„Działania aktywizujące osoby w trudnej sytuacji na śląskim rynku

____________________________________________________________________________ 1 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

„Działania aktywizujące osoby w trudnej sytuacji na śląskim

rynku pracy”

Projekt raportu końcowego

Katowice, listopad 2012


Słowniczek

Desk research – analiza danych zastanych

Działanie 6.2 – Działanie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia Działanie 6.3 – Działanie 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich

Działanie 7.2 – Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej

Działanie 7.3 - Działanie 7.3 Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji

EFS - Europejski Fundusz Społeczny

EFZ – elastyczne formy zatrudnienia

FGI – Zogniskowany wywiad grupowy (ang. Focus Group Interview)

GOPS – Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej

IDI – Indywidualny wywiad pogłębiony (ang. Individual In-Depth Interview)

IP – Instytucja Pośrednicząca

IRP – Instytucje Rynku Pracy

IZ – Instytucja Zarządzająca

MOPS – Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej

NGO – organizacja pozarządowa (ang. non- governmental organization)

NSRO – Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia

OHP – Ochotnicze Hufce Pracy

OPS – Ośrodek Pomocy Społecznej Osoby znajdujące się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy – odniesienia w tekście do osób w szczególnie trudnej sytuacji dotyczą: bezrobotnych do 25 roku życia, kobiet które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka, bezrobotnych w starszym wieku (45+,50+), bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego, bezrobotnych samotnie wychowujących dziecko, bezrobotnych niepełnosprawnych

PCPR – Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie

PO KL – Program Operacyjny Kapitał Ludzki Poddziałanie 6.1.1 - Poddziałanie 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy Poddziałanie 7.1.1 - Poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej Poddziałanie 7.1.2 - Poddziałanie 7.1.2 Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie Poddziałanie 7.2.1 - Poddziałanie 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym

Poddziałanie 8.1.2 - Poddziałanie 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie

Poddziałanie 8.1.3 - Poddziałanie 8.1.3 Wzmacnianie lokalnego partnerstwa na rzecz adaptacyjności

Priorytet VI – Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

Priorytet VII - Priorytet VII Promocja integracji społecznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

Priorytet VIII - Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

PUP – Powiatowy Urząd Pracy

TDI – Telefoniczny wywiad pogłębiony (ang. Telephone in- Depth Interview)

UMWŚ – Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego

WUP – Wojewódzki Urząd Pracy


Streszczenie raportu

Badanie „Działania aktywizujące osoby w szczególnie rudnej sytuacji na rynku pracy” objęło wiele podmiotów,

których działalność związana jest z aktywizacją społeczno-zawodową (beneficjenci projektów, eksperci rynku

pracy), Instytucje Pośredniczące, Instytucje Rynku Pracy, pracodawców a także samych uczestników projektów.

Przeanalizowane zostały również projekty realizowane w latach 2007 –2011których uczestnikami były m.in.

osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. W ramach przeprowadzonych badań posłużono się

wieloma metodami i narzędziami badawczymi (analiza danych zastanych, CATI, CAWI, TDI, IDI, FGI, Panel

ekspertów, analiza dokumentacji projektowej), tak aby móc w sposób możliwie jak najbardziej

wielowymiarowy odpowiedzieć na postawione pytania badawcze.

Głównym celem badania było określenie pożądanych zmian na regionalnym rynku pracy w kontekście wybranej

grupy osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy: bezrobotni do 25 roku życia; kobiety

które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka; bezrobotni w starszym wieku (45+,50+); bezrobotni bez

kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego; bezrobotni

samotnie wychowujący dziecko; bezrobotni niepełnosprawni. Realizacja głównego celu badania była możliwa

dzięki realizacji celów szczegółowych: analiza działań i ocena efektów wsparcia (wybranych grup osób

znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy) w ramach projektów realizowanych w ramach

PO KL; analiza form wsparcia dla wybranych grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku

pracy, finansowanych z innych źródeł niż EFS oraz wskazanie najbardziej efektywnych mechanizmów

pobudzających aktywność zawodową wybranych grup.

Całość raportu skupia się na pięciu podstawowych obszarach badawczych. Pierwszy z nich przedstawia

charakterystykę śląskiego rynku pracy pod względem analizy grupy osób znajdujących się w szczególnie trudnej

sytuacji na rynku pracy. W części tej posłużono się głównie analizą dostępnych statystyk, dokumentów i

publikacji tak aby zagregować dostępne już informacje o rynku pracy województwa śląskiego. Wiedza ta została

poszerzona o wyniki przeprowadzonych badań – stworzono typologię instytucji rynku pracy a także poszerzono

wiedzę o śląskim rynku pracy o wyniki badania z uczestnikami projektów. Drugi obszar to analiza i ocena form

wsparcia w ramach projektów realizowanych w ramach PO KL. Skupia się on przede wszystkim na analizie 150

projektów zrealizowanych w latach 2007 –2011. Obszar ten uzupełniają informacje od beneficjentów

projektów, ekspertów rynku pracy oraz Instytucji Pośredniczących. Trzeci obszar, czyli analiza i ocena form

wsparcia finansowanych z innych źródeł niż EFS kierowanych do wybranej grupy osób znajdujących się w

szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, jest próbą porównania logiki projektowej EFS z logiką działań

finansowanych w ramach innych źródeł. Czwarty obszar przedstawia charakterystykę elastycznych form

zatrudniania i konfrontuje wyniki dotychczasowych badań nad tymi formami z nastawieniem do nich

pracodawców województwa śląskiego. Ostatni z obszarów zawiera wnioski i rekomendacje podsumowujące

cały proces badawczy. Podstawowe obszary zostały wzbogacone o dwa dodatkowe obszary będące wynikiem

analizy projektów realizowanych poza województwem śląskim – w innych województwach oraz za granicą.

Celem tych obszarów jest zaprezentowanie dobrych praktyk, czyli projektów, na których warto się wzorować.

W toku prowadzonych badań udało się zidentyfikować wiele problemów, które ograniczają lub uniemożliwiają

skuteczną aktywizację osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Do najważniejszych z nich należy

zaliczyć niską elastyczność Europejskiego Funduszu Społecznego i brak zaufania do beneficjentów, objawiające

się wysokim poziomem kontroli i biurokratyzacji. Ten bardzo ogólny czynnik znajduje odzwierciedlenie w wielu

z pozoru błahych problemach na jakie napotykają beneficjenci realizujący lub chcący realizować projekty

skierowane do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

Brak elastyczności generuje problem w postaci niedostatecznego dopasowania projektów do potrzeb osób w

szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Dokumenty konkursowe nie pozwalają potencjalnym

beneficjentom na realizację niestandardowych pomysłów, choć to właśnie ich stosowanie jest niezbędne w celu


aktywizacji grupy, która została zidentyfikowana jako znajdująca się z roku na rok w coraz trudniejszej sytuacji

na rynku pracy. Wyniki badania wskazują, że dotychczasowe działania podejmowane w ramach PO KL w

województwie śląskim pozwoliły na aktywizację zawodową licznych grup bezrobotnych, jednak poza rynkiem

pracy wciąż pozostaje stosunkowo duża grupa o pogłębiających się problemach, której coraz trudnej pomóc.

Z uwagi na pogarszające się położenie znacznej części osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy

konieczne staje się zastąpienie dotychczasowej perspektywy nastawionej na mierzalne efekty, nową

perspektywą, która będzie w lepszy sposób odzwierciedlała charakterystykę tej grupy i jej potrzeb. Z uwagi na

rozmaite problemy społeczne, z którymi spotyka się część osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy

oraz konieczność zmierzania w kierunku szeroko rozumianej elastyczności niezbędne stają się zmiany w

kierunkach i sposobach aktywizacji tych grup.

W kontekście owej szeroko rozumianej elastyczności należy wspomnieć, że ta potrzeba jest wynikiem coraz

trudniejszej sytuacji osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy oraz nieznajomości potrzeb tych osób.

Brak wiedzy na temat potrzeb może być minimalizowany poprzez rekomendowanie bardziej skutecznych

narzędzi diagnozy, jednak nie może on zostać całkowicie wyeliminowany, gdyż podstawową cechą osób w

szczególnie trudnej sytuacji jest indywidualność potrzeb. Wyniki badania wskazują na konieczność stosowania

indywidualnej ścieżki wobec tych osób.

Projekty dotychczas realizowane były nastawione w dużej mierze na ogół bezrobotnych z uwzględnieniem

udziału w projektach osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy poprzez zapewnienie im określonego

poziomu miejsc w projekcie. Większość z realizowanych w latach 2007-2011 projektów miało ponadto

charakter wyłącznie szkoleniowy z wykorzystaniem usług rynku pracy. Jak się okazuje taka logika działania nie

przystaje do potrzeb osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Realizowane działania miały często

charakter masowych szkoleń bez uwzględnienia specyficznych potrzeb uczestników projektów. Na tle tego typu

projektów widać jednak pozytywnie wyróżniające się projekty systemowe, zwłaszcza te realizowane przez

instytucje pomocy społecznej, które umożliwiają beneficjentom dobieranie form wsparcia do potrzeb

uczestników projektów oraz pracę z osobą w trudnej sytuacji na rynku pracy w szerszym kontekście jej

otoczenia społecznego, które często jest źródłem problemów tej osoby.

Jako najbardziej skuteczne zostały zidentyfikowane projekty posiadające element szkolenia zawodowego

potwierdzonego certyfikatem oraz części praktycznej w formie stażu lub praktyki zawodowej, łącznie z

trwającymi przez cały okres trwania projektu działaniami motywującymi. Mimo to należy do wszystkich

wyników badania, które w pewien sposób wskazują pewne skuteczne rozwiązania, podchodzić ostrożnie i

spoglądać na nie z perspektywy niezbędnej do wprowadzenia elastyczności w projektach, która pozwoli

beneficjentom na oferowanie skutecznego wsparcia. Najbardziej pożądane rozwiązania zostały ujęte w tabeli

rekomendacji. Wnioski wyłaniające się z procesu badawczego przełożone zostały na propozycje zmian wraz ze

sposobem ich wdrożenia.


