago arrakastarengakoa. Beraiek egin behar dute lanaren zatirikastunena eta gogorrena. Batzuetan ez duteelkarrizketatua izateko inor topatzen, bestebatzuetan lotsatzen dira eta gehienetan lanhandiegia aurreikusten dute. Interesa piztekoasmoz ugari dira irakasleek jartzen dituztenamuak. Ebaluazioaren notaren zati handiaizateak pisua galtzen du lana aurrera joanahala. Gazteak ikerlariak dira, iturri sortzai-leak, eta izaera zientifiko horren garrantziajakinarazi behar zaie. Pertsona arruntak diraelkarrizketatuak, ikasleek ez badute informa-zio hori jasotzen, litekeena da inork ez jaso-tzea, eta pertsona horren heriotzarekin baterabarnean duen informazioa betirako galtzea.Horregatik lana ondo egin behar dute, infor-mazio zehatza eta ona lortzea da helburua.

Ildo sentimentala ere garrantzi handikoada. Aitona-amona eta biloben arteko harre-manak asko estutzen dira. Ikasleek inoiz ima-jinatuko ez zituzten gertaerak entzuten dituz-te: “Inpresio handia hartu nuen amona

negarrez ikusi nuenean –diohunkituta Ibai Lopez gazteak–.Gosearena banekien, beldurra-rena ere bai, baina anaia hil zelakontatu zigunean benetan zirra-ragarria izan zen”. Gurasoengurasoek bizitakoaren garran-tziaz ohartzen dira eta liburuekjasotzen ez dituzten historiakere badaudela ikasten dute.Aitona-amonek gustura hartzendute bilobaren bisita eta beraieniraganean jarritako interesa.Familia osoko ekitaldia izan ohi

da. Ez dira gutxi lanaren kopia eskatu dutenizeba-osabak edo, urte batzuk pasata, hilberria den aitonari egindako elkarrizketarenkopia eskatzera institutura gerturatu direnak.Egunen batean gaur egungo gazteen bilobek

DBH-ko 4. mailakoikasleak euren lanakeskuetan dituztela.Haien motibazioafuntsezkoa daikerketak arrakastaizan dezan, etahorretarakokontziente izan behardira informazioaeurak jasotzen ezbadute, beste inorkez duela egingo.

“Inpresio handia hartu nuenamona negarrez ikusi nuenean.Gosearena banekien,beldurrarena ere bai, bainaanaia hil zela kontatu ziguneanzirraragarria izan zen”

Ibai Lopez, Altsasuko DBHko ikaslea

AN

DE

RLE

ON


OROIMEN HISTORIKOA HEZKUNTZAN

beraien birramona-birraitonek gaztaro-aren bizipenak ikusteko aukera izangodutela pentsatzeak ilusioaren irribarreaateratzen die. Historia jada ez da libu-ruan dagoen zerbait abstraktua, erreali-tatean gauzatzen da, eta protagonistakberaiek eta beraien senideak dira. Fran-kismoak egunerokoan zeukan eraginaantzeman dute, beldurra, gosea, Elizarenpapera, emakumeek jasotzen zuten tra-taera edo militarren eragina. Oroimeneanmurgiltzen dira.

Teknologia berrien erronkaAurtengo ikasle sakandarrek bisita bere-zia jaso dute. Beraien lana ezagutzekoaukera izan du Laura Benadiba unibertsi-tateko irakasle argentinarrak (ikusi 8.orrialdeko koadroa). Benadiba ahozko histo-rian aditua da eta herrialde hartako ORTeskolako Campus Virtual-eko zuzendaria.Nafarroarekin harreman estua du, azkenekourteetan maiz etorri da Geronimo de Uztarizinstitutuarekin duen lankidetzari esker, etaazkeneko bisitaldia aprobetxatuz Sakanarahurbildu da Gogoan proiektuaren nondiknorakoak ezagutzera eta bertako gazteekinsolastera. Oso emankorrak izan dira ikaslee-kin izandako topaketak. Laura Benadibak

ikasleei jakin-mina sorrarazi zien gal-deren bidez. Ikasleak beraien lanarengarrantziaz jabetu dira: “Laurarenbisita oso interesgarria izan da. Ikusidugu munduko beste puntan ere gubezala ibiltzen direla, diktadurareninguruko testigantzak jasotzen artxi-boak osatu ahal izateko. Etorkizu-neko historialarientzako tresnaksortzen ari gara. Agian gaur egunegiten dugunaren garrantzia ez daikusten, baina hamarkada edomende batzuk barru bai”, dio SaraGonzalezek.Dagoeneko 300 testigantzatikgora duen ahozko iturrien artxiboadago Altsasuko Aralarko Mikel

Donea institutuan, herriz herri eta elkarrizke-tatuaren jaiotako urtearen arabera antolatu-rik. Batzuetan ikerlari gazteen aitona-amonakez dira Sakanan jaiotakoak, eta beraz, Anda-luzian, Galizian, Extremaduran edo Gaztelanfrankismoan gertatukoaren testigantzak ereaurkitu daitezke bertan. Ikasleek diotenmoduan, historialariek lana errazagoa izangodute etorkizunean.

Gogoan proiektuaren etorkizunak duenerronka nagusia teknologia berrien erabilerada. Teknologiarik gabe ezin gorde ahozko

EUROPAKO HERRIEN MAPA EUSKARAZ

15 €bidalketa barne Euskal Herrian

Puri Barandallaetxarriarra,elkarrizketatuetakobat, gaztetakoargazkian.


historiarik. Duela ez gutxi gra-bagailua asmatu ez balitz, testi-gantzak jasotzea zailagoa izan-go l i tzateke. Gogoanekoarduradunen eta ikasleenar tean denboraren langanabarmen handitzen da, duelahamar urte zintan grabatzenzutela esaten dietenean. Oraindena da digitala, telefonomugikorrarekin egiten dira gra-bazio gehienak, eta oso erraza da sareandenontzat ikusgai jartzea. Hori guztia bide-ratzea eta arautzea da hurrengo helburua.Izan ere, elkarrizketatuek artxiboa osatzeko

baimena eman dute, baina ezpubliko egiteko. Horrela, web-gunea sortzeko aukera hanka-motz geratzen da.

Inork ez daki hemendik urtebatzuetara zer jazoko den; ziurdakigun gauza bakarra zera da,etorkizun hurbilean frankismoajasan zuen jenderik ez dela bizi-rik geratuko. Baina NafarroakoSakanan behinik behin, gazte-

txoen lanari esker garai hartako egunerokobizitzari buruzko testigantza zabala eta zeha-tza kontsultatu ahal izango da, modu batezedo bestez. n

LAURA BENADIBA Historian doktorea daBuenos Aireseko Tres de Febrero uniber-tsitate nazionalean. Ahozko historian adi-tua, Euskal Herrian izan da Otras memoriasliburua aurkezten. Altsasun Gogoanproiektua ezagutzeko aukera izan du, etaahozko historiaren eta hezkuntzaren arte-ko harremanaz hitz egin digu.

Ahozko historiari ez zaio garrantzirikeman.Hala da, baina historia tradizionala, belau-naldiz belaunaldi transmititu dena, ahoz-koa izan da. XIX. mendetik aurrera, joeraakademizista nagusitu zen eta testu ida-tziak hasi ziren lehenesten eta gainontze-ko iturriak ia erabat baztertzen. Horrekhistoriaren ikuspegi elitista ekarri zuen,gobernuetara, gudetara eta politikaramugatzen dena. Azken urte hauetanbeste gai batzuk jorratu dira ahozkotasu-nari esker eta historiaren kontzeptuazabaldu egin da.

Zer da ahozko historia?Izen berdina badu ere, Argentinan guk egiten dugunaedo Altsasun egiten dutena ez da ohiko ahozko histo-ria, ez da tradizioaren berreskurapena. Martxan jarridugun lana ikerketa teknika bat da eta izena ingelesera-tik sorturiko itzulpena da, beraiek Oral History deitzendiotena. Teknika honen bidez Buenos Airesen edoSakanan iturriak sortu, gorde eta interpretatu egitenditugu. Elkarrizketatuaren memorian pilatuta daudenesperientziak ateratzen ditugu eta tresna historikobihurtu. Hori da gure lana.

Emandako informazioa ez al da subjekti-boegia?Bai, baina testu idatzia ere bai. Nork idatzidu testua? Noiz? Zertarako? Zergatikheldu zaigu testu hau eta ez beste bat?Galdera horien atzean ez da objektibota-sunik sumatzen, baina testu idatziariaurreikusten zaio eta ahozkoa zalantzanjartzeko joera dago. Guri lekuko batekbere ustez gertatu zena kontatzen digu,bere pertzepzioa, eta hori, nire ustez, ger-tatu zena bezain inportantea da, gertaerakjendearengan utzi duen arrastoa, alegia.

Hezkuntzan lagungarriak al dira horrelakoteknikak?Zalantzarik gabe. Ikasleak informazioarenbila ateratzen dira, protagonistak dira,ikerlariak. Aldaketa handia dago zuk aur-kitutako edukia edo beste batek kontatu-takoa barneratzeko orduan. Gure gazteekduten ohitura apurtzen da, hau da, eseri-ko naiz gelan ea irakasleak zer kontatzendidan edo liburuan zer jartzen duen. Ira-

kaslea gida da, galderak planteatu eta erantzunak beraiekbilatu behar dituzte. Horregatik soilik oso baliagarri ikus-ten dut Gogoan bezalako egitasmoa. Eta artxiboaren osa-keta eta belaunaldien arteko harremanen sendotzea gehi-tzen badizkiogu, emaitza ezin hobea dela uste dut.

Nafarroarekin harreman berezia duzu.Edozein aitzakia ona da hona etortzeko eta Geronimokolagunak bisitatzeko. Oraingo honetan liburua aurkezteraetorri naiz, Otras memorias izena du, ahozko historiareninguruko metodologiak eta esperientziak biltzen dituena.

Laura Benadibaahozko historian aditua

«Ikasleak informazioaren bila ateratzen direneanprotagonista bihurtzen dira, ikerlariak dira»

Laura Benadiba Sakanaraegindako bisitaldian.

AN

DE

RLE

ON

“Ez nuen inoiz pentsatuko nireaitonak bizitakoak garrantziaizango zuenik. Orain hori erehistoria dela ikasi dut”

Nahia Urbizu, Altsasuko DBHko ikaslea

El conflicto de la lengua entzun dizugu kantarianboto.org gunean. Aurkezpen txartel makalaez Euskal Herrian egiten ari zaren txangoan.Habanan dudan lagun batek –euskalduna,Martin, Abadiñokoa uste dut–, nik kanturenbat euskaraz ikastea nahi zuen. Lehenagomusikatuak nituen Ruperren [Ordorika] kan-turen bat, Fermin Muguruzarena… baina ezzegoen nik euskaraz kantatzeko modurik.Euskaraz ez dakidanez, ezin nuen hitzik bar-neratu, eta ez zela benetakoa izango iruditzenzitzaidan. Horrela asmatu nuen El son de Aba-diño. Txiste bat baino ez da. Nire lagun Marti-ni ikaragarri gustatu zitzaion, eta hemen ereaskori gustatu zaio.

Euskararen egoera zaila da gurean, nahi etaezin bizi gaituzu, eta, pesadunbre horretan zukguri irri eginaraztea, preziatzekoa ere bada! Korrikaren helburua horixe da, ezta? Euska-rari sostengu ematea.. Txistea egin dut Elson de Abadiño eginez, baina oro har, egoerairaultzeko joera dut, eszenatokian bederen.Besterik da mahai baten inguruan jarri etagai bat lantzen hastea. Baina umorea beraoso gauza serioa da, eta gauza guztiei ereumorearen zukua ateratzen saiatzen naiz.Horrekin lakrikunkeriatan ibiltzea gustatzenzait. Gairik dramatikoenari ere atera lekioketxinparta. Gaztetatik jardun dut horretan.Repentista ditut bi aitonak, eta esaterako,hurretik ezagutu zuten Chanito Isidrón,Kubako repentista ospetsua. Chanitorensemea bera, umoregile handia… Umore girohorretan hazi nintzen, eta itsatsi egin zitzai-dan, hainbesteraino itsatsi, ez baitaukat baz-terrean uzterik. Are gehiago, liluratu egiten

nau umoreak, gauza guztiekin lakrikunkeria-tan jardutea. Baita politikarekin ere! Aregehiago politikarekin!

Are gehiago Kuban!Are gehiago Kuban! Kar, kar…

Badago politikarekin jolas egiterik Kuban?Bai, beti egin izan da. Matamorok egin zuen,Sindo Garayk, Nico Saquitok, Pedro LuisFerrer-ek, Fran Delgadok berak egiten du…Jakina, gorabeherak ere baditu horrek, irra-tian zure berri ez ematea, telebistan zure iru-dia ez erakustea, hedabideek zu enoratzea.Horixe jasan behar izan dut nik, esaterako.Dena den, orain permisiboagoak dira.

Zer gertatzen da zuri entzuten dagoenak txis-tea ulertzen ez duenean?Batzuetan gaizki interpretatzen da norbera-ren lana. Nire kasuan, askotan gaizki inter-


Ray Fernández (1971, Las Villas-Baez, Kuba).Sukaldari graduatu zen, baina kantari da gaur egun.Telebistan ere lan egina da, Entre manos saioa gidatubaitzuen hiru urtez, Kubako trobaz, “bizikletak ferratzerabidali ninduten arte”. Jarraitzaile parrasta du Kuban.Uhartetik kanpo, Galizian eta Dominikar Errepublikan ibiliada. Gurean Oñati, Zarautz, Durango, Gernika, Bilbo,Andoain, Ondarroa eta Iruñea zapaldu ditu kantari,umoretsu, Miguel Alejandro Valdés baxua, RoylanCarballosa perkusioa eta Lorenzo Molina tronpeta-jotzailearekin.

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA

«Troba zahar tradizionalarenoinordetzat daukat neure burua»

Jakinaren gainean jarri gintuzten Habanan. AEKren Korrikarekin batera zetorren artistakubatarra gure artera, Tres tanquistas y un perro taldearekin. “Fenomeno hutsa!”, esan

ziguten. Kantuan entzun, eta ikusi, eta ezin ukatu: trobadore peto-petoa Ray Fernández,Kubako euskaldunen laguna, eta oraingo egonaldiaz gero, hemen bertakoena.

| MIEL A. ELUSTONDO |

Argazkiak: Zaldi Ero

RAY FERNÁNDEZ


pretatu naute. Badut kantu bat, adibidez, Elcorrido del gusano izena duena. Zenbaitek gaizkihartu dute, iraultzarekin jolas egiterik egongoez balitz bezala, edo iraultzaren heroien lepo-tik irri egin. Ni ez nago horrekin ados. Ustedut ez dela inor jainkotu behar, eta jainkotubaldin bada, aldaretik jaistea dela gure lana.Uste dut denen lepotik egin litekeela txantxa,errespetu osoz egin ere. Mao presidentea,esaterako, aipatzerik ere ez zegoen. Stalin etagainerako izorratzaile denak. Liderrak izan,ez izan, gu bezain humanoak dira denak!

Hitz egidazu “La negrita”-ri buruz.“La negrita”! Kar, kar, kar. Aitona QuintínMoyaren gitarra zen. Han zuen, horman ese-kia. Ezin ukituzkoa gitarra, gauza sakratua…egun batean, oso txikitan, hartu nuen arte. Etahan hasi nintzen, endredatzen. Kasik guztizdesegin nuen, eman nion tratu txarrarekin. Zerari nintzen ikusi zuenean, aitonak eskuetatikkendu zidan gitarra, baina hurrena, gitarrasobietikoa erosi zidan eta harexekin hasi nin-tzen. Txarra zen gitarra hura, gero! Ukitubakoitzean desafinatzen zuen, baina hori bai,asko irauten zuen: kosmosera atera, orbitanjarri eta jotzen segituko luke gitarra hark!

Aitonak eman zizun lezioa?“Ez jolas egin ezagutzen ez duzunarekin!”,edo antzeko zer edo zer. Jakina, atera kon-tuak, nik ez nuen entenditzen zer esaten arizitzaidan ere, eta ez zitzaidan gustatu. Den-boraren poderioz entenditu nuen.

Zer besterik ikasi zenuen aitona Quintínengandik?Bada, aitona Quintín repentistarengandikbaino gehiago ikasi nuen beste aitonarengan-

dik. Armando Fernández zen, El guajiro delcrucero, eta eragin handiagoa izan zuen nigan.Akordatzen naiz berarekin irteten nintzela,oso txikitan, guarandinga batean [herri artekoautobus txikitxo bat], eta mundu osoak agur-tzen zuen. Autobusa gelditzen zen aldiro,inor autobusera igotzen zenero, matrakabera: “Hi, Armando! Esaguk zer edo zer!”.Eta aitona hamarrekoak egiten hasten zen,inprobisatzen. Aitak, bestalde, hamarrekoa-ren egitura erakutsi zidan, eta aitonarekinpartekatu ahal izan nuen. Gerora jakin nue-nez, aitona Armandok urte bat osoa emanzuen hamarrekotan hitz egiten, praktikatzekoasmoz. Pitzatua behar du, gero! Armandonahiz Quintín analfabeto xamarrak ziren,baina ahozko kultura aberatsaren jabe. Jenial-tasun handiko jendea, talentu handikoak.

El conflicto de la lengua da interneteko ber-tsioan, baina El son de Abadiño izena emandiozu arestian. Kantu horretan ari zarela, zalan-tza egiten ote duzun irudi du pasarterenbatean, baina ez da zalantza, inprobisazioabaino, ala?Bai, bai, inprobisazio hutsa! Habanan grabatunuen, hona etorri aurretik. Ez nuen larregikoastirik ere, eta horrelaxe atera zen. El son deAbadiño asko gustatu zaie abadiñoarrei. Kan-tuan ari nintzen eran, inprobisatzen ari nin-tzen. Ate adina maratila hor ere, ordea! Ni egi-nahalean inprobisatzen, eta musikariak berriz,nire kontra, entseatzen dugunak askotan ezduelako balio, eszenatokira irten eta aldatu egi-ten dudalako kantua, inprobisatu. “Izorrahadi!”, ezta? Askok inprobisatzen dute, entsea-tu ere egiten dugu, baina tragoa egin orduko,musa esnatzen zait eta orduantxe akabo!

Inprobisazioa“Behin, batekkritika latza eginzidan,inprobisatzeagatik.‘Inprobisazioa beraere, entseatu eginbehar da’, esanzidan. Niri berriz,falazia hutsairuditu zitzaidanesaten ari zena.Inprobisazioaentseatzea ez dainprobisazioa.Kritika latza jasonuen. ‘Hik egitenduan horrek ez dikbihirik balio!Profesionaltasuneskasa salatzendik horrek!’. ‘Araoeta birao!,inprobisa ezakheuk, atrebitzenbaldin bahaiz!’”.

BE

NN

YG

AR

CIA


RAY FERNÁNDEZ

Habanan jakin dugu zure berri, baina ez zarahan jaioa.Ez, Las Villas-Baez-en jaio nintzen, mapanazaldu ere egiten ez den herri txiki bat da,landa lurretan, uhartearen erdian bertan.Badu muino txiki bat, denda bat, eliza, etataberna. Abadiño baino txikiagoa! Kar, kar,kar. 3 urte nituela eraman ninduten Habana-ra, baina Baezen nintzen udaro, oporretan,aitona-amonen artean.

Sukaldari ikasketak egin zenituen.Bai, Sevillan graduatu nintzen.

Sevillako Unibertsitatean?Ez! Habanako Sevilla Hotelean, kar, kar, kar.Gastronomia eta Turismo Eskola Hotel Sevi-lla du izena. Bost ikasturte egin nituen, etasukalde chef graduatu nintzen 1989an. Etalanean hasi nintzen, jatetxe luxuzko onetan:1830, Quinta 16, Diplojoya, eta katedralekopatiokoan. Hantxe, behin, oilaskoak errenituen, eta kito!

Oilaskoak erre zitzaizkizun? Bai. Oilaskoak eta haragia erretzea zen nirelana. Ehunen bat oilasko erretzen nituenegunean; hogeita bost, aldiko. Labea bero-tzen nuen eta oilaskoak erretzen nituen.

