Embed Size (px)
Citation preview
Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Academiejaar 2010-2011
Eerste examenperiode
Een kwalitatief onderzoek naar de meerwaarde van de
West-Vlaamse consulentenwerking Een voorbeeld van good practice in Vlaanderen?!
KAREN ROELS
Masterproef ingediend tot het behalen van de graad van master in de Pedagogische Wetenschappen, afstudeerrichting orthopedagogiek
promotor: prof. dr. G. Van Hove
begeleider: L. Claes commissaris: dr. G. Roets
Ondergetekende, Karen Roels,
geeft toelating tot het raadplegen van de masterproef door derden.
ABSTRACT
Mensen met een verstandelijke beperking en bijkomende gedragsmatige en/of psychische
problemen vindt moeilijk aansluiting in het Vlaamse hulpverleningslandschap. Zowel
hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg als in de gehandicaptensector voelen zich
onbekwaam om deze doelgroep te ondersteunen. Vanuit die nood aan ondersteuning is er,
zo’n 15 jaar geleden, per provincie een consulentenwerking opgericht.
Consulentenwerkingen zijn laagdrempelige, ambulante netwerken van
(ervarings)deskundigen uit de geestelijke gezondheidszorg en de gehandicaptensector, die
omgevingsondersteuning bieden in vastgelopen situaties van mensen met een verstandelijke
beperking. Ze zijn een provinciaal meldpunt voor alle personen met een verstandelijke
beperking, hun natuurlijk netwerk en organisaties die hen ondersteuning bieden. Anno 2011
erkent het beleid het belang van deze werking, maar wordt tevens op een evaluatie
aangedrongen. Deze masterproef wil hierbij een aanzet tot een kwalitatieve evaluatie zijn,
door middel van het onderzoeken van de potentiële meerwaarde van de
consulentenwerking, op zowel micro-, meso- als macroniveau. Een tweede onderzoeksvraag
gaat mogelijke tips ter verbetering van de werking na. Als case study worden zes consulten
uit de West-Vlaamse consulentenwerking, Ampel, onderzocht. Meer bepaald werden, na
veldonderzoek en een dossieranalyse, semi-gestructureerde interviews afgenomen van vier
ouders, zes hulpverleners en vier externe consulenten die met Ampel in aanraking zijn
gekomen. In de discussie komen op basis van de onderzoeksresultaten enkele reflecties met
betrekking tot de ruimere werking en het beleid aan bod. Tot slot worden enkele
beperkingen en suggesties voor volgend onderzoek opgesomd.
Karen Roels
Promotor: prof. dr. G. Van Hove
Begeleider: L. Claes
Pagina | 4
Voorwoord
Nadat ik een stageplaats had gevonden bij Ampel, de West-Vlaamse consulentenwerking en
wat meer uitleg had gekregen over wat die dienst nu precies inhield, was mijn interesse in
de doelgroep en de werking gewekt. Het behoefde dan ook geen twijfel toen ik het
onderwerp van deze masterproef gepresenteerd kreeg. De consulentenwerking leren
kennen, is niet evident. Ik heb dan ook het geluk gehad om ze zowel op wetenschappelijke
manier, als in de praktijk, te leren kennen.
In de eerste plaats wil ik dan ook Tine Morisse en Trees Vangansbeke van Ampel bedanken
om mij de mogelijkheid te geven zoveel bij te leren op stage over de doelgroep en de manier
van werken. Daarnaast kon ik bij hen terecht voor allerhande vragen wat betreft deze
masterproef.
Daarnaast wil ik ook Leen Blontrock en Stéphanie Danckaert bedanken voor hun snelle
antwoorden op mijn vragen over de consulentenwerkingen in Oost-Vlaanderen en Vlaams-
Brabant en Brussel en voor hun vriendelijke woorden van steun tijdens heel dit proces.
Bedankt ook om me zo welwillend op te nemen in jullie groep tijdens het voorbereiden van
de studiedag van de consulentenwerkingen in het najaar van 2010. Op die manier leerde ik
uit eerste hand waar de consulentenwerkingen voor staan.
Lien Claes heeft me tijdens het schrijven van deze masterproef zeer sterk begeleid. Bedankt
voor de stapels literatuur, voor de vriendelijke bedenkingen bij wat ik schreef, voor de vele
ideeën wat betreft inhoud en structuur en niet in het minst om me gerust te stellen wanneer
ik teveel ineens wou doen.
Mijn dank gaat ook uit naar mijn promotor, prof. dr. Geert Van Hove, die me – misschien
onbewust – in de richting van de consulentenwerkingen gewezen heeft en voor zijn
bemoedigende woorden op informele momenten.
Bedankt ook aan de coördinatoren van het Steunpunt Expertisenetwerken en aan de heer
Penders om me wat helderheid te bieden in de zoektocht naar een overzicht van de diensten
Pagina | 5
en organisaties die in Vlaanderen voor de in deze masterproef besproken doelgroep
bestaan.
Vervolgens wil ik de sterren uit dit onderzoek hartelijk bedanken: de mama’s van B., J., A. en
N., de hulpverleners A., S., H., D. en C. en E., D., B. en L., die als externe consulent bij de
consulten betrokken waren. Bedankt voor jullie tijd, de vriendelijke ontvangst die ik bij elk
van jullie gekregen heb en jullie enthousiasme om jullie verhaal te doen!
Tenslotte wil ik nog mijn vriend Adriaan, vrienden en familie bedanken voor het luisteren
naar mijn eindeloze verhalen en bedenkingen. Bedankt voor de steun en voor het nalezen
van deze masterproef!
Karen Roels, mei 2011
Pagina | 6
“Nee, maar ‘k vind dat je iemand hebt die in je gelooft en respect toont tegenover de ouders
en tegenover het kind – om het kind, ja, het leven aangenamer – zo aangenaam mogelijk te
maken, dat is sterk toch hé.”
(E., ouder)
Pagina | 7
Inhoudsopgave
Voorwoord ________________________________________________________________ 4
Inhoudsopgave _____________________________________________________________ 7
Hoofdstuk 1: Inleiding ______________________________________________________ 10
1.1. Probleemstelling ________________________________________________________ 11
1.2. Onderzoeksvragen_______________________________________________________ 13
1.3. Structuur ______________________________________________________________ 14
Hoofdstuk 2: De doelgroep ___________________________________________________ 16
2.1. Verstandelijke beperking _________________________________________________ 16
2.2. Psychische en gedragsmatige problemen ____________________________________ 17
2.3. Prevalentie _____________________________________________________________ 19
Hoofdstuk 3: Internationale situering __________________________________________ 20
3.1. Het VN verdrag inzake de rechten van personen met een handicap _______________ 20
3.2. Vergelijking van de consulentenwerking met de buurlanden _____________________ 22
Hoofdstuk 4: Het Vlaamse hulpverleningslandschap ______________________________ 26
4.1. Het beleid _____________________________________________________________ 26
4.1.1. Het beleid van het ministerie van Welzijn, volksgezondheid en gezin _____________________ 26
4.1.2. Pact 2020 _____________________________________________________________________ 30
4.2. De huidige Vlaamse ondersteuningsvormen __________________________________ 31
4.2.1. Complexiteit van het hulpverleningsaanbod voor de doelgroep _________________________ 32
4.2.2. Gevolgen voor de (hulpverlenings)relatie ___________________________________________ 34
Hoofdstuk 5: De consulentenwerking in Vlaanderen ______________________________ 35
5.1. Ontstaan: waarom en hoe? _______________________________________________ 35
5.2. Doelstellingen en opdracht ________________________________________________ 35
5.3. Werkwijze _____________________________________________________________ 36
5.4. Erkenning ______________________________________________________________ 38
Hoofdstuk 6: De consulentenwerking in West-Vlaanderen _________________________ 40
Pagina | 8
6.1. Ontstaan en structuur van Ampel __________________________________________ 40
6.2. Gedachtegoed __________________________________________________________ 41
6.2.1. Došen: Ontwikkelingsdynamische visie _____________________________________________ 42
6.2.2. Heijkoop: Vastgelopen situaties ___________________________________________________ 45
6.2.3. Van Gennep: Het burgerschapsparadigma __________________________________________ 47
6.2.4. McGee: Gentle Teaching _________________________________________________________ 48
6.2.5. Schalock: Quality of Life _________________________________________________________ 49
Hoofdstuk 7: Onderzoeksopzet _______________________________________________ 52
7.1. Kwalitatief onderzoek als methode _________________________________________ 52
7.2. Case study _____________________________________________________________ 54
7.2.1. Veldonderzoek ________________________________________________________________ 54
7.2.2. Steekproef ____________________________________________________________________ 55
7.2.3. Dossieranalyse _________________________________________________________________ 57
7.2.4. Semi-gestructureerde interviews __________________________________________________ 57
7.2.5. Analyse_______________________________________________________________________ 59
Hoofdstuk 8: Resultaten _____________________________________________________ 61
8.1. Onderzoeksvraag 1 ______________________________________________________ 61
8.1.1. Microniveau ___________________________________________________________________ 61
8.1.1.1. Externe blik ______________________________________________________________ 61
8.1.1.2. Expertise ________________________________________________________________ 63
8.1.1.3. Beleving van de werking van Ampel ___________________________________________ 64
8.1.1.4. Samenwerking met externe consulenten _______________________________________ 67
8.1.1.5. Werkwijze van Ampel ______________________________________________________ 68
8.1.1.6. Tijdsduur en intensiviteit ____________________________________________________ 72
8.1.1.7. Ampel als team ___________________________________________________________ 74
8.1.2. Mesoniveau ___________________________________________________________________ 74
8.1.2.1. Casusoverschrijdende werking _______________________________________________ 75
8.1.2.2. Werken met het team ______________________________________________________ 75
8.1.2.3. Het overbrengen van expertise _______________________________________________ 76
8.1.2.4. Ampel als “boodschapper” __________________________________________________ 77
8.1.3. Macroniveau __________________________________________________________________ 77
8.1.3.1. Ampel als ambulante oplossing ______________________________________________ 78
8.1.3.2. Ampel als laagdrempelige (goedkope) dienst ___________________________________ 79
8.1.3.3. Ampel als dienst met een groot (informeel) netwerk _____________________________ 79
8.1.3.4. Ampel in vastgelopen situaties/als laatste redmiddel _____________________________ 80
Pagina | 9
8.1.3.5. Ampel als intensieve tussenkomst ____________________________________________ 81
8.2. Onderzoeksvraag twee ___________________________________________________ 81
8.2.1. Duidelijke afspraken op voorhand _________________________________________________ 82
8.2.2. Sensibiliseren versus middelen ____________________________________________________ 82
8.2.3. Verzekeren dat iedereen betrokken wordt __________________________________________ 83
8.2.4. De doelgroep afbakenen _________________________________________________________ 83
8.2.5. Evaluatie aan de hand van het aanmeldingsformulier? ________________________________ 83
8.2.6. Draagkracht van de medewerkers van Ampel ________________________________________ 84
Hoofdstuk 9: Discussie en conclusie ____________________________________________ 85
9.1. Discussie ______________________________________________________________ 85
9.1.1. Meerwaarde van de West-Vlaamse consulentenwerking? ______________________________ 85
9.1.2. Reflecties op microniveau ________________________________________________________ 87
9.1.2.1. Kookboek versus reisgids ___________________________________________________ 87
9.1.3. Reflecties op mesoniveau ________________________________________________________ 88
9.1.3.1. Communities of Practice ____________________________________________________ 88
9.1.3.2. Betrokkenheid als wisselwerking _____________________________________________ 89
9.1.4. Reflecties op macroniveau _______________________________________________________ 90
9.1.4.1. Bouwen aan een netwerk: een vergelijking met het case management ______________ 90
9.1.4.2. De consulentenwerking als “verbindende buitenstaander” ________________________ 91
9.1.4.3. Kortdurend proces als kracht of valkuil? _______________________________________ 91
9.1.4.4. Betaalbare expertise? ______________________________________________________ 92
9.1.4.5. Discretionaire ruimte versus evidence based practice ____________________________ 94
9.1.5. Naar een integratieve handelingsorthopedagogiek… __________________________________ 95
9.2. Beperkingen van het onderzoek ____________________________________________ 96
9.3. Suggesties voor volgend onderzoek _________________________________________ 97
Bibliografie _______________________________________________________________ 99
Bijlagen _________________________________________________________________ 109
Bijlage 1: Informed consent _____________________________________________________ 109
Bijlage 2: Leidraad ouders-voorziening ____________________________________________ 111
Bijlage 3: Leidraad externe consulenten ___________________________________________ 115
Pagina | 10
Hoofdstuk 1: Inleiding
In deze masterproef wordt de meerwaarde van de consulentenwerkingen in Vlaanderen
onderzocht.
Uit de scriptie van Jooren (2008) en het artikel “Consulentenwerking, essentiële schakel in
de geestelijke gezondheidszorg voor personen met een verstandelijke beperking…?!” (Claes
et al., 2010), kan de volgende omschrijving van wat een consulentenwerking is, gedestilleerd
worden:
Consulentenwerkingen zijn laagdrempelige, ambulante netwerken van
(ervarings)deskundigen uit de geestelijke gezondheidszorg en de gehandicaptensector, die
omgevingsondersteuning bieden in vastgelopen situaties van mensen met een verstandelijke
beperking. Ze zijn een provinciaal meldpunt voor alle personen met een verstandelijke
beperking, hun natuurlijk netwerk en organisaties die hen ondersteuning bieden.
De keuze voor dit onderwerp is te verantwoorden vanuit maatschappelijk opzicht. De
doelgroep van de consulentenwerkingen bestaat uit personen met een verstandelijke
beperking en bijkomende gedragsmatige en/of psychische problemen. In het Vlaamse
hulpverleningslandschap is ondersteuning aan dergelijke vastgelopen situaties niet evident.
Ondanks enkele uitzonderingen, die verder in deze masterproef aangehaald worden, voelen
hulpverleners in zowel de gehandicaptensector als de geestelijke gezondheidszorg zich over
het algemeen onbekwaam om deze doelgroep te ondersteunen (Došen, Gardner, Griffiths,
King, & Lapointe, 2008; Jooren, 2008; Vandeurzen, 2010a) .
De meeste consulentenwerkingen zijn ongeveer 15 jaar geleden ontstaan, maar van een
structurele erkenning is pas sinds 1 januari 2011 sprake (Steunpunt Expertisenetwerken vzw,
2011). De consulentenwerkingen in Antwerpen en Limburg zijn in het verleden reeds
gestopt, maar starten nu terug op. Een evaluatie dringt zich op. Het evidence-based denken
bepaalt het beleid immers steeds meer (Vandeurzen, 2009). Nieuwe initiatieven worden
daartoe bewuster aan de hand van welbepaalde criteria opgezet. Projecten die al lopen,
worden getoetst op hun efficiëntie en effectiviteit en aan de hand van die evaluatie verder
gezet of gestopt.
Pagina | 11
De kwaliteitseisen stijgen – ook door de gebruikers – en dus moeten diensten transparanter
worden: het moet duidelijk zijn wat werkt en hoe iets werkt. Organisaties moeten hun
processen beschrijven, (zelf)evaluatie-instrumenten hanteren, omgaan met
tevredenheidsmetingen, voldoen aan kwaliteitsstandaarden, …
Een masterproef over dit onderwerp bleek nodig om de meerwaarde van de
consulentenwerkingen ten opzichte van het huidige aanbod in Vlaanderen te onderzoeken.
Op basis van zowel vragen uit de praktijk, als een literatuurstudie – die in de volgende
hoofdstukken wordt weergegeven – werd volgende probleemstelling werkelijkheid.
1.1. Probleemstelling
Het belang van een samenwerking tussen de geestelijke gezondheidszorg en de
gehandicaptensector, wordt alsmaar meer duidelijk. Vandeurzen (2009) geeft aan dat er
voor de doelgroep van personen met een verstandelijke beperking en bijkomende
gedragsmatige en/of psychische problemen weinig mogelijkheden tot ondersteuning
bestaan. Hij pleit voor een uitbreiding van de consulentenwerkingen, naast uitzicht op
ambulante therapie en residentiële opvangmogelijkheden (Vandeurzen, 2010a).
Zoals Lunenborg (2009) aangeeft in haar vergelijkende studie van consulentenwerkingen in
verschillende landen, werden de consulentenwerkingen in Vlaanderen, ten tijde van haar
onderzoek, niet structureel gesubsidieerd. Hoewel dit sinds 1 januari 2011 (Steunpunt
Expertise Netwerken vzw, 2011) veranderd is, blijft dit een reden waarom de
consulentenwerkingen geen centrale regie en dus geen eenheidsbeleid hebben: het is
afhankelijk van de provincie en de privé-financiering welke middelen er vrijkomen om de
werking op te zetten en vooral te behouden (Claes et al., 2010; Lunenborg, 2009). Lunenborg
(2009) gaf in haar vergelijkende studie ook aan dat bij drie van de vier teams aan de
aanmeldende instantie werd gevraagd om de experthulp te betalen. Financiering verwordt
aldus tot een probleem wanneer de overheid niet tussenkomt. Het feit dat de
consulentenwerkingen in Limburg en Antwerpen – door gebrek aan financiering – een
tijdlang werden stopgezet, illustreert die problematiek. Lunenborg (2009) argumenteert dat
ondersteuning aan de consulentenwerkingen als deel van het nationaal beleid ervoor kan
Pagina | 12
zorgen dat personen met een verstandelijke beperking en bijkomende problemen niet uit de
hulpverlening worden uitgesloten.
Hoewel onderzoek dat belang aantoont en er ook beleidsmatig stelling wordt ingenomen dat
de consulentenwerkingen een belangrijk deel dienen uit te maken van het
hulpverleningslandschap, zijn er in de praktijk aldus nog enkele knelpunten te melden.
Bovendien waait er al enkele jaren een nieuwe wind in de non-profit sector, met name de
vraag naar markteconomische principes (Vanderplasschen, Vandevelde, Claes, Broekaert, &
Van Hove, 2007), waarmee die sector zich spiegelt aan de profit-sector (Broekaert, De Fever,
Schoorl, Van Hove, & Wuyts, 1997). De cliënt wordt steeds mondiger; hij wordt een actieve
partner in het proces. De overheid speelt hierop in door de diensten en voorzieningen die ze
subsidieert steeds grondiger te bevragen met betrekking tot kwaliteit. De tevredenheid van
de gebruiker moet gemaximaliseerd worden. Via het kwaliteitsdecreet wordt geëist dat deze
tevredenheid getoetst wordt. Daarnaast moeten de ingezette middelen periodiek
geëvalueerd worden en moeten kwaliteitsaudits gepland en geïmplementeerd worden
(Vanderplasschen et al., 2007; Vandeurzen, 2009). Hierbij wil de overheid een sociale
markteconomie nastreven, waarbij de nadruk op de actieve rol van de overheid in de
economie wordt gelegd. De overheid heeft als taak de kwaliteit, de beschikbaarheid en de
betaalbaarheid van de door haar erkende en/of gesubsidieerde zorginitiatieven te bewaken
(Vandeurzen, 2009). Zo ontstaat de nood aan evidence-based werken (Perry & Weiss, 2007;
Schalock et al., 2009; Vanderplasschen et al., 2007). Vanderplasschen et al. (2007) merken
hierbij op dat het belangrijk is niet voorbij te gaan aan een aantal basisprincipes van goede
welzijns- en gezondheidszorg, zoals onder andere recht op zorg, differentiatie van het
zorgaanbod, keuzevrijheid, vraaggestuurde zorg en levenskwaliteit van de cliënt. Verder
geven deze auteurs aan dat het opstellen van een reorganisatie binnen de geestelijke
gezondheidszorg staat of valt met de afspraken tussen de federale en
gemeenschapsoverheden. Het verwerken van voorstellen verloopt hierbij zeer traag en
daarenboven kan een akkoord tenietgedaan worden wanneer slechts één minister weigert
om zijn goedkeuring te geven (Jooren, 2008).
De overheid wil aldus waar voor haar geld: wanneer er bewijzen kunnen worden geleverd
dat de consulentenwerkingen draaien – dat wil zeggen: de test der evaluatie doorstaan – kan
Pagina | 13
een financiering misschien overwogen worden. Echter, zonder adequate werkingsmiddelen
is het voor de consulentenwerkingen allesbehalve evident om aan de hoge eisen van de
overheid te voldoen. Dat kan als een wisselwerking worden gezien. Momenteel evalueert
men de consulten1 zes maanden nadat het consult beëindigd werd. Hiertoe wordt een
gesprek opgestart met de cliënt en zijn omgeving, waarbij de klemtoon op het vervolg van
het verhaal van de cliënt ligt: “Hoe is de situatie nu? Hebben de adviezen geholpen? Worden
ze opgevolgd? Hoe kijkt men terug op het proces van het consult?” De manier waarop de
consulentenwerking functioneert, wordt echter niet grondig herbekeken. Evaluatie gebeurt
vaak indirect: wanneer men terugbelt naar de consulentenwerking, worden de consulenten
op de hoogte gebracht van de situatie. Men belt echter vooral terug wanneer het probleem
zich opnieuw voordoet, of wanneer een nieuw probleem op de voorgrond is getreden. Als
men dus niet belt, kan men ervan uitgaan dat alles goed verlopen is (Vangansbeke, T., &
Morisse, T. (16/03/2010), mondelinge communicatie). De vraag naar een evaluatie van de
werking komt bijgevolg ook van de consulentenwerkingen zelf. Alleen door het proces dat de
cliënten doormaken te evalueren, kunnen de consulentenwerkingen hun werking op punt
stellen en de cliënten beter van dienst zijn. Ook volgens Broekaert et al. (2008) moet
gehandeld worden via beeldvorming, interpretatie, planning, handeling én evaluatie.
1.2. Onderzoeksvragen
Vanuit de nood aan evidence-based werken en de nood aan financiering en erkenning
enerzijds en de noodzaak om voor personen met een verstandelijke beperking en
bijkomende gedragsmatige en/of psychische problemen en hun omgeving handvaten te
bieden om uit hun vastgelopen situatie te geraken anderzijds, komt het belang naar voor om
een evaluatie op te zetten van de consulentenwerkingen in Vlaanderen. Met voorliggend
masterproefonderzoek wordt gepoogd daaraan een bijdrage te leveren.
Het onderzoek vond plaats in de West-Vlaamse consulentenwerking, Ampel. Hoewel de
consulentenwerkingen historisch los van elkaar zijn ontstaan en er op die manier verschillen
in wijze van werken zijn gegroeid, zijn de ontstaansgronden op dezelfde principes gebaseerd.
1 Dit zijn de ondersteuningsprocessen die de consulentenwerking opzet. Verder in deze masterproef wordt hier
uitgebreider op ingegaan.
Pagina | 14
Het zijn die principes die in deze masterproef geëvalueerd worden. Er zullen dan ook
voorzichtige conclusies voor alle consulentenwerkingen worden gemaakt.
Een evaluatie houdt in dat de methodiek van de consulentenwerkingen uitgebreid bevraagd
wordt. Er wordt gepolst naar hoe ondersteuningsprocessen (cf. consulten) vorm krijgen en in
welke mate zij bijdragen aan de kwaliteit van leven voor de cliënt en zijn omgeving.
Een eerste algemene onderzoeksvraag die daaruit kan worden gedestilleerd, luidt: “Welke
elementen (zowel op micro-, meso- als macroniveau) zijn cruciaal opdat de
omgevingsondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking in vastgelopen
situaties, zoals die door de Vlaamse consulentenwerkingen aangeboden wordt, een
meerwaarde vormt?”. Om die onderzoeksvraag te concretiseren, worden op basis van de
verschillende organisatorische niveaus drie subvragen geformuleerd. Op microniveau wordt
dat: “Wat betekent omgevingsondersteuning nu concreet voor een vastgelopen situatie?
Welke elementen binnen deze omgevingsondersteuning betekenen een mogelijke
meerwaarde voor de kwaliteit van bestaan van de cliënt en zijn natuurlijk/professioneel
netwerk?”. Op mesoniveau wordt dat de volgende vraag: “Wat zien organisaties als cruciale
meerwaarde aan de tussenkomst van Ampel bij vastgelopen situaties?”. Op macroniveau
luidt dat als volgt: “Waar ligt de potentiële meerwaarde van de consulentenwerkingen ten
opzichte van het huidige aanbod van de geestelijke gezondheidszorg en de
gehandicaptensector?”.
Een tweede algemene onderzoeksvraag die in deze masterproef onderzocht wordt, is: “Wat
zijn tips ter verbetering van de werking van Ampel?”.
1.3. Structuur
Met dit masterproefonderzoek wordt een aanzet tot een (kwalitatieve) evaluatie van de
consulentenwerkingen gegeven.
Er wordt gestart met de probleemstelling en onderzoeksvragen in hoofdstuk 1. Daarna volgt
in de hoofdstukken 2, 3 en 4 een uiteenzetting over de doelgroep en hoe deze in
internationale en Vlaamse context wordt bekeken. Hierbij worden de Vlaamse
Pagina | 15
consulentenwerkingen vergeleken met enkele andere Europese landen. Beleidsmatig
worden, zowel op internationaal als op nationaal niveau, enkele belangrijke verdragen en
conceptnota’s aangehaald. In hoofdstuk 4 wordt ook de Vlaamse hulpverleningscontext
specifieker onder de loep genomen. Vervolgens worden de consulentenwerkingen in
Vlaanderen besproken in hoofdstuk 5, om tenslotte tot de onderzoekscontext van deze
masterproef te komen in hoofdstuk 6: de West-Vlaamse consulentenwerking, Ampel.
Waarom voor kwalitatief onderzoek werd gekozen en een toelichting bij de gebruikte
methodologie, komt in hoofdstuk 7 aan bod. Aansluitend hierbij worden de resultaten in
hoofdstuk 8 uitgebreid verwerkt, om tenslotte in hoofdstuk 9 antwoord te bieden op de
onderzoeksvragen en enkele voorzichtige besluiten te trekken. De beperkingen van dit
onderzoek worden aangehaald, alsook worden enkele suggesties voor volgend onderzoek
gemaakt.
Pagina | 16
Hoofdstuk 2: De doelgroep
De doelgroep van de consulentenwerkingen in Vlaanderen bestaat enerzijds uit personen
met een verstandelijke beperking met bijkomende gedragsmatige en/of psychische
problemen, waar verder in deze masterproef naar verwezen zal worden als “personen met
een verstandelijke beperking (in een vastgelopen situatie)”2. Er wordt voor die terminologie
gekozen in navolging van Heijkoop (2003), wiens visie in 3.1.2. uitgebreider besproken
wordt. Anderzijds behoren het natuurlijk en het professioneel netwerk die de persoon met
een verstandelijke beperking ondersteunen ook tot de doelgroep van de
consulentenwerkingen.
Wanneer algemeen over een “vastgelopen situatie” wordt gesproken, gaat dit over zowel de
persoon met een verstandelijke beperking, als over zijn professioneel en/of natuurlijk
netwerk.
Achtereenvolgens wordt de visie op een verstandelijke beperking en bijkomende problemen
besproken. Vervolgens wordt de prevalentie wat betreft deze doelgroep beschreven.
2.1. Verstandelijke beperking
Volgens de American Association of Intellectual and Developmental Disabilities (AAIDD,
2010; Lachapelle, 2004; Verenigde Naties, 2009) behelst de definitie van een “verstandelijke
beperking” een ecologisch perspectief: een verstandelijke beperking ontstaat uit een
samenspel tussen intellectueel functioneren en adaptief gedrag (bestaande uit conceptuele,
sociale en praktische vaardigheden). Bijkomende factoren waar rekening mee moet worden
gehouden, zijn de omgeving, de linguïstische diversiteit en de culturele verschillen die tot
uiting komen in de manier van communiceren en het gedrag dat een welbepaald persoon
stelt. Bovendien is het van belang dat ondersteuners naast de beperkingen ook de
mogelijkheden van een persoon erkennen en dat ernaar gestreefd wordt om een persoon
2 Voor de leesbaarheid wordt soms ook over “de doelgroep” gesproken, hierbij doelend op die personen met
een verstandelijke beperking in een vastgelopen situatie.
Pagina | 17
zijn functioneren te optimaliseren door middel van adequate, gepersonaliseerde
ondersteuning.
2.2. Psychische en gedragsmatige problemen
Over de “bijkomende problematiek” hebben verscheidene, door de consulentenwerkingen
als belangrijk erkende auteurs een eigen visie.
Volgens Vonk en Hosmar (2009, p61-62) verstaat Došen onder gedragsproblemen “gedrag
dat door de omgeving als vreemd, storend of inadequaat wordt gezien. […] Het is
situatiegebonden, onaangepast, intensief, frequent, langdurend en het tast de kwaliteit van
leven aan”. Psychiatrische stoornissen ontstaan anderzijds onafhankelijk van de situatie en
er zijn symptomen te herkennen van verstandelijke, emotionele en fysiologische functies.
Het gedrag wordt bizar genoemd en dat kan zich over een lange periode manifesteren, maar
kan ook afwisselend dan weer wel, dan weer niet tot uiting komen (Došen, 2011).