Spis treści

Spis treści ................................................................................................................................................................ 5

Wprowadzenie ........................................................................................................................................................ 6

I Opis wyników badania wraz z wnioskami i rekomendacjami ............................................................................... 7

1.1 Charakterystyka śląskiego rynku pracy ............................................................................................................. 7

1.1.a. Charakterystyka wszystkich grup osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy . 7

1.1.b.1 Przyczyny bezrobocia w odniesieniu do wybranych grup bezrobotnych znajdujących się w szczególnie

trudnej sytuacji na rynku pracy w województwie śląskim ............................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

1.1.b.2 Problemy uczestników projektów PO KL na rynku pracy po zakończeniu projektów .......................... 23

1.1.c Ocena dostosowania usług świadczonych dla wybranych grup osób znajdujących się w szczególnie

trudnej sytuacji na rynku pracy ....................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

1.1.c.1 Typologia instytucji świadczących usługi dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy

......................................................................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

1.1.c.3 Ocena form i skuteczności działań informacyjno-promocyjnych ......... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

1.1.d Typologia mechanizmów pobudzających aktywność zawodową wybranych grup osób w trudnej sytuacji

na śląskim rynku pracy. .................................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

1.1.d.1 Działania adresowane do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy ......................... 40

1.1.d.2 Ocena skuteczności wsparcia przez uczestników ............................................................................... 45

1.1.d.3 Ocena skuteczności wsparcia przez realizatorów projektów ............................................................ 54

1.2 Analiza i ocena form wsparcia w ramach projektów realizowanych ramach PO KL (komponent regionalny) w

stosunku do wybranej grupy osób ........................................................................................................................ 40

Charakterystyka projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy ................ 58

Ocena realizacji projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy ................. 72

1.3 Analiza i ocena form wsparcia finansowanych z innych źródeł niż EFS, kierowanych do wybranej grupy osób

znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy ........................................................................... 58

1.4 Charakterystyka i ocena elastycznych form zatrudnienia ............................................................................... 97

1.4.1 Znajomość elastycznych form zatrudnienia i ich stosowanie .................................................................. 97

1.4.2 Możliwość wykorzystywania elastycznych form zatrudnienia w aktywizacji zawodowej osób w

szczególnie trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy ....................................................................................... 103

1.4.3 Promowanie elastycznych form zatrudnienia wśród pracodawców ..................................................... 106

1.5. Analiza i ocena dobrych praktyk w zakresie wspierania osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na

rynku pracy w ramach PO KL poza województwem śląskim ................................................................................. 97

1.6. Analiza i ocena zagranicznych dobrych praktyk w zakresie wspierania osób znajdujących się w szczególnej

sytuacji na rynku pracy w ramach projektów finansowanych z EFS ................................................................... 113

II Tabela wdrażania rekomendacji ...................................................................................................................... 117


Wprowadzenie

Celem głównym badania było określenie pożądanych zmian na regionalnym rynku pracy w kontekście wybranej

grupy osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

Na potrzeby badania osoby znajdujące się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy zostały zdefiniowane

jako:

bezrobotni do 25 roku życia;

kobiety które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka;

bezrobotni w starszym wieku (45+,50+);

bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia

średniego;

bezrobotni samotnie wychowujący dziecko;

bezrobotni niepełnosprawni.1

Tak określony cel główny został zrealizowany poprzez cele szczegółowe:

Analizę działań i ocenę efektów wsparcia (wybranych grup osób znajdujących się w szczególnie trudnej

sytuacji na rynku pracy) w ramach projektów realizowanych w ramach PO KL;

Analizę form wsparcia dla wybranych grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku

pracy, finansowanych z innych źródeł niż EFS;

Wskazanie najbardziej efektywnych mechanizmów pobudzających aktywność zawodową wybranych

grup.

Efektem badania działań aktywizujących osoby w trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy jest zbiór

rekomendacji wskazujących działania, jakie należy podjąć w celu poprawy sytuacji tych osób. Rekomendacje te

posłużą instytucji zarządzającej/pośredniczącej do właściwego koncentrowania środków w kolejnej

perspektywie finansowej.

Badanie objęło kilka obszarów badawczych. Jego przedmiotem była po pierwsze charakterystyka śląskiego

rynku pracy pod kątem osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy, dokonana zarówno na

podstawie analizy danych zastanych, jak również analizy wyników badania. Charakterystyka ta objęła również

wyniki badania działań skierowanych do tych osób (przede wszystkim w ramach PO KL).

Drugim ważnym tematem badania była analiza dokumentacji projektowej, dokonana na podstawie

szczegółowego przeglądu dokumentacji 150 projektów realizowanych w ramach priorytetu VI, VII oraz VIII.

Pokrótce poruszone zostały także działania podejmowane w stosunku do osób w trudnej sytuacji na rynku

podejmowane poza EFS, oraz przedstawione zostały dobre praktyki w dziedzinie wspierania osób znajdujących

się w trudnej sytuacji na rynku pracy. Przedmiotem badania były również elastyczne formy zatrudnienia i

możliwość ich wykorzystania w stosunku do badanej grupy osób.

Na koniec zebrano najważniejsze wnioski i wynikające z nich rekomendacje, których wdrożenie może przyczynić

się do zwiększenia skuteczności działań podejmowanych w stosunku do osób znajdujących się w trudnej

sytuacji na rynku pracy w przyszłości.

1 Są to wybrane grupy spośród wszystkich wymienionych w Ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z

dnia 20 kwietnia 2004.


I Opis wyników badania wraz z wnioskami i rekomendacjami

Obszar 1 Charakterystyka śląskiego rynku pracy

1.1.a. Charakterystyka wszystkich grup osób znajdujących się w szczególnie

trudnej sytuacji na rynku pracy

Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, na obszarze województwa śląskiego zarejestrowanych było w

sumie 186 187 bezrobotnych, w tym 104 370 kobiet, które stanowiły 56,1% ogólnej liczby osób pozostających

bez zatrudnienia. Równocześnie stopa bezrobocia rejestrowanego w regionie wynosiła 10,1%, kształtując się

tym samym na poziomie poniżej średniej dla Polski (12,5%). Ponadto należy odnotować, iż pod względem

analizowanej cechy, Śląskie wypada korzystnie na tle pozostałych regionów kraju. Jedynie w przypadku dwóch

województw, a mianowicie wielkopolskiego i mazowieckiego, stopa bezrobocia rejestrowanego była niższa w

porównaniu z województwem śląskim, przyjmując wartość odpowiednio 9,2% i 9,9%. W tym samym czasie

najwyższy poziom stopy bezrobocia zaobserwowano w województwach: warmińsko-mazurskim (20,1%),

zachodniopomorskim (17,5%) oraz kujawsko-pomorskim (16,9%). Niemniej jednak wypada zwrócić uwagę na

wyraźne zróżnicowanie przestrzenne województwa śląskiego pod względem skali problemu bezrobocia.

Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, stopa bezrobocia rejestrowanego w regionie wahała się od 4,3% w

Katowicach do 19,1% w Bytomiu. Relatywnie niską wartość stopy bezrobocia odnotowano także w przypadku

powiatu bieruńsko-lędzińskiego (5,1%) oraz miasta Tychy (5,5%). Z kolei stosunkowo wysokimi rozmiarami

badanego zjawiska odznaczały się ponadto powiaty myszkowski i częstochowski, gdzie stopa bezrobocia

rejestrowanego kształtowała się na poziomie odpowiednio 18,9% i 18,4%2.

Bezrobocie, jak już wcześniej zasygnalizowano jest poważnym problemem społeczno-ekonomicznym. Niemniej

jednak należy zwrócić uwagę, iż wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia, pewne grupy bezrobotnych

znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Zgodnie z artykułem 49 Ustawy z dnia 20 kwietnia

2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, do osób tych zalicza się: bezrobotnych poniżej 25

roku życia, długotrwale bezrobotnych, bezrobotnych powyżej 50 roku życia, kobiety, które po urodzeniu

dziecka nie podjęły pracy, bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez

wykształcenia średniego, bezrobotnych wychowujących samotnie co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia,

bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia, bezrobotnych

niepełnosprawnych, a także bezrobotnych po zakończeniu realizacji kontraktu socjalnego.

Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, w szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy w

województwie śląskim, z różnych przyczyn znajdowało się w sumie 166 904 bezrobotnych, w tym 92 146 kobiet

(55,2%). Osoby te stanowiły aż 89,6% ogólnej liczby pozostających bez zatrudnienia w regionie. Niemniej jednak

wypada uwypuklić, iż pod względem analizowanej cechy, województwo śląskie wypada korzystnie na tle

pozostałych regionów, jak również średniej dla kraju. W tym samym czasie odsetek bezrobotnych w trudnej

sytuacji na rynku pracy w Polsce, wynosił przeciętnie 91,1%. Najwyższym udziałem rozpatrywanej grupy

bezrobotnych wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia, charakteryzowały się natomiast województwa:

zachodniopomorskie (92,7%), kujawsko-pomorskie (92,6%) oraz warmińsko-mazurskie (92,4%)3.

Bezrobotni do 25 roku życia

Zgodnie z dostępnymi danymi statystycznymi, w 2011 roku (stan na 31 grudnia) w województwie śląskim

zarejestrowanych było 34 457 bezrobotnych poniżej 25 roku życia, w tym 20 182 kobiety (58,6%). Udział

2 Bank Danych Lokalnych GUS [www.stat.gov.pl/bdl] [dostęp 02.10.2012]

3 Informacja o bezrobotnych i poszukujących pracy w grudniu 2011 roku, MPiPS, Warszawa, 2012.


bezrobotnych do 25 roku życia w ogólnej strukturze osób pozostających bez pracy w regionie wynosił 18,5%,

kształtując się jednocześnie poniżej przeciętnej wartości dla kraju (21,0%). Udział osób w wieku poniżej 25 lat w

ogóle bezrobotnych województwa śląskiego znacznie spadł od roku 2000 (z 32%)4. Wypada zauważyć, iż pod

względem analizowanej cechy, województwo śląskie wyróżnia się pozytywnie na tle pozostałych regionów

Polski. Niższy odsetek bezrobotnych poniżej 25 roku życia odnotowano jedynie w przypadku województwa

dolnośląskiego (16,7%), a także zachodniopomorskiego (17,7%). W województwie łódzkim przyjmował on

natomiast tę samą wartość, co w województwie śląskim. W tym samym czasie najwyższym udziałem

rozpatrywanej grupy bezrobotnych w ogólnej liczbie osób pozostających bez zatrudnienia, charakteryzowało się

województwo małopolskie (26,2%)5.

W latach 2007 – 2011 na obszarze województwa śląskiego zaobserwowano znaczny wzrost liczebności

bezrobotnych do 25 roku życia. W badanym okresie ich liczba zwiększyła się o 7 335 osób (z 27 122), czyli o

27,0%6.