Eskatu ahala, berotu berri bat eman –biminutu–, eta ateratzen nituen. Erre bitar-tean, sukaldetik saloira irteten nintzen,sukaldari jantzian, garbi-garbi, marakakeskuan eta kantari. Oso zen pintoreskoa,badakizu, sukaldaria kantuan. Egun mala-partatu hura arte: kantatzera irten, eta, bitar-tean, oilaskoak kiskali ziren! Kalera. “Kuba-ko sukaldari-oste txit ohoretsutik” botaninduten, ni batere ohorerik gabe utzirik,kar, kar. Izorratu egin ninduten. Habanakomalekoira joan nintzen orduan. 1995. urteazen.

Eta malekoian?Lehenengo, langileen jangela batean hasinintzen lanean, baina aldiro malekoira jais-ten nintzen, gauez, ordu txikiak arte. Han-dik, egunero, gosariak prestatzera joanbehar izaten nuen langileen jangelara. Behinbaino gehiagotan, nire emazte Leniak kuzi-natzen zuen goizean, ni logurak txikitzenailegatzen nintzen-eta: arroz zaku arteanetzan eta egiten nuen lo. Leniari esker oniklibratu nintzen ataka gaitzetik hainbat aldiz!Bizimodua atera behar zelako hasi nintzenmalekoira, eta hantxe osatu nuen erreperto-rioa, hango historiak bilduta. Hainbat jendeetortzen zitzaidan kantuan aditzera. Berta-


RAY FERNÁNDEZ

koak ziren gehienak. Turista gutxi hanorduan. Arranditsu jo zidaten txistu, etazaratatsu txalotua izan nintzen malekoian.Gitarra hartuta joaten nintzen: “Nahi duzukanturen bat kantatzea?”. “Zenbatean?”.“Ez, ez, nahi duzuna eman”. Eta Lágrimasnegras kantatzen nuen, edo El Pumaren bat,eta gero: “Nahi duzu nire kantu bat kanta-tzea?”. Kantatzen nuen, eta batzuetan:“Kaka galanta zuan hori. Ez gehiago kanta-tu!”. Horrela, kar, kar. Edo alderantziz:“Besterenik ez kantatu niri. Kantatu heu-reak”. Horregatik esan dizut denetarik eza-gutu nuela han, arrakastaren eztia eta porro-taren ozpina, biak.

Bizimodua ateratzeko lanak oraindik Haba-nan…Bai, jakina! Habanan, eta malekoian bertan.Eta talentu asko dago. Sarri, telebistan era-kusten dutena malekoikoa baino okerragoada, txarragoa, eskasagoa. Trobadore bikainakdaude malekoian, ikaragarri onak, aukerarenbaten zain. Baina badakizu, aitapontekoabehar, bataiatzekotan! Ez alferrik esaten zuenMikhail Gorbatxovek talentudunei lagundubehar zaiela, erdipurdikoak berez ailegatzendirelako.

Trobadore bikainak malekoian, trobadore zaitu-gu zu zeu ere.Troba zahar tradizionalaren oinordetzatdaukat neure burua. Sindo Garay bat esatebaterako. Hiru ume zituen: utzi bi etxeanbere andrezkoari, hartu bestea eskutik etaesan zion andrezkoari: “Zaindu niri biumeok, Cuetora noa”. Eta hogei urte ibilizen Kuban barrena batetik bestera, noiz tre-nean, noiz itsasontzian, bizimodua ateranahian. Hori da trobadore izatea, kosta lainkosta kantuan! Troba berria iritsi zenean, eli-

tizatu egin zen gauza. Pose bat ere izan zen.Edukiak aldatu ziren, eduki politiko etaideologikoak, alegia. Kantuak algoritmoitxura hartu zuen, zeharo egituratua zen,lirismo hutsa. Horrek kalte egin zion, dudamatazarik gabe.

Silvio Rodríguez, Pablo Milanés…Ez da Silvio, Pablo edo Santiago Feliúrenkasua. Hauek jakinaren gainean ari ziren.Beste batzuk, aldiz, nahastu egin ziren,talentu handikoak izanagatik ere. “Ilargiaberde ageri…” esateko, egunkaria kontatzenzizuten, behiaren karena baino luzeagokoerretolika! Niri ez zait horrelakorik gusta-tzen, ogia ogi eta ardoa ardo gustatzen zaitniri, nahiz eta lirismo handiko kantuak erebaditudan. El son de José-k, esaterako, JoséLezama Lima gogoan hartuta egin nuen, etaLezama Limak halakoxe hizkuntza du. EdoEl ausente, Eugenio Flori-rena, nire lagunMartini eskaini diodan poema da, edo LaMarina egunkariko kazetari eta idazle bikainizandakoari egindako Blues a Gastón Vaquero;poeta handia bera. Horietan lirismoarenbidetik jo dut, hizkuntza landuagoa darabilt,gustatzen zait, baina ez naiz horretan iaioa.Nirea umorea da, ziria!

Gauzak aldatzen ari dira Kuban? Badira hotsak:AEBek blokeoa bertan behera utziko ote duteneta hau eta hura.Nik ez dut aldaketarik batere ikusi oraindik,baina ez dut uste makillaje hutsa denik ere,batzuek hori diote baina. Ikusiko dugu zerdatorren. Dudarik gabe, blokeoa ez daaitzakia izango, inork ezin izango du blo-keoa pagaburutzat hartu, kito da aitzakiahori, beti blokeoa. Hemendik atzera ezingodiogu errua blokeoari bota. Akordatutadago jendea! n

“Duela sei-zazpi urte izan zen. Troba bilkura egiten zenHabanako Masón y San Miguel grabazio estudioan.Hantxe izaten nintzen ni, eta hantxe ikusi ninduen eus-kaldun batek. Matxitxa esaten diote. Aberri Eguneankantatzeko gonbita egin zidan. Dirua ere agindu zigun,eta joan ginen. Han zenbait jende ezagutu nuen, jendesanoa. Ondoko urtean, berriz hots egin zigun. Nik baietz,baina ez genuela kobratuko, nahikoa sari genuela gonbi-ta. Eta harrezkero hantxe izaten gara, kobratu gabe. Etasaltsan sartu nintzen, eta musean jokatzen ikasi nuen–gaizki jokatzen, esan nahi dut–, eta hango euskaldunenkonpainia gozatzen dut. Aberri Egunik ez dut huts egitenharrezkero”.

Aberri egunak

AZKEN HITZA

Diplo…matiko“Garai bateanKuban dena zendiplo: diplotienda,diplojoya,diplorestaurante…Diplomatikoentza-ko lekuak.Diplomatiko batlagun izatea gauzahandia zenorduan: 20 dolarematen zizkizunhuskeria batentruke. Guk billeteaezkutatu eginbehar izatengenuen, huraaldean zenuelaharrapatzenbazintuzten, presoeramatenzintuztelako,‘legez kontrakodibisa izateagatik’.Billete huragastatzekotan,berriz, beste lagunbat behar zenuen,diplomatikoa huraere, kubatarrok ezgenuen-etadiplodendahaietan sartzerik”.


Eskola-jantokien kudeaketa catering enpresa handien menpe dago EAEko ikastetxepublikoetan, araudiak hala sustatuta. Ikastetxeak berak bere jantokia kudeatu ahal izatea eta

horren bidez elikadura osasuntsua, gertukoa eta bidezkoa bermatzea aldarrikatu dute gurasoek.

ELIKADURA BURUJABETZA

LAU URTETIK BEHIN, ikastetxe publikoetako 2eta 16 urte bitarteko ikasleen 92.000 menugestionatzeko lehiaketa publikoa deitzen duEusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak. Jar-tzen diren baldintzek aukerak asko murriztendituztela, enpresa txikiei eta tokian tokikoereduei bidea ixten dietela eta ondorioz jan-tokietako gestioa zazpi enpresen esku dagoe-la salatu du EHIGE gurasoen elkarteak. Ikas-tetxe kontzertatuetan ez bezala, eskolapublikoko gurasoek “ezin dute aukeratu zerjango duten euren seme-alabek, ezta jakienjatorria ere”, kritikatu dute.

Jaurlaritza datozen lau urteetarako baldin-tzak ezartzen ari den honetan, araudi berriaeskatu dute gurasoek, ikastetxeak autonomiaizan dezan jantoki eredua hautatzeko: “Esko-la bakoitzak aukera izan beharko luke eraba-kitzeko jantokia catering edo janari zerbitzuaeskatzen duen enpresa baten bitartez kudeatunahi duen, ala jantokia zuzenean kudeatunahiago duen”, adierazi du Lurdes ImazEHIGEko kideak. Gaur egun, ikastetxeakjantokiaren kudeaketa bere gain hartzeakdakar administrazioaren baldintzetatik kanpogeratzea eta beraz diru-laguntzarik ez izatea.

Ikastetxeak sukaldari eta langileak zuze-nean kontratatu eta inguruko denda, ekoizleeta baserritarrekin lan eginez gero, elikaduraosasuntsuagoa lortuko litzatekeela ziur daEHIGE, tokian tokiko eta sasoiko produktuzhornitua, ingurumenarekiko jasangarriagoa(urrutiko elikagaiak garraiatu beharrean),

bertako ekonomia bultzatzeko lagungarriaeta langileen lan baldintzen mesedetan.

Irailetik aurrera, proiektu pilotua abiatukodute lau ikastetxe publikotan, EAJ eta EHBilduren akordioari esker. Horietan, gurasoelkarteek eurek kudeatuko dute ikastetxekojangela, eta ez catering enpresa batek.

Larrabetzuko eskola, ereduJaurlaritzaren diru-laguntzetatik kanpo geratuarren, Larrabetzuko eskola publikoak betitikautogestionatu du ikastetxeko jantokia. Gura-so elkarteak zuzenean kontratatzen ditu langi-leak eta ikasleek bertako produktuak kontsu-mitzen dituzte, bertako sukaldean prestatuak.“Hemengo jantokiak beti erosi izan du herrikoharategian, arrandegian eta denda txikietan.Eta baserritarren produktua ere bai, ahal denneurrian. Zer da zure seme-alaben elikadurabaino garrantzitsuagoa?”, kontatu digute larra-betzuarrek, Autogestioa jangelan erreportajean(ARGIA, 2.225 zenbakian). Azken finean, elika-duran hezteko ere balio baitu jantokiak. n

Gurasoek kudeatuko dutelau ikastetxe publikotako jantokia

“Eskola bakoitzak aukera izanbeharko luke erabakitzekojantokia catering bidez alazuzenean kudeatu nahi duen”

Lurdes Imaz, EHIGE

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

Inguruko denda eta ekoizleekin lan eginez gero, elikaduraosasuntsuagoa lortuko litzatekeela ziur da EHIGE, tokiantokiko eta sasoiko produktuz hornitua, ingurumenarekikojasangarriagoa eta bertako ekonomia bultzatzeko lagungarria.


Zuzendaria aspaldi hil zuten, kargu hierarkikoak ez dituztelako maite. Ez dute alderdipolitikoen ez enpresa pribatuen sostengurik. Ezta nahi ere, boterea ezbaian jartzen jarraitu

nahi dutelako. Herri mugimenduekin baino, herri mugimenduan egiten dute lan. Horregatikelkartu gara Madrilgo Patio Maravillasen, hanka bat kulturgune okupatuan eta bestea

Diagonal egunkariko erredakzioan duen Gonzalo Garate Prietorekin.

Gizarte mugimendua duzue oinarri eta helburu.Nola artikulatzen duzue harreman hori?Kazetaritza kokatuaz [periodismo situado erabilidu gaztelaniaz] hitz egitea gustatzen zaigu.Guk informatu ez ezik eragin nahi dugu.Hedabide handiek saltzen duten objektibota-sun faltsutik ihes egiten dugu. Parte hartzendugu. Ekidistantzia alboratu eta barrutik hitzegiten dugu, albistearen protagonistei ahotsaemanez. Informazioa lehen eskutik lortzensaiatzen gara. Batetik, maila pertsonalean,lankide asko gizarte mugimenduko kideakdira. Bestetik, maila kolektiboan, mugimen-duen sarean txertatuta dago Diagonal etahorrek ahalbidetzen digu informaziora azkareta zuzenean heltzea.

Berehalakotasunaren aroan, sakontasunarenaldeko apustua egiten duzue.Hori izan da beti gure nahia: analisiduninformazio sosegatuaren bitartez albistehutsetik harago joatea. Aurrez ezarritakosoluzio hertsiak alboratu eta ariketa intelek-tualerako denbora hartzera behartu dugugure burua. Ez dugu albiste soiletan oinarri-tutako kazetaritza egin nahi, irakurketa pau-satuaren bitartez munduan gertatzen denariburuz hausnarketa kritikoa egiteko gonbitaluzatu nahi dugu, ikuspuntu kokatua eskai-niz. Polifonia sortzen saiatzen gara, batezere ika-mika eragiten duten aferetan. Web-gunearen bidez egunerokoari heltzen diogu,baina egunkarian analisia eta sakontasunadira nagusi.

Profesionalizaziorako jauzia kasu askotan pro-zesu traumatikoa izaten da. Nolakoa izan dazuen esperientzia?“Salto Handia Aurrerantz” deitu genion Molo-tov-etik Diagonalera pasatzeko prozesuari.Horrek ekarri zuen erronka berri hori begionez ikusten ez zuten zenbait pertsonakproiektua uztea, baita beste berri batzuen eto-rrera ere. Molotov autogestionatutako proiektukontrainformatiboa zen, “egizu zuk zeuk” filo-sofian oinarritutakoa. Gizarte mugimendueta-ko kideek beraiek ematen zuten gertatzenzenaren berri, ez zuten zertan komunikazioa-ren profesionalak izan, beraiek sortzen zituz-ten albisteak. Diagonalek bi subjektu horienarteko uztarketa bilatzen du: ekintzaile militan-tearen eta komunikazioaren profesionalarenartekoa. Batuketa horrek ez dio zertan zorroz-tasuna kendu behar kazetaritza lanari.

“Gizarte mugimenduetan parte hartzenduenez, ikuspuntu eta begirada lerratua izan-go du” dioen traba hori desagerrarazteko lanegin behar dugu gaur egun ere. Horixe daazken urteotan Diagonalen bizi ditugun borro-ka eta tentsioa: egunetik egunera are profe-sionalagoak izaten saiatzea.

Unibertsitateko karrerak ematen al du profe-sionaltasuna?Korporatibismo izaera handia duten lanbideliberaletako afera klasikoa da hori: haien lan-eremuan inor sar ez dadin saiatzen diradefentsiban jarrita. Kazetaritzan ere gerta-tzen da. Kazetaritza ikasketak egin izanak ez

| AXIER LOPEZ |

GONZALO GARATE PRIETO“DIAGONAL” EGUNKARIKO KIDEA

«Kazetaritza ikasketek ez duteprofesionaltasuna ematen,

jakin-minak eta praktikak baizik»


GONZALO GARATE PRIETO

du profesionaltasuna ematen, ofizioa, jakin-tza eta jakin-mina izateak baizik. Eta horrek,jakina, praktikak ematen dizu. Hamar urtekoibilbidean profesionaltasun espazio bat sor-tzen asmatu dugu. Errenta, lan ordaindua etakotizazioa bermatu ditugu Diagonalen lan egi-ten ari garen 13 lagunentzat, kazetaritza ikas-ketak izan ala ez.

Gobernuaren azken neurriak bereizketa horisakontzera datoz, ordea.Diagonalek ez du bere burua kokatzen kazeta-ritza herritarraren barruan, baina ukaezina dafigura hori oso bizirik dagoela. Gaur egunmanifestazio batean telefono mugikorraaldean duen edozein bilakatu daiteke komu-nikatzaile. Edonork du eskura bere ikuspun-tua zabaltzeko edo poliziaren errepresioaagerian utziko duen kasu baten berri ematekoaukera, adibidez. Horrek status quo eta esta-blishment delakoari zuzenki eraso egiten dio,eta ikuspuntu horretatik ulertu behar dugusistemaren erreakzioa. Kazetari “onak” eta“txarrak” bereizteko Gobernuak hedabideensektorerik korporatibistenarekin akordioaegin izana, txaleko identifikatzailea bezalakoneurriak adostuz, kontrolean sakontzekosaiakera da. Edonola ere, irekita dagoen ezta-baida da. Kalean informatzen ari den jendea-

ren aurkako poliziaren erasoak etengabeakdira. Mendebaldeko demokrazia ei den siste-ma batean kasu onartezinak dira horiek, hain-bat txostenek salatu duten moduan.

Posible al da hedabideen hegemonia iraultzeaaurretik aldaketa politikorik egin gabe? Alaalderantziz da?Etengabeko tentsioa da. Elkarloturik daude.Halere, ez dakit zein puntutara arte den desi-ragarria errealitatea zein den ezartzekomoduko rol hegemonikoa edukitzea. Interes-garriagoa da errealitateari buruzko ikuskerakonplexuagoa sortzea, ikuspuntu anitzenbitartez horrenbeste itzal izango ez duenbegirada izatea.

Daukagun arazorik handienetakoa da zen-bait proiektu politikotako harrokeria. Haienespaziotik bakarrik dena aldatzeko gai direlauste dute eta hori ezinezkoa da. Sistemarenkorapilo batzuk askatzeko baliagarriak izandaitezkeen gaitasunak dauzka espazio bakoi-tzak, eta soilik horien guztien batuketarenbitartez lortuko da egiturazko eraldaketa.

M15 mugarria izan da, baita esparru komuni-katiboan ere. Nola bizi izan duzue?Mugimendu edo, zenbait egilek deitu bezala,giro horren agerpenak gainezka egin digu.

“Ez dakit zein puntutara arte den desiragarria errealitatea zein den ezartzeko moduko rol hegemonikoa edukitzea.Interesgarriagoa da errealitateari buruzko ikuskera konplexuagoa sortzea, ikuspuntu anitzen bidez”, uste du Garate Prietok.

PublizitatekooperatiboaDiru sarreren %10gutxi gorabeherapublizitatetiklortzen dute. “Gurebalore antzekoakbabesten dituztenenpresak diraDiagonaleniragarkia jarridezaketenak.Horregatik gurepublizitatearengehiengoa dakooperatibena etaekonomiasozialareneremuan aritzendiren enpresena”.


GONZALO GARATE PRIETO

Errealitatea eta gizarte mugimenduak analiza-tzeko genituen egiturak, egun batetik bestera,goitik behera erori eta iraungi zitzaizkigun.Proposamen eta ekimen erauntsi batek gainahartu zigun. Guk hori bizi genuen gizartemugimenduen parte izanik, beraz egin kontugainerako hedabideei zer gertatu zitzaien.Mass mediak askoz galduago zeuden etahorrek posible egin du gure burua berranto-latu eta, arian-arian, gertatzen zenari buruzkoanalisi fin eta landuagoa egin ahal izatea.

Saturazio informatiboa nabaria da, baina aldiberean gizarte mugimenduen pre-sentziak hedabide nagusietanhutsaren hurrengoa izaten jarrai-tzen du. Gauzak horrela, zentzurik aldu lizentzia pribatiboak erabiltzeak?Jakina ezetz. Gure apustua Creati-ve Commons-en (CC) logikan lanegitea da argi eta garbi. Harrigarriada hedabide handiek lizentzialibreei buruz duten erabatekoezjakintasuna. Sare sozialetako edo Diagonalbezalako hedabideetako argazkiak erabiltzendituzte baimenik eskatu gabe. CC eta doako-tasuna nahasten dituzte. Informazio libreakez du zertan doakoa izan behar. Zabalpena,kopiak eta nahasteak sustatzea ona da, bainaatzean lan handia dago, izan musikan, bideo-gintzan, testuetan edo arte adierazpenetan.Aitortu eta aintzat hartu behar da lan hori.Horrexegatik oso interesgarria da CC lizen-tziek, eta kultura librearen munduak oro har,sustatu duten ideia: “Lizentzia askea duenedozer erabiltzen baduzu, antzeko lizentzialibre bat baliatu beharko duzu zure moldake-ta zabaltzeko”.

Kazetaritzan norekin duzue harreman ona?Diagonalen anaiatzat sentitzen dugu Katalu-niako La Directa astekaria. Nolabait esatea-

rren, gure kontrapartea da Herrialde Kata-lanetan. Bestaldetik, Diagonalen oso antze-rakoak diren zenbait proiektu daude gauregun eta, eraginkortasun politikoa eta heda-pena hobetzeko, indarrak batzearen aldegaude. Hori dela-eta Públicok paperezko edi-zioa ixtean hainbat langilek sortu zuten LaMarea kooperatibarekin, Diario.es hedabi-dearekin eta Mongolia aldizkariarekin harre-manetan gaude. Hiruok elkarlanean Filtralasortu dugu. Informatikari batzuek garatuduten plataforma da. Ustelkeria kasuaksalatzeko moduko informazioa duten per-

tsonek segurtasun osoz, arrisku-rik izan gabe, zabaldu dezaten.Elkarlanaren bidea hobetsi dugu,sarri hedabide “txikien” arteandagoen lehia gainditzeko. Elkarhar tu behar dugu eta elkar rilagundu.

