Etxeko ekonomia: irabazi gehiago,revista.consumer.es/web/eu/20171001/pdf/revista-entera.pdf · blokeatzeko edo internet desakti-batzeko funtzioak ere baditu. FaCeup: aurpegia pantaila-tik

bazkide-kontsumitzailearen aldizkaria

elikadura osasuna ongizatea

Urtea XLII - Aroa IV - Nº 223 URRIA 2017 • www.consumer.es

Etxeko ekonomia: irabazi gehiago,

espektatiba hobeak

Absentzia krisia haurrenganEnergia eraginkortasuna

Lepo hautsiaren sindromeaAntibiotikoen aurkako erresistentzia

Nutrizioaren piramide berriaIzokin ketua

elikadura osasuna ongizatea

aurkibidea

24

34

12

223ONGIZATEA ETA EGUNEROKO BIZITZA 4 teknologiaberriak

SARE SOZIALEKIKO MENDEKOTASUNA 6 eskubideak 8 interesatuzaiguna 10 nutrizioanadituak 24 sakonean

ETXEKO EKONOMIA 30 elkarrizketa ¿TRABAJAR POR CUENTA AJENA O EMPRENDER?

TxOsTENAK: 22 elikadura / OHITURA BERRIAK, PIRAMIDE BERRIA 34 elikadura / ERREPIDEKO TENTALDIAK 36 etxeko ekonomia / ETA BANKUA DESAGERTZEN BADA? 38 osasuna / LEPO HAUTSIAREN SINDROMEA 40 elikagaien segurtasuna / IZOKIN KETUA 46 haurrak / ABSENTZIA KRISIALDIA HAURRENGAN 48 osasuna / ANTIBIOTIKOEN AURKAKO ERRESISTENTZIA 50 ingurumena / ERAGINKORTASUN ENERTEGIKOAREN ETIKETA BERRIA

www.consumer.esEROSKI CONSUMER Eroski-ren bazkide kontsumitzailearen aldizkaria da. Eroski kooperatiba (Eroski-ren berezko kide eta sustatzailea) kontsumitzaileen elkartea da eta 25 urte baino gehiago daramatza kontsumitzaileei informazioa ematen, informazioa eta hezkuntza momentu bakoitzean zer komeni zaien aukeratzen jakin dezaten. EROSKI CONSUMER aldizkariak zerbitzu eta ondasunen kontsumitzaileei aitortzen zaizkien eskubideak defenditzen ditu eta eskubide horien berri ematen die, urratzen direnean kontsumitzaileek erantzunkizunak eska ditzaten. EROSKI CONSUMER kontsumo iraunkorrarekin konpromezua duen komunikabidea da eta ingurumenari egiten zaieon kaltea gutxitu behar dela aintzat hartzen du. EROSKI CONSUMER aldizkariak Eroski-k gizarte erantzunkizunaren arloan egiten duenaz informazioak argitaratzen ditu, Eroski markako produktuen inguruan ere bai eta, noizean behin, Eroski-k bere bazkide eta bezeroentzat interes handiko jotzen dituen albisteen berri eman dezake.

bazkide kontsumitzailearen aldizkaria

EditorEa: EROSKI S. Coop. EROSKI FUNDAZIOAREN babesarekin • 2017ko Urria - 223 zenbakia. 13.400 ale

12 EROsKETA GIDA: KAFEA Espainiako Estatuko herritar bakoitzak

batez beste 1,78 kilo kafe hartu zituen 2016an, eta 26 euro inguru gastatu; horrek garbi azaltzen du nolako garrantzia duen produktu horrek

40 IZOKIN KETUA: ARRAIN sEGURUA DA?

Behar den moduan prozesatu bada, haztegietan ekoiztutako izokinak anisakisa izateko aukera gutxiago ditu

50 ERAGINKORTAsUN ENERGETIKOAREN ETIKETA BERRIA

A+, A++ eta A+++ mailak desagertu egingo dira energia etiketa berrietatik Europako Batasunean, irakurketa sinplifikatze aldera

ZUZENDARIA: Alejandro Martínez BerriochoaZUZENDARI ORDEA: María HoyosERREDAKTORE BURUA: rosa CuevasINTERNETEKO EDIZIOAREN ERREDAKZIOA ETA EDIZIOA: Miren Rodríguez EUsKARAZKO EDIZIOA: Irati Jimenez eta Arkaitz Goikoetxea

BANAKETA: rosa Cuevas

“sAKONEAN” IKERKETA TALDEA: EROsKI CONsUMEReko taldea Arduraduna: rosa Cuevas Diseinua eta elaborazioa: Cristina Leciñana

BEsTE EDUKI BATZUK: Teknologia berriak (koorinazioa): Eva San Martín Elkarrizketa: Eva San Martín Elikadura: Laura Caorsi, Marisa Gomez eta Juan Carlos Montero Osasuna: Montse Arboix Etxeko ekonomia: Blanca AlvarezIngurumena: Álex Fernández Muerza

EDIZIOA: Cristina Leciñana

DIsEINUA, mAKETAZIOA ETA INpRImAKETA-AURREKOAK: DUPLO Comunicación Gráfica (www.duplografic.es) Argazkiak: Rubén García eta Duplo Inprimaketa: MCC Graphics

EROsKI CONsUmER WEBGUNE ETA ALDIZKARIAREN ADmINIsTRAZIOA ETA ERREDAKZIOA: Eroski Argitalpenak. San Agustin auzoa, z/g. 48230 Elorrio (Bizkaia)

Telefonoa: 946 211 627_Faxa: 946 211 222

Lege gordailua: TO-1848-1997 • IssN: 2254-6502

12

40Etxeko ekonomia: astiro, baina badoa suspertzen

EspAINIAKO EsTATUKO ETxEEK BATEZ BEsTE ZENBATEKO ERRENTA jAsOTZEN DUTEN ETA ZENBATEKOA DEN pOBREZIA ARRIsKUAN DAUDENEN TAsA

42 ERREZETAK. Udazkeneko menua

teknologiaberriaksare sozialekiko mendekotasuna

Sare sozialak: harrapatuta al naukate?Norberari gertatzen zaion guztia argitaratzeko eta argazki bidez erakusteko beharra sentitzea adierazgarria izaten da sare sozialekiko mendekotasuna dagoela baieztatzeko

mendekotasun jarrera” esaten diote adituek. nola jakin mendekotasunik baden? Hauek dira, adituen esane-tan, sare sozialekiko mendekotasuna antzemateko gakoak.

1. Eguna hasteko eta bukatzeko. sare sozialekin harrapatuta da-goen erabiltzaile batek gauza be-ra egiten du esnatu bezain agudo eta lotara sartu aurretik: begiratu bat eman Facebook-i, instagram-i, snapchat-i... ea zer berri dagoen.

2. Guztia neurtzeko beharra. sare sozialetako profilak maiz-maiz berrikusteak eta norberak egindako argitalpenen inguruko feedback positiboen zain egoteak beti begira aritzera behartzen du, zenbat “atsegin dut” jaso ditu-gun, zenbat iruzkin iritsi diren, gure mezu bat zenbatetan ber-txiokatu duten, eta abar. Horiek dira argitalpen baten arrakasta neurtzeko adierazleak.

3. Elkarrizketa inpertsonalak. internet bidezko mezu trukeek hartzen dute aurrez aurreko solasaldien lekua. erabiltzai-leak nahiago du bizitza digitala egiazko bizitza baino, bakarda-de sentipenik ez baita izaten sekula, eta askoz errazagoa da beste erabiltzaile batzuekin inte-rakzioan aritzea.

4. Antsietatea eta haserrea. segur aski, horixe izango da men-dekotasunaren adierazlerik argie-na eta, aldi berean, kezkagarriena. eta zergatik haserretzen dira edo zergatik sentitzen dute antsietate edo estutasun hori? norabait joan eta estaldurarik ez dutelako edo bateria agortu eta unean bertan kargatzeko modurik ez dutelako.

5. Egunean zenbait aldiz argitaratzea. erabiltzaileak beharra sentitzen duenean gertatzen zaion guztia argitaratzeko eta argazki bidez erakusteko, eguneko otorduak, lotara joan aurreko jarrera edo posea; hau da, bere sareetan agertu nahian ari denean egune-roko eduki hutsalekin.

Nola egin aurre sare sozialekiko mendeko-tasunari?

1. Mendekotasuna onartzea. norberak aitortu egin behar du mendekotasun bat duela eta gain-ditu egin behar duela bizimodu hobea eduki nahi badu. “alkoho-liko anonimoen lehen Pausoa” esaten zaion horixe da. arazo bat dagoela onartu ezean, ez dago konpontzeko inolako aukerarik; onartzen den unetik, onartzeak berak sortzen du norbere baitan gainditzeko asmoa.

sare sozialen kasuan, ondorioak ez dira alkoholak edo drogek eragiten dituztenak bezain penagarriak, baina nahiko eragin

Deskonektatzeko aplikazioakkontrolatu egiten dute erabiltzai-leak zenbat denbora ematen duen mugikorrera konektatuta:CheCky: Gaueko hamabiak heltzen direnean, aplikazioaren estatistikan gordeta gelditzen da egunean zenbatetan desblokeatu den mugikorra, eta kontagailua berriz hutsean jartzen da hurren-go egunean berriz zenbatzeko. Quality time: pantaila zenbat aldiz desblokeatzen den, zenbat aplikazio irekitzen diren eta bakoitzarekin zenbat denbora pasatzen den kontatzen du eta estatistika zehatzak egiten ditu. alarmak programatu daitezke telefonoarekin denbora gehiegi pasatzen denerako, eta denbora tarte pertsonalizatuak sor daitezke, non blokeatu egiten diren deiak, jakinarazpenak edo aplikazio batzuetarako sarbidea. BreakFree: mugikorrari ematen zaion erabileraren estatis-tikak biltzen ditu: zenbat aldiz desblokeatzen den, egunean zenbat denboran erabiltzen den osotara... Jakinarazpenak blokeatzeko edo internet desakti-batzeko funtzioak ere baditu. FaCeup: aurpegia pantaila-tik altxarazteko neurtu egiten du zenbateko mendekotasuna duen erabiltzaileak eta jarrai-pen bat egiten du, datuekin eta estatistikekin.oFFtime: laneko jardunari ahalik eta etekinik handiena ateratzeko mugatu egiten du zenbait aplika-ziotarako sarbidea eta tarte horretan sare sozialetan gerta-tukoa gerorako gordetzen du. resCuetime: bi kontzeptu bateratzen ditu, mugikorraren kontrola eta produktibitatea. mugikorrarekin guztira emandako denboraren jarraipena egiten du, eta tarte horretan gehien erabili diren aplikazioak zerrendatu egiten ditu. laneko jarduna hobe-tuko duten helburuak finkatzeko aukera ere ematen du, adibidez egunean denbora jakina ezartzen du posta elektronikoa ikusteko edo egunean gehienezko ordu batzuk ezartzen ditu telefonoare-kin aritzeko.

kaltegarriak ekar ditzakete, batez ere laneko emaitzetan.

2. Jakinarazpenak alde batera uztea. sarri askotan, jakinarazpenen errua izaten da erabiltzailea etengabe mu-gikorrari begira ibiltzea; hortaz, horiek isiltzea izan daiteke lehen pausoa sare sozialen erabilera murrizteko.

3. Sare sozialetatik deskonektatzea aldi baterako. aditu batzuek diotenez, al-di baterako deskonektatzeak aukera ematen dio garunari bide neuronal berriak sortzeko, eta horrek esan nahi du jokabide eta errutina berriek ordezkatu egiten dituztela lehengoak. dena den, alderantzizko eragina ere izan de-zake horrek, onak ez diren ohitura berriak hartzea alegia.

4. Konektatzeko une batzuk ezartzea egu-nean zehar. une horietatik kanpora, egokie-na da ez konektatzea ezein sare sozialetara. norberak erabakitzen duen unean bakarrik sartuta, mezu bat bidaltzen ari gatzaizkio garunari: egoera guk geuk kon-trolatzen dugula.

5. Aplikazioak ezabatzea edo are so-zialak blokeatzea. muturreko erabakia litzateke. ez da irtenbiderik onena, baina muturreko egoeretan kontuan hartzekoa izan liteke. //

oso dibertigarriak izan daitezke, eta aldaketa handiak eragiteko gai ere bai norberaren bizitzan eta lan arloan, baina sare sozialek arris-kuak ere izaten dituzte. ia gazteen %40k gutxienez bi orduz erabiltzen dituzte sare sozialak ohiko eskola egun batean, datu hori ageri da honako lan honetan: Investigación sobre conductas adictivas a Internet en los adolescentes europeos (euro-pako gazteek internetekiko dituzten mendekotasun jarreren inguruko ikerketa). egoera horri “internetekiko

54

Epai

ak

ANTZEKO KASUETAN, EPAIAK DESBERDINAK IZAN DAITEZKE

Atal honetan era askotako zerbitzu eta hondasunei buruzko epaiak jaso ditugu, kontsumitzaileen intereseko izan daitezkeelakoan. Baina epaiak ematerako orduan ezin dira bi kasu, antzekoak izanagatik ere, bere horretan konparatu eta epaia berdina izango dela pentsatu. Kasu bakoitzean dauden frogak, alde bakoitzaren egoera zehatzak eta epaimahaiaren osaerak, besteak beste, halako edo bestelako epaiak ematea eragingo du.

Esku

bide

ak

DUDA [email protected]

Legearekin zerikusirik duen dudarik izanez gero, emaila bidali dezakezu aldizkari honetara. Kasu bakoitzaren aukerak aztertu ondoren, EROSKI CONSUMERen zerbitzu juridikoek gehien komeni den aholku juridikoa emango dute. Hala ere, orientabidea baino ez dute eskainiko. Lege kontuak konplikatuak dira eta epaian zein epaibidean eragiten duten era askotako elementuak hartu behar dira kontuan, kasuan kasu. Gogoratu, bestetik, kasu bakoitzari emango zaion erantzun bakarra orrialde hauetakoa izango dela.

Aholkularitza

Zenbait zalantza ditut taxi zerbitzuaren inguruan. Erabaki al de-zake bidaiariak zein ibilbide hartu helmugara iristeko? Ni nara-man taxiak istripu bat edo matxuraren bat izango balu eta nire helmugara iritsiko ez banintz, kobratu al diezadake zerbitzua? Taxilaria behartua dago ekipajea maletategian sartzen laguntze-ra? Ordainagiria eskatuz gero, eman egin behar al lidake ibilbi-dea amaitzean?

Nire bankuak onartu egin du auzitegiz kanpo egin dudan erre-klamazioa nire hipotekaren zoru klausula dela eta; diru kopuru bat eskaini dit, baina niri gutxi iruditu zait. Ez dakit zer egin, onartu eta kontua betiko ahaztu, edo uko egin eta salaketa ja-rri auzitegian.

Erabiltzaileak eskubidea du nahi duen ibilbidea hautatzeko. Horri buruz ezer esaten ez badu, taxilariak erabakiko du zein den biderik zuzene-na eta azkarrena une horretan, zein ordu den kontuan hartuta, zer-nolako zirkulazioa dabi-len... Istripu edo matxuraren bat izanez gero, taxilariak gelditu egin behar du kontagailua, eta berriz bideari ekiteko modurik ez badu, geldi-tu den lekura bitartean egindako bidea kobra-tuko dio, baina bandera jaitsiera deskontatuta. Gainera, saiatu egin beharko du beste taxi ba-tek har dezan bidaiaria ahalik eta azkarrena, hark eskatzen badio edo leku arriskutsu batean gelditu bada edo oinez atera ez daitekeen le-kuren batean, adibidez autobidean. Ekipajeari dagokionez (gehienez 50 kilo eraman daitezke 4 bidaiari arteko ibilgailuetan, eta 60 kilo han-

diagoetan), taxilariak lagundu egin behar dio erabiltzaileari maletategian sartzen eta handik ateratzen. Eta ordainagiria ematera ere behar-tua dago zerbitzua bukatzean, bidaiariak hala eskatzen badio; erreklamazio orriak ere era-man behar ditu ibilgailuan. Ordainagirian ho-nako datu hauek agertu behar dute: lizentzia zenbakia, IFZa, ibilgailuaren matrikula, data eta ibilaldiaren prezioa, eta taxilariaren sinadura. Estatuan arautua dago taxi zerbitzua; Automo-bil Arinetan egindako hiri barruko eta hiriarte-ko Garraio Zerbitzuen Espainiako Arautegiaren bidez, zeina martxoaren 16ko 763/1979 Erre-ge Dekretuan onartu baitzen. Autonomia erki-degoek eta udalek xedapen gehigarriak erantsi ditzakete erabiltzaileen eta taxilarien eskubide eta betebeharren inguruan.

Bankua behartua dago kalkulu zuzena egitera eta zehatz esatera zenbat diru izan den behar baino gehiago kobratu duena zoru klausula ho-ri ezarrita, zeina iluna iruditzen zaion hari ere, edo ez behar bezain argi azaldua hartzailea-ri. Baina beti ez da hala gertatzen. Hain zuzen, epaiketetan zorrotz aztertu diren zoru klau-sulen inguruko epaiak ateratzen ari dira gaur egun, non itzulketa handiagoak agintzen diren finantza erakundeek eskaini dituztenak baino. Oso kalkulu konplexua da, eta asko jakin behar da matematikaz eta finantzez, herritar gehie-nek dakitena baino askoz gehiago. Bankuarekin zalantza baduzu, gure gomendioa da ekono-mialari kolegiatu eta fidagarri batengana joan

zaitezela bankuak egindako kalkuluak ageri di-ren dokumentuarekin eta zure hipotekarekin zerikusia duen dokumentazio guztiarekin, eta eska diezaiozula txosten bat egin dezala (50 eta 100 euro artean kobratuko dizu). Emaitza bankuak egindako kalkuluarekin bat baldin ba-dator, onar ezazu haren proposamena. Txoste-nak esaten badu bankuak diru gehiago itzuli behar lizukeela eta aldea handia bada, saia zai-tez bankuarekin negoziatzen edo azter ezazu auzitegian salaketa jartzeko aukera bankuekiko erreklamazioetan aditua den abokatu batekin. Abokatu horrek aurrez esango dizu zenbat kos-tako den haren lana eta zenbateko komisioak kobratuko dituen epaiketa irabaziz gero.

KIROL APUSTUAK

Web batek baliogabetu eta aldatu egin ditu erabiltzaile baten apustuak, sari txikiagoa emateko.

2015eko azaroaren 8an, kirol apustuak egiteko webgune batean, kontsu-mitzaile batek sei apustu desberdin egin zituen, 794,14 eurokoak, Erruma-niako emakumeen futbol ligako partida baterako, eta 3.326,28 euro irabazi behar zituzkeen. Baina partida bukatu zenean, webak jakinarazi zion ba-liogabetu egin zituela sei apustuetako bi eta berriz kalkulatu zuela beste birentzat ezarritako kuota, eta 804,57 euro bakarrik ordaindu zizkion. Apus-tu egileak salaketa jarri zuen Sanlúcar de Barramedako Lehen Auzialdiko 2. epaitegian, eta ordaindu gabe utzitako 2.521,71 euroak eskatu zituen. Webguneak argudiatu zuen hutsegite bat gertatu zela taldeen izenarekin (irabazteko hautagaitzat jo zuten berez estatistikoki hala ez zen taldea), sa-latzailea apustu egile trebatua zela eta probetxua atera ziola hutsegite ho-rri, fede txarrez, eta kontratuaren 6. klausulak babestu egiten zuela apustuak baliogabetzea eta berriz kalkulatzea zenbait egoeratan, baita apustua hartu duen ekitaldia amaitu ondoren ere. Epaitegiak erabaki zuen inola ere ezin zaiola kontsumitzaile bati ordainarazi profesional batek egindako hutsegi-tea, onartezintzat, gehiegizkotzat eta, beraz, baliogabetzat jo zuen klausula hori, eta zigortu egin zuen webaren ardura zuen enpresa eskatu zizkioten kopuruak ordaintzera, gehi legez zegozkion interesak.

ILE APAINDEGIAK

Ile apaindegi batek 1.500 Euroko kalte-ordaina eman dio bezero bati ilea erretzeagatik.

LGDCU delakoaren 147. artikuluak esaten du zerbitzu-emaileek erantzun egin behar dutela kontsumitzaileei eragindako kalte-galerengatik, salbu eta frogatzen badute behar bezalako arduraz jokatu zutela. Horretan oina-rrituta, eta emakume batek ile apaindegi batean jasandako kalteak modu sinesgarrian frogatuta zeudela ikusita, Granadako Probintzia Auzitegiko 4. Aretoak zigortu egin zuen establezimendua eta asegurua salatzaileari kal-te-ordaina ematera. Bezeroak egoera txarrean zuen ilea, eta ile apaindegiak harrotu egin zion ilea ordubetez (“permanente” bat), “nahiz eta esposizioak ez duen iraun behar 10 minutu baino gehiago eta neutralizatzailea ere ge-hienez 10 minutuz eduki behar den emanda”. Erre egin zitzaion ilea, eta bezeroak 2.000 euroko kalte-ordaina eskatu zuen ustez gero ilea lehen-goratzeko hartu zuen tratamendu batengatik, eta beste 1.638 euro kalte-moralengatik. Epaitegiak ez zuen onartu lehenbiziko eskaria, salatzaileak ez baitzuen frogatu tratamendu hori hartu zuenik (ez zuen aurkeztu faktu-rarik), eta kalte morala onartu zuen, “aldi baterako kalte estetikoa eragitea-gatik”; 1.500 euroan finkatu zuen ordain hori, eta ile apaindegia eta haren asegurua zigortu zituen solidarioki ordaintzera.

ERANTZUKIZUN ZIBILA

Dokumentuen eta lekukoen bidez aurkeztutako frogak nagusitu egin zaizkio aseguru etxe baten argudio ahulei, zeinak ez baitzuen ordaindu nahi txakur asegurudun batek beste bati egindako erasoaren kaltea.

2014ko otsailean txakur batek hozka egin zion beste bati, eta lesioak era-gin zizkion. Guztira, 1.802 euro kosta zen txakurra sendatzeko tratamen-dua. Txakur erasotzailearen jabeak zuzenean ordaindu zion lesioak izan zituen txakurraren jabeari, eta ondoren aseguru etxeari eskatu zion diru ho-ri, erantzukizun zibila estaltzeko aseguru bat egina baitzuen harekin be-re maskotak eragin zitzakeen kalteei erantzuteko. Aseguru etxeak uko egin zion, eta zalantzan jarri zuen albaitariaren txostena. Hauxe argudiatu zuen: txakurrak “aske edo jolasean” zebiltzala, eta eguneroko bizitzan “ohikoa” dela gertatu zena gertatzea. Aseguru hartzaileak salaketa jarri zuen haren aurka Bilboko Lehen Auzialdiko 2. Epaitegian, eta hark baztertu egin zituen de-fentsaren argudio ahulak; sinesgarritasuna aitortu zien dokumentuen eta lekukoen bidez aurkeztu ziren froga sendo eta egiantzekoei, eta epaian (ur-te horretako uztailaren 13an atera zen), pentsatzekoa zen bezala, zigortu egin zuen aseguru etxea bezeroak eskatu zion dirua ordaintzera, eta legez zegozkion interesak ere bai.