Pod względem analizowanej cechy województwo śląskie odznacza się wyraźnym zróżnicowaniem

terytorialnym. W 2011 roku udział bezrobotnych poniżej 25 roku życia w ogólnej strukturze osób pozostających

bez pracy, wahał się od 11,2% w Częstochowie do 28,3% w powiecie rybnickim. Relatywnie niski odsetek tej

grupy bezrobotnych odnotowano również w przypadku Bielska-Białej (12,0%) i Dąbrowy Górniczej (13,1%). Z

kolei stosunkowo wysokim udziałem bezrobotnych do 25 roku życia cechowały się powiaty: pszczyński (27,9%),

wodzisławski (26,9%), lubliniecki (26,1%), a także miasto Jastrzębie-Zdrój (26,3%). Generalnie najniższy odsetek

rozpatrywanej grupy bezrobotnych w szczególnej sytuacji na rynku pracy charakteryzuje centralną oraz

północno-wschodnią część województwa śląskiego, natomiast najwyższy powiaty zlokalizowane na południu i

zachodzie regionu. Warto jednocześnie zwrócić uwagę, że względnie niskim udziałem bezrobotnych poniżej 25

roku życia odznaczają się miasta na prawach powiatu7.

Długotrwale bezrobotni

Według stanu na koniec grudnia 2011 roku na terenie województwa śląskiego zarejestrowanych było w sumie

84 291 długotrwale bezrobotnych, którzy stanowili 45,3% ogólnej liczby pozostających bez zatrudnienia w

regionie8. Zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku

pracy, mianem długotrwale bezrobotnych określa się osoby, które w czasie ostatnich dwóch lat pozostawały w

rejestrze powiatowego urzędu pracy dłużej niż 12 miesięcy, z wyłączeniem okresów odbywania stażu

i przygotowania zawodowego dorosłych. Wśród badanej grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na śląskim

rynku pracy przeważały kobiety (49 384), które stanowiły 58,6% ogólnej liczby długotrwale bezrobotnych w

województwie9. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż w stosunku do grudnia 2007 roku liczba długotrwale

bezrobotnych w regionie zmniejszyła się o 18 409 osób (z 102 700), tj. o 17,9%10

. Ponadto należy podkreślić, że

odsetek długotrwale bezrobotnych wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia w województwie śląskim

kształtował się wyraźnie poniżej średniej krajowej (50,3%). Równocześnie trzeba uwypuklić, iż pod względem

analizowanej cechy, Śląskie wypada korzystnie na tle pozostałych polskich regionów. W 2011 roku tylko w

przypadku województwa wielkopolskiego i pomorskiego odsetek długotrwale bezrobotnych był niższy w

porównaniu z województwem śląskim, przyjmując wartość odpowiednio 43,2% i 44,1%. W tym samym czasie

4 Rynek pracy województwa śląskiego – identyfikacja obszarów problemowych, ocena funkcjonującego modelu

edukacyjnego oraz roli lokalnych liderów gospodarczych w kreowaniu nowych możliwości na rynku pracy, UMWŚ, Katowice, 2011. 5 Bank Danych Lokalnych GUS [www.stat.gov.pl/bdl] [dostęp 02.10.2012]

6http://www.wup-katowice.pl/badania-i-analizy/informacje-statystyczne/szczegolna-sytuacja[dostęp 03.10.12]

7 Rynek pracy w województwie śląskim w 2011 roku, WUP w Katowicach, Katowice, 2012.

8 Rynek pracy (…) op.cit.

9 Informacja (…) op.cit.

10http://www.wup-katowice.pl/badania-i-analizy/informacje-statystyczne/szczegolna-sytuacja[dostęp 03.10.12]

http://www.wup-katowice.pl/badania-i-analizy/informacje-statystyczne/szczegolna-sytuacja



najwyższym udziałem rozpatrywanej grupy bezrobotnych cechowały się trzy regiony położone na obszarze

Polski Wschodniej (ściany wschodniej), a mianowicie: Podkarpackie (56,9%), Lubelskie (56,0%), a także

Podlaskie (55,4%)11

.

Województwo śląskie, pod względem skali problemu długotrwałego bezrobocia, charakteryzuje się bardzo

wyraźnym zróżnicowaniem przestrzennym. Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, odsetek długotrwale

bezrobotnych w ogólnej strukturze osób pozostających bez zatrudnienia, wynosił od 29,6% w powiecie

bieruńsko-lędzińskim do 58,0% w przypadku Bytomia. Stosunkowo niski udział tej grupy szczególnie

zagrożonych na rynku pracy wyróżniał ponadto Tychy (32,0%) i Rudę Śląską (33,2%). Z kolei relatywnie wysoki

odsetek długotrwale bezrobotnych zaobserwowano także w przypadku powiatu zawierciańskiego (54,5%).

Podsumowując, należy zwrócić uwagę, iż najniższym udziałem rozpatrywanej grupy bezrobotnych odznaczają

się powiaty i miasta na prawach powiatu zlokalizowane w centralnej oraz południowo-zachodniej części

regionu12

.

Bezrobotni powyżej 50 roku życia

Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, na obszarze województwa śląskiego zarejestrowanych było łącznie

44 154 bezrobotnych powyżej 50 roku życia, w tym 19 655 kobiet (44,5%)13

. Bezrobotni w tej grupie wiekowej

stanowili 23,7% wszystkich osób pozostających bez zatrudnienia w regionie. Równocześnie odsetek

bezrobotnych powyżej 50 roku życia w województwie śląskim był nieznacznie wyższy w porównaniu ze średnią

dla Polski (22,3%). W tym samym czasie najniższym udziałem badanej grupy szczególnie zagrożonych na rynku

pracy odznaczały się województwa: podkarpackie (16,8%), lubelskie (18,0%) oraz małopolskie (18,1%). Z kolei

najwyższy odsetek zarejestrowanych bezrobotnych powyżej 50 roku życia zaobserwowano w przypadku

województwa dolnośląskiego (28,1%). Relatywnie wysokim udziałem tej grupy osób pozostających bez pracy

charakteryzowały się ponadto województwa: zachodniopomorskie (26,4%), łódzkie (26,0%) i opolskie (25,8%)14

.

W latach 2007 – 2011 w województwie śląskim odnotowano nieznaczny wzrost liczebności bezrobotnych

powyżej 50 roku życia. Na przestrzeni rozpatrywanego horyzontu czasowego ich liczba zwiększyła się o 3 638

osób (z 40 516), czyli o 9,0%15

. Zjawisko to jest uwarunkowane przez zmiany demograficzne województwa

śląskiego, które jest najszybciej starzejącym się obszarem Polski16

W skali całego województwa śląskiego najniższy odsetek bezrobotnych powyżej 50 roku życia, w ogólnej

strukturze pozostających bez zatrudnienia, zauważono w przypadku Jastrzębia Zdroju (14,2%), a także powiatu

wodzisławskiego (16,7%). Natomiast najwyższym udziałem tej grupy bezrobotnych charakteryzowała się

Częstochowa (30,7%)17

.

Kobiety, które po urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia

Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, na terenie województwa śląskiego, w rejestrze bezrobotnych

figurowało 19 635 kobiet, które po urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia. Kobiety te stanowiły 10,5%

całkowitej liczby osób pozostających bez pracy oraz 18,8% ogółu bezrobotnych kobiet w regionie18

. Udział

kobiet, które po urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia, w ogólnej strukturze osób bezrobotnych w

11

Bezrobocie w Polsce w 2011 roku, MPiPS, Warszawa, 2012. 12

Rynek pracy (…) op.cit. 13

Informacja (…) op.cit. 14

Bezrobocie (…) op.cit. 15

http://www.wup-katowice.pl/badania-i-analizy/informacje-statystyczne/szczegolna-sytuacja[dostęp 03.10.12] 16

Wyzwania rozwojowe gmin województwa śląskiego w kontekście zachodzących procesów demograficznych, UMWŚ, Katowice 2011. 17


Rynek pracy (…) op.cit.



województwie śląskim, kształtował się niemal na identycznym poziomie, co średnia krajowa (10,4%). W tym

samym czasie najniższym odsetkiem rozpatrywanej grupy szczególnie zagrożonych na rynku pracy odznaczały

się województwa: łódzkie (6,9%) i mazowieckie (8,5%). Natomiast najwyższy odsetek kobiet, które po

urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia, zaobserwowano w przypadku województw: lubelskiego (12,4%),

zachodniopomorskiego (12,4%), kujawsko-pomorskiego (12,2%), a także warmińsko-mazurskiego (12,0%)19

.

Województwo śląskie, pod względem badanej cechy charakteryzuje się wyraźnym zróżnicowaniem

terytorialnym. W skali całego regionu najniższym odsetkiem kobiet, które po urodzeniu dziecka nie podjęły

zatrudnienia, wyróżniały się powiaty bieruńsko-lędziński (5,7%) i myszkowski (6,3%), jak również miasto Tychy

(6,0%). Z kolei najwyższy udział tej grupy osób o szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy odnotowano

w Zabrzu (19,3%). Generalnie problem bezrobocia wśród kobiet, które nie podjęły pracy po urodzeniu dziecka,

przybiera najmniejsze rozmiary w powiatach zlokalizowanych w północnej oraz południowej części

województwa śląskiego20

.

W latach 2008-2011 w województwie śląskim o prawie 20% zmniejszyła się liczba kobiet, które po urodzeniu

dziecka nie powróciły na rynek pracy: z 24 45321

w styczniu 200822

roku do 19 635 pod koniec 2011 roku.

Bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych

Zgodnie z dostępnymi danymi administracyjnymi, w 2011 roku (stan na dzień 31 grudnia), w województwie

śląskim zarejestrowanych było w sumie 54 233 bezrobotnych nieposiadających kwalifikacji zawodowych, w tym

30 879 kobiet (56,9%)23

. W stosunku do 2007 roku, liczba bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, uległa

niewielkiej zmianie, zmniejszając się o 1 105 osób (z 53 128), czyli o 2,1%24

. W 2011 roku udział tej grupy osób

w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w ogólnej strukturze osób pozostających bez zatrudnienia w

regionie, kształtował się na poziomie 29,1%. W tym samym czasie odsetek bezrobotnych bez kwalifikacji

zawodowych w Polsce wynosił średnio 29,8%. Pod względem analizowanej cechy, Śląskie wypada względnie

korzystnie na tle pozostałych regionów kraju. W 2011 roku, w porównaniu z województwem śląskim, niższym

udziałem badanej grupy bezrobotnych wśród ogółu pozostających bez pracy, cechowały się województwa

położone w południowo-wschodniej części kraju, a mianowicie: małopolskie (24,4%), świętokrzyskie (24,8%),

podkarpackie (25,1%) i lubelskie (27,9%). Z kolej najwyższy odsetek bezrobotnych nieposiadających kwalifikacji

zawodowych zaobserwowano w przypadku województw: opolskiego (33,8%), kujawsko-pomorskiego (33,4%),

łódzkiego (33,4%) oraz mazowieckiego (33,0%)25

.