Noraino heldu nahi duzue?Diagonal, eta komunikazioa oroko-

rrean, eraldaketa sozialerako tresna gisa uler-tzen dugu. Esan gabe doa, eragiteko gaitasunhandia izan nahiko genuke eta askoz jendegehiagorengana heldu. Ezagutzen gaituzte-nak gizarte mugimenduetan edota kazetaritzaalternatiboan inplikatuta daude edo gertuko-ak dira nagusiki. Nekeza da harago joateabaliabide ekonomiko urriak izanik. MadrilgoComplutense Unibertsitateko soziologoJesús Ibáñezek, El País egunkariaz ari zela,esan zuen: “Komunikabide handiak errealita-tea sortzeko tresnak dira, ez bazara haietanagertzen, ez zara”. Haiek dira erabakitzendutenak nor den errealitatearen parte eta norez. Horregatik, Diagonalen lana da errealitatehori zabaltzea eta handitzea. Gero eta pertso-na gehiagok izan dezan hedabide handiekezkutatzen duten beste errealitatearen aurpe-gien berri. n

“Diagonalek bi subjekturenarteko uztarketa bilatzendu: ekintzaile militanteareneta komunikazioarenprofesionalaren artekoa”

HAMABOSTEAN BEHIN egunkari bat kaleratzen dute etaegunero www.diagonalperiodico.net webgunea berri-tzen dute. 5.000 harpidedun inguru dauzkate Espainia-ko Estatu osoan banatuta eta sare sozialetan komunita-te trinkoa osatu dute: 105.000 lagun Facebooken eta72.000 Twitterren. Egunkaria Madrilen kioskoetan sal-tzen da eta hortik kanpo liburu-denda, gaztetxe etagune alternatiboetara jo beharko du irakurleak. Bi erre-dakzio-orde dituzte Sevillan eta Asturiasen. 13 laguniematen dio soldata hilero, baina kolaboratzaile sarenasaia da haien zutabe nagusia. Martxoaren 14an ospa-tu dute haien 10. urtebetetzea, jai giroan (argazkian).

DIA

GO

NA

L

Autogestioa, kooperazioa eta asanblearismoa ipar


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

20 � 2015EKO MARTXOAREN 29A

IRITZIAREN LEIHOA

ZALANTZARIK GABE espetxeak dira, langa-bezia eta krisia izan ezik, gure albistegietaneta solasaldietan gehien errepikatzen dengaia. Azken egunotan, adibidez, hainbatberri izan ditugu hizpide, beti espetxeeninguruan. Denek merezi dute hausnarketa.

Jonan Fernandez Eusko JaurlaritzakoBake eta Bizikidetzarako idazkariak bisitaegin dio Rafa Diezi. Zentzuzkoa dirudihorrelako ekimen batek, etorkizunari begi-ra hainbat presoren egoera eta gogoetapolitikoak ezagutu ahal izateko. Baina, bisi-taldia zakarki bukatu zen, funtzionario bati–zuzendaritzari, beraz– Diezek Fernandezierakutsitako papera atsegin ez zitzaiolako,dokumentua politikotzat jo zuen eta.Gogor eta argi hitz egin du horretaz Fer-nandezek. Baita gogorki eta manipulatuzhainbat hedabidek ere, ETArekin bilduzelakoan Eusko Jaurlaritzako idazkaria.

Auzitegi Gorenak bertan behera utzi duAlberto Plazaola presoaren askatasuna,Auzitegi Nazionalak erabakitakoa. AuzitegiGorenarentzat atzerrian betetako espetxezigorrak ez zaizkie metatu behar Espainianbetetakoei, eta beraz, Auzitegi Nazionalakeman zuen ebazpena baliogabetu da, Plaza-olak espetxera itzuli behar du. Ustezko fil-trazioari esker, presoak alde egin du eta ezi-nezkoa izan da ebazpena betearaztea.

Valentin Lasarte kalean da, hemeretziurteko zigorra bete eta gero. 30 urtekoespetxe zigorra ezarri zion Auzitegiak,Gregorio Ordoñez eta Fernando Mugica,besteak beste, hiltzeagatik. Lasartek Lan-graitz bidea hartu zuen eta birgizarteratze-ko bidea egin du: aukera horrexegatik Eus-kal Preso Politikoen Kolektibotik (EPPK)kanporatua izan zen. Horren harira RafaelCatalá, Espainiako Justizia Ministroa

“harrituta” azaldu da, epai batzuk “epel-tzat” joz, eta Consuelo Ordoñezek, COVI-TEko presidenteak eta Lasarteren biktimabaten arrebak, injustutzat jo du, justiziare-kin kolaboratzeko borondaterik agertu ezduelako.

Hiru gertaera horiek hausnarketara gon-bidatzen gaituzte. Alde batetik, gizarteosoak poztu beharko luke preso batek, berezigorra beteta –zegozkion espetxe onurakkontuan harturik– kalean dagoelako, etakasu zehatz honetan, gizartera itzultzekoasmoa adierazi duelako –gogoan hartubehar dugu, zentzu horretan, ConsueloOrdoñezekin bildu zela espetxean–. Lasar-te, beste hainbat bezala, euskal presoa izanda, eta gaur egun euskal herritar librea.Ezingo du inoiz bere iragan krudela ezaba-tu, noski, baina gizarte honek egindakodelituei ezarritako zigorra bete du eta berejardueraz hausnartu ahal izan du. Ez dutukatuko bere biktimentzat eta haien seni-tartekoentzat injustua izan daitekeela,baina, beharbada, biktimen “mendeku”beharra eta gizartearen “justizia” beharraez datoz bat. Larriagoa da Justizia Ministro-ak bere harridura azaltzea: horrek ez daukainolako justifikaziorik eta azalpen bat bainogehiago eman beharko luke horri buruz–beste herrialde batzuetan dimititzeraderrigortuta egongo zen–.

Plazaolaren ihesak ez dauka justifikazio-rik. Ulertzekoa da inork espetxeratu nahi ezizatea, baina norberaren ardurei eta eran-tzukizunei aurre egin behar zaie. Halere,aurreko batean esan nuen moduan, Auzite-gi Gorenak oso interpretazio zorrotza egindu Europako arauei buruz; Auzitegi Nazio-nalaren arabera okerra. Ez ahaztu iazkoabenduan magistratu horiek EspainiakoGobernuaren presioak salatu zituztela gaihoni buruz, hain zuzen ere. Kezkagarria,ezta?

Fernandezenak ere ez dauka justifikazio-rik, baina espetxeetako “erregimena” omenda. Gogorra, ezta? Zergatik ezin da politikaegin espetxeetan, birgizarteratzeko bideezin hobea baldin bada? Akaso beste politi-ka bat eskatzen zaielako presoei? Bainagizarteratzea ez da, inolaz ere, norberarenidei politikoak aldatzea, giza eskubideakerrespetatzea baizik, besterik ez. n

Ez al gara espetxeetatik aterako?D

AN

IB

LAN

CO

Auzitegi Gorenak oso interpretazio zorrotzaegin du Europako arauei buruz; AuzitegiNazionalaren arabera okerra. Ez ahaztuiazko abenduan magistratu horiekEspainiako Gobernuaren aldetiko presioaksalatu zituztela gai honi buruz.Kezkagarria, ezta?

GarbiñeBiurrunMancisidor �

LEGELAR IA


IRITZIAREN LEIHOA

Ahuntz deneko zubiI

Aretxabaletakourtarril-ordainaasteburu hirukoitzmamitsu apainahistoria, sormena, enpresa… bikaina!kantuz egingo dugubirpasa labainabertsoek ezin dute dena esan baina.

IIPaulo Iztuetaren berba bakoitzekokatebegi bat doakatea luzeko.Euskal Herria langaieta betaurrekogertakariak dira interpretatzekojoan-etorkizunakbidean lotzeko.

IIIHistoria guretzatbete baita nekezez zegoen muga batosatu du kaltezhegoaldea bitanbanatu bi ateztarteko marra herriharresituz betezzatiketak hor diraukasik mila urtez.

IVHistoria da jantzierantzi ezinaurteen ta mendeenitxuran eginalehengoak oraingoandauka eraginaurruneko sustraiadugu zubiginabelaunaldi artean doan bizi mina.

VArana eta Campionhiri eta agroburdina-zulo edogari eta ardoazalean aldeaapur bat badagobegi osagarri bidira sakonagogu beti izan gara bat baino gehiago.

VIMixel Etxekopar dakultura-isuriXibero, Xiru, Xoratxirula txirurimaskarada, pastoralgorri, beltz ta zuriamak esaten dio ta hala dirudiari dela “egiten ahuntz deneko zubi”.

VIIEtxahun Iruri maisuharturik gaztetanbelarriz trebatu zentuntun-txiruletangerora solasean,urean, haitzetan…esanean ez badaixiluneetanmusika entzuten dusoinu guztietan.

VIIISortu, hazi ta egineman, hartu, biba!Hebentik ElkarteaMauleko distiralibertatearentzat sosak eskas dira Xiberoa dantzatuzbizitik bizirainork eskatu gabeegiten ari da.

IXSors aita, Sors semeaJose Mari, Gexanfamilia soka batliburuen plazanElkar Fundazioadaukate arnasanzenbaki hutsak ezin irabazi izanarimak ere leku behar du enpresan.

XHiru berbatan dagiproiektuak zitaprofesionaltasunalehen erremintamilitantetasunaerroen gonbitaikusgarritasunaemaitza politamerkatuan jatekogeuretik hasita.

BERTSO BERRIAK

JuanjoRespaldiza�

Mondragon UnibertsitatearenEuskal Kulturgintzaren Transmisioa

graduondokoan jarritako sorta.

DOINUA:Agur sagar beltzaran.


IRITZIAREN LEIHOA

ZER DEN, HALERE, norberak bere buruakonbentzitzea ez dela gai izanen. Beharrasentitzea, baina etsipenaren parean amoreematea. Zer den sentitzea giharrak gaidirela behar den indarra egiteko, bainaahul usteko, mugitu gabe gelditzea. Zerden depresioa, zer den konfiantzarik eza.Zer den parekoak maitasunez eskua luza-tzea eta ez ikustea. Zer den geroa ilunikustea.

Ez dakit zerk egiten duen etsipena, ezdudalako ene larrutik bizi. Baina badakit–eni bederen– zerk ematen didan auto-konfiantza. Besteak, taldeak, komunita-

teak. Badakit zerk konbentzitzen nauengai izanen naizela. Badakit zerk itotzenduen etsipena. Badakit zerk egiten duenlotura mugitu nahiaren eta gihar renartean. Zerk ematen didan konfiantza:besteak, maitasunez eskua luzatzen dida-nak. Eta herri ttipi honetan badakigubesteak eskua luzatuko digula.

Sinetsi nahi nuke auziperatu orok,badakielako bere egoerak berak garaipenkeinuak dituela, ez duela etsipenerajotzen, baina dudak baditut halere. Aldiz,sinesten dut taldeak ematen diela kon-fiantzarik handiena. n

KLIMA ALDAKETAREN KONTUAN kontzeptu bi dabil-tza ahoan, bestelako aldaketetan ere kontuan hartze-koak. Mitigation, hau da, gerora izan daitekeen aldake-ta arintzen saiatu, kausetan eraginez aldaketaleuntzeko; funtsean, tenperatura igoera mugatzea.Adaptation, nahitaez bidean den aldaketara egokitzea,aldaketa bat izango denez gure jarduerak ondorioeta-ra moldatzea. Finean, bata datorre-na leundu, bestea datorrenera ego-kitu. Bi jarrerok bestelakoaldaketetan ere sumatzen dira,norabide desberdinetan bada ere.

Gatozen euskal prozesuaren kli-mara, gehiengoarentzat ezinbestekoaldaketa eskatzen duen prozesura.Hainbat joera dira. Estatua eta statuquo-a mantendu nahi dutenak lehenbidetik ari dira, zatar ere, lurraldehauetan funtsezko aldaketarik izanez dadin, hemengo klima, berotzeraheldu gabe, epel motelean manten-tzeko. Egokitzea dute programa bakarra, indarreanduten klimak aurretik ezarritako eszenatokian egoki-tuta bizitzea. Puntu eta azkena.

Euskadi hitzaren bueltan ari direnek egokitzeadute helbide, eta helburu. Iraungita beharko lukeenzerrenda zaharraren bete gabeko eskumenak eska-tzen segitzea eta horien bidetik egokitzea. Egia esan,oso eszenatoki murritza da hori zerukoa leman dute-

nentzat. Euskal Bidea proposamena kritikatu dutehoriek, mespretxatu kasik, egonkortasuna haustenduelako; argi dago zer eszenatoki nahi duten horiekegonkortu, kudeaketaren pentsamolde bakarrekoa.Puntu eta koma, etengabe.

Oraingo eszenatokietan hasiak dira han-hemenbeste protagonista batzuk agertzen, aldaketen harira.

Klima politikoak samindutakoenhaserrea bideratu nahian, statu quo-aaldatu nahi bai, baina Estatuarentamainaz mutu antzera. Horretaneten-puntuak... Baina aldaketahorrek bere horretan ezin subiranis-ton beharra ase, azken batez klimakontzeptu zabalak klima zehatzasko hartzen ditu eta bakoitzak bereprozesu konstituziogilea behar du.

Eta guk, burujabetza nahi etabehar dugunok, planetako munduguztiak arriskuan jarri dituzten eraaskotako klimei bertatik aurre egin

nahi diegun ezkertiarrok, eskumenez eta gaitasunezegin ere, aldaketa bultzatzen segitu behar dugu, leun-du gabe indartu, tarteko helmugetara betiko egokitugabe. Azken batez, serio, puntu eta apartekoa dagurea, helburuz. Euskal lurraldeen etorkizuna idazte-ko dago, bai; prozesuaren bide-orrian orria idaztea dabidea, eta horretan funtsezkoa da puntuei zein segidaematen zaien... n

Aldaketari puntua jartzen

Iñaki Antiguedad AMAIURREKO D IPUTATU OH IA �

Euskal Bideaproposamena kritikatudute horiek, mespretxatukasik, egonkortasunahausten duelako; argidago zer eszenatoki nahiduten egonkortu,kudeaketarenpentsamolde bakarrekoa

Joanes Etxebarria�

KAZETAR IA

DA

NI

BLA

NC

O

XD

Z

Autokonfiantza


AURTEN BERROGEI URTE bete dira, Espainiako Esta-tuaren konplizitateaz, Marokok Mendebaldeko Saha-ra okupatu eta kolonizatu zuenetik. Harrez geroztik,saharar herriaren zati bat errepresio zital eta bidega-bearen menpean bizi da, eta bestea, Aljeriakohamadan edo basamortuan. Sahararrek, etsai edo are-rio bati madarikazio bat bota nahi diotenean, honelaegiten dute: “Jainkoak eman diezazula hamadarenegarria”.

Duela hamabost urte, Sahara maratoia abian jarrizenetik, lagun baten eskaerari men eginez, hartunuen parte lehen edizioan, maratoi erdia eginez.Harrez gero, maratoi osoa (2005), hamar kilometro(2010), eta bost kilometro (2015) egin ditut.

Denbora horretan saiatu naiz saharar herriarenegoeraz eta daraman gatazkaren nondik norakoarenjabe izaten. Zaharrak berri! Aurten ere, entzun ditu-gu gazteen ahotik gerra berpiztearen aldeko iritzisutsuak. Fronte Polisarioa ere Nazio Batuen Era-kundeak apirilean zer erabakiko duen zain dagoela,zirt edo zart egiteko prest dagoela diote. Nire uste

apalean, horrek denak lelotik gehiago du errealitate-tik baino.

Munduan ez da giro sahararren alde. Sahara inoizbaino desagertuago dago gatazka konpontzeko agen-datik. Maratoia bera jada ez da notizia. Oso nabar-mena egin zait zenbat zorroztu diren segurtasunneurriak. Baina, ez borroka prestaketaren adierazle,infiltrazioen beldurrez baizik. Mundubateko hiru koo-perante bahitu zituztenetik marokoarren esku sartzeedo sabotajeen beldur bizi dira sahararrak.

Aldaketarik handiena, kanpalekuen bizimoduaneta antolamenduan antzeman dut. Harritza, sugeaketa harea besterik ez dagoen tokian, kanpo laguntzabehar ohi da bizi ahal izateko: janaria, arropa, eguzkiplakak… Baina orain arte dena zen behin-behinekoa.Egun, hori horrela denik ezin ziurtatu. Errefuxiatukanpalekuak asentamendu bilakatzen ari dira. Liba-non bezala. Hots, argindar sarea antolatzen ari dira.Aljeriako Gobernuak halako inbertsioa egiteko, ara-zoa luzerako doan seinale.

Duela gutxi txiringito bakan batzuek osatzenzituzten eremuak, gaur egun, ia denetarik dagoengune komertzial bilakatu dira, Carrefour komertzio-ak eta guzti. Jaimeetan ere nabari dira aldaketak.Telebistak, ia norbanako adina mugikorrak. Wilayadirelakoetan harrigarria da automobilen hazkun-deak eta horrek sortu duen trafiko kaosa. Etahorrekin hauts itogarria!

Lehenengoetan, eguzkia desagertu bezain prontoizarreriari begira egon nintzen harri eta zur. Aurtenberandu arte ez zen desagertzen zerua ezkutatzenzuen hauts txapela. n

Joxe Iriarte, Bikila� IDAZLEA

Saharako maratoian

DA

NI

BLA

NC

O

Duela gutxi txiringito bakan batzuekosatzen zituzten eremuak, egun, iadenetarik dagoen gune komertzialbilakatu dira, Carrefour komertzioaketa guzti. Jaimeetan ere nabari diraaldaketak. Telebistak, ia norbanakoadina mugikorrak


ERDIKO KAIERA

Biolentzia, bortxakeria, indarkeria… Algortaraheldu, herrira sartu, bideari segi, eta hantxe,bandera espainol handiarekin egin dugu topo:Guardia Zibilen kuartela, ez txikia, auzoenetxartean. Haien presentzia armatuak ere badubiolentziatik.Guretzat bai. Egunero pasatzen naiz hortik,alaba ikastolara daramadala. Eta txikitan ere,egunero pasatzen ni hortik, ikastolatik itzule-ran batik bat. Eta inoiz ez naiz ohitu, ezta ohi-tuko ere, banderatzar hori eta morroi horiekmetraileta eskuan ikustera. Presentzia horrekbortxatu egiten zaitu neurribatean. Handik pasatu beharraguretzat ez da erosoa, eta, nireustez, eurentzat ere, GuardiaZibil norbanakoentzat, ez daerosoa. Bortxa egoera bat da,nork edo nork kanpotik agin-dutakoa, eta bertoko aktoreok,berriz, zeharo deseroso gaude.

Zenbateraino zaizu inportante liburu batenhasiera?Normalean, modu linealean idazten dut, hasieta amaitu, nahiz eta buruan egitura bat iza-ten dudan, eta egitura horren arabera nahas-ten dudan idatzitakoa. Amaitu eta gero,berriz, hasierako paragrafoak berridaztenditut. Beti. Oso inportantea iruditzen zaitliburuari tonua emateko garaian. Hasiera.Aurreko lau liburuetan, idazten amaitu etahasierara itzuli izan naiz beti, tonua birmol-datu guran. Iazko hezurrak honetan ez duthorrelakorik egin beharrik izan, hiru saiakeraegin nituelako aurretik, eta hirugarrenean niknahi nuen moduan harrapatu nuelako tonua.