76

Irak

urle

aren

txok

oa

interesatuzaigunaEgin gure adiskide eta jarrai gaitzazu Sarean

EROSKI CONSUMERen ERANTZUNAKEROSKI CONSUMER aldizkariaren arduradunek oso aintzat hartzen ditugu gure aldizkariaren edukiei buruz irakurleek izan ditzaketen kezkak, iradokizunak eta ikuspuntuak. Haien iritziak asko balio du guretzat, eta haien laguntza eduki nahi dugu, gauzak hobeki egiteko.

Gurekin harremanetan jar zaitezke:Telefonoz: astelehenetik ostiralera, 10:00etatik 12:00etara, 946 211 627 eta 946 211 487 zenbakietan. Posta elektronikoz: [email protected]: Facebooken eta Twitter-en dauzkagun profilen bidez (aurrez, irakurri erabilera-oharrak).

en nagusi izan dira:

Gure Facebook-en nagusi izan dira

Berdura izoztuak uste baino osasunga-rriagoak dira

69 lagunek atsegin dute

Ahuakateak plantxan eta beste ideia bitxi batzuk


Oinez ibiltzea: laster egitea baino kardio-osasungarriagoa?


Twitter gizarte sarean ere aurki dezakezu EROSKI CONSUMER (@eroskiconsumer bilatu baina baita @E_CONSUMERma- ere ingurumenaz informazioa jasotzeko edota @caminoasantiago Done Jakue Bideaz informazioa nahi baduzu). Hona hemen gehien konpartitu diren gure tuiten zerrenda:

1. Arnasketa-gaixo kronikoak: bidaian joateko gida

2. Errezeta: kukulu entsalada marrubizko ozpin saltsarekin

3. Sukaldariak abuzturako egindako iradokizunak

Hartzen al dut behar adina A bitamina?

Nola aurre hartu infekzio bidezko gaixotasunei haurren artean

Bizikleta elektriko bat erosteko aholkuak

Aire zabalean egiteko plan teknologikoak

Elikagaietan bi eratara agertzen da A bitamina: • A bitamina aurre-eratua (erretinola) animalia jatorriko elikagaietan, batez ere gantz eta errai ugari dituztenetan; eta es-nekietan ere bai. • A probitamina (gehienetan betaka-roteno gisa) landare jatorriko elikagaie-tan, batez ere kolore laranja, gorria eta horia dutenetan. Betakarotenoek gaita-suna dute herdoilaren aurka egiteko. Betakarotenoa A bitaminaren aitzindaria da, hau da, aldaketa bat behar izaten du A bitamina metabolikoki aktiboa izateko. Gi-belak arazorik gabe egiten du eraldake-ta hori. Eta gibelaren zeregina da, halaber, bitamina hori metatzea. Herrialde indus-trializatuetan, ez da ohikoa A bitaminaren gabezia edukitzea, eta ez da neurri be-rezirik hartu behar izaten behar bezalako kopuruetan eskuratzeko; aski da dieta osa-sungarria egitea. Aitzitik, gehiegikeriak egi-teko arriskua handiagoa da, eta zenbait neurri hartzea komeni da halakorik ez ger-tatzeko. A bitamina toxikoa izan daiteke dosi handiegietan hartuz gero, baina ha-ren forma aktiboan hartzen bada bakarrik. Dena den, oso dosi handiak behar izaten dira heldu bati arazoak sortzeko, eta do-si horietara nekez irits daiteke elikadurare-kin. Arazo horiek, batez ere, gehigarri asko hartzeagatik agertzen dira. Haur txikiak sentiberagoak izan daitezke dosi txikiagoe-tara, eta ez da ideia ona profesional baten aholkurik gabe nork bere kabuz bitaminak ematea edo bitamina anitzeko osagarriak. Betakarotenoek ez dute eragiten halako arazorik; asko jota, kolore horixka edo la-ranja ukitukoa eman diezaiokete larruaza-lari dosi oso handiak hartuta, baina egin batzuen buruan desagertzen da, eta ez du uzten bestelako ondoriorik.

Hementxe duzu informazio gehiago: www.consumer.es/elikadura

Eskolako lehenbiziko egunetan, haur txikien artean ohikoagoak izaten di-ra goi arnasbideetako infekzio arinak, otitisak eta bronkitisak. Infekzio horiek arrastoan sartzeko, higienearen eta die-taren arloan neurri erraz batzuk hartzea da gakoa, eskuak garbitzea, adibi-dez. Frogatuta dago eskuak garbitzea eraginkorra dela zenbait gaixotasun ez daitezen hedatu, adibidez hotze-ria, bronkiolitisa, gripea eta infekzio bi-dezko hainbat beherako. Funtsezkoa izaten da, halaber, sudurra eta ahoa es-taltzea doministiku egitean (erabili eta botatzeko zapiekin edo ukondoaren barreneko aldearekin) eta modu ore-katuan elikatzea eta fruta eta berdura ugari hartzea. Nolanahi ere, prebentzio neurri horietaz gain, Espainiako Pedia-tria Elkartetik garrantzia ematen diete beste alderdi hauei ere:- Kirolarekin zerikusia duen jarduera bat gutxienez egitea eskolaz kanpo. Esko-la adinean dauden haurrentzako go-mendioek diote egunean gutxienez ordubeteko jarduera fisikoa egin behar dela, moderatua-bizia. - Berrikusi haurraren txertatze egutegia eta eguneratu. - Aireztatu ikasgela eta garbitu denek erabiltzen duten materiala. - Lagundu gauean behar bezalako atsedena hartzen; eskola adinean 9 eta 11 ordu artekoa izatea komeni da.

Hementxe duzu informazio gehiago: www.consumer.es/osasuna

Iaz 40.000 bizikleta elektriko erosi ziren Espainiako Estatuan, 2015. urtean halako bi ia, eta adituek diote, luze gabe, hirietan gehiago izango direla ohiko bizikletak baino. Hona hemen zenbait aholku gisa horretako bizikleta bat erosteko:• Kostua. 2016. urtean, batez beste 1.740 euro balio zuen bizikleta elektriko batek, datu hori eman du Marken eta Bizikleten Espainiako Elkarteak (AMBE). Merkatuan, dena den, badira 800 edo 900 eurotik aurrera ere, eta ez da ahaztu behar gero eta hedatuagoa dagoela In-ternet bidez bigarren eskuko saleroske-tak egitea.• Produktu aukera. Bi eratako bizikle-ta elektrikoak daude. Alde batetik, peda-lei eragiteko laguntza duten bizikletak (pedelek ere esaten zaie). Erabiltzaileak energia gehigarria eskuratzen du joan-etorriak egiteko, bizikletak daraman ba-teria bati esker (parrilan edo koadroari atxikita joan ohi da). Motorra pedalei era-gitean bakarrik aktibatzen da, eta pe-dalierraren ardatzean edo gurpilaren abatzean joan daiteke, aurrean erama-teko den edo atzean eramatekoa. Bes-tetik, “speed” erako bizikleta elektrikoak daude. Horiekin azkarrago joan daiteke aurrekoekin baina, eta batzuek azelera-gailua ere izaten dute, pedalei eragin ga-be joateko.• Abiadura. Lehenbizikoek, pedalei era-giteko laguntza duten bizikletek, ez de-zakete gainditu 25 km/h-ko abiadura edo 250 W-eko potentzia, legeak muga hori ezartzen die. “Speed” erakoek, be-rriz, gainditu dezakete, eta motor elek-trikoaren laguntzaz 45 km/h-ko abiadura ere irits dezake erabiltzaileak. Horien mo-torrak, gainera, 4.000 W-eko potentziarai-no irits daitezke.

Hementxe duzu informazio gehiago: www.consumer.es/ingurumena

Era askotako planak egin daitezke, za-letasun mota guztiak dituzten pertso-nentzako modukoak: kirolari lotuak, kulturari... Izan daitezke mugikorreta-rako gadgeten bidezko proposamenak, programen bidezkoak edo aplikazioek egiten dituztenak. Hainbat aukera dago. Hona hemen horietako batzuk:- Aire zabaleko argazkiak egitea: kame-rek gero eta tresna gehiago izaten du-te irudirik onenak ateratzeko, bai hiri inguruetan, bai hondartzetan eta bai landa eremuetan ere. Eta beste gailu batzuk ere aproposak dira horretarako, adibidez kamerak txertatuta dituzten smartphoneak. - Aire zabalean kirola egitea, teknolo-giaren laguntzaz: jarduerak egiteko es-kumuturrekoak (fit eskumuturrekoak) teknologia egokia dira kirolariari be-re ariketak planifikatzen laguntzeko eta zenbait kiroletako emaitzak neurtzeko, adibidez lasterka dabilenean, bizikletan edo mendi ibilbideak egiten. Eta ez hori bakarrik: gaur egun badira arrisku kirole-tarako edo ur kiroletarako erabil dai-tezkeen gadgetak eta aplikazioak ere. - Kulturarentzako teknologia: era guztie-tako aplikazioak daude turismo kul-turala egiteko, eta erraztu egiten dute bidaiariak hainbat gauza jakingarri ikas dezan bisitatu dituen hiri edo herrien inguruan. Gero eta erakunde gehiagok bat egiten dute gisa horretako ekime-nekin, eta horren adibide da, esaterako, Prado museoa, zeinak hobetu egiten baitu pinakotekara sartzen direnen es-perientzia bere aplikazio ofizialekin.

Hementxe duzu informazio gehiago: www.consumer.es/teknologia

98

elikadura kezkakCONSUMER EROSKIKO ADITUEN ERANTZUNAK

Aholkularitza nutrizionalaren helburua elikadura, nutrizioa eta dietetikaren alorrean kontsumitzaileek izan dezaketen edozein duda argitzea da. Gure adituek Sareko aholkularitzaren bidez iristen zaizkien galdera guztietatik bi aukeratuko dituzte atal honetan erantzuteko. Sareko aholkularitza helbide honetan dago: www.consumer.es/elikadura.

ElikadurarEn oinarriak

Ahabiak eta memoriaGero eta ohikoagoa da aha-bia freskoak jatea. Fruitu horiek ugari izaten dituzte herdoilaren aurkako substantziak, eta fro-gatuta dago hein batean gure organismoa babesteko ahal-mena dutela. Baina fruitu ho-riek duten bereizgarri nagusia beste bat da: pigmentu natural asko izaten dute (antozianoak eta karotenoideak), herdoila-ren aurka egiten dutenak, eta horiexek ematen diete kolore berezi hori. Substantzia horiek barneratzea lagungarria izaten da gure immunologia sistema indartzeko eta lagundu egi-ten du, besteak beste, endeka-penezko gaixotasunak izateko arriskua murrizten. Zenbait ikerlanek esaten du-te ahabien flabonoide kopuru handia onuragarria dela gaixo-tasun neurodegeneratiboei au-rrea hartzeko edo memoria hobetzeko. 2012. urtean Jour-nal of Agricultural & Food Che-mistry aldizkarian argitaratu zen ikerlan batek iradoki zuen aha-biek lagundu egin dezaketela garuna osasuntsu mantentzen, osagai antioxidatzaileek edo herdoilaren aurkakoek garune-ko hantura gutxitzen dutelako.Beste analisi batek ere baiezta-tu zuen ahabiek hobetu egiten dutela buru osasuna, murriz-tu egiten dituztelako faktore ge-netikoak eta biokimikoak, eta itxuraz horiek daude zenbait nahasmenduren atzean, adibi-dez depresioa eta joera suizida batzuk, estres postraumatikoak eragindako nahasmenduei lotuak. Farmakologia eta Te-rapeutika Esperimentaleko Ame-riketako Elkarteak 2016an egin zuen urteko biltzarrean aurkeztu zen lan hori. Adituen esanetan, nahiz eta onura asko atxikitzen zaizkien, oraindik ez dago argi zenbateko kopuruetan hartu be-har diren eta zenbat denboran, onura horiek sumatzen hasteko.

ahotan dabil…

Dieta indibidua-lizatuak Gizentasunak eta gehiegizko pisuak eragiten dituen ara-zoak konpontzeko bidean, dieta indibidualizatuak edo ba-na-banakoak diseinatzea da azkenaldiko joera. Espainiako Estatuan, populazioaren heren batek ditu arazoak gizentasuna-rekin eta gehiegizko pisuarekin. Gai horretan adituak direnek diotenez, pertsona batzuek pi-su gehiago galtzen dute die-ta bidezko tratamendu jakin batekin beste batzuek baino, eta baliteke faktore genetikoak egotea horren atzean. Mintzen lipidomika esaten zaion tresna berria agertu da osasuna-ren arloan; hiru erakundek jarri dute abian, AZTIk, CNR-ISO-Fek eta Intermedical Solutions Worldwide delakoak eta auke-ra ematen du jakiteko pertsona bakoitzak zer-nolako elikagaiak hartu behar dituen. Horreta-rako, odol analisi bat egiten du-te, eta hortik interpretatzen dute gure zelulek zer eskatzen du-ten. Mintzen profil lipidikoa aztertzeak aukera ematen du elikadura arloko ohitura ego-kiak ezartzeko eta, horren bidez, gaixotasunei aurrea hartu eta eguneroko jarduera intelektua-lak eta fisikoak hobetzeko. Era berean, hobetu egiten du ge-hiegizko pisua, gizentasuna, hi-pertentsioa edo diabetesa duten pertsonen bizi-kaliteatea.AZTIk, CNR-ISOFek eta Inter-medical Solutions Worldwi-de erakundeak abiarazi duten elkarlanaren helburu nagusie-takoa da gehigarri eta elikagai espezifikoak diseinatzea, eta erraztasunak ematea pertsonek errazago egin dezaten haien ezaugarrietara egokitzen den dieta bat.

hilabEtE honEtako aholkuak

Lekaleak janez, udazkenari aurre eginUdako gehiegikeriek hankaz gora jartzen dituzte gure errutinak eta aldarazi egiten dizkigute elikatzeko ohiturak. Orain, ikastur-te berria hasi delarik, beharrezkoa da mantso-mantso berriz ere errutinaren bidean sartzea eta ohiko dietari ere heltzea. Izan ere, berriz ere laneko zereginetan hasita, handitu egiten da energia gastua, eta urte sasoi honetako eguraldiak ere eskatu egiten du gorputza energiaz hornitzea. Hori dela eta, funtsezkoa da modu egokian elikatzea berriro errutinari heltzeko eta hotzar aurre egi-teko. Garrantzitsua da energia emango diguten eta gogo-aldar-teak suspertuko dizkiguten elikagaietara jotzea.Oinarri-oinarrizkoa da, adibidez, astean bitan lekaleak jatea, energia ugari ema-ten dute eta. Hainbesteko hotzik egi-ten ez duen asteetan, aukera ona izaten da entsalada gisa prestatzea eta dietan mantso-mantso sartuz joatea. Berriz ere modu osasungarrian elikatzen hasteko eta gorputza energiaz hornitzeko, kome-ni izaten da, halaber, fruitu lehorrek, zen-bait elikagaik ematen dituzten gantzak hartzea: arrain urdinek, oliba olioak eta ahuakateak. Produktu horiek entsaladak prestatzeko erabil daitezke, eta sasoiko frutak eta berdurak ere oso kontuan har-tu behar dira.

Eskola jantokiak: ikasteko gela gisa ulertu behar diraGero eta maiztasun handiagoarekin, nutrizionistak, eskolako elika-duran adituak direnak, irakasleak eta gurasoak jabetzen dira ga-rrantzitsua dela haurrek eskolan jatea, eta bazkaltzeko unea bera ere ikasketa prozesu gisa hartzen da. Ikastetxeko jantokia, izan ere, funtsezkoa eremua da haurtzaroan ohitura osasungarriak transmi-titzeko, adibidez egunero eskura dituzten elikagaien inguruan hez-teko eta dieta osasungarria eta aberatsa nola egin ikasteko.Ikerketa zientifiko batek baino gehiagok nabarmentzen du haurrek erakarmena sentitzen dutela adiskideak zer jaten ari diren ikusten dutenean, ondoan esertzen zaizkien kideak alegia. Hortaz, besteek jaten dutena edo jan gabe uzten dutena hartuko du eredutzat adingabeak bere gustuak eta lehentasunak ezartzeko. Era berean, garrantzitsua da jantokian dauden begiraleek eta irakasleek ere menu bera hartzea.Alicia Fundazioak, Osasun Publikoaren Kataluniako Agentziaren batean, jardunaldiak antolatzen ditu eskolako menuak egiteko ar-dura dutenei jarraibideak emateko eta oinarrizko gomendioak es-kaintzeko, zeren, erakunde horrek dioen bezala, txikitan zer jaten ikasten dugun, horixe jango dugu gero heldu egindakoan.

Berdura freskoak bezain osasungarriak al dira kontserban dato-zenak? Erosketa egiten dudan dendan ikusi dut gatz gutxikoak ere badirela. Dastatu ere egin ditut, eta motelak iruditu zaiz-kit, baina ez dut argi hain osasungarriak ote diren, segur aski kontserbagarriren bat ere eramango dute eta. Hala al da? Nahiz eta teknika berriak agertu diren elika-

gaiak kontserbatzeko prozesuetan eta ho-riei esker murriztu egin den kontserban datozen elikagaien eta produktu freskoen arteko aldea nutrizio balioari dagokio-nez, egia da kontserba batzuek gatz eta kontserbagarri gehiegi eduki dezaketela, ongi diozun bezala. Kotserba horiei gatza eransten zaie kontserbagarri gisa, eta bes-te gehigarri batzuk ere bai, adibidez azi-do askorbikoa (E-300), zeinak herdoilaren aurka egin eta lagundu egiten duen luza-roago iraunarazten produktuaren ezau-garriei. Latako Kontsebaren Informazio Zentroak dioenez (CICE), kontserbek oso-osorik eusten diete elikagaien nutrizio ezauga-rriei, zeren elaborazio prozesuak ez baitu ezertan eraldatzen proteinen, lipidoen eta gluzidoen izaera, eta, gainera, produktuak garairik onenean ontziratzen dira, behar bezala helduta daudenean eta nutrizio

arloan ere kalitaterik onena iristen dute-nean. Horretaz gain, kontserbaren trata-mendu termikoak duen azkartasunari eta esterilizatzeko teknikari esker, eutsi egiten diete jatorrizko bitaminei ere. Kontserben mantenugai nagusiak ez dira eraldatzen, baina ez da gauza bera gertatzen bitami-nekin, horietako batzuk kopuru handietan galtzen baitituzte, batez ere kontserbak daraman likidoan gelditzen diren bita-mina hidrodisolbagarriak; likido hori ura izaten da nagusiki (beharrezkoa da egos-teko), gatz pittin bat ere izaten du eta azido askorbikoa ere bai (%0,025 baino gutxiago), eta baztertu egiten denez, bita-minak ere joan egiten dira.

Hortaz, kontserban datozen berdurek eta barazkiek ez dituzte ordezkatzen freskoak, baina aintzat hartzeko aukera ona dira denborarik gabe gabiltzanean edo pro-duktu freskorik ez dugunean.

Zer-nolako aldea dago gazta ondu baten, erdi-ondu baten eta ondu gabekoaren artean? Niri batzuk sendoagoak iruditzen zaiz-kit zaporez eta beste batzuk ez hainbeste. Horrek zer esan nahi du, zapore sendoagoa badute gatz gehiago daramatela edo ez direla hain komenigarriak osasunarentzat? Niri, izan ere, sendoak gus-tatzen zaizkit, baina irakurri dut ez ote diren oso onak.Gazta ontzeko zer-nolako prozesua eman zaion,

erdi-ondua izango da, ondua, ondu ga-bea edo zaharra. Gazta onduek 3 eta 7 hila-bete artean ematen dute heltzen, oro har. Zapore sendo eta bizikoak izaten dira, gogorrak eta oso gantzatsuak. Zenbat eta denbora gehiago eman ontzen, or-duan eta ur gutxiago izango dute, eta gantz gehiago. Gazta onduen barre-nean, gazta zaharrak ere badaude. Izen hori hartzen dute, hain zuzen, luzaroan edukitzen dituztelako ontzen (6-9 hila-bete pasatu ostean has daiteke gazta horiei zaharra esaten).

Gazta erdi-onduak gutxienez 35 egun egin behar ditu ontzen, nahiz eta gehie-nek 3 hilabete inguruko prozesua pa-satzen duten. Testura erdi-gogorrekoak izaten dira, ontze prozesuan murriztu egiten baita hasieran zuten uraren zati bat eta, ondorioz, lehortu egiten dira eta gantz gehiago izaten dute.

Ontze prozesua motza izaten denean, 15 eta 30 egun artekoa, gazta guriak esate zaie. Horiek ura izaten dute gehiago gai-nerakoek baino, gantz gutxiago eta hon-datu ere errazago egiten dira.

10 11

ero

sket

a g

ida

Kafe

a

Bertsio asko dago kafearen jatorriaren inguruan eta sortze garaiaren inguruan, baina ez dago za-lantzarik Afrikatik datorrela. XIV. mendean, ara-biarrek Yemenera eraman zuten landarea, eta han agertzen dira lehenbiziko sailak (eta bakarrak). Kafea azkar zabaldu zen kultura islamikoa zuten eskualdeetan, eta ospe handia hartu zuen, batetik bizkortzeko gaitasuna zuelako, eta bestetik edari alkoholdunak galaraziak zeudelako. Urte askoan, galarazia egon zen kafea esportatzea. Aurrerago, XVI. mendearen amaieran, kafe sailak beste herrialde batzuetara zabaldu ziren, lehenbizi Ceilan-era (gaur egingo Sri Lanka) eta gero Indian barrena. Kondairak dioenez, Mysore eskualdeko erromes hindu batek ale batzuk ezkutatu zituen arropen artean bere herrialdera eraman eta han landatzeko. XVII. mendearen bukaeran, Herbehe-reetako esploratzaileek bereganatu zuen kafeondo landare bat Yemenen, eta Amsterdamgo lorategi botanikora eraman zuten. Lurren emankortasunari eta inguru hartako klimari esker, kafea ezin hobeto egokitu zen.Espainian Borboien eta Italiako merkatarien eskutik sartu zen kafea, gutxi gorabehera XVIII. mendearen erdialdean. Itsas portu garrantzitsuak zituzten hirietara iritsi zen lehendabizi salgai preziatu hori, Bartzelonara, Sevillara eta Cadize-ra, besteak beste.