Heijkoop (2003) wijst er ons op dat hoe ernstiger de verstandelijke beperking, hoe sneller
mensen geneigd zijn over gedragsproblemen of gedragsstoornissen te spreken. Bij personen
met een lichtere verstandelijke beperking heeft men het eerder over emotionele of
psychische problemen. Die connotatie zou volgens Heijkoop positiever overkomen. Bewust
of onbewust wordt hierbij enerzijds het belang van een mogelijke stoornis benadrukt,
anderzijds het moeilijk omgaan van de omgeving met de problemen. Myrbakk en Von
Tetzchner (2007) bespreken bijvoorbeeld de mogelijkheid dat personen met een matig
verstandelijke beperking meer symptomen van psychiatrische stoornissen tonen dan
personen met een diep verstandelijke beperking. In hun artikel zoeken ze naar de relatie
tussen psychiatrische symptomen en gedragsproblemen. Het nadeel aan die denkwijze is dat
slechts één kant van de problemen belicht wordt. Heijkoop (2003) kiest eerder voor
veelzijdigheid door de term “vastgelopen mensen” te introduceren.
Ook Van Gennep (in Došen, 2005c) bespreekt het verschil tussen gedragsproblemen en
psychische stoornissen vanuit een historisch perspectief. Vanuit de geschiedenis wordt
verklaard hoe de opdeling tussen beide ontstaan is: tot voor 1970 werd een verstandelijke
Pagina | 18
beperking als een psychiatrische stoornis opgevat. Van een psychiatrische behandeling
kwam in de praktijk echter niet veel terecht, aangezien een verstandelijke beperking niet
“behandelbaar” bleek. Personen met een verstandelijke beperking kregen ten gevolge van
die idee enkel verpleegkundige zorg. Tegen die medicalisering werd vanaf de jaren 1970
opgekomen met als gevolg dat een verstandelijke beperking onder de orthopedagogische en
psychologische begeleiding terechtkwam en strikt gescheiden werd van de psychiatrische
stoornis. Zo’n 20 jaar geleden kwam er een nieuwe kentering, wanneer bekend werd dat
veel personen met een verstandelijke beperking ook psychische en gedragsproblemen
kenden: van een strikte scheiding kon aldus geen sprake zijn (Došen et al., 2008).
In Došen (2005c, p37) geeft Van Gennep volgende orthopedagogische omschrijving van
psychische en gedragsproblemen, aan de hand van een citaat van Kirk en Gallagher (1985):
“*…+ excessieve, chronische, afwijkende gedragingen, variërend van impulsieve en agressieve
tot depressieve en teruggetrokken gedragingen, die niet beantwoorden aan de
verwachtingen omtrent gewenst gedrag van degene die dit gedrag waarneemt en die vindt
dat dit gedrag moet ophouden.”.
Volgend uit die omschrijving spreekt Van Gennep (in Došen, 2005c) van “psychosociale
gedragsproblemen”, waarbij met betrekking tot de aard van het gedrag, de aard van de
persoon en de situatie en de waarnemer van het gedrag een integratie gemaakt wordt van
een medisch-biologische en een sociaal-culturele visie. De aard van het gedrag ligt deels in
de persoon zelf, deels bij problemen van de persoon met de omgeving. Het gaat enerzijds
om de aanleg van een persoon qua temperament, genetische factoren en/of organische
beschadigingen, anderzijds om omgevingsfactoren (bestaande uit gezins- en
instellingsfactoren en kritische levensgebeurtenissen). De oorzaak wordt op die manier niet
bij één iemand gelegd; er is een probleem waar men samen ondersteuning voor zoekt.
Pagina | 19
Tabel 1: psychosociale gedragsproblemen (Van Gennep, in Došen, 2005c)
Stoornis Conflict
Aard probleem
Etiologie
Classificatie
Beeldvorming
Ondersteuning
Psychische stoornis
Aanleg
Rationeel
Diagnostiek
Behandeling
Psychosociale
gedragsproblemen
Transactioneel
Integratief
Interactief
Gedragsprobleem
Omgeving
Empirisch
Assessment
Begeleiding
2.3. Prevalentie
Psychische problemen komen veel regelmatiger voor bij personen met een verstandelijke
beperking dan in de algemene populatie (Didden, 2004; Došen & Day, 2001; Lavrysen, 2001;
Van Hove & Blontrock, 1998); volgens Došen (2005c) bij 30% tot 50% van de personen met
een verstandelijke beperking. Došen (1990, in Jooren, 2008; 2005c; Maes, Broekman, Došen,
& Nauts, 2003) stelt dat deze personen drie tot vijf keer meer risico lopen om aan een
psychiatrische stoornis of een gedragsprobleem te lijden. Ze hebben vaak last van
chronische stress, (zelf)overschatting en (zelf)overvraging (Morisse & Weyts, 2010).
Embregts, Didden, Huitink en Schreuder (2009) geven onder andere nietsdoen, wachten tot
een activiteit begint, moeilijke taken, slaapdeprivatie en een slecht humeur aan als
contextuele gebeurtenissen die sterk geassocieerd worden met probleemgedrag bij
personen met een verstandelijke beperking. Volgens cijfers van de Vlaamse
Gezondheidsraad in 2004 (in Jooren, 2008) schat men het aantal personen met een
verstandelijke beperking in een vastgelopen situatie minimaal op ongeveer 30.000 personen
in Vlaanderen.
Pagina | 20
Hoofdstuk 3: Internationale situering
3.1. Het VN verdrag inzake de rechten van personen met een handicap
In het verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (Verenigde Naties, 2009),
dat op 2 juli 2009 door België werd geratificeerd, worden volgende vaststellingen vermeld:
de inherente waardigheid en waarde en de gelijke en onvervreemdbare rechten van
alle leden van de mensheid, als de grondvesten van gerechtigheid, vrede en vrijheid
in de wereld,
waarbij iedereen aanspraak kan maken op de rechten en vrijheden die daarin
vernoemd worden, zonder enige discriminatie.
Hierbij wordt de noodzaak om een apart verdrag voor personen met een beperking op te
stellen duidelijk, aangezien:
“het begrip handicap aan verandering onderhevig is en voortvloeit uit de
wisselwerking tussen personen met functiebeperkingen en sociale en fysieke drempels
die hen belet ten volle, daadwerkelijk en op voet van gelijkheid met anderen te
participeren in de samenleving” (Preambule: e, 2009, p1)
de diversiteit van personen met een beperking erkend wordt
ondanks de nu al genomen initiatieven, mensen met een beperking nog steeds
gediscrimineerd worden op basis van die beperking, en zo obstakels moeten
overwinnen om te kunnen participeren in de samenleving
dit een schending is van de inherente waarde en waardigheid van de mens
zij daarenboven vaker in armoede leven en dat meisjes en vrouwen met een
beperking een grotere kans hebben op verwaarlozing, mishandeling, misbruik,
geweld en dergelijke
Volgende assumpties maken duidelijk wat het verdrag met betrekking tot deze lacunes in
het beleid wil verwezenlijken:
“De gewaardeerde bestaande en potentiële bijdragen erkennend van personen met
een handicap aan het algemeen welzijn en de diversiteit van hun gemeenschappen,
Pagina | 21
en onderkennend dat bevordering van het volledige genot van de mensenrechten en
fundamentele vrijheden en de volwaardige participatie door personen met een
handicap ertoe zal leiden dat zij sterker gaan beseffen dat zij erbij horen en zal
resulteren in wezenlijke vorderingen in de humane, sociale en economische
ontwikkeling van de maatschappij en de uitbanning van armoede” (Preambule: m,
p2)
Personen met een beperking mogen en kunnen individuele autonomie en
onafhankelijkheid nastreven, alsook hun eigen keuzes maken
Ze moeten de gelegenheid krijgen om actief betrokken te worden in
besluitvormingsprocessen over het beleid en programma’s die hen aangaan
“De noodzaak erkennend van een toegankelijke fysieke, sociale, economische en
culturele omgeving, de toegang tot gezondheidszorg, onderwijs en tot informatie en
communicatie, teneinde personen met een handicap in staat te stellen alle
mensenrechten en fundamentele vrijheden ten volle te genieten” (Preambule: v, p3)
“Ervan overtuigd dat een allesomvattend en integraal internationaal verdrag om de
rechten en waardigheid van personen met een handicap te bevorderen en te
beschermen, een wezenlijke bijdrage zal vormen aan het aanpakken van de grote
sociale achterstand van personen met een handicap en hun participatie in het
burgerlijke, politieke, economische, sociale en culturele leven met gelijke kansen, in
zowel ontwikkelde landen, als ontwikkelingslanden zal bevorderen” (Preambule: y,
p3)
De grondbeginselen van het verdrag, zijn dan ook de volgende:
A. “Respect voor de inherente waardigheid, persoonlijke autonomie, met inbegrip van
de vrijheid zelf keuzes te maken en de onafhankelijkheid van personen
B. Non-discriminatie
C. Volledige en daadwerkelijke participatie in, en opname in de samenleving
D. Respect voor verschillen en aanvaarding dat personen met een handicap deel
uitmaken van de mensheid en menselijke diversiteit
E. Gelijke kansen
F. Toegankelijkheid
G. Gelijkheid van man en vrouw
Pagina | 22
H. Respect voor de zich ontwikkelende mogelijkheden van kinderen met een handicap en
eerbiediging van het recht van kinderen met een handicap op het behoud van hun
eigen identiteit” (Artikel 3, p4)
Deze worden in het verdrag geconcretiseerd door het recht op toegang tot diensten en
voorzieningen ook voor personen met een beperking te verzekeren, hen sociale
bescherming te geven, hun bijdrage aan de maatschappij te erkennen, met hen in overleg te
gaan over zaken die hen aanbelangen, hen mogelijkheden te bieden op vlak van huisvesting,
mobiliteit, onderwijs, werk en dergelijke meer – kortom hen alle rechten te geven die
mensen zonder beperking al langer genieten. Hiertoe wordt hen aangepaste hulp en
ondersteuning geboden om die grondrechten te kunnen uitoefenen.
Wanneer dit aan personen in een vastgelopen situatie gekoppeld wordt, lijkt vooral het
recht op toegang tot de geestelijke gezondheidszorg van belang. Zoals in 5.1. wordt vermeld,
kunnen personen met een beperking nog steeds niet overal in deze sector terecht (Došen,
2005c; Jooren, 2008; Maes et al., 2003; Vanderplasschen et al., 2007; Vandeurzen, 2010a;
Van Hove & Blontrock, 1998). De staten die – zoals België – dit verdrag onderkennen,
moeten “personen met een handicap voorzien van hetzelfde aanbod met dezelfde kwaliteit
en volgens dezelfde normen voor gratis of betaalbare gezondheidszorg en –programma’s die
aan anderen worden verstrekt, […]” (Artikel 25: a, p16).
Vandeurzens (2010b) reactie op dit verdrag, dat sinds 1 augustus 2009 van kracht is in
België, is dat het burgerschapsmodel het basismodel dient te zijn voor personen met een
beperking. Dat model moet ons naar een inclusiebeleid leiden, wat betekent dat we
maximaal moeten inzetten op volwaardige maatschappelijke participatie voor personen met
een beperking. Ze moeten handvaten aangeboden krijgen om regie over hun eigen leven te
krijgen/behouden en de sociale solidariteit moet worden gemaximaliseerd.
3.2. Vergelijking van de consulentenwerking met de buurlanden
Lunenborg maakte in haar doctoraatstudie (2009) een algemene vergelijking tussen vijf
landen of regio’s in Noord-West-Europa, zijnde Nederland, Vlaanderen, Duitsland, Engeland
Pagina | 23
en Noorwegen. Ze merkte grote verschillen op tussen de organisatie- en werkvormen, maar
in al die landen of regio’s bleek er een of andere vorm van ondersteuning te bestaan voor
vastgelopen personen. Bij deze studie dient het verschil in ervaring in acht te worden
genomen: in Vlaanderen bestaan de consulentenwerkingen bijvoorbeeld al 10-15 jaar, in
Nederland al sinds 1989, maar in Duitsland kan men pas sinds 2006-2007 op zo’n expertise
rekenen.
Tabel 2: overzicht doctoraatsstudie Lunenborg (2009)
Vlaanderen Nederland Duitsland Engeland Noorwegen
Beleid Regionaal Nationaal Regionaal Regionaal Nationaal
Financiering Projectmatig(*) Structureel Projectmatig Structureel Structureel
Aanmelder Verschillend
per regio
Zowel ouders,
professionals
als persoon
zelf
Verschillend
per regio
Zowel ouders,
professionals
als persoon
zelf
Zowel ouders,
professionals
als persoon
zelf
Doelgroep Werking voor
volwassenen
en
minderjarigen
(**)
Werking voor
volwassenen
en
minderjarigen
Verschillend
per regio
Verschillend
per regio
Werking voor
volwassenen
en
minderjarigen
strikt
gescheiden
Hulpverlenings-
vorm
Advies
ondersteuning
Advies,
ondersteuning
en hulp bij
implementatie
door case
manager
Advies,
ondersteuning,
hulp bij imple-
mentatie door
case manager,
interventie
In North East
Lincolnshire:
ondersteuning
en eventueel
therapie (***)
Advies,
ondersteuning
en hulp bij
implementatie
door case
manager
Pagina | 24
Vlaanderen Nederland Duitsland Engeland Noorwegen
Team Verschillend
per regio
Variabel team:
externe
consulenten
Variabel team:
externe
consulenten
Vast multi-
disciplinair
team, maar
trend van
externe
consulenten
komt op
Vast multi-
disciplinair
team
Referentie-
kader
In alle landen wordt een eclectische theoretische oriëntatie gehanteerd, afhankelijk
van het consult.
(*) sinds 1 januari 2011 structureel gesubsidieerd door het SEN (Steunpunt Expertisenetwerken vzw, 2011)
(**) Ampel, 2010; Blontrock, L. (19/04/2011), mondelinge communicatie; Danckaert, S. (05/04/2011), mondelinge
communicatie; Consulenten- en expertiseteam provincie Antwerpen (z.d.)
(***) Legge, A. & Moran, J., (01/12/2010), mondelinge communicatie
Ten eerste merkt Lunenborg (2009) op dat de meeste landen, in tegenstelling tot Nederland,
geen nationaal beleid hebben wat betreft deze ondersteuningsvormen.
In Vlaanderen werd financiering lange tijd op projectmatige wijze voorzien vanuit de
overheid, in de vorm van Steunpunt Expertise Netwerken vzw (SEN). Sinds 1 januari 2011
kan men op een structurele financiering rekenen (Steunpunt Expertise Netwerken vzw,
2011). Toch krijgen de consulentenwerkingen daarbovenop nog steeds financiële
ondersteuning van privé-organisaties (Ampel, 2010; Blontrock, L. (19/04/2011), mondelinge
communicatie; Consulentenwerking Vlaams-Brabant en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest,
2010). Desalniettemin kan de combinatie van deze twee soorten financiering nog steeds
geen fulltime equivalent per provincie garanderen.
In sommige landen werkt men met externe consulenten. Om die hulpverleners te kunnen
bekostigen, zijn er in verschillende landen systemen uitgedacht. In Nederland worden
hiertoe individuele budgetten uitgedeeld aan personen met een beperking; in een deeltje
van Duitsland, Noorwegen, Engeland en Wales zijn er lokale overheden die zich over die
budgettering buigen. In Vlaanderen gebeurt de medewerking van externe consulenten op
vrijwillige basis of wordt dit door de aanmelder bekostigd (Ampel, 2010;
Pagina | 25
Consulentenwerking Vlaams-Brabant en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 2010;
Blontrock, L. (19/04/2011), mondelinge communicatie).
Omtrent mogelijke aanmelders is er in Duitsland en Vlaanderen verdeeldheid tussen de
verscheidene consulentenwerkingen: in sommige regio’s kan een persoon met een
beperking enkel een beroep doen op de dienst wanneer hij/zij geassisteerd wordt door een
professional. Ampel sluit hierbij eerder aan bij de werkwijze van Nederland, Noorwegen en
Engeland.
Sommige regio’s in Engeland werken enkel met volwassenen. In Noorwegen blijft de werking
voor volwassenen en minderjarigen strikt gescheiden.
Na afronding van het consult, volgt in Duitsland een evaluatie op basis van op voorhand
bepaalde, meetbare succescriteria. In Engeland werd, ten tijde van het onderzoek van
Lunenborg, niet geëvalueerd na een consult; in Vlaanderen doet men dit na ongeveer zes
maanden. In Noorwegen hangt het al dan niet evalueren af van het team dat aan het consult
heeft meegewerkt.
Een klinische evaluatie van de effectiviteit van het team, kan door de externe consulenten
een rapport te laten schrijven, dat dan door het team geëvalueerd wordt. In Vlaanderen
wordt er geëvalueerd door de stuurgroepen.
Wetenschappelijk onderzoek wordt weinig teruggevonden. Lunenborg haalt aan dat het niet
evident is om teams binnen een land te evalueren, gezien hun verschillende ontwikkelingen
doorheen de jaren.
Pagina | 26
Hoofdstuk 4: Het Vlaamse hulpverleningslandschap
4.1. Het beleid
4.1.1. Het beleid van het ministerie van Welzijn, volksgezondheid en gezin
In de beleidsnota (2009) van de Vlaamse minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin,
Vandeurzen, wordt de algemene trend binnen de sociale sector voor de volgende jaren
uitgetekend. Het kabinet kwam tot enkele vaststellingen, waaraan een beleid voor de
komende vijf jaar werd gekoppeld, zoals weergegeven in tabel 3. Dit beleid wordt gespiegeld
aan het Pact 2020, waarbij de Vlaamse overheid 20 doelstellingen heeft opgesteld om
Vlaanderen tegen 2020 naar de top van Europa te brengen (Vlaamse overheid, z.d.). Meer
over dit project van de overheid, is terug te vinden in 4.1.2.
Tabel 3: beleidsmatige inzichten en voorstellen tot aanpak
Vaststellingen Beleid
Algemene trends Aanbod < vraag; toename aan
zorgvragen vooral bij jongeren
met een beperking en in een
problematische situatie
Aanbod en vraag meer op
elkaar afstemmen
Individualisering van de
samenleving
Vraaggestuurde trend
Zorg op maat
“Warme samenleving”
Verdere professionalisering
van de hulpverlening
Inclusiegedachte
Pagina | 27
Vaststellingen Beleid
Trends wat betreft personen
met een beperking
Het aantal vragen neemt toe:
dringende zorgvragen
(urgentiecode 1 en 2) zijn
gestegen van 6860 in 2004 naar
10.508 in 2008. Dit kan
verklaard worden door een
betere registratie en door een
betere diagnose van
autismespectrumstoornissen
In 2010 werd 22,5 miljoen
euro besteed aan de sector
van personen met een
beperking
Zoektocht naar de “passende
ondersteuning”, waarbij
zoveel mogelijk autonomie
en zelfbeschikking van de
persoon met een beperking
wordt nagestreefd. Dit
rekening houdend met het
draagvlak en de inclusieve
ondersteuning aan de
persoon met een beperking
Probleem van de wachtlijsten Uitbreidingsbeleid, met
prioriteit voor de zwaarst
hulpbehoevenden binnen de
doelgroep
Uitbreiding van de capaciteit
van een aantal ambulante
diensten
Bijkomende investering in
diagnostiek, indicatiestelling
en toeleiding naar de VAPH-
erkende hulpverlening
Grotere personeels-
omkadering
Bij deze vaststellingen maakt het kabinet van Vandeurzen onmiddellijk de kanttekening dat
het nieuwe beleid binnen een context van besparing moet worden gevoerd. In 2010 moest
men ruim 48 miljoen euro besparen. Er wordt aldus naar een goed evenwicht tussen de
beschikbare middelen en basisbescherming voor iedereen gezocht, maar niet in het minst
Pagina | 28
blijkt doorheen heel de beleidsnota dat men prioriteit geeft aan de meest kwetsbare, meest
zorgbehoevende mensen.
In het beleid dat Vandeurzen voert, wordt beklemtoond dat mensen ondersteund en
gestimuleerd moeten worden om hun eigen verantwoordelijkheid of de
verantwoordelijkheid van mensen in hun omgeving op te nemen. Dat noemt Vandeurzen het
fundament van zijn beleid, namelijk het versterken van mensen in hun thuissituatie. Het doel
is mensen zolang als mogelijk, voor zichzelf en hun omgeving, zelfstandig te laten wonen.
In Perspectief 2020 (2010b) bespreekt minister Vandeurzen uitgebreider de impact die de
Vlaamse context uitoefent op personen met een beperking. Zorgvernieuwing dringt zich op,
wat gezien de bevoegdheidsverdeling betekent dat alle overheden zich hierachter moeten
scharen.
De minister haalt in deze conceptnota de moeilijkheid aan die personen in een vastgelopen
situatie ervaren om de geschikte hulpverlening te vinden. Zowel samenwerking met de
integrale jeugdhulpverlening als met de geestelijke gezondheidszorg wordt als noodzakelijk
gezien.
De doelstelling die het ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin zich ten opzichte
van deze doelgroep stelt tegen 2020, is dat “ ze een voldoende, passende en kwaliteitsvolle
ondersteuning krijgt tegen een maatschappelijk verantwoorde kostprijs binnen een
aanvaardbare periode. Deze ondersteuning is in overeenstemming met hun zorgnood en
houdt rekening met hun sociale context en persoonlijke voorkeur” (Vandeurzen, 2010b, p22).
Deskundigen die dicht bij de personen in kwestie staan, moeten de ernst van de situatie
inschatten. Om een betere ondersteuning op maat te kunnen bieden, breekt Vandeurzen
een lans voor outreach: het Vlaams agentschap voor personen met een handicap (VAPH)
moet zijn deskundigheid overbrengen aan de eerstelijnsdiensten, zodat die diensten
rechtstreeks toegankelijk worden voor personen met een beperking. Op die manier wordt
voorkomen dat duurdere en intensievere hulpverlening nodig is. Door netwerken uit te
bouwen waar vraagverheldering, casemanagement en trajectbegeleiding centraal staan,
Pagina | 29
moet “passende ondersteuning” gerealiseerd worden. Die ondersteuning moet uiteraard
ook betaalbaar blijven.
Ook in het beleidsplan geestelijke gezondheidszorg Vlaanderen (2010a) benadrukt minister
Vandeurzen het belang van een inclusief beleid voor personen in een vastgelopen situatie.
Dit beleidspunt komt overeen met de VN conventie (Verenigde Naties, 2009), waar in 3.1.
verder op werd ingegaan. Personen met een beperking hebben vaak dezelfde psychische
problemen als personen zonder beperking, zoals depressie, stress, hechtingsproblemen en
angst. Het is dan ook belangrijk het ambulant aanbod voor de doelgroep uit te breiden over
alle Vlaamse provincies.
Vandeurzen erkent hierbij de complexiteit die voortkomt uit de verschillende bevoegdheden
van de federale en de Vlaamse overheid (met hieronder nog eens de verschillende
agentschappen), verantwoordelijk voor de geestelijke gezondheidszorg en de
gehandicaptensector. Beide overheden hebben geïnvesteerd om de hulpverlening open te
stellen voor de doelgroep. Zo heeft de federale overheid bijvoorbeeld pilootprojecten
opgezet in Bierbeek en Gent, die een samenwerking tussen beide sectoren mogelijk moeten
maken. De Vlaamse overheid zorgde voor ambulante psychotherapeutische hulp voor
personen met een beperking, door het Kom Binnen project in Vlaams-Brabant en het YoT
project in Brussel op te zetten.
Een opmerking die minister Vandeurzen hierbij maakt, is dat een andere aanpak vereist zal
zijn om personen met een beperking binnen de geestelijke gezondheidszorg te
ondersteunen: ze moeten hun eigen gevoelens kunnen herkennen, zich concentreren en
zaken kunnen herinneren uit het verleden. Ook op taalkundig vlak zullen therapeuten
andere verwachtingen moeten stellen aan die cliënten. Ze zullen moeten herhalen,
structureren, hun tempo en taal aanpassen en eventueel met visueel materiaal werken.
Bovendien wordt erkend dat outreaching naar de context van de cliënt werkzaam kan zijn.
Het SEN zal expertise uit de gehandicaptensector aanreiken, om deskundigheid uit te
wisselen met de geestelijke gezondheidszorg. Vandeurzen (2010a) haalt de
consulentenwerkingen in Vlaanderen hierbij aan als partners van het SEN.
Pagina | 30
In het verder uit te bouwen regionaal zorgcircuit zijn “een goed uitgebouwde
consulentenwerking, ambulante therapie en residentiële opvangmogelijkheden voor deze
doelgroep” (Vandeurzen, 2010a, p80) essentieel.
4.1.2. Pact 2020
Het nieuwe toekomstproject van Vlaanderen heeft de naam “Vlaanderen in Actie” (ViA)
gekregen (Vlaamse Overheid, z.d.). Het doel van dit project is Vlaanderen tegen 2020 in de
top vijf van Europese regio’s te brengen. Vlaanderen doet het vandaag de dag al niet slecht
in de rankschikking van die regio’s, maar het kan nog beter. Om in die top vijf te geraken, zal
op elk maatschappelijk domein actie ondernomen worden: op wetenschappelijk, ecologisch,
internationaal, bestuursmatig, onderwijskundig én sociaal vlak worden doelstellingen
opgesteld.
Om hieraan tegemoet te komen, stelde ViA zichzelf de uitdaging tot zeven grote doorbraken
te komen. Belangrijk voor de sociale sector is vooral de doorbraak van de “warme
samenleving”, waarbij solidariteit en gelijke kansen vooropstaan.
Aan die doorbraken worden 20 concrete doelstellingen gekoppeld in het Pact 2020.
Het thema “levenskwaliteit van hoog niveau” omvat de doelstellingen omtrent zorg,
armoede, mobiliteit, milieu, natuur en gezondheidsbevordering.
Volgende doelstellingen omtrent zorg kunnen betrekking hebben op de doelgroep:
In 2020 voorziet Vlaanderen in een toegankelijk en betaalbaar kwaliteitsvol aanbod
aan hulp- en zorgverlening dat toereikend is in het licht van de zich wijzigende
maatschappelijke behoeften en sociaal-demografische ontwikkelingen
Bij de organisatie van het volledige hulp- en zorgcontinuüm staan in 2020 efficiëntie,
effectiviteit en daardoor de kwaliteit vanuit het oogpunt van de gebruiker centraal
Eerstelijnszorg- en thuiszorg zijn in 2020 versterkt
In de gehandicaptensector, de geestelijke gezondheidszorg en de ouderenzorg is er in
2020 voldoende aanbod gecreëerd
Pagina | 31
Betreffende gezondheidsbevordering, kunnen volgende doelstellingen van toepassing zijn op
de doelgroep:
In 2020 scoort Vlaanderen op diverse aspecten van de levenskwaliteit bij de hoogste
van Europa. Dat blijkt uit een hoog geluksgevoel bij de bevolking, een hoge globale
tevredenheid met de eigen leefsituatie, de levensstandaard en langer leven in goede
gezondheid
Hiertoe voert Vlaanderen in 2020 een inclusief beleid dat transversaal doorheen de
verschillende beleidsdomeinen wordt uitgebouwd, in het bijzonder in de
ouderenzorg, de gehandicaptensector, de geestelijke gezondheidszorg en de
bijzondere jeugdzorg
4.2. De huidige Vlaamse ondersteuningsvormen
Interesse in de doelgroep neemt toe. Toch bestaat nog geen Vlaams decreet over hoe rond
die doelgroep te werken, alsook is er geen overkoepelend beleidsorgaan. Per provincie
worden netwerken en intersectorale platforms opgezet, waar men informatie kan
uitwisselen, elkaar kan ontmoeten, problemen kan detecteren en expertise kan ontwikkelen,
bundelen en verspreiden. Dergelijk platform onderhoudt ook relaties met politici (Penders,
P., (29/04/2011), mondelinge communicatie).
Sinds 2002 is Steunpunt Expertise Netwerken vzw (SEN) vanuit de overheid gegroeid. Deze
organisatie ondersteunt professionelen bij preventie, diagnostiek en behandeling bij
complexe zorgvragen (Steunpunt Expertisenetwerken vzw, 2011). Per provincie is er een
coördinator van het SEN, die op de vergaderingen van de platforms/netwerken aanwezig is.
Er zijn in Vlaanderen verschillende organisaties binnen de gehandicaptensector en de
geestelijke gezondheidszorg, die in hun reguliere werking openstaan voor personen met een
verstandelijke beperking in een vastgelopen situatie. Daarnaast bestaan ook specifieke
(deel)werkingen die zich toespitsen op die doelgroep.
Een overzicht van die werkingen in de verschillende provincies, is niet voorhanden.
Pagina | 32
4.2.1. Complexiteit van het hulpverleningsaanbod voor de doelgroep
Behandeling van de doelgroep is niet evident. Het gaat namelijk enerzijds om personen met
een verstandelijke beperking, waar de gehandicaptensector zich over buigt. Anderzijds gaat
het echter over personen met psychische en/of gedragsmatige problemen, wat eerder tot
het terrein van de geestelijke gezondheidszorg behoort. Dat is doorheen de geschiedenis zo
gegroeid (Lavrysen, 2001), zoals ook door Van Gennep uitgelegd in 2.2.
