Een nieuwe koers voor het Kompas!Maria Jansen1

Het Nationaal Kompas Volksgezondheid bestaat 10 jaar. Hetvormt samen met de Nationale Atlas Volksgezondheid een on-derdeel van de nationale Volksgezondheid Toekomst Verken-ning1 (VTV). Met dit Kompas kunnen alle gegevens van de VTVvia de website worden opgezocht. Wat vindt de GGD Zuid Lim-burg van het Kompas en hoe zou het Kompas er over 10 jaar uitmoeten zien?

GezaghebbendPositief aan het Kompas is de compacte beschrijving en uitlegvan definities, begrippen, determinanten, prevalenties en inci-denties van ziekten en ongezondheid. Het gaat hier om rele-vante en handige informatie voor de GGD. Ook het overzicht vaninterventies die beschikbaar en zinvol zijn om gezondheidspro-blemen aan te pakken raadplegen we frequent bij het opstellenvan lokale nota’s en beleidsadviezen. Als andere GGD’en in onsland dit ook doen leidt dit op termijn tot eenheid van taal enworden lokale voorstellen ook landelijk vergelijkbaar. Het Kom-pas heeft in de loop der jaren bovendien een gezaghebbendestatus verworven. De informatie wordt met de internationaalbeschikbare kennis zorgvuldig onderbouwd. Zo presenteert hetKompas niet alleen betrouwbare, kale cijfers, zoals het CBSdoet, maar geeft ook verklaringen voor dalende, stijgende ofstabiele trends. Als de GGD aan cijfers of verklaringen twijfeltworden berichten hierover serieus in behandeling genomen. Degeloofwaardigheid van RIVM-bronnen is dan ook groot, en ge-meentelijke beleidsmedewerkers, bestuurders en politici hech-ten hieraan. Dat vertrouwen is gunstig en moeten we vooral ziente behouden. Kortom: voor informatie over de staat van devolksgezondheid is het RIVM de autoriteit en het Kompas is eenbetrouwbare en onmisbare informatiebron geworden dieGGD’en uitstekend kunnen gebruiken bij hun lokale beleidsad-visering en uitvoeringspraktijk.

GebruiksvriendelijkheidMinder positief is de gebruikersvriendelijkheid van het Kompas.Een GGD-epidemioloog of beleidsmedewerker moet goed zoe-ken waar de informatie is ‘weggestopt’. Het Kompas is opge-bouwd volgens een enigszins andere ordening dan de VTV enheeft daarnaast weer een andere lay-out dan de Nationale AtlasVolksgezondheid waarin geografische verschillen in gezond-heid, determinanten en zorggebruik staan weergegeven. Geluk-kig biedt de zoekfunctie uitkomst. Maar dan nog blijkt dat dezoekfunctie soms geen resultaten kan laten zien over bepaalderegionale verschillen zoals huiselijk geweld, borstvoeding ofmantelzorg. De gebruiker vraagt zich dan af: is de informatie erniet, is deze onder een andere zoekterm weggeschreven of isdeze er niet voor alle regio’s waardoor de atlaskaart ontbreekt?

Zeker als de betreffende informatie in de eigen regio wel be-schikbaar is roept dit vragen op over de actualiteit en volledig-heid van het Kompas. Zou het helpen als er een link ‘kennis-hiaten’ wordt gecreeerd waar gebruikers kunnen reageren als zijontbrekende informatie denken te kunnen aanleveren? Of mis-schien draagt een atlas met witte vlekken bij aan een actieverebijdrage vanuit de regio’s om gegevens beschikbaar te (gaan)stellen. Er ontstaat dan meer interactie tussen RIVM en GGD’en,en wederkerigheid tussen makers en gebruikers. Daarmeewordt het Kompas niet alleen iets voor de GGD maar ook van deGGD.