XVIII. mendearen hasieran, berriz, Amerikara heldu zen. Europako gobernuek herbeheretarren eredua-ri jarraitzea erabaki zuten, eta 1726an, Amerikako kafearen lehen uzta jaso zuen Frantziak. Amerikan izan zuen bilakaerarik onena kafeondoak; bi tro-pikoen artean, eta 2.000 metrotik gorako altueran. Gaur egun ere, Ameriketako kontinentetik datoz munduko kaferik onenetakoak (oso famatuak dira Brasilgoak eta Kolonbiakoak).

KalitatezKoa

Espainian kosta egin zitzaion kafea hartzeko ohi-tura hedatzea, bai behintzat Europako beste he-rrialde batzuen aldean, baina lehengaia bera goi mailakoa zen, Amerika hegoaldeko kolonietan kafe bikaina landatzen baitzuten. Azken 30 urteetan, etengabe handituz joan da kafe berdearen inpor-tazioa (kafea txigortu aurretik lortzen dena da). Nagusiki herrialde hauetatik inportatzen da ka-fea: Vietnam, Brasil, Kolonbia eta Uganda.Espainiako Estatuan gehienbat kafe txigortua hartzen da, bai etxeetan eta bai ostalaritzako establezimenduetan ere. Esan daiteke, gainera, ostatu eta jatetxeetan kafe asko hartzen duela jendeak, eta horrek agerian uzten du edari horrek zer-nolako garrantzia duen gizartean. Kafe disol-bagarria gehienbat etxeetan hartzen da.

Kafea: ohituren lurrinaEspainiako Estatuko herritar bakoitzak batez beste 1,78 kilo kafe hartu zituen 2016an, eta 26 euro inguru gastatu; horrek garbi azaltzen du nolako garrantzia duen produktu horrek

1312

ero

sket

a g

ida

Kafe

aaltzairuzko kafeontzietan, zeinak hermetikoki itxita egoten diren lurrinak ez galtzeko. On-doren, iragazi egiten da eta kendu egiten zaio ura aire beroa injektatuz. Ur hori lurruntzen denean, hor gelditzen den hautsa da kafe disolbagarria, eta hutsean ontziratzen dute. Disolbagarria esaten zaio, oso erraz disolba-tzen delako urarekin nahasita. Hauts eginda aurkezten da edo aglomeratu gisa (zertxo-bait hezetuta). Gaur egun, kafe disolbagarria egiteko metodoek aukera ematen dute lurri-na eta zaporea mantentzeko, eta, ondorioz, munduko leku askotan ari da finkatzen kafe disolbagarria.liofilizatua. Izoztuta lortzen da (-40 ºC-ko tenperaturan) eta presio atmosferiko apalean. Lehenbiziko tratamendu horren ostean, bat-batean igo egiten dituzte tenperatura eta presioa, izotza ur lurrun bihur dadin eta kafe partikulak deshidratatu daitezen. Teknologia moderno horri esker lortzen den kafeak bere horretan eusten die kafe aleen lurrin sotil eta sarkorrari kontsumitzeko unea iristen den arte.

DesKafeinatuaKafe naturalari berezkoa duen alkaloide bat (kafeina) kentzen zaionean sortzen da kafe des-kafeinatua edo kafeinagabea. Kafe berdearen gain egiten da kafeina kentzeko prozesua, hau da, txigortu baino lehen.Prozesu horretan, kafe berdea lurrundu ondo-ren, disolbagarri jakin baten eraginpean jart-zen dituzte kafe ale puztuak, eta disolbagarri horrek “harrapatu” egiten du kafeina eta aletik kendu. Fase horren ostean, disolbagarria ere bereizi egiten da kafetik; ondoren, lehortzen jartzen dute kafea eta ontziratu egiten dute azkenik. Kafearentzat indarrean dagoen kalitate arauak, abenduaren 14ko 1676/2012 Errege Dekretuak alegia, honela definitzen du “kafeinagabetzea”: kafeari eta kafe estraktuei kafeinarik gehiena kentzen dien prozesua da. Prozesu hori harra-razi ondotik, txigortze naturaleko kafeak eta torrefaktuak gehienez ere %0,1 kafeina anhidro edukiko dute materia lehorraren gain, eta kafe disolbagarriak %0,3 gehienez ere.

osagaiaKKafeak 1.000 substantzia kimikotik gora ditu: aminoazidoak eta beste konposatu nitrogena-tu batzuk, polisakaridoak, azukreak, triglizeri-doak, azido linoleikoa, disterpenoak (kafestola eta kahweola), azido lurrunkorrak (formikoa eta azetikoa) eta ez-lurrunkorrak (laktikoa, tarta-rikoa, pirubikoa, zitrikoa), konposatu fenolikoak (azido klorogenikoa), kafeina, substantzia lu-rrunkorrak (identifikatuta dauden 800en ar-tean, kafearen lurrina sustatzen dute 60-80k), bitaminak eta mineralak.

torrefaKtuaKafe naturala txigortzeko unean azukrea erans-ten diote (gehienez ere, 15 kilo azukre 100 kilo kafe berde bakoitzeko), eta beroaren eraginez, karamelizatu eta bildu egiten du alea. Ale disti-ratsuak ateratzen dira hortik, kolore ilunekoak, ia beltzak, eta kafea bera zapore sendokoa iza-ten da. Espainian eta Portugalen hartzen da gisa horretako kafe gehien.

nahasiaEspainian nahasia esaten zaio txigortze natu-raleko kafearen eta kafe torrefaktuaren arteko nahasketari. Nahasketa edo blend perfektua egiteko, zenbait jatorritako aleak konbinatzen dira. Kontuan hartu behar da etxeetan eta ka-fetegietan hartzen den kafea ia sekula ez dela mota bakarrekoa, nahasketa bat baizik.Kafe on bat kalitatezkoa izan dadin, oreka egokian eduki behar ditu lurruna, gorputza eta zaporea. Jatorri eta mota bateko baino gehia-gotako kafeak konbinatu egiten dira proportzio jakinetan, harik eta oreka hori lortzen duten arte, kontsumitzaileen gustuetara egokitzeko, merkaturatzeko modu jakina emateko (ahota edo alean) eta salgai jarriko den merkatura edo herrialdera moldatzeko.Badira berez bikain orekatuta dauden kafeak, inolaka nahasketa beharrik ez dutenak, adibi-dez Hawai Kona, Kenya AA, Jamaica Blue Mountain, Etiopia Limú, Java Arbica edo Kolon-bia Gorena, baina nahastea garrantzitsua da, eta badira zenbat parametro komun emaitzarik onena lortzeko:•“Gorputza”izangoduenkafebaterako,Bra-

sil edo Guatemala motak erabiltzen dira, edo Indonesiako eta Sumatrako kafe sendoak ere bai zenbaitetan.

•Lurringehiagokokafeaknahidirenean,Er-dialdeko Amerikatik datozenak erabiltzen di-ra, adibidez Costa Ricatik, Guatemalatik edo Kolonbiatik.

•KenyaetaMokamotakokafeekin,frutauki-tukoak lortzen dira.

•Kamerun motarekin kafe krematsuagoaklortzen dira, zapore neutroagoa dutenak; al-diz, zapore handikoak nahi izanez gero, In-dia Plantation, Kolonbia Gorena edo Santos Brasildarra erabili beharko dira nahasketan.

•Venezuelako kafe horiak azidotasun gu-txikoak izaten dira, eta oso ongi etorri ohi dira Costa Rica motakoekin (altuera handian landatuak) edo Kenya motakoekin.

DisolbagarriaKafe estraktua da, kafea deshidratatuz edo le-hortuz lortzen dena, bi metodo erabilita:

hautsean. Berotze edo lurruntze teknika-ren bidez lortzen da, aire beroa injektatuz. Horretarako, kafe erraldoi bat prestatzen da

MotaK

Merkatuan hainbat kafe mota aurki dezakegu: Hauek dira ohikoenak:

txigortze naturaleKoaTxigortzeko prozesua oso garrantzitsua da, hain zuzen horrek baldintzatzen du-eta ka-fearen kalitatea. Kafe aleek prozesu horretan jasaten duten eraldaketek erabakiko dute pro-duktuak zer-nolako lurrina, gorputza, zaporea eta azidotasuna izango duen, eta gainerako ezaugarri organoleptikoak ere horren arabe-rakoak izango dira.Txigortzeko prozesua 200 ºC inguruko tenpera-

turan egiten da, gutxi gorabehera, eta horren ondorioz, aleek hezetasuna eta pisua galtzen dute. Aldi berean, bolumena handitu egiten zaie, kolorea aldatu eta konposatu lurrunko-rrak askatzen hasten dira. Ondoren ematen dieten hozte prozesuak azkarra izan behar du, eta aireztatze bidezkoa; horrek bermatu egiten du txigortzea uniformea izango dela.

Txigortzeko prozesua gogorragoa edo arinagoa izango da zenbait faktoreren arabera: zer ale mota den, nolako kalitatea duen, nondik dato-rren edo nola prestatuko den. Kafea iragazi egingo bada, arin samar txigortzea komeni da, eta kafe espresso bat prestatzeko, aldiz, gogo-rrago. Gaur egun, prozesu industrialei esker, automatizatu egin dira txigortzeko prozesuak, eta teknika aurreratuak sortu dira txigortze puntu egoki eta homogeneoa lortzeko, hautatu diren irizpideen arabera.

Ontziratzearen garrantziaOntzia egokia izango bada (materiala eta sistema bera), egoki isolatu behar du kafea kanpoko elementuetatik: hezetasuna, argia, usainak, airea, beroa, eta abar. Kafe ehoarekin, hutsean ontziratzea izaten da ohikoena; hau da, txigortu eta eho ondoren, eta kafea paketeetan sartuta dagoela, kendu egitea da berreneko airea eta itxi egiten da hermetikoki. Aleetan datorren kafea, berriz, produktu bizia da, eta jarraitu egiten du bere prozesu naturala, substantzia lurrunkorrak eta gasak askatuz; ezaugarri hori teknikoki kontuan hartu behar izaten da ontziratzeko garaian.

Espainiako Nekazaritza, Arrantza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioak emandako esta-tistiken arabera (MAPAMA), kafe eta infusioen artean (kafeak osatzen du infusio guztien %90 inguru, gutxi gorabehera), Estatuko herritar bakoitzak batez beste 1,78 kilo kafe hartu zuen 2016an, eta 25,99 euroko gastua egin zuen. Kafe kikara bat hartzea ekintza soziala da Espainian, nahiz eta kontsumitzaileen %67k etxean hartzen duten; munduan, berriz, gehien hartzen den edari naturala da tearen ondotik.

Kafe MotaKKafeondoen uzta urtean behin bildu ohi da, aleek kolore gorrixka hartzen dutenean. Ka-feondo bakoitzeko, urtean 400 gramo eta 2,2 kilo artean bildu daitezke, 30 urtez.Hauek dira kafe mota nagusiak:

arabikoa (Caffea arabica). Etiopian du ja-torria landare horrek, eta ezagutzen den espezierik zaharrena da (VII. mendekoa); munduan ekoizten den kafearen hiru laurde-nak arabikoak dira. Kafe preziatua da oso, lurrin sendoa duelako, azidotasun egokia eta zapore delikatua. Nagusiki Latinoamerikan, Erdialdeko eta Ekialdeko Afrikan eta Indian ekoizten da.Kanefora edo robusta (Caffea caneppho-ra edo robusta); Zairen (Kongoko Errepu-blika Demokratikoa) aurkitu zuten, 1895ean. Landare sendo eta indartsua da, eta altuera txikiko eremu hezeetan hazten da. Gorputz sendoko kafea ematen du, zaporetsua eta azi-dotasun gutxiagokoa. Afrika mendebaldean eta Asia hego-ekialdean landatzen da.

1514

ero

sket

a g

ida

Kafe

aHartzeko moduak

Kafearen abantailarik handienetakoa da hainbat modutan har daitekeela, kontsumitzailearen gustuen arabera. Aukera asko eskaintzen du: huts-hutsik har daiteke, adibidez, edo beste ele-mentu batzuekin prestatuta. Honako hauek dira kafea hartze-ko modurik ohikoenak Espainiako Estatuan:

Kafe hutsa. Urarekin eta kafe ehoarekin prestatzen den infusioa da edozein kaferen oinarria, baina, aldi berean, kafea hartzeko modua ere bada hori.

Kafe amerikarra. Kafe hutsa jartzen da katilu handi baten erdiraino, eta katiluaren gainerako erdia urarekin betetzen da, kafegailutik irteten den urarekin.

Kafesnea. Katilu handi batean, kafe hutsa jartzen da erdiraino eta esnea eransten zaio, metalezko ontzi batean berotuta eta aparra ateratzen zaiola lurrungailuarekin.

Kafe ebakia. Katilu txiki batean jartzen da kafea, erdiraino baino zertxobait gehiago, eta esne bero apardunarekin mozten da.

Kafe deskafeinatua. Nahiz eta esnearekin hartu ohi den, gero eta ohikoagoa da hutsik hartzea edo esnearekin, izan ehoa, liofilizatua edo zorrokoa; osagai nagusian dago aldea, kafe deskafeinatuan.

Kafea izotzarekin. Kafe hutsa prestatzen da, eta edalontzi batekin aurkezten da, hiru izotz koskor sartuta; kontsumitzaileak hara isurtzen du kafea, eta edalontzitik hartzen du zuzenean.

Kafe patarduna: kafeari brandy edo koñak pittin bat eranstea da sekretua. Prestatzeko beste modu bat izaten da patarra berotzea eta erretzea lau kafe ale eta limoi azala botata. Hortik ateratzen dena iragazi egiten da, eta kafe hutsaren gainera botatzen da, katilu txiki batean.

Kafe eskoziarra: Kopa batean prestatzen da, non banillazko hiru izozki bola jartzen diren. Gero kafea botatzen da izozkiaren gainera, eta whiski eskoziarra.

Kafe vienarra: Kafe beroaren gainean, esne gain harrotua botatzen da eta kakao hautsarekin apaintzen.

zer leKu hartu behar Du DietanElikadura arloko Segurtasunaren Europako Agintaritzak (EFSA) egindako ikerketek diote-nez, gorputz kilo bakoitzeko, egunean 3 eta 4 mg kafeina artean hartzea jo liteke kontsumo segurutzat, 70 kiloko heldu batek, gutxi gora-behera, 200 mg eta 300 mg artean hartu behar luke eguneko; hau da, 2-3 kikara kafe. Erabaki-garria izango da norberak zenbateko toleran-tzia duen, pertsona askok sentiberatasuna ager dezakete-eta dosi txikiekin.Kafea nola prestatua dagoen, aldatu egingo da kafeina kantitatea: 180 ml-ko katilu batek 65 mg izango ditu kafe disolbagarria edo bereha-lakoa bada, eta 125 mg kafe iragazia bada. Eta beste faktore batzuek ere baldintzatzen dute kafeak zer kopurutan emango duen kafeina eta beste substantzia batzuk, adibidez konposatu fenolikoak, zeinak eragin askotarikoak sortzen omen dituzten osasunean; faktore horien artean daude kafe mota, txigortze maila eta mota, eta estrakzio edo erauzte mota. Egun, gero eta adin gazteagoan hasten da jendea kafeina hartzen, edari eta freskagarri energetikoen bidez.

Kafea zer motatakoa den eta nola txigortuta dagoen, aldaketa handiak izaten dira osagai horien kopuruetan. Kafeina gehien duten ka-feak robusta motarekin eginak dira. Kafeina gutxiago duen kafea nahiko bagenu, arabikoa izango litzateke aukerarik onena. Berehalako kafeak izaten duen kafeina ko-puruari dagokionez eta konposatu fenolikoei dagokienez, azken horiek bereziki aipagarriak dira kafe mota horretan. Kafe disolbagarri edo berehalakoetan askoz kafeina gutxiago izaten da kafetegietako espresso kafeetan baino, non 48 eta 88 mg artean izaten den kafeina errazio bakoitzeko (2 gramo kafe disolbagarri hartzea bezala litzateke 125 ml uretan).Azido klorogenikoek ezaugarri onuragarriak dituzte, eta horietatik 11 identifikatu zaizkio kafeari. Nutrizio interesa duten polifenolak dira. Mantenugaiez gain, plazera ere ematen du ka-feak, bai lurrinari eta zaporeari esker, bai be-re sendotasunari esker eta bai kafea hartzea atseden uneekin lotzen dugulako, edo lagunar-tearekin edo aktibazio uneekin.

Dirudienez, kafeina gehiegi hartzeak nahasi egiten du loaldia, okerreko eragina izaten du haurren gogo-aldarteetan eta lotura du gizen-tasun tasa handiagoekin. Orain artean ez da ikerketa askorik egin, eta ondorioz ez dakigu kafeina kontsumoak zer-nolako eragina duen haurren jokabidean eta fisiologian. Eta ez dakigu, halaber, adin horie-tan zenbatekoa den neurri seguruetan gehienez har daitekeen kantitatea. Onartua dago, hala ere, haurrak eta nerabeak zaurgarriagoak dire-la kafeinak dituen eragin kaltegarrien aurrean, eta errazago erasaten diela urduritasunak eta haserrekortasunak.

Kafeina eta osasuna Kafeinari denetik atxikitzen zaio, onurak eta eragozpenak. Azkenaldian, badirudi onartu samarra dagoela ez dela uste bezain txarra. Zenbait ikerketak nabarmendu dute kafeak ka-feinari zor dizkiola ustez dituen onurak. Beste batzuek kafeak dituen gainerako substantzia batzuekin lotzen dituzte onura horiek. Kafeina metilxantina bat da, zenbait edaritan berez agertzen dena eta eragile farmakologiko gisa erabiltzen dena. Nerbio sistema zentrala bizkortzea edo suspertzea izaten da kafeinaren eragin nagusia, eta areagotu egiten ditu alerta eta urduritasun egoerak. Horretaz gain, lasaitu egiten du gihar laua, suspertu egiten ditu gihar kardiakoa eta diuresia, eta badirudi baliagarria dela buruko min mota batzuk tratatzeko. Kafei-nak zeluletan beste eragin batzuk ere badituela ikusi da, baina auzi hori ez dago erabat garbi.

nutrizio arloKo seMaforoaNutrizio arloko semaforoa aztertzeko, 2 gra-moko errazioa hartu dugu oinarritzat kafe di-solbagarrietan (koilarakadatxo bat edo dosi bakarreko zorrotxo bat) eta 7 gramoko errazio bat ezarri dugu ale gisa edo ehota datorren kafearentzat (100 ml-ko kafe katilukada baten baliokidea).Kafeak ez du mantenugai askorik ematen, eta, etiketari dagokionez, ez da jokatzen beste elikagai gehienekin bezala; ohikoa izaten da ontzian nutrizio arloko informaziorik ematen ez duten markak aurkitzea, horietako gehienak elikagai sail honetan sartzen baitira: “Nutrizio balio aipagarririk ematen ez duten elikagaiak, adibidez berehalako kafea (ohikoa, azukrerik gabea) eta ongailu gehienak”.Semaforoan deigarria gertatzen da kalorien eta beste mantenugai batzuen kopurua, salbu eta kafe disolbagarri jakin batzuetan, adibidez magnesioz hornituta daudenetan (berriak di-ra); etiketan ageri denez, kaloria ugari ematen dute, elaborazio prozesuan erabiltzen dituzten azukreen eta gantz saturatuen ondorioz. Kezka-garriena da sarri kafea beste elikagai batzue-kin hartzen dela (gailetak, opil industrialak...).

Kafeak ez du mantenugai askorik ematen, kaloria kopurua izaten da aipagarriena

2 gramokoa da kafe disolbagarriaren errazio bat

ENERGIA GANTZA GANTZ SATURATUA AZUKREAK GATZA ZUNTZA

(kcal)%, EKa-rekiko(1) (g)

%, EKa-rekiko(1) (g)




%, EKa-rekiko(1)

Kafe disolbagarri desKafeinatua (zorroaK), erosKi 6 0,3 0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Kafe disolbagarri desKafeinatua, erosKi 100 g 6 0,3 0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Kafe disolbagarri naturala (zorroaK), erosKi 6 0,3 0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0 0,1 0,4

Kafe disolbagarri naturala, eroski 100 g 6 0,3 0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Kafe disolbagarri natural sendoa, erosKi 6 0,3 0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Kafe disolbagarri naturala, nescafé (potoa) 2 0,1 0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,0 0,2 0,7 2,9

Kafe disolbagarri desKafeinatua, nescafé (potoa) 2 0,1 0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,0 0,2 0,7 2,9

Kafe disolbagarri naturala, Vitalissimo nescafé (potoa) 99 5,0 3,3 4,7 2,0 10,0 10,0 11,1 0,2 4,0 0,7 2,9

Produktuaren errazio batean: 7 g kafe (ehoa edo alean) = 100 ml kafe egin

ENERGIA GANTZA GANTZ SATURATUA AZUKREAK GATZA ZUNTZA

(kcal)%, EKa-rekiko(1) (g)





%, EKa-rekiko(1)

Kafe aleaK, nahasKeta, erosKi 500 g 7 0,4 0,3 0,4 0,1 0,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 2,9

Kafe aleaK, naturala, erosKi 500 g 7 0,4 0,3 0,4 0,1 0,5 0,0 0,0 0,0 0,0 1,1 4,6

Kafe ehoa, nahasKeta, erosKi 250 g 7 0,4 0,3 0,4 0,1 0,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 2,9

Kafe ehoa, naturala, erosKi 250 g 7 0,4 0,3 0,4 0,1 0,5 0,0 0,0 0,0 0,0 1,1 4,6

Kafe ehoa, nahasKeta, desKafeinatua, erosKi 250 g 6 0,3 0,3 0,4 0,1 0,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 2,9

Kafe ehoa, naturala, desKafeinatua, erosKi 250 g 5 0,3 0,3 0,4 0,1 0,5 0,0 0,0 0,0 0,0 1,1 4,6

Kafe ehoa, bonKa desKafeinatua 16 0,8 0,8 1,2 0,4 1,9 0,0 0,0 0,0 0,0 2,6 10,8

Kafe ehoa, tropiKo nahasKeta (cafento) 30 1,5 0,7 1,0 0,4 2,1 0,0 0,0 0,0 0,0 Daturik ez Daturik ez

KAFE DISOLBAGARRIAREN EZAUGARRI NAGUSIAK.ZER ERAKUSTEN DIGU NUTRIZIO ARLOKO SEMAFOROAK?*

KAFE EHOAREN EZAUGARRI NAGUSIAK.ZER ERAKUSTEN DIGU NUTRIZIO ARLOKO SEMAFOROAK?*

* 8 eratako kafe disolbagarriak erosita atera zaigun semaforoa, kontsumo errazio bat aintzat hartuta: 2 g. (1) Mantenugai bakoitza zer-nolako proportzioan ematen duen adierazten du, heldu batek mantenugai bakoitzetik hartu behar lukeen Kopuru Gomendatua (KG) aintzat hartuta: 2.000 kcal., 70 g. gantz, 20 g. gantz saturatu, 90 g. azukre, 5 g. gatz eta 24 g zuntz. Nutrizio arloko semaforoak kolore sistema bat darabil: berdea-kopuru txikia (KGaren %7,5 ematen du), horia-kopuru ertaina (KGaren %7,5 eta %20 artean) eta laranja-kopuru handia (%20 baino gehiago).