Die doelgroep is zeer heterogeen en de voor hulpverleners herkenbare psychische en
psychiatrische symptomen manifesteren zich vaak op een atypische wijze (Došen & Day,
2001; Vanderplasschen et al., 2007). Daarenboven zijn er vaak nog andere problemen
aanwezig ten gevolge van de verstandelijke beperking zelf (Jooren, 2008). Hierdoor worden
minder diagnoses gesteld. Dat komt deels doordat personen met een beperking niet altijd
even duidelijk kunnen aangeven wat ze voelen, denken en gewaarworden (Morisse & Weyts,
2010), maar ook door het falen van de categoriale diagnostiek (Didden, 2004; Došen, 2005c;
Došen, in Vonk & Hosmar, 2009).
Dit heeft als gevolg dat de behandeling minder aansluit bij de noden van de doelgroep
(Jooren, 2008). De externaliserende problematiek wordt het frequentst (h)erkend; de
internaliserende, psychische problemen worden regelmatig over het hoofd gezien (Došen &
Day, 2001; Vanderplasschen et al., 2007). Ondersteuning op dat vlak ontbreekt bijgevolg
vaak.
Personen die binnen die doelgroep vallen, kunnen dus vaak nergens terecht, want zowel
hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg, als in de gehandicaptensector, voelen zich
onbekwaam om die personen op te nemen (Došen, 2005c; Jooren, 2008; Maes et al., 2003;
Vanderplasschen et al., 2007; Vandeurzen, 2010a; Van Hove & Blontrock, 1998). Dat is wat
Van Daal et al. (1997, in Jooren, 2008) de “grensvlakproblematiek” noemen. Ook vandaag de
dag komt de nood aan sectoroverschrijdende samenwerking naar voor in onder andere de
beleidsnota’s van Vandeurzen (2009, 2010a, 2010b), Pact 2020 (2009) en het jaarverslag van
2009 van de strategische adviesraad voor het Vlaamse welzijns-, gezondheids- en
gezinsbeleid (SAR WGG).
Pagina | 33
“We zijn ervan overtuigd dat meer welbevinden en een betere gezondheidstoestand een
totale opdracht is voor heel wat meer actoren en sectoren in de samenleving. We geloven er
sterk in dat het creëren van netwerken en het maken van dwarsverbindingen tussen sectoren
extra welzijn en betere gezondheidszorg zullen opleveren. Gezondheid en welzijn hebben
immers ook te maken met wonen, werken, onderwijs, mobiliteit, cultuur, recreatie en noem
maar op.” (SAR WGG, 2009, p3).
Volgens Andries et al. (2003, in Vanderplasschen et al., 2007) worden de weinige
gespecialiseerde eenheden die zich richten op de doelgroep, overvraagd. Dat resulteert
onder andere in lange wachttijden (Didden, 2004) en een moeilijke doorstroom. Daarnaast
zijn een groot aantal heropnames kenmerkend voor die doelgroep, wat wijst op de
complexiteit van de problematiek. Ook de ambulante werkingen zijn beperkt in
ondersteuningsmogelijkheden. Er wordt gesproken over “uitbehandelde” cliënten waarvoor
men geen geschikte ondersteuning vindt buiten de residentiële voorzieningen (Morisse &
Weyts, 2010).
Volgens Vanderplasschen et al. (2007) is er een evolutie op te merken waarbij steeds meer
orthopedagogen en opvoeders in de geestelijke gezondheidszorg worden ingezet. Volgens
hen illustreert dat gedeeltelijk de veranderende kijk op psychische problemen: actuele
orthopedagogische concepten zoals “vermaatschappelijking”, “recovery”, “burgerschap” en
het “sociaal model” krijgen ingang in die sector. Toch is er nog een hele weg af te leggen
vooraleer personen met een verstandelijke beperking in een vastgelopen situatie zorg op
maat krijgen. Jooren (2008) geeft aan dat er nood is aan een continuümvisie: er wordt op dit
moment nog te weinig een continuüm bewandeld van ambulante individuele en
omgevingsondersteuning. Personen met een verstandelijke beperking in een vastgelopen
situatie worden te snel doorverwezen naar de residentiële zorg. Echter niet de situering van
de zorg, maar de specialistische kennis omtrent de problematiek bepaalt het slagen van de
hulpverlening volgens Došen (2005c). Er is daarenboven een nijpend tekort aan
communicatie, afstemming en samenwerkingsverbanden tussen de verschillende sectoren,
wat leidt tot overlappingen en een gebrek aan continuïteit van zorg (Didden, 2004;
Vanderplasschen et al., 2007). Er is nauwelijks sprake van een integrale benadering (Wouters
& Van Riet, 2007, in Jooren, 2008).
Pagina | 34
Een externe blik op de situatie kan hier een oplossing bieden (Lunenborg, 2009; Van Hove &
Blontrock, 1998). Wanneer de begeleiding vastloopt, kunnen de consulentenwerkingen per
provincie ingeroepen worden.
4.2.2. Gevolgen voor de (hulpverlenings)relatie
Lunenborg (2009) geeft aan dat ondersteuning bieden aan personen met een verstandelijke
beperking in een vastgelopen situatie complex is, waarbij niet enkel karakteristieken van de
cliënt, maar ook van de hulpverlener, de omgeving en de theoretische achtergrond van de
interventie een rol spelen.
Personen die dagelijks bij de cliënt betrokken zijn, kunnen soms door de bomen het bos niet
meer zien. Bovendien wordt al het gedrag na verloop van tijd in het perspectief van de
problemen gezien (Van Hove, 1996). Zo kan men spreken van een vastgelopen situatie en, in
navolging van Van Gemert (Claes et al., 2010; Lunenborg, Nakken, van der Meulen, &
Ruijssenaars, 2009; Van Hove, 1996), van “handelingsverlegenheid”. Het natuurlijk en/of
professioneel netwerk weet niet meer hoe ze nog met de cliënt kunnen omgaan. Ook Maes
et al. (2003) geven dat aan in hun artikel over de last die ouders voelen wanneer hun kind
met een verstandelijke beperking in een vastgelopen situatie bij hen inwoont. Die ouders
weten niet hoe ze met hun kind moeten omgaan, voelen zich onzeker door het
onvoorspelbare gedrag van hun kind en willen verandering zien in hun situatie. Die
gevoelens zorgen voor reactie van de persoon met een beperking in kwestie, waardoor een
wisselwerking tot stand komt. Het is in dat opzicht dat Heijkoop (2003) van “vastgelopen
mensen” spreekt: men ziet geen uitweg meer in de cirkel van probleemgedrag.
Volgens de AAIDD is het belangrijk dat de discrepantie tussen de verwachtingen van de
verschillende omgevingen waarin iemand participeert en de mogelijkheden van een
persoon, in kaart kan worden gebracht. Op die manier kan de ondersteuning optimaal
gebeuren (Van Hove & Van Loon, 2006). Door het opstellen van een diepgaande
beeldvorming, proberen de consulentenwerkingen dit in het werk te stellen.
Pagina | 35
Hoofdstuk 5: De consulentenwerking in Vlaanderen
5.1. Ontstaan: waarom en hoe?
Tussen 1995 en 1999 zijn in alle Vlaamse provincies de eerste consulentenwerkingen van
start gegaan (Blackman, Blontrock, Piot, & Vangansbeke, 2009; Claes et al., 2010). Die
initiatieven zijn los van elkaar en zonder overleg ontstaan, maar wel vanuit eenzelfde gemis
aan een goed uitgewerkte geestelijke gezondheidszorg voor de doelgroep. De
consulentenwerkingen gaan er immers van uit dat personen met een verstandelijke
beperking recht hebben op geestelijke gezondheid en geestelijke gezondheidszorg, ongeacht
hun niveau van cognitief functioneren of hun woonplaats.
5.2. Doelstellingen en opdracht
Zo ontstonden de consulentenwerkingen vanuit een gemeenschappelijke nood: personen
met een verstandelijke beperking en hun omgeving in een vastgelopen situatie adviseren,
informeren en ondersteunen, zodat ze een uitweg kunnen vinden uit die vastgelopen
situatie waarin ze zich bevinden (Blackman et al., 2009, Claes et al., 2010; Van Hove, 1996).
Over de sectoren heen wordt gekeken waar zich de leemtes in het zorglandschap bevinden
(Jooren, 2008). De consulentenwerkingen willen de brug slaan tussen de verschillende
sectoren – zijnde de geestelijke gezondheidszorg en de gehandicaptensector, maar ook het
algemeen welzijnswerk, het onderwijs en de integrale jeugdhulpverlening – en dat telkens
opnieuw per ondersteuningsvraag van een cliënt. Het is daarnaast ook de bedoeling dat de
verschillende diensten, via de consulentenwerkingen, expertise kunnen uitwisselen en
leerprocessen kunnen opstarten en verder zetten. Die consulentenwerkingen geven het
belang aan van het betrekken van buitenstaanders bij vastgelopen situaties. Ze willen
werken met variabele, multidisciplinaire teams, afhankelijk van de hulpvraag. Ze willen
daarnaast zoveel mogelijk in de omgeving van de cliënt zelf werken en daarom hanteren ze
een ambulante, outreachende werkmethode. Die werkmethode is bovenal emancipatorisch
(zie Van Gennep in 6.2.3.): er wordt samengewerkt met de aanmelder. De
Pagina | 36
consulentenwerkingen nemen een ondersteunende rol aan (Blackman et al., 2009; Claes et
al., 2010). Van Gennep spreekt in dat opzicht van “samenwerking-als-partners”, een begrip
dat hij aan Speck (2003, in Van Gennep, 2007) ontleent. De ervaringskennis van het
natuurlijk en professioneel netwerk en de gegeneraliseerde specialistische kennis van de
consulentenwerking, vullen elkaar aan. Door beide soorten kennis samen te brengen, komen
ze tot voldoende kennis om de benodigde ondersteuning vast te stellen. Door respectvol
samen te werken en open te communiceren, wordt iedereen in zijn waarde gelaten.
Vanuit een orthopedagogisch model wordt immers gesteld dat de omgeving een rol speelt in
de probleemsituatie, wat ook als legitimatie kan gelden om met die externe hulpverleners te
werken (Lavrysen, 2001).
5.3. Werkwijze
De werking is opgebouwd rond enkele fasen: de aanmeldingsfase, de beeldvormingsfase, de
ondersteunings- of implementatiefase en de evaluatiefase (Blackman et al., 2009; Claes et
al., 2010).
Afhankelijk van de provincie (Ampel, 2010; Blontrock, L. (19/04/2011), mondelinge
communicatie; Consulenten- en expertiseteam provincie Antwerpen, z.d.; Danckaert, S.
(05/04/2011), mondelinge communicatie) kunnen zowel de cliënt zelf, als zijn natuurlijk
en/of professioneel netwerk een beroep doen op het ambulant hulpverleningsnetwerk.
Aangezien er reeds veel expertise aanwezig is in de verschillende sectoren in Vlaanderen,
hebben consulentenwerkingen niet de bedoeling om nieuwe diensten op te richten, maar
willen ze veeleer aan netwerkvorming doen (Ampel, 2010; Claes et al., 2010; Jooren, 2008).
Er wordt een multidisciplinair (consult)team samengesteld, bestaande uit opvoeders,
ouders, orthopedagogen, enzovoort, zodat allerlei verschillende invalshoeken in acht
genomen worden (Van Hove & Blontrock, 1998). Dat team komt op vaste tijdstippen samen
om alle aanmeldingen te bespreken. Afhankelijk van het consult, kan een hulpverlener uit dit
Pagina | 37
team verder bij het consult als externe consulent betrokken worden. Dat betekent dat deze
persoon het proces, samen met de medewerker van de consulentenwerking, van dichtbij
opvolgt. Ook andere hulpverleners uit de provincie kunnen hun expertise uitlenen (Blackman
et al., 2009; Claes et al., 2010).
De beeldvorming wordt opgezet aan de hand van (participerende) observaties,
dossieranalyse, gesprekken met begeleiders, ouders en dergelijke meer. Ook de visie van de
cliënt moet zoveel mogelijk beluisterd worden (Gilbert, 2004; Van Hove & Blontrock, 1998).
Het afnemen van instrumenten kan ook handig blijken (bijvoorbeeld bij een vermoeden van
autisme). “Goede diagnostiek is niet enkel een “label” of etiket, dat iemand een leven lang
kan achtervolgen. Goede diagnostiek is op maat gemaakt van het unieke individu en geeft
helderheid over de prognose en mogelijke verwachtingen en richting voor begeleiding en
behandeling. Goede diagnostiek wordt uitgelegd in verstaanbare taal en wordt besproken
met de cliënt en zijn familie.” (Vonk & Hosmar, 2009, p103). Dat citaat van Vonk en Hosmar
(2009) geeft in de kern de gedachtegang van de consulentenwerkingen weer: bijkomend
zoeken naar een diagnose kan nuttig zijn, zolang het daar niet bij eindigt en er concrete
handvaten uit kunnen voorkomen.
Na die beeldvormingsfase worden enkele adviezen geformuleerd en wordt er gekeken hoe
het natuurlijk en/of professioneel netwerk dat praktisch gezien kan omzetten. Het is daarbij
de bedoeling om emancipatorisch te werken en bijgevolg de hulpverlening niet over te
nemen, wat Van Hove en Blontrock (1998) “begeleidend behandelend” noemen. Alle
betrokkenen worden als deskundigen gezien die, met wat extra ondersteuning, de situatie
zelf weer de baas kunnen (Lavrysen, 2001). Er wordt sámen met het natuurlijk en/of
professioneel netwerk naar oplossingen gezocht; de kennis van de omgeving wordt als heel
waardevol gezien (Blackman et al., 2009, Claes et al., 2010). Die betrokkenheid zorgt er
bovendien voor dat de inzichten in de praktijk gebracht zullen worden (Lunenborg, 2009).
Die adviezen worden gedurende de implementatiefase uitgeprobeerd door het natuurlijk
en/of professioneel netwerk. Ondertussen wordt telefonisch of per e-mail contact gehouden
Pagina | 38
met de consulentenwerking. Na enkele maanden volgt een nieuw overlegmoment, waarbij
alle betrokkenen samen evalueren hoe de vorige fase is verlopen en nieuwe bedenkingen
kunnen worden behandeld. Er kunnen nog enkele doorverwijzingen volgen, alvorens het
consult wordt afgesloten.
5.4. Erkenning
Alle consulentenwerkingen in Vlaanderen zijn onafhankelijk van elkaar ontstaan. De
financiering gebeurde aanvankelijk dan ook per provincie. Het VAPH zorgde voor een
experimentele betoelaging en ook de provincie zette op experimentele basis middelen in.
Hiernaast werden de consulentenwerkingen ook afzonderlijk gefinancierd door privé-
organisaties in hun provincie. In sommige provincies werkt men met externe consulenten.
Deze worden niet betaald door de consulentenwerkingen. In sommige provincies is er sprake
van een vrijwillige medewerking aan de consulten (Vangansbeke, 2010); in andere provincies
worden deze door de aanmelders betaald (Blontrock, L. (19/04/2011), mondelinge
communicatie; Consulentenwerking Vlaams-Brabant en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest,
2010).
Sinds 2007 werden de consulentenwerkingen in Vlaanderen projectmatig gefinancierd door
de overheid, via het SEN (Vangansbeke, 2010). Dit betekende dat het SEN elk jaar bekeek of
de financiering voor het volgend werkjaar bleef gelden.
Sinds 1 januari 2011 erkent het SEN de consulentenwerkingen in Vlaanderen structureel. Per
jaar wordt er €25.000 per provincie voorzien voor die werking. Hier hangt een jaarlijkse
evaluatie aan vast, waarbij de afzonderlijke consulentenwerkingen hun meerwaarde via een
jaarverslag aantonen. Het SEN is in de mogelijkheid om de financiering stop te zetten na
ernstige tekortkomingen wat betreft de werking. Ook kunnen zij reeds gestorte bedragen
terugvorderen (Steunpunt Expertisenetwerken vzw, 2011).
Pagina | 39
Naast deze structurele erkenning, blijven privé-organisaties de consulentenwerkingen
financieel en organisatorisch ondersteunen. Dit is noodzakelijk om de consulentenwerking
minimaal te doen functioneren. Ook de medewerking van externe consulenten blijft op
vrijwillige basis gebeuren of wordt bekostigd door de aanmelder (Ampel, 2010;
Consulentenwerking Vlaams-Brabant en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 2010;
Blontrock, L. (19/04/2011), mondelinge communicatie).
Pagina | 40
Hoofdstuk 6: De consulentenwerking in West-Vlaanderen
In deze masterproef worden consulten uit de consulentenwerking in West-Vlaanderen,
Ampel, gebruikt. Dat is te verantwoorden vanuit praktische overwegingen: de onderzoeker
loopt stage in Ampel en kan dus ten allen tijde de dossiers inkijken en raad vragen aan de
coördinator en medewerker van Ampel. Ook om de interviews af te nemen, is het
haalbaarder om het onderzoek tot een regio te beperken.
Per consulentenwerking zijn er, ondanks de gelijkaardige ontstaansredenen en de
vergelijkbare werking, toch ook enkele verschillen. Hoe elke consulentenwerking historisch
gegroeid is en in welke organisatie ze zijn ingebed, verschilt per provincie.
6.1. Ontstaan en structuur van Ampel
Ampel bestaat al sinds 1996 in Beernem en kreeg in 2001 haar huidige naam. Aanvankelijk
kwam het samenwerkingsverband tot stand op initiatief van Oranje – een organisatie die
ondersteuning biedt aan volwassenen met een verstandelijke beperking in West-
Vlaanderen. Over de jaren heen werd het aantal partners in het samenwerkingsverband
uitgebreid.
Ampel is anno 2011 ingebed in het centrum geestelijke gezondheidszorg Prisma, dat
eveneens vestigingen heeft in Torhout, Blankenberge en Oostende (Ampel, 2010;
Vangansbeke, 2010). Ampel wordt, naast deze financiering van vzw Prisma, ook financieel
ondersteund door De Lovie (gehandicaptensector) en het psychiatrisch centrum Sint-
Amandus (geestelijke gezondheidszorg).
In Ampel zijn twee medewerkers tewerkgesteld: Trees Vangansbeke werkt 28 uur per week
als coördinator en sinds ongeveer een jaar wordt ook Tine Morisse voor 20 uur vanuit het
psychiatrisch centrum Sint-Amandus te Beernem gedetacheerd om consulten te begeleiden
(Vangansbeke, T. en Morisse, T. (07/09/2010), mondelinge communicatie).
Pagina | 41
Ampel werkt reeds enkele jaren met een vast consultteam, bestaande uit een psychiater,
drie orthopedagogen, twee therapeuten, een begeleider, twee psychologen – waarvan een
uit een consultatiebureau –, een thuisbegeleidster en een ouder (Vangansbeke, T. &
Morisse, T. (07/09/2010), mondelinge communicatie). Dat team komt om de zes weken
samen om de nieuwe aanmeldingen te bespreken en zo ideeën samen te brengen over een
mogelijke aanpak van het consult. Afhankelijk van het consult kunnen sommige leden uit het
consultteam vervolgens nauw betrokken worden bij de verdere opvolging van dat consult,
maar ook andere hulpverleners in West-Vlaanderen kunnen op basis van hun expertise als
externe consulent betrokken worden.
Naast deze inhoudelijke vergaderingen, heeft Ampel een stuurgroep die jaarlijks enkele
keren samenkomt om de beleidsmatige en structurele uitbouw van het
samenwerkingsverband vorm te geven. In deze stuurgroep zetelen directeurs uit
verschillende voorzieningen en sectoren in West-Vlaanderen.
6.2. Gedachtegoed
Bij consulentenwerking Ampel hanteert men verschillende kaders als vertrekpunt bij een
consult. Hierbij baseert men zich onder andere op het gedachtegoed van Anton Došen
wanneer men de schaal voor emotionele ontwikkeling (SEO) afneemt en algemeen gezien in
zijn visie betreffende de nood aan een integratieve diagnose en het kunnen versus
aankunnen. Ook Heijkoop wordt in die zin gevolgd, wanneer men beslist om met
videomateriaal aan de slag te gaan. Andere visies waar men bij Ampel achter staat, zijn
onder andere het burgerschapsparadigma van Van Gennep, Gentle Teaching van McGee en
het Quality of Life paradigma van Schalock. Uiteraard speelt ook het contextueel denken een
rol, aangezien Ampel niet enkel met de persoon met een beperking werkt, maar ook met
diens omgeving.
Afhankelijk van de problematiek die een welbepaald consult met zich meebrengt, of de
theoretische stroming waar een externe consulent zich in heeft geschoold, worden andere
visies mee opgenomen tijdens consulten van Ampel.
Pagina | 42
Zo zal Ampel ook flexibel inspelen op de visie van de voorziening waar ze mee samenwerken
aan een consult. Wanneer ze hier zelf weinig ervaring mee hebben, kunnen ze een externe
consulent inroepen die hier meer voeling mee heeft.
Hieronder worden enkele belangrijke stromingen besproken.
6.2.1. Došen: Ontwikkelingsdynamische visie
Došen (2005a, 2005b, 2005c, 2011) stelt een ontwikkelingsdynamisch model voor waarbij hij
een gezonde psyche aan het evenwicht tussen het cognitief en emotioneel niveau van een
persoon koppelt.
Het model van Došen gaat ervan uit dat iedere persoon zowel een cognitief als een
emotioneel ontwikkelingsniveau heeft. Veelal wordt die tweede soort
ontwikkelingsdimensie over het hoofd gezien (Došen, 2005a, 2005c, 2011; Vonk & Hosmar,
2009). Het is niet omdat iemands cognitief ontwikkelingsniveau gemiddeld is, dat hij op
emotioneel vlak hetzelfde niveau benadert. Wanneer hier geen rekening mee gehouden
wordt en die persoon op emotioneel vlak over- of onderschat wordt, ontstaat er in het
eerste geval, dat volgens Došen het meest voorkomt, stress en in het tweede geval frustratie
en verveling. Men spreekt dan van een discrepante persoonlijkheidsontwikkeling (Došen,
2005a, 2005c) of een disharmonisch profiel (Vonk & Hosmar, 2009). Het is aldus belangrijk
om zich hiervan bewust te zijn en de ondersteuning daarop te baseren. Ampel denkt, met
Došen, in termen van “wat kan hij aan?” in plaats van “wat kan hij?” (Vonk & Hosmar, 2009).
Došen heeft een model uitgebouwd waarbij hulpverleners – mede met behulp van de schaal
voor emotionele ontwikkeling – het emotioneel niveau van personen met een verstandelijke
beperking kunnen bepalen (Morisse, 2005). De emotionele ontwikkeling wordt bekeken in
de context van sociale interacties (Došen, 2005c). Er zijn zeven fasen die de ontwikkeling van
kinderen omschrijven (Došen, 2005a; Vonk & Hosmar, 2009). Die fasen worden door Došen
toegepast op personen met een verstandelijke beperking – dus ook op volwassenen. De
typische kenmerken per ontwikkelingsfase worden opgesomd en de problemen die ontstaan
wanneer de ontwikkelingsfase niet goed wordt doorlopen, worden op basis van dat
ideeëngoed verklaard. Vooral de eerste vijf fasen zijn vaak van toepassing op personen met
Pagina | 43
een verstandelijke beperking (Došen, 2005c, 2011; Morisse, 2005; Vonk & Hosmar, 2009). In
tabel 5 worden die fasen benoemd, met vermelding van de kernthema’s die elke fase
kenmerken. De ernst van de verstandelijke beperking die normaliter met elke fase
overeenkomt, is ook in de tabel terug te vinden. Men spreekt altijd van een schatting van het
emotionele niveau van functioneren, omdat iedere mens de ene dag meer aankan dan de
andere dag (vb. wanneer men moe of prikkelbaar is) en dat niveau bijgevolg fluctueert
(Došen, 2005a, 2005b, 2011; Vonk & Hosmar, 2009). Hoewel personen met een
verstandelijke beperking afwisselend in verschillende fasen gesitueerd kunnen worden en
dat voor verscheidene subdomeinen verschillend kan zijn, ziet men toch dat de
fundamenten van de eerste fasen gelegd moeten zijn, vooraleer van de volgende fasen
sprake kan zijn.
Volgens Došen (2005a, 2005b, 2005c, 2011) is het belangrijk om te weten waardoor de
vastgelopen situatie ontstaat. Het gaat hierbij altijd om een combinatie van biologische,
sociale, psychologische en ontwikkelingsfactoren, waarbij de onderzoeker te weten moet
komen hoe deze factoren met elkaar interageren. Als een dimensie verandert, verandert de
volledige structuur. Dat noemt men de pathogenese, waar, aldus Došen, vaak minder belang
aan wordt gehecht, ten opzichte van het zoeken naar de symptomatologie en
fenomenologische diagnostiek van de stoornissen. Het is belangrijk op zoek te gaan naar de
oorzaak die achter de symptomen schuilgaat. Die oorzaak hoeft niet in de persoon zelf te
liggen, maar kan ook in het interactiepatroon tussen die persoon en zijn omgeving liggen
(Došen, 2011). Hieraan gekoppeld is het van belang om multidisciplinair te werk te gaan,
rekening houdend met de verschillende factoren die de problemen in stand houden. Daarbij
moet niet enkel met de persoon zelf worden gewerkt, maar zal eerder een belangrijke taak
weggelegd zijn voor de leefomgeving. Het natuurlijk en professioneel netwerk van de cliënt
zullen zich moeten aanpassen aan diens behoeften en mogelijkheden (Došen, 2005c).
De consulentenwerkingen onderkennen het belang van Došens gedachtegoed, door een
grote nadruk op de beeldvorming te leggen. Hierbij wordt, naast gesprekken met ouders,
professionelen en, indien mogelijk, de persoon met een verstandelijke beperking, een SEO
afgenomen. De consulentenwerkingen volgen Došens idee van de integratieve diagnose
Pagina | 44
(2005b; Došen et al., 2008) en de meerwaarde van een holistische behandeling (Došen et al.,
2008).
Došen (2005b) omschrijft dit als volgt: “Like pieces in a puzzle, findings gathered from all
sources of examination should be placed into an integrative framework, forming a complete
clinical picture.” (p13).
Op de eerste lijn (ontwikkelingsdimensie) moet men voldoen aan de basale behoeften van
de vastgelopen persoon. Op de tweede lijn (sociale dimensie) moet de sociale omgeving
aangepast worden. Op de derde lijn (psychologische dimensie) kan aan stimulatie, training
en therapie worden gedacht. Pas in laatste instantie (biologische dimensie) kan men aan
medicatie denken (Došen, 2011). Op deze manier worden ook de adviezen van Ampel
opgesteld.
Deze komen vaak voort uit de resultaten van de SEO en de aangepaste verwachtingen die
men moet stellen wanneer het emotioneel en intellectueel ontwikkelingsniveau vergeleken
worden. Hierbij volgen ze Došen ook door niet enkel met de persoon met een beperking te
werken, maar door vooral de omgeving te betrekken (zowel in het schetsen van het
probleem, als in het ondersteunen), waardoor men via die omgeving de persoon met een
beperking zelf ondersteunt.
Tabel 4: schematische voorstelling gedachtegoed Došen (op basis van: Morisse, 2005)
Ernst van de verstandelijke
beperking (V.B.)
Fase van emotionele
ontwikkeling
Kernthema’s
0 – 6m Diep V.B. Eerste Adaptatie Homeostase ↔ Disregulatie
6 – 18m Diep V.B. Eerste Socialisatie Vertrouwen ↔ Wantrouwen
18m – 3j Diep V.B. – Ernstig V.B. Eerste Individuatie Autonomie ↔ Afhankelijkheid
3 – 7j Ernstig V.B. – Matig V.B. Eerste Identificatie Initiatief ↔ Geremdheid
7 – 12j Matig V.B. – Licht V.B. Realiteitsbewustzijn Zelfvertrouwen ↔ Minderwaardigheid
Pagina | 45
6.2.2. Heijkoop: Vastgelopen situaties
Heijkoop geeft (2003) de voorkeur aan de term “vastgelopen mensen” wanneer hij het over
onze doelgroep heeft. Daarmee wil hij aantonen dat het om een wisselwerking gaat tussen
individu en omgeving: de totaliteit aan moeilijkheden wordt benadrukt, waarbij niet enkel de
betrokken persoon, maar ook de personen uit zijn omgeving ter sprake komen. De term
“vastgelopen” kan ook van toepassing zijn op personen zonder beperking, wat stigmatisering
probeert te voorkomen. De complexe problematiek van personen met een beperking is niet
wezenlijk anders dan een ander zijn problemen. Die problemen ontstaan door het niet
begrijpen van een situatie, door het zich onveilig voelen; reacties die personen zonder
beperking ook hebben en die stress opleveren. Personen met een beperking zijn extra
stressgevoelig, omdat ze zich moeilijker kunnen uiten en ze langzamer zijn in hun denken en
begrijpen. Velen van hen hebben bovendien ook minder invloed op de invulling van hun
eigen leven. Ze zijn vaak aangewezen op andere personen en hiervoor is veel vertrouwen
nodig. Wanneer dat vertrouwen ontbreekt, loopt de situatie vast.