W porównaniu z rokiem 2007 liczba osób bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych nieznacznie wzrosła (z

53 128 do 54 233 (o 2%). Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, w skali całego województwa śląskiego,

najniższym udziałem bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia,

charakteryzowały się powiat cieszyński (16,6%), jak również Tychy (18,4%) i Jaworzno (18,6%). Z kolei

najwyższym odsetkiem tej grupy osób pozostających w trudnej sytuacji na rynku pracy odznaczały się

następujące miasta: Bytom (37,6%), Chorzów (37,5%), Świętochłowice (37,2%) oraz Zabrze (36,8%)26

.

19



Rynek pracy w województwie śląskim w 2008 roku, WUP w Katowicach, Katowice 2009. 22

Stan na dzień 31.01.2008, wszystkie pozostałe kategorie były mierzone dla XII 2007, z powodu braku danych na temat kobiet które nie powróciły na rynek pracy po urodzeniu dziecka wykorzystana została informacja o miesiąc późniejsza. 23


http://www.wup-katowice.pl/badania-i-analizy/informacje-statystyczne/szczegolna-sytuacja[dostęp 03.10.12] 25


Rynek pracy (…) op.cit.



Bezrobotni bez doświadczenia zawodowego

Według stanu na dzień 31 grudnia 2011 roku, na obszarze województwa śląskiego zarejestrowanych było

47 288 bezrobotnych nieposiadających doświadczenia zawodowego, w tym 29 089 kobiet (61,5%)27

.

Równocześnie udział badanej grupy bezrobotnych w ogólnej strukturze osób pozostających bez zatrudnienia w

województwie śląskim, wynosił 25,4%, kształtując się tym samym na poziomie nieznacznie niższym od

przeciętnej wartości dla Polski (26,2%). W tym samym czasie najniższym odsetkiem bezrobotnych bez

doświadczenia zawodowego wyróżniały się województwa dolnośląskie (20,0%) oraz pomorskie (20,5%).

Najwyższy udział tej grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy odnotowano natomiast w

przypadku województwa lubelskiego (39,1%)28

.

Pod względem rozpatrywanej cechy województwo śląskie charakteryzuje się bardzo wyraźnym zróżnicowaniem

przestrzennym. Najniższym, w skali całego regionu odsetkiem bezrobotnych nieposiadających doświadczenia

zawodowego charakteryzowały się Bielsko-Biała (14,7%), jak również powiat bielski (15,7%). Z kolei najwyższy

udział tej grupy osób w szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy zaobserwowano w przypadku

Sosnowca (38,5%) oraz powiatu rybnickiego (36,1%)29

. Na przestrzeni lat 2008-2011 liczba osób bezrobotnych

bez doświadczenia zawodowego zmniejszyła się o prawie 15 % (ze stanu 55 522)30

Bezrobotni bez wykształcenia średniego

Zgodnie z dostępnymi danymi statystycznymi i administracyjnymi, w 2011 roku (stan na koniec grudnia), w

województwie śląskim zarejestrowanych było 103 875 bezrobotnych nieposiadających wykształcenia średniego,

którzy stanowili 55,8% całkowitej liczby osób pozostających bez zatrudnienia w regionie31

. Jednocześnie należy

uwypuklić, iż bezrobotni legitymujący się wykształceniem niższym niż średnie, tworzyli najliczniejszą grupę

wśród ogółu bezrobotnych znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy. Warto

również zaznaczyć, iż w gronie tym nieznacznie przeważali mężczyźni (53 874), którzy stanowili 51,9%

całkowitej liczby bezrobotnych bez wykształcenia średniego32

. W stosunku do 2007 roku liczebność

rozpatrywanej grupy bezrobotnych zwiększyła się o 582 osoby (z 103 293), czyli zaledwie o 0,6%33

.

W 2011 roku udział bezrobotnych nieposiadających wykształcenia średniego wśród ogółu pozostających bez

zatrudnienia w województwie śląskim, kształtował się na poziomie zbliżonym do średniej krajowej (55,6%). W

tym samym czasie najniższym odsetkiem tej grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy,

odznaczały się województwa: lubelskie (47,7%), małopolskie (49,0%) i świętokrzyskie (49,3%). Z kolei najwyższy

udział bezrobotnych legitymujących się wykształceniem niższym niż średnie zaobserwowano

w województwach: kujawsko-pomorskim (62,9%) i zachodniopomorskim (62,0%)34

.

Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, odsetek bezrobotnych bez wykształcenia średniego w ogólnej

strukturze osób pozostających bez pracy, przyjmował wartość od 44,8% w Jaworznie do 68,4% w

Świętochłowicach. W skali regionu, relatywnie wysokim udziałem badanej grupy cechowała się ponadto część

miast na prawach powiatu, wchodzących w skład Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, a mianowicie:

Bytom (68,6%), Chorzów (68,4%), Zabrze (65,0%) oraz Ruda Śląska (62,1%). Względnie niski odsetek

27




Rynek pracy w województwie śląskim w 2008 roku, dane ze stycznia 2008 roku. 31

Bank Danych Lokalnych GUS [www.stat.gov.pl/bdl][ dostęp 03.10.12] 32


Bank Danych Lokalnych GUS [www.stat.gov.pl/bdl] [dostęp 03.10.12] 34

Bezrobocie (…) op.cit.


bezrobotnych nieposiadających wykształcenia średniego odnotowano z kolei w powiecie zawierciańskim

(47,7%), jak również w Tychach (48,6%)35

.

Bezrobotni wychowujący samotnie co najmniej 1 dziecko do 18 roku życia

Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, na obszarze województwa śląskiego zarejestrowanych było w

sumie 18 510 bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia, którzy

stanowili 9,9% ogółu pozostających bez zatrudnienia w regionie36

. W gronie tym zdecydowanie dominowały

kobiety (15 819), stanowiące 85,5% łącznej liczby bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno

dziecko37

. W latach 2007 – 2011, w województwie śląskim zaobserwowano stały oraz bardzo wyraźny wzrost

populacji badanej grupy bezrobotnych. W rozpatrywanym okresie ich liczba zwiększyła się o 9 793 osób (z

8 717), tj. o 112,%. Niemniej jednak wypada w tym miejscu zaznaczyć, iż do końca grudnia 2007 roku ewidencji

podlegali jedynie bezrobotni, którzy wychowywali samotnie co najmniej jedno dziecko do ukończenia 7 roku

życia38

.

W 2011 roku udział analizowanej grupy bezrobotnych w szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy

wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia w województwie śląskim kształtował się na poziomie powyżej

średniej dla Polski (8,6%). W tym samym czasie najniższy odsetek bezrobotnych samotnie wychowujących co

najmniej jedno dziecko wyróżniał województwa: podkarpackie (5,0%) oraz małopolskie (5,3%). Natomiast

najwyższy udział rozpatrywanej grupy osób pozostających bez zatrudnienia odnotowano w przypadku

województw: zachodniopomorskiego (13,5%) i lubuskiego (12,3%)39

.

Pod względem analizowanej cechy Śląskie cechuje się wyraźnym zróżnicowaniem terytorialnym. Według stanu

na koniec grudnia 2011 roku odsetek bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko wśród

ogółu pozostających bez zatrudnienia, wahał się od 4,3% w przypadku powiatów myszkowskiego i

częstochowskiego do 19,5% w Zabrzu. Stosunkowo niskim udziałem badanej grupy osób w szczególnie trudnej

sytuacji na rynku pracy, charakteryzowały się ponadto powiaty położone w północnej, jak również południowej

części regionu, a mianowicie: żywiecki (5,2%), lubliniecki (5,5%), zawierciański (5,9%), bielski (6,3%) i kłobucki

(6,4%). Z kolei relatywnie wysokim odsetkiem bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno

dziecko, odznaczały się miasta na prawach powiatu, wchodzące w skład Górnośląskiego Związku

Metropolitalnego, w szczególności zaś: Świętochłowice (17,4%), Bytom(16,4%), Siemianowice Śląskie (16,2%),

Chorzów (15,3%) oraz Ruda Śląska (14,0%)40

.

Bezrobotni, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia

Według stanu na koniec 2011 roku, w województwie śląskim zarejestrowanych było 4 540 bezrobotnych, którzy

po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia41

. W gronie tym zdecydowanie dominowali

mężczyźni (4 145), stanowiący 91,3% łącznej liczby osób, które po opuszczeniu zakładu karnego nie podjęły

pracy42

. Udział badanej grupy wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia w województwie śląskim, podobnie

jak w przypadku województwa zachodniopomorskiego, wynosił 2,4%, przyjmując tym samym najwyższą

wartość w skali całego kraju. W tym samym czasie odsetek bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia

wolności nie podjęli zatrudnienia, średnio w Polsce kształtował się na poziomie 1,8%. Najniższy udział

35

Rynek pracy (…) op.cit.. 36



http://www.wup-katowice.pl/badania-i-analizy/informacje-statystyczne/szczegolna-sytuacja 39




Informacja (…) op.cit..


rozpatrywanej grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy odnotowano w województwie

podkarpackim (1,0%)43

.

Według stanu na koniec 2011 roku, udział bezrobotnych, którzy po opuszczeniu zakładu karnego nie podjęli

zatrudnienia w ogólnej strukturze osób pozostających bez pracy, w województwie śląskim, wahał się od 0,8% w

Sosnowcu do 5,0% w Bytomiu. Względnie wysoki odsetek tej grupy bezrobotnych odnotowano ponadto w

przypadku Zabrza (4,3%) oraz Rudy Śląskiej (3,8%)44

.

Liczba osób należących do tej kategorii zwiększyła się w stosunku do 2008 roku o połowę (na dzień 31.01.2008

takich osób było 3014). 45

Bezrobotni niepełnosprawni

Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, na terenie województwa śląskiego zarejestrowanych było w sumie

11 511 bezrobotnych niepełnosprawnych, w tym 5 813 kobiet (50,5%)46

. Równocześnie bezrobotni ci stanowili

6,2% ogółu pozostających bez pracy w regionie47

. Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na szczególnie na

niekorzystne zjawisko stałego wzrostu populacji bezrobotnych niepełnosprawnych, jaki miał miejsce w latach

2007 – 2011. Na przestrzeni rozpatrywanego okresu ich liczba zwiększyła się o 3 589 osób (z 7 922), czyli o

45,3%48

. W 2011 roku odsetek bezrobotnych niepełnosprawnych wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia,

w województwie śląskim kształtował się powyżej średniej krajowej (5,8%). Wyższy, w porównaniu z

województwem śląskim, udział tej grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, zaobserwowanie

jedynie w przypadku trzech województw, a mianowicie: lubuskiego (7,9%), łódzkiego (7,4%) i dolnośląskiego

(7,2%). W tym samym czasie najniższym odsetkiem badanej grupy bezrobotnych cechowało się województwa:

lubelskie (3,6%), mazowieckie (3,7%) oraz podkarpackie (3,9%)49

.