* 8 eratako kafe ehoak erosita atera zaigun semaforoa, kontsumo errazio bat aintzat hartuta: 7 g = 100 ml. (1) Mantenugai bakoitza zer-nolako proportzioan ematen duen adierazten du, heldu batek mantenugai bakoitzetik hartu behar lukeen Kopuru Gomendatua (KG) aintzat hartuta: 2.000 kcal., 70 g. gantz, 20 g. gantz saturatu, 90 g. azukre, 5 g. gatz eta 24 g zuntz. Nutrizio arloko semaforoak kolore sistema bat darabil: berdea-kopuru txikia (KGaren %7,5 ematen du), horia-kopuru ertaina (KGaren %7,5 eta %20 artean) eta laranja-kopuru handia (%20 baino gehiago).

1716

ero

sket

a g

ida

Kafe

a

estresarekin dabiltzan pertsonentzat.Halakoetan, deskafeinatua hartzea izaten da aukerarik onena.

hipertentsioa dutenei komeni zaiena. Zenbait ikerketak dioenez, kafea maiz hartzeak ez du zertan eragin arteria presio handia. Norbanako bati bihotz-hodietako gaixotasuna antzeman badiote edo arteria hiper-tentsioa, eta osasungarriak ez diren ohiturak baldin baditu, kafe gutxia-go hartzea gomendatzen da eta ber-din bestelako edari kitzikagarriak ere. Kasu honetan, beraz, deskafei-natua litzateke aukerarik onena, edo antzeko zaporea duten edari kafei-nagabeak hartzea, adibidez txikoria edo bertsio disolbagarrian datozen zerealak (zekalea, eta abar).

EROSKETA EGITEKO GOMENDIOAK: Kafea gure herrialdeko sinbolo kultural izatera iritsi da, eta gizarte bizitzarekin lotzen da, milioika herritarren elikaduraren zati nahitaezko gisa. Hona hemen produktu horrekin gozatzeko zenbait aholku eta gomendio:

Gosaltzeko sendoenak eta lurritasun handikoak aukeratzen dira

gosaltzeko kaferik onena.Goizetan hartzen du jendeak kafe gehien. Sendoenak edo sendotasun ertainekoak eta lurrin handikoak nahi izanez gero, Brasilgo kafeak edo Etiopiakoak hauta litezke. Kafe on bat aukeratzeaz gain, funtsezkoa izaten da elikagai osasungarriekin laguntzea ere: osoko ogia olioarekin eta tomatearekin, fruta atal bat edo bi, olo maluta batzuk jogurtarekin edo arrautza batzuk.

bazkaldu ondoren hartzeko onena. Espainiako Estatuan ohitura bihur-tu da bazkalostean kafea hartzea. Kafeinarekiko zenbateko sentibera-tasuna dugun, kafe sendoagoa edo arinagoa hauta daiteke, ebakia edo esnearekin, edo deskafeinatua. Be-roa egiten badu, izotzarekin hartzea oso atsegin izaten du jendeak.

Kafe on bat prestatzekoKafe on bat hautatzea ez ezik (gehien maite dugun motakoa edo nahasketakoa), beste faktore batzuk ere erabakigarriak izaten dira kafe on bat egiteko garaian:

> Kafeak ahalik eta freskoena izan behar du, kalita-tezkoa eta prestatzeko unean bertan ehoa. Hori ezin bada, beti eros dezakegu eho berria edo hutsean ontziratua.

> Infusio bat denez, uraren kalitatea ere garrantzitsua da. Gatz mineral asko duen ur batek aldatu egin de-zake kafearen zaporea.

> Katilu bakoitzean 7-10 gramo erabiltzea, gutxi gorabe-hera, eta kafeak ez irakitea.

> Zerbitzatzeko ontziak ez izatea zaporea eransten duten horietakoak (portzelana edo beira dira egokiak), eta beroari luzaroago eusteko balio dutenak izatea.

> Egin berria hartzea eta ez ibiltzea behin eta berriz berotzen.

Kontserbatzeko moduari dagokionez, hezetasuna eta oxigenoa dira kafearen etsairik handienak. Ildo horre-tan, oso garrantzitsua da zer-nolako ontzia erabiltzen den gordetzeko (hermetikoa behar du izan eta garbia egon behar du), eta zenbat denbora egiten duen ontzi

horretan. Astebetean baino gehiagoan edukiko bada, izozkailuan sartzea komeni da, ontzi hermetiko

batean, sekula ez hozkailuan, hezetasuna kon-dentsatu egin daiteke-eta gainazalean. Ale

gisa gordeko badugu, ez da desizozten ibili beharrik ehotzeko.

Kapsulak: erres-petatzen ote du ingurumena moda honek?Kapsulek badute eragozpen handi-handi bat: izugarrizko energia pila behar da horiek ekoizteko, biltzeko eta garraiatzeko, eta, ondoren, kafe katilukada batek hondakin asko uzten du. Hori guztia, jakina, inguru-menaren kaltetan da. Kutxa batean datoz, bakoitza bere bilgarriarekin; barrenean, aluminiozko kapsulak izaten dira, plastikozko materiala itsatsita dutela eta nekez birziklatze-ko moduan. Horri erantsi behar zaio landatzeko eta biltzeko garaian beti ez dela errespetatzen bioaniztasuna, eta beti ez dela jokatzen errespetuz inguruarekin

1918

ero

sket

a g

ida

Kafe

a

SASKIA* EDUKIA KOPURUA PREZIOA

Kafe disolbagarri naturala, EROSKI basic, 200 g-ko potoa 100 katilu 1,90 euro Kafe eho naturala, EROSKI basic, 250 g-ko paketea 173 katilu 1,05 euro Kafe eho naturala, FORTALEZA, 16 monodosiko paketea 16 katilu 2,39 euro

GUZTIRA 289 katilu 5,34 euro

Kafe disolbagarri naturala, BAQUÉ, 200 g-ko potoa 100 katilu 4,25 euro Kafe eho naturala, BONKA, 250 g-ko paketea 173 katilu 2,20 euro Kenya kafea, Eroski SELEQTIA, 10 monodosiko kaxa 10 katilu 2,14 euro


Kafe disolbagarri naturala, MARCILLA Créme, 200 g-ko potoa 100 katilu 6,73 euro Kafe eho naturala, FORTALEZA, 250 g-ko lata 173 katilu 3,79 euro Zapore sendoko kafea, CDG BAQUÉ, 10 monodosiko kaxa 10 katilu 2,79 euro


Kafe disolbagarri naturala, NESCAFÉ Gold, 100 g-ko potoa 50 katilu 4,55 euro Kafe ehoa, Espresso LAVAZZA, 250 g-ko paketea 173 katilu 5,31 euro Kafe sendoa, STRACTO, 10 monodosiko kaxa 10 katilu 4,49 euro


Zenbat jaten dute hilean: 84 katilu heldu bakoitzeko + 0 katilu bakoitzekoGUZTIRA = 168 katilu

A FAMILIA: BI HELDU + HAUR BAT

* Erosketa saski hauek erakusten dute prezioan zer-nolako aldea dagoen eta zenbat aurreztuko genukeen produktu bat edo bestea hautatu. Guztiek antzeko kopuruak eta elementuak dituzte, baina ikus daitekeen bezala, prezioak aldatu egiten dira markaren, formatuaren eta neurriaren arabera.

108 euro

Urtekoaurrezki posiblea

1 eta 4 saskien artean

SASKIA* EDUKIA KOPURUA PREZIOA

Kafe disolbagarri naturala, EROSKI basic, 200 g-ko potoa 100 katilu 1,90 euro Kafe eho naturala, EROSKI basic, 250 g-ko paketea 173 katilu 1,05 euro Kafe eho naturala, FORTALEZA, 16 monodosiko paketea 16 katilu 2,39 euro


Kafe disolbagarri naturala, BAQUÉ, 200 g-ko potoa 100 katilu 4,25 euro Kafe eho naturala, BONKA, 250 g-ko paketea 173 katilu 2,20 euro Kenya kafea, Eroski SELEQTIA, 10 monodosiko kaxa 10 katilu 2,14 euro


Kafe disolbagarri naturala, MARCILLA Créme, 200 g-ko potoa 100 katilu 6,73 euro Kafe eho naturala, FORTALEZA, 250 g-ko lata 173 katilu 3,79 euro Zapore sendoko kafea, CDG BAQUÉ, 10 monodosiko kaxa 10 katilu 2,79 euro


Kafe disolbagarri naturala, NESCAFÉ Gold, 100 g-ko potoa 100 katilu 9,10 euro Kafe ehoa, Espresso LAVAZZA, 250 g-ko paketea 173 katilu 5,31 euro Kafe sendoa, STRACTO, 10 monodosiko kaxa 10 katilu 4,49 euro


Zenbat jaten dute hilean: 84 katilu heldu bakoitzeko + 0 katilu bakoitzekoGUZTIRA = 252 katilu

A FAMILIA: BI HELDU + HAUR BAT

* Erosketa saski hauek erakusten dute prezioan zer-nolako aldea dagoen eta zenbat aurreztuko genukeen produktu bat edo bestea hautatu. Guztiek antzeko kopuruak eta elementuak dituzte, baina ikus daitekeen bezala, prezioak aldatu egiten dira markaren, formatuaren eta neurriaren arabera.

163euro

Urtekoaurrezki posiblea

1 eta 4 saskien artean

Aurrezteko aholkuakUraren ondotik, kafea da munduan gehien hartzen den edarietako bat. Hori sumatu egiten da merkatuan, eta horregatik dago hainbeste-ko aukera ezaugarrietan: jatorria, aurkezpena, ale mota, salgaien formatua... Eta hainbesteko aniztasuna testuretan, lurrinetan, zaporeetan eta prezioetan.

Aukeratzeko orduan, norberaren gustuek eta beharrizanek izaten dute lehentasuna gehienetan: kafe disolbagarria gosari azkar baterako, kapsu-lako kafea eguneko gutiziari men egiteko, kafe ehoa egun guztirako, deskafeinatua gure gor-putzari mesede egiten diolako, sendoa bizkortu egiten gaituelako... Hori bai, kontuan hartzekoa da, merkatuan aukera ugari egoteaz gain, egin daitezkeen konbinazioak ere ia amaiezinak direla.

Aurrezteko garaian, kontuan hartzekoa da alde oso handiak egon daitezkeela prezioetan. Kafe disolbagarrian, adibidez, 9,50 eta 45 euroren artean ibil daiteke kiloaren prezioa. Halako aniztasuna izanik, zer egin ez galtzeko? Hona hemen helburua lortzeko balio dezaketen ohar batzuk:

> Kafe mota guztien artean, kafe ehoa eta alee-tan datorrena da merkeena. Kafe disolbaga-rriak datoz ondotik, eta guztietan garestienak kapsulakoak dira.

> Izan mota batekoa edo bestekoa, ontzi han-diak erosteak lagundu egiten du aurrezten. Kafe ehoan, hobe da kilo erdiko paketea 250 gramokoa baino. Kafe disolbagarrian, hobeto ateratzen 200 gramoko poto bat erostea 100 edo 50 gramokoa baino, eta azken horiek, aldi berean, merkeagoak dira banakako zorrotxoak baino. Kapsulak 10 aleko paketeetan etorri ohi dira, nahiz eta badiren salbuespenak, eta horiek ere kontuan hartzea merezi du.

> Edukiak ere badu eragina prezioan: kafearen munduan ospea eta tradizioa duten lurraldee-takoak (Brasil, Kolonbia edo Kenya) garestia-goak dira gainerakoak baino; eta garestiagoak dira, halaber, ezaugarri organoleptikoak hobe-tuta dituzten kafeak, edari krematsuagoak eta apardunak ematen dituztenak.

> Markaren arabera ere nabarmen aldatzen da prezioa. Ez badugu marka jakin bat begiz jota, komeni da gainerakoei ere begiratu bat ematea: zenbaitetan, produktu bera dezente merkeagoa izan daiteke beste marka batean.

> Bertsio deskafeinatuak beti dira garestiagoak normalak baino.

Erosketa saskiakErosketa saskiak osatzeko, bi parametro hartu ditugu eredutzat. Alde batetik, kafe ekoizleek erabiltzen dituzten kantitateak; haien arabe-ra, adibidez, 2 gramo kafe disolbagarri behar dira katilukada baterako. Bestetik, dieta arloko gomendioak hartu ditugu kontuan. Azken iker-ketek diote egunean 3 eta 4 miligramo arteko kafeina kopurua hartzea jotzen dela segurutzat gorputz pisuaren kilo bakoitzeko. Hortaz, 70 kiloko heldu batentzat, 200 eta 300 mg artean ibiliko litzateke egunean; hau da, 2 edo 3 kafe katilukada. Haurrek, bestalde, ez dute hartu behar kafeinarik.

Era horretan, pertsona heldu bakoitzarentzat 3 katiluko neurria jarri dugu, eta gehien erabiltzen diren hiru kafe formatuak sartu ditugu saskie-tan: disolbagarria, ehoa eta kapsuletakoa. Kafea sendoagoa edo arinagoa hartzea, hori norberaren hautua izaten da, baina alderaketa egiteko, bate-ratu egin ditugu irizpideak. Saskietan, katilua erabili dugu unitate gisa, eta honela jokatu dugu:

> Kapsulako kafea: 1 kapsula = 1 katilu

> Kafe disolbagarria: 2 gramo = 1 katilu

> Kafe ehoa: 3 gramo = 1 katilu

A familiari dagokionez (bi kontsumitzailek osatzen dute), saski bakoitzean datorren kafe kopuruak gainditu egiten ditu hilabeteko kont-sumo kopuruak. Eguneroko bizitzan, edo kafeak luzaroago irauten du, edo familiek kafe mota bat edo bestea hautatzen dute. Kasu honetan hiru kafe motak erabili ditugu, hirurak kontuan har-tuz zenbat aurreztuko litzatekeen ikusteko.

2120

elikadura

Ohitura berriak, piramide berriaSENC erakundeko Batzorde Zientifikoko presidenteak, Javier Arancetak, azalpenak eman ditu nutrizio arloko piramideari egin dizkioten berrikuntzen inguruan

bera”. 10.000 pauso aipatzen dira. Ho-rretarako komeni litzateke mandatuak oinez egitea, lagunekin paseatzera ateratzea, eskailerak igotzea, eta abar.

Oreka emozionala SENCen iritziz, kontuan hartu behar dugu ez de-la gauza bera egun ona dugunean egitea erosketen zerrenda, erosketa bera, otorduak prestatzea edo jatea, edo triste gaudenean egitea, hase-rre gaudenean edo bestelako senti-penen bat dugunean. Hori dela eta, haien gomendioa da gogoan hartu behar dela ongi jateak baduela era-gina oreka emozionalean, eta oreka horretan ager daitezkeen gorabe-herek ez dutela galarazi behar ongi jaten jarrai dezagun.

Energia balantzea. Nahiz eta formu-la matematiko soil bat den, gorputz osaera ona eduki ahal izateko, saiatu egin behar da egokitasun bat egon dadin hartzen dugun energiaren eta gastatzen dugunaren artean. Etxetik kanpo bazkaltzen edo afaltzen badu-gu, edo uneren batean gehiago jaten badugu, irtenbidea izango da oinez gehixeago ibiltzea, gimnasiora egun gehiagotan joatea edo orekatuko duen elementuren bat sartzea.

Sukaldean, teknika osasungarriak. Askotan ongi aukeratzen ditugu elika-gaiak, baina gaizki prestatzen ditugu. Teknika bakoitzak, adibidez lurrunetan

Azken bi urteetan, Nutrizio Ko-munitarioko Espainiako Elkartea

(SENC) eguneratzen aritu da “Espai-niako herritarrentzako Elikadura Gi-dak”. Horretarako, osasun publikoarekin zerikusia duten osasun arazo ohikoenak zein diren aztertu du, elikadura arloko ohitura nagusiak zein diren ikusi, eta herritarren artean jarduera fisikoa egi-teko ohitura eta sedentarismorako joera zenbatekoa den neurtu. Eta kontuan hartu du gaur egungo testuinguru so-zioekonomikoa eta kulturala ere. Txosten tekniko-zientifiko batean bildu du hori guztia, eta hainbat gomendio ere eman ditu, osasuna hobetzeko balio dutenak elikaduraren eta bizimodu akti-boago baten bidez. Lan horren sinbolorik ezagunena elikadura osasungarriaren piramidea da, eta orain berrikuntza ba-tzuekin dator, gainera. Javier Arancetak emango dizkigu horren inguruko xehe-tasunak, SENC erakundeko Batzorde Zientifikoko lehendakariak.

Oinarrian: emozioak, kirola, hidratazioa eta sukaldea. Dietaren kontzeptuan ez dira sartzen elikagaiak bakarrik: Jarduera fisikoa. SENCek aparteko garrantzia ematen dio modu aktiboan mugitzeari egunean ordu batez. “Adin guztietarako gomendatzen dugu, bizi-tasun gehiagorekin edo gutxiagorekin, adinaren edo egoera fisikoaren ara-

egiteak, egosteak, labean prestatzeak edo tenpurak erabiltzeak, baldintzatu egiten du elikagaien nutrizio balioa eta testura. Horretaz gain, ontziei da-gokienez, Arancetak nabarmentzen du ez dela gauza bera aluminiozko ka-zoletan sukaldatzea (horiek baztertu egin behar lirateke), edo altzairu her-doilgaitzekoetan prestatzea. “Izozteko eta mikrouhinean berotzeko, adibidez, beirazko ontziak bakarrik erabiltzea gomendatzen dugu”, azpimarratu du.

Hidratazioa. Gure gorputzaren %70 ura da, eta ura da, halaber, gure gor-putza hidratatzeko edaririk onena. Iturritik edan ez daitekeen lekuetan, botilako ura edatea gomendatzen da, mineralizazio arinekoa.

Lehenbiziko mailan, ale osoako eta karbohidratoak Piramidearen lehenbiziko mailan karbohidrato ugari duten elikagaiak ageri dira orain ere. Baina bada al-daketa garrantzitsu bat: gomendioa da bai ogia eta bai pasta osoko alez egindako irinarekin landuak izatea. Batzuetan, osoko ogia dela uste dugun hori ez da izaten ogi zu-ria besterik, zeinari zahia eta malta pixka bat erantsi dioten irina ilunt-zeko, ohartarazi du Arancetak. SEN-Cek planteatzen du findu gabeko egiazko irinarekin egin dadila ogia, ale osokoarekin, eta berdin jokatzea

pastarekin eta bigarren mailako bes-te produktu batzuekin ere. Lehenbiziko maila horretan lekale samurrak ere sartu dituzte, adibidez ilarrak eta babatxoak, zeinak ugari ematen dituzten karbohidratoak; al-de horretatik, multzo honetako beste elikagaien antzekoak dira nutrizioaren ikuspegitik. Zuntza ere asko izaten du-te elikagai horiek, eta zuntzak, eragin mekaniko onuragarriak eragiteaz gain, osasunarentzat onuragarriak diren hainbat substantzia ere baditu..

Frutak, barazkiak eta ber-durak: osasunaren eta fres-kotasunaren maila Frutak, berdurak eta barazkiak ageri dira maila honetan, eta funtsezko elemen-tuak dira osasunarentzat. Arancetaren arabera, Espainiako Estatuan berdura errazio bat gehiago jan beharko genuke eta fruta errazio bat eta erdi gehiago egunaren buruan gutxienez hartu behar liratekeen bost errazioetara iristeko.

Oliba olio birjina estra ere sartzen da hemen. Asko azpimarratzen da olio birji-na estra hori lehen presiokoa izan dadila, gordinik hartzeko behintzat. Eta azaltzen du, bai maila honetako elikagaiak eta bai aurreko mailakoak ere, otordu nagusi bakoitzean sartu beharrekoen taldean daudela. Hau da, otordu bakoitzean egon behar dutela multzo edo maila bakoitzeko elikagaiak: arroza eta berdurak, ogia eta frutak... Multzo horiek konbinatuz osatu behar da elikaduraren oinarria, bai bazkarie-tan eta bai afarietan ere.

Proteinak eta esnekiak Maila honetan, proteinak ageri dira eskuinean. Hor ikusgarritasun berezia ematen zaie haragi zuriei (oilaskoa, in-dioilarra, untxia) eta arrainei (zuriak eta urdinak, baina batez ere sasoian sasoi-koak). Lekaleak ere hor ageri dira, garai batean zuten lekua eman behar baitzaie berriz ere ohiko dietan, balio erantsia dute eta: iraunkorragoak dira, gutxiago

kutsatzen dute eta balio proteiko aipaga-rria dute. Ezkerrean esnekiak ageri dira. Esnekien inguruan lortu den adostasun zientifikoak esaten du erdigaingabe-tuak hartzea komeni dela, ez gainga-betuak eta ez osoak, gantza zertxobait murriztua duten esnekiak baizik, tarteko zerbait alegia. “Esnearen gantzak baditu interesgarriak izan daitezkeen elementu batzuk”, azaldu du Arancetak.