Ook de gevoelswereld van een persoon met een beperking kan verstoord geraken: het is
vaak moeilijker om contacten te leggen met anderen, om een relatie op te bouwen, om zich
duidelijk te maken aan anderen. Het hele functioneren kan op die manier verstoord worden
en wanneer die situatie een tijdje blijft aanslepen, kan de algemene ontwikkeling van de
persoon in kwestie geblokkeerd worden en zal zijn hele persoonlijkheid er uiteindelijk op
achteruit gaan. Samen met Heijkoop (2003) wordt van een absolute hulpeloosheid
gesproken.
Heijkoop haalt verder aan dat het belangrijk is de omgeving niet te vergeten: ook die
personen geraken verstrikt in de problemen. Hun gevoelens, gedachten, verwachtingen en
reacties worden beïnvloed door hun omgang met de persoon met een beperking. Ze ervaren
gevoelens van angst, schuld, medelijden, woede, verdriet, machteloosheid enzovoort. Ze
moeten een heel proces doormaken en wanneer dat niet sereen gebeurt, kunnen ze in een
neerwaartse spiraal terechtkomen. Door het “probleemgedrag” gaat zijn omgeving niet veel
van de vastgelopen persoon verwachten, alles proberen controleren om het gedrag te
vermijden en als dat niet lukt, de persoon zelfs mijden waardoor hij in een sociaal isolement
Pagina | 46
terechtkomt. Die isolatie zorgt voor nieuwe negatieve ervaringen. Dan is de situatie
vastgelopen (Heijkoop, 2003; Myrbakk & Von Tetzchner, 2007).
Het is echter belangrijk om niet enkel op de zaken te focussen die niet goed lopen, maar ook
te zíen wat personen met een beperking zelf proberen om de situatie om te buigen. De
krachten die ze hebben, moeten worden uitgebouwd en versterkt. Probleemgedrag kan niet
altijd worden vermeden, maar men kan de vastgelopen persoon en zijn omgeving wel leren
hoe ermee om te gaan. Daartoe is het, aldus Heijkoop, nodig om regelmatig te toetsen of
men als hulpverlener nog steeds in het belang van de vastgelopen persoon werkt. Het zijn
namelijk de hulpverleners die in grote mate bepalen wat de norm is voor “aanvaardbaar
gedrag”. Men moet zichzelf de volgende vraag durven stellen: “Geeft de interpretatie die je
van hun doen en laten hebt wel voldoende ruimte aan hun persoonlijkheid?” (Heijkoop, 2003,
p17). Heijkoop spreekt hier van “interpreteren”; men kan niet anders dan subjectief kijken
naar een situatie. Als hulpverlener kan men wel eens op een andere manier proberen te
kijken, bijvoorbeeld door een video te gebruiken. Zo kan men van op een afstand kijken en
toch inpikken op details die in de gewoonlijke omgang niet opgemerkt worden. De
hulpverlener kan patronen proberen te ontwarren in het gedrag dat gesteld wordt en de
aanloop analyseren. Zo ziet hij/zij ook wanneer het gedrag niet voorkomt en kan hij/zij de
krachten uit de situatie halen. Het is hierbij belangrijk met meerdere personen te
observeren, want één iemand kan niet alles waarnemen. Met die bemerking wordt een lans
gebroken voor multidisciplinaire teams die zoeken naar de krachten die in vastgelopen
mensen en hun natuurlijk/professioneel netwerk schuilen. Heijkoop (2003) stelt voor om
externe hulp in te roepen, aangezien het natuurlijk/professioneel netwerk zelf vastzit en dus
al alle, voor hen mogelijke, parcours heeft uitgeprobeerd.
Ampel gebruikt, afhankelijk van het consult, video-analyse om samen met de omgeving de
situatie te bekijken. Ze volgen hierbij Heijkoop door vier situaties te laten filmen: een waarbij
de persoon met een beperking alleen zit zonder dat er verwachtingen zijn wat hij zal doen en
een situatie waarbij er wel een verwachting is omtrent zijn gedrag. Daarnaast worden er ook
twee situaties gefilmd – met en zonder verwachting – waarbij de persoon met een beperking
niet alleen is. Eerst wordt het videomateriaal volledig bekeken en schrijft iedereen algemene
Pagina | 47
ideeën op. Daarna wordt de video in stukjes bekeken met het professioneel en/of natuurlijk
netwerk en probeert men zowel krachten als zwaktes te zien.
Ook het doel dat Heijkoop (2003) aanhaalt, komt in belangrijke mate overeen met wat de
consulentenwerkingen willen verwezenlijken: dat de vastgelopen persoon en zijn netwerk
zelf weer de draad kunnen opnemen. “Ons doel is om het probleemgedrag niet meer zo
centraal te laten zijn in het leven van de vastgelopen persoon en in het leven van de mensen
om hem heen. Ons doel is bovendien om weer meer variatie mogelijk te maken in de relaties,
in de bezigheden, in het beleven van het eigen lichaam, het weer gaan gebruiken van de
eigen zintuigen zodat hij weer zelf gaat kijken, luisteren, ruiken en aanraken.” (p28). Een doel
dat daarbij hoort, is opnieuw ruimte creëren in iemands persoonlijke functioneren. Dat geldt
zowel voor de vastgelopen persoon als voor diens omgeving.
6.2.3. Van Gennep: Het burgerschapsparadigma
Van Gennep is een duidelijke vertegenwoordiger van de kritische orthopedagogiek. Hij is van
mening dat ook mensen met een verstandelijke beperking het recht hebben om in de
maatschappij opgenomen te worden. Gelijke kansen en rechten voor iedereen trekt hij door
naar personen met een beperking. Naast aandacht voor de persoon, legt Van Gennep zo ook
de nadruk op de maatschappelijke context, waarbij hij de dialectiek tussen persoon en
maatschappij beklemtoont. Een beperking wordt geproduceerd in interactie met de
omgeving. Emancipatie en zelfontplooiing zijn belangrijke idealen. Verandering is mogelijk.
Als kritisch orthopedagoog voelt Van Gennep zich gesteund door een ecologische
benadering (Broekaert et al., 1997; Ruijssenaars, van den Bergh, & Schoorl, 2008).
Van Gennep (2007; 2011; Wibaut, Calis, & Van Gennep, 2006) stelt het
burgerschapsparadigma voor, dat volgens hem na 1990 opgang maakte. Dat paradigma
benadrukt Quality of Life (zie 6.2.5.), inclusie, empowerment en ondersteuning. Om aan
inclusie en empowerment te kunnen doen, is ondersteuning van personen met een
beperking nodig. Enkel zo kunnen ze een goede kwaliteit van bestaan ervaren. Kernwoorden
Pagina | 48
van deze benadering zijn onder andere zelfbepaling, verbondenheid in relaties,
lidmaatschap, gelijke kansen en toegankelijkheid.
Wibaut et al. (2006) breken een lans voor sociale netwerken in de ondersteuning van
personen met een beperking. Dat zijn informele netwerken uit het natuurlijk milieu van de
persoon met een beperking. De taak van de hulpverleners hierbij is het onderkennen en
helpen ontwikkelen van capaciteiten van personen uit dat netwerk. Wanneer de
ondersteuning door dit netwerk niet voldoende blijkt, kan het sociaal vangnet (d.i. de
hulpverlening) tussenbeide komen.
6.2.4. McGee: Gentle Teaching
McGee (1992) gaat ervan uit dat iedereen nood heeft aan warmte en affectie, ook personen
die probleemgedrag stellen naar anderen toe. Het is van belang om de relatie tussen de
cliënt en de hulpverlener zo op te bouwen dat er verbondenheid tussen de twee ontstaat.
Om hiertoe te komen, is een langdurig proces nodig, waarbij de cliënt zich veilig leert voelen
en leert dat hij/zij onvoorwaardelijk aanvaard wordt (De Corte, 2005; McGee, 1992; McGee
& Menolascino, 1991; Van de Siepkamp, 2005). McGee noemt Gentle Teaching de
psychologie van de onderlinge afhankelijkheid.
“Warmth can be felt in the tone of our voice, the sincerity of our gaze, and the serenity of our
movements. Tolerance is conveyed through patience in the face of aggression, respect in the
face of rejection, and perseverance in the face of entrenched rebellion. Our values are the
impetus within this process, and they need to be constantly questioned and deepened.”
(McGee & Menolascino, 1991, p9).
Vaak hebben cliënten met een instellingsverleden hier moeite mee. Veelal zijn ze in het
verleden voorwaardelijk benaderd: elk gedrag heeft zijn gevolg. Op die manier kwam de
hulpverlener (on)bewust in een machtspositie te staan. De cliënt ervoer angst en leerde zich
afhankelijk op te stellen. Dit stond verbondenheid in de weg (De Corte, 2005, 2010).
Gentle Teaching als methodiek stelt vier fases voor: bij de ander willen zijn, iets met de
ander willen doen, iets voor de ander willen doen en iets voor de anderen willen doen.
Pagina | 49
McGee benadrukt hierbij het belang van “stretching” (De Corte, 2005): per moment gaat de
hulpverlener bekijken in welke fase de cliënt zich bevindt en zich daaraan aanpassen. Zo
gaan hulpverlener en cliënt telkens van de ene fase naar de andere. De relatie blijft hierbij
het belangrijkst, niet het gedrag.
Het invoeren van Gentle Teaching heeft consequenties voor de hele organisatie. Het is naast
een methodiek ook een houding die de hulpverleners moeten aannemen. Ze moeten leren
kijken naar wie de cliënten zijn, niet enkel een interventie toepassen op basis van
waarneembaar gedrag. De totaliteit van de cliënt moet bekeken worden: wat hij voelt en
hoe hij zijn leven ervaart (Van de Siepkamp, 2005). Er wordt als het ware een andere
beeldvorming over de cliënt opgezet.
6.2.5. Schalock: Quality of Life
Door het opkomen van empowerment van de consument (met de nadruk op person-
centered planning, zelfdeterminatie en persoonlijke uitkomsten), het integratie- en
inclusieparadigma waardoor personen met een beperking in de gemeenschap terechtkomen
en het besef dat persoonlijk, familiaal en gemeenschapswelzijn voortkomen uit complexe
combinaties van wetenschappelijke, medische en technologische vooruitgang met waarden,
percepties en omgevingsvoorwaarden, is de interesse in “Quality of Life” (QOL) toegenomen.
Met name bij personen met een verstandelijke beperking wordt dat concept gebruikt om te
evalueren hoe goed ze worden ondersteund (Lin et al., 2009; Schalock et al., 2002). Wanneer
personen met een verstandelijke beperking namelijk niet goed (genoeg) worden
ondersteund, bestaat er een reële kans dat ze uitgesloten worden uit de gemeenschap en ze
verhinderd worden in het maken van keuzes over hun leven (Schalock et al., 2002).
“Quality of Life” wordt in het artikel van Schalock et al. (2002) omschreven als “general
feelings of well-being, feelings of positive social involvement, and opportunities to achieve
personal potential” (p458).
Schalocks construct bestaat uit acht kerndomeinen, zijnde emotioneel welzijn,
interpersoonlijke relaties, materieel welzijn, persoonlijke ontwikkeling, fysiek welzijn,
zelfdeterminatie, sociale inclusie en rechten. Naast die algemene domeinen (die in drie
factoren worden geclusterd) kunnen, afhankelijk van de bevraagde persoon, specifiek op die
Pagina | 50
persoon toegepaste indicatoren toegevoegd worden. Het is aldus een multidimensioneel
construct, dat zowel objectieve als subjectieve componenten bevat (Broekaert et al., 1997;
Miller & Chan, 2008; Schalock et al., 2002; Schelly, 2008; Schwartz & Rabinovitz, 2003; Van
Gennep, 2011; Wibaut et al., 2006).
Het meten van QOL houdt in dat men de kwaliteit van iemands bestaan waardeert en wil
behouden of verbeteren waar nodig. Het feit dat men de waarde van QOL ook in rekening
neemt wat betreft personen met een verstandelijke beperking, geeft aan dat iedereen – met
en zonder beperking – het recht heeft een goed leven te leiden binnen zijn omgeving. Door
de discrepantie tussen de noden van een vastgelopen persoon en zijn omgeving te
reduceren, wordt zijn QOL beter. Hoe slechter de balans tussen die twee, hoe meer
ondersteuning iemand nodig heeft (Schalock et al., 2002). Wanneer men de QOL meet en
daar conclusies uit trekt, kan men bijgevolg betere ondersteuning bieden.
Verschillende auteurs (Devereux, Hastings, & Noone, 2009; Van Gemert, in Došen & Day,
2001) geven aan dat er aandacht moet worden besteed aan de QOL van hulpverleners. Hun
job kan stress met zich meebrengen, wat, als het langdurig blijft aanslepen, tot een burn-out
kan leiden. Voor hulpverleners die met personen met een verstandelijke beperking werken,
is dit risico hoog: tussen de 25 en 32,5% van de hulpverleners zou behoorlijk wat stress
ervaren. De kwaliteit van de hulpverlening kan erop achteruit gaan, wanneer de
hulpverlener zijn welzijn in het gedrang komt. Op die manier kan ook het welzijn van de
cliënt erop achteruit gaan.
Naast hulpverleners ervaren ook familieleden heel wat stress en hebben ze meer hulp nodig
dan andere ouders (Canary, 2008; Lin et al., 2009, Werner et al., 2009). Door de eerder
vermelde integratie/inclusie en deïnstitutionalisering komt een grotere “last” op de
schouders van de familie te liggen. De familie wordt in veel gevallen de voornaamste bron
van ondersteuning. Ouders willen vooral emotionele steun en aanmoediging van
hulpverleners (Canary, 2008). De consulentenwerkingen proberen zo’n steun te geven door
middel van persoonlijke contacten met de families; ze krijgen de kans om hun verhaal eens
zelf te doen.
Pagina | 51
In dit onderzoek zal het welzijn van zowel hulpverleners als ouders bevraagd worden. Op die
manier hoopt de onderzoeker te weten te komen in welke mate consulentenwerking Ampel
aan hun noden heeft voldaan.
Pagina | 52
Hoofdstuk 7: Onderzoeksopzet
7.1. Kwalitatief onderzoek als methode
Om een antwoord te proberen formuleren op bovenstaande onderzoeksvragen, werd een
kwalitatief onderzoek opgezet. Het is immers niet aangewezen om aan de hand van
cijfergegevens te meten hoe iemand een consult ervaren heeft en in welke mate dat de
cliënt en zijn/haar omgeving heeft beïnvloed. Het is belangrijk om aan de hand van “thick
descriptions” inzicht te verwerven in concrete situaties: wetenschap kan adequate
voorbeelden leveren van hoe andere mensen in soortgelijke situaties handelen (Wardekker,
in Levering & Smeyers, 2000).
Door een combinatie van onderzoeksmethoden te gebruiken (via triangulatie, Wardekker, in
Levering & Smeyers, 2000; Baxter & Jack, 2008; De Visscher, 2008, Eisenhardt, 1989; Mays &
Pope, 2000; Meyrick, 2006; Pettigrew, 1990; Russell & Gregory, 2003; Sandelowski, 2000),
wou de onderzoeker een getrouw beeld van de verhalen van de cliëntsystemen nastreven.
Binnen elke casus werd daartoe, naargelang de mogelijkheden, zowel het natuurlijk netwerk,
het professioneel netwerk en eventueel een externe consulent die meegewerkt heeft aan
het consult, bevraagd via een semi-gestructureerd interview.
Voor dat nader wordt toegelicht, wordt echter stilgestaan bij enkele bemerkingen die
Meyrick (2006) maakt omtrent het gebruiken van kwalitatief onderzoek.
Deze auteur geeft aan dat het steeds belangrijker wordt om, naast het bewijs dat iets werkt,
ook bewijs te leveren van hoe en waarom iets werkt. Wanneer men dat binnen de
gezondheidszorg probeert aan te tonen aan de hand van lineaire modellen van causaliteit,
overeenkomstig kwantitatief onderzoek, wordt het onderwerp tekort gedaan. Wanneer
kwalitatief onderzoek gevoerd wordt, dient men de context in rekening te brengen;
cijfergegevens kunnen die meerwaarde niet vervangen. Er zijn echter evenveel verschillen
binnen het kwalitatief onderzoeksdomein, als tussen kwalitatief onderzoek enerzijds en
kwantitatief onderzoek anderzijds. Toch stelt Meyrick een algemeen model op waar
onderzoekers zich best aan houden wanneer ze kwalitatief onderzoek willen verrichten. De
twee kernwoorden hierbij zijn “transparantie” en “systematiek”. Meyrick stelt dat de
Pagina | 53
onderzoeker duidelijk moet aantonen welke stappen hij zet in zijn proces, door al die
stappen uitgebreid te beschrijven (Mays & Pope, 2000; Meyrick, 2006). Zo kunnen de lezers
inschatten hoe ze het onderzoek moeten interpreteren. Het doel, de objectieven en de
gebruikte methoden moeten volledig uitgelegd worden, zodat de lezer zelf in staat wordt
gesteld uit te maken of de methoden passend zijn voor dat soort onderzoek. De manier
waarop een sample samengesteld wordt, moet ook gedetailleerd beschreven worden en
wordt idealiter verantwoord door een theorie. Informatie over de doelgroep is nodig en er
moet verwoord worden hoe representatief die sample is. Reflecteren over hoe de
onderzoeker zelf, de participant of de situatie het proces heeft beïnvloed, maakt het
onderzoek meer valide. Triangulatie leidt tot meer zekerheid over de interpretatie van het
onderzoeksmateriaal.
Figuur 1: model van Meyrick (2006)
Om aan die criteria tegemoet te komen, wordt hieronder beschreven hoe de steekproef
werd getrokken, welke methoden gebruikt werden en hoe de resultaten werden
geanalyseerd.
Pagina | 54
7.2. Case study
Door middel van case studies (Baxter & Jack, 2008; De Visscher, 2008; Eisenhardt, 1989),
waarbij de verhalen van afgelopen consulten worden bevraagd, trachtte de onderzoeker
inzicht te verwerven en enkele voorzichtige conclusies te formuleren wat betreft de werking
van de consulentenwerkingen (Ghesquière & Staessens, in Levering & Smeyers, 2000).
Daarbij wou de onderzoeker zowel het natuurlijk als het professioneel netwerk bevragen.
Case studies zijn hiervoor bijzonder geschikt, gezien hun focus op het particuliere en op de
gecontextualiseerde visie op de werkelijkheid (De Visscher, 2008). Case studies worden
gebruikt wanneer de onderzoeker op zoek is naar het “hoe” en het “waarom” en wanneer
de context in rekening moet worden genomen. De werkelijkheid wordt geconstrueerd door
de verhalen (Flyvbjerg, 2006) van de respondenten. Ze kunnen hun visie op die werkelijkheid
beschrijven, waardoor de onderzoeker de werking van Ampel beter kan begrijpen (Baxter &
Jack, 2008).
Bij case studies is het belangrijk om het onderwerp goed af te bakenen qua definitie,
context, tijd en plaats (Baxter & Jack, 2008). Dit valt te vergelijken met in- en exclusiecriteria,
maar bovenop die criteria wordt op die manier ook de diepgang van het onderzoek bepaald.
Verschillende auteurs (Baxter & Jack, 2008; Eisenhardt, 1989; Flyvbjerg, 2006; Pettigrew,
1990) waarschuwen immers voor een te grote hoeveelheid data, die voor zo’n complexiteit
zorgt dat de resultaten moeilijk te bundelen zijn. Case studies geven een rijke hoeveelheid
aan voorbeelden en kunnen via – voorzichtige – generalisatie een meerwaarde betekenen
voor dit onderzoek (Flyvbjerg, 2006).
In dit onderzoek werd gekozen voor instrumentele multiple-case studies (Baxter & Jack,
2008), aangezien het doel van het onderzoek is elementen te vinden die de werking van
Ampel over verschillende consulten heen typeren.
7.2.1. Veldonderzoek
Om de werking van Ampel van binnenuit te leren kennen, was het aangewezen om enkele
maanden in deze dienst mee te draaien (Baxter & Jack, 2008). Gedurende vijf maanden
leerde de onderzoeker de methodieken kennen die gebruikt werden tijdens consulten van
Pagina | 55
Ampel en welke ondersteuningsvragen vooral gesteld werden. Ze zag hoe de medewerkers
van Ampel met hun cliënten omgingen en hoe ze hun referentiekaders in de praktijk
omzetten.
Op die manier werden reeds enkele kritische bemerkingen gemaakt en kregen de interviews
langzaamaan vorm. Tijdens het afnemen van de interviews, was het gemakkelijker om te
begrijpen waar de respondenten over praatten, aangezien de onderzoeker reeds
veldonderzoek (Pettigrew, 1990) had gedaan. Zo was geen uitleg nodig over wat de werking
algemeen gezien inhield; er kon onmiddellijk worden overgaan tot het fundament van die
werking.
7.2.2. Steekproef
De steekproef werd samengesteld volgens vooraf bepaalde kenmerken. Om een zekere
heterogeniteit te garanderen tussen de verschillende consulten, was purposeful sampling
(Baxter & Jack, 2008; Eisenhardt, 1989; Flyvbjerg, 2006; Onwuegbuzie & Leech, 2007;
Sandelowski, 2000) wenselijk. Op die manier was de onderzoeker verzekerd van enkele
consulten met meerderjarige en minderjarige cliënten, mannelijke en vrouwelijke cliënten,
cliënten die ambulante en residentiële hulpverlening genoten, cliënten met verschillende
problematieken en ondersteuning uit verschillende sectoren.
Op basis van deze verscheidene kenmerken, werden een achttal mogelijke consulten
voorgesteld. Hierbij werd op voorhand ingeschat wat de kans was dat de cliënten (zowel
professionals als ouders) bereid zouden zijn om mee te werken aan dit onderzoek.
Uiteindelijk werden, na een eerste vluchtig doornemen van het dossier, zes consulten
gekozen. Om praktische overwegingen werden de andere consulten niet opgenomen in het
onderzoek. Bij één consult was het niet mogelijk om meerdere betrokkenen te bevragen.
Aangezien dit consult geografisch ook moeilijker te bereiken was voor de onderzoeker, werd
beslist om dit consult niet verder te onderzoeken.
In onderstaande tabel kan telkens teruggevonden worden wanneer de aanmelding
plaatsvond, hoe oud de vastgelopen persoon toen was en waar deze op dat ogenblik
verbleef. Per consult wordt aangegeven wie geïnterviewd werd. Wanneer er een streepje
Pagina | 56
staat, betekent dit dat er geen mogelijkheid was om die persoon te bevragen, bijvoorbeeld
wanneer er geen externe consulent had meegewerkt aan het consult, of wanneer de ouders
– zoals bij het tweede consult – reeds overleden zijn.
Opvallend was dat het bij alle consulten meerderjarigen betrof. Een jongere was nog
schoolgaand; een man was bejaard.
Tabel 5: overzicht respondenten uit steekproef
Geslacht Woonvorm +
Dagbesteding
Leeftijd Aanmelding Ouders Hulpverlener Externe
Consulent
Consult 1 Man Thuis;
schoolgaand
20 Mei ‘08 X Op vraag van
ouders geen
contact
gezocht
X
Consult 2 Man Woon- En
Zorgcentrum
68 Juli ‘07 / X /
Consult 3 Man Thuis;
Dagcentrum
23 Januari ‘09 X X X
Consult 4 Vrouw Tehuis niet-
werkenden;
weekend bij
ouders; atelier
+ begeleid
werk
31 Januari ‘08 Op
vraag
van
voorzie-
ning
geen
contact
gezocht
X (3 pers.) X
Consult 5 Man Thuis;
dagcentrum
35 Augustus ‘08 X /(*) X
Consult 6 Vrouw Tehuis
werkenden;
beschutte
werkplaats
24 Oktober ‘09 X X /
(*) van het dagcentrum dat aanvankelijk bij dit proces betrokken was, kon niemand die daar nu nog werkte, de onderzoeker
iets vertellen over het consult.
Pagina | 57
Afhankelijk van wie aanmelder van het consult was, werd aan die persoon gevraagd wie de
onderzoeker nog mocht vragen om mee te werken aan het onderzoek; dit uit respect voor
alle betrokkenen.
7.2.3. Dossieranalyse
Door middel van een eerste dossieranalyse van de consulten die al ongeveer een half jaar
geleden door Ampel beëindigd waren, werd een gegronde keuze voor een zestal consulten
gemaakt. Deze werden op basis van heterogeniteit en mogelijkheden tot medewerking
uitgekozen. Door die diversiteit te garanderen, kon de onderzoeker – weliswaar voorzichtig –
gefundeerde conclusies trekken na het interpreteren van de interviews.
In die dossiers stonden uiteraard ook gegevens om de personen in kwestie te kunnen
bereiken. De aanmelder werd eerst op de hoogte gesteld van dit onderzoek via e-mail, en
kort daarna opgebeld (in sommige gevallen na een telefoontje/e-mail van de coördinator ter
inleiding). Na de nodige toestemming te hebben verkregen om het consult opnieuw te
bekijken, vroeg de onderzoeker van wie ze, volgens de aanmelder, een interview kon/mocht
afnemen.
Wanneer van iedere betrokkene die de onderzoeker wou interviewen, toestemming was
verkregen, kon het dossier grondig ingelezen worden, zodat de onderzoeker op de hoogte
was van het verloop van het consult. Op die manier kon de onderzoeker enkele gerichte
vragen stellen tijdens het interview en hoefde ze niet stil te staan bij details die ze
gemakkelijk zelf kon opzoeken.
7.2.4. Semi-gestructureerde interviews
In de scriptie van Mattias Goderis (2007) wordt benadrukt dat het belangrijk is om
tevredenheid zowel op directe, als indirecte manier te bevragen: er dient zowel een aantal
vaste vragen gesteld te worden (waarmee impliciet aangegeven wordt dat de bevraagde
Pagina | 58
items de tevredenheid beïnvloeden), als ruimte gelaten worden voor aanvullingen van de
participanten zelf.
Het interview dat gebruikt werd om het natuurlijk en professioneel netwerk in onze
consulten te bevragen, werd op deze manier opgesteld. Door vorig onderzoek (Claes et al.,
2010) door te nemen en vragen op te stellen die voortkwamen uit veldonderzoek, gekoppeld
aan de onderzoeksvragen, kwam de onderzoeker tot enkele belangrijke thema’s die zeker
bevraagd dienden te worden. Er ontstond een leidraad voor de ouders en hulpverleners (zie
bijlage 2) en een leidraad voor de externe consulenten (zie bijlage 3). De vragen dienden niet
allemaal expliciet gesteld te worden, maar aan de hand van die leidraad, werd het interview
ietwat gestructureerd. Voor de onderzoeker was het gemakkelijk om af te vinken welke
thema’s al aan bod waren gekomen.
De vragenlijsten werden aan de medewerkers van Ampel en aan de begeleidster van deze
masterproef voorgelegd.
Vooraleer aan het interview te beginnen, kregen de betrokkenen telkens een informed
consent (zie bijlage 1; Pettigrew, 1990) voorgelegd. Hiermee verklaarden ze zich akkoord dat
ze vrijwillig deelnamen aan het onderzoek, dat ze op voorhand voldoende waren ingelicht,
dat hun informatie gebruikt mocht worden in voorgaand masterproefonderzoek, dat ze de
vrijheid hadden om – op ieder moment in het onderzoek – hun medewerking stop te zetten,
dat al hun informatie letterlijk opgenomen zou worden en dat hun gegevens geanonimiseerd
zouden worden. Hierbij verleenden ze ook hun toestemming om de interviews op te nemen
met een dictafoon.
Per interview werd ongeveer met dezelfde vragen gestart, maar afhankelijk van de
antwoorden van de respondenten werden andere vervolgvragen gesteld. Sommige thema’s
werden uitdrukkelijker behandeld bij het ene consult dan bij het andere. De belangrijkste
vragen (zoals bijvoorbeeld de vraag wanneer men Ampel nuttig vindt en wanneer Ampel niet
hoeft te worden ingeschakeld), werden wel aan iedereen gesteld.
Pagina | 59
De interviews werden allemaal bij de betrokkenen thuis of in de organisatie afgenomen. Dit
gebeurde allemaal tijdens het tijdsbestek van het veldonderzoek.
De duur voor het afnemen van een interview verschilde: het kortste interview duurde
ongeveer 40 minuten, het langste een uur en 20 minuten.
7.2.5. Analyse
Zowel bij het uitkiezen van de cases, het opstellen van de interviews en het verwerken
ervan, hebben we ons gebaseerd op artikels van Eisenhardt (1989) en Russell en Gregory
(2003).
Na afname van alle interviews, werden deze één voor één getranscribeerd en
geanonimiseerd. De uitgetypte interviews werden vervolgens, ter goedkeuring,
teruggestuurd naar alle respondenten (member check; Baxter & Jack, 2008; Mays & Pope,
2000; Pettigrew, 1990).