Lehenengo paragrafoa aldatuko dizut hona:“Irene Arriasek ia zentimetro eta erdiko urra-tua egin zion amari jaio zenean, Algortan,1971ko urtarrilaren 25ean. Odol asko eta des-berdinak nahastu ziren amaren izterretatik, liki-do lodi batzuk ere bai beharbada. (…) Horiguztia Algorta erdi-erdian, trenbidetik oso hur-bil, Avenida del Ejército esaten zioten kalean,Bilboko Basurtuko ospitaleari Hospital Civil delGeneralísimo esaten zioten bezala, urte bigeroago Eustakio Mendizabal Txikia hara hil-tzera eraman zutenean, bala zulo bat bizka-

rrean eta beste bat buruan,frontalean sartu eta okzipitaleankanporatu zena”.Liburuaren laburpena dagohor, sintesi modukoa. Lehe-nengo lerroan bertan da odola,nahiz eta beste odol mota batizan, jaiotzarena… Indarkeria-ren inguruko gogoeta egiten

ahalegindu naiz. Gogoeta egiteko, batzuetangeurera mugatzen gara. Edo, kontrakoa, osourrunekora. Estilo trinkoan dago idatzitaliburua, eta laurehun orritan gauza asko kon-tatu ahal da. Nire ahalegina biolentziari aldeguztietatik begiratzea izan da. Edo nik suma-tu ahal ditudan aldeetatik, beste batzuk ereizango baitira. Horretarako, ondoan ikusidugunera eta urrunekoenera jo dut: Algorta,batean; Ruanda, bestean. Baita tartekoakere… Hego Amerikakoa ez da hain urruna,ezaguna da, irakurri dugu horretaz. Europa-koa ere ez da horren urruna. Asiakoa, berriz,ikaragarria da… Dena dela, halako batean,idazten ari nintzela, zerbaitek ihes egitenzidala sumatu nuen, nik kontatu nahi nuena

«Denok gaude biolentziarengurpil horretan sartuta»

UNAI ELORRIAGA

Esaten du hiztegiak “biolentzia” hitza latinezko “violentia” hartatik datorrela, “violentus”du adjektibo, hau da, “etenik gabe indarra erabiltzen duena”. “Vis” ageri da haien jatorrian,alegia, “indarra”. Euskaraz bortxakeria, bortizkeria, indarkeria, biolentzia eta beste ditugu.Biolentzia du gai Unai Elorriagaren Iazko hezurrak (Susa, 2014) narrazio, nobela, saiakera,

gogoeta, kronika… min eta ezerosoak.

| MIEL A. ELUSTONDO |Argazkia: Zaldi Ero

“Egunero pasatzen naiz GuardiaZibilaren kuartel paretik etainoiz ez naiz ohitu morroi horiekmetraileta eskuan ikustera”


UNAI ELORRIAGA - ERDIKO KAIERA

ezin zela kontatu saiakera modura, eta horre-gatik jo nuen atalen artean ipuinak tartekatze-ra. Gauza batzuk fikziorik fikzioenetik konta-tu behar ziren, eta nire iritziz, ipuina dafikziorik fikzioena. Mauthausenen egondako-ak lehenengo pertsonan kontatu ahal ditubizi izandakoak; nik, aldiz, bizi izan ez ditu-danez, fikziotik kontatu behar ditut, etahorregatik baliatu ditut ipuinak.

Algortatik abiatu zara indarkeriarenbidean, munduaren zabaleko bortxa-keria kontatzeraino.Kontuan izan dut guk gogoeta han-dia egin dugula biolentziaren ingu-ruan, ondoan eduki dugulako, lagu-nak, ezagunak, familiartekoak jodituelako egoerak. Gogoeta egin dugu gurebiolentziaren inguruan, baina nik hori hobetoulertzeko, sumatu nuen onena beste biolen-tzia batzuk aztertzea izango zela, diferenteakote ziren, guretzat terriblea zena zelan gerta-tzen zen beste leku batzuetan. Aztertu, etakonturatzen zara gurea ale bat besterik ezdela. Zelan uztartu gurea eta besterena?Horixe zen nire lana, baina ez ondorio batera

heltzeko, egoerak bata bestearen ondoan jarrieta ikusten dena agerian uzteko baizik.

Badago, izan ere, ondorio ateratzerik?Uste dut ezetz, baina horixe da joera, ondo-rioak ateratzea. Are gehiago gaur egungogizarte arin honetan, sintesia baino nahi ezduen honetan. Literatura, aldiz, hausnarketa-rako lekua iruditzen zait, buru barruan zeredo zer mugiarazten dizuna, eta zabaltzen

zaituena. Oraindik orain jakinarazizuen Oliver Sacksek gaitz sendaezi-nak jo duela eta laster hilko dela.Sacksek berak hainbat gogoeta egindu heriotzaren inguruan, eta, halaere, seguru nago, orain, heriotzakoorduan, orain artean egin ez dituen

gogoetak ere egingo dituela. Heldulekurik ezda, ez dakigu non gauden, nor garen… gogo-eta eginagatik ere, argi izan behar dugu ezgoazela inora.

Lau atal ditu liburuak. Lehen hirurak dira eitebatekoak; horietan, Irene ezagutuko dugu,atzerriko biolentzia egoera bortitzak berritukodizkiguzu, euskal baladak ere lotuko dituzu

“Gerora besterik idatziko ez banu bezala idatzi dut liburu hau”

Indarkeriak ertz ugari ditu eta horietan bilatu du Elorriagak Iazko hezurrak idazterakoan: “Inor ez dagoela libre adierazi nahinuen. Urrun dagoela iruditzen zaigun biolentziak edozein momentutan jo gaitzakeela gu ere”.


ERDIKO KAIERA - UNAI ELORRIAGA

narrazioaren harian, zeure irakurketak ere age-riko dira…Gerora besterik idatziko ez banu bezala idatzidut liburu hau. Aurreko liburuetan gauzaasko kontatzen nuen, baina beti uzten nuenatalen bat etorkizunean idazteko. Oraingohonetan, aldiz, ez; dena bota dut, erraietandudan guztia. Hain zuzen, inoiz ez dakizula-ko noiz etorriko den azkena!

Lehenengo hiru atalak era batekoak dira; aldiz,guztiz bestelakoa da laugarrena, lanari errema-te emanez bezala.Beti esaten dut: lehenengo hitzajartzen dudan orduko, badakitzein izango den liburuaren azkenhitza. Jakina, beti izango da alda-keta txikiren bat edo beste, egitu-ra moldaketak han eta hemen,baina hezurdura nagusia eginadut hasiera-hasieratik. Laugarrenatal horrexekin amaitu nahi nuenliburua. Indarkeria egoera jakineta zehatz batera jaisten naiz: inor ez dagoelalibre adierazi nahi nuen, denok gaudela bio-lentziaren gurpil horretan sartuta, eta edo-noiz edozelan gertatu, edonon, ahal delaindarkeriak gu jotzea, hau da, urrun dagoelairuditzen zaigun biolentziak edozein momen-tutan jo gaitzakeela gu ere. Eta gu ez bada,Suitzako bat, adibidez. 1921ean juduak osoaberats bizi ziren Alemanian eta Europan. Ezzuten berehalakoan pentsatuko zer etorrikozitzaien. Berdin tutsien eta gainerakoenkasuan.

Izaretan ipuinak berak bakarrik liburua merezi-ko luke. Ipuin horrek eragiten duen ondoeza!Horixe esan zidan andreak. Berak irakurrizuen liburua lehenengo, eta ipuin horrek gor-putzaldi txarra egin ziola esan zidan. Beti izandudan beldurra –alaba jaio zenetik, batezere– kontatzen du ipuinak, eta hori ere botadut, behintzat. Oso gustura gelditu nintzenipuina idatzi nuenean.

Heziketa dugu beti aipagai, baina zure libu-ruan, Ruandako tutsiak bestela dio, hau da,heziketak ez duela pertsona hobetzen, baiziketa eraginkorrago bihurtzen.Karikatura hor dabil, diktadoreak jendexehea direla, ezjakinak… baina zenbaitenbiografiak aztertu eta garbi ageri da jendejantzia dela, jende ikasia. Ruandar irakaslebatek esaten du hango genozidioa unibertsi-tatean prestatu zela: zenbait irakaslek estrate-gia bat landu zuten, irratian propagandazatiak, esaldiak, zabaltzen hasteko. Estrategiahorren helburu zen hutuak apurka-apurkakontzientziatzea, berotzea, ondokoak hiltze-

ko. ButaReko unibertsitatean asmatu zutenestrategia.

Ez dago itxaropenik, orduan? Biolentziarekinbizitzen ikasi behar dugu?Heziketari dagokionez, ematen du unibertsi-tatean produktiboago izateko, enpresak geroeta diru gehiago irabazteko, munduan barre-na hedatzeko hezten dela pertsona. Hortaz,bestelako heziketa bat beharko genuke. Nikuste biolento ez izaten ere ikasi egiten dela.Hala ere, lehiakortasunera bideratuta baldinbadago gure lana, “ni gainetik, zu azpitik”, ez

da onik etorriko. Eta unibertsita-terik handienak horretan dabiltza.

Aurkezpenean esan zenuen–berba erdika, gura baduzu–,gehiago ez ote duzun idatziko. Edoargitaratuko. Bazterrak astinduditu horrek, hein batean.Nik neure modura ulertzen dutliteratura: ez da katedra bat, behin

ailegatuta, bertan gozo egotekoa… ezta urte-ro nahitaez zer edo zer argitaratu beharra ere.Niretzat oso gauza berezia izan da umetatik.Ez nago urtero liburu bat argitaratzeko etaedozeri buruz hitz egiteko prest. Astiro idatzinahi dut, eta zer edo zer emateko dudanean,eman. Horretarako, ezin zara profesionalaizan, ni orain artean izan naizen moduan.Modu horretara, egoera kafkiarra sortzen da,zuretzako oso inportantea den zerbait, zurelanbide eta ogibidea den hori, hari mehebatzuetatik zintzilik dago. “Zertan nabil nihemen denbora alferrik galtzen? Nahiago dutbestelako lanen bat egin, eta idatzi, nire exis-tentziaren zer inportante moduan, baina nirelanbide egin gabe”. Horixe pentsatu nuen, etahorretan nabil, bestelako bideak jorratzen.Bitartean, idazten segituko dut, eta zer edo zerinportantea emateko dudanean, argitaratuegingo dut, dela bost, zazpi, hamar edo hama-bi urterik behin. n

“Biolento ez izaten ere ikasiegiten da. Hala ere,lehiakortasunera bideratzenbaldin bagara, ez da onik etorriko”

��

��

��

��


ERDIKO KAIERA

ISTILU GUTXI zituen bestela ere, eta otsailaren11n Espainiako Kultura ministerioak jarrita-ko demanda zibilarekin fronte berria zabaldudiote Donostia 2016ri. Jose Ignacio Wertburu duen sailak Donostiako lehen auzialdi-ko epaitegira eraman du Hiriburu Kulturala,Kontseiluarekin hitzarmen bat sinatzeagatikhizkuntza gutxituei buruzko goi-bilera anto-latzeko.

Lehen kolpean, esplikatzeko ere zaila da:parte hartzen duzun erakunde baten kontrasalaketa jarri? Albistea egunkarietan lehertuondoren klima nahasian bildu ziren joan denasteazkenean proiektuan parte hartzen dutenlau erakundeak –Donostiako Udala, Gipuz-koako Foru Aldundia, Eusko Jaurla-ritza eta Espainiako Kultura ministe-rioa bera–.

Ministerioak titular txikiagoak ereeman ditu martxoan, proiektuafinantzatzeko erakutsi duen mizkin-keriagatik. Pablo Berasteguik hilaren6an jakinarazi zuenez, kolokan dagoEspainiaren ekarpen ekonomikoa,12 milioi eurokoa izan behar zena;horietatik 4 baino ezin dira ziurtatueta bulegoan gainontzekoa ez delapagatuko pentsatuz ari dira lanean–eta horrek Europako beste hiriburuenabaino aurrekontu apalagora kondenatzen duDonostiakoa–.

Trama judizialari eta ika-mika instituziona-lari gehituz gero 2016aren inguruko edozeinanekdota drama bihurtzeko jarrera mediati-koa, platerean dituzu datozen hilabeteetakoosagaiak. Semaforoa pasa eta eskuineandaude udal hauteskundeak, eta badirudi egi-tasmoa izango dela Gipuzkoako hiriburukogai izarretako bat –azken lau urteetan KulturHiriburuaren aginte organoetatik kanpo egon

den PSE-EEk, berbarako, Ernesto Gascoalkategaiaren bidez Juan Karlos Izagirrerenkontra kargatu zuen 2016ko patronatutikdimititu beharko lukeela adieraziz–.

Jaurlaritzak bestelako goi-bilera nahi duBaina Kontseiluak 2016an parte hartzeariburuzko eztabaida lehenagotik dator, iazkoirailaren amaieratik gutxienez. Eta orduan ezzen Espainiako Kultura ministerioa izan hiz-kuntza gutxituen goi-bileraren kontra eginzuena, Eusko Jaurlaritza baizik. JoxeanMuñoz Kultura sailburuordeak kritikatu eginzuen hitzarmena erakundeei aurkeztuzitzaien modua, besteak beste, bere esanetan

bilera aurretik beharrezko dokumen-tazioa ez zitzaielako helarazi.

Forma kontuak aparte, urriaren17an Euskadi Irratiari egindako adie-razpenetan, Muñozek gaitzetsi eginzuen Kontseiluaren egitasmoak izanzezakeen edukia, bere esanetan“zabaldu nahi zen diskurtsoak” eus-kara hiltzear zegoela adieraziko zue-lako. “Ezin dugu heriotza saltzenibili”, gaineratu zuen.

Patxi Baztarrika Jaurlaritzako Hiz-kuntza Politikarako sailburuordeak

antzeko adierazpenak egin ditu martxoaren16an Ser irrati katean, baina edukietan sartugabe, antolatzaileetan jarri du letra larria.Kontseilua bai, baina beste erakunde batzukere antolaketan sartzearen alde egin du, halanola Jaurlaritza bera, EAEko unibertsitateguztiak, Eusko Ikaskuntza, Euskaltzaindia,Unesco Etxea…

Baina zer proposatu du Kontseiluak?Antolatzaileek, edukiek eta formek diruditeeztabaidaren detonagailu beraz. Dena den, adie-

Hizkuntza politikarekinkatramilatu da Kultur Hiriburua

DONOSTIA 2016

Bizikidetza bezalako printzipioak dira proiektuaren ardatza, baina Donostia 2016kopatronatuan lehiak agintzen du. Espainiako Kultura Ministerioak auzitara eraman du proiektua Kontseiluak antolatuko duen egitasmo batengatik.

Zergatik sortu den halako ika-mika? Esplikatzen saiatu gara.

| GORKA BEREZIARTUA MITXELENA |

Martxoaren 31nazalduko du Kontseiluakhizkuntza gutxituen goi-bileraren edukia;hori ezagutu gabe sortuda polemika


DONOSTIA 2016 - ERDIKO KAIERA

razpenok Kontseiluaren proposamena ezagutubaino lehen egin dituzte Jaurlaritzako ordezka-riek, martxoaren 31n emango baitu horien berrieuskararen gizarte erakundeak biltzen dituenorganoak –azken asteetako tirabirek bestelako-rik probokatzen ez badute behintzat–.

Joan den asteazkeneko bileran Kontseilu-ko kideek, beren burua aurkezteaz gain –eus-kalgintzako 40 eragile biltzen dituen organis-moa dela esplikatu behar izan zuten–, aurrerajarraitzeko borondatea adierazi zuten.

Hizkuntza gutxituen goi-bilerak fase ugariaurreikusten dituela ere esplikatu zieten era-kundeei eta, abiapuntua euskalgintzak jarrikolukeen arren, gerora lanketa zabalagoa aurrei-kusten dutela, baita beste agente batzuenparte-hartzea ere, betiere fokua gizarte zibi-lean jarrita.

Euskararen normalizazioari buruzko kontakizuna nork egingo lehianEuskara auzi politikoa dela behintzat inork ezdu zalantzan jarriko ikusitakoak ikusita.2016aren beste korapiloak askatzen ari direladirudienean, hizkuntzari buruzko kontakizu-na nork eta nola egingo duen zehaztea bihur-tu da Kultur Hiriburuaren gai zailenetakobat. Baliteke Jaurlaritza deseroso sentitzeabere hizkuntza politikak gizarte zibilarentesta pasatzeko aukeraren aurrean, non etanazioarteko proiekzioa daukan bilkurabatean.

Ikuspuntuak eta antolatzeko moduak ezta-baidatu daitezke. Baina, posible ote da horisoseguz egitea mahai berean esertzen direnerakundeek epaitegietan ere elkar ikusten bal-din badute? n

Donostia2016ren egoitzabarruko argazkiagoian.Donostiakosuhiltzaileenegoitzaizandakoan girozaileko bileraegin zuten joanden asteanerakundepublikoek.

DO

NO

STIA

SAN

SEB

AST

IAN

2016

.EU


ERDIKO KAIERA

HERRIKO ERDIGUNEAN dagoen ia ehun urte-ko eraikina 2012ko neguan itxi zuten jabeek,negozioa gainbeheran zela-eta. Nostalgikoakkenduta, zarauztar gehienek inguruko herrie-tako zinemetara joateko ohitura zuten ordu-rako, Modelo hotz, zahar, deseroso geratuzitzaielako. Horrez gain, Lizardi antzokia ereeraitsi egin zuten, etxebizitzak eraikitzeko.Udal Gobernu berria agintera iritsi eta bere-hala, beraz, azpiegitura kulturalei buruzkohausnarketa egin zuen, herriak zituen hutsu-neei erantzun ahal izateko.

“Ez dugu ahaztu behar, gainera”, dio GariBerasaluzek, Zarauzko kultura zinegotziak,“aurreko legegintzaldietan polikultu-rala lehenetsi zutela. 21 milioi euro-ko aurrekontua zuen, eta herrikokultur azpiegituren gabezia guztiakaseko omen zituen, bertan aurreiku-si baitzituzten zinema, antzokia,musika eskola… Gure ustez, ordea,proiektu hori Zarautzen beharretatikoso urrun zegoen. Oskola lehenetsizuten, mamia ahaztuta, eta horrekUdala eta herri mugimenduak nabar-men urrundu zituen”.

Herriaren eskaerari erantzunezParte-hartze prozesu bat jarri zuen martxanUdalak legegintzaldi honen hasieran herrikokultur azpiegituren inguruan. Bilera horietanzenbait ondorio atera ziren eta, besteak beste,Modelo zenaren eraikina berreskuratzearenbeharra plazaratu zuten herriko zenbait kultureragilek. “Historikoki garrantzia duen topagu-nea dela, herriaren erdigunean dagoela, etaeraikina bere horretan erortzen ezin genuelautzi adierazi zuten askok”, dio Berasaluzek.Udalaren planetan lehenetsia ez zegoen arren,gobernuak kontuan hartu zuen askoren iritzia

zena, eta jabe ohiei alokairuan hartu zioteneraikina. Arriskua beren gain hartu zuten: erai-kina kudeatzen hastea, kultur eredu berri,herritar eta dinamikoa martxan jarrita.

2012ko azaroan berriz irekita, haren kudea-keta nola egin pentsatzen hasi ziren. “Bilerabatean, antolamendu berria planteatu genuen,hiru taldetan banatuta. Batetik, Kultura sailaketa Udalaren beste sailek antolatuko ekital-diak. Bestetik, herriko eragileek kudeatutakoekitaldiak, programazio iraunkorrak eta pun-tualak bilduko zituen multzoa: Bidelagunak.Horiek, baldintza zehatz batzuk beteta (soinuteknikariak, atezainak... ) erabili ahal izango

zuten eraikina, modu ia autogestiona-tuan. Azkenik, Modeloren bidelagunizan gabe, ekintza puntualetarako are-toa erabili nahi zuten enpresak edokolektiboak; horiek alokairua ordain-du beharko zuten”, dio Berasaluzek.

Hiru taldeetatik, bigarrenari emanzioten garrantzi handien; eta bi urteeta bost hilabetez martxan egonostean, helburua hein handi bateanlortu dutela esan daiteke. “Udalak

zine komertziala bere gain ez zuela hartukoesan zuen, adibidez,”, dio Berasaluzek.“Horren aurrean, herritar talde batek Mode-loren Lagunak elkartea sortu zuen, aretorafilm komertzialak ekartzeaz arduratuko zena.Horiek hileko bigarren eta laugarren astebu-ruetan eskaintzen dituzte pelikulak”.

Gainerako asteburuetan, aldiz, antzerkia-rentzat edo musika kontzertuentzat gordeizan da eraikina. Astean zehar, azkenik,hitzaldiak eta dokumentalak antolatu ohidituzte. Aretoak irekita daraman denboranlortu diren emaitzek euren kabuz hitz egitendute: 350 bat ekitaldi eta 38.000 ikusle bildudira guztira.