Haragi gorriak, prozesa-tuak eta hestebeteak: noiz-behinka jatekoak Neurrian jan behar dira hestebeteak, haragi gorriak eta haragi prozesa-tuak oro har. Ildo horretan, SENCek errespetatu egiten ditu Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) emandako gomendioak, baina azpimarratzen du, kopuruarekin batean, elikagaien kalita-tea ere zaindu behar dela. “Animalia nola bizi izan den edo zer jan duen, aldatu egiten da haragia”, adierazi du Arance-tak, eta esan du, hautatzeko orduan, ho-be dela espezie autoktonoak aukeratzea, iberiarrak eta naturarekin harmonian bizi izan diren animaliak. Eta alderdi honetan ikusten da garrantzitsua dela, sukaldean zer-nolako teknikak erabiltzen diren, ez baita gauza bera haragi bat “infer-nu eran” egitea, erreta, edo labean, edo plantxan...

www.consumer.es

KARBOHIDRATOAKJarduera fisikoaren arabera

EMOZIOAK, KIROLA, HIDRATAZIOA ETA SUKALDATZEA Jarduera fisikoa Oreka Energia Sukaldean, URA: 4-6 edalontzi egunero egunean 60’ emozionala balantzea teknika osasungarriak

BERDURA + FRUTAKEgunean 5 errazio baino +Berdurak, egunean 2 - 3 Frutak, egunean 3 - 4

ESNEKIAK + PROTEINAKEgunero kontsumitu, batak zein besteakEsnekiak, egunean 2 - 3 Proteinak, egunean 1 - 3

HARAgI gORRIAK, PROZESATUAK ETA HESTEBETEA Nahi bada kontsumitu, noizean behin edo maila apalean

HARTZITUTAKO EDARIAK

Nahi bada soilik, noizean behin edo maila apalean

ELIKAgAI ULTRAPROZESATUAK, AZUKREAK, gANTZAK ETA gATZA Nahi bada kontsumitu, noizean behin edo maila apalean

BANDERATxOA:OSAgARRIAK ETA gEHIgARRIAKProfesional batek aginduta soilik

2322

afondosakonean

Ikasturte berria, erronka berriak eta, jakina, gastu berriak ere bai. Uda pasatu ostean, egunez eguneko zereginetara itzuli behar dute familiek, eta ekonomiari eragiten dioten kontuan egoki antolatu. Baina zer-nolako baliabide ekonomikoak dituzte Espainiako Estatuko familiek ikasturte berri honi aurre egiteko? Ba al dago gastu batzuei erantzuteko zailta-sunak dituen familiarik?Espainiako Estatistika Institutuak (INE) Bizi-baldintzen Inkesta argi-taratzen du urtero, besteak beste herritarren bizi-baldintzak nolakoak diren aztertzeko. EROSKI CONSUMER makroinkesta horretan oinarritu da, hain zuzen, azterlan hau egiteko. Aurten argitaratu badute ere, 2016. urtean egina da, eta 13.000 etxe inguruk parte hartu zuten eta 35.000 pertsonari egin zizkioten elkarrizketak. Horko datuekin aztertu dugu, beraz, etxe bakoitzak batez beste zenbateko diru sarrerak izan dituen urtean eta pobrezia arriskuan daudenen tasa zenbatekoa den Espainian.

EtxE bakoitzEko baliabidEak2015. urtean, etxe bakoitzak 26.730 euroko diru sarrerak izan zituen ba-tez beste, aurreko urtean baino %2 gehiago, baina zortzi urte lehenago baino %8 gutxiago; urte hartan, 28.787 eurokoa izan zen, batez beste, etxe bakoitzeko errenta. Diru sarrera horiek hainbat alderdi biltzen dute: besteren kontura lan egiteagatik jasotakoa, nork bere kontura lan egi-teagatik izandako irabaziak edo galerak, gizarte laguntzak, lanarekin zerikusirik ez duten pentsio pribatuetatik datozen errentak, kapitalaren eta jabetzaren errentak, etxebizitzen arteko transferentziak, adingabeek jasotako diru sarrerak, eta PFEZaren Aitorpenaren emaitza.

sarrErak izan zituztEn batEz bEstE, zortzi urtE lEhEnago baino %7 gutxiago baina aurrEko urtEan baino %2 gEhiago

bost hErritarrEtatik bat, %22,3a, pobrEzia arriskuan dago

Etxeko ekonomia: hobekuntza

apala

Aztertu egin dugu espAiniAko estAtuko etxeek bAtez beste zenbAteko errentA jAsotzen duten etA zenbAtekoA den pobreziA ArriskuAn dAudenen tAsA

24 25

afondosakonean

1 URTE 1 URTE8 URTE 8 URTE

pErtsona bakoitzEko2015. urtean, pertsona bakoitzak 10.708 euroko diru sarrerak izan zituen batez beste, aurreko urtean baino %3 gehiago, baina zortzi urte lehe-nago baino %0,3 gutxiago.Urte horretan bertan, gizonezkoen batez besteko errenta %1 handiagoa izan zen emakumezkoena baino: gizonek urtean 10.700 euro jaso zituzten gutxi gorabehera, eta emakumeek 10.600 euro. Alde hori lau aldiz handiagoa izan zen 2008. ur-tean eta hiru aldiz handiagoa 2007an, krisiaren eragina sumatzen hasi gabea zen garaian. Bi urte horietan, emakumeek 11.000 euro pasatxoko eta 10.500 euroko diru sarrerak izan zituzten, eta gizonek, berriz, 500 euro gehiagokoa bi urteetan.Atal honetan, komeni da oroitaraztea zer-nolako tartea dagoen gizonen eta emakumeen solda-taren artean. INEk emandako datuen arabera, emakumeen urteko soldata gizonen soldataren %77 da batez beste, eta sekula ez da ibili zi-fra horretatik gora; 2008. urtetik hona, gainera, %78aren eta %76aren artean mugitu da beti.

ErrEnta handiagoak adinEkoEntzatAdinari dagokionez, bestalde, 65 urte edo gehia-go zituzten adineko pertsonek 12.400 euro baino gehiago jaso zituzten 2015ean, eta haien ondotik, 45 eta 64 urte artekoak ageri ziren kopuru han-dienarekin: 12.000 euro inguruko diru sarrerak izan zituzten. Maila bat beheragokoak, 30 eta 44

Etxeak oraindik ez dira iritsi krisiaren aurretik zituzten diru sarrerak izatera. 2008an, familiek batez beste 30.000 euroko baino gehiagoko diru sarrerak izan zituzten urtean. Ordutik, beherantz joan dira etenik gabe eta, amiltze horretan, 2014a izan zen urterik txarrena: etxe bakoitzak, batez beste, 26.092 euroko errenta jaso zuen. Urte ho-rretatik aurrera, hobetzen hasi zen egoera.Erosteko ahalmena galtzearen beste arrazoie-tako bat Kontsumorako Prezioen Indizean (KPI) bilatu behar da. Azken zortzi urteotan, familien irabaziek %7a behera egin duten bitartean, indize horrek %15,4 egin du gora eta horrek esan nahi du diru gutxiagorekin garestiago erosten dela.Etxe bakoitzaren neurriak baldintzatu egiten ditu diru sarrerak, eta, adibidez, 3 kide edo gehia-gokoek 31.000 eurotik gorako diru sarrerak izan zituzten, batez beste, 2015. urtean, bi kidekoek 26.000 eurotik gorakoak eta kide bakarrekoek 15.100 eurokoak baino gehiagokoak.Krisia hasi eta hurrengo zortzi urteetan, ia etxe guztietan murriztu ziren diru sarrerak: %1 bi ki-dekoetan, eta %8 lau kidekoetan. Salbuespena pertsona bakarreko etxeetan: %3 handitu zituzten diru sarrerak. Azken urtean, ordea, etxerik gehie-nek diru gehiago jaso dute urtearen buruan, %6 gehiago bost kide edo gehiagokoek eta %2 gehia-go kide bakarrekoek. Hiru kideko etxeek bakarrik jarraitu dute diru sarrera berdinekin.


urtEko diru sarrErEn batEz bEstEkoa Espainian Eta pobrEzia arriskuarEn tasa (2015)*

*Guk landua, INEk 2016an egindako Bizi-baldintzen Inkestako datuekin.1 Diru sarrera garbi horiek hainbat alderdi biltzen dute: besteren kontura lan egiteagatik jasotakoa, nork bere kontura lan egiteagatik izandako irabaziak edo galerak, gizarte laguntzak, lanarekin zerikusirik ez duten pentsio pribatuetatik datozen errentak, kapitalaren eta jabetzaren errentak, etxebizitzen arteko transferentziak, adingabeek jasotako diru sarrerak, eta PFEZaren Aitorpenaren emaitza.

2 Eurostat erakundeak darabiltzan irizpideen arabera, pobrezia atalasea urtean 8.209 eurokoa da pertsona bakarreko etxeetarako, eta 17.238 eurokoa bi helduk eta 14 urtez azpiko bi adingabek osatzen dituzten etxeetarako.

Diru sarrerak, etxe bakoitzeko1

Diru sarrerak, pertsona bakoitzeko1

Diru sarrera handienak dituzten kolektiboak

Diru sarrera txikienak dituzten kolektiboak

Pobrezia arriskuan dagoen populazioa2

Pobrezia arrisku handiena duten kolektiboak2

26.730 euro 10.708 euro •Gizonak•65 urte edo gehiagokoak•Erretiratuak

•Emakumeak•29 urtez azpiko pertsonak•langabeak

%22,3 •16 eta 29 urte arteko pertsonak•langabeak•Heldu bat eta haren mendeko haur

bat edo gehiago bizi diren etxeak1 URTE 8 URTE

%0,2 %2,5%2 %3%-7 %-0,3

2726

afondosakonean

Etxe bakoitzaren batez besteko diru sarrerak 26.730 € Batez besteko orokorra baino diru sarrera handiagoak dituzten etxeak

Batez besteko orokorra baino diru sarrera apalagoak dituzten etxeak

Pobrezia arriskuaren tasa %22,3 Pobrezia arriskuaren tasa (%)

ETXE BAKOITZEKO DIRU SARREREN ETA POBREZIA ARRISKUAREN MAPA, AUTONOMIA ERKIDEGOETAN (2015)*

Langabeen pobrezia tasa %17 hazi da azken 8 urteotan

ra apalak zituzten, populazio osoarekin alde-ratuta. Eurostat erakundeak darabiltzan irizpi-deen arabera, pobrezia atalasea urtean 8.209 eurokoa da lagun bakarreko etxeetarako, eta 17.238 eurokoa bi helduk eta 14 urtez azpiko bi adingabek osatzen dituzten etxeetarako.Urtebetean, zifra hori bi hamarreneko baino ez da handitu, baina zortzi urtean nabarmen egin du gora, 2,5 puntu hain zuzen. Sexuka, gizonek eta emakumeek antzeko po-brezia tasa pairatzen dute (puntu erdiko aldea baino ez dago): %22,1ekoa da emakumeena eta %22,6koa gizonezkoena. Atzerantz begiratuz gero, bi sexuen arteko alderik handiena 2007. urtean ageri da: 2,8 puntuko aldea zegoen gi-zonen alde, pobrezia tasa txikiagoa zuten-eta (%18,4koa) emakumeek baino.

adinarEn arabErako aldEakAdinak ere badu eragina pobrezia tasaren gora-beheretan. 16 eta 29 urte artean dabiltzanentzat adierazle hori %29,6koa zen iaz, eta 16 urtez az-pikoen artean, berriz, %28,9koa. Eta 30 eta 64 urte arteko pertsonen multzoan, %21ekoa zen adiera-zle hori, eta %13koa 65 urtetik gorakoen artean. Aldea nabarmena da.Azken zortzi urteetan izan duen bilakaerari da-gokionez, 65 urte edo gehiago dituztenen artean, pobrezia tasa %25,5ekoa zen 2007. urtean. Urte horretatik aurrera, adierazlea beherantz egiten hasi zen eta 2012. urtean %14,8raino apaldu zen; joera horrek jarraitu egin du gaur egun arte.

urte artekoak alegia, 10.500 euroan gelditu ziren eta 29 urtez azpikoak (16 urtez beherakoak ez dira sartzen), 9.300 euroan.Nabarmentzekoa da, zortzi urtean, 65 urtekoei eta hortik gorakoei %14 handitu zaiela batez besteko errenta, eta gainerako guztiei murriztu: %4 inguru 30 eta 64 urte bitartean dabiltzanei eta %9raino 29 urtez beherakoei. Ildo horretan, errenta aztertzen badugu pertsona eta jarduera bakoitza kontuan hartuta, hauxe iku-siko dugu: erretiratuek (gehienak 65 urtekoak edo gehiagokoak izaten dira, kotizazio urteen arabera) batez beste 13.700 euroko diru sarrerak izan zi-tuzten 2015. urtean, lanean ari ziren herritarrek 12.500 eurokoak eta langabeek 6.600 eurokoak. Azken zortzi urteetako bilakaeran badira aldeak hiru kolektiboen artean: lanean ari zirenen diru sarrerak %0,4 baino ez ziren handitu, erretira-tuenak %17 eta langabeenak, aldiz, %21 apaldu ziren. Azken urtean, berriz, erretiratuen diru sa-rrerak %2 handitu ziren, eta lanean ari zirenenak %3, baina langabeen irabaziek beherantz jarraitu zuten, %4 hain zuzen.Atal honetan, komeni da jakitea pentsioak %34 handitu direla zortzi urtean, soldatak %6 baino ez 2008. urteaz geroztik, eta 2013 eta 2015 urteen artean bakarrik langabezi saria batez beste %4 apaldu zela onuradun bakoitzeko.

pobrEzia atalasEa2015ean, Espainiako Estatuko herritarren %22,3 pobrezia arriskuan bizi zen, hau da, diru sarre-

Justu alderantziz gertatzen da 64 urtez azpikoen multzoan. 2007. urtean %15,2 eta %18,1 artean ze-bilen pobrezia tasa, eta hortik aurrera handitzen hasi zen, bereziki 2013. eta 2014. urteen artean.

EtxEbizitza Eta jarduEra motaHeldu bat eta haren mendeko haur bat edo haur bat baino gehiago duten etxeek jasaten dute pobrezia arriskurik handiena, %42koa zehazki. Atzetik datoz 2 heldu eta haien mendeko haur 1 edo gehiago bizi diren etxeak, %25eko arris-kuarekin, eta pertsona bakarreko etxeak, %20koarekin. Azkenik, 2 heldu eta haien mendeko haurrik ez duten familiak ageri dira, %17ko po-brezia arriskuarekin.Ildo horretan, Espainiako etxeek dituzten zail-tasun nagusiak zein diren aztertzen du Bizi-baldintzen 2016ko Inkestak. Horrela, etxeen %15ek onartu zuten zailtasun handiz iristen direla hila-bete bukaerara, eta %8k jakinarazi zuten atzeratu egin zirela etxeari lotutako gastuak ordaintzeko garaian (mailegua edo alokairua, gasaren fak-tura, argindarrarena, etxejabe elkarteko kuota...) INEren inkesta egin aurreko 12 hilabeteetan. Horretaz gain, familien %38k ez zeukaten gai-tasunik ustekabeko gastuei aurre egiteko, eta beste %39k ez zuten modurik etxetik kanpo opo-rretan joateko urtean aste batez, gutxienez.Eta jarduera motaren arabera aztertuta, emait-zek erakusten dute langabeek pobrezia tasa handiagoa dutela gainerako kolektiboek baino: pobrezia arriskuan daude %48. Lanean dihardu-


tenen artean, %14koa da tasa hori eta erretira-tuen artean %11koa. Azken 8 urteetako bilakaera aipagarria izan da talde guztietan, baina batez ere langabeen ar-tean (%17 igo da) eta erretiratuen artean (%9 jaitsi da). Lan munduan daudenen artean, berriz, %2 egin du gora zortzi urtean, nahiz eta azken urtean ia %1 jaitsi den. Erretiratuen eta langa-been artean, berriz, pobrezia tasa %7 eta %4 igo zen, hurrenez hurren, 2014tik 2015erako tartean.

lurraldEkaEAEn, batez beste, 34.054 eurokoa izan zen etxe bakoitzeko errenta, eta Extremaduran, aldiz, 21.671 eurokoa, %36 apalagoa. Bi lurraldeetan, diru sarre-rak %3 inguru handitu ziren.Pertsona bakoitzak batez beste dituen diru sarrerak kontuan hartuz ere, Euskal Autonomia Erkidegoa ageri da denen buruan. Lurralde horretan, pertsona bakoitzak 14.345 euroko diru sarrerak izan zituen; beste muturrean murtziarrak ageri dira, 8.273 eu-roko diru sarrerekin. Bi lurralde horien arteko aldea %73koa da. Bi erkidego horietan herritarren irabaziak %4 inguru igo ziren aurreko urtearekin alderatuta. Azkenik, pobreziari dagokionez, Andaluzian su-matzen da pobrezia arriskurik handiena: pertso-nen %35,4 daude ataka horretan; txikiena, berriz, Nafarroan eta Euskal Autonomia Erkidegoan: %9koa da bietan. Aipagarria da ehuneko hori 8 pun-tu igo dela Andaluzian azken zortzi urteetan.

www.consumer.es

*Guk landua, INEk 2016an egindako Bizi-baldintzen Inkestako datuekin.

15,3

31.33928.019

31.370

21.966

22.425

25.255

25.980

21.67122.473 22.744

33.16734.05427.020

27.599

30.859

25.787

13,4

19,0

15,5

13,215,7

11,9

18,2

9,09,0

24,4

28,9

31,730,4

35,4

17,7

22.45035,0

2928

aurrez aurreBESTEREN KONTURA LAN EGIN EDO NORK BERE KABUZ EKIN?

“Autonomoen lege berria ez da irtenbidea: zentzuak agintzen du diru sarrerei lotuta joatea

kotizazio kuotak”

“Beti kezkatu izan nau langileak egoera bidegabeetatik babesteak”. Langile Autonomo eta Ekintzaileen Elkarteen Batasuneko idazkari nagusia eta abokatua da Maria Jose Landaburu, eta bokaziotzat hartu izan du beti langileak babestea. Espainian dauden 3,2 milioi autono-moek osatzen duten kolektiboa bes-te “kasta” batekoa dela dio, “egune-ro heroien ekintzak egitera ohitua”, baina oso gutxik omen daki zer-no-lako lan baldintza txarretan aritzen diren. “Ez dezake berdin ordaindu hilean 500 euro kobratzen duenak eta 5.000 euro jasotzen dituenak: zentzuak agintzen du, soldatapeko langileekin gertatzen den bezala, egiazko diru sarrerei lotuta joatea kotizazio kuotak”, adierazi du.Azken bost urteetan etengabe go-ra egin du autonomo kopuruak, eta 3,2 milioi baino gehiago dira egun, halaxe dio Langile Autonomoen Elkarteen Espainiako Federazioak. Langabezia tasa handiengatik baka-rrik gertatu al da igoera hori? Egia da, handitu eta handitu joan da ko-lektiboa, nahiz eta aurten apalaldi bat izan den. “Babes efektuak” eka-rri du hazkunde hori, iraupen luzeko langabezia tasa handiek eraginda; eta baita 50 euroko tarifa lauak ere. Ekintzailetza funtsezkoa da herrialde batentzat, baina autonomo egiten den jende askok jarraitzeko zailtasun asko izaten du tarifa laua bukatu ondoren. Nolakoa da autonomoen kolektiboa? Autonomoek kasta berezia daukagu. Oso kolektibo heterogeneoa da, baina elkarrekin partekatzen dugu berritze-ko gogoa, egokitzeko gaitasuna, gu-

re jarduera eta produktua zaintzekoa eta lan asko aurrera ateratzekoa ere bai. Horrek ez du esan nahi utzi egin behar diogunik eskubide gehiagoren alde borrokatzeari, gaur egun falta zaizkigun kontziliazioa eta babesa lortzeko. Horretan dihardugu. Enpresa txiki-ertainek eta auto-nomoek enpresa egituraren %99,9 osatzen dute eta enplegu guztiaren %73 sortzen dute Espainian, da-tu hori ageri da Europako Batzor-deak egindako Small Business Act for Europe txostenean. Lan egiteko molde tradizionala eta “bizi guzti-rako” kontratu mugagabea amaitzen ari direla iruditzen al zaizu? Lan jar-duna aldatzen ari da eta orokortzen ari dira prekarietatea eta behin-be-hinekotasuna, baina ez enpresa txiki-ertainak eta autonomoak ugaritzen ari direlako; guztiz bestela da. Lan baldintza nolabait egonkor eta duinei eusten dieten bakarrak enplegatzai-le txikiak dira: enpresa txiki-ertainak eta autonomoak babestea kalitatezko enplegua babestea da.Autonomoen lege berria dugu, eta 2018an sartuko da indarrean. Zein dira lorpen nagusiak? Baditu neurri onak, adibidez erretiroaren %100eko hobaria gutxienez langile bat kontra-tatzen dutenentzat, 50 euroko tarifa laua emakumeentzat amatasun bai-menaren ondotik eta baita janaria-gatik egiten diren kenkariak ere. De-na den, neurri onak badituen arren, bakar bat ere ez da berebizikoa.Eta zein dira autonomoen legeak ahaztu dituen alderdi aipagarrienak edo eragin dituen desilusio handie-nak? Autonomoen legea ez da pa-

nazea eta ez da gure arazo guztien irtenbidea ere: ez dio heltzen Langile Autonomoen Erregimen Bereziak (RE-TA) dituen gabezia edota hutsegite askori. Asko dago egiteko: kotizazioak egiazko diru sarrerei lotzea; jarduera eten osteko diru sariari heltzea, “au-tonomoen langabezia” esaten zaion horri alegia; pentsioak hobetzea; eta berankortasun eta finantzaketa ara-zoak konpontzea. Zergatik da hain zaila ordainketa progresiboa ezarriko duen lege bat egitea autonomoentzat, horietako bakoitzak diru sarreren araberako kotizazioa egin dezan Gizarte Segu-rantzan eta ez kuota finko bat or-daindu? Hain zuzen horixe da giltza-rria Autonomoen Erregimen bidezko bat eta Gizarte Segurantza eraginkor bat izateko. Gizarte Segurantzak ia ez du dirurik biltzen, eta autonomoek ez dugu ez langabeziarik, ez erretiro txukunik eta ez lan-bajarik ere. Gaur egun, 500 euroko diru sarrera duenak 275 euro ordaintzen du eta 5.000 euro jasotzen dituenak ere berdin. Zentzuak agintzen du lotuta joan behar dutela autonomoen egiazko diru sarrerek eta kotizazio kuotak, soldatapeko langi-leekin gertatzen den bezala. Zenbaitek esaten du nork bere ka-buz lan egiteak behartu egiten duela erabakitzaileagoa izaten eta susta-tu egiten duela sormena eta indartu lan arloko garapena. Zer iruditzen zaizu? Hala da, ez zaigu beste auke-rarik gelditzen. Autonomoak eraba-kitzaileak gara eta heroien ekintzak egiten ditugu egunero.

Langile Autonomo eta Ekintzaileen Elkarteen

Batasuneko idazkari nagusia

L andaburuaríaM oséJ

3130

aurrez aurreBESTEREN KONTURA LAN EGIN EDO NORK BERE KABUZ EKIN?