Om die enorme veelheid aan gegevens zo adequaat mogelijk te kunnen verwerken, werd
beslist om zowel thema’s uit vorig onderzoek te zoeken overheen alle interviews (deductie),
als nieuwe thema’s te zoeken in de interviews, door deze allemaal meermaals door te lezen
en zo op gelijkenissen te stoten (inductie) (Braun & Clarke, 2006; Broekaert, 2009;
Eisenhardt, 1989; Pope, Ziebland & Mays, 2000). Na een introductiesessie omtrent NVivo
aan de Universiteit Gent, werd beslist om met kleuren- en onderlijningscodes te werken. Het
programma NVivo werd in voorliggend onderzoek niet gebruikt, aangezien sommige functies
op het tijdstip van de introductiesessie niet werkten. Het systeem werd door de onderzoeker
overgenomen in het softwareprogramma Word (Office, 2010).
Eerst werden de vier interviews met de externe consulenten met elkaar vergeleken.
Vervolgens vergeleek de onderzoeker de hulpverleners, en als laatste de ouders. Aan de
hand van de thema’s van de externe consulenten, werd een basis voor de andere
vergelijkingen gecreëerd. Thema’s die enkel op de andere interviews van toepassing waren,
konden dan nog toegevoegd worden.
Pagina | 60
Om zeker te zijn dat een diversiteit aan mogelijke thema’s opgenomen werd in het
onderzoek, werden eerst alle zaken die meermaals aan bod kwamen, als thema aangeduid,
ongeacht hun relevantie met betrekking tot de onderzoeksvragen. In een latere fase werden
de nuttige thema’s er uitgefilterd.
Na het coderen van alle interviews, werden de thema’s onder elkaar gezet, waarbij de
nuttige citaten – per soort betrokkene: externe consulenten, hulpverleners en ouders – per
thema onder elkaar werden gezet. Opmerkingen van de onderzoeker werden in de zijlijn
genoteerd. De thema’s die in deze masterproef werden aangehaald, zijn betekenisvol omdat
ze door iemand verhaald werden, niet omdat een bepaald significant deel van de steekproef
ze erkende (Braun & Clarke, 2006). De gekozen citaten zijn dan ook ofwel een weergave van
wat door meerdere respondenten werd aangehaald, ofwel een weergave van een kritische
bemerking die opvallend leek ten opzichte van de andere antwoorden van de respondenten.
De gekozen citaten zijn die krachtige zinnen, die de meest rijke informatie bevatten (Claes et
al., 2010).
Pagina | 61
Hoofdstuk 8: Resultaten
8.1. Onderzoeksvraag 1
Het antwoord op de eerste onderzoeksvraag, zijnde: “Welke elementen zijn cruciaal opdat
de omgevingsondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking in vastgelopen
situaties, zoals die door de Vlaamse consulentenwerkingen aangeboden wordt, een
meerwaarde vormt?”, werd – zoals de vragen – opgesplitst in micro-, meso- en macroniveau.
Algemeen viel op dat alle respondenten met een globaal gezien, positief gevoel terugkijken
op de tussenkomst van Ampel.
Zowel externe consulenten, hulpverleners als ouders, zouden, wanneer er nood aan zou zijn,
opnieuw een beroep doen op Ampel. In één voorziening hadden ze ondertussen iemand
intern aangeworven om soortgelijke problematieken aan te pakken. Indien het met die hulp
nog niet zou lukken, zouden ook zij de diensten van Ampel aanvragen.
Zowel ouders, hulpverleners als externe consulenten zouden Ampel aanraden wanneer ze
horen dat anderen in een gelijkaardige probleemsituatie gekomen zijn. Op
intervisiemomenten met andere hulpverleners wordt over de werking van Ampel gesproken
en ook in de organisatie waar de geïnterviewde hulpverleners werken, wordt Ampel positief
voorgesteld. Niet alle personen die deelnamen aan dit masterproefonderzoek, hadden al de
mogelijkheid gehad om Ampel te adviseren.
8.1.1. Microniveau
Op microniveau bekeken we welke elementen het natuurlijk en professioneel netwerk van
de vastgelopen persoon, alsook de externe consulenten, een cruciale meerwaarde vonden in
de tussenkomst van Ampel tijdens een bepaald consult.
8.1.1.1. Externe blik
De externe blik die Ampel biedt, is een belangrijk element van hun werking. Hulpverleners
gaven aan dat ze te dicht betrokken waren bij de persoon met een beperking. Zo ontstond er
een vastgelopen situatie.
Pagina | 62
“*…+ omdat ze [Ampel] niet vergroeid zijn met de situatie.” (hulpverlener)
Die externe blik is om meerdere redenen een meerwaarde: ze bekijken de situatie op een
andere manier, zonder vooroordelen, wat een hulpverlener zo verwoordde:
“Ja, en het feit dat zij buitenstaanders zijn, dat ze extern zijn, vond zij ook een meerwaarde,
omdat we anders een beetje een beperkte visie hebben en dat dat zo wat werd
opengetrokken.” (hulpverlener)
Doordat ze als externen de situatie komen onderzoeken, kunnen ze er de nodige tijd voor
uitrekken. Dit werd ook zo door de hulpverleners erkend:
“*…+ als je erbuiten staat en er zo niet in zit; als je geen activiteiten moet leiden, dan zie je
dikwijls veel – in nog niet zo veel tijd kun je al bepaalde dingen toch erkennen zo hé.”
(hulpverlener)
Een externe consulent verwoordde het als volgt:
“Iemand die de situatie eigenlijk heel goed kent – of heel goed bekeken heeft – maar die er
niet dagelijks instaat.” (externe consulent)
Ook de tijd die door de komst van Ampel vrijgemaakt wordt in het uurrooster van een
organisatie, is noodzakelijk om iets aan de situatie te doen.
“Bijvoorbeeld alleen al de extra tijd die we gehad hebben voor overleg, ook het bijhouden van
registraties, zaken uitproberen,…” (hulpverlener)
Een externe consulent en een hulpverlener gaven aan dat het voor het team een verschil
maakt wanneer een externe dienst de situatie komt bekijken.
“En dan ook met dat sociaal-emotionele – was ik ook al mee bezig – ik was daar vanuit mijn
stage al vree veel mee bezig geweest – *…+ Maar dan hoor je van als iemand extern dat komt
vertellen, dat dat een veel grotere impact heeft. En de reden daarvoor, ja, we zien dat bij
vorming ook. Als je vorming geeft rond – *…+ – allez, gaat het publiek daar heel anders
tegenover staan, dan als je interne vorming geeft…” (hulpverlener)
Ook ouders merkten dit op: “Als mama kom je niet altijd serieus over.” (ouder)
Pagina | 63
8.1.1.2. Expertise
Hieraan gekoppeld werd door verschillende respondenten aangehaald dat de medewerkers
van Ampel een expertise hebben die zijzelf niet zomaar kunnen overnemen.
“*…+ en anderzijds kunnen ze meer bereiken mét (nadruk) het team vanuit hun gezag
(nadruk) als ervarene, externen. *…+ Gewoon: als zij het zeiden, was het precies waar ook. …
Heel veel informatie ook hé.” (hulpverlener)
Een andere hulpverlener zei hierover: “Wij geloofden dat direct, dat waren specialisten hé
die dat zeiden.” (hulpverlener)
De beeldvorming die door de medewerkers van Ampel werd opgesteld, was voor veel
hulpverleners en ouders herkenbaar. Bij sommige consulten werd er nieuwe informatie aan
de betrokkenen voorgesteld, bij andere consulten was het vooral een bevestiging van wat
men al vermoedde. Een ouder verwoordde het als volgt:
“*…+ ik heb met Trees gebabbeld, ik heb met E. gebabbeld en zij zagen een beeld in J. dat ik al
jaren (nadruk) voor ogen had. En dan dacht ik “OK, mijn gevoel wordt bevestigd”.” (ouder)
“Zij konden dat precies verwoorden wat wij al al die jaren ondervonden. Maar wij konden dat
niet zeggen.” (hulpverlener)
Door uitleg te krijgen over de emotionele ontwikkeling of bijvoorbeeld over KOPP-kinderen
(kinderen van ouders met een psychische problematiek), konden ouders en hulpverleners de
problematische situatie beter plaatsen.
“Dus al die verliesmomenten waren herkenbaar, toen kregen we de uitleg zogezegd over zijn
emotionele ontwikkeling – waarbij hij maar 18 maanden was – in feite in dat gedrag dat hij
nog niet kan nadenken over – dat was enorm leerzaam.” (hulpverlener)
“Dat is moeilijk, maar ja – stilletjes aan – door dat te bieden, de veiligheid, de structuur,
rustig blijven, zelfzeker blijven, zag ik toch dat ik betere resultaten boekte.” (ouder)
Pagina | 64
“Ik weet wel dat ze er alleszins over bezig is geweest, want ze heeft me zelfs enige titels
gegeven van boeken waarvan dat ze zei: “die boeken moet je zeker een keer lezen”, ze zegt
“je gaat daar veel dingen in terugvinden die je gaat kunnen gebruiken”.” (ouder)
Hier werd door een hulpverlener aan toegevoegd:
“*…+ omdat ik ook niet het gevoel heb dat we blijven steken zijn bij de theorie; we hebben
echt wel over concrete, praktische zaken gesproken, als (nadruk) wij daar vragen over
hadden.” (hulpverlener)
8.1.1.3. Beleving van de werking van Ampel
Voor ouders was het vooral belangrijk dat ze het gevoel hadden hun verhaal te kunnen doen
en dat ze met respect bejegend werden.
“Nee, maar ‘k vind dat je iemand hebt die in je gelooft en respect toont tegenover de ouders
en tegenover het kind – om het kind, ja, het leven aangenamer – zo aangenaam mogelijk te
maken, dat is sterk toch hé.” (ouder)
Een ouder merkte op dat niet enkel de negatieve, maar ook de positieve kanten aan hun
kind werden bevraagd. In volgend citaat wordt het invullen van het aanmeldingsformulier
vermeld:
“Eigenlijk vond ik dat precies niet moeilijk; ze hebben mee helpen invullen, dus we waren
daar eigenlijk over eens dat er zulke problemen waren en ook de pluspunten van B. hé.”
(ouder)
Voor ouders was het ook belangrijk dat ze op de hoogte werden gehouden. Ze werden bij
het volledige proces betrokken. Ook wanneer er een overlegmoment vastgelegd was met
het professioneel netwerk, werden de belangrijkste conclusies nadien meegegeven aan de
ouders.
“Al de verslagen die ze gemaakt heeft, heeft ze aan ons overgedragen ook. Zodanig dat we
van alles op de hoogte blijven, van wat er allemaal is.” (ouder)
Pagina | 65
Hierbij aansluitend werd aangehaald dat ouders de uitleg ook begrijpelijk vonden. Wanneer
ze iets niet begrepen, voelden ze zich ook genoeg op hun gemak om uitleg te vragen.
“Het was geen taal van psychiaters en wat weet ik al; nee, absoluut niet. Er zaten daar
woorden bij, maar dat viel nog gerust mee, echt waar.” (ouder)
Hoewel de beeldvorming van Ampel confronterend kan zijn, waren ouders blij om
duidelijkheid te krijgen omtrent de situatie.
“(denkt) Euh, ja, ik had er een heel goed gevoel bij. Natuurlijk, als je natuurlijk het verslag
leest… Allez, het resultaat – het is op papier en je ziet het staan (zucht) en je denkt “tja, OK”.
Maar ik vind de beoordeling van Ampel en van E. en eigenlijk van al die … wel heel goed. Echt
goed. Een heel goed rapport eigenlijk dat ze gemaakt hebben. Klaar en duidelijk en to the
point.” (ouder)
Hulpverleners gaven aan dat het, ondanks het feit dat andere hulpverleners in hun
organisatie kwamen rondkijken, niet bedreigend overkwam wanneer Ampel vragen stelde of
adviezen formuleerde.
“Het was echt wel in overleg – ik heb nooit het gevoel van “doe het zo en als je dat niet doet,
dan is het jullie schuld dat je verder met het probleem zit”. Totaal, totaal niet! En echt ook,
van – of ja, ofwel zei ze van “probeer het eens zo en lukt het niet...” – in heel kleine stappen
werken *…+.” (ouder)
Hulpverleners duidden dat ze altijd mochten bellen als er tussen twee bijeenkomsten iets
was gebeurd. Op de volgende vergadering werd hier dan ook op ingegaan. Zo werd op de
noden van het team in kwestie ingespeeld. Er was sprake van een grote openheid tussen de
medewerkers van Ampel en de teamleden.
“*…+ die communicatie, die blijft opengetrokken worden en als er iets was, om dat dan ook
wel aan te pakken.” (hulpverlener)
“Door hun aanwezigheid en omdat je weet dat je altijd mag bellen of mailen, betekenen ze
wel een emotionele ondersteuning ook. Ze geven zeker ook een gevoel van bevestiging dat
we goed bezig zijn en op het juiste spoor zitten. Daardoor sta je sterker in je schoenen.”
(hulpverlener)
Pagina | 66
Ook kritische bemerkingen vanuit het team waren welkom wanneer de adviezen gegeven
werden. De adviezen werden sowieso door de medewerkers van Ampel op hun haalbaarheid
bevraagd. De hulpverleners voelden zich beluisterd: de medewerker van Ampel wou hun
situatie leren kennen om daar op in te kunnen spelen.
“Ook gewoon dat verbaal ondersteunen, maar ook zoiets van: “komaan hé, we gaan ervoor!
Hier en nu en … We zijn er voor je.” Maar echt zo klare taal zo. *…+ als er dingen waren, werd
dat gebracht en werd daar feedback op gegeven.” (hulpverlener)
Hoewel ze het gevoel hadden beluisterd te worden, was er toch een consult waarbij de twee
hulpverleners die bevraagd werden, aangaven een ander idee te hebben omtrent de
problematiek. De medewerkers van Ampel luisterden naar hen en fundeerden hun eigen
argumenten. Toch betrof dit een consult waarbij de hulpverleners en de medewerkers van
Ampel minder op eenzelfde golflengte zaten. De hulpverleners gaven aan dat dit bij vorige
samenwerking met Ampel anders was verlopen.
Verschillende ouders gaven aan snel op dezelfde golflengte te zitten met de medewerkers
van Ampel. Hun verhaal werd beluisterd en begrepen. Er werd op hun vragen ingegaan,
bijvoorbeeld om niet aan hun zoon/dochter te laten weten waarom ze kwamen observeren.
Volgende citaten geven kernachtig weer hoe ouders ook met hun bekommernissen bij de
medewerkers van Ampel terecht konden:
“Zij heeft mij altijd gezegd ook en zij geeft me dat gevoel ook, van: ik heb iemand achter me
staan. Toch zeker in die moeilijke periode.” (ouder)
“Echt waar, ik ben daar heel tevreden over. Er was echt geen barrière. Het was direct: OK. En
ze begrepen onmiddellijk waarover ik het had. En ze zaten me ook niet beschuldigend of
denigrerend te bekijken…” (ouder)
“*…+ en ze kwam direct vlot over; ’t was niet direct zoals tegen een vreemde dat je bezig was
– weet wel – ze kon zich direct goed aanpassen en dat klikte direct goed vond ik. De
gesprekken lopen dan vlotter ook hé in feite.” (ouder)
Pagina | 67
“Het is alsof ze N. al lang kent – *…+ – of dat wij elkaar al heel lang kennen en dat ze ook
geïnteresseerd is in het doen en laten – ja, dat vind ik wel.” (ouder)
8.1.1.4. Samenwerking met externe consulenten
Externe consulenten merkten ook op dat zij het gevoel hadden op dezelfde golflengte te
zitten met de medewerkers van Ampel. Hoe meer ze samengewerkt hebben met Ampel, hoe
gemakkelijker het lukt om snel afspraken te maken en aan te voelen wie wat op zich zal
nemen.
“Het enige wat dat je hebt, denk ik, is in de communicatie dat je wel wat gemakkelijker bent.
Dat je elkaar wat beter kent en dat Trees dan wel weet van “ah ja, dat kan ze wel alleen
doen” of “daar zal ik maken dat ik bij ben”, dat dat wel vlotter verloopt. Terwijl, als je af en
toe maar eens met iemand samenwerkt, dat dat misschien wat meer moet afgetoetst
worden, ik weet dat eigenlijk niet.” (externe consulent)
De externe consulenten haalden hierbij aan dat ze zowel samen werkten met de
medewerkers van Ampel, als onderdelen van het consult alleen op zich namen. Ze hadden
het gevoel dat ze genoeg informatie doorgespeeld kregen over het consult; zowel op
voorhand als tijdens het consult. De medewerker van Ampel bevroeg of ze ermee akkoord
waren om een onderdeel alleen op zich te nemen.
“Ik denk dat als je elkaar wel beter leert kennen, dat ze ook wel weet – allez, dat het alleen
ook wel lukt om iets te doen, maar dat zal ze wel altijd checken – zo van “het lukt niet”, “er is
een probleem” of “er is iets tussengekomen, zie je het zitten om het alleen te doen”, *…+”
(externe consulent)
Om concreet af te spreken of te overleggen, werd in sommige gevallen samengekomen; bij
andere consulten verliep de communicatie vooral via e-mail en telefoon.
De externe consulenten wisten duidelijk wat van hen verwacht werd, al werd dat in de
meeste gevallen pas concreet toen ze aan het consult begonnen waren.
Pagina | 68
“Maar het is eigenlijk – dat vind ik zelf nog altijd – vooral door echt ermee geconfronteerd te
worden, aan iets mee te werken, door casussen een stuk te beschrijven, dat je echt maar te
weten komt wat Ampel eigenlijk allemaal doet en is.” (externe consulent)
“Ik denk dat dat eigenlijk vrij soepel (nadruk) ook verloopt en vrij rap duidelijk is.” (externe
consulent)
Op de overlegmomenten met het professioneel en/of het natuurlijk netwerk, zaten de
externe consulenten altijd met de medewerker van Ampel samen.
8.1.1.5. Werkwijze van Ampel
Wanneer een vastgelopen persoon bij Ampel aangemeld wordt, krijgt de aanmeldende
instantie een aanmeldingsformulier opgestuurd. Sommige hulpverleners vonden dit een
uitgebreid instrument, dat niet altijd even gemakkelijk in te vullen was.
“ik vind de vragen wel duidelijk – allez, die vragen had ik niet echt een probleem mee. Het
was meer van: jah, N., hoe kijkt ze daar inderdaad naar toe, naar het probleem? Euhm…”
(hulpverlener)
Dezelfde hulpverlener vervolgt: “En zo bijvoorbeeld naar de pluspunten van de persoon. Dat
hebben we ook samen met het team gedaan. Dat was dan ook vree confronterend. Zo van ja,
die pluspunten – op dat moment was dat zo moeilijk om te noemen, omdat het zo moeilijk
liep. Terwijl nu – ik denk, moesten we dat nu invullen, dat dat een heel ander formulier zou
zijn natuurlijk.” (hulpverlener)
De uitgebreidheid van dat formulier werd als nuttig omschreven: op die manier werd
onmiddellijk een grote hoeveelheid aan informatie doorgegeven aan de medewerkers van
Ampel. Dat formulier samen invullen met het team, bleek handig te zijn om problemen op
zo’n manier te formuleren, dat het voor buitenstaanders ook duidelijk was. Zo merkte een
hulpverlener op dat ze met haar team opnieuw bij vanzelfsprekendheden moest stilstaan.
Daarenboven was het een eerste reflectie op het probleem, wanneer bijvoorbeeld bleek dat
het moeilijk was om positieve punten op te sommen over de vastgelopen persoon.
Pagina | 69
“Ik vond dat wel goed om dat met het team te doen, inderdaad, het is zo’n eerste start, van:
wat loopt er fout? En waar moeten we misschien iets meer aandacht aan besteden?”
(hulpverlener)
Zowel hulpverleners, externe consulenten, als ouders gaven het belang van voorbeelden
aan. Een externe consulent verwoordde het zo: “*…+ concrete adviezen, liefst op basis van
voorbeelden en vragen die mensen zelf aanhalen, dat dat wel belangrijk is. Zonder dat je in
een soort voorschrijfgedrag kunt vervallen hé, want dat verwachten de mensen soms wel
hé.” (externe consulent)
“Maar dan merk je wel dat het concreet gaan vertalen – of als mensen voorbeelden gaan
aanreiken – dat dat nog altijd, ja, meer effect teweeg brengt dan als ze het verslag lezen.
Uiteindelijk verwacht je dan van mensen dat ze zelf die – toch min of meer theoretische –
ideeën in de praktijk gaan omzetten. En soms merk je dat, wat in de ene situatie werkt, en
wat ze eigenlijk zouden moeten transfereren naar een andere, gelijke, situatie, dat dat niet
altijd zo goed marcheert. Dus in die zin is het dan niet zo slecht om eens de vergelijking te
maken: eigenlijk zijn dat twee gelijklopende situaties, dus: wat doe je daar? Awel, dat kun je
ook daar gaan toepassen.” (externe consulent)
Hierbij wordt ook het belang aangehaald van het ondersteunen en begeleiden van de
betrokkenen, naast het schetsen van een beeld. Zo zei een ouder:
“Want je hebt de voorbeelden gekregen van hoe je het kan doen, en als (nadruk) je dat dan
doet, dan – of als je dat dan probeert en je ziet dat je resultaten hebt daarvan *…+.” (ouder)
Een externe consulent merkte in dat opzicht het volgende op:
“Ik denk dat de beeldvorming belangrijk is om de neuzen in dezelfde richting te krijgen, maar
dat je daarnaast ook heel veel concrete adviezen moet geven om die beeldvorming vertaald
te krijgen.” (externe consulent)
Een gedeeld beeld op de probleemsituatie vormen, is een cruciaal element in de werking van
Ampel.
Pagina | 70
Doordat de medewerkers van Ampel “aan huis” kwamen, leerden ze ook de vastgelopen
persoon zelf kennen. Zo konden zijzelf een goed beeld vormen van de situatie.
Belangrijk bij die beeldvorming is, volgens enkele hulpverleners, dat iedereen betrokken
wordt. Dit wordt aangehaald als voordeel van het ambulant werken met de vastgelopen
persoon, in tegenstelling tot wanneer hij/zij uit de situatie wordt gehaald. Het team is dan
namelijk mee in het proces. Bij sommige consulten was dit het geval, bij andere niet:
“Vooral de duiding op team vond ik heel goed, omdat iedereen ernaar moet handelen. Dan is
het ook belangrijk dat iedereen mee is in het waarom en het hoe. We hebben daar toch
verschillende teamvergadering aan besteed, waar ik dankbaar voor ben.” (hulpverlener)
“Maar dat je in heel dat oplossen van die problemen, het team (nadruk) meeneemt zodanig
dat zij weten wat het probleem veroorzaakt en wat we moeten doen om die problemen niet
meer terug te krijgen. Dat weten ze veel (nadruk) meer – denk ik – als je het kunt doen met
Ampel *…+ En dat ze ook het gevoel hebben van ja, we worden ook – allez, we hebben dat ook
in het team gedaan en we worden er in meegepakt en we begrijpen nu ook waarom dat N.
zo’n gedrag stelt en wat we wel kunnen doen en wat we niet kunnen doen.” (hulpverlener)
“Maar ik vond het wel een meerwaarde in feite dat iedereen erbij is. Want het is toch heel
anders – *…+ – als je dan andere teamleden bevraagt, dat dat toch voor hen moeilijker is om
dat beeld te hebben dat wij hadden. Doordat dat rechtstreekse informatie is en je ook
rechtstreeks kunt vragen stellen, *…+ – ja, was dat precies moeilijker voor over te brengen,
want wij zijn meer de collega’s *…+.” (hulpverlener)
Hier wordt verder op ingegaan bij onderzoeksvraag twee omtrent mogelijke tips ter
verbetering van de werking.
Een volgend belangrijk element voor ouders en hulpverleners, is de aanpassing die de
medewerkers maken aan hun noden. Zo merkte een ouder op dat ze het waardeerde dat de
medewerker van Ampel bij haar thuis kwam, op het moment dat het voor haar paste.
Omtrent dit gegeven werd door een externe consulent de bemerking gemaakt dat niet alle
Pagina | 71
ouders graag iemand bij hen thuis zouden ontvangen. Algemeen werd het aan huis gaan
echter als een meerwaarde gezien.
Ook voor hulpverleners werd dit als meerwaarde aangehaald: er werd op hun tempo
gewerkt; de vergaderingen werden vastgelegd in overleg met de organisatie en er werd
gewerkt met voorbeelden die door de hulpverleners werden aangehaald.
Nadat de adviezen gegeven zijn en er na enkele maanden terug samengekomen wordt om te
kijken hoe het is gelukt om die adviezen te implementeren, wordt de intensieve
ondersteuningsperiode stopgezet. Tijdens het laatste overlegmoment, wordt steeds
duidelijk gemaakt dat de betrokkenen altijd mogen bellen of e-mailen wanneer ze nog een
vraag hebben of wanneer de situatie opnieuw ontspoort. Dit wordt door de respondenten
als belangrijke meerwaarde van de werking gezien. Zo merkten enkele hulpverleners het
volgende op:
“… ook het feit dat je een beroep kan doen op – moest je nu morgen zeggen van “oh nee, het
gaat echt niet meer met N.” – dat je heel rap nog een keer kunt beroep doen op Ampel, vind
ik ook heel positief.” (hulpverlener)
“*…+ en dan als we gestopt zijn, van “kijk ja, we gaan dat hier nu afronden” – ook die
openheid was er van “kijk, als er nog problemen zijn, kan je ons altijd bereiken en kun je
vragen stellen” *…+” (hulpverlener)
Ook ouders merkten de meerwaarde hiervan op. Daarnaast gaven ze aan dat de
medewerkers van Ampel hen doorverwezen naar andere instanties, waar ze dan verder door
konden worden ondersteund.
“Ze hebben dat ook gezegd van “kijk, onze taak zit erop, en dat en dat zijn de mogelijkheden.
Als er iemand van St. langskomt, is dat weer iemand die achter u staat en ik denk dat dat
goed gaat zijn”.” (hulpverlener)
Zowel hulpverleners als ouders vonden het nuttig om de beeldvorming en adviezen van
Ampel op papier te krijgen. Een ouder zei hierover:
“Ik heb eigenlijk vooral dat verslag gelezen, (denkt) – allez, hoe dat we alles konden – allez,
om B. te snappen eigenlijk *…+ Ik heb eigenlijk vooral zo’n dingen gelezen hé, en ook de
Pagina | 72
aanpak hé – maar wat er eigenlijk in B. omgaat hé. Dat hij op zo’n niveau zit, dat hij op zo’n
niveau zit – allez, daar eigenlijk vooral goed gelezen en dat eigenlijk volledig aanvaard.”
(ouder)
“En bijvoorbeeld dan ook – ik ben ook met die adviezen naar het houtwerk gegaan zodanig
dat iedereen die eigenlijk met N. in begeleiding staat, weet – persoonlijk assistent ook – van
kijk, dat zijn de problemen van N. en zo kunnen we daar best mee omgaan. Zoals de huisarts,
die heb ik daar dan ook – kort – van op de hoogte gebracht, ik denk dat dat niet slecht is. Ja,
ik vind dat heel goed dat we dat eindverslag hebben om soms een keer onszelf nog terug
eraan te herinneren.” (hulpverlener)
8.1.1.6. Tijdsduur en intensiviteit
Omtrent de tijd die de betrokkenen in het consult dienden te steken, waren de meningen
verdeeld. De externe consulenten gaven aan dat er soms veel tijd tussen zat omwille van
praktische omstandigheden. Eén van de externe consulenten vond dat organisaties zich
meer kunnen inzetten, opdat de intervisiemomenten elkaar sneller zouden opvolgen.
“Dus dat merk je soms wel: tegen dat je samen komt, kan dat wel even duren en er mag daar
niks tussen komen – iemand die ziek valt of dat er iets fout loopt – of het loopt helemaal in de
– het draait helemaal in de soep hé dan. Dat was vooral rond de intervisie, vond ik. De eerste
zaken zijn heel vlot verlopen: observatie, de SEO en zo. Dat ging aan een goed tempo. Ook de
beeldvormingsbespreking. Maar dan kwam er intervisie – en ik vind: dat is niet de eerste keer
– dat het dan begint te stokken zo. Dat was dan ook wel de vakantieperiode – allez, de grote
vakantie zat daartussen – dat is al een periode dat er veel verlof genomen wordt, men draait
op een minimumbezetting en dan merk je dat zaken wel opgeschoven worden en dat vind ik
vaak wel wat jammer.” (externe consulent)
Ouders en hulpverleners gaven aan dat er naar hun gevoel niet te veel of te weinig tijd zat
tussen de samenkomsten.
Een hulpverlener merkte op: “Ik denk gewoon, moest dat om de twee weken zijn, dat je op
den duur denkt van “we geraken er niet meer met onze andere dingen, er zijn meer
Pagina | 73
gebruikers dan N. alleen”, terwijl dat dat totaal niet zo overkwam. Allez, er zat ook – allez,
dat was ook niet zo vlug vlug op elkaar.” (hulpverlener)
Ook werd aangehaald dat er contact gehouden werd per e-mail en telefoon, wanneer er een
langere periode tussen zat.
Over de intensiviteit van het consult, hadden de meeste respondenten dezelfde mening: ze
vonden dat het intensief, maar nodig was. Een hulpverlener gaf toe dat ze er in het begin
wat schrik voor had, omdat ze al verhalen van collega’s had gehoord. Ze had het echter niet
als té tijdrovend ervaren.