Według stanu na koniec 2011 roku, najniższym w skali całego regionu, udziałem bezrobotnych

niepełnosprawnych wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia odznaczał się powiat lubliniecki (2,9%). Z kolei

najwyższy odsetek tej grupy osób szczególnie zagrożonych na rynku pracy zaobserwowano w Bielsku-Białej

(12,3%) i Częstochowie (10,0%). Względnie niskim udziałem bezrobotnych niepełnosprawnych cechowały się

ponadto powiaty: kłobucki (3,9%), tarnogórski (4,0%), żywiecki (4,3%) i częstochowski (4,4%), a także Piekary

Śląskie (4,3%) oraz Jastrzębie Zdrój (4,5%)50

. Większość niepełnosprawnych znajduje zatrudnienie w zakładach

pracy chronionej (80,6%), jednak ciągle wzrasta odsetek pracujących na otwartym rynku51

Bezrobotni po zakończeniu realizacji kontraktu socjalnego

Według danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w 2011 roku (według stanu na dzień 31 grudnia) na

terenie województwa śląskiego zarejestrowanych było 269 bezrobotnych po zakończeniu realizacji kontraktu

socjalnego, którzy stanowili 0,1% ogółu pozostających bez zatrudnienia w regionie52

. W gronie tym wyraźnie

przeważały kobiety (189), stanowiące 70,3% łącznej liczby bezrobotnych po zakończeniu realizacji kontraktu

socjalnego53

. Najwyższy, w skali całego kraju, odsetek badanej grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na

43



Rynek pracy w województwie śląskim w 2008 roku, op.cit. 46

Informacja (…) op.cit.. 47


http://www.wup-katowice.pl/badania-i-analizy/informacje-statystyczne/szczegolna-sytuacja 49


Rynek pracy (…) op.cit.. 51

Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy – podręcznik dobrych praktyk, Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, Warszawa, 2009. 52


Informacja (…) op.cit..


rynku pracy, zaobserwowano w województwie łódzkimi oraz warmińsko-mazurskim, w przypadku których

wynosił on średnio 0,3%54

.

***

Podsumowanie

Wyszczególnione ustawowo kategorie osób w trudnej sytuacji na rynku pracy obejmują bardzo szerokie

spektrum osób, które z różnych przyczyn są defaworyzowane na rynku pracy. Ponieważ jedna osoba może

należeć na raz do kilku kategorii (i w każdej z nich być liczona osobno), nie jest możliwe dokładne określenie

jaka część osób bezrobotnych w województwie śląskim to osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy. Pewien

obraz daje jednak porównanie liczebności tych grup do ogółu bezrobotnych, co pozwala pokazać z jak dużymi

grupami mamy do czynienia (ponad 186 tysięcy w 2011 roku). Widać, że osoby w trudnej sytuacji na rynku

pracy stanowią znaczący odsetek osób bezrobotnych

Porównując rok 2007 i 2011 można natomiast zauważyć, że liczba osób bezrobotnych w poszczególnych

kategoriach raczej zwiększała się niż zmniejszała. Jedynie w przypadku kobiet, które nie podjęły zatrudnienia po

urodzeniu dziecka, osób długotrwale bezrobotnych oraz bezrobotnych bez doświadczenia zawodowego można

zauważyć zmniejszenie liczebności grup. Mogłoby to prowadzić do bardzo uproszczonego wniosku, że

różnorodne projekty i inicjatywy kierowane do tych osób (szczególnie w ramach PO KL) nie przynoszą efektów,

ponieważ liczba osób w trudnej sytuacji na rynku nie zmniejsza się.

Tabela 1 Zmiana liczebności osób w trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy w latach 2007-2011.

Zmiany w liczebności osób w trudnej sytuacji na rynku pracy

kategoria 2007 2011 zmiana liczebności

w %

Długotrwale bezrobotni 102 700 84 291 18 409 -18

Bezrobotni do 25 roku życia 27 122 34 457 7 335 27

Bezrobotni powyżej 50 roku życia 40 516 44 154 3 638 9


2445355

19 635 -4 818 -20

Bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych 53 128 54 233 1 105 2

Bezrobotni bez wykształcenia średniego 103 293 103 875 582 1

Bezrobotni bez doświadczenia zawodowego 55 522 47 288 -8 234 -15

Bezrobotni samotnie wychowujący dziecko 8 717 18 510 9 793 112

Bezrobotni niepełnosprawni 7 922 11 511 3 589 45

Bezrobotni, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia

3 014 4 145 1 131 38

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WUP w Katowicach.

Takiemu wnioskowi przeczy jednak pogłębiona analiza zmian liczebności w analizowanych grupach w

poszczególnych latach. Widać wyraźnie, że liczebności grup osób w trudnej sytuacji na rynku pracy zmieniały się

na przestrzeni analizowanych lat. Najniższe były na koniec roku 2008 i od tego czasu systematycznie rosły. Na te

fluktuacje liczebności prawdopodobnie największy wpływ miały nie programy pomoce adresowane do tych

54


Kolorem wyróżnione dane z 31 stycznia 2008 roku, w tych przypadkach gdy nie udało się uzyskać informacji o liczebności za 31.12.2007.


osób, ale zmiany sytuacji gospodarczej w ogóle (kryzys gospodarczy). Ten wniosek potwierdza porównanie

analizowanych grup z liczbą osób bezrobotnych ogółem, która również najniższa była w 2008 roku i od tego

czasu rosła.

Rysunek 1 Zmiany liczebności wybranych grup osób znajdujących się w trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy.56

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WUP w Katowicach.

Równie ważne jak zmiany liczebności grup osób w trudnej sytuacji na rynku pracy, są jednak zmiany w

strukturze tych grup, czego nie pokazują oficjalne statystyki. Eksperci rynku pracy uczestniczący w badaniu

zwracali uwagę, że w wyniku realizowania projektów w ramach PO KL, zmieniła się struktura tych grup. Osoby,

którym najłatwiej można było pomóc (najmniejszym kosztem i wysiłkiem) już pomoc uzyskały, natomiast te

które jeszcze nie zostały objęte wsparcie wymagają szerszego wsparcia oraz większych nakładów.

Ta populacja z która my pracujemy, to jest ta populacja której coraz ciężej odnaleźć się na rynku pracy, jest

coraz większa ilość pracy potrzebna żeby można było te same efekty uzyskać, co kiedyś przy zdecydowanie

mniejszym natężeniu pracy, można było Na początku było im łatwiej i niższym kosztem a teraz niby to są ci sami

ludzie ale to się zmienia. [Panel ekspertów - Ekspert rynku pracy]

Na koniec należy dodać, że powyższe analizy dotyczą osób, które są zarejestrowane jako bezrobotne. Oprócz

nich, jest duża grupa osób, która jest defaworyzowana na rynku pracy z dokładnie takich samych powodów jak

osoby bezrobotne, ale nie jest uwzględniana w oficjalnych statystykach ponieważ nie jest zarejestrowana w

urzędzie pracy. Są to osoby nieaktywne zawodowo, które również uzyskują pomoc w ramach PO KL, przede

wszystkim w priorytecie VII (Promocja integracji społecznej).

56

Analizowane były tylko te grupy, dla których dostępne były dane dla wszystkich lat.

2007 2008 2009 2010 2011

Bezrobotni bez kwalifikacjizawodowych

53128 36067 44900 47059 54233

Bezrobotni do 25 roku życia 27122 22133 35195 35895 34580

Bezrobotni powyżej 50 roku życia 40516 29926 37589 41526 44154

Bezrobotni samotnie wychowującydziecko

8717 11788 13861 15897 18510

Bezrobotni niepełnosprawni 7922 8291 10386 11064 11511

Liczba bezrobotnych ogółem 165960 122748 168425 181198 186187

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000

180000

200000Li

czb

a za

reje

stro

wan

ych

osó

b b

ezro

bo

tnyc

h


1.1.b.1 Przyczyny bezrobocia w odniesieniu do wybranych grup bezrobotnych

znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w województwie

śląskim

Sytuację na rynku pracy w Polsce, w porównaniu z innymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej, należy

ocenić, jako wysoce niezadowalającą. Wśród zasadniczych przyczyn takiego stanu rzeczy, jakie zdefiniowano w

części diagnostycznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, należy w głównej mierze wskazać na czynniki o

charakterze strukturalnym oraz instytucjonalnym. W tym miejscu trzeba przede wszystkim wymienić: niski

stopień adaptacyjności zasobów pracy, niezadowalający poziom wykształcenia, niedopasowanie kwalifikacji i

umiejętności do potrzeb pracodawców, niewystarczającą mobilność zawodową i przestrzenną ludności, a także

dostępność różnorodnych alternatywnych źródeł dochodu (m.in. pieniężnych świadczeń socjalnych)57

. Wypada

jednocześnie odnotować, iż wyżej wymienione przyczyny bierności zawodowej oraz bezrobocia, należy

traktować jako wspólne dla wielu grup bezrobotnych, w tym osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku

pracy.

W przypadku osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy możemy również mówić o

specyficznych przyczynach, charakterystycznych dla poszczególnych grup.


Problem braku pracy w znacznym stopniu dotyka ludzi młodych. Jak już wcześniej wspominano, w 2011 roku, w

województwie śląskim, bezrobotni poniżej 25 roku życia stanowili niemal 20% ogółu pozostających bez

zatrudnienia. Relatywnie wysoki poziom bezrobocia w rozpatrywanej grupie wiekowej należy tłumaczyć

przyczynami dwojakiego rodzaju. Po pierwsze wypada zaznaczyć, iż bezrobocie wśród osób młodych, na ogół

ma charakter frykcyjny, wiążąc się z etapem wejścia na rynek pracy, po zakończeniu edukacji. W tym przypadku

czas pozostawania bez pracy, należy uznać za normalny, ekonomiczny koszt poszukiwania zatrudnienia.

Niemniej jednak wśród bezrobotnych poniżej 25 roku życia, można wskazać grupę osób, które przez dłuższy

czas nie mogą znaleźć pracy, ze względu na niski poziom wykształcenia oraz kwalifikacji, bądź też brak

odpowiedniego doświadczenia zawodowego. Równocześnie trzeba podkreślić, że problem bezrobocia wśród

ludzi młodych niesie za sobą poważne ryzyko dezaktualizacji lub wręcz całkowitej utraty nabytych wcześniej

umiejętności zawodowych. Owo zagrożenie jest znacznie większe niż w przypadku osób posiadających dłuższy

staż pracy58

.