“Espainiako enpresarik gehienek ikuspegi miopea daukate”

Ekonomiako katedraduna Euskal Herriko

Unibertsitatean eta Ekonomia Aplikatuko

Ikasketen Fundazioko Lan Behatokiko zuzendaria

R de la icaaraS

Ekonomialari konprometitua da Sara de la Rica: “Beti interesatu zaizkit lan merkatuko kolektibo gutxituak, adibidez emakumeak, etorkinak, kontratu ezegonkorrak dituzten langileak... Modu era-ginkorrean funtzionatzen duen lan merkatu bat oinarrizkoa da gizarte aurreratu bat edukitzeko”. Ekono-miako katedraduna da egun Euskal Herriko Unibertsitatean eta Eko-nomia Aplikatuko Ikasketen Funda-zioko Lan Behatokiko zuzendaria, eta 25 urte daramatza lan merkatua aztertzen. Bere ustez, hauxe da lan merkatuaren erronka nagusia Espainian: “Etorkizunari begiratzen jakitea, krisiak utzi dituen orbanak baztertu gabe”. Argi du, ordea, ez dela zeregin erraza izango. Espainiako Estatuan 18.813.300 pertsona ari dira lanean, halaxe dakar Populazio Aktiboaren azken Inkestak. Baina horietatik, 3,2 milioi beren kabuz ari dira. Zein dira lan autonomoaren erronka nagusiak Es-painian? Mundu globalizatu honetan lehiakorrak izatea, erronka izugarri hori dute aurrez aurre autonomoek, eta oso zeregin nekeza da. Neurriak badu garrantzia lehiakorrak izate-ko eta, oro har, autonomoek edo ez dute soldatapeko langilerik edo oso gutxi izaten dituzte. Bizirik irauteko, ezinbestekoa da ondasun edo zerbitzu berritzaileak eskaintzea eta mundua-ri nola eskaini jakitea. Ez da erraza ez bata eta ez bestea; hori dela eta, negozio bati ekiten dioten hiru lagu-netatik bik itxi egin behar izaten dute bi urte baino lehen. Europako Batzordearen arabera, enpresa txiki-ertainek eta autono-moek sortzen dute enplegu guztia-ren %73,4 Espainian. Bukatzear al dago lan egiteko molde tradiziona-la eta kontratu mugagabea? Egia da enpresa txiki-ertainek sortzen dituztela lau enplegutatik hiru, bai-

na logikoa da, txiki-ertainak baitira enpresen %90. Aldatzen ari dira lan arloko beharrizanak, eta langileek eta enpresek aurrea hartu behar du-te zaharkituta ez gelditzeko. Lan ar-loan txandatze edo errotazio gehiago izango da orain arte izan dena baino, baina enpresak jabetu dira talentua erakarri eta atxiki egin behar dutela. Zenbaitek dio, ekintzailetzaren al-dean, nork bere kabuz lan egiteak mugatu egiten duela esperientzia, lotu egiten duela sormena eta gel-diarazi lan arloko garapena. Iku-si egin behar lan hori nolakoa den. Sormenari eta berrikuntzari zabalik dauden enpresetan, egitura horizon-talagoekin-eta, langilea izan daiteke sortzailea eta bilakaera egokia edu-ki lan arloan. Baina enpresa hierar-kizatuagoetan baietz esango nuke, langilea zeregin batzuetan sailkatzen da normalki eta zailagoa izaten da sormena lantzea. Zalantzarik gabe, lehenbiziko motako enpresetarantz jotzea eskatzen du etorkizunak.Lanean diharduten bost laguneta-tik ia bat autonomoa da gaur egun (%17). Zer-nolako ondorioak izango ditu aldaketa horrek? Autonomorik gehienak beharrak bultzatuta ari di-ra erregimen horretan Espainian, eta ez eurek hala erabaki dutelako. Krisi garaian, kalera joan den langile askok ez du beste aukerarik ikusi autonomo egitea eta negozio txiki bat jartzea baino. Baina negozio horietako ge-hienak ez dira errentagarriak eta ez dira izango: autonomo gisa arrakasta izateko, kudeaketa gaitasunak behar dira, eta horretaz gain, ausardia, izae-ra berritzailea eta nazioartearen eza-gutza ere bai. Gure gizarteak, ordea, gazteei ez dizkie transmititzen gisa horretako gaitasunak, ez etxean eta ez hezkuntza sisteman ere. Eta horiek gabe, zintzoki esanda, arrakasta iza-teko aukera gutxi ikusten diet auto-nomoei.

Zure iritziz, zein da lan arloko arazo nagusia Espainian? Bi erronka ikus-ten ditut: alde batetik, lan arloko be-harrizan aldakorrei erantzun bat ema-tea oso globalizatua eta digitalizatua dagoen mundu batean, non makinen osagarri izan behar duen langileak. Eta bigarren erronka da ez bazterrean uztea krisi garaiko galtzaile handiak, lana galdu duten horiek eta luzaroan langabezian daudenak, bi milioi badi-ra-eta dagoeneko. Erronka da etorki-zunari begiratzea, bazterrean utzi ga-be krisiak eragin dituen orbanak. Eta ez da erraza, sinets iezadazu. Langabezia egoera aldakor honetan, zeina sasoiko lanari lotua dagoen hein handian eta teknologia berrien erritmo erogarriari lotua, abiadura handian ari da aldatzen lan mun-dua. Lan arloan eta lan jardueran, zer-nolako eredua ari gara sortzen? Lan arloan bi eredu bizi dira elkarre-kin: nazioartera begiratzen duten eta, ondorioz, lehia izugarrian ari diren enpresetan sortzen dena; eta enpre-sa gehienbat txikiena, oraindik ere tokiko merkatutik bizi direnena. Lehe-nak saiatzen dira talentua erakartzen eta atxikitzen, begiak zabal-zabalik dauzkate kanporako eta badakite gi-za kapitala dela beren arrakastaren sekretu handia. Baina Espainian, zori-txarrez, gutxiengo dira horiek, eta en-presarik gehienek oso ikuspegi miopea daukate. Krisiak aukera eman du oso lan baldintza txarrak ezartzeko, baina benetan uste dut oker dabiltzala. Krisiaren garairik txarrena pasatu dela iruditzen al zaizu? Berriz en-plegua sortzen hasiko al da Espai-nian? Krisi garaiko enplegu galtzea pasatu da. Berriz ere jarduera sortze-ko fasean gaude nabarmen, baina ez badugu lehiakorrak izateko apustua egiten balio erantsi handiko sektoree-tan, I+G+B arloan inbertsioa eginez, enplegu prekarioa ekarriko du jardue-ra handitzeak.

www.consumer.es

32 33

elikadura

ErrepidekotentaldiakHona hemen bost ideia autoan bidaiatzen dugunean hobeto jateko eta bidean goazela kaloriaz beteta eta ultraprozesatuta dauden tentaldiak saihesteko

Ez dago konbinazio txarragorik: sedentarismoa, gosea eta ka-

litate apaleko elikagaiak. Medikuek eta nutrizionistek ahal duten guztie-tan azpimarratzen dute: mugitu egin behar da gorputza, era aktiboan bizi, eta modu osasungarrian jan. Zorionez, gero eta jende gehiagok hartzen di-tu kontuan aholku horiek eguneroko bizitzan. Hala ere, errepideko bidaie-tan ohikoa izaten da “seinale” horiek ikusi gabe pasatzea. Bikoteak, lagun taldeak, familiak, bakarrik doazenak...

Berdin du adinak edo bidaiaren for-matuak. Ibilgailua erregaiz hornitzera gelditzen diren gehienek zerbitzugu-neko dendan zerbait jateko baliatzen dute une hori, baita normalean elika-dura zaintzen dutenek ere. Arazoa ez da zerbait jateko gogoa izatea, desira hori asetzeko testuin-gurua eta eskaintza baizik. Zeren, salbuespen gutxi batzuk izan ezik, zerbitzugune horietako denda ia ge-hienak eremu obesogenikoak baitira, eta kosta egiten da janari osasunga-rria aurkitzea. Artikulu honen bidez, toki horietan zer gertatzen den azal-duko dugu eta nola saihestu tental-diak ahalik eta gehiena.

Elikagai osasungaitzen erakarpenaGauza batek baino gehiagok eraman ohi gaitu tentaldi hiperkalorikoei men egitera: Berritasunak tira egiten du. Autoan ordu bat, bi edo hiru errepide mono-tonoetan egin ondoren, objektu, ko-lore eta produktu deigarriz betetako denda batean sartzeak aldatu egiten du ikuspegia. Denbora asko zigor-tuta eta jolastu gabe egon ondoren atrakzio parke batean sartzea bezala da. Gauza guztiak hartuko genituzke. Dena iruditzen zaigu gustagarria. Es-timuluak oso ahaltsuak dira. Eskaintzaren inperioa. Egoera horri beste alderdi bat erantsi behar zaio: saltoki horietan izaten diren produk-turik gehienak kalitate apalekoak dira nutrizioaren ikuspegitik. Tartean izaten dira “egiazko” elikagaiak ere, baina oso gutxi, eta erdi galduta ego-ten dira gominolen, gaileten, zizka-mizka gazien, edari energetikoen, opil

industrialen... artean, eta kosta egiten da aurkitzea. Aisialdia eta nagikeria. Oporretan gaudenean, nekatuta gabiltzanean edo presaka irten garenean, ohikoa izaten da gogorik ez edukitzea sukal-dean aritzeko eta biderako zerbait prestatzeko. “Jango dugu eguneko menuren bat edo egingo dugu moka-duren bat hor barrena”, horixe iza-ten da esaldirik errepikatuenetakoa. Ulergarria da, etxetik kanpo jateak bat egiten baitu aisialdia ulertzeko dugun moduarekin. Herri edo hiri ba-tean hainbat aukera izaten da, baina errepidean ez hainbeste.

Tentaldiak saihesteko aholkuakErrepidez bidaiatzea erronka handi samarra izaten da nutrizioaren ikus-pegitik ere. Gasolina zerbitzuguneetan (baita aireportuetan eta tren eta auto-bus geltokietan ere), ez da zaila zer-bait jatea, baina kosta egiten da gauza osasungarriak jatea. Egin daiteke, bai, baina saiatu egin behar da eta gogoa jarri. Hona hemen bost aholku:

1Plan bat behar da. Oporre-tan nora joango garen, ostatu

non hartuko dugun eta oporlekuan zenbat denbora egingo dugun ja-kiteaz gain, lagungarria izaten da ibilbidea planifikatzea ere eta bi-dean zer-nolako zerbitzuguneak eta jatetxeak dauden begiratzea aurrez. Interneten informazio uga-ri dago (erabiltzaileen iritziak ere aurki daitezke), eta erraza izaten da ibilbidean hiruzpalau aukera bereiztea autoa gelditu, atseden hartu eta ongi jateko. Badira erre-pideko erretegiak eta jatetxeak

eguneko menua jateko aukera ematen dutenak, eta zerbitzugune batzuek aukera gehiago eskaintze dute beste batzuek baino.

2 B plana ere bai. Beti izaten dira ustekabeak eta hobe da

beste aukera batzuk ere kontuan hartzea, bestela betiko patata zo-rroa, freskagarria eta litxarreriak janez bukatuko dugu. Zer ordutan ekingo zaio bideari? Zenbat iraun-go du bidaiak? Komeni izaten da etxetik janaria eramatea, horrekin otordua egiteko, edo bidean moka-du gisa hartzeko edo larrialdiren bat sortzen denean: fruta, fruitu lehorrak, ogitartekotxoak, gazta zatitxo batzuk...

3 Irudimentsuak izan. Janaria are eta erakargarria izaten da

zenbat eta hobeto aurkeztua egon. Eta autoan jakiontziaren legea nagusi izaten den arren, txukun-txukun aurkeztuta ere eraman daitezke gauzak. Fruta jar daite-ke zatietan moztuta, mazedonia koloretsu bat bezala, ogi on bat eraman daiteke edo ontzitxo ba-tzuetan humusa edo guakamole freskoa prestatu ogian zabaltzeko, sandwich edo ogitarteko original batzuk egin daitezke edo entsa-lada fresko bat, gatzozpina beste ontzi batean jarrita, zerbait arina jan nahi izanez gero.

4 Mokadu osasungarri bat eta sorpresatxoren bat. Bi-

dean bi edo hiru ordu egin ezertxo ere jan gabe, eta ez da aukerarik onena zerbitzugune bateko den-dan sartzea. Edozer jateko gogoa izaten da, baina ez da komeni edozer jatea. Hori saihesteko, ho-

be da autoan mokadu osasungarri batzuk eramatea, urdaila baretze-ko eta, hartara, elikagai eskaintza hala moduzkoa duten denda ho-rietan sartu beharrik ez izateko. Haurrekin joanez gero, oso lagun-garria izaten da sorpresaren bat eskaintzea; hau da, mokadutxoren batzuk eskaintzea autotik jaitsi baino zertxobait lehenago, gauza berezi gisa.

5 Edari freskoak eraman. Hidratazioa funtsezkoa da.

Oso garrantzitsua da autoan ura eramatea, gerta baitaiteke bidean auto ilarak aurkitzea edo matxu-raren bat izan eta bide bazterrean gelditu behar izatea. Termo bat ere presta daiteke tearekin edo kafea-rekin (beroak bezala hotzak), urari zapore ukitu bat eman dakioke edo zukuak egin. Aukera horiek askoz hobeak dira edari azukretsuak, kontzentratuak eta edari energe-tikoak baino.

Aldizkariak, zizka-mizkak, souveni-rrak, eta gailetak ez ezik, zerbitzu-guneetan dauden dendek “egiazko” elikagaiak ere izaten dituzte. Ez dira egoten ageri-agerian, ez dira mer-keak izaten eta kopuruz ere gutxi samar egoten dira, baina egon ba-daude. Kontserba lata eta poto ba-tzuk oso egokiak dira, eta baita IV. saileko zenbait entsalada ere. Gai-nera, saltoki horietan tokiko elika-gaiak eta artisau erakoak ere izaten dira, eta hori oso aintzat hartzekoa da. Zerbait gozoa edo berezia nahi izanez gero, hobe tokiko jakiren bat dastatzea, gure inguruan aurkituko ez dugun horietako bat.

www.consumer.es 3534

Erakunde batek porrot egiten duenean kaltetuenak akziodunak dira

ekonomia

Zer gertatzen da bankua desagertuz gero?Finantza erakunde bat desagertzen denean fusioen ondorioz, beste batek bereganatu duelako edo saldu egin dutelako, gerta liteke bezeroak kontratatuta zituen produktuen baldintzak aldatzea eta aurrezkiak eta akzioak galtzea ere bai

hartzekodunen lehiaketara aurkez-tuko balitz edo likidazio ordenatu bati ekingo balitzaio, bi kasuetan ere berbera izango litzateke egoera: bes-te erakunde batek kudeatuko lituzke kontratu horiek guztiak. Baina egoera bestelakoa izaten da epe jakinik gabeko kontratuak dituz-ten produktuekin, adibidez bankuetako kontuekin eta txartelekin. Halakoetan, bankua eskuratu duen erakundeak es-kubidea du bezero berrien baldintzak aldatzeko, eta, segur aski, lehendik

2011. urteaz geroztik, etengabeak izan dira Espainiako bankuen ar-

teko fusioak, salmentak eta xurgatzeak, eta egungo egoerak ez du zerikusirik orain dela 10 urtekoarekin. Finantza arloko erakundeek asmo handinahiak jarri zituzten, eta horietara iristeko bideorriak zehaztu. Baina esperien-tziak erakutsi du beti ez daitezkeela helburuak lortu, batez ere kaudimena falta denean. Orduan, zer gertatuko litzateke betiko bankua desagertuko balitz? Salbu egongo al litzateke di-rua? Zer gertatuko litzateke lehendik kontratatu diren produktuekin?

Hipotekak, maileguak eta banku gordailuakBankua desagertuko balitz (fusioen ondorioz, besteren batek bereganatu edo xurgatu duelako edo saldu egin dutelako), bezeroaren diruarekin zer gertatuko litzatekeen zehazteko, be-reizi egin beharko lirateke epe ja-kinerako kontratu diren produktuak

batetik eta eperik ez dutenak beste-tik, eta hor berdin du bankua beste-ren batek bereganatu duen, erosi edo porrot egin duen. Lehenbiziko taldean, kontratu itxia duten produktuen taldean alegia, iraupen jakina duten guztiak sartuko lirateke, adibidez hipotekak, maile-guak eta banku gordailuak. Bankua desagertuko balitz, hura eskuratzen duenak kudeatuko luke kontratua, eta, hortaz, bere horretan jarraituko luke eta ez luke jasango inolako aldake-tarik. Porrot eginez gero, erakundea

bezero direnek dituzten baldintza ber-berak eskainiko lizkieke. Erakundeak, dena den, gutxienez bi hilabete lehe-nago jakinarazi behar du aldaketak egiteko asmoa duela. Epe horretan, bezeroak erabaki dezake banku ho-rretan jarraitu nahi duen edo nahiago duen beste bat bilatu (ez luke zigorrik jasoko bankua uzteagatik).

Kontuak eta gordailuakBaina kezka nagusia ez da izaten zer gertatuko den bankuko produktuekin, aurrezkiekin baizik. Dirua erakundeko kontuetan eta gordailuetan gordeta dutenek ez dute zertan kezkatu, Gor-dailuak Bermatzeko Funtsak itzuliko bailieke dirua bankuak ezin balu. Baina erakunde horrek kopuru bate-raino bakarrik erantzuten du (100.000 euroraino, kontujabe eta erakunde bakoitzeko), eta, beraz, diru gehiago izanez gero, galdu egingo litzateke hortik gorakoa. Horregatik da ga-

rrantzitsua dirua banku batean baino gehiagotan banatzea, ez baita komeni erakunde berean 100.000 eurotik gora pilatzea. Bankuen artean fusioa edo salerosketa gertatu bada, diru guztia salbu egongo litzateke, banku berria-ren kaudimenak erantzungo luke eta. Horretaz gain, kontuan hartu behar da atzerriko bankuek Espainiako Es-tatuan dituzten bulego edo sukurtsa-lak eta berezko fitxarik ez dutenak ez daudela Gordailuak Bermatzeko Espainiako Funtsaren mende. Gaur egun erakunde ugari dira, Espainiako Bankuan erregistratuta egon arren, atxiki gabe daudenak Gordailuak Ber-matzeko Espainiako Funtsera. Banku horiek guztiek ez dute berezko banku fitxarik Espainian. Halakoetan, bi aldiz gainbegiratzen dituzte, ba-tetik Espainiako Bankuak eta beste-tik bankuaren jatorrizko herrialdeko banku zentralak. Aurrezkiak babes-teko ardura jatorrizko herrialdeko Funtsarena da, hau da, taldeko banku nagusiak egoitza soziala duen herrial-deko Funtsarena. ING Direct, adibidez, Herbehereetako Berme Funtsaren mende dago, Banco Espírito Santo, Portugalgoaren mende, eta abar.

AkziodunakErakunde batek porrot egiten due-nean, akziodunak izaten dira kalte-tuenak, galdu egiten baitituzte beren inbertsio guztiak. Era berean, ez li-rateke egoera onean egongo haien bankua beste batek erosiko balu ere, akzioak amortizatu egiten baitira era-giketan, eta bi aldeek jartzen dieten prezioaren araberakoa izango da haien balioa. Horixe gertatu zaie berriki Banco Po-pular erakundeko akziodunei. Banco Santanderrek erosi zuen, euro bakar baten truke, eta utzi egin zion Burtsan kotizatzeari; horren ondorioz, bankuko akziodunek galdu egin zuten beren inbertsio guztia. Santanderrek, dena den, proposatu du irtenbide bat Popu-larreko akziodunei irtenbide bat ema-teko, zehazki partizipazioak 2016ko maiatzaren 26tik ekainaren 21era ero-si zituztenei (une horretan egin zuen bankuak kapital handitzea hirugarre-nez). Erakundeak bonu batzuk eman-go dizkie kaltetuei, eta bonu horiek eskubidea emango diete kupoi batzuk aukeratzeko, zeinak ez diren izan-go metagarriak, %1eko UTB interesa izango duten, 100 euroko balio nomi-nala edukiko duten eta zazpigarren urtetik aurrera amortizatuko diren.

www.consumer.es

3736

LanLeku osasunga-rri bat antoLatzeko hamar ahoLku

1. Leku finko batean lan egiteak handitu egiten du gorputz jarrera egokia hartzeko joera. 2. Lanean, gorputza jarrera egokian eduki behar da. 3. Hartu atseden aldian behin, nekea saihesteko. 4. Erabili laguntza ergonomikoak. 5. Ez ibili asmakizunak probatzen, adibidez burukoak jarrita zangoen gainean magalean darabilgun eramangarriaren pantaila goratze-ko, edo liburuak erabilita ordena-gailu finkoaren monitorea igotzeko. Horien ordez, erabili pantailentzat eta eramangarrientzat berariaz sortu diren euskarriak. 6. Ez jarri zangoak edozein kutxa-ren gainean; jartzekotan, zangoek atseden hartzeko gailuen gainean jarri behar dira. 7. Begien osasuna zaintzeko, TFT pantailarik ez badugu, erabili pantaila iragazki bat. Azken belau-naldiko monitoreetan ez da hain beharrezkoa. 8. Jarri monitorea begien parean, baina begiak baino zertxobait beherago betiere. 9. Eseri zuzen, eserlekuaren bizka-rraldean bermatuta eta pantailatik 55-60 zentimetroko tartea utzita, oso hurbil jarrita narritatu egin baitai-tezke begiak edo ikusmena nekatu. 10. Idazterakoan, erabili atrilak dokumentuak bertan jartzeko, ez gaitezen ibili mugimendu errepika-tuak egiten informazioari begiratu bat emateko.

osasuna

Lepo hautsiaren sindromea, pantailara itsatsita bizi direnen gaitzaLepo hautsiaren sindromea esaten zaio zerbikaletan agertzen den minari gailu horiek gehiegi erabiltzeagatik edo jarrera desegokiak hartzeagatik mugikorrak, tabletak eta eramangarri txikiak erabiltzean

Teknologia berriek hainbesteko erosotasunak eta erraztasunak

ematen dute, batzuei zaila gertatzen baitzaie telefono mugikorrik gabe, ta-bletarik gabe edo ordenagailurik gabe bizitzea. Baina gauza guztietan beza-la, gehiegikeriek kalte egiten dute. Gailu mugikorrak modu desegoki eta gehiegizkoan erabiltzearen arriskue-tako bat litzateke “lepo hautsiaren sindromea” izendatu dutena. Zerbika-letan agertzen den mina da, gailu horiek gehiegi erabiltzeagatik edo gorputz jarrera desegokia hartzea-gatik tabletak, laptopak (eramangarri txikiak) eta telefono mugikorrak era-biltzean. Min hori oso handia izatera irits daiteke eta lepo inguruko bes-te atal batzuetara zabaldu, adibidez burura, besagainetara eta bizkarrera.

Gorputz jarrera txarrengatik Arazoa sortzen da erabiltzaileek burua beherantz makurtzen dutenean mugikorrean zerbait begiratzeko edo tableta erabiltzeko. Keinu txiki horrek eraginda, lepoaren atzealdeko giha-rrek askoz lan gehiago egin behar iza-ten dute, pisu handiagoari eutsi behar diote eta: kalkuluen arabera, 60 gradu makurtuta, sorbalden gainean 27 kilo hartuta adinako ahalegina egin behar izaten du bizkarrak, horixe dio Surgi-cal Technology International aldizka-rian argitaratu zen ikerlan batek. Lan horrek dioenez, mugikorra ate-ra eta burua beherantz makurtze hutsak ahalegin handia eskatzen dio bizkarrezurrari, eta luzera begi-ra, bizkarreko giharretako minak eta

arazoak sortzerainokoa izan daiteke. Irtenbide hauxe proposatzen du lan zientifiko horrek: besoak aurpegia-ren parean jarri eta burua tente du-gula begiratu gailuari. Gehien-gehienetan, gazteenek pai-ratzen dute min edo gaitz hau (ez da gaixotasuna), horiek pasatzen dute-eta denbora gehien pantailen aurrean. Baina beste pertsona mota batek ere izaten du “lepo hautsiaren sindromea”. Adam Clark kazetariak, esate bate-rako. Teknologia berrietan espeziali-zatua dago, eta bere buruari begira jarri zen, ohartu baitzen smartphoneei begira hainbeste denbora emateak buruko min handi eta sarriak eragin zizkiola, norbaitek buruan altzairuzko barra batekin jo izan balio bezalakoak.