“*…+ nee, ik had het gevoel dat ik daar ook gewoon veel uithaalde en het team ook. Ik vond
het niet té (nadruk).” (hulpverlener)
Ouders spraken eerder in termen van “genoeg tijd” in plaats van “te veel tijd”.
“Ikzelf? Ik vond dat.. ja… je steekt eigenlijk tijd in je kind hé. Hetgeen dat Ampel eigenlijk
vraagt, is niet meer dan normaal: dat je daarbij bent hé. Vind ik. Ik vond dat zeker niet te
veel, absoluut niet.” (ouder)
Verder gaf een hulpverlener aan dat ze ook niet het gevoel hadden te moeten wachten tot
heel het proces met Ampel doorlopen was, vooraleer geholpen te zijn:
“Goh, ik vond dat elke keer dat wij samen gezeten hebben, altijd wel iets – duidelijkheid –
concreet uitkwam, waarmee dat we aan de slag konden. Dat is misschien lang als het
inderdaad, maar het moment dat je die adviezen krijgt – als je dan pas aan de slag kunt gaan
– maar wij konden elke keer wel iets doen en wij hebben ook gewoon heel rap verbetering
gezien.” (hulpverlener)
Een hulpverlener gaf aan dat niet iedereen in haar team er zo over dacht: “Het was
natuurlijk wel tamelijk intensief, want ze stonden hier van “ja, er zijn nog meer deelnemers
dan J. *…+.”. (hulpverlener)
Pagina | 74
8.1.1.7. Ampel als team
Een ouder gaf aan dat ze het belangrijk vindt dat Ampel uit een team bestaat van
verschillende deskundigen. Er is steeds een medewerker van Ampel die het consult leidt,
maar de psychiater verbonden aan het consultteam van Ampel kan ook haar inbreng doen,
wanneer een externe consulent gevraagd wordt, heeft ook die zijn/haar eigen visie.
“*…+ die verschillende mensen die dat van op afstand eens kunnen bekijken.” (ouder)
Ook een hulpverlener bevestigde dit: “*…+ is dat Ampel een team is – *…+ – vb. inbreng van
een psychiater zonder lange wachtlijsten, en met meer ervaring dan wijzelf.” (hulpverlener)
Een andere hulpverlener merkte op: “Ik had ook het gevoel dat het een team was die heel
goed samenwerkte”. (hulpverlener)
Een andere hulpverlener vond het soms moeilijk wanneer een medewerker van Ampel en
een externe consulent een ander accent leggen. Soms is het goed om slechts één
contactpersoon te hebben.
Een externe consulent die ook kennis heeft van de werking van het consultteam, vond het
ook een meerwaarde dat er met een vast consultteam gewerkt werd.
“Ik denk dat dat eigenlijk één van de krachten is van Ampel dat vast team van mensen die
elkaar onderling kennen, maar ook van uit heel andere – heel verschillende hoeken komen. Je
merkt dat ook dat mensen daar veel kunnen – kunnen, durven, willen zeggen en ook wel
dingen willen opnemen. Doordat dat een vaste groep – allez, je creëert een stukje
gemeenschappelijke verantwoordelijkheid bijna denk ik, door daar met een vast team te
zitten.” (externe consulent)
8.1.2. Mesoniveau
Op mesoniveau werd onderzocht hoe organisaties ten opzichte van de werking van Ampel
staan: wat vonden zij de meerwaarde aan de tussenkomst van die consulentenwerking?
Pagina | 75
8.1.2.1. Casusoverschrijdende werking
Een hulpverlener gaf aan dat men in haar organisatie, naar aanleiding van het consult van
Ampel, nu meewerkt aan het SENSEO project (d.i. het project van het SEN om een nieuwe
versie van de SEO te maken, met inbreng van de verschillende instanties in Vlaanderen).
“Er is ook iemand komen spreken over manisch-depressief en hoe je kan omgaan met
kinderen van manisch-depressieve ouders. In de praktijk hebben we daar niet veel aan gehad.
Het was wel boeiend om een beeld te krijgen van wat er met mama aan de hand is. Dat was
erg positief. We hebben echter geen tips gebruikt in de aanpak van H.” (hulpverlener)
Andere hulpverleners gaven aan dat ze het emotioneel functioneren nu ook in kaart
proberen te brengen bij andere cliënten.
Methodieken die bij het consult van Ampel werden gebruikt, zoals bijvoorbeeld een situatie
opsplitsen in het gedrag, de reactie van de hulpverlener, het gedrag enzovoort, werden
verder gebruikt bij andere cliënten.
“En daar hebben we geredeneerd zoals bij F. en hebben we dus ook een kader geschetst. En
gaan we nu ook zo’n blad maken (toont blad van F.): hoe is L. als we binnenkomen? Is ze al
gespannen of is ze al overspannen? Doen we een time-out of benadrukken we – als ze
positief is – dat positief gevoel, die positieve ervaringen?” (hulpverlener)
“We moesten hem, door positief te bevestigen als het nu een keer goed ging, hem doen
ondervinden dat dat de juiste attitude was. En als het een negatief gedrag was, dan moesten
we dat couperen. En nu komen we dat terug tegen met iemand met schizofrenie: datzelfde
kader proberen we uit te werken: dus het goede gedrag positief bevestigen, aangename
momenten proberen te hebben en als negatief gedrag: time-out.” (hulpverlener)
8.1.2.2. Werken met het team
Zoals ook bij het microniveau aangegeven, vonden organisaties het een meerwaarde dat de
vastgelopen persoon niet uit de situatie werd gehaald. Hierdoor werd het team
meegenomen in het proces, om zo samen naar een betere ondersteuning te streven.
Pagina | 76
Ook voor de teamspirit was het belangrijk dat het team hier samen naar op zoek kon gaan.
Zo maakte de directie ook duidelijk dat ze naar de vragen en problemen van hun team
luisterden, en actie ondernamen.
“Ja, ik denk voor het team ook dat dat heel belangrijk was, dat ze – dat je toont van kijk, we
weten dat het niet gemakkelijk is en we willen er ook effectief (nadruk) iets aan doen; we
willen samenwerken met andere (nadruk) mensen om daartoe te komen. En dat ze ook het
gevoel hebben van ja, we worden ook – allez, we hebben dat ook in het team gedaan en we
worden er in meegepakt en we begrijpen nu ook waarom dat N. zo’n gedrag stelt en wat we
wel kunnen doen en wat we niet kunnen doen.” (hulpverlener)
Doordat Ampel slechts voor een welbepaalde periode tussenkwam, bleef de
verantwoordelijkheid bij het team liggen. Ampel komt niet tussen om over te nemen, maar
ondersteunt het team wel om zelf weer verder te kunnen.
Verder werd aangehaald dat het team door de tussenkomst van Ampel meer op een
golflengte zat: “Niet direct bij haar, wel bij onze aanpak. We hopen dat het haar toch helpt.
Misschien zou het nu wel nog moeilijker gaan met haar als wij die aanpak niet hanteerden. In
ieder geval is er meer eensgezindheid.” (hulpverlener)
Een reden om Ampel in te schakelen, is volgens een externe consulent wanneer het team
vastzit. Wanneer teamleden een verschillende visie hebben op een situatie, kan Ampel op
een “neutrale” manier advies geven.
8.1.2.3. Het overbrengen van expertise
Een externe consulent getuigde dat het voor haar en haar organisatie een win-win situatie
was om met Ampel samen te werken. Zij kon leren over de emotionele ontwikkeling; Ampel
kreeg expertise terug over het werken met brussen.
“Ja, het is iets dat steeds meer en meer gebruikt wordt door ons team en er wordt meer en
meer gekeken op welke niveau – of op welk emotioneel niveau functioneert die gast. Vroeger
werd dat niet zo gezien.” (externe consulent)
Pagina | 77
Externe consulenten gaven hierbij aan dat zij het voor zichzelf een verrijking vonden om aan
de consulten mee te werken. Vooral bijleren over de emotionele ontwikkeling en de
doelgroep, werden als belangrijke bijscholing gezien.
“Dus zelf vind ik dat dat eigenlijk echt wel je blik verruimt. En ook ja, ik vind het persoonlijk
ook een verrijking om daar mee bezig te zijn. Ik vind dat eigenlijk wel heel fijn om te doen,
eigenlijk. Je kunt een stuk ondersteuning gaan bieden, elders (nadruk), maar ik vind dat het
ook dikwijls naar jezelf wel een dingen teruggeeft zo.” (externe consulent)
Ampel werd ingeschakeld als vorming naar het team toe.
“Ze hebben een boeiende manier aangebracht om met de SEO te werken, waar het volledige
team iets aan heeft gehad.” (hulpverlener)
Een hulpverlener gaf aan dat Ampel wellicht de bedoeling heeft zichzelf overbodig te maken,
door kapstokken aan te reiken waardoor het team bijleert. Zo kan men die kennis ook
gebruiken bij andere consulten.
8.1.2.4. Ampel als “boodschapper”
Een externe consulent legde uit waarom haar organisatie ook reeds de hulp van Ampel had
ingeroepen:
“En als het een twijfelgeval is of als er wat problemen zijn, dan schakelen wij nu vlug Ampel
in, om toch eerst die beeldvorming te hebben, omdat – als het op papier staat en het is
vastgesteld door een externe dienst – kun je daar ook gemakkelijker mee naar de context.
Van kijk, het is vastgesteld; het komt niet van ons, het is ook zo.” (externe consulent)
Op die manier blijft de organisatie uit de strijd. Andere hulpverleners gaven ook aan dat de
expertise van Ampel gebruikt kan worden om ideeën ingang te laten vinden bij het team.
8.1.3. Macroniveau
Op macroniveau werd onderzocht welke elementen in de werking van Ampel een
meerwaarde betekenden op beleidsniveau. De onderzoeker probeerde een antwoord te
Pagina | 78
formuleren omtrent wat de meerwaarde is van Ampel ten opzichte van andere diensten die
met de doelgroep werken.
Een aantal zaken werden op microniveau al besproken als meerwaarde ten opzichte van
andere diensten. Dit ging bijvoorbeeld over het gevoel dat ouders hadden dat er naar hen
werd geluisterd, dat ze betrokken werden en dat er meerdere visies verenigd werden in de
werking van Ampel. In Ampel hadden ze het gevoel een medestander te hebben gevonden.
“En ik zat daar gewoon bij alsof jullie hier nu een gesprek zouden houden en ik werd daar
gewoon buiten gehouden. Dat heb ik nooit of nooit gehad met Ampel: je werd echt
betrokken.” (ouder)
8.1.3.1. Ampel als ambulante oplossing
Een belangrijk element in de werking van Ampel is het feit dat zij ambulant, in de situatie, te
werk gaan. Ze gaan naar de mensen toe en proberen, samen met de context, de vastgelopen
situatie te doorbreken.
Een hulpverlener verwoordde dit als volgt: “Ik denk ook – het feit dat je werkt met Ampel –
dat het grote voordeel daarvan (nadruk) is, dat je niet (nadruk) de persoon eruit haalt –
breng naar een andere voorziening – naar de M. of naar de St. – dat ze het daar oplost en dat
je ze terugzet (nadruk). Maar dat je in heel dat oplossen van die problemen, het team
(nadruk) meeneemt zodanig dat zij weten wat het probleem veroorzaakt en wat we moeten
doen om die problemen niet meer terug te krijgen.” (hulpverlener)
Een externe consulent gaf hierbij aan dat: “*…+ het moment dat er soms maar aangemeld
wordt, is vaak heel laat al… (denkt) Dus probeer dan nog maar een keer – inderdaad –
ambulant iets te doen.” (externe consulent)
Hierbij gaf ze het belang van tijdig aan de alarmbel trekken aan. In een echte crisis is het niet
meer mogelijk om ambulant iets te verwezenlijken.
Pagina | 79
8.1.3.2. Ampel als laagdrempelige (goedkope) dienst
Ten opzichte van andere diensten werd het prijskaartje vaak als meerwaarde aangehaald; zo
zei een hulpverlener: “Ik vond dat heel schappelijk, als je vergelijkt met andere diensten of
sprekers of vorming, is dat – allez, qua prijs zou me dat zeker niet tegenhouden. En ik denk
ook dat het meespeelt: bij ons heeft dat enorm geholpen.” (hulpverlener)
Ook externe consulenten vonden de prijs van Ampel zeer goedkoop. Toch gaven ze aan dat
dit nodig was om de drempel, ook voor gezinnen, zo laag mogelijk te houden.
“Ik vind het niet slecht dat er iets gevraagd wordt, maar volgens mij moet dat zeker niet
meer zijn, want dan ga je een barrière gaan opwerpen en dan ben je te selectief hé.” (externe
consulent)
De opmerkingen die hierbij gemaakt werden, waren dat het typisch is voor de sociale sector
om bang te zijn geld te vragen en dat Ampel zijn geld waard is. Een derde, opvallende
opmerking, was van een externe consulent die aanhaalde dat organisaties soms misschien
meer moeite zouden doen, moest het duurder zijn. Ook hier bleef echter benadrukt worden
dat het net een kracht is van Ampel om de drempel op die manier zo laag mogelijk te
houden.
8.1.3.3. Ampel als dienst met een groot (informeel) netwerk
Ampel is een team: het bestaat uit twee vaste medewerkers en per consult kan er gekozen
worden om nog met externe consulenten te werken. Daarenboven is er een vast
consultteam dat om de zes weken samenkomt. Uit dat consultteam kunnen ook
deskundigen aangesteld worden om mee een kijkje te nemen in het consult. Dit wordt door
zowel ouders, hulpverleners, als externe consulenten geprezen.
Een consulent uit het consultteam zei daarover: “Ik denk dat dat eigenlijk één van de
krachten is van Ampel dat vast team van mensen die elkaar onderling kennen, maar ook van
uit heel andere – heel verschillende hoeken komen.” (externe consulent)
Vooral de meerwaarde van de inbreng van een psychiater zonder lange wachtlijsten werd
door ouders als sterkte gezien.
Pagina | 80
De ouders maakten ook de vergelijking met andere diensten, waarbij er maar een iemand
ter beschikking stond van het gezin. “*…+ ik had een iemand en die had een eigen visie
daarover en als je daar niet mee akkoord bent, dan sta je daar hé.” (ouder)
8.1.3.4. Ampel in vastgelopen situaties/als laatste redmiddel
“Want je creëert natuurlijk de verwachting van: voor alle moeilijke, extreme, situaties…”, zo
verwoordde een externe consulent kernachtig dit element uit de werking van Ampel.
Een ouder gaf aan dat ze in een noodsituatie zat en dat daardoor Ampel werd ingeschakeld.
Ampel wordt algemeen bekeken als “laatste redmiddel”: als men niet weet waardoor
probleemgedrag ontstaat, als men het niet eens is in het team of als ouders en hulpverleners
verschillende visies hebben, als men kortom “vastgelopen” is in het zoeken naar een
antwoord op de situatie.
Hierbij werden drie opmerkingen gemaakt: ten eerste is het belangrijk om ook in te zien
wanneer Ampel geen hulp kan bieden, bijvoorbeeld in acute crisissituaties, waarbij het beter
is dat de vastgelopen persoon even uit de situatie wordt gehaald. Belangrijk voor het
netwerk is om op tijd Ampel in te schakelen, zodat zo’n crisissituatie vermeden kan worden.
Een tweede opmerking kwam van een externe consulent die aangaf dat een vraag die puur
gebaseerd was op beeldvorming, geen echte zaak meer is voor Ampel. Door de
puzzelstukken zelf even samen te leggen, kan dat ook opgelost worden. Wanneer men hier
echter op vastloopt, kan dat wel een basis zijn om Ampel erbij te roepen.
Een derde opmerking behandelde de verwachting dat Ampel telkens voor moeilijkere
situaties zal komen te staan en dus meer expertise zal moeten opbouwen.
“*..+ omdat binnen een organisatie zelf veel meer vorming rond zo’n dingen wordt
opgenomen – dat ook mensen met veel meer mensen – misschien – geconfronteerd worden
die zo – hé – af en toe eens vree moeilijk zijn en het proberen zelf te doen. En daardoor alleen
nog maar echt extreme – extreem moeilijke situaties gaan aanmelden – ik weet het niet. Dat
kan meespelen denk ik.” (externe consulent)
Pagina | 81
Voor het beleid van een organisatie is Ampel een krachtige werking, omdat hun enig
exclusiecriterium het hebben van een verstandelijke beperking is. En ook hierover kan nog
gediscussieerd worden.
8.1.3.5. Ampel als intensieve tussenkomst
Wanneer de vergelijking gemaakt werd van Ampel met andere diensten, viel voor een
hulpverlener vooral de intensiviteit van Ampel op:
“*…+ dat was waarschijnlijk een jaar lang, hebben wij elke maand een uur of twee naar het
centrum G. geweest. Dus dat was ook een serieuze investering en dat was niet intensief
genoeg. Hier is Tine op de werkvloer gekomen, in contact met F., terwijl: G. centrum kwam
niet in contact met de patiënt. ’t Is nog veel – we werden nog beter ondersteund.”
(hulpverlener)
8.2. Onderzoeksvraag twee
Als tweede grote onderzoeksvraag, werden tips ter verbetering van de werking van Ampel
bevraagd. Hoewel veel respondenten aangaven geen tips te kunnen benoemen, kreeg de
onderzoeker (indirect) toch enkele antwoorden op die vraag.
Een aantal van de bedenkingen die gemaakt werden, werden door de respondenten zelf
bijna onmiddellijk weer ontkracht.
Zo stelde een ouder zich de vraag of het werken via e-mail ook voor oudere familieleden een
handig communicatiemiddel zou zijn. Daarop volgde direct de opmerking dat de
medewerkers van Ampel hier dan wel rekening mee zouden houden en op een andere
manier zouden communiceren.
Een hulpverlener stelde voor dat de medewerkers van Ampel misschien eens tijdens een
korte briefing konden langskomen, om te kunnen ondersteunen op het moment dat het
probleem zich voordeed. De bedenking volgde snel dat dit misschien niet haalbaar zou zijn.
Hieronder volgen zes aandachtspunten om de kwaliteit van de werking nog te optimaliseren.
Pagina | 82
8.2.1. Duidelijke afspraken op voorhand
Een externe consulent gaf aan dat ze van hulpverleners in het algemeen wat meer moeite
verwacht om ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk hulpverleners aanwezig kunnen zijn
tijdens overlegmomenten. Tijdens het consult waarrond ze bevraagd werd, zat er weinig
continuïteit in de aanwezigheid van begeleiders tijdens de intervisiemomenten. De
beeldvormingsfase was vlot verlopen, maar erna ontbrak voor haar de schwung. Daarnaast
werden weinig voorbeelden door het team aangehaald.
“Allez, ze vragen uiteindelijk dat er iemand komt – allez, het moet natuurlijk van twee kanten
komen hé, ik wil niet niet inschikkelijk zijn, maar soms denk ik een beetje van misschien moet
er vanuit de voorziening iets meer inspanning gedaan worden om een overlegmoment te
plaatsen op een moment dat er wat meer volk aanwezig is of moeten ze ook een keer hun
uurrooster aanpassen hé om te maken dat er mensen op dienst zijn. Allez, dat vind ik wel
belangrijk. Maar om dat allemaal te gaan stipuleren op voorhand in een of andere
overeenkomst, dat is een beetje moeilijk hé. Ik denk: het feit dat er actieve samenwerking en
medewerking gevraagd wordt, en inbreng van de medewerkers, dat dat niet slecht zou zijn,
maar dat is dan nog vrij ruim te interpreteren.” (externe consulent)
Door op voorhand duidelijk aan te geven wat verwacht wordt – zonder hierbij de
schoolmeester uit te hangen –, zou de werking nog vlotter kunnen verlopen. Door tijdens
het eerste overlegmoment enkele volgende momenten vast te leggen, zouden ook
problemen qua timing kunnen worden voorkomen.
8.2.2. Sensibiliseren versus middelen
Een externe consulent maakte de opmerking over het bekendmaken van Ampel:
“Euhm, ja, het hangt allemaal weer met elkaar samen hé. want natuurlijk: als je meer gaat
bekendmaken bij bepaalde groepen waar dat er nu – denk ik – veel nood is aan zoiets, maar
nog niet veel bekendheid is – hangt natuurlijk samen met de vraag dat je het toenemend
aantal consulten moet kunnen oppikken.” (externe consulent)
Hierbij zal een balans moeten worden gezocht tussen bekendmaken en het vrijmaken van
middelen om aan de extra aanmeldingen tegemoet te kunnen komen.
Pagina | 83
8.2.3. Verzekeren dat iedereen betrokken wordt
Een hulpverlener haalde aan dat ze het jammer vond dat niet iedereen betrokken was bij de
overlegmomenten van Ampel. Daarbij maakte ze wel de bedenking dat het dan misschien de
taak van de betrokken hulpverleners was om de ideeën die uit die momenten voortkwamen,
nadien over te brengen naar de rest van het team.
8.2.4. De doelgroep afbakenen
Naar de toekomst toe, zal het volgens een externe consulent belangrijk worden om goed af
te bakenen wie tot de doelgroep van Ampel behoort. Zo vermeldde ze: “Allez, het enige
criterium wat ze – denk ik – nu hanteren en ook het enige – ja, plus dat mensen moeten
functioneren op het niveau van iemand met een verstandelijke beperking en dat is dan ook
breed hé: moet je een verstandelijke beperking hebben of op dat niveau functioneren? Dus je
kunt daar alweer over discussiëren…” (externe consulent)
Het zal naar de toekomst toe van belang zijn om hier duidelijke afspraken rond te maken.
Een van de belangrijke taken van Ampel is om goed door te verwijzen. Een externe consulent
verwees hierbij naar het zorgcircuit, waarbij Ampel als aanmeldingspunt/draaischijffunctie
zou kunnen fungeren.
8.2.5. Evaluatie aan de hand van het aanmeldingsformulier?
Een hulpverlener bracht het nut van het aanmeldingsformulier als evaluatie-instrument naar
voor: “ik heb een aantal vragen voorgelegd aan het team ook, van: wat denken jullie? En zo
bijvoorbeeld naar de pluspunten van de persoon. Dat hebben we ook samen met het team
gedaan. Dat was dan ook vree confronterend. Zo van ja, die pluspunten – op dat moment
was dat zo moeilijk om te noemen, omdat het zo moeilijk liep. Terwijl nu – ik denk, moesten
we dat nu invullen, dat dat een heel ander formulier zou zijn natuurlijk.” (hulpverlener)
Wanneer nagedacht wordt over mogelijke manieren om het proces te evalueren, kan deze
opmerking in de discussie worden meegenomen.
Pagina | 84
8.2.6. Draagkracht van de medewerkers van Ampel
Een element dat vooral door externe consulenten naar voor kwam, was de mogelijkheid om
ideeën af te toetsen bij de medewerkers van Ampel. Wanneer zij een consult samen
doorliepen, vonden ze het werken met twee een meerwaarde. Deze opmerkingen kunnen
doorgetrokken worden naar de werking van de consulentenwerking in het algemeen:
wanneer er meerdere vaste medewerkers per consulentenwerking werken, kan de draaglast
verdeeld worden. Behalve het verdelen van het werken en het aftoetsen van ideeën, kan
men elkaar dus ook emotioneel ondersteunen.
“Vroeger zou je al – denk ik – regelmatig een keer iemand van de andere coördinatoren
bellen om een keer af te checken, maar nu kan dat – dat is echt waardevol denk ik dat dat
binnen een team kan.” (externe consulent)
“En dat heb je zo – de laatste twee jaar heb ik dat wel een paar keer echt (nadruk) gezien,
heel concreet, van – dat het teveel wordt voor de mensen. Maar als je dan kunt samenzitten,
dingen delen, euhm… Het is niet dat het daarom minder zwaar wordt – de casussen zijn nog
altijd even zwaar – het werk… Allez, ik denk niet dat Trees nu bijvoorbeeld minder werk heeft,
er zijn gewoon meer vragen. Maar je kunt al meer een keer afchecken bij elkaar. Ik denk dat
dat wel – allez, naar iets houdbaar houden en de werking laten draaien – dat dat eigenlijk
een heel belangrijke is.” (externe consulent)
“*…+ ja, eigenlijk hetzelfde wat dat de consulenten – wat de coördinatoren binnen hun
consult doen – die externe blik – daar dingen terug opentrekken – kan – denk ik – iemand die
nog externer is, die niet echt in de casus zit, dat nog een keer doen met een collega dan. Dus
in die zin is dat wel waardevol.” (externe consulent)
Een hulpverlener nuanceerde deze meerwaarde, door het geven van de waarschuwing dat
werken met twee soms voor onduidelijkheid kan zorgen. Wanneer twee medewerkers van
Ampel samen naar een overlegmoment gaan, is het belangrijk dat er goed wordt
afgesproken wie het aanspreekpunt zal zijn en wie het woord zal voeren tijdens die
momenten.
Pagina | 85
Hoofdstuk 9: Discussie en conclusie
9.1. Discussie
Met deze masterproef wou de onderzoeker op zoek gaan naar de potentiële meerwaarde
van de consulentenwerkingen in Vlaanderen, als dienst die de expertise binnen de
geestelijke gezondheidszorg en de gehandicaptensector probeert te verenigen. Het
onderzoek werd in West-Vlaanderen afgenomen. Rekening houdend met de provinciale
verschillen tussen de consulentenwerkingen, worden hier – na een terugblik op het
onderzoek in West-Vlaanderen – desalniettemin voorzichtige besluiten voor de algemene
werking beschreven. Alle consulentenwerkingen zijn immers uit eenzelfde nood ontstaan en
baseren zich grotendeels op dezelfde principes.
9.1.1. Meerwaarde van de West-Vlaamse consulentenwerking?
Wanneer bovenstaande resultaten worden geanalyseerd, wordt duidelijk dat de
consulentenwerking een complex proces behelst, dat niet door enkele gestandaardiseerde
tests in kaart kan worden gebracht. Ondanks de tendens in onze samenleving om evidence
based te werk te gaan, werd in deze masterproef bewust gekozen voor een kwalitatief,
diepgaand onderzoek. Zoals Engelse collega’s van de consulentenwerkingen aangaven
(Legge, A. & Moran, J. (01/12/2010), mondelinge communicatie), is hun werking effectief
wanneer hun cliënten zeggen dat het effectief is; ze spreken over “Practice-Based Evidence”.
In dat opzicht kunnen de consulentenwerkingen uit voorgaand masterproefonderzoek
besluiten dat hun werking positief wordt beleefd. Zoals ook uit vorig onderzoek (Claes et al.,
2010) gesteld werd, werd het bieden van een externe blik (micro), het casusoverschrijdende
aspect (meso) en het feit dat het om een ambulante, laagdrempelige werking gaat (macro),
als kracht van de consulentenwerking gezien. Daarnaast kwamen enkele nieuwe aspecten
naar voor.
Op microniveau werd de volgende vraag gesteld: “Wat betekent omgevingsondersteuning
nu concreet voor een vastgelopen situatie? Welke elementen binnen deze
Pagina | 86
omgevingsondersteuning betekenen een mogelijke meerwaarde voor de kwaliteit van
bestaan van de cliënt en zijn natuurlijk/professioneel netwerk?”. Doorheen de semi-
gestructureerde interviews werden hier uitgebreide antwoorden op gegeven, waarvan de
belangrijkste hier nogmaals besproken worden.
Wat in bijna alle interviews aan bod kwam, is het gevoel dat de betrokkenen aan de
tussenkomst van Ampel overhouden: de respondenten voelden zich beluisterd, hadden het
gevoel dat ze met hun bekommernissen én kritische bedenkingen bij de medewerkers
terecht konden; de medewerkers van Ampel pasten zich aan hun noden aan. Er werd
voldoende intensief aan het consult gewerkt. Het belang van de beeldvorming kwam naar
voor, maar ook het begeleiden en ondersteunen bij het implementeren van de adviezen
werd als belangrijk benoemd. Hierbij werd het als meerwaarde gezien dat er veel met
voorbeelden wordt gewerkt. De expertise van de consulentenwerking werd onderstreept.
Op mesoniveau werd op volgende vraag een antwoord gezocht: “Wat zien organisaties als
cruciale meerwaarde aan de tussenkomst van Ampel bij vastgelopen situaties?”.
Op dat niveau werd vooral het werken met het team als zeer positief ervaren: het team was
op die manier betrokken bij de verandering. De consulentenwerking werd als welkome
boodschapper gezien, wanneer een team iets niet overgebracht kreeg bij een familie, of
wanneer een orthopedagoge iets niet verkocht kreeg bij het team.
Op macroniveau luidde de vraag: “Waar ligt de potentiële meerwaarde van de
consulentenwerkingen ten opzichte van het huidige aanbod van de geestelijke
gezondheidszorg en de gehandicaptensector?”.
De intensieve tussenkomst van de consulentenwerking werd als meerwaarde geduid ten
opzichte van andere diensten. Het (informele) netwerk dat rond de consulentenwerking
werd opgebouwd en het gegeven dat de consulentenwerking bij vastgelopen situaties
tussenkomt, waren twee andere belangrijke elementen in de werking.