Nola bihurtu zinema zahar batkulturgune berri

ZARAUZKO MODELO ARETOA

Zarauzko Udalak orain ia bi urte eta erdi hartu zuen alokairuan Modelo zinemaren eraikina.Ordudanik, kultur eredua errotik aldatuz, erabilera anitzeko areto moduan funtzionatu du,herritarren parte-hartzea oinarri. Orain, Udalak eraikina erosi ostean, herriko kulturgune

dinamiko eta garrantzitsuenetarikoa bilakatu da.

| LIDE HERNANDO |

Herritar askoren iritziakontuan hartuz hasi zeneraikina herriarentzatberreskuratzekoprozesua


MODELO ARETOA - ERDIKO KAIERA

Guztiz eraberritzeko bideanErrentan hartu eta gutxira ohartu zen Udalaesku artean zuen proiektuak mami sendoazuela eta eraikina eskuratuz gero, mugimendugaitasun handiagoa edukiko zuela berrikun-tzak egiteko. Berehala hasi zituen erosketara-ko negoziazioak jabeekin, 2013an. Denboraluzea igaro ostean, 2015. urte hasieran erosidute 1,5 milioi eurotan.

“Modelo aretoa jada herriarena izanda,harekin etorkizunera begira zer egin plantea-tzen hasi ginen”, dio kultur zinegotziak.“Orain arte, alokairuan hartutako eraikinzahar bat genuen, eta ahalik eta zuku gehienatera diogu. Baina beste hainbat gauzatarakodesegokia zela ikusi genuen. Argi genuenberritu beharra zegoela ”.

Orain, berriz ere herriaren parte-hartzeaoinarri hartuta, Modelo guztiz eraberritzekoproiektua hasi dute. “Lehenbiziko bileranUdalak aretoa eraberritzeko proposamenaaurkeztu du: zer egin? Nola egin edukierahandiagoa izan dezan? Bigarren eta hiruga-rren solairuetan zer? Bigarren bileran, herri-tarrek ekarritako proposamenak bilduko dira,arkitektoek eta teknikariek zehaztutako bal-dintzekin erkatuz. Hirugarrenenean, azkenik,egin nahi denaren eta ahal denaren artekoaukerak ikusi eta erabakiko da.

Zer egin argi edukita, lehiaketa publikoraaterako dute proposamena, proiektua idaz-

teko. Kalkulatzen dute 2016rako hasikodirela eraberritze-lanak, eta aretoa urtebe-tez-edo itxita egon ostean, Zarautzek behinbetiko kulturgune batez gozatzeko aukeraizango du.

Kultur Mahaiak eman dituen fruituakModeloren biziberritzea ez da zarauztarrekazken urteotan sortzen ikusi duten kultur egi-tasmo bakarra. Udal Gobernuak KulturMahaia sortu zuen 2014an, Zarautzen dago-en kultur mugimenduari balorea eta oihartzu-na eman nahian, bateko eta besteko eragileakelkartu eta saretu nahian, ordura arte erabatatomizatua baitzegoen. “Kultur Mahaiak hiruazpibatzorde finko ditu: agenda eta komuni-kazioa, jaiak, eta kultur ondarea eta azpiegitu-rak. Horrez gain, kasuan kasuko eztabaida etahausnarketei erantzuteko bilgune bereziakere baditu; Modelo aretoari buruzkoa horie-tako bat da, esaterako”.

Zarauzko Udalaren Kultura Sailaren besteberrikuntzetako bat malekoian zabaldu zutenSortaldea Kultura Eremua da. Udan liburute-gi ireki bezala funtzionatzen du (alegia, libu-ruak libreki hartu eta uzteko lekua), hitzal-diak, kontzertuak eta sormen tailerrakantolatzeaz gain. Urte osoan, sortzeko etasortutakoa erakusteko espazio autogestiona-tua ere bada. Guneak mugimendu handiasortzen du, batez ere udako hilabeteetan. n

2012an itxi zuten Modelo zinema eta desagertzera kondenatua zirudien, baina kultur jardueretarako berreskuratu da.

ZU

ZA

RA

UT

Z.IN

FO


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

“AMERIKA,/ non daude zure egiaztagiriak?” galde-tzen dio erretorikoki Anne Sextonek (Massachu-setts, 1928-1974) kontinenteari. Fikzio konfesiona-laren musak, tripei hitzak jarri zizkien emakumeburuargiro zoroak, depresioei adjektiboak jarri diz-kio beste behin.

Hilekoak eta drogak ekarri zituen litera-tura lau xamar batera Anne Sextonek,eta bere garaiko olatuaren gaineanlortu zuen errekonozimendua. Ezzen, zentzu honetan, beste idazlemadarikatu bat izan. Sarien eztia–eta mikatza– probatu zituen,batez ere poesia alorreko Pulitze-rrarekin, 1967an, Live or Die libu-ruarekin.

Plath baino eratsuagoa etaaurreikusteko errazagoa, Sextonekamerikar poeta klasikoen segurtasunaekarri zion zalantzaren garaiko lirikari, etapolitika egitea lortu zuen kategoria ideologikorikerabili barik. Gauzak erakustearekin nahikoa zuen.Irakurleak bihurtzen du beraz Sexton aldarri:“Emakumeak beratzen jarria du bihotza./ Erauziegin diote,/ eta kixkalita dagoelako/ azken ekintzabezala/ ur-xorrotaz freskatzen du errekan”.

Harkaitz Cano bera ere idazle ezagun baten uhin-bide bihurturik ageri zaigu antologia ondo aukeratu-tako honetan. Idatzia du donostiarrak berari Sexto-

nen heriotza egiten zaiola laburpen bat ederra:“Cougar auto gorriaren bolante aurrean jarri etamotorra piztu zuen gero. Baina ez motorra bakarrik–eta xehetasun hau ez da hutsala–, irratia ere bai.Anne Sextonen amaiera lazgarriaren teatraltasunak

laburbiltzen du bere bizitza. Adikzioa, alaba erebaden amaren larru babestailea, abiadura-

ren poz bizia, bere buruko ahotsaktapatzeko irratia”. Asaldatzen duten

ahotsen korua ederto entzuten daantologia honetan. Canori ez zaioaditzen ia. Eta Sextonek gorrota-tutako Jainkoaren imitazio inkon-tzientea garbiro dakusagu: Jain-koa bera dira bere maitasun,

amorru eta salaketa ozenak. Poe-tak mundua oro erakusten digu,

gauza itsusiak eta gauza bikainak, etaesan barik artez dena dela efimeroa,

dena efimeroa dela sentitzen du batek. Sex-tonen euria eta inurri gorriak euskal irakurlearenesku daude orain Munduko Poesia Kaieretan. Egiaesan bildumarekin gozatzen ari gara, hunkitzen gai-tuzten irakurraldiak opatzen ari zaigu. Eta zehazkiSextoni buruz asko idatzi da, eta Sextonen idatziakhan eta hemen argitaratu dira, baina orain behintzatesan dezakegu: euskaraz daukagu harribitxi hau. n

Igor Estankona

Poesia kaieraAnne Sexton

Itzultzailea: Harkaitz CanoSusa, 2015

Literatura

Amerikaren ahots


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

AZALEKO IRUDIAK adierazten duen bezala, lan ira-dokitzailea da Astirtitan. Melodia politak, hunkiga-rriak eta mingotsak, giro lasaiak, eta rock erritmoakentzun daitezke. Nahiko lan gordina da, gehiegizkoapaindurarik gabe ekoitzia. Kantuak ederrak dira,“nahiko biluziak” Pettiren esanetan.

Grabazio saioetan, Pettirekin hainbat musikarihandi aritu dira: Karlos Aranzegi (perkusioak),Iñigo Telletxea (baxua), Igor Telletxea (bateria),Joxan Goikoetxea (kordiona), Estitxu Pinatxo (aho-tsak) eta Freddi Pelaez (Hammond b3).

Kantu guztien musika Pettik konposatu du.Pettik berak Egunero eta Argiak kantuen hitzak ida-tzi ditu, Harkaitz Canok Suerteren Bluesa eta Erra-murik gabeko gauak kantuenak, eta Bernardo Goie-txek Hil arte edan kantuarena.

Bost kantuak Iñaki Bengoaren eskutik Shot estu-dioan eta Jonan Ordorikaren eskutik Katarain estu-dioan grabatuak izan dira. Masterizazioa KarlosOsinaga Txapek egin du, Bonberenea estudioan.Miren Karmele Gomezek diskoaren azala egin du,J.A. Areta Goñi Juxek argazkia eta Imanol Urizarrekdiseinua eta maketazioa. Denen artean lan handiaegin dute eta bikain osatu dute Astirtitan lana.

Petti (Bera, Nafarroa, 1973) musikari eta musikagi-le handia da, aparta. Astirtitan lanaren aurretik, bestebost bakarkako disko kaleratu ditu, GaztelupekoHotsak eta Bonberenea Ekintzak zigiluekin –Ametsbat (1999), Arrazoiak (2001), Etxeko Uzta (2002), On(2007) eta Awañak (2008)–, eta Anari, Txuma Muru-garren, Rafa Rueda, Xabi Señor No edota BarrenceWhitfield-ekin grabatutako diskoak ere kaleratu ditu.

Blues, rock eta folk iturrietatik edaten du, airehoriek bere kantuetan sumatzen ahal dira, bainabere-berea duen doinu bat sortu du, urtez urte, kan-tuz kantu, emanaldiz emanaldi eta diskoz diskoosatu duen doinua. Doinu hori berehala ezagutzendugu bere kantu bat entzuterakoan, musikari handiaizateaz gain Pettik abesteko, gitarra jotzeko, eta kan-tuak sortzeko eta interpretatzeko modu berezi batbaitauka, paregabea.

Pettiren bihotza handia da, kantuen bidez bereezinegona, kezkak eta sentipenak indar eta kemen

handiz transmititzen ditu, eta berehala hunkitzengaitu. Bere ahots urratu eta sakona erraietatik atera-tzen du, bluesaren arimaz kutsatuta.

Jadanik zazpi urte pasatu dira Pettik bakarkakoaurreko lana kaleratu zuenetik, eta bere disko berribat entzuteko irrikan ginen aspalditik. Baina denbo-ra horretan Petti ez da geldirik egon, Oroitzapenerakokantak III (2013), Beltza. Bye, bai, Cash (GaztelupekoHotsak, 2011), Imanol Urbieta, bakarrik eta libre(Elkar, 2013) eta Lou Reed, mila esker (2014) bildu-metan parte hartu baitu. Gainera, jendaurreko ema-naldiak egiten aritu da, bakarka, taldearekin edobeste musikari batzuekin: Balerdi Balerdi taldeare-kin, Gau-beranduan emanaldian Harkaitz Canorekineta Joxan Goikotxearekin, eta Sortuko dira besteakkantaldian ere bai, esaterako.

Astirtitan “trantsizioko disko bat” izan daitekee-la onartu du musikariak berak, baina udazkenerakolan luze bat kaleratzeko asmoa dauka, “disko roc-keroagoa izango da, indartsua, gordina”, berehitzetan. Disko berri hori entzuteko gogoz gaude,zain. n

Joxi Ubeda

Pettiren bost kantu eder

AstirtitanPetti

Bonberenea Ekintzak, 2014


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

6 8 4 3

4

2 5 9

5 4 6 2

2 6

6 7 8 1

3 5 9

4

6 8 9 1

6 3

4 3 5 1 6 8

8 5 2 6 4 7

4 9 7 8

2 3 7 1 6 9

9 2 3 7

7 3 6 4 5 1

3 1 4 2 9 7

7 8

Erraza Zaila Zeharretara eta goitik behera,hitz bera.

1.-Ikusmena. 2.-Bezala. 3.-Kalentura.4.-Jantzi dotore. 5.-Itxura, antza.

L I B

D

U

R I

U

A Z K O

M E N

R U A

E N

N

I R

T

A K D

U A K

A G

O K

E

D

I R A,

E G I

I S T

K

O

N I

N

Z I K O

I R E

R I O

M A

A

A S

L I B

L E H

D A

A.T U

E

U R U A

N B I

D A.

O KN G

A

N, E T

E K

E T A

A ZO

A

A S A

R R I

D U R

A R

A

O K

L D U.N U E

L

I B

D

U

R I

U

A Z K

O

M

E N

R U A

E

N

N

I R

T

A K

D

U

A K

A G

O

K

E

D

I R A,

EG I

I

S T

K

O

N I

N

Z I K

O

I

R E

R

I O

M

A

A

A S

L I B

L E H

D A

A.

T U

E

U R U A

N B I

D A.

O

K

N G

A

N, E

T

E K

E T A

A

Z

O

A

A SA

RR I

DU R

A

R

A

O K

L D U.N U E

Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta BegoñaEcheverriak ARGIAn esandako esaldi bat irakurriko duzu.

Puzzlea

Sudokuak 5x5

Soluzioak

176832594

943751628

852694317

514967283

237548169

698213745

729386451

381425976

465179832

196758243

437621859

825439716

548163927

712894635

369572481

274316598

951287364

683945172

ErrazaZaila

Puzzlea: “Liburuan ageri diren dokumentuak egiazkoak dira,istorioa da nik asmatua. Nire lehenbiziko liburua da.Eta Durangoko Azokara ekarri nuen, eta saldu”.

5x5: 1. Bista. 2. Iduri. 3. Sukar. 4. Traje. 5. Airea.Erronboak:1. Komikiak. 2. Panorama. 3. Betiluna. 4. Tradizio. 5. Marrazki. 6. Nuliparo. 7. Liskarti. 8. Adibidea.

Erronboak

1. Istorio irudikatuak.2. Ikuspegi, bista.3. Tristea.4. Aztura, ohitura, usadio.

5. Irudi.6. Umerik izan ez duen emakume.7. Auzilari.8. Etsenplua.

Erantzunek zenbaki bakoitza inguratzen dute, gezia ateratzen den laukitik hasita eta haren noranzkoa jarraituz.

1

5

2

6

3

7 8

4


ALEA - ERDIKO KAIERA

BERROGEIGARREN eta, itxura guztien arabera, azken edi-zioa zuen Kafea eta Galletak egitasmoak hilaren 14an.Han agertu ziren Andoni Tolosa “Morau” eta BeñardoGoietxe, elkarrekin ondu duten Arrainentzako himnoakdiskoa zuzenean aurkeztera, Townes Van Zandt-en Liveat the Old Quarter komentatzearekin batera.

Inoiz ez da masentzat pentsatutako kontzertu motaizan Gernikakoa, baina 2008an martxan jarri zenetikerreferentzialtasuna lortu du, jotzera gonbidatu dituz-ten musikariengatik bezainbeste, egitasmoaren origi-naltasunarengatik. Hilero elkartu, zuzenean aritu beharduen musikariak hautatutako disko bat entzun kafeaeta galletak dastatu bitartean –hortik izena– eta ondo-ren formatu txikiko boloa.

Denbora luzez antolatu gabe egon ondoren, ahozapore ona utzi zuen Gernikako Lekuek festibalarenbarruan egindako hondarreko saioak: aspalditik zebil-tzan Morau ekarri nahian Leire Lopez antolatzaileak

hasieran aipatu zuenez, eta hernaniarraren pop diber-tigarriak aurreikuspenak ondo bete zituen. Egunerokokontuen ironiaz beterik dago Goietxe beratarrarekinbatera osatu duen diskoa; eta musikari askok inbidiazentzungo dituzten melodiaz.

Bereziki hunkigarria egin zitzaidan Hondarribia2012 kanta, baita The Smiths bertsionatuz kontzertuaitxi zuen Bada sekula itzaltzen ez den argi bat ere. Ez niribakarrik: ikusle batzuek agertoki gainean dantzan esanzioten agur Kafea eta Galletaki. n

Gorka Bereziartua Mitxelena

Kafea eta GalletakNoiz: martxoaren 14a. Non: Astra, Gernika.

Musikariak: Morau eta Beñardo.

BAI, ados, askoz hobe izango zen kontzertu hau beregaraian ikusi izana, tokatzen zenean, hasi zireneanadibidez: 1976 inguruan astindu zituen gitarraklehenbiziko aldiz Buzzcocks taldeak. Eta punk britai-narraren eztandaren urteak ziren, baina beti dagozalantza mahai gainean jarriko dizunik: “Hauek punktaldea? Niri oso pop iruditzen zaizkit”.

Bata ala bestea izan, 70eko hamarkadaren amaie-ran zenbait kolpe on jo zituzten –nahi gabe ere entzu-na izango duzu 1978ko Ever Fallen in Love (WithSomeone You Shouldn't've)–; eta halere, Boltongo taldehonen izena bigarren planoan geratu da musikarenhistoriarentzat, Sex Pistols edo The Clash erraldoienatzean.

Baina musika ez denez famatuena nor bihurtu denepaitzeko lehiaketa –ez luke izan behar behintzat–,2014an disko berriarekin itzuli ziren beterano hauenkontzertuak aukera ona dirudi, rockero zaharrak ezdirela inoiz hiltzen dioen esaldi horri egia ote den fro-gatzeko. Zita bakarra dute Euskal Herrian. n

Gorka Bereziartua Mitxelena

Buzzcocks eta The LookersNoiz: martxoaren 28a, 22:00.

Non: Intxaurrondo Kultur Etxea, Donostia. Sarrera: 18 euro.

Bada sekula epeltzen ez den kafe bat

Zahartzaroan ere punk


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA | JOXERRA AIZPURUA SARASOLA |

Babeslea: iametza Interaktiboa

MARTXOAREN 11N lau urteigaro ziren Fukushimakozentrala lehertu zenetik eta,dagoeneko, hango berrienjarioa ez da aurreko urteeta-koa bezain emankorra.Oraingoan, zientziari eskai-nitako atal honetan, gogoraekarri nahi ditugu Txernobyleta Fukushimaren eragineremuan bizi diren 42 milioipertsonak eta beste izakibizidunak. Neurri handiago-an edo txikiagoan erradioak-tibitatearen menpe dagoenlurraldea 20.000 kilometro koadrotik gorakoa da bi gune horietan.

Bertako pertsona, animalia eta landareen heriotza tasa ofiziala ez da osohandia oraindik; izan ere, baliteke gero eta datu ofizial gutxiago emateaurteek aurrera egin ahala. Aldiz, datu estraofizialek diote minbizi kopuruahazten ari dela, eta aldaketa genetikoak gertatzen ari direla zentralen ingu-ruan bizi diren animaliengan eta landareengan. Azken batean, esperimen-taziorako bizidun bihurtu dira, eta Txernobyl eta Fukushima inguruak,laborategi erraldoi bana. n

Txertoen ingurukoeztabaida biziagotu daAEBetanUmeak izan dituen orok ezagu-tzen du haiek txertatzeko politi-ka ofizialen aurkako norbait. Iazelgorri agerraldi indartsua gerta-tu zen AEBetako Disneyland-en, eta herrialde horretan txer-toen aurkako familia askodagoenez –elgorria areagotzeahoriei leporatzen zaie, hainzuzen–, eztabaida interesgarriapiztu da.

ttiki.com/337950(Euskaraz)

Bihotzaren egoeraaztertzeko, esfortzuprobak ala eskanerrak?Kirola normaltasunez egitenduen edozeini bihotza aztertze-ko aholkatzen zaio; hainbat las-terketatan, derrigorrezkoa izatenda aurretik azterketa hori egitea.San Diegoko Unibertsitateak(AEB) aztertu egin du horreta-rako zer den hobea, esfortzuproba ala eskanerra, 10.000 per-tsonaren segimendua eginez.

ttiki.com/337951(Frantsesez)

Eguzki energiaz dabilenabioia munduari biraegiten ari daMartxoaren 9an Abu Dhabi-tikabiatu zen eguzki energia besteerregairik erabiltzen ez duenSolar Impulse 2 abioia, munduaribira egiteko asmoz. 25 egunbeharko ditu helburua betetze-ko, baina ez bata bestearenondotik, datozen bost hilabetee-tan zehar baizik.

ttiki.com/337953 (Gaztelaniaz)

NO

AA

42 milioi pertsonaerradioaktibitatearen pean

GANIMEDE, Jupiterren satelitea, eguzki sistemako handiena da. XVII. men-dean Galileok aurkituz geroztik, urtez urte gero eta datu gehiago dituguberaren osaketari buruz. Galileo zundak eta berriki Hubble teleskopioak lor-

tutako datu eta irudietan oinarrituz, iaziurtzat jotzen da Ganimedek ur gaziaduela lur azpian, gainazala baino 150kilometro beherago.

Zientzialariek uste dute barne-ozea-no hori gure planetakoak baino hamaraldiz sakonagoa dela: 100 kilometroingurukoa, hain zuzen. Bertako urmasa handiagoa izan daiteke Lurrarengainazalean dagoen guztia baino.

Itsaso horretan bizia garatzekobaldintzak daudela sinetsita daudeikerlariak. n

Ganimede sateliteak Lurrakbaino ur gehiago eduki dezake

CA

RL

MO

NT

GO

ME

RY-C

C B

Y

Txernobylgo erreaktore nuklearra.


LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

Ongarriak ezagutzeko, nazioarteko nomen-klaturak hiru zenbakirekin azaltzera behartzen du.Lehenengoak nitrogeno proportzioa adierazten du,bigarrenak fosforoarena eta potasioarena hiruga-rrenak. Simaurretan oilo zirinetik datorrena da abe-ratsena: %16 N, %15 P eta %8,5 K. Hori izugarriada. Hurrengo aberatsena arkorotza da: 8,3-2,3-6,7.Eta hori gutxi balitz kaltzio proportzioa ikaragarriadu oilo-kakak, %24.

Simaurtze sasoia aurreratua da, baina beti beran-du denez, ahal duzunean baratzea, soloa, fruituarboladia edo lorategia simaurtu. Hurrengo urtera-ko, eguberri inguruko txoroaldiarekin batera lanhorri ekin behar diozula gogoratu. n

16-15-8,5

UDABERRIAREN EKINAhemen da. Lantegi ede-rra hartzen du, urteajoan eta urtea etorri, gureizerdiak mugiarazten.Gu, bai gu: landareak etageroni. Idatzi bati buruz-ko iritzia jakin nahi nueneta hor bidali diot adiski-de bati. Bueltan, hordatozkit bere iritzi ego-kiak eta onak, baina oharbatez lagundurik: landa-reak “nor” gisara trata-tzen ditudala eta, ezetz,landareak “zer” direla.

Landareak nor ezdirela dioenak berakjakingo du zertan ariden, baina Urkijo baino puztuagodabil. Ikuspegi hori ez da ez tro-glodita. Aurreragokoa! Landareakgure zerbitzura, gure gurariak ase-tzeko, ustezko jainkoren batekeginak direla buruan duenak,seminario kiratsa duen heziketa-ren ondorio zikiratzaileak ezdituela gainditu besterik ez duazaltzen.

Aldizkari honetako lagunekinelkarlanean, laster landareak ikusi-

ko dituen liburu bat erditzekoasmotan gabiltza. Bizi Baratzea;garaian garaikoa garaiz; eman eta hartuizena izango du eta bertako lehe-nengo esaldiak honela dio: “Ezer-tan hasi aurretik, ohar bat: landa-reak badira nor, badirenez, eta,beraz, hemen halaxe tratatukoditugu”.

Gure garuna baino zaharragoada landareen jakinduria. Nolakudeatzen duten ez dakigu eta

horrek erretzen gaitu etahankapean hartzera bul-tzatzen. Azpian, maizegidarabilgun uraren bitsazapuztuko da, noizbait.

Sagarrondoak maia-tzean erabakiko du dato-rren urtean sagarra emanedo ez; nola arraio eraba-kia hartu, jaso eta, gaine-ra, hurrengo urtean bete?Tokitan gaude gu! Era-bakiak hartzen, jasotzeneta urtebetera betetzen...

Iaz ereindako sagarhaziak ez ziren ernatu.Epelean igaroko zutennegua eta ezin udaberri-rako koxka sentitu. Zer

senti dezake hazi ziztrin batek?Nola? Ba, iaz lo geratu eta aurten-go negua lurpean pasa ondorenederki ernatzen ari dira. Tokitan...

Tokitan ez, ber-bertan dugusapelarra (Stellaria media), bara-tzeko lur aberatsen adierazle gar-bia. Oraintxe mastra mardulaerakusten. Hura ihartzen hastendenean ekin baratzea udaberri-tzeari. Esaerak hala dio. Jakin etaadierazi. n

Sagarrondoak maiatzean erabakiko du datorren urteansagarra eman edo ez; nola arraio erabakia hartu, jaso eta,gainera, hurrengo urtean bete?

TRIVIAKING-CC BY SA

Nor

Landareei buruzko galderaren bat egin edogairen bat proposatu nahi badiguzu, bidalimezua [email protected] helbidera etaorrialde honetan bertan irakurri ahal izangoduzu erantzuna.


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

HAVERHILL (MASSACHUSETTS, AEB),1901. Duncan MacDougall medi-kuak arimaren pisua kalkulatzekoesperimentua egin zuen. Hiltzengarenean arimak gorputza uztenbadu, arima pisatzea nahiko sinpleazen, doktorearen aburuz. Gorputzahil baino lehen eta hil eta berehalapisatu besterik ez zuen egin behar.Horretarako adinekoen egoitza bate-ra jo zuen eta hilzorian zeuden seipertsona lortu zituen esperimentura-ko. Emaitza: gorpuak gorputz bizi-dunak baino hiru ontza laurdengutxiago pisatzen zuen eta, beraz,hori da arimaren pisua: 21,26 gramo.

Ondoren hamabost txakur hilzituen eta haiengan ez zuen pisu alda-ketarik sumatu. Txakurrek arimarikez dutela ondorioztatu zuen, jakina.

MacDougallek emaitzaren berrisei urte geroago eman zuen, eta albis-tea New York Timesen agertu zenean,bolo-bolo zabaldu zen. 2003an Ale-jandro Gonzalez Iñarrituren 21 gramofilmak mitoa berpiztu zuen.

Teoria gezurtatzeko hainbat ahale-gin egin dira. Esperimentuaren berrijakin eta berehala, Augustus P. Clarkefisikariak azaldu zuen hiltzean birikekodola hozteari uzten diotela eta gor-putzaren tenperaturak bat-bateangora egiten duela. Ondorioz, izerdi-tzea areagotuko litzateke eta horrekazalduko luke 21 gramoko galera, etatxakurrek pisurik galdu ez izana. Txa-kurrek arima izan ala ez, izerdi gurui-nik behintzat ez dute eta, beraz, Clar-

keren esanetan, 21 gramo horiekizerdiari zegozkion, ez arimari.

Oraintsuago, Francis Crickek–Medikuntzako Nobel Saria 1962an–esan zuen 21 gramo horiek garunarenprozesu fisikoen ondorioz galtzendirela. Haren esanetan, neuronen jar-duerak eremu elektrikoa sortzen dueta gorputzak gehiago pisatzea eragi-ten du horrek. Jarduera eteteko unean,eremua desagertu eta pisua galtzenda, beraz. Baina Crickek ez zuen azal-du MacDougallen txakurrek zergatikez zuten pisurik galdu, txakurrek ereneurona-jarduera bai baitute.

Baina zientzialari gehienek, beste-rik gabe, ez zuten arima pisatzekoesperimentu hura benaz hartu.Eszeptikoentzat, arima bera existi-tzen denik frogatu ezin denean, zerzentzu dauka haren pisua kalkula-tzeak? Eta MacDougallek erabilitakometodoa ere ez zen oso zientifikoa.Sei kasuk osatutako laginak ezer gutxifrogatzen du eta, gainera, esperimen-tuaren ondorioa emaitza bakarreanoinarritu zuen medikuak. Lehen hil-dakoak 21 gramo galdu zituen, bai,baina gainerako bostek ez –batzuekgehiago galdu zuten, beste batzuekbatere ez...– eta medikuak, besterikgabe, emaitza horiek baztertu zituen.

Beraz, arimaren pisua ez zuenondo kalkulatu, pisua zuenik ere ezzuen frogatu eta, arima tar teanegon ala ez, hiltzen garen uneanzehazki 21 gramo galtzen ditugulaere ez da egia. n

21 gramokoa al da azken hatsaren pisua? Aliatuek milioitik

gora alemaniarbortxatu zituzten

MIRIAM GEBHARDT historialarialemaniarrak Als die Soldatenkamen (Soldaduak etorri zire-nean) lana argitaratu du. Ber-tan dio Bigarren Mundu Gerraamaitutakoan soldadu aliatuekmilioi bat inguru emakume etaneskato alemaniar bortxatuzituztela. Gutxienez 860.000izan zirela dio Gebhardtek,baina iturri batzuek kopurua bimilioiraino igotzen dutela.

Izugarrikeria horiek sobieta-rrek soilik egin zituztela zabal-du izan da, baita nolabait justi-fikatzen saiatu ere: Stalinekahalik eta min gehien egitekoagindua eman omen zuen,mendekua xede. Baina Geb-hardtek dio bortxaketak siste-matikoak izan zirela eta britai-niar eta estatubatuarrak neurriberean izan zirela erantzuleak.

Biktimen %10 bortxatuondoren hil zituzten eta zehaz-tu gabeko beste portzentaje bathaurdun geratu zen. Hurrengohilabeteetan sekula laguntzariketa babes ofizialik jasoko ezzuten milaka haur jaio ziren. n

Arrastoak

Arima gorputzarengainean, bizitzatik gogogaiztoz alde eginez,William Blake etaLouis Schiavonetti,1808. DuncanMacDougallen (1866-1920) ustez, irudikoemakumeak, arimakalegia, 21 gramopisatzen du.

Soldadu aliatua, zehazkisobietarra, Reichstagsuntsituaren parean.

CA

DE

LL&

DAV

IES


TERMOMETROA

BIOMASA ARAMAION

Aramaioko 1.543 biztanleetatik, 900 baino gehiago herrigunean bizi dira, Ibarran, etagainontzekoak baserri-auzoetan sakabanatuta. Udalaren eta herritar askoren helburuak

betetzen badira, datorren negurako Aramaio izango da herrigune guztia –eraikin publikoaketa etxebizitzak– egurrezko biomasarekin berotuko duen Euskal Herriko lehen udalerria.

ASPALDI GORPUZTU ZUTEN Ara-maion landa garapenaren aldekoekimen iraunkorra, Udalaren etahainbat herritarren ekimenez. Hel-buru nagusia bertako baliabideenazterketa egin eta garapen jasanga-rria bermatzea zen. Jasangarritasu-na hiru eremutan aurreikusi zuten:soziopolitikoan, ingurumenekoaneta ekonomikoan. Eta horretarakofuntsezkoa ikusten zuten burujabe-tasunaren alde egitea hiru esparrunagusitan: elikaduran, energian etaturismo-aisian.

Testuinguru horretan eta udale-rrian nagusi zen gas propanoaren

prezioaren gehiegikeriez nazkatuta,harremanetan jarri ziren hainbatenpresa eta erakunderekin, energia-ren gaineko ikerketak egiteko. Etabehin energia hidraulikoa, eolikoa,eguzkiarena eta biomasarena azter-tuta, konturatu ziren azken hori zelaAramaiorako egokiena eta bidera-garriena. Are gehiago, berorrenazela landa garapeneko ekimenakzirriborratutako oinarrira gehienhurbiltzen zena.

Lehengai berriztagarri eta garbiaBiomasa, prozesu biologiko batenbidez lortutako materia organikoa,

lehengai berriztagarria da. Ara-maion zurezko biomasa aukeratudute, egurrarena. Abantaila ugariantzeman dizkiote: herrian berota-suna sortzeko energi iturri agortezi-na dela; garbia; merkea, lehen sek-torea bultzatzen duena; eta, gainera,lanpostuak sortzeko aukera ematenduena.

Bukatzear dagoen legealdi honenerdian udalerrian biomasa sustatze-ko taldea eratu zuten, eta ordutikastero batzen da udaletxean. Taldeirekia da, oso mota desberdinetakoherritarrek osatutakoa: badira baso-jabeak, kaletarrak, ingurumenaz eta

| IKER BARANDIARAN |Argazkiak: Arteman Komunikazioa / Aramaioko Udala

Burujabe izateko, herria egurrez berotu

Ezkerrean Ibarra, Aramaioko herrigune nagusia. Udalaren eta herritar talde baten asmoa gauzatuz gero, inguruko basoetatik hartutako egurra izango da beroa sortzeko energi iturri bakarra bertan.


TERMOMETROA - BIOMASA ARAMAION

basoetako espezieez interesa dute-nak, udal ordezkariak... EuskalHerritik kanpo gauzatu diren espe-rientziak ezagutu dituzte, Aramaionjarri beharreko azpiegituren gainekoazterketak egin dituzte, basoen egoe-ra eta ustiapenari buruz hausnartudute, zalantzak mahai gainean jarrieta partekatu dituzte... Eta ondorioz-tatu dute udalerriko basoetan–publiko zein pribatu– biomasabidez energia nahikoa sortzekobaliabideak dituztela, baso-jabeekproiektuan interesa dutela, eta Ara-maioko herrigunean, Ibarran, berehedadurarengatik, obra zibila neurri-koa –txikia– egiteko baldintzak bete-tzen direla. Horregatik erabaki zutenbiomasa bidezko energiarako azpie-gitura landu eta lehen fasean herri-gunean ezartzea. Bigarren faseanezarriko lukete baserri-auzoetan.

Energiaren kudeaketa publikoaAramaioko alkate Ramon Ajuriaproiektuaren bultzatzaile sutsua da.Uste du etxeetan berotasuna izateaeskubidea dela, eta ez luxua. “Ener-giaren kudeaketa publikoa defenda-tzen dugu. Energia herritarrenondare bilakatu beharko litzateke,negoziorako erabili ordez oinarriz-ko eskubide bilakatzeko. Gaur egunkanpoko merkatuen menpe gaude,prezioak nahi beste igotzen dituzteeta aukera edukiz gero, gure kasua

den bezala, burujabeak izan behardugu. Gure baliabideak erabiliz,prezioak guk jarri behar ditugu etaproiektuaren etekinak herriarentzat,herritarrentzat izan behar dira”.

Ingurumenaren alde egin nahidutenek ere argudio ugari dituzteaukera honen alde egiteko: biomasaenergia berriztagarria dela, agorte-zina, egurra erretzeak sortutakoCO2-a zuhaitz eta landare gehiagolandatuz berdintzen dela, errautsekongarri gisa balio handia dutela,basoak zainduta izateko modua delaeta era berean suteak ekiditekoa,bertako espezieak indartzekomodua ere badela...

Etekinak, herritar guztientzatSustatzaileen esanetan badira onuragehiago ere, herritar ororen egune-rokoari eragingo lioketenak. Horienartean, garrantzitsuena fakturarenprezioa da. Udalak zenbaki zehatzikaurreratu nahi ez badu ere –preziomurrizketa proiektura atxikiko dire-nen araberakoa izango delako, bes-

teak beste–, energia fakturak nabar-men murriztuko lirateke eta urtegutxian, gainera, azpiegitura erabatamortizatuko litzateke. Udalak gal-dara eraiki beharko luke herrigu-nean, baina etxebizitza partikularre-tan ez litzateke obrarik egin behar.

Argudio sozialekin jarraituta,Udalak ezarriko luke egurraren pre-zioa eta interesa duten udalerrikobaso-jabe guztiei erosiko lieke.Energiaren kostua ere Udalak berakzehaztuko luke. Argindarrarenbanaketa erakunde publikoak gau-zatu ahal izango luke herrian lehen-dik eratuta duten Aramaio ArgindarBanatzailea enpresa publikoarenbitartez. Bultzatzaileek aurreikustendute lanpostu batzuk sortu ahalizango liratekeela. Ez hori bakarrik,Aramaioko enpresa publikoakkudeaketaz arduratuko direnez, ete-kin ekonomikoak udalerrian geldi-tuko dira.

Erakunde eta udalerri, adi proiektuariProzesu honetan guztian zeharUdalak eta ekimenaren ordezkariekEspainiako hainbat erakunderekin,Eusko Jaurlaritzarekin, ArabakoForu Aldundiarekin eta beste hain-batekin bilerak egin dituzte, eta guz-tiek oso begi onez ikusi dute proiek-tu aitzindari hau. Euskal Herrianbadira eraikin publikoak biomasa-ren energiaz berotzen dituzten uda-lak, baina Aramaio lehena izangolitzateke herrigune oso batean hala-ko sistema ezartzen. Baita Espainia-ko Estatuan ere.

Ingelesez District Heating esatenzaion sistemak hiru fase ditu. Lehe-nean, mendietatik egurra lortu etaerregai bihurtuko dute. Horretara-ko, baso-jabeekin osatutako taldeaklehengaia lortu, txikitu eta pilatukodu. Bigarren fasean, galdaran erre-kuntza prozesua gauzatuko dute.Galdara jartzeko inbertsioa eginbehar da, eta horretarako harrema-netan daude Energiaren EuskalErakundearekin (EVE), besteakbeste. Hirugarren fasea ur beroaetxez etxe banatzea da. Horrenkudeaketa Aramaioko ArgindarBanatzailea enpresa publikoak egin-go luke. Hiru faseetako bakoitzeanlanpostuak sortzeko aukera egongolitzateke.

Udalak zenbaki zehatzikaurreratu nahi ez baduere, energia fakturaknabarmen murriztukolirateke

Herria egurrezko biomasaz berotzeko proiektua azaltzen duen erakusketa paratudute Sastiña aretoan. Argazkian, Aitor Larrañaga, Udaleko Ingurumen arlokodinamizatzailea (ezkerrean) eta Ramon Ajuria alkatea.


BIOMASA ARAMAION - TERMOMETROA

Proiektuaren bultzatzaileeketa Aramaioko Udalak argidute egingarria dela, eta onuraugari dituela; horregatikgogor ari dira lanean herrita-rrei apustu honen berri ema-ten. Baina, ezinbestez, aurreraegin ahal izateko haien atxiki-mendua behar dute, sinaduraeta guzti.

Horretarako, ArtemanKomunikazioa enpresaklagunduta, hainbat iniziatibalantzen dihardute. Proiektua-ren eta biomasaren nondiknorakoak azaltzen dituztenesku-orriak etxez etxe bana-tu dituzte, herritar guzti-guz-t iak zuzenean batzar reradeitu dituzte azalpenak emaneta eztabaida sustatzeko,beste herrialde batzuetakoadituak hitzaldiak emateragonbidatu dituzte eta eguno-tan erakusketa jarri dute Sas-tiña aretoan. Bertan panelargigarriak daude, baita pro-pio landutako ikus-entzunez-ko bat ere.

Herritarren atxikimenduakjasotzen“Bada beti aldaketei beldurpixka bat dionik”, azaldu duRamon Ajuria alkateak,“baina apustu honen onurakmahai gainean daude, etamodu ezin hobea da gukdaukagunari, gure baliabi-deei , ust iapen egokiarenbidez, merezi duten balioaemateko, aramaioar guztionmesederako”.

Proiektua bideragarria iza-teko beharko lituzketen atxi-kimenduen erdia bainogehiago eskuratu dituzte jada,eta lanean ari dira gainontze-koak lehenbailehen hel daite-zen. Bitartean, Euskal Herri-ko beste udaler ri etaerakunde asko Aramaionemango den pausoari arretazbegira daude. Eta, ziur, Ara-maion martxan jarri ostean,beste askok jarraituko diote-la, hainbestetan aipatzendugun burujabetasuna prak-tikan jartzeko adibide garde-na baita honakoa. n


TERMOMETROA - EUSKARA ALBISTEAK | ONINTZA IRURETA AZKUNE |

AZKENALDIAN EUSKAL HERRIAN ere ustelkeriariloturiko informazioak zabaldu dira. Ezin konpara-tu, ekonomikoki behintzat, Espainiako Estatuanazaleratu den egoerarekin. Baina Euskal Herria ezda irla bat ustelkeriaren arloan, hortxe daude epaite-gietan pilatzen ari diren auziak. Horietan guztietandiru publikoa da protagonista: lapurtu egin dute,eskuratu, harrapatu, bidegabe erabili… Ehunkamilioi euro izan daitezke “lurrundutakoak”, kudea-tzaile politikoak eta euren alderdiak ustelkerianerori direlako antza. Ia alderdi guztiak daude zipriz-tinduta: De Miguel auzian esaterako, baita Hiriko,Epsilon eta Kutxabanken ere, EAJ eta PSEren ger-tukoak daude tartean. PP ere zikindu da Bilbokoegoitzarekin eta Gasteizko San Antonio eta IradierArena eraikinekin. Gipuzkoan Bidegi afera dauka-gu, EAJri bete-betean eragin diona, Lasarte-Orianberriz Urchuegia PSEko alkatearen auzia, eta Nafa-rroan Osasunako iruzurra, eta zer esanik ez, Nafa-rroako Kutxaren xahuketa.

80 lagun baino gehiago ari dira ikertzen auzihorietan, eta egoera larriagotu egin daiteke iritzi

publikoaren aurrean, laster lehia elektoralean sartu-ko baikara. Arriskua egon daiteke ustezko iruzurhoriek guztiak alderdikeriaz erabiltzeko. Guztiononerako, eta batez ere, administrazio gardena lor-tzeko, beharrezkoa da sakoneraino ikertzea zer ger-tatu den eta erantzukizunak garbitzea prebarikazioaegon den kasuetan, baita eroskeria, influentzia-trafi-koa, diru-zuriketa, administrazio publikoan eta kon-tratazioetan iruzurra, merkataritza-dokumentuetanfaltsukeria, eta konkurtso eta enkante publikoetanprezio-aldaketa egon denean ere.