Nola saihestu zerbikale-tako mina Sindrome hori saihesteko, gorputz jarrera aldatzea da lehenbiziko go-mendioa. Askotan ez da erraza izaten, ohartu gabe hartzen baitira jarrera bortxatuak. Arazoaz jabetzea eta ja-rrera aldatzen saiatzea da lehenbi-ziko urratsa modu egokian eseri eta tentsioak murrizteko bidean. Horretaz gain, beste aholku ergonomiko batzuk ere kontuan hartu behar dira pantaila aurrean jartzean: • Pantailaren eta begien artean 25 eta 30 zentimetro arteko distantzia edukitzea. • Bizkarrak zuzen egon behar du eta, beharrezkoa bada, gailua goratu egin beharko da, burua zuzen egon dadin eta zertxobait beherantz makurtua.

• Teklatuak behean egon behar du, besoak gorputzarekin lerrokatzeko moduko altueran. Besaurreak 90 º-ko angelua eginez besoekin, eskumutu-rrak jarrera neutroan daudela. • Aulkian gorputza atzera eramanda esertzea, bizkarraldea zuzen dugula eta bizkarra tente. Garrantzitsua da aldian behin gorputzaren jarrera al-datzea, 45-60 minututik behin. • Belaunek 90 º-ko angeluan egon behar dute. • Zangoek elkarrekiko paralelo gel-ditu behar dute eta oin zola guztiak lurra ukitzen duela. • Hobe da argia naturala izan dadila eta pantailak islarik ez egitea. • Sagua luzaroan erabiliko bada, komeni izaten da eskuz aldatzea al-dian behin. Mugikorraren erabilerari dagokio-nez, jarraibide berberak hartu behar dira kontuan zerbikaletako arazorik ez izateko, baina garrantzitsuena honako hau da: pantaila begien pa-rean jartzea burua beherantz makur-tu beharrik ez izateko. Eta hala ere mina sumatzen bada, medikuari galdetzea da onena, eta hark erabakiko du zer-nolako neu-rriak hartzea komeni den. Baina ga-rrantzitsua da egonean ez gelditzea eta ahalik eta bizimodurik normalena egitea, eta bizimodu horretan, gor-putza jardunean eduki behar litzate-ke, ahal bezainbeste.


elikagaiensegurtasuna

Izokina, arrain segurua?Behar den moduan prozesatu bada, haztegietan ekoiztutako izokinak anisakisa izateko aukera gutxiago ditu

Izokina haztegietan ekoiztea Izokinaren ezaugarriak bereziak dire-lako, haztegietako ekoizpenaren lehen faseetan ur gezatan eduki behar dira, eta gero pasatzen dituzte ur gazitara, han gizendu daitezen harrapatzeko eguna iritsi arte. Haztegietako beste espezie batzuekin gertatzen den bezala, ekoizpenaren lehenbiziko faseak, arrautzak ireki eta larbak ateratzen diren aldiak alegia, kontu handiz zaindu beharrekoak dira. Izokinetan, lurreko etxaldeetan egiten dute, eta ur gezatan. Hor zabaltzen dira arrautzak eta hor zaintzen dute

EZenbait herrialdetan bultzada handia eman diote izokina haz-

tegietan ekoizteko jarduerari, adibi-dez Norvegian, Eskozian, Kanadan eta Txilen. Arrain espezie horrek, izan ere, arrakasta handia izan du 90eko hamarkadaz geroztik. Ia hamabost ur-teko ibilbidea egin du ekoizpen mota horrek, eta hainbat ikerketa eta es-perientzia landu dira mundu osoan zehar; orain esan liteke guztiz estan-darizatua dagoela. 2006. urteko abenduaren 1az geroztik, Errege Dekretu berri batek arautzen du elikagai horren inguruko jardunbi-dea, eta behartu egiten du, adibidez, jatetxeetan zerbitzatuko den arrain fresko guztia izoztera, anisakis izene-ko parasitoak eragiten duen arriskua murrizteko. Izokin ketua, berriz, tek-nikoki gordinik jaten da Espainian. Hala ere, kutsatzeko arriskua oso txi-kia izaten da.

Ez da zertan izoztu beharJatetxeetan zerbitzatuko den arrain guztia izoztera behartzen duen Erre-ge Dekretu horrek ez du ezer esaten arrainari eman zaion tratamenduaren inguruan, eta bereizketarik ere ez du egiten. Arraina gordinik edo gu-txi egina denean, izoztu egin behar dela dio. Arrain ketu guztiak sartzen dira, beraz, sail horretan, izan izoki-naren ordezkoak edo ez. Izokin haz-tegietatik badator eta behar bezala prozesatua badago, egia esan, ez da beharrezkoa izoztea, baina legeak hori egiteko agintzen die errestaurazioaren ar-loan ari direnei.

Aldiz, arrain hori bera kontsumitzai-le batek erosten badu supermerkatu batean, libreki jan ahalko du, inolako tratamendurik eman gabe. Jatetxe ba-tean eskatzen badu, ordea, gutxienez 24 orduz eduki behar da izozkailuan, -20 ºC-ko tenperaturan. Egoera bitxia da, nolabait esateko, eta ulergaitza ere bai sakonxeago aztertuta: kontsu-mitzaileek etxean kutsatzeko arriskua izango dute baina jatetxeetan ez.

larben bilakaera. Hatchery esaten zaio prozesu hori egiten den guneari. Behin arrautzak zabalik daudenean, eta larbak gai direlarik beren kabuz elikatzeko, nursery esaten zaion gu-nera pasatzen dira, non pentsu es-trusionatuarekin elikatzeari ekiten dioten. Pentsu horren formulazioak bermatu egiten du animaliek bilakae-ra egokia izango dutela. Behar bezala handitu direnean, izokin kumeek ur gaziko guneetara pasatu behar dute. Hori ezin da egin zuze-nean eta bat-batean; mantso-mantso joan behar da trantsizioa egiten, gatz kontzentrazioa mailakatuz, animaliak egokituz joan daitezen baldintza be-rrietara (esmoltifikazioa esaten zaio). Fase hori bukatzen denean, itsasoko etxaldeetara pasatzen dira animaliak: itsasoan dauden kaioletan sartzen dituzte, korronte handietatik babes-tuta dauden lekuetan, eta kalitate bikaineko urez inguratuta. Ur horrek kutsadura organikoa due-nean, lesioak agertzen dira izokinen zakatzetan, eta ez da bideragarria izaten ekoizpena. Baldintza horietan, ohikoa izaten da arrain asko eta as-ko hiltzea eta, ondorioz, ekoizpena-ren zati handi bat galtzea. Hori dela eta, izokinak ahulak direnez bizitzaren lehendabiziko faseetan, uraren kutsa-dura mailak oso txikia izan behar du nahitaez.

Prebentzio neurriakHaztegietan ekoizten den arraina kutsatzeko arriskua murriztu nahi ba-da, elikadurarekin batean, oso ongi

zaindu behar da arraina nola harra-patzen den, nola hiltzen den eta ondo-ren nola manipulatzen den. Harrapatu, adibidez, xurgatze prozesu baten bi-dez egiten dituzte arrainak; dauden lekutik atera, eta hotz kolpe handi bat emateko gunera eramaten dituzte. Bi helburu lortzen dituzte horrekin. Ba-tetik, izokinak sentiberatasunik gabe uztea, hau da, animaliek ez sufritzea, eta bestetik, heriotza eragitea. Uretatik ateratzen dituztenean, erraiak kentzen dizkiete berehala. Hortxe lortzen da arriskua desagerraraztea, parasitorik edukiko balute, sabelalde-ko errai multzoan egongo lirateke eta. Erraiak eta hesteak kenduta, baztertu egiten dira zati kutsatuak eta urritu egiten da arriskua. Izokina, beraz, errairik gabe iristen da, eta ketu egin behar izaten da; une horretantxe, hezurrak kentzen di-zkiote, eta xerratu egiten dute giharra xafla finetan. Izokinari larbak edo bel-darrak kentzeko ere baliatu daiteke hori, baten bat agerian gelditu dela ikusiz gero. Prozesua, beraz, segurua da, eta baldintza egokietan eginez ge-ro, arriskua oso-oso txikia izaten da. Ketze prozesuari dagokionez, gaur egun erabiltzen den sistemak, batez ere hotzean ketzeko sistemak, ez du lortzen larbak edo beldarrak desage-rraraztea, eta, hortaz, prebentzio neu-rriak aurretik hartzen dira, ke bidezko tratamenduari ekin aurretik.

www.consumer.es

Nutrizio arloko ezaugarri bikaiNak

Izokina arrain gantzatsua edo urdina da, eta 11 gramo gantz inguru ematen ditu 100 gramo haragi bakoitzeko. Gantz horrek ugari izaten du omega-3 delakoa, eta gantz azido horrek lagundu egiten du odoleko kolesterol eta triglizerido mailak murrizten, eta hobetu egiten du odolaren jarioa (hori ona da koaguluei eta tronboei aurre hartzeko). Hori dela eta, izokina maiz jateko gomendioa egiten diete herrita-rrei, batez ere bihotz-hodietako nahasmenduak dituztenei. Izoki-nak, bestalde, balio biologiko handiko proteinak ematen ditu, gainerako arrain guztiek bezala.

Izokinak badu, dena den, hain ona ez den ezaugarri bat ere (arrain urdin guztiek bezala): purinak izaten ditu, eta orga-nismoak azido uriko bihurtzen ditu horiek. Hortaz, izokina ez da arrainik egokiena hiperurizemia edo hezueria dutenentzat. Izokin ketuak, gainera (eta arrabek ere bai), sodio dezente izaten du freskoaren aldean, gatza erasten baitiote kontserbagarri gisa: 1.200 eta 1.500 mg sodio ematen du. Horregatik, izokin ketua eta izokin arrabak ez jatea gomendatzen zaie hipertentsioa dutenei edo likido debekuari lotutako beste nahasmendu batzuk dituztenei.

4140

1,98€

Ba al dakizu nola dabilen semaforoa? Kolore kode erraz bat da, eta errezetak daukan mantenugai kopurua handia, ertaina edo txikia den esaten du. Kaloriei eta osasunaren ikuspegitik garrantzi gehien duten mantenugaiei buruzko informazioa ematen du: azukreak, gantza, gantz saturatuak eta gatza. Errezetek dauzkaten osagaien portzentajea, normalean, handia da hartu behar litzatekeenarekin alderatuta (horregatik ageri dira horiz). Plater hauek, izan ere, bazkari edo afari bateko plater nagusi gisa pentsatuta daude. Ohi baino errazio handiagoa dute, eta nutrizio-ekarpena ere handiagoa da. Hori dela eta, errezeten mantenugaiak neurtzeko modua eta produktuek dituztenak neurtzeko modua ez dira berdinak. • Kolore berdeak adierazten du mante-nugai bakoitzaren kontsumo errazioa ez dela iristen hartu behar litzatekeenaren %10ra. Hau da, mantenugaia kopuru txikietan ematen duela. • Kolore horiak adierazten du hartu behar litzatekeenaren %10 eta %35 artean ematen duela (mantenugaia kopuru ertainetan ematen duela). • Kolore laran-jak adierazten du hartu behar litzatekeenaren %35 baino gehiago ematen duela (mantenugaia kopuru handietan ematen duela).

erre

zeta

kurr

ia

* Heldu batek hartu behar lukeenarekiko.

Errazio batek dauka: GANTZ KALORIAK GANTZA SATURATUA AZUKREAK GATZA 116 7g 1,2g 7,1g 0,4g

%6 %10 %6 %8 %7

Lehen platera BruseLazak kaLaBazarekin

4 Erraza 20’-30’ 0,52

Lehen platera BruseLazak kaLaBazarekin

Postreairasagar konfitura

Bigarren plateraLegatz eta ganBa hanBurgesak

pertsonabakoitzeko*

Nola prestatu:Garbitu bruselazak, zurtoinaren ertza kentzen diegula, eta sartu ontzi batean ur hotzarekin eta limoi tanta batzuekin. Zuritu kalabaza eta moztu antzeko zatie-tan (laukitxoetan edo bestela esfera gisa, bolak egiteko batekin). Jarri ura irakiten kazola batean, gatzarekin eta limoi tanta batzuekin. Egosi bruselazak ur irakine-tan. Eduki borbor apal irakiten 15 minu-tuz jarraian, xukatu ura eta gorde geroko. Beste kazola batean, jarri ura berotzen gatz pittin batekin, eta sartu bertan bru-selazak eta kalabaza. Utzi bost minutuz egosten, xukatu eta gorde geroko.Jarri olio pittin bat zartagin handi batean eta erregosi su bizian baratxuri atal batzuk, zurituta eta xaflatan moztuta. Kolore pittin bat hartzen dutenean, erantsi bruselazak eta kalabaza, xukatuta. Erregosi kontu pixka batekin, ez apurtzeko, erantsi mahaspasa batzuk, perrexil xehatua eta ezkai pittin bat belar ukitu bat emateko. Eman piperrautsa eta gatza, eta berehala zerbitzatu.

Ohar dietetikoa:Bruselazek ugari ematen dituzte K eta C bitaminak, eta dohain aipagarriak dituzte nutrizioaren ikuspegitik. Beste mineral batzuk badituzte, kaltzioa, zuntza, potasioa, zinka, magnesioa eta fosforoa, eta A, B5, B9 eta E bitaminak ere bai. Errezeta honetan, kalabaza-rekin prestatu ditugu, eta kalabazak ere ezaugarri apartak ditu: kaltzioa, potasioa, iodoa, zinka, magnesioa eta fosforoa eransten dizkio plate-rari, eta bitaminetan, A, C, B9, E eta K. Betakaroteno iturri ona da, halaber, eta substantzia horiek garrantzi handikoak dira organismoaren osasunarentzat. Mahaspasek, berriz, potasioa daukate, eta diuretikoak dira gainera. Horretaz gain, kaltzioa, burdina, magnesioa eta fosforoa ere ematen dute, eta A, B7, B9, C eta K bitaminak. Errezeta osasunga-rria da, arazorik gabe jan daitekeena, non eta elikagairen batek kalte egiten ez digun.

Udazkeneko menuaUdazkeneko elikagaiek aldarazi egiten dizkigute sukaldeko ohiturak, eta udako hilabeteak burutik kentzeko balio duten plater gustaga-rriak prestatzeari ekiten zaio. Udazkenean ohiko osagaiak izaten dira lekaleak, barazkiak, ehizakia, itsaskia eta beste arrain batzuk (legatza, urraburua, zapoa, bakailaoa), zitrikoak, fruitu gorriak eta fruitu lehorrak, gaztainak, pikuak eta mahatsa. Elikagai sorta oparoa ekartzen digu urtaro berriak, eta zapore eta ñabardura berezia ema-ten diete urtea bukatu bitarteko hilabeteei.

Zenbat kaloria behar ditugu egunaren buruan?Kaloria guztien % Gure proposamena Kalorien %

GOSARIA 20-25% (400-500 kcal)

- Behi esne gaingabetua- Kafea edo infusioa- Gerezi konfitatuak sesamoz egin-

dako ogi txigorkiekin eta gazta freskoarekin

17% (304 kcal)

HAMAIKE-TAKOA

5-10% (100-200 kcal)

- Kakahuete txigortu eta gaziak, azalik gabe

- Banana

10% (177 kcal)

BAzKARIA 30-35% (600-700 kcal)

- Bruselazak kalabazarekin*- Legatz eta ganba hanburgesak*- Osoko gari ogia - Irasagar konfitura*

33% (605 kcal)

ASKARIA 5-10% (100-200 kcal)

- Abrikot krema aran ukitu batekin 14% (246 kcal)

AfARIA 20-25% (400-500 kcal

- Ahuakatea, izokinez betea- Nektarina

26% (474 kcal)

GEHIENEZ 2.000 kcal

(*) Aldizkari honetan azaltzen dira

Osagaiak: 400 g bruselaza300 g kalabaza (zuritua eta hazirik gabe) 30 ml oliba olio 1 Baratxuri atal 20 g mahaspasa (hazirik gabeak) Gatz pittin bat Perrexil eta ezkai freskoa, hostotxo batzuk 2 g piperbeltz askotarikoa Limoi tanta batzuk

4342

erre

zeta

kurr

ia




Errazio batek dauka: GANTZ KALORIAK GANTZA SATURATUA AZUKREAK GATZA 212 0g 0g 52g 0g

%11 %0 %0 %58 %0


Errazio batek dauka: GANTZ KALORIAK GANTZA SATURATUA AZUKREAK GATZA 256 13g 0,8g 2,9g 0,4g

%13 %18 %4 %3 %7

PostreaIrasagar konfItura

Bigarren plateraLegatz eta ganBa hanBurgesak

4 Ertaina 50’-60’ 0,16 4 Erraza 15’-20’ 1,30

Nola prestatu:Zuritu irasagarrak, moztu lau zatitan eta egosi uretan, guriak egon daitezen, baina osoak. Ondoren, bahetu txano batekin, barreneko pikor gogorregiak kentzeko. Behin mami bahetua lortu dugunean, egosi berriz ere, eta irakiten hastean, erantsi azukrea (azukrea %50 eta irasa-gar mamia %50 nahasiko diogu). Utzi egosten 20 minutu gutxi gorabehera, eta, ondoren, bota ontzietara. Azkenik, utzi ontziak giroko tenperaturan lehortu daitezen eta jateko prest egongo dira. Hozkailuan gordetzea komeni da, eta astebete igaro baino lehen jatea.

Ohar dietetikoa:Udazkeneko fruta da irasagarra. Zapore mikatza izaten du, eta etxeko gelak lurrintzeko erabil daiteke, usain arin bat uzten baitu. Gehienetan ego-sita jaten da, edo jele edo konfitura eginda, gordinik ez baita oso gusta-garria. Tanino ugari dauka, eta behe-rakoaren aurkako erremedio gisa erabil daiteke. Azukre asko behar izaten da errezeta hau egiteko, eta, hortaz, dia-betesa dutenek ez lukete jan behar. Irasagar konfitura egokia izan daiteke gosaritan edo askaritan hartzeko, txi-gorki batzuetan zabalduta, eta are gus-tagarriagoa izaten da gaztarekin eta intxaurrekin lagunduta.

Nola prestatu:Hanburgesak egiteko, birrindu legatza eta ganba zurituak xehagailuan, erantsi tipula (zatituta), baratxuri atala (xeha-tua), ogi mamia (esnetan beratua), gatza eta perrexila. Nahasi guztia, harik eta ore moldagarri bat lortzen dugun arte.Prestatu zortzi hanburgesa, pasatu irinetan arin-arin eta, plantxa batean edo zartagin batean, oliba olio birjina estra pittin bate-kin, frijitu norberak nahi duen moduan. Barrenetik heze-hezeak uzteak komeni da, eta ongi gorrituta bi aldeetatik.Hanburgesak laguntzeko, letxuga asko-tarikoen hosto batzuk jarriko ditugu, tipulin freskoa, maionesa eta muskuilu gutxi batzuk, xehatuta, itsas zapore nabarmena har dezan.

Ohar dietetikoa:Errezeta original eta gustagarria da. Legatza eta ganbak ditu oina-rrian, eta, ondorioz, ugari ematen ditu burdina, balio biologiko han-diko proteinak, kaltzioa, potasioa, iodoa, magnesioa, fosforoa, sodioa eta zenbait bitamina: B3, B9, B12 eta E. Letxugarekin, tipularekin eta maionesarekin zerbitzatzen da, eta osagai horiek kopuru handietan eransten dizkiote platerari burdina, proteinak, kaltzioa, zuntza, potasioa, iodoa, magnesioa, sodioa eta A, C eta E bitaminak. Maionesak, ordea, ugari ematen ditu kaloriak, kolesterola eta gantza. Hori kontuan hartu behar da, eta ongi neurtu zenbat maionesa eransten zaion. Errezeta egokia da ia edozeinek jateko, baina gehiegike-riarik egin gabe gozatu behar da, azukrea eta gantzak ematen baititu.

Osagaiak: 200 g irasagar200 g azukre

Osagaiak: 400 g legatz (azalik eta hezurrik gabe) 100 g ganba zuritu 40 m esne 50 g tipula 1 Baratxuri atal Perrexil hosto batzuk 50 g ogi mami 100 g maionesa arin 4 muskuilu 40 g tipulin fresko 40 g letxuga (askotarikoak)

4544

haurrak

Zer-nolako arriskuak ditu epilepsiak haurrengan

Haurtzaroan epilepsiak izateak handitu egiten du psikiatria arazoak izateko aukera. Horixe ondorioztatu zuen orain dela urte batzuk egin-dako ikerketa batek. Epilepsiaren Norvegiako Zentroak eta Osloko Ospitale Unibertsitateko Neurologia Saileko adituek egin zuten (Norve-gia), eta lan horretan diotenez, generoak zerikusia du arazo horie-tan: neskatoek arrisku handiagoa dute sintoma emozionalak izateko, eta mutikoek, berriz, arrisku handia-goa dute arreta gabeziagatiko nahasmenduak izateko, hiperakti-bitatea eta besteekin harremanak izateko zailtasunak.

Espainiako Neurologia Elkarteak eman dituen datuen arabera, azken bost urteetan 225.000 pertsonak izan dituzte epilepsia krisiak Espai-niako Estatuan berriki, eta 578.000 inguruk edukiko dituzte noizbait bizitzako uneren batean. Hala ere, krisien %25 inguru oharkabean pasatzen dira, adituen esanetan, eta gerta daiteke diagnostikoa hamar urte ere atzeratzea batzue-tan; ondorioz, arriskuak areagotu egiten dira.

Absentzia krisia, berez arazo bat izateaz gain, epilepsia arazo larriago baten sintoma ere izan daitekeenez, komeni da gurasoak erne egon daitezela beren haurrek halako gertakariak jasaten dituz-ten edo ez ikusteko.