Sociale determinanten van gezondheidHet Kompas zou enorm aan waarde winnen als de beschikbaredatabronnen gekoppeld kunnen worden waardoor inzicht ont-staat in relaties, bijvoorbeeld. tussen armoede en gezondheid,schooluitval en gezondheid, arbeid en gezondheid etc. Derge-lijke kennis is van groot belang voor het vormgeven van inte-graal beleid of, in WHO termen, ‘health in all policies’.2 Veelregio’s streven integraal beleid na maar de uitwerking ervanverloopt uiterst moeizaam. GGD’en worstelen ermee, denkenzelf nog teveel vanuit de sector volksgezondheid; gemeentenweten er geen raad mee en werken nog vaak zeer verkokerd; enVWS roept wel dat het relevant is maar de speerpunten zijnvooralsnog gericht op gedragsgerichte gezondheidsbevorde-ring. Om vermijdbare sterfte en ziekte en sociaaleconomischegezondheidsverschillen terug te dringen is inzicht nodig in desociale determinanten van gezondheid. Deze hebben betrekkingop de sociale en fysieke leefomgeving van burgers, opleidings-kansen, werkgelegenheid, opvoedingsondersteuning, veiligheiden sociale participatie.3 Hiermee richten we ons dus specifiekop de oorzaken van gezondheidsongelijkheid in plaats van on-gezondheid. Gemeenten proberen deze determinanten als tus-senliggende uitkomsten van integraal beleid te beınvloedenmaar of ze hierin slagen kan niet met cijfers worden gestaafdomdat die cijfers in relatie tot gezondheid ontbreken. Het zouenorm kunnen helpen als de landelijk databronnen naar post-codegebied inzicht geven in de onderlinge relaties.4 Op termijnkan dan ook het effect van integraal beleid aantoonbaar wordengemaakt.5 Geen sinecure, wel een spannende uitdaging.

De koersHet Kompas heeft in de afgelopen 10 jaar een stevige positieverworven in Nederland. Het zou goed zijn als vanuit deze po-sitie een herijking, en daarmee een verdere professionalisering,plaatsvindt. De Kompas-indicatoren zijn voornamelijk ziektege-orienteerd, afgeleid van het medisch model. Het uitgangspuntvan salutogenese is dat er krachten zijn in de mens die naargezondheid leiden. Het zou mooi zijn als het Kompas zich dekomende 10 jaar in deze richting doorontwikkelt.

Spectrum

1 Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Limburg, Geleen

tsg jaargang 88 / 2010 nummer 8 spectrum - pagina 415 / www.tsg.bsl.nl

DankwoordDeze bijdrage van de GGD Zuid Limburg is met inbreng vanKlaasjan Hajema, Petra Lamberts, Evelyne Linssen en Bert Hes-dahl tot stand gekomen.

Literatuur1. Lucht F van der, Polder JJ (red). Van gezond naar beter.Volksgezondheid Toekomst Verkenning. Bilthoven: RIVM,2010. www.vtv2010.nl

2. WHO. Adelaide statement on Health in All Policies: movingtowards a shared governance for health and well-being.Geneve: WHO, 2010

3. Bonnefoy J, Morgan A, Kelly MP, Butt J, Bergman V. Con-structing the evidence base on the social determinants ofhealth: a guide. PLAATS: National Institute for Health andClinical Excellence, 2007

4. Lantz PM, Prittchard A. Socioeconomic indicators that mat-ter for population health. Prev Chronic Dis 2010;7:(4) July

5. Brownson RC, Seiler R, Eyler AA. Measuring the impact ofpublic health policy. Prev Chronic Dis 2010;7:(4) July

CorrespondentieadresDr. ir. MWJ Jansen, GGD Zuid Limburg Postbus 2022,6160 HA Geleen, e-mail: maria.jansen@ggdzl.nl

Vlak voor de deadline naar het KompasWim Kohler1

Hoeveel mensen in Nederland zijn er ook alweer doof, dik ofhebben diabetes? De gehaaste journalist die dat wil weten kliktnaar nationaalkompas.nl en vindt steeds vaker het antwoord.

Ik ben een slordige gebruiker van het Nationaal KompasVolksgezondheid. Net als mijn collega-journalisten, denk ik. Datkomt doordat nationaalkompas.nl meestal pas vlak voor dedeadline nodig is. Als een nieuwsbericht bijna af is, bijvoor-beeld over een revolutionair gehoorapparaat, dan moet ik vaakde noodzakelijke achtergrondinformatie nog wat exacter ma-ken. Hoeveel slechthorenden zijn er eigenlijk in Nederland?