Met betrekking tot de tweede onderzoeksvraag “Wat zijn tips ter verbetering van de werking
van Ampel?” bleek dat enkele afspraken op voorhand duidelijker kunnen worden
gestipuleerd, zoals de vraag tot actieve betrokkenheid van het professioneel netwerk. Ook
Pagina | 87
gaf een externe consulent de tip om tijdens het eerste overlegmoment onmiddellijk enkele
volgende afspraken vast te leggen.
Naar evaluatie toe, kwam het voorstel om het aanmeldingsformulier als basis te nemen.
Naar de toekomst toe werd daarnaast aangeraden om, gezien de groeiende bekendheid van
Ampel, de doelgroep voldoende af te bakenen. Volgens een externe consulent kan de
functie van Ampel in het zorgcircuit een aanzet zijn voor deze discussie.
Een zeer belangrijke opmerking die door verschillende respondenten werd gemaakt, is dat
het werken met twee in de consulentenwerking een grote meerwaarde betekent. Zowel om
ideeën bij elkaar af te toetsen, als om de draagkracht van de medewerkers te vergroten, kan
dit de werking optimaliseren.
Uit die resultaten zijn enkele reflecties voor de werking en het beleid voortgekomen.
9.1.2. Reflecties op microniveau
9.1.2.1. Kookboek versus reisgids
Binnen de werking van Ampel verwachten cliënten soms een bepaalde zekerheid dat de
aanpak zal werken. Ze komen bij Ampel terecht omdat ze in een vastgelopen situatie zijn
terechtgekomen. Ze verwachten van de medewerkers van Ampel duidelijke antwoorden,
waarbij hen verzekerd kan worden dat aanpak X binnen X-aantal maanden voor verbetering
zal zorgen. Zo zit de werking van een consulentenwerking echter niet in elkaar. Ampel,
alsook de andere consulentenwerkingen, leveren geen kookboek met een stappenplan hoe
te werk te gaan. De metafoor van de reisgids past hier beter: er worden enkele routes op
papier gezet, waaruit de reizigers kunnen kiezen. Er wordt per route beschreven welke
paden ze het best nemen, maar welke route ze kiezen, bepalen ze zelf. Het is ook mogelijk
om meerdere routes te combineren. Sommige reizigers zullen hier zelf creatief in zijn,
andere zullen ervoor kiezen om de uitgeschreven routes te volgen.
Aan elk advies dat gegeven wordt, moet dus nog een zekere vertaalslag gekoppeld worden.
Op die manier worden de adviezen iets van het professioneel/natuurlijk netwerk zelf,
aangepast aan hun specifieke situatie. De consulentenwerking zet haar cliënten weer op weg
en ondersteunt gedurende een welbepaalde implementatieperiode. Daarna is het de
Pagina | 88
bedoeling dat het netwerk van de vastgelopen persoon met hernieuwde energie opnieuw
zelf aan de slag kan met de situatie.
9.1.3. Reflecties op mesoniveau
9.1.3.1. Communities of Practice
Dit is de kracht van de consulentenwerking: ze zet de verschillende betrokkenen samen,
waarbij ieders perspectief beluisterd wordt. Alle informatie, zowel uit het heden als uit het
verleden, wordt meegenomen in een holistische beeldvorming. Er wordt ingespeeld op de
specifieke vragen van de betrokkenen. Gedurende dit proces, worden een aantal zaken
reeds duidelijk voor de betrokkenen.
Aan dit gegeven kunnen de “Communities of Practice” (Laluvein, 2010; Mortier, 2010;
Wesley & Buysse, 2001; Wenger, McDermott, & Snyder, 2002) gekoppeld worden.
Communities of Practice zijn groepen mensen die een probleem of bezorgdheid met elkaar
delen, en die hun expertise daaromtrent uitbreiden door langdurig met elkaar in interactie
te gaan (Wenger et al., 2002). Hierbij staat centraal dat leren een proces van sociale
participatie is. In een kleine groep, die respectvol bejegend wordt, wordt zeer open over de
problemen gepraat. De groep die door de consulentenwerking wordt samengebracht,
overstijgt de organisatorische grenzen, door het betrekken van organisaties uit zowel de
gehandicaptensector als de geestelijke gezondheidszorg (Wesley & Buysse, 2001).
Doordat het professioneel en natuurlijk netwerk van een cliënt samen de problemen
benaderen, geven ze er samen betekenis aan en zoeken ze gezamenlijk naar nieuwe
strategieën. Hierbij wordt voorbijgegaan aan de strijd om macht en status, die soms de
hulpverlener-ouderrelatie bepaalt. Door het delen van ervaringen en verhalen, wordt
onbewuste kennis expliciet gemaakt. Het gezamenlijk beeld dat hieruit ontstaat, kan het
referentiekader van de betrokkenen veranderen (Laluvein, 2010).
Wanneer een professioneel en natuurlijk netwerk rond een cliënt samenkomt met de
consulentenwerking, wordt op die manier te werk gegaan: er worden concrete vragen
gesteld, waaraan verhalen gekoppeld worden. Uit die verhalen kunnen patronen ontward
Pagina | 89
worden. Wanneer het professioneel netwerk met het natuurlijk netwerk praat, (h)erkennen
ze elkaars bezorgdheden en kunnen ze elkaar op een andere manier leren kennen.
Wederzijdse betrokkenheid is de eerste dimensie van de Community of Practice (Laluvein,
2010).
Wanneer het netwerk rond een cliënt bereid is om intensief samen te werken met de
consulentenwerking, geven ze aan een gedeeld doel te hebben; ze gaan dezelfde uitdaging
aan. Die gedeelde uitdaging vormt de tweede dimensie van de Community of Practice
(Laluvein, 2010).
De consulentenwerking probeert – als het ware als moderator – tot een gedeeld beeld te
komen aan de hand van die gesprekken en andere informatie. Hieruit worden adviezen
geformuleerd. Het netwerk kan zelf haalbare voorstellen doen om de omgeving aan te
passen. Door een consequente, gedeelde aanpak probeert men die adviezen te
implementeren. Dit gedeeld repertoire telt als derde dimensie (Laluvein, 2010).
Doordat de betrokkenen heel het proces gevolgd hebben, is er meer begrip en een grotere
bereidheid om de adviezen van de consulentenwerking in de praktijk om te zetten. Dit werd
tijdens dit onderzoek door verschillende hulpverleners aangehaald als belangrijke
meerwaarde van Ampel. Bovendien werd de haalbaarheid van een advies telkens bevraagd.
Zoals bij onderzoeksvraag twee aangegeven, is het belangrijk dat alle betrokkenen
gemotiveerd zijn. Ook dit is een cruciale voorwaarde van de Communities of Practice
(Laluvein, 2010). Wanneer de wil er niet is om samen te werken en te onderhandelen,
verkleint de kans op mogelijke verandering.
9.1.3.2. Betrokkenheid als wisselwerking
Het viel gedurende voorgaand onderzoek op dat hulpverleners die rechtstreeks bij het
proces van Ampel betrokken waren, meer “mee” waren in de nieuwe visie op de
vastgelopen persoon. Hulpverleners gaven zelf aan dat ze het niet altijd evident vonden om
wat gezegd werd tijdens de overlegmomenten, op een correcte manier over te brengen naar
hun collega’s. Het gedachtegoed omtrent de emotionele ontwikkeling werd hierbij als
voorbeeld aangegeven. Bij een ander consult was er een algemene vorming gegeven rond
dit gedachtegoed, waardoor alle medewerkers uit die voorziening op de hoogte waren. Zoals
Pagina | 90
bij de tweede onderzoeksvraag vermeld, is het niet evident om alle betrokkenen evenveel
aanwezig te laten zijn tijdens het proces. De kracht van de consulentenwerking zou teniet
gedaan worden wanneer de medewerkers zoals een schoolmeester zouden staan zwaaien
met een huishoudelijk reglement. Anderzijds kan misschien nog duidelijker gestipuleerd
worden wat van de betrokkenen wordt verwacht.
9.1.4. Reflecties op macroniveau
9.1.4.1. Bouwen aan een netwerk: een vergelijking met het case management
Tijdens een consult worden netwerken uitgebouwd rond een vastgelopen persoon. Hier
helpen de consulentenwerkingen verder aan bouwen door in hun adviezen ook voorstellen
te doen wat betreft andere organisaties in het hulpverleningslandschap. Dit kan gaan om
een thuisbegeleidingsdienst, een centrum geestelijke gezondheidszorg, een
vrijwilligersorganisatie en dergelijke meer. Ze verwijzen de vastgelopen persoon door en
helpen ook de eerste stappen te zetten. Op die manier wordt afgesloten met de zekerheid
dat de ondersteuning kan worden verdergezet.
Hieraan kan het gedachtegoed omtrent case management gekoppeld worden. Hoewel aan
case management (Brun & Rapp, 2001; Howgego, Yellowlees, Owen, Meldrum, & Dark,
2003; Rapp, 1993; Schaedle & Epstein, 2000), afhankelijk van de specifieke vorm,
verschillende kenmerken worden toegeschreven, geven volgende criteria de basis weer: het
gaat om outreachend, ambulant werken, waarbij de cliënt een stem krijgt om samen met de
case manager een individueel plan op te stellen, nadat een “assessment” of holistisch beeld
is gevormd. Case management verleent een continue ondersteuning aan de cliënt, waarbij
nabijheid en de relatie tussen cliënt en case manager voorop staan. De bedoeling van case
management is het terugdringen van de hoge kosten van residentiële hulpverlening.
Hoewel de consulentenwerking slechts tijdelijk tussenkomt, zijn de gelijkenissen duidelijk.
Ook de consulentenwerking probeert alle betrokkenen te betrekken, dus in de mate van het
mogelijke ook de cliënt zelf. De consulentenwerking stapt naar de betrokkenen toe
(outreachend), om op ambulante wijze tijdelijke ondersteuning te bieden. Er wordt een
beeld gevormd aan de hand van verschillende soorten informatie: tests, gegevens van
Pagina | 91
vroeger, gesprekken met alle betrokkenen en observaties kunnen hiertoe dienen. Aan de
hand van dat holistisch beeld, worden adviezen tot aanpak geformuleerd.
Zoals duidelijk naar voor komt bij de eerste onderzoeksvraag, wordt de relatie die de
betrokkenen met de consulentenwerking hebben positief ervaren.
Hoewel het niet het primaire doel is van de consulentenwerking, is een (positief)
neveneffect dat de kosten van residentiële hulpverlening worden teruggedrongen.
Waar het case management gepaste ondersteuning zoekt en zelf ook ondersteuning blijft
opnemen, zal de consulentenwerking dit laatste niet doen, maar wel verdere ondersteuning
proberen te verzekeren via doorverwijzen en versterken van het bestaande netwerk.
9.1.4.2. De consulentenwerking als “verbindende buitenstaander”
De consulentenwerking kan als “verbindende buitenstaander” (Stoopendaal, 2008) worden
gezien: ze komen slechts tijdelijk tussen en kijken met een andere, externe bril naar de
situatie. Doordat ze niet vergroeid zijn met die situatie, zijn ze in staat nieuwe verbindingen
te maken tussen de informatie die voorhanden is. Aan verbindend werken geeft de
onderzoeker van deze masterproef ook de betekenis van het maken van de verbinding
tussen het professioneel en natuurlijk netwerk van een cliënt. Daarnaast kan dit verbindend
werken volgens de onderzoeker ook beschouwd worden als het verbinden van de
verschillende organisaties en sectoren in het hulpverleningslandschap.
9.1.4.3. Kortdurend proces als kracht of valkuil?
Dat een consulentenwerking slechts tijdelijk tussenkomt, wordt algemeen als een
meerwaarde gezien. Zo komt hun tussenkomst minder bedreigend over, aangezien ze niks
kunnen afdwingen en geen negatieve gevolgen kunnen koppelen aan wat tijdens de
bijeenkomsten wordt gezegd (Claes et al., 2010). Daarnaast zorgt het er voor dat het
netwerk van de vastgelopen persoon weer aan de slag kan. Dat element in hun werking
kenmerkt echter ook hun afhankelijkheid: wanneer een organisatie of familie er niet voor
openstaat, kan de consulentenwerking weinig beginnen. Verschillende respondenten gaven
de moeilijkheid hiervan aan. Na het geven van de adviezen, volgt een implementatiefase,
gevolgd door een soort evaluatiegesprek. Echter, de mate waarin de adviezen daarna
Pagina | 92
worden opgevolgd, hangt van de betrokkenen zelf af. Verschillende hulpverleners gaven
hierbij aan dat zij als aandachtbegeleider of orthopedagoog erop moesten toezien dat de
nieuwe beeldvorming en de adviezen die daaraan gekoppeld waren, levendig werden
gehouden. Hierbij vonden ze het wel een grote hulp dat ze een verslag hadden dat ze
konden herlezen.
9.1.4.4. Betaalbare expertise?
Net omdat het over vastgelopen situaties gaat waarbij de consulentenwerking, zo blijkt uit
de resultaten, vaak als laatste redmiddel wordt gezien, is het belangrijk om zoveel mogelijk
mensen in de Communities of Practice te betrekken. Een opmerking die door enkele externe
consulenten hieraan werd toegevoegd, is dat er telkens moeilijkere vragen op de
consulentenwerking afkomen. De medewerkers zullen dus extra expertise moeten vergaren,
maar op hoeveel vlakken kan één hulpverlener expertise hebben?
Een andere optie is om de hulp van gespecialiseerde externe consulenten in te roepen.
Momenteel wordt er in West-Vlaanderen van externe consulenten verwacht dat ze vrijwillig
meehelpen aan een consult. Wanneer het meer en meer over gespecialiseerde expertise zal
gaan, zal die vrijwillige medewerking geen evidentie blijven.
Een van de werkzame elementen, die uit voorgaand onderzoek naar voor komt, is dat de
consulentenwerking weinig geld vraagt voor haar diensten. Als men dit element wil
behouden, zal men meer middelen vrij moeten maken om de consulentenwerking nog
optimaal te laten draaien.
Het welzijnsbeleid in Vlaanderen erkent het belang van samenwerking tussen verschillende
sectoren. In het beleidsplan geestelijke gezondheidszorg Vlaanderen (Vandeurzen, 2010a)
worden de consulentenwerkingen als voorbeeld van good practice gezien. Het beleid van
Vandeurzen (2009) ijvert immers voor een hulpverlening die cliënten zo lang als mogelijk
thuis laat wonen, met ondersteuning zo dicht mogelijk bij de cliënt. Vraaggestuurd werken,
zorg op maat, toegankelijkheid en betaalbaarheid zijn kernwoorden in dit beleid.
Pagina | 93
Dit verklaart waarom de consulentenwerkingen als good practice worden erkend: wanneer
een ondersteuningsvraag gesteld wordt, volgt zo snel mogelijk een eerste overlegmoment.
Daarin wordt de vraag verder geconcretiseerd en wordt onderzocht of de
consulentenwerking de vraag zelf verder op zich neemt, of als een doorverwijzing nodig
blijkt. Wanneer de consulentenwerking het consult verderzet, worden zowel het natuurlijk
en professioneel netwerk, als de cliënt zelf in de mate van het mogelijke betrokken. Zoals
eerder vermeld, worden verschillende gegevens samengenomen om tot een holistisch beeld
te komen. De doelstelling van de consulentenwerkingen is om binnen de vier maanden na de
intake te starten met deze beeldvormingsfase. Op die manier probeert de
consulentenwerking vraaggestuurd te werken.
De consulentenwerking gaat ondersteuning bieden in de (thuis)omgeving van de cliënt.
Overlegmomenten gaan door in de organisatie waar de cliënt verblijft of bij het natuurlijk
netwerk thuis. Zo wil de consulentenwerking een toegankelijke werking garanderen.
In veel gevallen wordt de consulentenwerking ingeroepen om een residentiële behandeling
te vermijden. Door alternatieve oplossingen te zoeken, probeert men de cliënt zo lang
mogelijk thuis te ondersteunen. De deïnstitutionaliseringstrend kan hierin worden herkend.
Zo worden de kosten voor zowel de overheid als het natuurlijk netwerk gedrukt. De
consulentenwerking ijvert er immers voor haar werking zo laagdrempelig mogelijk te
houden: wanneer het professioneel netwerk een vraag aanmeldt, betaalt deze €200;
wanneer het natuurlijk netwerk aanmelder is, betaalt die €50. Ook hier houdt de
consulentenwerking rekening met de mogelijkheden van de betrokkenen (Vangansbeke, T. &
Morisse, T., (07/09/2011), mondelinge communicatie).
Er wordt vanuit het beleid dan ook gepleit voor een uitbreiding van de
consulentenwerkingen in Vlaanderen. Aan uitbreiding moeten uiteraard middelen worden
gekoppeld.
Pagina | 94
9.1.4.5. Discretionaire ruimte versus evidence based practice
Sinds 1 januari 2011 worden de consulentenwerkingen structureel gesubsidieerd door de
overheid, via het SEN (Steunpunt Expertisenetwerken vzw, 2011). In het voorstel om tot een
overeenkomst te komen, stelt het SEN dat er jaarlijks gecontroleerd zal worden in welke
mate de consulentenwerkingen hun taak nog goed volbrengen. In het geval van ernstige
tekortkomingen kunnen de gelden worden teruggevorderd.
Het is in dit opzicht dat auteurs zoals Evans (2011), Evans en Harris (2004) en Tonkens (2008)
voor een discretionaire ruimte pleiten. Hiermee doelen ze op ruimte voor professionals om
naar eigen inzicht te handelen en beslissingen te nemen. Volgens deze auteurs is het moeilijk
om te werken aan de hand van vaste protocollen. Ze betwisten niet dat richtlijnen bruikbaar
kunnen zijn en evaluatie van een werking is zeker niet ongewenst, maar professionals
moeten de vrijheid kunnen krijgen om van die richtlijnen af te wijken.
Van Gennep (2007) noemt de discretionaire bevoegdheid zelfs een van de kenmerken van
professionalisme, waarmee hij het belang ervan duidt. Hij verwijst naar Freidson (2001, in
Van Gennep, 2007, p84), wanneer hij hiervoor pleit:
“Professionals mogen op grond van hun opleiding en de diploma's die getuigen van het
succesvol afsluiten van die opleiding, diensten verlenen die grote discretie vereisen. Dit houdt
in dat zij het recht hebben om zelf zich een oordeel te vormen over het probleem waar zij
beroepshalve mee te maken krijgen en naar dit oordeel te handelen. Daartoe moeten zij hun
werk zelf organiseren en controleren. Zij bepalen zelf de criteria waarmee zij hun werk
controleren en zijn vrij van controle door diegenen die hen hebben aangesteld.”
In dat opzicht valt verder op dat de consulentenwerking de tijd neemt om alle informatie op
te zoeken, naar alle verhalen te luisteren, alle nodige tests af te nemen en dergelijke,
ondanks de huidige tendens om elk gesprek in tijd te meten en zo efficiënt mogelijk te
werken. Een proces van de consulentenwerking gaat over verscheidene maanden, opdat de
betrokkenen de tijd zouden krijgen om na te denken over het nieuwe beeld op de persoon
met een beperking en om de adviezen te kunnen implementeren.
Het gedachtegoed van Tonkens (2008) en Van Gennep (2007) volgend, kunnen de
consulentenwerkingen de aandachtspunten die uit de tweede onderzoeksvraag zijn
Pagina | 95
gekomen – zoals ook werd herhaald in 9.1.1. – naar eigen goeddunken aanpakken. Zo
kunnen deze aandachtspunten een aanzet geven om de samenwerkingsovereenkomst te
herbekijken. In het uitwerken van een systematische evaluatie kan de tip omtrent het
gebruiken van het aanmeldingsformulier in rekening worden genomen.
Ook beleidsmatig kunnen enkele van deze aandachtspunten als mogelijks op te lossen
knelpunten worden gezien. In theorie wordt de consulentenwerking als voorbeeld van good
practice geprezen, dus zou men een uitbreiding van die consulentenwerkingen kunnen
verwachten. In de praktijk is het echter niet evident om aan sensibilisering te doen,
aangezien de consulentenwerkingen nu al een grote caseload hebben en wachtlijsten
moeten aanleggen. Als het recht op gezondheidszorg voor iedereen moet kunnen gelden,
zullen meer middelen moeten worden vrijgemaakt. Wanneer er meer middelen ter
beschikking zijn, kan er ook een uitbreiding in personeel komen. Uit het onderzoek blijkt
immers dat niet alleen het werk op die manier verdeeld wordt, maar ook de draagkracht kan
worden vergroot. Aangezien de consulentenwerkingen met vastgelopen situaties werken,
kan het enkel een meerwaarde betekenen wanneer enkele voorstellen bij iemand anders
kunnen worden afgetoetst. Door af en toe te ventileren en consulten met elkaar door te
spreken, vergroot ook het welzijn van de medewerkers van de consulentenwerkingen.
9.1.5. Naar een integratieve handelingsorthopedagogiek…
Uit dit alles kan besloten worden dat de consulentenwerkingen een integratieve
handelingsorthopedagogiek nastreven, in de betekenis die Broekaert (2009) eraan geeft. De
consulentenwerking zet een breedvoerige beeldvorming op, op basis van logica, observatie
en ervaring. De essentie ligt volgens Broekaert (2009) in de “creatieve zoektocht al doende”
(p22). Theorieën worden omwille van de cliënt geïntegreerd; men werkt metatheoretisch.
Afhankelijk van het consult, worden bepaalde theorieën gevolgd bij het benaderen van de
probleemsituatie. Eventueel worden externe deskundigen gevraagd om een vorming te
komen geven over de problematiek. Daarenboven krijgen ouders en hulpverleners
informatie over boeken die ze kunnen lezen, of verenigingen die ze kunnen contacteren die
hen meer informatie kunnen bieden. Die extra informatiebronnen worden steeds
aangewend in functie van het consult.
Pagina | 96
Hierbij wordt benadrukt dat het gevormde beeld niet stabiel is; het is beweeglijk en
fluctuerend.
9.2. Beperkingen van het onderzoek
Aan voorgaand masterproefonderzoek kunnen enkele beperkingen worden gekoppeld.
Aangezien dit onderzoek gevoerd werd in het kader van een masterproef, was het niet
mogelijk om een tweede onderzoeker in te schakelen om de resultaten te controleren.
In dit onderzoek werden geen personen met een verstandelijke beperking bevraagd, hoewel
het belang daarvan uit wetenschappelijke literatuur blijkt (Gilbert, 2004; Van Hove &
Blontrock, 1998). Aanvankelijk was dat het opzet, maar op vraag van het natuurlijk en
professioneel netwerk, werd het onderzoek tot externe consulenten, het professioneel en
natuurlijk netwerk beperkt. Er werd gevreesd dat een interview onnodige stress met zich
mee zou brengen voor de persoon met een beperking.
Hoewel het aanvankelijk de bedoeling was om een zo heterogeen mogelijke steekproef te
trekken, zijn geen minderjarigen bevraagd. Ondanks het historisch gegroeid zijn van de
consulentenwerkingen als enkel voor meerderjarigen, is er de laatste jaren nochtans wel een
openheid naar minderjarigen ontstaan.
Voorts heeft de onderzoeker zichzelf een beperking in aantal consulten opgelegd.
Aanvankelijk waren er zeven consulten waarbij telkens het natuurlijk en/of professioneel
netwerk bevraagd konden worden, alsook in sommige gevallen een externe consulent. Bij
enkele consulten was het niet mogelijk om een van de drie partijen te bevragen,
bijvoorbeeld omdat de ouders liever vermeden dat de onderzoeker met het professioneel
netwerk zou praten, of omdat het professioneel netwerk niet bereid was haar medewerking
te verlenen aan dit onderzoek.
Na afname van de meeste interviews, bleek dat vier audio-opnames verloren waren gegaan.
Dit zorgde ervoor dat een volledige case wegviel, aangezien daar maar één partij bij
betrokken was. Bij de andere drie interviews, allemaal komend uit hetzelfde consult, was het
mogelijk om twee van de drie personen uit het professioneel netwerk via e-mail te
contacteren, waardoor hun bijdrage nog kon worden gerecupereerd.
Pagina | 97
Generaliseren van dit onderzoek kan niet zomaar gebeuren, aangezien enkel Ampel, de
West-Vlaamse consulentenwerking, onderzocht werd. Ook dit was een pragmatische keuze.
Aangezien de consulentenwerkingen in Vlaanderen elk hun eigen werking hebben, worden
uit voorgaande bevindingen slechts heel voorzichtig conclusies getrokken voor het werkveld.
Tenslotte was de onderzoeker betrokken bij de werking van Ampel. Enerzijds was dit een
hulp, om zo de werking beter te kunnen doorgronden en te begrijpen waar de respondenten
over praatten. Anderzijds zou het kunnen dat de respondenten niet geneigd waren bepaalde
bevindingen met de onderzoeker te delen, omdat ze wisten dat de onderzoeker stage deed
bij de consulentenwerking.
Hoewel gepoogd werd zo duidelijk mogelijk alle stappen van het onderzoek transparant te
weergeven en zo systematisch mogelijk te werk te gaan, is het, door die betrokkenheid bij
Ampel, mogelijk dat de onderzoeker haar subjectieve mening niet volledig heeft kunnen
onttrekken aan het onderzoek.
9.3. Suggesties voor volgend onderzoek
Uit deze beperkingen, komen ook enkele suggesties voor volgend onderzoek voort.
Zo zou het een meerwaarde kunnen betekenen om in de andere provincies in Vlaanderen te
kijken naar de consulentenwerking en een vergelijkende studie op te zetten.
Verder is het aangewezen om ook personen met een verstandelijke beperking te bevragen.
Voorgaand masterproefonderzoek onderzocht de meerwaarde van de consulentenwerking
aan de hand van semi-gestructureerde interviews, ongeveer een half jaar tot een jaar na
afronding van het consult. Het opzetten van een longitudinale studie is nodig, waarbij
consulten van begin tot afronding worden gevolgd, om dan op regelmatige tijdstippen nog
een vervolginterview op te zetten. Zo kan het hele proces zowel door de onderzoeker
worden beoordeeld, als dat er – zoals in dit onderzoek – naar de beleving van de
betrokkenen wordt gevraagd.
Pagina | 98
Ook zou ruimer onderzoek gevoerd kunnen worden naar de hulpverlening die in Vlaanderen
bestaat voor de doelgroep. Momenteel bestaat hier geen exhaustief overzicht van.
Aangezien er geen Vlaams decreet bestaat omtrent de manier van werken met deze
doelgroep, kan het nuttig zijn om te onderzoeken hoe elke provincie – overheen
verschillende sectoren – de werking met deze doelgroep vormgeeft.
Daarnaast zou het nuttig kunnen zijn om het gedachtegoed van de Community of Practice
uitgebreider toe te passen op de consulentenwerkingen.
Voorts kan een onderzoek naar de meerwaarde van het betrekken van het natuurlijk
netwerk als partner in de zoektocht naar de geschikte hulpverlening, voorbeelden van good
practice duiden.
Pagina | 99
Bibliografie
Ampel (2010). Consulentenwerking Ampel: Samenwerkingsverband voor geestelijke
gezondheidszorg aan mensen met een verstandelijke beperking en hun netwerk in een
vastgelopen situatie – West-Vlaanderen (Folder).
Baxter, P. & Jack, S. (2008). Qualitative case study methodology: Study design and
implementation for novice researchers. The qualitative report, 13(4), 544-559.
Blackman, E., Blontrock, L., Piot, I., & Vangansbeke, T. (2009). Voorstellingstekstje m.b.t. de
werking in het kader van het congres van de European Association of Mental Health in
Intellectual Disability, september 2009.
Braun, V. & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative research in
psychology, 3(2), 77-101.
Broekaert, E. (2009). Naar een integratieve handelingsorthopedagogiek. Antwerpen-
Apeldoorn: Garant.
Broekaert, E., De Fever, F., Schoorl, P., Van Hove, G., & Wuyts, B. (1997). Orthopedagogiek
en maatschappij. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Brun, C. & Rapp, R.C. (2001). Strengths-based case management: Individuals’ perspectives on
strengths and the case manager relationship. Social work, 46(3), 278-288.
Canary, H.E. (2008). Creating supportive connections: A decade of research on support for
families of children with disabilities. Health communication, 23, 413-426.
Pagina | 100
Claes, L., Blontrock, L., Morisse, T., Piot, I., Vangansbeke, T., & Van Hove, G. (2010).
Consulentenwerking, essentiële schakel in de geestelijke gezondheidszorg voor personen
met een verstandelijke beperking…?! Vlaams tijdschrift voor orthopedagogiek, 29(2), 20-34.
Consulentenwerking Vlaams-Brabant en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (2010).
Jaarverslag 2010 (Niet-gepubliceerd).
Consulenten- en expertiseteam provincie Antwerpen (z.d.). Consulenten- en expertiseteam
provincie Antwerpen voor mensen met een handicap en bijkomende psychische en
gedragsstoornissen (Folder).
De Corte, K. (2005). Gentle teaching op Vlaamse wijze in de 21ste eeuw. Vlaams tijdschrift
voor orthopedagogiek, 24(4), 10-19.
De Corte, K. (2010). Het emancipatorisch methodisch kader: Houvast voor hulpverleners in
het burgerschapsmodel. In Samenwerking met Den Dries, Plantijn Hogeschool en Stad
Antwerpen.