Eksperci rynku pracy uczestniczący w badaniu wskazywali szczególnie na brak doświadczenia zawodowego jako

główną przyczynę problemów osób młodych na rynku pracy. Dodatkowym problemem jest niedopasowanie

edukacji do potrzeb rynku pracy, zarówno edukacji zawodowej jak i na poziomie wyższym.

Brak doświadczenia zawodowego, ludzie kończą szkołę i pracodawca żąda od nich udokumentowania

doświadczenia a często go nie ma. Nie ma takiej możliwości w trakcie szkoły czy studiów, nie zawsze takie

praktyki wystarczają. Często tez niedopasowanie zdobytego kierunku do tego, co dzieje się na rynku pracy.

Zaczynając szkołę średnią czy studia, rynek pracy potrafi się w między czasie przez te kilka lat dość mocno

zmienić i to już obserwowaliśmy na wielu przykładach, na przykładzie ekonomii, która swego czasu była

rozbuchana i wszyscy chcieli studiować ekonomię czy marketing i zarządzanie, że jest to problem na rynku

pracy. Więc to będzie taka druga przyczyna, niedopasowanie zdobytego wykształcenia. [IDI Ekspert rynku

pracy]

57

Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 – 2013, MRR, Warszawa, 2011. 58

Program (…) op.cit.


Obydwa problemy oznaczają w praktyce, że pracodawca musi przeszkolić pracownika, co jest koszto- i

czasochłonne, więc tam gdzie mają możliwość wyboru pracodawcy poszukują osób z doświadczeniem lub

odpowiednim wykształceniem.

Eksperci wskazywali, że na te problemy nakłada się nieumiejętność poruszania się po rynku pracy, osoby młode

często nie wiedzą w jaki sposób skutecznie szukać pracy. Niektórzy eksperci wymieniali także postawę tych

osób jako problemową, zarzucając osobom do 25 roku życia słabą motywację do pracy oraz roszczeniowość

wobec pracodawców.

A dodatkowo nie ma edukacji dotyczącej poruszania się po rynku pracy dla młodych ludzi, nie chodzi nawet o

kwalifikacje ale o edukację w jaki sposób szukać pracy. Oni są często zostawieni sami sobie i trudno i tak po

prostu chodzić od pracodawcy do pracodawcy i szukać. [IDI Ekspert rynku pracy]


Znaczna część kobiet po urodzeniu dziecka znajduje się w szczególnie trudnej sytuacji zawodowej, przede

wszystkim ze względu na utrudnienia (bariery) związane z wejściem bądź powrotem na rynek pracy. W części

diagnostycznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, wskazano najważniejsze przyczyny bezrobocia wśród

młodych matek. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, iż dłuższa przerwa w wykonywaniu obowiązków

zawodowych może powodować dezaktualizację bądź całkowitą utratę nabytych wcześniej umiejętności oraz

kwalifikacji zawodowych. Problemem jest również ograniczony dostęp do placówek oferujących opiekę nad

dziećmi oraz zbyt krótki czas pracy żłobków i przedszkoli59

Eksperci rynku pracy zwracali również uwagę na

psychologiczne aspekty tego problemu, wskazując, że powrót do pracy jest dla tych kobiet bardzo stresujący i

wiąże się z wieloma obawami.

Myślę, ze już po urlopie macierzyńskim, lub wychowawczym ten powrót jest często ze względów

psychologicznych trudny, troszeczkę rynek pracy przez te 1,5 roku, 2 lata się zmienił, wiec też jest trudniej

wrócić do obowiązków zawodowych, troszeczkę zostały w tyle boją się że nie dadzą sobie rady, więc takie

kwestie motywacyjne bardziej. [IDI Ekspert rynku pracy]

Równocześnie trzeba podkreślić, że pewna część pracodawców niechętnie daje zatrudnienie młodym matkom,

obawiając się zwiększonej nieobecności tej grupy pracowników, związanej z koniecznością sprawowania

obowiązków opiekuńczych i wychowawczych60

. To stereotypowe postrzeganie tej grupy bezrobotnych

dostrzegli także eksperci rynku pracy:

[Pracodawcy]uważają, że młoda matka stanowi kłopot w sensie, że będzie brała zwolnienia, będzie musiała

zajmować się dzieckiem. [IDI Ekspert rynku pracy]

Wydaje się również, że powodem, dla którego młodym matkom ciężko jest wrócić na rynek pracy jest

oddziaływanie społeczne. Istnieje bowiem silne lobby na rzecz tradycyjnego podziału ról w społeczeństwie,

które mówi o tym, że kobieta powinna pozostać w domu, aby opiekować się dziećmi, natomiast obowiązek

utrzymania rodziny, a więc również pracy zawodowej spoczywa na barkach mężczyzny61

. Jest ono szczególnie

silne w województwie śląskim, gdzie tradycyjny podział ról był głęboko zakorzeniony:

To wynika właśnie między innymi z tego specyficznego modelu, który ukształtował się tu w województwie

śląskim, (…) że kobiety zajmowały się głównie domem, dziećmi i to jest tak silnie zakorzenione tutaj w tej

tradycji śląskiej. Może już to teraz trochę popuszcza. Od kobiety tutaj mieszkającej i żyjącej w bardziej

59

Diagnoza sytuacji osób defaworyzowanych na rynku pracy, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy, Wałbrzych, 2010. 60

Program (…) op.cit. 61

Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych tendencji oraz prognoza, Katowice, 2010.


patriarchalnym modelu rodziny wymagano właśnie żeby ona z dzieckiem była w domu. [IDI Ekspert rynku

pracy]

Ponadto, ze względu na ryzyko finansowe oraz organizacyjne, niektórzy pracodawcy nie zawsze pozytywnie

odnoszą się do uregulowań prawnych, które w założeniu ułatwiać mają godzenie pracy z obowiązkami

rodzicielskimi (m.in. urlopy macierzyńskie czy urlopy wychowawcze). W efekcie wyżej wymienione

uwarunkowania mogą prowadzić do stosowania różnorodnych praktyk dyskryminacyjnych w ramach procesu

rekrutacji nowych pracowników. W tym miejscu należy zaznaczyć, iż świadomość funkcjonowania tego rodzaju

nieformalnych rozwiązań, może zniechęcać kobiety do podjęcia decyzji o urodzeniu dziecka, w obawie przed

utratą perspektyw związanych z dalszą karierą zawodową. Wreszcie wypada uwypuklić, iż powrót młodych

matek na rynek pracy, w znacznym stopniu utrudniony jest przez niską dostępność usług opiekuńczo-

wychowawczych dla dzieci (m.in. żłobki, przedszkola)62

.

W przedszkolach, żłobkach jest jednak problem, żeby dziecko dostało się do takiej placówki. Te kobiety są na

straconej pozycji, bo ich dyspozycyjność jest niepełna, pracodawcy mimo wszystko przyjmują osoby w pełni

dyspozycyjne niż osoby na pół etatu, w elastycznych godzinach pracy. [IDI Ekspert rynku pracy]


Osoby starsze w Polsce, w porównaniu z pozostałymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej, generalnie

cechują się relatywnie niskim stopniem aktywności ekonomicznej. Wśród głównych przyczyn bezrobocia w

rozpatrywanej grupie osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, na pierwszym miejscu należy

wymienić niski poziom adaptacyjności zawodowej, jak również mobilności przestrzennej. W grupie tej można

wyróżnić dwie postawy, bierną, przejawianą przez osoby długotrwale bezrobotne lub osoby starające się o

zasiłek przedemerytalny oraz aktywną, której pozostało ok. 5-10 lat pracy do wieku emerytalnego63

Generalnie

osoby starsze, wyrażają opór w stosunku do konieczności przekwalifikowania się, a także zmiany miejsca

zamieszkania, w celu łatwiejszego znalezienia pracy. Jest to poważny problem ponieważ kwalifikacje i

umiejętności tych osób, często nie przystają do zapotrzebowania na rynku.

[Osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy to] osoby 50+, osoby z masowych zwolnień np. w górnictwie,

likwidacja masowa zakładów pracy, osoby które mają wykształcenie niedopasowane do współczesnego rynku

pracy, mają kwalifikacje ale nie mogą z nimi znaleźć pracy, bo są one przestarzałe lub niedopasowane do rynku

pracy. [IDI Ekspert rynku pracy]

Można wręcz powiedzieć, że problemy osób starszych są odwrotnością problemów osób młodych: mają one

kwalifikacje i duże doświadczenie, ale brakuje im obycia z nowoczesnymi technologami. Zdaniem ekspertów

rynku pracy jest to znacząca przeszkoda, ponieważ znajomość nowoczesnych technologii jest konieczna do

funkcjonowania w prawie każdym miejscu pracy.

Tutaj jest inaczej niż w przypadku osób poniżej 25 roku, ponieważ te osoby najczęściej posiadają już

doświadczenie zawodowe natomiast ono nie przystaje… tzn. doświadczenie jest, ono gdzieś tam zostało

zdobyte, w rożnych sytuacjach życiowych, w rożnych zakładach, natomiast ich kwalifikacje nie przystają do

rynku pracy. Tak osoby młode wchodzą na rynek pracy i nie mają doświadczenia zawodowego, ale posiadają

często jakieś tam kwalifikacje i umiejętności, które są potrzebne na rynku pracy, nawet te najprostsze jak język

czy obsługa komputera. To w przypadku osób starszych, to jest ta pięta achillesowa. [IDI Ekspert rynku pracy]

Ponadto bezrobotni w analizowanej grupie, na ogół charakteryzują się stosunkowo niskim poziomem

wykształcenia i posiadanych umiejętności zawodowych. Według danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w

Katowicach jedynie co dziesiąty bezrobotny powyżej 50 roku życia posiada wykształcenie średnie

62

Program (…) op. cit. 63

Diagnoza (...) op. cit.


ogólnokształcące lub wyższe, natomiast ponad jedna trzecia to osoby w wykształceniem gimnazjalnym lub

niższym64

. W Polsce zauważalny jest również stereotyp wśród pracodawców, iż osoba starsza jest gorszym

pracownikiem. Badania przeprowadzone w województwie pomorskim wykazują, że pracodawcy niechętnie

zatrudniają osoby starsze z powodu obaw o obniżoną wydajność pracy lub też brak odpowiednich kwalifikacji i

kompetencji zawodowych wśród tej grupy wiekowej65

. Stereotyp ten odczuwają sami zainteresowani, wśród

których pojawia się bariera psychologiczna. Osoby starsze często uważają, że nie są konkurencyjne i podczas

rozmowy kwalifikacyjnej nie mogą „wygrać” z młodszymi i często lepiej wykształconymi od siebie. To powoduje

niską aktywność w poszukiwaniu pracy w tej kategorii bezrobotnych66

. Równocześnie należy zwrócić uwagę na

dostępność alternatywnych źródeł dochodu, które przyczyniają się do wcześniejszej dezaktywizacji zawodowej

osób starszych (m.in. różnego rodzaju pieniężne świadczenia socjalne)67

. Tę opinię potwierdzają eksperci:

[...]dlatego uważam, że dużym problemem jest poczucie własnej wartości. W starszym wieku jest to główny

problem zwłaszcza gdy ktoś traci pracę po np. 30 latach czy też na krótko przed uzyskaniem jakiś uprawnień po

wielu latach pracy to myślę, że problem psychiczny jest główną przeszkodą. [IDI Ekspert rynku pracy]

W szczególnie trudnej sytuacji są kobiety w wieku 45+, ponieważ bardzo często nie podejmowały one w ogóle

aktywności zawodowej, zajmując się domem i dziećmi. Można powiedzieć że są one w podwójnie trudnej

sytuacji na rynku pracy (z powodu wieku oraz braku kwalifikacji i doświadczenia).