Kijk even mee. Stel, het is tien minuten voor de deadline en jetypt ‘doof’ in het zoekschermpje van nationaalkompas.nl. Erverschijnt een scherm vol regels met allemaal hits.Bovenaan staat ‘Achtergrond bij keuze van huisartsenregi-

straties voor incidentie- en prevalentieschatting’. Zou daar echtin staan hoeveel slechthorenden er in Nederland zijn?Klik.Nee, het is methodologische uitleg, net als de tweede hit. De

volgende acht hits gaan over mazelen, bof en meningokokken C.Dat zijn ziekten waar je doof van kan worden.Aha, de volgende misschien: ‘Wat zijn de mogelijkheden voor

diagnostiek en behandeling?’Klik.Waar gaat dit over? Over autisme. Hm, wat doet die hit hier?

Waarom staat er op het beginscherm niet bij dat het over dia-gnostiek en behandeling bij autisme gaat? Verder maar weer. Nogacht minuten. De dertiende hit is pas raak: ‘prevalentie en inci-dentie naar leeftijd en geslacht.’ Ook weer zonder de vermeldingdat het hier wel over slechthorendheid gaat. Onhandig. Maar hetantwoord is gevonden: 623.400. In de krant schrijf ik dan ‘ruim600.000’. Want zo zeker weten ze het bij het Kompas ook alle-maal niet, dat het op 10.000 nauwkeurig is. Helemaal niet gek.Vooral niet omdat ik in alle haast ‘doof’ intikte en terwijl ik cijfersover slechthorendheid zocht. Slordig zoeken, dat is soms funest,

vooral vlak voor de deadline. Had ik op ‘slechthorendheid’ ge-zocht, dan gaf de eerste hit het gewenste resultaat.Zo gebruiken – denk ik – veel journalisten het Nationaal

Kompas Volksgezondheid.Nationaalkompas.nl is niet altijd eerste keus. Ervaring leert

dat ik cijfers over sterfte, levensduur en levensverwachting hetbest bij cbs.nl kan halen. En dan doorklikken naar de statline-database. Daar kun je zelf variabelen opgeven: geslacht, leef-tijd, welke jaren, welke perioden en het resultaat downloadenals excelspreadsheet. Dat kan het Nationaal Kompas bij mijnweten niet. Kankercijfers haal je bij ikcnet.nl waar via een watsullige interface ook zelf selecties zijn te maken naar soortkanker, leeftijd en geslacht. Voor ziekenhuisopnamen probeer jePrismant.nl en voor informatie over geneesmiddelen kijk je bij-voorbeeld of de Stichting Farmaceutische Kengetallen sfk.nl ende GIP-databank van het College voor Zorgverzekeringen wat tebieden hebben. Voor de kosten probeer je kostenvanziekten.nl,maar daar loop je al snel tegen het aggregatieniveau op. Degegevens zijn onvoldoende uit te splitsen, naar regio, naar be-handeling, naar dbc.Als het Nationaal Kompas Volksgezondheid de gegevens van

die websites in de komende tien jaar allemaal kan integreren ineen grote interactieve databank, dan graag. En journalistenzouden ook erg geholpen zijn met betere informatie over dezorg. Het verlanglijstje voor de komende tien jaar kan makkelijkworden uitgebreid: welke ziekenhuizen doen welke behande-lingen? In welke regio’s worden de meeste blindedarmen weg-gehaald en de meeste SSRI’s voorgeschreven? Niet alleen Pris-mant, maar ook het IMS en de Nederlandse verzekeraars heb-ben prachtige, maar voor journalisten grotendeels gesloten da-tabanken met gegevens over de Nederlandse zorg envolksgezondheid. Nationaalkompas.nl heeft de pretentie (zie dehomepage) informatie te bieden ‘die voor een breder publiekinteressant kan zijn’. Dat kan beter dan het nu is en daar zullenook journalisten van profiteren. Veel nieuwe patienten zijn opzoek naar een betrouwbare specialist of een goed ziekenhuis.Waarom houdt het Nationaal Kompas niet bij hoeveel slok-

Spectrum

1 Redactie NRC Handelsblad, Rotterdam

tsg jaargang 88 / 2010 nummer 8 spectrum - pagina 416 / www.tsg.bsl.nl