Jakin behar da erabilitako dirua ikertuak izatenari diren horiek eurentzat erabili duten ala bestebatzuk dauden tartean, fisikoak edo juridikoak.Alderdi politikoek etekinik atera al dute? Bainabatez ere, aurkitu behar dira ehunka milioi eurohoriek eta diru-kutxa publikoetara itzuli. Diru-publikoarekin jolasik ez. Eta norbera bere buruarenkargu egin dadila!

Juan Mari Arregi

Diru publikoa, aurkitu eta itzuli

TERMOMETROA - EKONOMIAREN TALAIAN

DUELA HOGEI URTE DonostiakoBagera euskara elkarteak Mintzala-guna jarri zuen abian. Euskara ikas-ten ari zena euskaraz zekien batekinelkartuko zen eta bigarrenak lehe-nengoari mihia euskaraz dantzatzenlagunduko zion. Arrakasta izangozuen zalantza handiak zituztenbatzuek, besteak beste, ez baitzutenelkar ezagutzen. Orduz geroztik,erruz zabaldu da ekimena EuskalHerrian.

Mintzanet.net webguneak antze-ko funtzioa betetzen du. Alde han-diena da, munduko edozein txokota-ko bi biztanle jartzen dituelaharremanetan, teknologia berrieiesker. Bidelariak eta bidelagunakdira istorio horietako protagonistak.Bidelariak euskara hobetzen ari dire-nak dira, eta egitasmoan parte hartuahal izateko euskara maila gutxiene-koa eskatzen zaie, hau da B1 mailaizatea. Bidelagunei berriz, ez diete

inolako titulurik eskatzen euskaramaila frogatzeko. Haiek borondateaeta pazientzia behar dute izan.

Bada, Mintzanetek bidelagunakbehar ditu munduko edozein baz-terretan euskara ikasi nahian dabil-tzanei, pantailatik pantailara badaere, hitz egiteko aukera eman ahalizateko.

Argazkian Rocio Korta (73 urte) eta Mila Altuna (85 urte) azpeitiarrak.Mintzaneten bidez bi astean behin Sofía Cisneros eta Gorka Fernándezbidelariekin hitz egiten dute.

MIN

TZ

AN

ET

Udaltop topaketak udalen lege mugez

arituko diraEZ DA GAI BAKARRA IZANGO, bainaazken aldian bero-bero dabilen afera-ri helduko diote. Udaletako EuskaraZerbitzuen topaketak apirilaren 29aneta 30ean izango dira Lasarte-Orian,urtero bezala. Hitzaldi batzuen izen-buruak ikusita asma daiteke nondiknorakoak izango diren hausnarketak:- EAEko Udal Legea. Zertan hobe deza-ke udaletako hizkuntza politika? (ZelaiNikolas, legelaria).- Hobetu daiteke EAEko Udal LegeaUdalek lana euskaraz egin dezaten?(Iñigo Urrutia, zuzenbide irakaslea).- Euskararen erabilera zerbitzu publiko-an: Parisetik Uztaritzera. (EneritzZabaleta, zuzenbide irakaslea).- Aldatu daiteke Euskararen Legea?Aldatu behar da? (Iñigo Lamarca,legelaria).

Antolatzaileak Gipuzkoako ForuAldundia eta Lasarte-Oriako Udaladira.

Interneten euskaraz aritzeko boluntarioakbehar dituzte Mintzaneten

TERMOMETROA

| ESTITXU EIZAGIRRE / AXIER LOPEZ / LANDER ARBELAITZ |

Argazkiak: Dani Blanco

Hizkuntzaren presioaaldez aldatzera goaz

Herritarron eta erakunde guztion ardura da bermatzea herritar bakoitzak euskara hautatzekoduen eskubidea. Korrika bezalaxe, euskararen erronka kolektiboa baita: norbanakoak 10

egun eta 11 gauez 2.300 kilometroko ibilbidea egiteak ez du Korrika egiten; milakaherritarrek elkarlanean ibilbidea osatzeak, horrek egiten du Korrika. Euskararen erronkakolektiboa da, eta euskaldunok posizioak galtzen ari gara kolektiboki, Iruñeko Udalak

Korrika erdigunetik egotzi duenean bezala, prozesioari bide emanaz. Ardura norbanakoarengain jartzeari utzi eta kolektiboki hizkuntza inperialismoaren kontra egiteko garaia da.

KORRIKA19


1996AN UNESCOren oniritziare-kin onartutako Hizkuntz eskubi-deen adierazpen unibertsalak dioedozein herrik duela eskubideaadierazteko eta garatzeko bere kul-tura, hizkuntza eta bere antolaketaarauak. Honenbestez, euskara gizaeskubide kontua da, eta giza esku-bideak kolektiboki irabazten dira,ez norbanakoka. Euskararen alde-ko mezu gehienak oinarritu ditugueuskaldun norbanakoengan: “Hiz-kuntza bat galtzen da euskarazdakizun horrek ez baduzu egiten”,“zuk beti egin lehen hitza euska-raz”, “zu ahaldundu”... Indibidua-lismoak elikatutako “zu”, “zu” eta“zu” hori ari zaigu etengabe, esangabe esaten “ez baduzu egiten nahiez duzulako da”, “librea zara nahiduzuna egiteko”, “denok duguahalmena denerako”...

Norbanakoaren ardurari osokieutsi arren, eta nahiz eta jakin eus-kaldunok garela gakoa, euskararenardura eta erronka kolektiboak dira.Norbanakoaren aukera erabat bal-dintzatzen du gizarte osoko klimak.Hizkuntza bat ez baitu sortzenbatek norberarentzat, kolektibobaterako eta kolektiboan sortzen etagaratzen da beti.

Marketin adituek “zuk egin eus-karaz” esaten digute “hartu bizikle-ta” esaten den alaitasunez. Gomen-dio horiek egitea beharrezkoa da,baina ez da aski. Errepidea, bide-seinaleak, gidarien kultura txirringa-ri egokituta daude? Txirringa edoeuskara hartzea gure herrian espe-rientzia atsegina da edo zartako bathartzeko posizioan jartzea?

Guk ez genuen euskararen hizkunzidioa hautatuEz dezagun herritarren artean girotxarrik jarri, ez gogorarazi 40 urtezdebekatua izan dela hegoaldean eus-kara. Gutxiago sufrituko dugu, eza-batu burutik euskara debekatua,pertsegitua eta zigortua izan zenekoiruditegia hori guztia: ez dezaguneuskara Eusko Jaurlaritzaren bikti-men zerrendan jarri, ez dadila esko-letan euskararen historia gordinairakatsi, ez dadila curriculumetansartu Autopsiarako frogak (Koldo Iza-girre), Euskararen kate hautsiak(Dabid Anaut) edo Gartxot (AsiskoUrmeneta eta Marko Armspach).

Ezin bagara libreak izan, behintzatelikatu dezagun irudipena. Baietz,emakume edo gizon izatea egunberdin berdin dela, eta euskaldunizatea ere bai, denok ditugula esku-bide eta aukera berberak: zer mese-de egiten du ezberdintasunak seina-latzeak? Zer konpontzen duguesanik euskara lurraldearen gehien-goan ez dela hizkuntza ofiziala etaberaz euskaraz ikastea, informatzeaeta abar erlijioa bezala norberaren-gan geratzen dela, edo zehatzagonorberaren bizkar finantzatzea?Hobe jabetzen ez bagara egun ereeuskara hutsean jarduten duenakauzitegitan eta are kartzelan amai-tzeko arriskua duela.

Izan positibo, zoaz coachingera,ahalegindu zure euskara erakargarriegiten zanpatzen zaituzten elebaka-rrentzat, ez haserretu eta batez ere,ez egin aurre. Kontziente ez bazaraeramangarriago egingo zaizu men-peko bizimodua, elebakarren onar-pena lortuko duzu, eta ez ahaztuzuk nahi bezala bizi zarela ahozbarruko zure errepublika indepen-dentean, beraz, erantzukizuna zeu-rea da, egoerak egoera zuk egin betieuskaraz!

Euskara askatzailea daEuskaraz egitea jarrera inperialisten-gandik askatzea da. Euskaraz egiteada bi estatuetatik ituan independen-te egiten gaituena.

Euskaraz egitea jarrera antikapi-talista praktikatzea da: helburuatxanponak pilatzea denean ziurbadugula euskara baino aukeraerrentagarriagorik. Euskara hauta-tzen dugun aldiro ziur dirua etakonpetentzia ez diren beste helbu-rurik lehenesten dugula.

Euskaraz egitea globalizazioariiskin egitea da, munduan lekuanlekuko milaka hizkuntza horienalde egitea. Coca-Cola, Nestlé etaMcDonald’s ez dira euskaraz min-tzo; agian gure indarrak euskaraeuren hizkuntz politiketan sartzenjarri beharrean, “utikan!” bidali etagure indarrak bertoko eredu jasan-garriak sortzera bidera ditzakegu.Zeren eta bai, euskaraz egitea eli-kadura subiranotasunaren alde egi-tea da.

Euskaraz egitea jarrera ekologistageure egitea da. Hizkuntzak ez dira,

animaliak bezala, hala hautatu dute-lako desagertzen, euren ekosistema(soziolinguistikoa) hausten delakobaizik. Lurrik gabe ez dago hizkun-tzarik. Porlanaren abiadura handikohedapenak badu zerikusia hizkun-tzaren arnasarekin.

Euskara da jatorriak jatorri eus-kaldun egiten gaituena, paper

TERMOMETROA - KORRIKA 19


- TERMOMETROA

Babeslea: Bizkaiko Foru Aldundia

Munduan hizkuntza baten alde egitenden ekimenik handiena abian da EuskalHerrian: Korrika artikulua idatzi zuenLander Arbelaitz ARGIAko kazeta-riak. Ekimenaren garrantzia mahaigainean jartzeaz gain, euskararenaurka Espainiako eta Frantziakoestatuek aurrera eramandako hiz-kuntza politikei errepasoa egin, etahizkuntza berreskurapenean euskal-gintzak egindako lana azpimarra-tzen du artikuluak.

Irakurleen artean, auzolanean,artikulua ahalik eta hizkuntza gehie-netara itzultzeko gonbidapena egingenuen ondoren ARGIAtik. Erantzu-na paregabea izan da eta 31 hizkun-tzatan eskuragarri dago artikuluaaldizkaria itxi dugun unean, eta saresozialetan asko zabaltzeaz gain,hainbat hedabidetan argitaratu dute.

Ondorengo hizkuntzetara itzuliadago artikulua: afrikaans, alema-niera, amazigera, arabiera, aragoie-ra, asturiera, gaztelania, katalana,txinera tradizionala eta sinplifika-tua, korsikera, kaxubiera, ingelesa,finlandiera, frantsesa, friuliera, gali-ziera, hindiera, islandiera, mazedo-niera, hassania, malgaxea, erroman-txera, nederlandera, persiera,poloniera, tamashaq, errumaniera,errusiera, sardiniera, suediera.

Itzultze bidean dira ondorengo-ak: armeniera, balutxera, bosniera,bretoia, daniera, gaeliko irlandarra,galesera, greziera, hungariera, hur-dua, inuitera, italiera, japoniera,kitxua, koreera, kroaziera, kurdue-ra, maoria, nahuatl, nasa, norvegie-ra, samiera, serbiera, turkiera, txe-kiera, ukraniera eta wolofhizkuntza.

Auzolan erraldoiaKorrika mundura

zabaltzeko


TERMOMETROA - KORRIKA 19

beharrik gabe komunitateko kideegiten gaituena. Jatorriak jatorrieuskaraz egiten digunak herrikide-tzat aitortzen gaitu, parekotzatgaitu.

Euskara eta feminismoa elkarrilotuta doaz. Euskarak baditu ezau-garri batzuek planteamendu femi-nistekin bat datozenak (generomarkarik gabeko hizkuntza izatea,genero markarik gabeko izenak iza-tea Euskaltzaindiak zantar zantarbertutea den lekuan arazoa sortuzuen arte...) eta feminismoa hizkun-tzen kudeaketan ere eredu oso onakematen ari da, zapalkuntza anitzakkontziente egin eta berauek artiku-latzen saiatzen baita, bestela galde500 laguneko Topaketetan euskarazbizitzeko gakoez Bilgune Feminis-tari. Euskarak eta feminismoakzapalkuntzan eta askapenean bategiten dutenez, batean eta besteanpizten ari da noka kontzienteki ari-tzeko ideia, emakumeen artekokonplizitatea eta hizkera subertsi-boa sustatzeko.

Transbertsalitate handikoa daeuskararen afera, gainerako zapal-kuntza eta borrokekin bat egitekogaitasun handia duenak.

Zein izango da euskal estatuarenhizkuntza?Interneteko argia.eus webgunean30 hizkuntzetara itzuli dugun eus-karari buruzko artikulua irakurriduen munduko herritar zozoenakere lotuko du Euskal Herriarenindependentzia nahia berezko hiz-kuntza edukitzearekin. Gehieneiberezko herri bat denaren froganagusia izango zaie berezko hiz-kuntza izatea. Askorentzat berezkoestatuaren beharrari zilegitasunaematen dion faktore nagusietakoaizango da euskara berreskuratzekomisioa.

Urruneko perspektibatik urabezain gardenak dira berezko hiz-kuntza-estatuaren arteko loturak.Aldiz, surrealismoaren mugakzeharkatu ditugu azken boladanEuskal Herrian, euskara indepen-dentziarako traba ote den entzuterairitsi baikara, independentziarakomotibo nagusietakoa denean. “Itxa-ron, lehenik independentzia etagero beste dena” esaldiak jada inu-zenteena ere konbentzitzen ez due-

nez, posizioak argitzeko hona eus-kaltzaleok erantzutea eskatzendugun galdera: Zein izango da eus-kal estatuaren hizkuntza ofiziala (etaerreala) euskara ez bada?

Zeren zain gaude dagoenekobaditugun erabakigune eta erakun-deetan euskara beharrezko egiteko?Herritar denek %100ean euskaraikasi arte gaude zain? (Zer eginbitartean ikastetxeek eta euskalte-giek azken 40 urteotan euskaldun-du dituzten milaka herritarrekin?).Hala bada, epeak markatzekoordua da. Eta herritarrek %100eaneuskara jakitea bada baldintza,zeren zain gaude euskara ikasteaunibertsala eta doakoa izan dadilabermatzeko!

Euskararen lurraldean inperialista zara?Hizkuntza guztiek dute balio, zilegi-tasun, eskubide bera. Baina hizkun-tza guztiek ez dute nagusi direnlurralderik. Are gehiago, belaunaldihonetan izan dugun galera handieta-ko bat da jada ez dagoela herririkdagoeneko euskara hutsean bizi dai-tekeenik, euskaldun elebakarrik ezdagoen bezala. Gure begien aurreangertatu da, erdaldunak deserososentitzearekin kezkatuta geundenbitartean.

Euskal Herrian erdaraz jardunarazten duenak, euskarak munduanduen lurralde bakarra kolonizatzenjarraitzen du, euskarari espazioakentzen dio. Hizkuntzen gatazka daEuskal Herriko herritarren arteanmugitzen dena. Hizkuntzen gatazkahori kontziente eta ikusgarri eginbehar dugu, mahai gainera ekarri,eta dialektikoki landu. “Pertsonalapolitikoa da” irakatsi digu feminis-moak. Migel etorri orduko koadrilaosoa erdaraz egitera pasatzen bada,ez da Migel eta bion arteko arazoa,ez da koadrila honetako xelebreke-ria, hizkuntza jarrera inperialista etakolonizatuaren arteko talka da.

Euskararen lurraldean errespetuzbizi nahi duenak, euskaraz egiterabultzatu behar ditu euskaldunak.Horretarako gutxienekoa du ager-tzea ulertzeko jarrera, ulertzekogogoa. Kontzienteki egiten badahobe, “nik oraingoz erdaraz egingodut baina zuk hitz egidazu beti eus-karaz”.

Arazoa aldez aldatzeko orduaBakoitzak hautatu dezala libreki(beraz, kontzienteki) zein hizkun-tzetan mintzo den. Euskal Herrikogatazka linguistikoen historia ezagu-tuta, euskararen egoera ezagututa,norberak egin dezala hautu kon-tzientea, politikoa, zer hizkuntzetanhitz egin.

Eta inork ez dezala inor derrigor-tu ezein hizkuntzan hitz egitera. Ezdezagun hizkuntzarik inposatu.

Bistakoa da euskaldunek (=elebi-dunek) ez dutela inongo arazorikelkarbizitzarako. Arazoa jarrerainperialista duten elebakarrak dira.Elkarri ulertzera, horretara baikau-de behartuta herritarrak elkarrekinbizitzeko. Eta ulertzeko beharrez-koa den ia bakarra borondatea da.

Bizitza osoa “ez dut ulertzen”erantzunaz pasatzea erabakitzenduenak, arazo bat biziko du bizitzaosoan, bai Parisen, bai Madrilen, baiEuskal Herrian. Arazoa ez da Pari-sen frantsesa, ez Madrilen gaztelera,ezta Euskal Herrian euskara ere, ara-zoa goizero jaiki eta kalera ateratzekotapoiak jartzea da. Lasai, gatazkanbizi nahi ez duenak berehala albora-tuko ditu tapoiak eta denboragutxian euskara ulertzen hasiko da.Eta arazoan bizi nahi duenak, ba bai,berak erabaki bezala, euskaltzaleokinarazoa izango du bizitza osoan.

Aske izateko jaioakEuskaraz mintzo gara gure hautuadelako, kontzientea, politikoa, askea.Eta herritar gisa gure eskubidea. Horkonpon horrek azkuratzen duena.

Behin bakarrik biziko gara, eta ezgaude prest zapalduta, kolonizatuta,bigarren mailako herritar gisa bizitze-ko. Are, euskaldun herritarrok zapal-duta, kolonizatuta, bigarren mailanbizi bagara, euskararenak egin du.

Herritar diren heinean politikarieiere eska dakiekeen gutxienekoa,euskaratik eta euskaraz gobernatzeada, konplexurik gabe, hizkuntzazapaltzaileari zer irudituko beldurrikgabe, kolonizatuaren mentalitaterikgabe. Euskaratik eta euskarazgobernatzen ez duten politikariekez gaituzte euskaldun gisa ordezka-tzen. Behin biziko gara, beraz, nahidugun bezala bizitzea lortu deza-gun: gure herrian bete-betean eus-karaz. n


TERMOMETROA

FRANTZIAKO POLITIKA bipartidismo-tik hiru alderdien arteko joko izaterairaganbidean dago. FNk (FronteNazionala) UMPren eta PSren nagu-sitasuna hautsi dezake aurki. FNPSren heinera igo da Departamen-duetako bozetan. Bigarren itzuliakzehaztuko du aldaketa honen tamai-na. Ipar Euskal Herrian ere FN erro-tzen hasia da. Adibidez, Errobi-Aurrin bigarrena izan da eta bigarrenitzulian lehiatuko da. Alabaina, EHBai da zentro-eskuinaren eta ezkerklasikoaren artean espazio gehien ira-bazi duena. Bost kantonamendutanizanen da bigarren itzulian: Mendial-dean, Uztaritze-Errobi-Urdazurin,Donibane Lohizunen, Bidaxune-Amikuze-Oztibarren eta Errobi-Aturrin. EH Baik 14.357 boz eskura-tu ditu guztira. Beste aukeraabertzaleak (EAJk) 1.243 boz beste-rik ez du erdietsi. Edonola ere, Esta-tuan, Erregioan, Departamenduannola Ipar Euskal Herrian, zentro-eskuina (UMP buru) izan da garailebozen %34rekin. FNk %25 jaso du.PS %20 inguruan geratu delarik.

24etatik bat bera erabaki gabe Pirinio Atlantikoetako KontseiluNagusiak 54 ordezkari izango ditu.Biarnoko 30 eta Ipar Euskal Herriko24. Alta, bakarra ere ez da hautatuaizan oraingoan. Hona lehen itzulikoemaitzak eta bigarreneko aukerak:

– Errobi-Aturri: EH Baikbozen %37,90 jaso du. FNk%16,74. Zentro-eskuinak %14,40eta Ezkerreko Batasunak %14,02.

Haatik, EH bai eta FNren arteanizanen da kontseilarien lehia. Biga-rren itzulian parte-hartzeko, bozen%15etik goiti eskuratu behar baita.

