EKOLOJI (CEVRE EGITIMI).pdf

8/13/2019 EKOLOJI (CEVRE EGITIMI).pdf

1/50

EKOLOJ

Canllarn evreleriyle ve birbirleriyle olanilikileriniinceleyen bilimdalnaekoloji denir. Bir

canlnn evresi beslenme, reme, barnma gibiihtiyalarn karlad biyolojik, sosyolojik,kltrel her trl faaliyeti srdrd yerdir. Buyzdenekolojininalma alanson derecegenitir.


2/50

Temel Ekolojik Kavramlar

Birey (Organizma) Ekolojisi: Bir tre ait birey ya dabireylerinortamlarylaolanilikileriniinceler.

Populasyon:Belirli biralan paylaan ayn treait bireyler

topluluudur.

Komnite: Belirli bir alanda yaayan farkl trlere aitpopulasyonlarnmeydanagetirdiitopluluktur.

Ekosistem: Belirli bir alanda yaayan trler canszevreleriylebirlikte ekosistemi meydana getirirler.Bakabirdeyile ekosistem komnite ve cansz evreyi ierir. Birekosistemok sayda farkl komnite ierir.


3/50

Biyosfer: Yerkre iinde canllara yaam ortamsalayan kredir.Yeryzndeki tmekosistemleriierir. Litosfer ve hidrosferin st ksmlarylaatmosferin belirli bir ykseklie kadar olan altksmlarn ierir.

Habitat: Bir canlnn habitat onun yaad,arand zaman bulunabilecei yer olaraktanmlanr.

Ekolojik ni: Bireyin habitat iinde yaamnsrdrmek iin yapt faaliyetlerin tm ocanlnn niiniifade eder


4/50

EKOLOJK FAKTRLER

Bir organizma yaamn srdrrken etrafnda canl ve cansz bir ok

faktrle srekli etkileim halindedir. Bu faktrleri aadaki ekildegruplandrabiliz.


5/50

Ayrcabir ekosistemdeyaayan btn canllar dier canllarlabirliktekarmakbir besina olutururlar.


6/50

EKOSSTEM TPLER

Yeryzndeki ekosistem tipleri genel olarak bykekosistemeayrlmtr.

Kara, deniz vetatlsu ekosistemleri.

Bu ortamlardayaayan canllar zel etkileimlerle

birbirlerinebaldrlar.


7/50

Karasal ekosistemler birbirine benzer hayvan ve bitkitopluluklarnieren geni corafik blgelere ayrlmlardr.

TundralarDalar

Ormanlar

SavanlarStepler

ller


8/50

Tatl su ekosistemleri

Bunlarakarsular(dere,ayve

nehirler) ve durgun sular(gl, glet ve barajlar) olmakzere iki gruba ayrlrlar. Busulararasndadaima birgei

gzlenir.

Akarsu ekosistemleri

Bir akarsunun kayna ile

dkld yere kadar olanblmleri arasnda ekolojikynden farklklar vardr. Bunedenle bublgelerde yaayan

canllarda farkl farkldr.


9/50

Durgun (Lentik) Sular

Durgunsularnennemli blmn

gller oluturur. Bu sular fiziksel vekimyasalyaplar bakmndan bykfarkllklar ierirler.

GlEkosistemiGller ekolojik zellikleri bakmndanBentik ve Limnetik (Pelajik) olmak

zere iki ksma ayrlrlar. Bentikblge

ky izgisinden gln en derinblgesine kadar tm dipleri ierir.Limnetik blge ise gl ukurunudolduran ve bentik blgeyi rten suktlesinden olumutur.


10/50

BentikBlge

Bentikblgederinlik veierdiibitkitrlerine gre4blme ayrlr.

Supralittoral zon:Glnsudndakalan sahilksm,Littoral zon.: 10 m. derinlie kadar olan bitkili dipksmSublittoral zon.: 10 m. den itibaren bitkilerin ortadan

kalkt blgeyekadar olan dipksm.Derin zon.: Bitkisiz derinksmlar.


11/50


12/50


13/50


14/50

LimnetikBlgeGln su ktkesi ksmdr. Dikey yndeki scaklk

farkllamalarna gre3 tabakayaayrlr. Bublgede yaayanorganizmalar ekolojikzelliklerine gre4 grubaayrlrlar;Plankton: Pasif olarak yer deitiren organizmalara verilenaddr. Gllerde yaayan formlara algler, protozoonlar,

Rotiferler ve krustaseler (Cladocera, Copepoda, Ostracoda)verilebilir.