A najgorzej jest wśród kobiet starszych, po 45 r.ż. Jeśli chodzi o kobiety, to duża grupa naszych uczestniczek,

albo nigdy nie pracowała, albo pracowała, ale bardzo, bardzo dawno temu, ponieważ rodziły dzieci, zajmowały

się nimi, a mąż pracował w górnictwie i było dobrze. Nie miały potrzeby pracować, teraz chcą to zmienić. [IDI

Ekspert rynku pracy]

Bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia

średniego

Osoby nieposiadające kwalifikacji zawodowych, doświadczenia zawodowego bądź wykształcenia, co najmniej

na poziomie średnim, tworzą grupę szczególnie zagrożoną na rynku pracy, zwłaszcza w kontekście

dynamicznych przemian gospodarczych i społecznych, jakie zachodzą obecnie w skali międzynarodowej. Wśród

głównych przyczyn bezrobocia w przypadku rozpatrywanych grup, należy wskazać przede wszystkim na czynniki

związane z niską jakością kapitału ludzkiego, w szczególności zaś: brak odpowiedniego doświadczenia

zawodowego, niezadowalający poziom wykształcenia, a także niedopasowanie posiadanych umiejętności do

potrzeb zgłaszanych przez pracodawców. Równocześnie wypada zauważyć, że bezrobotni bez odpowiednich

kwalifikacji lub bez wykształcenia średniego, generalnie charakteryzują się niskim stopniem adaptacyjności

zawodowej. W tym miejscu trzeba zwrócić uwagę, iż problem ten często związany jest z brakiem motywacji

oraz biernością osób pozostających bez pracy. Bezrobotni o niskim poziomie wykształcenia oraz umiejętności

zawodowych, na ogół wyrażają niechęć lub szybkie zniechęcenie się68

w stosunku do uczestnictwa w różnego

rodzaju formach doskonalenia zawodowego czy kształcenia ustawicznego, jak również przejawiają opór wobec

konieczności przekwalifikowania się. Dodatkowo należy podkreślić, iż długi okres pozostawania bez

64

Rynek (…) op.cit.. 65

Aktywizacja zawodowa osób 50+. Informacje użyteczne dla instytucji rynku pracy, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, Warszawa, 2010, [za:] Wojewódzki Urząd Pracy (Gdańsk), Raport z badania Szanse i bariery zatrudniania osób w wieku 45+ w województwie pomorskim, 2009. 66

Aktywizacja (…) op.cit.. 67


Wrażliwy nie znaczy Niemożliwy czyli jak skutecznie realizować projekty aktywizujące osoby niepełnosprawne, powyżej 50. roku życia, mieszkańców terenów wiejskich, osoby bezdomne i uzależnione oraz z wykształceniem niepełnym średnim i niższym, Centrum Doradztwa Strategicznego, Kraków, 2011.


zatrudnienia potęguje dezaktualizację posiadanych przezeń kwalifikacji, a co za tym idzie zmniejsza

prawdopodobieństwo znalezienia pracy w przyszłości69

.

Także eksperci uczestniczący w badaniu wskazywali, że jest to trudna grupa, ponieważ u podstaw niskiego

wykształcenia często leżą przyczyny społeczne, przede wszystkim środowisko w jakim osoby te funkcjonują.

Jednocześnie, jest to grupa bardzo niejednorodna, która częściowo pokrywa się z innymi kategoriami osób w

trudnej sytuacji na rynku pracy70

na co zwracali uwagę również eksperci rynku pracy.

Bezrobotni samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia

Samotni rodzice stanowią grupę społeczną o szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Konieczność

sprawowania opieki nad dzieckiem (dziećmi) oraz wykonywania innych obowiązków rodzicielskich utrudnia, a

częstokroć uniemożliwia podjęcie pracy w pełnym wymiarze czasu. Na śląskim rynku pracy istnieje również

bardzo niekorzystna struktura bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do 18 roku

życia ze względu na wykształcenie oraz posiadane kompetencje zawodowe. Prawie połowa z nich (44,9%)

posiada wykształcenie gimnazjalne lub niższe, natomiast co czwarty bezrobotny w tej kategorii nie posiada

żadnego doświadczenia zawodowego na rynku pracy71

.

Zdaniem ekspertów rynku pracy grupa ta ma wiele wspólnego z grupą kobiet powracających na rynek pracy po

urodzeniu dziecka - podobne problemy z opieką nad dzieckiem, spotęgowane faktem, że osoba ta nie ma

wsparcia partnera i sama musi utrzymać rodzinę.

Myślę, że jest to zależnie od wieku dziecka, to jest bardzo trudne. Jeżeli dziecko jest małe, a infrastruktura jest

tutaj taka jaka jest, że brakuje przedszkoli i miejsc w żłobkach a jeżeli są miejsca to są one dosyć kosztowne i

tutaj kółko się zamyka. Dziecko nie chodzi do przedszkola to ciężko jest znaleźć pracę. [IDI Ekspert rynku

pracy]

Dodatkowo jednak przedstawiciele tej grupy mogą mieć trudności z korzystaniem ze wsparcia z powodu

kryteriów formalnych.

No na pewno kobiety samotnie wychowujące dzieci. Dzisiaj nawet miałem taki telefon, bo my w tej chwili też

prowadzimy takie szkolenia dla osób bezrobotnych, taka pani dzwoniła, która ma opiekę nad dzieckiem

niepełnosprawnym. Tam jest taka sytuacja, że dziecko dostaje jakiś zasiłek opiekuńczy, ale ona jako rodzina,

jako opiekun prawny tego dziecka dostaje, to są naprawdę niewielkie pieniądze, jakieś 500 ileś złotych zasiłku

opiekuńczego. W związku z tym ona nie może uczestniczyć w kursie refundowanym z EFS bo nie będzie osobą

zarejestrowaną jako bezrobotna. Generalnie to jest tak, że ona dostaje, trudno nazwać uposażeniem, czy

wypłatą, to jest zasiłek pielęgnacyjny. Co by było gdyby ona pracowała, to chyba by jej zabrali ten zasiłek. Nie

może zostać zarejestrowana jako osoba bezrobotna. To jest szczególnie trudna sytuacja. Mówiła, że chętnie by

podjęła jakieś podnoszenie kwalifikacji, a nie może bo przepisy mówią, że osoba musi być zarejestrowana jako

bezrobotna. [IDI Ekspert rynku pracy]


Osoby niepełnosprawne tworzą grupę, która jest silnie zagrożona różnego rodzaju procesami marginalizacji i

wykluczenia społecznego. Ponadto brak pełnej sprawności, zły stan zdrowia oraz stały charakter chorób, na

jakie cierpią, znacznie utrudnia, a niekiedy wręcz uniemożliwia im podjęcie pracy72

. Większość

niepełnosprawnych z ograniczoną zdolnością ruchową jest gotowa podjąć pracę nie wymagającą wychodzenia z

69


Diagnoza (...) op. cit. 71


Niepełnosprawni w województwie śląskim, Katowice, 2011.


domu73

, aby im to umożliwić potrzebne jest upowszechnienie elastycznych form zatrudnienia dla tej grupy. W

części diagnostycznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki odnotowano, iż większość osób

niepełnosprawnych w kraju pozostaje bierna zawodowo. Wśród głównych przyczyn takiego stanu rzeczy, na

pierwszym miejscu, należy wymienić stosowanie różnorodnych form dyskryminacji tej grupy na rynku pracy

oraz uprzedzeniami74

. W pewnym stopniu przyczyniają się do tego obowiązujące przepisy –ponieważ wysokość

dofinansowania z PEFRON wzrasta wraz z poziomem niepełnosprawności a różnica w dofinansowaniu dla osób

o niepełnosprawności umiarkowanej i znacznej jest niewielka, pracodawcy wybierają ich zdaniem mniej

problematyczną grupę umiarkowaną, dyskryminując pozostałe75

. Niemniej jednak wypada jednocześnie

odnotować, iż osoby niepełnosprawne cechują się relatywnie niskim poziomem wykształcenia oraz kwalifikacji i

umiejętności zawodowych76

. Według danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy z 2011 roku trzech na czterech

bezrobotnych niepełnosprawnych posiada wykształcenie zasadnicze zawodowe, gimnazjalne lub niższe.

Jedynie co piąty niepełnosprawny na Śląsku posiada wykształcenie średnie, natomiast odsetek osób

z wykształceniem wyższym wynosi z kolei zaledwie 4,2%.77

Wreszcie trzeba zwrócić uwagę na uwarunkowania o

charakterze psychologicznym, a mianowicie wysoki stopień bierności oraz niską motywację samych osób

niepełnosprawnych78

. Istotnym problemem jest również brak integracji społecznej wynikający z wyżej

wymienionych przyczyn.79

Eksperci rynku pracy wskazują na wiele czynników, które powodują, że osoby te mają trudności na rynku pracy.

Wśród częściej wymienianych są przeszkody leżące po stronie pracodawców. Po pierwsze są to uprzedzenia i

stereotypy na temat osób niepełnosprawnych, które sprawiają, że pracodawcy obawiają się zatrudniać te

osoby, jako mniej efektywnych pracowników.