– Bidaxune-Amikuze-Oztiba-rre: Eskuineko Batasunak bozen%47,48 jaso du. EH Baik %20,83eta Ezkerreko independenteek%20,11. Biak izanen ditu arerio.

– Baiona 1., 2. eta 3.: 1. barrutiaEskuineko Batasunaren eta Ezkerre-ko Batasunaren artean erabakiko da.Bozen %48,26 eta %22,31 jaso dutehurrenez hurren. 2. barrutian, PSkohautagaitzak (Christophe Martin-Juliette Muller) bozen %24,49 erdie-tsi du. Eskuineko Batasuna(%22,62), FN (%18,46) eta Ezkerre-ko independenteekin (%16,98) lehia-tuko da. 3. barrutian, eskuin-zentroa(UMP-UDI) garaile izan da bozen%32,83rekin. Alta, PSko hautagaitza(%32,24) hein berean bozkatua izanda. FN izan da hirugarrena bozen%13,99rekin.

– Donibane Lohizune: UMPkirabazi du bozen %28,74rekin. EHBai bigarrena izan da %14, 94 lortu-rik. UDIko zentristak hirugarrena(%14,41). FN laugarrena,%13,01rekin. Kasu honetan, sal-buespenez, EH Bai eta UDI zentris-ta UMPrekin lehiatuko dira.

– Uztaritze-Errobi-Urdazuri:Eskuinak bozen %30,22rekin irabazidu. Atzean EH Bai izan da, bozen%18,02 eskuraturik. Zentroko inde-pendenteak %14,74rekin, FN%13,71rekin eta Ezkerreko Batasu-na %13,31rekin izan dira hautatua.

– Miarritze: Eskuineko Batasunabozen %27,21rekin garaile izan da.Ezkerreko Batasuna bozen%22,46rekin bigarren. FN hiruga-rren, bozen %13,73rekin.

– Angelu: Zentro-eskuina (UMP,UDI) nagusiki garaile, bozen%40,69rekin. PS bigarren,%29,88rekin. Hirugarren FN bozen%15,16rekin. Barruti honetan FN ezda bigarren itzulian lehiatuko.

– Baigura-Mondarrain: UDIzentristak lortu du boz gehien:%35,41. Vincent Bru kontseilaria.Eskuineko Batasuneko BeñatIntxauspe kontseilaria da ere (bozen%25 jaso du). Beraiek dira lehiakidenagusiak. EH Bai ere lehiatuko da,bozen %18,16 eskuratu baitu.

– Hendaia: PSk (Ecenarro-Cottencon) irabazi du bozen%29,49rekin. Eskuineko indepen-denteak (Salaberry auzapez ohiaburu) bozen %18,39 jaso du. EHBaik %13,62, Eskuineko Batasunak%13,36 eta FNk %12,92 jaso dituzte.Lehen bien artean jokatuko dira kon-tseilarien kargua bigarren itzulian.

EH Bai egonkortu da Iparraldeko argazki hau lagin gisabalia daiteke Estatuko emaitzeiburuzko ideia bat egiteko, tokiantokiko ezaugarriak eta koalizioakkontuan harturik. EH Bai egonkortuda Iparraldean, FNk aurrerapausohandia eman du Estatuan. Frantzia-ko bipartidismoa iragana izan daite-ke. Bigarren itzuliak zehaztuko dualdaketaren nondik norakoa. n

Ipar Euskal Herriko bozemaileen %52k parte hartu du bozen lehen itzulian. Departamenduosoan %53k bozkatu du, Hexagonoan %51k. Abstentzioa espero baino txikiagoa izan da.Estatuko bozemailea homogeneoa da. Frantzian eta Iparraldean zentro-eskuina garaile da.

PSk behera egin du eta FNk gora. EH Bai bost kantonamendutan izanen da bigarren itzulian.

Zentro-eskuina garaile estatuan, EH Bai eta FN nabari dira gurean

| MIKEL ASURMENDI |

DEPARTAMENDUETAKO BOZAK


TERMOMETROA - NET HURBIL

Eexpress erabiltzaileak Youtuben ipinitakobideoko irudian, Arvind Kejriwali gaur Delhiestatuko buru dena. Atzean daukan pankar-tan ageri da erratza, AAP alderdiaren ikurnabarmena. Agerraldi publikoetan sarritanerakusten dira erratzak, Gizon ArruntarenAlderdiak bere burua txiroen mailarainoapaltzen duela eta Indiako politikagintza gar-bitzera datozela irudikatzeko. Ezkerretik zen-baitek aurpegiratzen die hizkera marxistagarbia baztertu izana. Beste batzuek, ordea,uste dute ezkerreko programa egingarri batdakartela populismoz beztiturik: herritar guz-tientzako osasun zerbitzuak eta hezkuntzaaldarrikatzen dituzte, kasta apalenen etaemakumeen bazterketaren kontra mintzodira nahiz eta ez duten kuotarik ezarri, homo-sexualitatea despenalizatuko dutela agindudute, energia berriztagarri eta ez zentraliza-tuak defendatzen, lurra eta baliabideak leku-ko komunitateek kudeatzea...

KEJRIWALIK DELHIN LURRIKARAeragin duela ez da ahoberokeria.Gizon Arruntaren Alderdiak (AamAdmi Party) eskuratu ditu 21 milioibiztanleko estatuaren gobernua:metropoliaren parlamentuko 70 jar-lekuetatik 67. Hiru parlamentaritriste baizik ez urteotan Indianagintzen duen Narendra ModirenBharatiya Janata Party (BPJ) ultra-nazionalistarentzako; alerik ere ezGandhitarren Indian National Con-gress (Congress) alderdiarentzat.

“Delhiko bataila politikoarenemaitza harrigarriak arnasarik gabeutzi ditu analistak, ahozabalikBJPko lekuko buruzagiak eta pen-tsakor Gobernu federalekoak”, ida-tzi du L.K. Sharma kazetari betera-noak Open Democracy gunean “Properdemocracy triumphs in Delhi” (Demo-krazia bera garaile Delhin) tituluadaraman kronikan.

Delhi estatuko gobernuburudatozen urteotan izanen da ArvindKejriwal (1968), Indiako TeknologiInstitutuan hezitako ingeniaria etazerga bilketa zerbitzuko funtziona-rio izana, ustelkeriaren kontrakalean borrokatzen aritu ondotikpolitikan sartu dena.

“Hauteskundeotan garaileak era-kutsi du alderdi politiko batek arra-kasta eskuratu dezakeela diru askoeduki gabe, indar fisikoa erabiltzekeeta sektakeriazko manipulazioetan

zikindu barik”, dio Sharmak. Ordai-netan, Aam Admi Party (AAP)alderdiak lortu du mobilizatzeaerdiko mailako profesional askoIndiako kultura politikoa iraultzekohelburuaren bueltan.

Ideologia usainetik ihes egineta arazo sinpleak aipatzen dituAAPk. Txiroen alde mintzo da,lagun arteko edo konplizitatezkokapitalismoa (crony capitalism) sala-tzen. AAP indar rean azalduzgeroztik, Modiren irudia aberatse-kin lotzen zelakoan, honek ere txi-roen alde mintzatzen hasi beharizan du. Baina ezker tradizionala-ren mezuek goiko eta erdi mailakojendea izutzen baldin badute,AAPk bere ezker berri itxurarekinez du izu hori eragin posiziooneko herritarren artean.

Bigarren aldiz dago AAP Delhi-ko gobernuan. Aurreko aldian,gehiengo osorik eskuratu ez zue-nez bazkidetzat zuen Gandhita-rren alderdi ofizialista eta bestezenbait alderdi txiki; gobernatzenahalegindu zen gehiengo sinplea-ren jabe zen BPJren kontra. 49egun iraun zuen Kejriwalek dimiti-tu arte, ustelkeria garbitu eta zerbi-tzu publikoa bermatzen lagatzenez ziotelako.

Hiriburuko jendeen artean zapo-re gozo-garratza utzi zuen Kejriwa-lek. Alde batetik, 49 egun horietan

nabaritu omen zen ustelkeriarenkontrako bere eragina: polizia etabeste funtzionarioek eten zuteneskupeko beltzak kobratuz xantaiaegiteko zerabilten ohitura zaharra.Baina beste aldetik, Kejriwalek ezzuen geldiarazi kaleko protesta etaliskar giroa, berez kaotikoak direnDelhiko karrikak itotzeraino nahas-ten zituena.

Hori duela urte bete zen. Orain-goan, ordea, estiloa aldatu duteKejriwalek eta AAPk. Ez gehiagoenpresarien kontrako erretolikarikedo liskarzale itxurarik: kalekogizon arruntaren kezkak eta garbi-tasunez gobernatzeko promesak.Bide batez esanda, gure arrebekbarkatuko digute Gizon Arruntaerabiltzea, matxismo eta guzti,baina AAP eta Kejriwal horreladira mintzo.

Erratza nahi du jendeak Naïké Desquesnesek Le MondeDiplomatiquen iaz egin zuen AAPrenerradiografia. Ingelesezko edizioanosorik irakur daiteke haren “Newparty of the poor” (Txiroen alderdiberria).

Ustelkeriaren kontrako borrokapolitikaren erdian jartzen lehenaAna Hazare izana zen arren, harenlaguntzaile Arvind Kejriwalekkendu dio lekukoa 2012an AAPsortuta. Hazarek Mahatma Gandhi-

Delhiko boto emaileek lurrikara politikoa eragin duteIndian jaun eta jabe zebilen Narendra Modiren alderdi

ultranazionalista lotsagarri utzirik: Arvind Kejriwali emandizkiote estatu hartako 70 parlamentarioetatik 67. Duela bi

urte ustelkeriaren kontra sortutako Gizon ArruntarenAlderdia da Indiako fenomeno populista berria.

Gizon ArruntarenAlderdia, Indiakobeste populismoa

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

ren itxura hartzeko erabiltzen zuenkapa zuriari gehitu zion ikur berria:erratza. Dalit jende ukitu ezinakerabiltzen du kaleak garbitzen.Keinu bikoitza, txiroen defentsabatetik, ustelkeria bizi politikotikerauziz herritarrentzako zerbitzupublikoak bermatzeko promesabestetik.

“Gu ez gara besteak bezalakoak–diote AAPko buruek–, gu politi-kan sartu gara soilik sistema garbi-tzeko”. Ingelesezko hiru C borro-katuko dituztela agindu dute:ustelkeria (corruption), komunitatebereizketan oinarritutako alderdike-ria (comunalism), hinduak eta musul-manak elkarren kontra jartzendituena, eta konplizitatezko kapita-lismoa (crony capitalism).

AAPko buruek diskurtsoarenerdian ipintzen dute Gandhik aipa-tzen omen zuen swaraj: deszentrali-zazioa, autonomia politikoa. Leku-ko aginteei boterea berreskuratzeaaldarrikatzen dute beti.

Desquesnesek swaraj ideia ikus-ten du mamiturik Mumbai hirianMedha Patkarrek egindako bidean.AAPra hurbildu zen Ghar BachaoGhar Banao (Gure Etxeak Salbatu,Gure Etxeak Eraiki) mugimenduasendotzeko, hiri handi hartako auzotxiroak suntsitu eta bertako jendeaklekualdatzeko agintariek zerabiltenestrategiaren kontra.

Aldi berean, Patkar bera daAAPren kontraesanen termome-troa. 1985etik Patkarrek gidatuzuen Narmada Bachao Andolan,

independentziaz geroztik Indiakindustriaren kontra ezagutu duenmugimendurik indartsuena, beste-ren artean Namada ibaiko urtegihandiaren kontrako borroka burutuzuena. 1995ean 250 erakunde bil-duz National Alliance of People’sMovements sortu zuen. Desques-nesen ustean, “Patkarrek ez dualiantza estrategiko bat baizik sinatuAAPrekin, eta hau ahula da AAPkez dielako lehentasunik ematen ber-dintasunari eta kasten zapalkuntza-ren arazoei”.

Populismo guztiak legez, AAPere kontraesanez beterik dago, Des-quesnesek azaldu duenez. Zenbaitburuzagik jokabide xenofoboakeduki dituzte. Delhiko justiziaministroak etorkin afrikarrez esanzuen: “Beltzak ez dira zu eta nibezalakoak, legea urratzen zaleakdira”.

Matxismoari ez diote eskapo egi-ten AAPkoek. Turista daniar batbortxatu zutenean Kejriwalek berakgertakaria prostituzioarekin eta dro-garekin lotu zuen.

AAPren programa neoliberaladela salatu dute batzuek, tarteanArundhaty Roik. Alegia, erratzarenalderdiak nahiago duela gobernuzuzena aipatzea (good governance)kapitalismoaren edo inperialismoa-ren kontra hitz egitea baino, eta lan-gileen askapena lotzen diola legeakematen dituen zirrituak baliatzeari.

Baina zertarako epaitu hainzorrotz AAPren populismoa, ezkerklasikoa bere hizkera erradikalare-kin gehienbat ondo bizi den jen-deak osatzen duenean eta benetakotxiroek kasurik egiten ez diotene-nean? n


“BANKU JARDUERA arduratsua,hurbila eta gizartearekin konpro-metitua da gurea; pertsonak lehe-nesten dituena eta parte garengizartearen garapenean laguntze-ko asmoa duena. Kutxa Koopera-tiboaren proiektuan, beti izangodugu beste pauso bat emateko”.

Beste modu bat aldarrikatzenzuen Laboral Kutxak duela hiruurte Euskadiko Kutxak eta IparKutxak bat egin zutenean, eta bai,banku erraldoien jarduerarekinerkatuta, askok ikusiko dituztebeste moduak kreditu kooperati-boaren esparruan eta zehazki bes-telako moldeak aldarrikatzendituen Laboral Kutxan. Bainafinantza entitate handien praktikatxar eta desegokiak ere badira;izan ziren finantza oparotasuna-ren sasoian eta badira egun ere.

Miren Peña Antsoaingo (Nafa-rroa) 43 urteko emakumezkoakbere buruaz beste egin zuen iraganlarunbatean prekarietate egoerakestututa. Ez dakigu bi ume utzizituen emakumearen osasun egoe-ra erabat zehatzaz, baina bai osti-ralean etxearen hipoteka berrikus-teko eskaeraren ezezkoa jaso zuelaLaboral Kutxaren aldetik. Hipote-kek eragindako pertsonak biltzendituen Nafarroako PAH elkartea-ren esanetan, praktika egokienkodea deritzona ukatu zioten.Horren arabera, Peñak 80 euroordainduko zituen bost urtetanzehar. Ukapenaren ondoren,hurrengo egunean bere buruazbeste egin zuen. Duela bi urtekaleratu zuten Orkoienen Faure-ciak duen enpresatik.

Prekarietatearen milaka aurpe-gietako bat gehiago zen Peña. Ion,Iraitz, Ainhoa, Oihana, Kontxi,Andrei, Mario José, Iker, Olatz,Maite, Pedro, Jesus… eta beste

dozenaka aurpegiren testigantzakirakurri ditu irakurleak astez asteorrialde hauetan. Ausartenen bizi-penak. Dozenaka milaka dira ego-era estuan bizi direnak, eta milakaegoera larrian. Estatistikak hotzakdira, baina aipatu beharrekoak:langabezia tasa %14,9koa da Nafa-rroan; 48.000 pertsona pobreziagorrian bizi dira eta ia beste hain-beste prekarietatearen atzaparre-tan direnak. Suizidioak ez datozezustean.

Gorpuak ere hotzak dira, bainaheriotzak beroak; eta herritar arrun-ten kontzientziak astintzen dituzte,min egiten dute eta egoera ez delajustua esatera bultzatzen dute, bes-terik ez bada etxeko sukaldean.Kontzientziatuenak eta sumindue-nak protesta egitera aterako dirakalera Iruñerrian aste honetan,hauek ere beste modu bat badelaaldarrikatzera, izan behar duela.Publizitatetik harago ere derrigo-rrezkoa dela beste modu bat izatea.

Horregatik, Laboral Kutxak ereeman beharko luke informaziogehiago, bere esku izan den neu-rrian Peñarekin nola jokatu duenazaltzeko, bakoitzak dagokionerantzukizun zatia bereganatubehar baitu. Eta gero herritarrakbaloratuko du. Eta bezeroak.Beste moldeak badirela sinestekomodu eraginkorrena da.

KRISI BASATI honek gobernuberriak ekarriko dituela pentsatu

da sarri, eta badira horren zantzubatzuk, baina ez dakigu oraindikGrezia paradigma ote den edokasu isolatu bat. Andaluziakoaikusita bederen, Espainiak Grezia-ren biderik ez duela jarraitukogarbi xamar dago.

Andaluzian %34ko langabeziadago eta Espainiako datu larriene-takoak biltzen ditu bazterketasozialari dagokionez. Eta hala ere,PSOEk eta PPk –zartakoak zarta-ko– biltzen dituzte botoen %70.Podemosek di-da batean 15 eser-leku lortzea azterketarako feno-meno politikoa dela erakusten du,baina gobernura iristeko oraindikoso urruti daudela erakusten dutedatuek. Horrexegatik, aldaketanahi dutenek hobe lukete hege-moniaren diskurtsotik ihes egiteaeta aliantzenari heltzea, Pablo Igle-siasek berak Andaluziako emai-tzak baloratzerakoan –“bideaurratsez egiten da”– Twitterrenaldarrikatu zuen moduan. Indarpolitikoen arteko aliantzak etaalderdi politiko eta gizarte mugi-menduaren artekoak.

Aliantzak, esaterako, ezinbeste-koak izango dira Nafarroakohurrengo Gobernurako. Noticias deNavarrak igandean kaleratu zueninkesta (Gizaker): 50 eserlekutikUPNk 13, Podemosek 9, GeroaBaik 9, Bilduk 8, PSNk 7 eta Ciu-tadans eta Ezkerrak bana. Irakur-keta ugari egin daitezke, bainaemaitza horiekin UPNk jai luke.Aldaketaren gobernua eratzeko biaukera leudeke: Podemos, GeroaBai eta Bildu (gehi Ezkerra?) edoGeroa Bai, Podemos, PSN etaEzkerra. Eztabaida liteke aldaketahauspotzeko zein litzatekeen era-ginkorrena, baina aldaketa nahiduenak bata zein bestea sinatukoluke gaur bertan. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Aldaketa nahi dutenekhobe luketehegemoniarendiskurtsotik ihes egiteaeta aliantzenari heltzea

Beste modu bat

ASTE HONETAKOzozketakArgiako harpidedunentzat

AZKEN IRABAZLEAK (2452. Argia)EUREKAEdurne Zuazabeitia Olabe (Gasteiz)Estitxu Kortejarena Ugarte (Tolosa)

AQUARIUMA Galdakaoko Aek Euskaltegia (Galdakao)Izaro Sudupe Altuna (Azkoitia)Josu Diaz De Otalora Serna (Usurbil)Felipe Alkorta Andonegi (Donostia)

SAN TELMO Fernando Bustillo Maestro (Donostia)Ana M. Zubiarrementeria Olañeta (Eibar)Xabier Azkue Ibarbia (Zumaia)

EKAINBERRI Iñaki Zubeldia Otegi (Ikaztegieta)Imanol Irigoien Aranberri (Oiartzun)Jokin Igartua Madinazkoitia (Oñati)

OKATXUAmara Berri Aek Euskaltegia (Donostia)

* Bisitaldietarako epea: Bi hilabete

PARTE HARTZEKOAstelehenetik ostiralera 08:00-15:30Tel: 943 37 15 45 • [email protected]/gunea

Lar Zaldiak

Bi lagunentzako saio bat

LARTZANDIETA Baserria,Urdaiaga auzoa, 44Usurbil GIPUZKOAwww.larzaldiak.com

San Telmo museoa

3 lagunentzakobina sarrera

Zuloaga, 1 Donostia GIPUZKOA

www.museosantelmo.com

BARTOSZ PERNALMICHAL SZKIL

QUINTET JAZZ GETXO

5 CD opari

www.hotsak.com

Illimani

liburua opari

www.argia.com/denda

ARTIUMARTE GARAIKIDEKO

EUSKAL ZENTRO-MUSEOA

3 lagunentzakobina sarrera

Frantzia, 24Gasteiz ARABA

www.artium.org1

3

5

2

4

LagunduDonostiahobetzen

LagunduDonostiahobetzen

r

Documents

Euskahaldunok boterea hartzeko beharrean · transkripzioa, elkarrizketa artxi-batzeko fitxa batzuk eta lau orrialdeko laburpena aurkeztu behar dute. Nahi edo ahal iza-nez gero, argazkiak