Nekton: Aktif olarak yer deitirebilen organizmalardr.zellikle eitli balk trleriile temsiledilmilerdir.Nston: Yaamlarn gln zemin ksmnda srdrenorganizmalardr. Bu faunann ounluunu eitli bcekgruplar(Veliidae, Gerridae, Gyrinidae)oluturur.Plston: Gl sularnn yzeyinde rzgar etkisiyle yerdeitirebilen organizmalardr.


15/50


16/50


17/50

DENZ EKOSSTEM

Hidrosferin ~%98ini oluturan okyanuslar

ve denizler yeryzeyinin ~%71inikapsarlar. Ortalama derinlik 4 bincivardr.En derin nokta ~ 12 bin m dir. Denizortamekolojik ynlerden (Bentik, Pelajik, k

dalvs.)snflandrlabilir.


18/50

BYOCORAFYA

Trn gemiteveimdiki yayln, yaylnetkileyenfaktrleri inceler. Ekolojik faktrler, ktalarn kaymas,ller, da sralar gibi engeller hayvanlarn yaylnetkileyenbalca faktrler arasndayeralr.

Yeryzndeki canllarn daln inceleyen bilim dalBiyocorafyadr. Biyocorafya hayvanlarn(Zoocorafya) ve bitkilerin (Fitocorafya) sadece

gnmzdeki dallarn deil gemiteki dallarnda inceler.


19/50

Baz trler belirli lokalite, blge veya ktalar iinkarakteristiktir. Byle formlara endemik form ad verilir.

zellikle memeliler esas alnarak endemik hayvanlara greyaplanincelemelerdektalar alt zoocorafik blgeye ayrlr.

1-Holoarktik

Nearktik (Kuzey Amerika, Greenland)

Palaearktik (Avrupa,Asya, Sahra)

2-Etiyopya-Orientalis

Ethiopian=Afrotropikal (Madagaskar, Etiyopya)

Orientalis (Orientalis, Wallacea)

3-Neotropik (Gney Amerika)4- Notogea

(Avustralya, Yeni Gine, Okyanus adalar)5- Antartika


20/50

Zoocorafik blgeler


21/50

Zoocorafik her blge iin karakteristik hayvan trleri vardr. Bazblgelerde belirli trler tipik iken, baz blgelerde de tipik cinslerve hatta familyalar bulunur.

HOLOARKTIKa) Nearktik Kuzey Amerika

b) Palaearktik Avrupa,Asya'nntropik olmayan kuzeyyars,Kore, Japonya, Tayvan; Kuzey Afrika, Kanarya Adalar.

Talpidae (Kstebekler), Castoridae (Kunduzlar), Esocidae(Turna balklar), Astacidae (Tatlsu istakozlar),Salamanderidae(Semenderler),Alcidae(Aves),Canis lupus

(Kurt), Microtus oeconomus (Sivrifare), Accipiter gentilis

(Atmaca), Buteo (ahin), Aquila chrysaetos (Kayakartal),Circus cyanus (Mavidoan), Vanellus vanellus (Kzkuu),Corvus corax(Kuzgun), Natrix tesellata(Suylan),Natrixnatrix (Kpeliylan), Coluber (Karaylan), Elaphequatruorlineata(Sarylan).


22/50

Holoarktik blgede yaayan baz hayvanlar

ETYOPYA ORENTALS
http://www.kurkehayir.org/ani_dosyalar/kunduz.jpg


23/50

ETYOPYA ORENTALSa)Etiyopya: Kuzey Africa hari Sahra'nn gneyinde kalan Afrikaktas,Madagaskarb)Orientalis: Hindistan, Uzak Dou Asya, Sumatra, Java, Borneo,

Filipinadalar.Kobra (Naja haje), piton, niltimsah(Crocodylusniloticus), suaygr (Hippopotamus amphibius),flamingo, pelikan, gergedan (Diceros bicornis),

zrafa (Giraffa camelopardalis), zebra (Equusguagga), antiloplar, Okapi (Okapia johnstoni),


24/50

Goriller (Gorilla gorilla), empanzeler (Pantroglodytes), arslan (Panthera leo), leopar

(Panthera pardus), panter,ita(Acinonyx jubatus),srtlan (Crocuta crocuta), izgili srtlan (Hyaenahyaena),akal(Canis aureus).


25/50

NOTOGEA: AVUSTURALYA

Avustralya, Yeni Gine ve Okyanusadalar.

Avustralya'daki endemik

ku trlerinin zenginliibukt'ann 17. yzylda kukt'as olarak tannmasnasebebolmutur Blgede

zellikle papaan trleriboldur.Kiwiler (Apterygidae), Kloaklve keseli hayvanlar

(Kangurular), Yenigine ve

Avustralya'da ok saydaendemik Placentalia tr ileAvustralya yaban kpei(Canis familiaris dingo)

tipiktir.