Badago baina ez dago:absentzia krisia haurrenganAbsentzia tipikoak ere esaten zaie egoera horiei, non haurrek itxuraz arreta galtzen duten une batez, deskonektatu egingo balira bezala, eta segundo horiek igarota, ez dira jabetzen zer gertatu zaien

Haurrak, bat-batean, utzi egin dio egiten ari dena egiteari. Begiak

zabalik ditu, baina haren aurpegiak ez du ezer adierazten. Erori ere ez da egin. Egin ditzakeen mugimendu arrotz baka-rrak automatikoak dira: begiak kliskatu edo ahoa mugitu, zerbait murtxikatuko edo xurgatuko balu bezala, edo eskuak mugitu, zerbait balerabil bezala. Nor-baitek hitz egiten badio edo ukitzen badu, ez du erantzuten. Absente dago, norbaitek deskonektatu egin balu be-zala. Handik segundo gutxi batzuetara (8 eta 15 artean izaten dira gehienean), berriz ekiten dio lehen egiten ari zen jarduerari, ezertxo ere gertatu ez balitz bezala. Haurra, izan ere, ez da jabetzen zerbait gertatu zaionik. Horrelakoxeak izaten dira absentzia kri-siak (absentzia tipikoak edo gaitz txikiak ere esaten zaie); nahasmendu labur bat izaten da, haurren garuneko neurotrans-misoreen desoreka baten ondorioz ger-tatzen dena. Epilepsia arazo hau eskola adinean agertzen da (zehazki, haurrak lau eta bederatzi urte bitarte dituenean), eta epilepsia guztien %4 eta %5 artean eragiten ditu, halaxe adierazten dute AEP Espainiako Pediatria Elkartearen protokoloek honako dokumentu honetan: Epilepsias y síndromes epilépticos del preescolar y del escolar (Epilepsiak eta eskolaurreko umearen eta eskola umea-ren epilepsia sindromeak). Absentzia krisiek maizago eragiten diete neskatoei mutilei baino. “Nahasmendu genetikoa dela iradokitzen da -esaten du pediatren dokumentuak-, baina ez da identifikatu zein genek eragiten duen”. Argi dago, hori bai, arazo horiek izaten

dituzten adingabeen familian aurrez be-ti izan dela norbait sukar konbultsioak edo epilepsia orokortu idiopatikoak eduki dituena. Gainerakoan, absentzia tipiko horiek garapen normala darama-ten haurrengan agertzen dira (tipikoak esaten zaie beste batzuetatik bereizte-ko, atipikoetatik hain zuzen).

AntzemateaKrisi horiek askotan errepikatzen dira egunaren buruan, baina sarritan as-teak edo hilabeteak ere egin ditzake haurrak krisi horiek jasanez gurasoak ohartu aurretik. Izan ere, askotan gura-soei iruditzen zaie haurra bere baitan sartua dagoela erabat, edo erdi lotan dagoela edo arreta joan egin zaiola; hau da, haurra bere fantasietan sartu-sartua dagoela pentsatzen dute, esna egonik ere ametsetan ari dela, edo nahita “desagertu” dela, gurasoek esandakoa ez egiteko. Absentzia krisiek traba egin dezakete ikasketa prozesuan eta arazoak eragin ditzakete eskolako emaitzetan, horixe dio Ameriketako Estatu Batuetako Me-dikuntza Liburutegi Nazionalaren doku-mentu batek. Hori dela eta, ustekabean eskolan arazoak azalduko balira, seina-le bat izan daiteke haurrak krisi horiek dituela jakiteko. Haurrak sintomak eduki ditzakeela susmatuz gero, egiaztatzeko lehen proba izaten da une horietan harekin interakzioan aritzeko saioa egitea: hitz egin, ukitu, gozoki bat eskaini... Haurra bere baitan sartua baino ez badago, erreakzionatu egingo du eta gero gogoan izango du zer pentsatzen

ari zen edo inguruan zer gertatzen ari zen une horietan. Aldiz, erreakzio-natzen ez badu eta gero oroitzen ez bada, baliteke absentzia tipiko bat jasan izana. AEPk dioenez, “gurasoek edo fami-liakoek egoera horien bideoak gra-batzea oso lagungarria izan daiteke pediatrarentzat”. Nolanahi ere, behin betiko diagnostikoa elektroentzefalo-gramaren bidez egiten da. Krisi horiek agerrarazten dituen faktore bat hiperp-nea izaten da, hau da, arnasketa mantso eta sakona. Hori dela eta, “hiru minutuz eginda, test kliniko bikaina izaten da”, pediatren protokoloan ageri denez.

Tratamendua Arazoaren tratamendua egiteko, epi-lepsiaren aurkako farmakoak edo sendagaiak erabiltzen dira. Urtebe-te edo bi urte igaro direnean krisirik agertu gabe, AEPk dio sendagaiak mantso-mantso kentzeari ekin da-kiokeela, “betiere medikuak gainbegi-ratuta”. Ameriketako Estatu Batuetako Medikuntza Liburutegiak esaten du, bestalde, haurren bizi-ohitura batzuk aldatzea ere lagungarria izan daite-keela, adibidez jarduera eta elikadura. Nolanahi ere, espezialistak esango du zer-nolako tratamendua behar den, pa-zienteak eta haren krisiak dituen ezau-garriak kontuan hartuta. AEPko adituek nabarmentzen dutenez, krisiak arindu egiten dira adinean aurrera egin ahala, “nahiz eta tratamendu farmakologikoa behar izaten den luzaroan”.


osasuna

????????????????????????????????????????????????????????????????????

Espainia da kaltEtuEnEtakoa

“Espainia da Europako herrialde-rik kaltetuenetakoa erresistentzien fenomenoarekin”, horixe nabar-mendu dute Edurne Lazarok eta Jesus Oteok Información terapéu-tica del Sistema Nacional de Salud aldizkarian argitaratu duten artiku-lu batean. Sendagaien eta Osasun Produktuen Espainiako Agentziako kidea da Lazaro eta Espainiako Mikrobiologia Zentrokoa Oteo. Artikuluaren egileek diotenez, zenbait ikerketak erakutsi dute Eskandinaviako herrialdeetan isolatu dituzten patogeno multi-erresistente batzuk Mediterraneo ingurutik inportatu dituztela.

Antibiotikoen kontsumoak bilakae-ra irregularra izan du Espainiako Estatuan. 1995. urtean jo zuen goia (22,1 eguneko dosi zehaztu, EDZ, 1.000 biztanleko eta eguneko, DBE), eta jaisten joan zen 2001. urtea bitarte (18 dosi biztanleko eta eguneko, DBE), baina gero igo egin zen berriz ere (19,3 DBE 2005ean). Datu horiek, gainera, Espainiako Osasun Sistemaren barrenean erosi diren antibiotikoei buruzkoak dira, hor ez dira sartzen medikunt-za pribatukoak. Zenbait kalkulu egin ondoren, Lazarok eta eta Oteok uste dute oso litekeena dela Espainia izatea Europan antibiotiko gehien hartzen duen herrialdea. Horrek azalduko luke Streptococcus pneumoniae delakoak penizilinare-kiko duen erresistentziak Espainian izatea prebalentzia tasarik handiena Frantziaren ondotik.

Aurrerapauso bat antibiotikoen aurkako erresistentzia garaitzekoEspainiako Estatuan aldatzen ari da antibiotikoak erabiltzeko modua, onerako, eta alderdi hori funtsezkoa da sendagai horiekiko erresistentzia geldiarazteko

dioenez, hobetzen ari da antibio-tikoak erabiltzeko dugun modua, eta hori ezinbestekoa da erresistentziak ez daitezen indartu.

MutazioakNorbaitek antibiotiko bat hartzen duen bakoitzean, desagerrarazi egi-ten dira bakterio patogenoak, baina, horrekin batean, handitu egiten da sendagaiarekiko erresistenteak di-ren andui berriak agertzeko aukera. Bakterioek mutazioak pilatzen dituzte etengabe modu ausazko edo aleato-rioan, eta hori egiten dutenean, gerta daiteke antibiotikoari aurre egiteko gaitasuna eskuratzea. Gaur egungo tratamenduen helburua da bertsio erresistente horiek ez ugaritzea. Baina norbaitek tratamendua ez ba-du betetzen behar bezala dosi ko-puruari eta maiztasunari dagokionez, edo egin duen tratamendua ez bada egokia, “hautatze makina” bat abian jartzea bezala litzateke, antibiotikoak duen presio selektiboak bultzatuta: bizirik irauten duten bakterioak, ez baitute aurkaririk energia baliabi-deen lehian ibiltzeko, ugaritu egiten dira. Horrela, zoriak eta antibiotikoen erabilera desegokiak, biak konbina-tuta, ekarri zuen lehenbiziko bakte-rio-andui erresistenteak agertzea aurrenekoz antibiotikoak merkaturatu (berrogeiko hamarkadan) eta handik hamar urtera.

Patogenoak farmakoen aurka Gaur egun, 30.000 tona antibiotiko ekoizten dira planeta osoan. Batzuek eta besteek printzipio desberdinak dituzte jarduteko, baina oinarrian, hamabost konposatu inguru dituz-te guztiek. Sortu diren aldaera asko

Antibiotikoek errotik aldatu zuten bakterioek eragindako infekzioei

aurre egiteko modua. Baina aurre-rapen horrek izan duen arrakastak berak erakutsi digu ahulgune bat ere baduela: sendagai horien eragina-rekiko erresistenteak diren mikroor-ganismoak agertu dira. Gaur egun, antibiotikoekin desagerrarazi nahi

diren ia bakterio guztiek sor-tu dituzte tratamendu horie-

kiko erresistenteak diren bertsioak. Hala ere, Espainiako Kimioterapia Elkar-teak (SEQ) berri-ki aurkeztu duen ikerketa batek

eta asko, hain zuzen, erresistentziei erantzun bat emateko ahaleginaren ondorio izan dira, farmazia industria gogotik saiatu da-eta horretan. Baina patogenoen eta farmakoen arteko bo-rroka iraunkor hori ez da beti erritmo berean gertatu. Azken bost urteetan, esaterako, bi antibiotiko berri bakarrik iritsi dira merkatura, eta krisi moduko batean gaudela pentsarazten du horrek. Jor-di Vila Bakteriologia Saileko burua da Hospital Clínic zentroan, eta IDI-BAPS erakundean ere ari da (Institut d’Investigacions Biomèdiques August Pi i Sunyer esan nahi dute sigla horiek katalanez), zehazki Osasun publikoa, epidemiologia eta nazioarteko osasuna ikertzeko taldean; haren esanetan, nolabaiteko desilusioa sumatzen da: “Uste zen genomikarekin jopuntu be-rriak aurkituko zirela bakterioetan, eta horrekin batera gene garrantzitsuak antibiotikoekiko erresistentziarentzat, baina ez da hala izan”. Osasunaren ikuspegitik garrantzi gehien duten bakterioen genomak ezagunak dira orain dela urte batzue-tatik, eta itxaropenak ez dira gauzatu, halaxe dio Vilak, zeina koordinatzai-le lanetan ere aritzen den Europako MOSAR proiektuan (Mastering Hos-pital Antimicrobial Resistance and its spread into the community); horrako hori Europa osoa hartzen duen lehen-biziko proiektua da, eta bakterioek mikrobioen aurkako sendagaiekiko duten erresistentzia kontrolatzen eta ikertzen du ospitaleetan.

MUSA proiektua Espainiako Kimioterapia Elkarteak (SEQ), bestalde, MUSA proiektua jarri du abian (Mejora del Uso de

los Antimicrobianos edo Mikrobioen aurkakoen erabilera hobetzea). He-lburua, ikustea ea Espainiako he-rritarren artean nola aldatu diren antibiotikoak erabiltzeko moduak azken hamarkadan, eta “mikrobioen aurkakoen erabilera arrazionala, arrazoizkoa eta arrazoitua sustatzea”.Ekimen horrek nagusiki egoera ja-kin batzuei jarri die arreta: trata-mendua bertan behera uztea edo ez betetzea, erresistentzia bakte-rianoak eta erabilera desegokia, eta medikuaren aginduen kalitatea hobetzearekin zerikusia duten al-derdiak. Adituak azaltzen duenez, sendagaiak biltegiratzeko modua, automedikazioa eta tratamendua ez betetzea dira antibiotikoterapiaren egiazko sorgin gurpila Espainian. Ondorio gisa, nabarmentzen du me-dikuek hobetu egin dituztela tra-tamendu ereduak eta mikrobioen aurkako sendagaiak aukeratzeko iriz-pideak, batez ere ospitalez kanpoko eremuan. Beste albiste on bat: nabar-men murriztu da antibiotikoak beren kabuz hartuta kontsultara joaten den paziente kopurua. Horretan eragina izan du automedikazio tasetan izan den beherakadak: %25ekoa izatetik %15ekoa izatera pasatu da. Hala ere, pazienteen %20 eta %30 inguruk ja-rraitu egiten dute tratamendua garaia baino lehen uzten, eta jokabide horixe da erresistentziak gehien agerra-razten dituenetakoa. Tratamendua bertan behar uzteko arrazoiaz gal-detuta, ikerketan parte hartu du-tenek adierazi dute “hobekuntza klinikoa sumatzeak” eramaten ditue-la horretara.


ingurumena

????????????????????????????????????????????????????????????????????

eta ontzi garbigailuetan. Beste pro-duktu batzuetan, berriz, 2021 eta 2025 artean (aire girotua, lehorgailuak, xur-gagailuak, labeak, sukaldeko kanpaiak eta etxeetako aireztatze gailuak); eta berokuntza produktuetan, 2030. urte ingururaino atzeratuko da data. Ildo horretan, Sylvia Mauerren iritziz (BEUC Kontsumitzaileen Europako Erakundeko politika zuzendaria da), bi etiketak aldi berean merkatuan egoteak hamarkada oso batean naha-si egin ditzake kontsumitzaileak.

Zer-nolako etxetresnek era-mango dute etiketa? Hamabost produktu multzori aldatuko dizkiete etiketak, eta hor sartzen di-ra hozkailuak, ontzi garbigailuak eta telebistak. Europako arduradunak aztertzen ari dira zer-nolako etiketa berriak jarri beste produktu multzo batzuei, adibidez hozte sistema ko-mertzialei (edariak saltzeko edo hoz-teko makinei, esaterako), iturriei eta leihoei. Eta etorkizunean aztertu egin beharko litzateke ordenagailuentzako etiketa bat ateratzea ere.

Etiketa beti ez da egoki erabiltzen Energia eraginkortasunaren etiketa beti ez da egokia, MarketWatch iker-ketaren arabera (Europako Batasune-ko 16 gizarte erakundek argitaratu zuten, iaz, tartean Ecodes espainia-rrak). Era guztietako gabeziak aurkitu zituzten lan horretan, bereziki Inter-net bidezko dendetan: baziren, adibi-dez, batere etiketarik gabeko gailuak, eta baziren etiketa modu desegokian erabiltzen zutenak ere. Txostenaren egileek nabarmentzen dute, bestalde, administrazioek ikuskaritzak egitea ere beharrezkoa dela, baina hutsune bat badagoela horretan ere.

Europako Parlamentuak onartu egin du energia arloko etiketa

sistema berria ezartzea, kontsumitzai-leek tresnarik eraginkorrenak hauta ditzaten eta argindar gastua murriztu. Informazio hori oso lagungarria da, gailurik eraginkorrenei esker urtean 490 euro aurreztera iritsi baitaitezke kontsumitzaileak argindarretan, eta ingurumean duten eragina murriztu.Berrikuntza nagusietako bat da A+, A++ eta A+++ mailak desagertu egingo direla, eta sistema berrian A

izango da eraginkortasun handie-naren ikurra eta G eraginkorta-

sun txikienarena. Etxetresnek, gainera, ongi ikusteko mo-

duan itsatsita eraman be-harko dituzte etiketak,

eta Internet bidezv xehetasun gehiago

lortzeko aukera izango da QR

kodeen bidez. Europako

Batzor-

deak datu base bat argitaratuko du on-line merkatuan dauden produktue-kin eta horien eraginkortasunarekin. Dena den, komeni da jakitea zein diren gako nagusiak etxetresnen eraginkor-tasunaren etiketa berria ulertzeko.

Zenbat aurrezten dute gailu eraginkorrek? Sistema berriarekin, herritar bakoitza urtean 490 euro aurreztera irits daiteke, Europako Batzordeak egindako kalkuluen arabera. Euro-pa mailan, orduko 200.000 kilowatt (kWh) aurreztuko lirateke, herrialde baltikoek urte osoan kontsumitzen duten adina energia. Etxetresna Ekoizleen eta Inportatzai-leen Espainiako Elkarteak (ANFEL) taula bat landu du haiek egindako ka-lkuluekin (ikus beheko irudi), eta hor ikus daiteke urtearen buruan zenbat aurreztuko litzatekeen (dirua eta energia) etxetresna zaharren lekuan (5 eta 15 urte artekoak) energia maila gorenekoak jarrita (A++ eta A+++).

Noiz iritsiko da etiketa be-rria saltokietara? Berez, lehenbiziko etiketak 2019. ur-tea amaieran iritsiko dira saltokietara. Baina gerta liteke atzeratzea. Euro-pako Batzordeko bozeramaile batek

Euractiv.com webguneari egindako adierazpen batzuetan esan due-

nez (Europako informazioan espezializatua dagoen ata-

ria da), 2020. urte hasie-ratik aurrera hasiko dira

sartzen A-G etiketa berriak telebista.

lanpara, garbi-gailu, hozkailu

Nola laguntzen dio energia eraginkortasunak inguru-menari eta gure sakelari? Eraginkortasun handiko produktuek energia gutxiago kontsumitzen dute eta, hortaz, lagundu egiten digute fak-turan dirua aurrezten; horretaz gain, kutsadura gutxiago eragiten dute eta berotegi efektuko gasen isuriak ere murriztu egiten dituzte, zeinak klima aldaketaren errudun ere badiren. Antonio Lopez-Nava kudeatzaile gisa aritzen da Energia Eraginkortasune-rako Enpresen Elkartean (A3e), eta argitzen du nahasmen pittin bat ba-dela terminoaren inguruan, batzuetan energia berriztagarriekin lotzen baita. Energia aurreztearekin du zerikusia energia eraginkortasunak, zentzuz kontsumitzearekin. Hobetzeko aukera handia dago ongizateari kalterik egin gabe. “Batzuetan, %20 eta %50 artean aurreztea lortu daiteke diru gutxiko inbertsioak eginda”, azaldu du.

Noiz sortu zen eta zergatik energia eraginkortasunaren etiketa? Energia arloko etiketa 1995. urtean ezarri zen, herritarrek begi kolpe ba-tean jakin zezaten, letraz eta kolorez egindako sailkapen bati esker, zer-no-lako eraginkortasuna zuten etxetres-nek. Bi hamarkada baino gehiago igaro dira ordutik, eta aurrerapen teknolo-gikoek handitu egin dute gailu horien eraginkortasuna, eta, hortaz, sailka-pen berri bat egiteko premia sortu da. Europako Batzordeko arduradunen esanetan, emaitzarik onenak A+ eta A+++ bitarteko mailetan banatzea “engainagarria zen, eta ezkutatu egiten zituen energia arloko errendimenduan egon zitezkeen alde nabarmenak”.

www.consumer.es

Energia eraginkortasunaren etiketa berriaA+, A++ eta A+++ mailak desagertu egingo dira energia eraginkortasunaren etiketa berrietatik Europako Batasunean, irakurketa sinplifikatze aldera

ETXETRESNA ERAGINKORRAK EROSITA URTEAN ZENBAT AURREZTEN DEN, BATEZ-BESTE1,2

KONBIA Aurrezten dena (€/urteko) Energia aurrezkia (kWh/urtean)

Adina (urteak) A+++ A++ A+++ A++5 84,09€ 66,64€ 382,24 302,91

10 115,83€ 98,37€ 526,48 447,15

15 139,63€ 122,17€ 634,66 555,33

Aurrezten dena 211,02€ 193,57€ 959,20 879,87

HOZKAILUAK Aurrezten dena (€/urteko) Energia aurrezkia (kWh/urtean)

Antigüedad (años) A+++ A++ A+++ A++5 43,59€ 34,54€ 198,14 157,02

10 60,04€ 50,99€ 272,91 231,79

15 72,38€ 63,33€ 328,99 287,86

Aurrezten dena 109,39€ 100,34€ 497,22 456,09

IZOZKAILUAK Aurrezten dena (€/urteko) Energia aurrezkia (kWh/urtean)


10 107,75€ 91,52€ 489,78 415,98

15 129,89€ 113,66€ 590,42 516,62

Aurrezten dena 196,32€ 180,08€ 892,35 818,54

GARBIGAILUAK Aurrezten dena (€/urteko) Energia aurrezkia (kWh/urtean)


10 38,58€ 32,93€ 175,36 149,70

15 49,56€ 43,91€ 225,26 199,60

Ahorro máximo 72,88€ 67,23€ 331,26 305,60

LEHORGAILUAK Aurrezten dena (€/urteko) Energia aurrezkia (kWh/urtean)


10 100,45€ 88,10€ 456,58 400,44

15 113,65€ 101,30€ 516,58 460,44

Aurrezten dena 157,25€ 144,90€ 714,78 658,64

ONTZI-GARBIGAILUAK Aurrezten dena (€/urteko) Energia aurrezkia (kWh/urtean)


10 40,66€ 34,56€ 184,80 157,08

15 51,48€ 45,38€ 234,00 206,28

Aurrezten dena 75,21€ 69,12€ 341,88 314,16

LABEAK Aurrezten dena (€/urteko) Energia aurrezkia (kWh/urtean)


10 28,29€ 22,76€ 128,59 103,46

15 37,07€ 31,54€ 168,49 143,37

Aurrezten dena 64,57€ 59,04€ 293,49 268,36

ITURRIA: Ekoizleen eta Inportatzaileen Elkarte Nazionala (ANFEL).

1 Energiaren prezioa: 0,22 euros/kWh, zergak barne.2 Etiketa energetikoen Europako Araudiarekin, zenbat aurrezten den batez-beste, kontutan izanda produktu mota bakoitzaren ezaugarririk adierazgarrienak. Etxetres-naren adina ere kontutan hartzen da, une hartan saltzen ziren gailuak zeintzuk ziren begiratuta (duela 5, 10 edo 15 urte).

Sistema berriarekin kontsumitzaile bakoitzak urtean 490 euro aurreztu ditzake

5150

Lau hizkuntzatan informatzen dugu kontsumitzailea HIZKUNTZAK EZ

ZAITZALA MUGATUwww.consumer.es

Kode hau erabili eta irakurri aldizkaria GaZtelaniaZ

Kode hau erabili eta irakurri aldizkaria eUSKaraZ

Kode hau erabili eta irakurri aldizkaria GaliZieraZ

Kode hau erabili eta irakurri aldizkaria KatalaneZ

Documents

Etxeko ekonomia: irabazi gehiago,revista.consumer.es/web/eu/20171001/pdf/revista-entera.pdf · blokeatzeko edo internet desakti-batzeko funtzioak ere baditu. FaCeup: aurpegia pantaila-tik