Devereux, J., Hastings, R., & Noone, S. (2009). Staff stress and burnout in intellectual
disability services: Work Stress Theory and its application. Journal of applied research in
intellectual disabilities, 22, 561-573.
De Visscher, S. (2008). De sociaal-pedagogische betekenis van de woonomgeving
(gepubliceerde doctoraatsverhandeling). Universiteit Gent, Faculteit Psychologie en
Pedagogische Wetenschappen. Gent: Academia Press.
Didden, R. (2004). Psychiatrische- en gedragsproblemen: thematisch overzicht en
ontwikkelingen. In: Kersten, M. & Flikweert, D. (Ed.). Onderzoek over grenzen: Thematische
rapportages en beschouwingen naar aanleiding van het 12de IASSID congres, Montpellier
2004 (pp. 25-39). Utrecht: NGBZ en LKNG/NIZW.
Pagina | 101
Došen, A. (2005a). Applying the developmental perspective in the psychiatric assessment
and diagnosis of persons with intellectual disability: part 1 – assessment. Journal of
intellectual disability research, 49(1), 1-8.
Došen, A. (2005b). Applying the developmental perspective in the psychiatric assessment
and diagnosis of persons with intellectual disability: part 2 – diagnosis. Journal of intellectual
disability research, 49(1), 9-15.
Došen, A. (2005c). Psychische stoornissen, gedragsproblemen en verstandelijke handicap:
Een integratieve benadering bij kinderen en volwassenen. Assen: Koninklijke Van Gorcum BV.
Došen, A. (2011, 16 februari). Plenaire lezing op Studiedag SenSeo. Hogeschool Gent.
Došen, A. & Day, K. (2001). Treating mental illness and behavior disorders in children and
adults with mental retardation. Washington DC: American Psychiatric Press, Inc.
Došen, A., Gardner, W.I., Griffiths, D.M., King, R., & Lapointe, A. (2008). Richtlijnen en
principes voor de praktijk: Beoordeling, diagnose en behandeling en bijbehorende
ondersteuning voor personen met verstandelijke beperkingen en probleemgedrag (A. Van
Gennep, Trans.). Utrecht: Vilans/LKNG.
Eisenhardt, K.M. (1989). Building theories from case study research. The academy of
management review, 14(4), 532-550.
Evans, T. (2011). Professionals, managers and discretion: Critiquing street-level bureaucracy.
British journal of social work, 41(2), 368-386.
Evans, T. & Harris, J. (2004). Street-level bureaucracy, social work and the (exaggerated)
death of discretion. British journal of social work, 34(6), 871-895.
Flyvbjerg, B. (2006). Five misunderstandings about case-study research. Qualitative inquiry,
12(2), 219-245.
Pagina | 102
Gilbert, T. (2004). Involving people with learning disabilities in research: issues and
possibilities. Health and social care in the community, 12(4), 298-308.
Goderis, M. (2007). Een tevredenheidsonderzoek in de Christoforusgemeenschap: een
sociaal-therapeutische woon- en werkgemeenschap voor personen met een verstandelijke
beperking (Niet-gepubliceerde licentiaatsverhandeling). Universiteit Gent, Faculteit
Psychologie en Pedagogische Wetenschappen.
Heijkoop, J. (2003). Vastgelopen: Anders kijken naar begeleiding van mensen met een
verstandelijke handicap en met ernstige gedragsproblemen. Soest: Uitgeverij Nelissen B.V.
Howgego, I.M., Yellowlees, P., Owen, C., Meldrum, L., & Dark, F. (2003). The therapeutic
alliance: The key to effective patient outcome? A descriptive review of the evidence in
community mental health case management. Australian and New Zealand journal of
psychiatry, 37(2), 169-183.
Jooren, M. (2008). Hoe verlopen samenwerkingsprojecten tussen Geestelijke
Gezondheidszorg en Gehandicaptenzorg? (Niet-gepubliceerde licentiaatsverhandeling).
Universiteit Gent, Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen.
Lachapelle, Y. (2004). What is intellectual disability? Geraadpleegd op 30 maart 2010, van
http://www.declarationmontreal.com/english/documentation.htm
Laluvein, J. (2010). Parents, teachers and the “community of practice”. The qualitative
report, 15(1), 176-196.
Lavrysen, L. (2001). Ambulante teams voor personen met een verstandelijke handicap en
bijkomende gedragsproblemen en/of psychische stoornissen (Niet-gepubliceerde
licentiaatsverhandeling). Katholieke Universiteit Leuven, Faculteit Psychologie en
Pedagogische Wetenschappen.
Pagina | 103
Levering, B. & Smeyers, P. (2000). Opvoeding en onderwijs leren zien: Een inleiding in
interpretatief onderzoek. Amsterdam: Boom.
Lin, J., Hu, J., Yen, C., Hsu, S., Lin, L., Loh, C., Chen., M., Wu, S., Chu, C.M., & Wu, J. (2009).
Quality of life in caregivers of children and adolescents with intellectual disabilities: Use of
WHOQOL-BREF survey. Research in developmental disabilities, 30, 1448-1458.
Lunenborg, C. (2009). Additional support for individuals with intellectual disabilities and
challenging behavior. Groningen: Stichting Kinderstudies.
Lunenborg, C.B., Nakken, H., Van der Meulen, B.F., & Ruijssenaars, A.J.J.M. (2009).
Vervolgonderzoek naar de effecten van bijzondere zorg op probleemgedrag van mensen met
een verstandelijke beperking door twee Centra voor Consultatie en Expertise. Groningen:
Stichting Kinderstudies.
Maes, B., Broekman, T.G., Došen, A., & Nauts, J. (2003). Caregiving burden of families looking
after persons with intellectual disability and behavioural or psychiatric problems. Journal of
intellectual disability research, 47 (6), 447-455.
Mays, N. & Pope, C. (2000). Qualitative research in health care: Assessing quality in
qualitative research. Education and debate, 320, 50-52.
McGee, J. (1992). Gentle teaching’s assumptions and paradigm. Journal of applied behavior
analysis, 25(4), 869-872.
McGee, J. & Menolascino, F. (1991). Beyond gentle teaching: A nonaversive approach to
helping those in need. New York: Springer.
Meyrick, J. (2006). What is good qualitative research? A first step towards a comprehensive
approach to judging rigour/quality. Journal of health psychology, 11 (5), 799-808.
Pagina | 104
Miller, S.M. & Chan, F. (2008). Predictors of life satisfaction in individuals with intellectual
disabilities. Journal of intellectual disability research, 52 (12), 1039-1047.
Morisse, F. (2005). Het ‘model Došen’ in de praktijk: Ervaringen met het ontwikkelings-
dynamisch psychiatrisch denken van Anton Došen op een psychiatrische opnamedienst voor
volwassenen met een verstandelijke handicap met bijkomende psychische stoornissen en/of
gedragsproblemen. Vlaams tijdschrift voor orthopedagogiek, 24 (2), 14-21.
Morisse, F. & Weyts, E. (2010). Wanneer de gewone leefsituatie voor even niet meer het
ideaal is of zelfs ziekmakend… Residentiële behandeling van volwassenen met een
verstandelijke beperking met bijkomende psychiatrische en/of gedragsproblemen. Tijdschrift
voor orthopedagogiek, kinderpsychiatrie en klinische kinderpsychologie, 35(1-2), 44-54.
Mortier, K. (2010). Creating supports for children with disabilities in general education
classrooms: from an expert model to a partnership model. Gent: Academia Press.
Myrbakk, E. & Von Tetzchner, S. (2007). Psychiatric disorders and behavior problems in
people with intellectual disability. Research in developmental disabilities, 29, 316-332.
Onwuegbuzie, A.J. & Leech, N.L. (2007). Sampling designs in qualitative research: making the
sampling process more public. The qualitative report, 12(2), 238-254.
Perry, A. & Weiss, J.A. (2007). Evidence-based practice in developmental disabilities: what is
it and why does it matter? Journal on developmental disabilities, 13(1), 167-172.
Pettigrew, A.M. (1990). Longitudinal field research on change: theory and practice.
Organization science, 1(3), 267-292.
Pope, C., Ziebland, S., & Mays, N. (2000). Qualitative research in health care: Analysing
qualitative data. Education and debate, 320, 114-116.
Pagina | 105
Rapp, C.A. (1993). Theory, principles, and methods of the strengths model of case
management. In: Harris, M. & Bergman, H.C. (Eds.). Case management for mentally ill
patients: Theory and practice. Amsterdam: Harwood academic publishers.
Ruijssenaars, A.J.J.M., van den Bergh, P.M., & Schoorl, P.M. (2008). Orthopedagogiek:
Ontwikkelingen, theorieën en modellen: Een inleiding. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Russell, C.K. & Gregory, D.M. (2003). Evaluation of qualitative research studies. Evidence
based nursing, 6(2), 36-40.
Sandelowski, M. (2000). Focus on research methods: Combining qualitative and quantitative
sampling, data collection, and analysis techniques in mixed-method studies. Research in
nursing & health, 23(3), 246-255.
Schaedle, R.W. & Epstein, I. (2000). Specifying intensive case management: A multiple
perspective approach. Mental health services research, 2(2), 95-105.
Schalock, R.L., Bonham, G.S., Van Loon, J., Van Hove, G., Claes, C., Buntinx, W., Verdugo,
M.A., & Gomez, L. (2009). A proposed framework for developing and using evidence-based
practices in the field of intellectual and closely related developmental disabilities (Niet-
gepubliceerd artikel).
Schalock, R.L., Brown, I., Brown, R., Cummins, R.A., Felce, D., Matikka, L., Keith, K.D., &
Parmenter, T. (2002). Conceptualization, measurement, and application of Quality of Life for
persons with intellectual disabilities: Report of an international panel of experts. Mental
retardation, 40(6), 457-470.
Schelly, D. (2008). Problems associated with choice and quality of life for an individual with
intellectual disability: a personal assistant’s reflexive ethnography. Disability and society,
23(7), 719-732.
Pagina | 106
Schwartz, C. & Rabinovitz, S. (2003). Life satisfaction of people with intellectual disability
living in community residences: perceptions of the residents, their parents and staff
members. Journal of intellectual disability research, 47 (2), 75-84.
Steunpunt Expertise Netwerken vzw (2011). Beleidsplan 2011-2015. Geraadpleegd op 27
april 2011, van http://www.senvzw.be/file/show?id=3565/plan/SEN_beleidsplan2011-
2015.pdf.
Stoopendaal, A. (2008). Zorg met afstand: Betrokken bestuur in grootschalige
zorginstellingen. Assen: Koninklijke Van Gorcum.
Strategische adviesraad voor het Vlaamse welzijns-, gezondheids- en gezinsbeleid (2009).
Jaarverslag 2009. Geraadpleegd op 4 april 2011, van
http://www.serv.be/sarwgg/publicatie/jaarverslag-2009-sar-wgg
Vanderplasschen, W., Vandevelde, S., Claes, C., Broekaert, E., & Van Hove, G. (2007).
Orthopedagogische werkvelden in beweging: Organisatie en tendensen. Antwerpen-
Apeldoorn: Garant.
Van de Siepkamp, P. (2005). Gentle teaching: een weg van hoop voor mensen met bijzondere
kwetsbaarheden. Soest: Uitgeverij Nelissen
Vandeurzen, J. (2009). Welzijn, volksgezondheid en gezin: Beleidsnota 2009-2014. Vlaamse
overheid. Geraadpleegd op 1 mei 2010, van
http://www.ministerjovandeurzen.be/nlapps/docs/default.asp?id=53
Vandeurzen, J. (2010a). Beleidsplan geestelijke gezondheidszorg Vlaanderen. Vlaamse
overheid. Geraadpleegd op 5 april 2011, van
http://www.ministerjovandeurzen.be/nlapps/docs/default.asp?fid=53
Pagina | 107
Vandeurzen, J. (2010b). Perspectief 2020: Nieuw ondersteuningsbeleid voor personen met
een handicap. Vlaamse overheid. Geraadpleegd op 5 april 2011, van
http://www.ministerjovandeurzen.be/nlapps/docs/default.asp?fid=53
Vangansbeke, T. (2010, 21 oktober). Consulentenwerking Ampel: Een terugblik, een
vooruitblik. Voorstelling van de werking in het kader van de informatieavond omtrent het
zorgcircuit, Beernem.
Van Gennep, A. (2007). Waardig leven met beperkingen: Over veranderingen in de
hulpverlening aan mensen met beperkingen in hun verstandelijke mogelijkheden.
Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Van Gennep, A. (2011, 22 februari). Empowerment: Wegwijzers in handvatten. Lezing in het
kader van de studiedag “Empowerment: Wegwijzers in handvatten” van de Plantijn
Hogeschool, Antwerpen.
Van Hove, G. (1996). Bijzondere ontmoetingen: begeleiding van personen met een
verstandelijke handicap en bijkomende psychische en/of gedragsproblemen. In: Broekaert, E.
& Van Hove, G. (red.), Orthopedagogische Reeks Gent nr. 8. Gent: Universiteit Gent.
Van Hove, G. & Blontrock, L. (1998). Hulpverlening aan volwassenen met een verstandelijke
handicap met bijkomende psychische en/of gedragsstoornissen, de uitbouw van een
regionaal netwerk: evaluatierapport na anderhalf jaar concrete werking. In: Broekaert, E. &
Van Hove, G. (red.), Orthopedagogische Reeks Gent nr. 9. Gent: Universiteit Gent.
Van Hove, G. & Van Loon, J. (2006). Personen met een verstandelijke beperking. In: Van
Hove, G. & Broekaert, E. (red.), Handboek bijzondere orthopedagogiek (pp.17-44).
Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Verenigde Naties (2009). Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap.
Geraadpleegd op 3 april 2011, van http://www.ond.vlaanderen.be/leerzorg/VN/verdrag.pdf.
Pagina | 108
Vlaamse overheid (z.d.). Vlaanderen in actie: Pact 2020. Geraadpleegd op 3 april 2011, van
http://www.vlaandereninactie.be/nlapps/docs/default.asp?fid=179.
Vonk, J. & Hosmar, A. (2009). Emotionele ontwikkeling bij mensen met een beperking: Een
denk- en handelingskader voor de praktijk. Leuven/Den Haag: Acco.
Wenger, E., McDermott, R., & Snyder, W. (2002). Cultivating communities of practice: A
guide to managing knowledge. Boston: Harvard Business School Press.
Wesley, P.W. & Buysse, V. (2001). Communities of practice: Expanding professional roles to
promote reflection and shared inquiry. Topics in early childhood special education, 21(2),
114-123.
Wibaut, A., Calis, W., & Van Gennep, A. (2006). De spin in het web: Onderzoek naar het effect
van projecten sociale netwerken voor mensen met verstandelijke beperkingen. Utrecht:
LKNG/NIZW.
Pagina | 109
Bijlagen
Bijlage 1: Informed consent
INFORMED CONSENT
Masterproefonderzoek: een evaluatie van consulentenwerking Ampel
Hierbij verklaart de participant…………………………………………………………………….dat:
- Hij/zij vrijwillig deelneemt aan het interview omtrent de samenwerking met de
consulentenwerking Ampel. Dit impliceert dat hij/zij beslist welke informatie hij wel/niet
aan de onderzoekers meegeeft en hij/zij ook mag weigeren om bepaalde vragen te
beantwoorden. Daarnaast kan de participant op gelijk welk moment en zonder opgave
van reden het onderzoek stopzetten.
- Hij/zij voldoende werd ingelicht over het onderzoek (nl. doel, opzet,…) zodat hij/zij op
gegronde wijze kon beslissen tot deelname. Hij/zij verklaart ook dat deze informatie in
eenvoudige, duidelijke en verstaanbare termen werd geformuleerd en dat er
gelegenheid was om bijkomende vragen te stellen.
- Hij/zij toestemming verleent om het interview op te nemen op een dictafoon.
- Hij/zij toestemming verleent om de gegeven informatie te gebruiken in het kader van het
onderzoek. Hij/zij heeft eveneens het recht op inzage en het recht op correctie van deze
gegevens.
Hierbij verklaart de onderzoeker Karen Roels dat:
- zij de participant vrijwillige deelname verzekert aan het interview omtrent de
samenwerking van de participant met de consulentenwerking Ampel. Dit houdt in dat de
participant zonder opgave van reden en ten allen tijde het onderzoek kan stopzetten.
- zij zich ertoe verbindt om de participant eenvoudige, duidelijke en verstaanbare
informatie te geven omtrent het onderzoek (doel, opzet,…) en gelegenheid tot vragen en
opmerkingen te bieden.
Pagina | 110
- zij de participant (en zijn/haar gegevens) met veel respect zal behandelen en ten allen
tijde zal vermijden om zijn/haar waardigheid aan te tasten.
- zij het opgenomen materiaal (met name de gegevens uit het interview) weergeeft zoals
het werd gepresenteerd en geen data verzint, relevante data weglaat of
onderzoeksresultaten vervalst.
- zij de gegeven informatie enkel zal gebruiken in het kader van het onderzoek en met
respect voor de privacy. Dit impliceert dat de zij niet verder zal doordringen dan nodig is
voor het vooropgestelde onderzoeksdoel, dat zij gegevens zal anonimiseren en enkel zal
bijhouden na toestemming (dit voor 5 jaar).
Gelezen en goedgekeurd, Gelezen en goedgekeurd,
De onderzoeker: De participant:
Naam: Naam:
Datum: Datum:
Handtekening: Handtekening
Pagina | 111
Bijlage 2: Leidraad ouders-voorziening
Eerste kennismaking met Ampel
Hoe bent u in contact gekomen met de werking van Ampel?
Had u voordien al van een dergelijke werking gehoord?
Hoe werd de werking aan u voorgesteld? Volgde een officiële uitleg van Ampel zelf?
Schriftelijk/mondeling? Of kwam u de uitleg via een andere instantie te weten?
Was deze informatie voldoende/duidelijk/begrijpbaar?
Beeldvormingfase: Eerste informatie/gesprekken
Voor de aanmelder: Was het moeilijk om het aanmeldingsformulier in te vullen? Was
het duidelijk geformuleerd? Werd er naar voldoende detail gevraagd? Zijn er zaken
die u als te uitgebreid/tekort ervaren hebt bij het invullen van dit formulier? Was het
duidelijk wat van u verwacht werd bij het invullen van dit formulier?
Wat was de initiële aanmeldingsklacht? Wat waren de problemen die zich stelden,
waarvoor jullie van Ampel een oplossing verwachtten? Zijn die verwachtingen
bijgesteld gedurende het proces?
Hoelang heeft het geduurd vooraleer na de aanmelding een eerste afspraak werd
gemaakt? Was u tevreden met die tijdspanne?
Eventueel: werd u tussentijd op de hoogte gehouden van wanneer het consult van
start zou kunnen gaan?
Vond u het moeilijk om concrete voorbeelden te kunnen geven, om terug te graven
in het verleden, om uw eigen gevoel weer te geven? Had u het gevoel dat de
medewerkers van Ampel uw problemen begrepen/goed konden weergeven in
verslaggeving?
Wat vond u van de tijd die u in deze gesprekken heeft gestoken? Was dit ongeveer
gelijk aan wat u had verwacht? Vindt u dat de diepgaande werking van Ampel (ook in
tijd) een meerwaarde biedt?
Wat vond u van de gebruikte methodieken (tests, gesprekken, observaties)? Was het
voor u duidelijk waarom elke methodiek toegepast werd? Vond u het zelf nodig dat
dit gebeurde?
Pagina | 112
Heeft u het gevoel dat u voldoende betrokken werd bij deze fase? Heeft u voldoende
uw inbreng kunnen doen op het overleg? Waakten de medewerkers van Ampel
erover dat iedereen evenveel aan bod kwam?
Wie werd allemaal bij deze fase betrokken (hulpverleners/familiaal netwerk)?
Wat vond u van de teamsamenstelling? Indien er een externe consulent heeft
meegewerkt: ervoer u een meerwaarde aan de samenwerking met de externe
consulent? Werd u uitgelegd waarom deze “vreemde” persoon ook aan het consult
ging meewerken?
Hypotheses/diagnosestelling/adviezen:
Was het voor u duidelijk/aanvaardbaar waarom de hypotheses gesteld werden?
Werd u duidelijk gemaakt waarop de medewerkers van Ampel zich baseerden om die
hypotheses te stellen? Was het voor u duidelijk hoe de voorgestelde adviezen hieruit
voortvloeiden?
Werd de uitleg in een verstaanbare taal uit de doeken gedaan?
Heeft u het gevoel dat u uw mening kon zeggen over wat Ampel van adviezen
presenteerde? Kon u verduidelijking vragen? Had u het gevoel dat u “nee” kon
zeggen wanneer u ergens niet mee akkoord was? En zo ja, heeft u het gevoel dat dit
in rekening werd genomen? Werd hier iets mee gedaan?
Waren de adviezen voor u concreet genoeg (gestaafd met voorbeelden); had u het
gevoel dat u er zelf mee aan de slag kon gaan? Zag u het zitten om aan het
opgestelde plan te beginnen? Leek het u haalbaar om die adviezen in de praktijk om
te zetten? Waarom wel/niet?
Kreeg u van de medewerkers van Ampel ook emotionele ondersteuning bij het horen
van de diagnoses/hypotheses?
Heeft u het gevoel dat u, naast het strikt noodzakelijke, ook met uw
bekommernissen, gevoelens bij de medewerkers van Ampel terecht kon/kan?
Intervisiefase
Ervoer u genoeg ondersteuning bij het in praktijk brengen van de adviezen?
Pagina | 113
Hoe verliep de samenwerking tussen ouders en voorziening? Was het duidelijk
waarin u kon helpen en waar de andere betrokkenen voor verantwoordelijk waren?
Heeft u het gevoel dat Ampel hier haalbare doelstellingen bij nastreefde? Kon u uw
mening ook hierbij kwijt?
Wie werd betrokken bij deze fase (hulpverleners/familiaal netwerk)?
Werd u genoeg betrokken bij het uitvoeren van de adviezen?
Hoe verliep deze fase? Wat vond u van de voorgestelde timing om deze adviezen
waar te maken?
Was u bekend met de voorgestelde methodieken? Vond u deze
haalbaar/praktisch/nuttig?
Evaluatiefase
Wat vond u van de timing van het eindgesprek? Had u genoeg tijd gekregen om de
adviezen uit te voeren en om een idee te vormen van het lukken van de adviezen?
Hoe verliep het eindgesprek? Werd u gehoord? Kon u extra vragen stellen?
Werd er positief afgerond?
Bleef de deur openstaan voor verdere vragen/ondersteuning?
Wat vond u algemeen gezien van het eindverslag? Was het uitgebreid genoeg?
Strookte het met de door u beleefde werkelijkheid?
Heeft u een verbetering ervaren i.v.m. toen de aanmelding werd gedaan? Werd uw
initiële verwachting naar Ampel toe ingelost? Of was die in het proces al bijgesteld?
Hoe het nu gaat
Hoe lukt het nu met de adviezen? Worden die nog altijd gebruikt?
Hoe verloopt de samenwerking nu tussen familie en voorziening?
Hoe gaat het nu met …? Is er nog steeds een verbetering te zien i.v.m. toen hij/zij
werd aangemeld?
Heeft u sindsdien nog een beroep gedaan op Ampel (officieel/informeel)? Zou u dit in
het vervolg nog doen?
Heeft u nog verwachtingen m.b.t. de follow-up?
Pagina | 114
Algemeen
Heeft Ampel algemeen gezien aan uw verwachtingen voldaan? Zowel qua tijd, als
qua diepgang in beeldvorming, als qua ondersteuning en opvolging, …
Heeft u nog tips/voorstellen om de kwaliteit van de werking te verbeteren?
Zou u de werking van Ampel aan anderen aanraden? Of heeft u dit al gedaan?
Wanneer vindt u Ampel een nuttige hulp en wanneer niet?
Pagina | 115
Bijlage 3: Leidraad externe consulenten
Eerste kennismaking met Ampel
Kende u, voor u als externe consulent betrokken werd, de werking van Ampel?
Hoe bent u voor het eerst met Ampel in contact gekomen?
Kende u voordien al een dergelijke werking? Zoniet: hoe werd de werking u uitgelegd
(telefonisch/per e-mail/in persoon; aan de hand van een voorbeeld; door middel van
teksten)?
Was deze informatie voldoende/duidelijk/begrijpbaar?
Had u zelf al eens beroep gedaan op Ampel voor u als externe consulent gevraagd
werd?
Vanuit welke expertise bent u gevraagd bij dit consult?
Toen de vraag u gesteld werd om mee te werken aan dit consult, was u hier dan
onmiddellijk toe bereid? Zoniet: wat hield u tegen? (vb. tijd, geld, …)
Beeldvormingfase: Eerste informatie/gesprekken
Was u van bij de eerste gesprekken betrokken bij het consult? Wanneer in het proces
had u het eerste contact met de familie/de hulpverleners?
Was uw rol in het consult duidelijk? Waren de verwachtingen vanuit Ampel naar u
toe duidelijk gesteld?
Werd uw expertise ingezet voor heel het proces (daarom niet vanaf het eerste
gesprek, maar dan vb. wel alle verdere stappen) of enkel voor vb. de
beeldvormingfase?
Was uw komst op voorhand uitgelegd aan de betrokkenen?
Werd u genoeg voorbereid op het consult (inlezen dossier, extra informatie door
medewerkers van Ampel)?
Nam u delen van het proces alleen op of was dit telkens samen met een van de
medewerkers van Ampel?
Was de manier van werken binnen Ampel u bekend? Zoniet: vond u het een
gemakkelijke manier van werken? Wat zijn voor- en nadelen van zo’n breedvoerige
beeldvorming? Kende u alle gebruikte methodieken? Vond u die allemaal
nodig/nuttig?
Pagina | 116
Hoe verliep het praktisch gezien om het consult (gedeeltelijk) op u te nemen en
daarnaast nog uw eigen functie uit te oefenen? Had u het gevoel genoeg op de
hoogte te worden gehouden van evolutie in het consult (vb. mails,
telefoongesprekken, observaties waar u misschien niet bij was, …)? Wat vond u van
de tijd die verstreek tussen de verschillende delen van het proces (gesprek,
testafname, observatie, video, verslaggeving, teambespreking, …)?
Wat vond u van de tijd die u in de gesprekken heeft gestoken? Was dit ongeveer
gelijk aan wat u had verwacht? Vindt u dat de diepgaande werking van Ampel (ook in
tijd) een meerwaarde biedt?
Had u het gevoel dat u een mandaat had om op de overlegmomenten met het
team/de ouders uw inbreng te doen (zelfs al was het niet over datgene waarvoor
men specifiek uw expertise inriep)?
Hypotheses/diagnosestelling/adviezen:
Heeft u meegeholpen met het opstellen van de adviezen?
Had u het gevoel voldoende op de hoogte te zijn van de situatie in zijn geheel om
uitspraken te kunnen doen over mogelijke adviezen?
Had u het gevoel dat de medewerker van Ampel uw adviezen/mening/uitkomsten
begrepen heeft zoals u ze bedoelde? Werden ze, naar uw mening, correct
weergegeven in het eindverslag? Zoniet: kon u hier uw mening over kwijt?
Had u het gevoel dat de doelstellingen die Ampel vooropstelde, aan de hand van uw
observaties/diagnose/…, haalbaar waren?
Intervisiefase
Was u op de hoogte van hoe de intervisiefase verliep? Had u hier meer nood aan?
Was u bekend met de voorgestelde methodieken? Vond u deze
haalbaar/praktisch/nuttig?
Wat vond u van de voorgestelde timing om de adviezen waar te maken?
Had u de indruk dat de adviezen aankwamen zoals ze bedoeld waren? Of voelde u
weerstand?
Pagina | 117
Evaluatiefase
Was u aanwezig op het eindgesprek? Zo ja, wat vond u van de timing van het
eindgesprek? Denkt u dat de betrokkenen voldoende tijd hadden gehad om de
adviezen te implementeren?
Wat was uw gevoel tijdens het eindgesprek? Verliep het vlot?
Verliep het eindgesprek zoals u verwacht had? Wat was uw verwachting
hieromtrent?
Was er nood aan verdere opvolging/concretere adviezen? Waren er nieuwe
problemen opgedoken? Zo ja, wat was de volgende stap en werd u hier opnieuw in
betrokken?
Wat vond u algemeen gezien van het eindverslag? Was het uitgebreid genoeg?
Strookte het met de door u beleefde werkelijkheid?
Werd er positief afgerond?
Algemeen
Heeft u sindsdien nog gehoord van de betrokkenen in dit consult? Rechtstreeks/via
Ampel?
Heeft u sindsdien nog samengewerkt met Ampel? Zou u nogmaals met Ampel willen
samenwerken?
Vond u de samenwerking voor uzelf ook een meerwaarde/verrijking? Heeft u er voor
uw eigen job zaken uit bijgeleerd?
Heeft u sinds die ervaring Ampel aangeraden aan andere
mensen/voorzieningen/eigen voorziening?
Wanneer vindt u Ampel een nuttige hulp en wanneer niet?
Heeft Ampel algemeen gezien aan uw verwachtingen voldaan?
Heeft u nog tips/voorstellen om de kwaliteit van de werking te verbeteren?