NEOTROPK


26/50

NEOTROPKOrta veGney Amerika

Didelphidae(Keseliler),

Myrmecophagidae (Karnca aylar),Dasypodidae (Kuaklhayvanlar),Ceboidea (Geni burunlu Maymunlar).Yalnz Gney Amerika'da yaayan 242Kolibri ku trleri bulunmaktadr. Gney

ve Orta Amerika'da endemik 690 ylan vekertenkele tr yaamaktadr.

ANTARKTKA


27/50

ANTARKTKAOmurgal hayvanlar besin zinciri dolaysyla daha ziyade denize balolarak yaarlar ve bunlar arasnda memelilerden Ommatophoca rossi,

Hydrurga leptonyx, Lobodon carcinophagus, Leptonychotes weddelli;

balinalardan Balaenoptera physalus, B. musculus karakteristiktir.Kulardanpenguenler (Spheniscidae)blgede17trile temsil edilir.
http://http/www.limk.com/thumb/phpThumb.php?src=http://www.karpuz.com/hayvanlar/penguen.jpg&w=140&h=140&maxb=5000&fltr[]=wmt|Limk|3|BR|C0C0C0||70||90


28/50

G

Yaylmahareketleriierisindehayvangleri nemlibir yertutmaktadr. G, hayvan populasyonlarnn ekolojik vegenetik nedenlerle bulunduklar evreyi terketmeleridir.

Hayvanlararasnda g olaynaenyaygnve belirginekildekularda rastlanr. Leylekler (Ciconia alba) Kuzey Avrupa'anbalayarak eitli g yollarntakibengneye,Afrika'dakiklaklarna giderler. Kular arasnda denizkrlanglarnnKuzey Amerika'danGneyKutbuna kadarulaanuzungyollarndaheryl gerekletirdikleri uulardanemli ghareketleridir.


29/50

Ku gleri 300 ile1000 metre arasndayoun olmakla birlikte

ok ykseklerde uankulardavardr.


30/50

Glere neden olan ekolojik sebepler mevsimsel olarakekosistemlerde ortaya kan evre artlarnda grlr.Baz trlerde g etme kaltsal olarak kazanlm birkarakter olarak ortayakar.

G istikameti yatay (horizontal) veya dikey (vertikal)ekilde grlebilir. Dikey gler bilhassa sularda vetoprakierisinde yaayanorganizmalardagrlr.rnekolarak planktonlar sabah saatlerinden itibaren denizlerin

derinliklerine inerler.


31/50

Vertikal gler dalk arazide yaayanbceklerde de mevsime bal olarakgrlebilir. Nitekim, buday tarmnnyapld i ve gneydou Anadolublgelerimizde sne (Eurygaster maura) ve

kml(Aelia rostrata) denilenzararl bcekler(Hemiptera) ilkbahar ve yaz aylarnda alaktarm ovalarnda grlr. Bu hayvanlarsonbaharda yksek dalara g ederler ve

orada kuru bitki artklar altnda kgeirirler.


32/50

Bceklerdeiseekirgeve kelebekgleri nem tar.

Acrididae (Orthoptera) familyas

ierisinde gmen ekirge(Locusta migratoria), kelebekler

arasnda da gmen trlerbulunmaktadr.

Sr halinde g eden ekirgeler ve kelebekler


33/50

Deniz ve okyanuslardayaayan canllarndaghareketlerinem tar.Ylanbalklaresasenisulardayaarlarveremednemlerinde denizlere (Sargas denizi) g ederler. Bu

hareketleri katadrom olarak isimlendirilir. Sombalklar isetersine, anadromdur. Bunlar normal olarak denizlerde yaar,ancakreme dnemlerinde tatlsularagirerler.

G eden Somon balklar


34/50

G hareketleri, trlerin yayl alanlarnngenilemesinde ok nemlirol oynayanolaylardr.G,

bireylerin aktif hareketleriyle ortaya kar. Ancakgetmeyen pekok hayvan tr, hatta bitkiler yayl

alanlarnpasifyaylmayoluylageniletebilirler.

Hayvanlarn pasif dalnda ilk planda rzgar, hzlakarsular,baka hayvanlar ve insan nemli rol oynar.Aynzamanda kendi deuabilen trler, kuvebcekler,

rzgarndayardmyla bulunduklar evreden okdahauzaklaraulaabilirler.


35/50

DAVRANI

Davran, organizmann dardan gelen

etkilere kar gsterdii tepkidir. Genelolarak davran bir organizmannfaaliyetlerinin tm olarak tanmlanr.Bunun yannda canllarn tmnn,evrenin fiziksel, kimyasal ve biyolojik

koullarna kar kendilerini en uygunekilde koruyabilmesi ve zamannda enetkili tepkiyi gsterebilmesi olarak datanmlanabilir. Hayvanlarn davranlarn

ve bu davranlarn ama ve nedenleriniaratran bilim dalna ise Etoloji ya daDavran Bilimi denir. Etoloji (davran

bilimi), biyolojiyle psikolojinin

bileimiyle oluanbilimdaldr.


36/50

Hayvan davranlar ile ilgili aratrmalar

yaplrken ok eitli yntemler kullanlr.Hayvanlar doal ortamlarnda gzlemek, onlargnlerce hatta yllar ve aylarca izlemek gerekir.Bununyanndalaboratuvarkoullarndada hayvan

davranlarincelenir. Bununiinyapaykoullardatutulan hayvanlar incelenir. Elde edilensonularndoal yaam temsil edip etmedikleri tartlr.Laboratuvarortamndaelde edilen sonular doalyaam temsil etmekten ok ou zaman doalkoullarda elde edilen sonular tamamlaycnitelikte olur.

Hayvanlara grlen davranlar doal davranlar ve sonradan


37/50

Hayvanlara grlen davranlar doal davranlar ve sonradankazanlan (renilmi) davranlarolarak ikiyeayrlr.

HayvanlardaDoal DavranlarSonradan renilmemi davran

biimlerine doal davran denir.Canllardaki doal davranlar, genelolarakcanllarn sonradan renmeyipkaltsalolarak sahipolduklar davran

biimleridir. Hayvanlar yaam venesillerinin devam iin doal olarakfarkllk gsterebilen istemlidavranlarnn yan sra doutangelenbaz i gdleresahiptirler.rneinbir

rmcein an ilk seferinde bilemkemmel bir ekilde yapmas,kularn yuva yapm, trtln kozayapmas gibi davranlar rnek olarakgsterilebilir.


38/50

nsanlarda doutan davran

ekilleri vardr. Kr ve sardoan insanlarda bu durumizlenebilir. Bu ekildekiocuklarn mimikleri,salklocuklarn gl ve alayna

benzer.

Bu yz ifadelerinin renilmesi olanaksz ise naslolurda byle bir benzerlik sz konusudur? Birbaka

rnekte, yeni domu bebein havuza konulduundayzebiliyor olmasdr. Ama buzelliksonrakiyllardayitirilmektedir.


39/50

SonradanKazanlan Davranlar

Bir ok hayvan yaayabilmek ve soyunu devamettirebilmek iin birok eyi renir. renilerekkazanlan bu tip davranlar genler tarafndan dolaylolarak kontrol edilir. Deneyimlerintoplanmasveonlarn

bireysel bellekte depolanmas, bireyin deiken evre

uyarlarnatepki vermesinimmkn klar.Doutan davran ekilleri kazanlmolanlarla takviye edilir. Bu durum

evreye en iyi biimde uyumu salar.

Yaayp soyunu srdrebilmek iinbirok canl belli hareketleri renmekzorundadr. rnein, doduundayryemeyen bebein (fiziki olgunluadaeriince) yrmeyi renmesigib.


40/50

Sonradan kazanlan davranta en nemli unsur renmedir.renmenin birkayoluvardr.

Alkanlk Ve Taklit Yolu lerenme:

Gen yavrularn ilk grdkleridavran, sesli uyartlar vb. leriniizleyerek alglamalardr. rnein;yumurtadankancivcivin annesini

izleyerek davran gelitirmesiizleyerek ya da taklit etme yoluyla

renmeyebirrnektir.


41/50

nceden renilen bir olgunun, daha sonraotomatik olarak tekrarlanmasna alkanlk denir.Balangta yavave zorgerekleen alkanlklar,zamanla kolayca ve hzl bir ekilde gerekleir.rnein; insanlardayrme,temizlenme, giyinme,

dans etme, bilgisayar kullanma gibi etkinlikler,alkanlk eklini alm davranlardr. nnebudaytaneleriattmz gvercinlerin, budaylargagalayarak yemeleri de alkanlk eklindeki

etkinlikleridir.

l Y l l


42/50

zleme Yolule renme

Bu tip renme, yeni domu ya da yumurtadan yeni km

yavrulardagrlr.Avustralyalbiyolog Konrad Lorenz 1935ylnda,belirlitrlerin yavrularnda grlenbasit bireit renmeyi kefetti,yumurtadan yenikm rdek,tavuz ve kazyavrularnn grdklerihareket eden ilk cisme byk birballk gsteerdiklerini ve onuizlediklerinigzledi.Eerhareket eden cisim seskaryorsa,onu da

izliyorlard.


43/50

artlanma Yolule renme

Doutan gelen igdsel refleksin, doal uyarannndeitirilmesiyle ortaya kan renme etkinlii, artlanmayoluyla renmedir. gdsel refleksin doal uyarandeitirildiinde artlanmatepkisioluur. Buolayilk kez IvanPavlov (van Pavlov), kpeklerle yapt nl deneyiyle

gstermitir. Pavlov, kpee et verdiinde kpein salyakardn grm. Daha sonra et verirken zil alm ve etnedeniyle kpek yine salya karm. Bu olay defalarcatekrarlamvekpeeet vermeden zilaldnda kpeinyine

salya kardn grmtr. Pavlov bu deneyiyle yeni birrefleksin gelitiini ve doutan gelen reflekslerin doaluyaranlarnn deitirilebileceini gstermitir. Bu vb. olaylar,artlrefleks ya daartlanmaolarakadlandrlr.


44/50

Pavlovun deney dzenei


45/50

Deneme-Yanlma Yolule renme

Canlnn, yeni bir durum karsndameydana gelecek birden fazla tepkidendoru olann semesi, denemeyanlma yoluyla renmedir. Buyntem, sk uygulanan bir renme

yoludur. Bir civcivin yumurtadan ilkktnda grd her kk varlgagalamas, zamanla yenilmeyecekolanlara dokunmamas, byle birrenme eklidir. Gzel yaz yazma,doru araba kullanma, iyi futboloynama,hzlbilgisayar kullanma gibidavranlar deneme yanlma yoluylakazanlr.


46/50

BIYOLOJIK SAAT

Hayvanlarn ou, belirli aralklarla tekrarlanan davranekilleri gsterir. budavranlar, gnlk, aylk,mevsimlik,yllk,gelgit (met cezir) olaylarna bal olarak ya da bunlarnetkileimlerine gre dzenlenir. Leylekler mevsimlere gredeiik blgelere ger. Balklar, kular, memeliler ilkbaharda;geyikler ve koyunlar sonbaharda yavru meydana getirmekiin

reme davrannda bulunur. Srngenler, aylar, tavanlar,yarasalar, fareler vb. birokhayvan, soukve besin bulmannzorlat k mevsiminde k uykusuna yatar.Gne nngnlk deimeleri, canllarnpekounun kullandbir zaman

belirleyicidir.


47/50

Kular, balinalar, baz bcekler ve arlar, ok gelimi

zaman ayar mekanizmalarn yn saptamakta kullanlr.rnein; bal arlar gnein bulunduu yn saptayarakona gre kovanla besin kaynan bulunduu yerarasndaki ynbelirler.

Gzcolarakseilen ar, ieklerin bulunduuyer kovanayaknsa dairlerizerekdans eder. Bu yer kovana uzaksasallanarak dans eder. Bylece arlar yaptklar daireselhareketlerin ynyle ieklerin bulunduu yerin ynn,

sallanmann sklile deuzaklbelirtir.Arlar, yamurlugnlerdebile yerleriniarmadanbulur.


48/50

Ar dans


49/50

SOSYAL DAVRANI

Hayvanlarn davran ekilleri, d evrenin canszkoullar yannda canl koullara gre deiir. Bu datoplumsaldavran oluturur. Yani toplumsaldavran,ikiya da daha fazla birey arasndaki etkileim demektir.

Karlkl etkileimler ayn trnbireyleriarasndaysabunasosyal iliki ad verilir. Sosyal davranlar, bir yandanmcadeleyebir yandan dai birliine dayal etkileimlerikapsar. Buetkileimler; sesli,grselve kimyasal mesajlarlasalanr. Toplumsal davran, genel olarak e bulma ve

elemetemelinedayaldr.Ayrca dmanlardankorunma,besin bulma, avlanma, yuva yapm ve i blmamalaryla grup oluturma ya da ebeveyn ile yavruilikileri eklindede olabilir.


50/50

Hayvanlarn oluturduklar toplumsal gruplarnoundacinsiyetfark vcut yapsvedavranekillerine gre dzenlenen i blmne dayal

farkllamalar vardr. zellikle arlarda vekarncalarda bu durumun en tipik rneklerinerastlanr.

Documents

EKOLOJI (CEVRE EGITIMI).pdf