Myślę, że pracodawcy mają takie nastawienie, że jak mogę coś zrobić łatwiej to po co mam się męczyć. Jeśli

mogę zatrudnić pełnosprawnego pracownika to po co mam zatrudniać niepełnosprawnego. [IDI Ekspert rynku

pracy]

Po drugie, problemem jest stworzenie miejsca pracy dla osoby niepełnosprawnej – ustawodawca nałożył tutaj

na pracodawcę szereg obowiązków, które wymagają od pracodawcy poniesienia nakładów, przez co

zatrudnienie takiej osoby staje się mniej opłacalne. Osoby niepełnosprawne mają prawo do dodatkowej

przerwy w czasie pracy, dodatkowego urlopu wypoczynkowego, prawo korzystania ze zwolnienia z pracy na

turnus rehabilitacyjny. Co więcej, od pracodawcy oczekuje się wdrożenia racjonalnych usprawnień, które

przystosują środowisko pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej (m.in. przystosowanie pomieszczeń, czasu

pracy).80

Na pewno im jest trudniej, bo po pierwsze zakłady pracy niechętnie takie osoby przyjmują. Bo to trzeba

stworzyć odpowiednie stanowisko pracy o odpowiednich profilach itd. Są odpowiednie wymogi, jakie narzuca

PFRON i narzuca nasz ustawodawca a pracodawcom często się nie chce przez to przewijać, twierdzą, że mają

dość swoich kłopotów. [IDI Ekspert rynku pracy]

Również korzyści z zatrudnienia osoby niepełnosprawnej są w pewnej mierze negowane poprzez wymogi

dokumentowania i sprawozdawczości oraz zaostrzenie wymagań wobec zakładów pracy chronionej, np.

podniesienie wymaganego procentowego udziału osób niepełnosprawnych w ogóle zatrudnionych w

73

Wybrane zagadnienia z aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych, Norbertinum, Lublin 2008. 74

Pracodawcy wobec osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, WSZiA, Opole, 2009. 75

Diagnoza (...) op. cit. 76


Niepełnosprawni (…) op.cit. 78


Integracja społeczna i aktywizacja zawodowa osób zamieszkałych w małych miastach i na terenach wiejskich. Uwarunkowania sukcesów i niepowodzeń, IFiS PAN, Kraków, 2008. 80

http://www.niepelnosprawni.gov.pl/zatrudnienie-osob-niepelnosprawn/ [dostęp 04.10.12]

http://www.niepelnosprawni.gov.pl/zatrudnienie-osob-niepelnosprawn/


przedsiębiorstwie (przepisy zawarte w art. 28, 30, 31 i 33 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji

zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 z późn.

zm.); ustawie z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz

zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 226, poz. 1475); rozporządzeniu

Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2007 r. w sprawie zakładowego funduszu rehabilitacji osób

niepełnosprawnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 245, poz. 1810 z późn. zm.) )81

.

Natomiast pracodawcom nie chce się przebijać przez ten mur związany z papierkami, wypełnianiem. Ja znam

pewne stowarzyszenie, które z mojej miejscowości zajmuje się osobami niepełnosprawnymi, to jest totalnie

takie stowarzyszenie oddolne, jest jak najbardziej zarejestrowane w KRS, ale stworzyli je sami rodzice, rodzice

osób niepełnosprawnych. Jest tam 80 rodzin w tej chwili. I oni swoją prace wykonują totalnie za darmo, cały

zarząd puls księgowość i te osoby, które się tym zajmują. Ja wiem, jaka im trudność sprawia przebijanie się

przez te wszystkie papierki, sprawozdania do powiatu, sprawozdania do PFRONu, wiec zakładam, że

pracodawcy, którzy są zagonieni, a którym mniej jeszcze zależy niż tym rodzicom, będzie ich jeszcze mniej, ta

chęć będzie jeszcze mniejsza, próby stworzenia czegoś takiego. [IDI Ekspert rynku pracy]

Eksperci podnosili również bariery z jakimi muszą się na co dzień borykać osoby niepełnosprawne, bariery które

uniemożliwiają im normalne funkcjonowanie a co za tym idzie znalezienie pracy.

Skoro jesteśmy przy tych niepełnosprawnych, pierwsza kwestia jest taka, żeby oni rzeczywiście mogli wydostać

się z domu, wsiąść do autobusu, mieli dostęp do sprzętu medycznego, rehabilitacyjnego, jakiegokolwiek, żeby

mogli funkcjonować. Wydaje mi się, że nasze państwo nie zapewni tym ludziom współistnienia w otoczeniu.

Jeśli ten człowiek nie ma możliwości, a przez to że nie pracuje nie ma zaplecza finansowego żeby sobie pewne

rzeczy ułatwić, też nie jest w stanie sam się gdzieś wydostać. [IDI Ekspert rynku pracy]

Wspominane były również bariery o charakterze mentalnym, obawy samych osób niepełnosprawnych o to czy

potrafią poradzić sobie w pracy, czy ich niepełnosprawność nie będzie przeszkodą.

Druga kwestia jest taka, że ci ludzie często obawiają się swojej niepełnosprawności przez tą właśnie sytuację

która jest, że są dyskryminowani. Co zaobserwowaliśmy? Gdy ktoś wysyła swoje CV i kiedy dojdzie do

rozmowy, ta osoba mówi nam: ale ja jestem niepełnosprawny, czy to będzie problem. Jakby sami już obawiają

się tego, że to może być czynnikiem dyskwalifikującym. Jeżeli to jest praca umysłowa, biurowa, gdzie ktoś

siedzi nie na krześle a na wózku… widać że te osoby mają opory psychiczne, stawiają bariery, ze na pewno i tak

w zestawieniu z innymi ludźmi nie dadzą rady. Tutaj na ten moment, niestety u niektórych pracodawców,

szczególnie polskich, są opory. Bo wynika to z tego, że ludzie w takich firmach muszą robić wszystko, pojedzie

tam, załatwi to, i taka osoba może się nie sprawdzić. Są kwestie organizacyjne, kultury pracy, bardzo dużo

czynników na to wpływa. W organizacjach większych, które są bardziej poukładane, bądź w zakładach pracy

chronionej, które są osobnym tematem, łatwiej jest znaleźć pracę. [IDI Ekspert rynku pracy]

***

Podsumowanie

Osoby należące do grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy podzielają pewną

charakterystykę, która sprawia, że jest im trudniej niż innym odnaleźć się na rynku pracy. Ta charakterystyka

dotyczy w dużej mierze zewnętrznych uwarunkowań, niezależnych od osoby bezrobotnej (np. fakt, bycia osobą

niepełnosprawną). Oczywiście nie wszystkie osoby spełniające tą charakterystykę znajdują się w trudnej

sytuacji na rynku pracy, jednak generalnie można zauważyć, że właśnie ze względu na nią napotykają na pewne

bariery i przeszkody w funkcjonowaniu na rynku pracy.

81

http://www.niepelnosprawni.gov.pl/zatrudnienie-osob-niepelnospraw-/zaklady-pracy-chronionej/ [dostęp 04.10.12]

http://www.niepelnosprawni.gov.pl/zatrudnienie-osob-niepelnospraw-/zaklady-pracy-chronionej/


Można również wskazać wspólne dla różnych grup przyczyny. Najważniejszą z nich wydaje się być fakt, że osoby

w trudnej sytuacji na rynku pracy muszą konkurować z dużo lepiej przygotowanymi do funkcjonowania na

rynku pracy osobami, które nie należą do grup defaworyzowanych. Sytuacja ta staje się szczególnie ciężka, w

okresie kryzysu gospodarczego, kiedy generalnie o pracę jest trudniej, nawet osobom w lepszej sytuacji. Ciągłe

porównywanie się z osobami które lepiej radzą sobie na rynku pracy może powodować problemy

psychologiczne, problemy z motywacją do pracy. Dodatkowo, jeżeli osoby te przez dłuższy czas pozostają

bezrobotne, to tracą kontakt z rynkiem pracy a ich aktywizacja jest wtedy znacznie bardziej utrudniona i musi

zakładać kompleksowe wsparcie.

Co więcej, są osoby, które należą równocześnie do dwóch lub więcej grup w trudnej sytuacji na rynku pracy –

ich pozycja na rynku pracy jest wtedy podwójnie trudna, co równocześnie oznacza, że pomoc tym osobom jest

trudniejsza.

Wypada wreszcie wspomnieć, że w przypadku niektórych osób (szczególnie tych będących klientami pomocy

społecznej) brak pracy jest często tylko jednym z problemów, z którymi się borykają (m.in. uzależnienia).

Rozpoznanie i uporanie się z pozostałymi problemami może warunkować skuteczność aktywizacji zawodowej

tych osób.

1.1.b.2 Problemy uczestników projektów PO KL na rynku pracy po zakończeniu

projektów

Celem większości działań adresowanych do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy jest

aktywizacja społeczna lub zawodowa82

uczestników projektów. Warto zatem sprawdzić jak radzą sobie na

rynku pracy uczestnicy projektów po ich zakończeniu.

Zagadnienie to było przedmiotem badania CATI na próbie 400 uczestników projektów PO KL, będących osobami

w trudnej sytuacji na rynku pracy Spośród respondentów, aż 46% było w momencie przeprowadzania badania

osobą bezrobotną (tyle samo wśród kobiet). Oznacza to, że prawie połowa badanych uczestników projektów

nie odnalazła się na rynku pracy.

Z drugiej strony, jedna czwarta badanych uczestników projektów to osoby, którym udało się znaleźć pracę w

pełnym wymiarze godzin (wśród kobiet osób pracujących na cały etat było trochę mniej – 21%). Kolejne 9% to

osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy, którym udało się znaleźć niepełne zatrudnienie (wśród kobiet 10%), a

5% pracuje dorywczo (wśród kobiet również 5%). Wreszcie 5% respondentów to osoby, które podjęły ryzyko

założenia własnej działalności gospodarczej (tyle samo wśród kobiet). Równie niewielka grupa to osoby które

nie pracują i nie poszukują pracy (są to prawie wyłącznie kobiety). Można więc zauważyć, że ponad 4 na

dziesięciu badanych uczestników projektów PO KL udało się skutecznie zaktywizować zawodowo.

82

W zależności od danego priorytetu PO KL - szczegółowy opis jakie działania podejmowane są w ramach konkretnych poddziałań są przedstawione w części 1.2 raportu.


Rysunek 2 Obecna sytuacja zawodowa badanych uczestników projektów PO KL w trudnej sytuacji na rynku pracy.

Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów PO KL (N=400). Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy taki odsetek należy uznać za sukces czy za porażkę.

Warto również nadmienić, że 13,5% spośród bezrobotnych w momencie badania uczestników, to osoby,

którym udało się znaleźć zatrudnienie po zakończeniu projektu, ale je utraciły i w momencie przeprowadzania

badania były osobami bezrobotnymi. Projekt pozwolił im więc przynajmniej na tymczasową aktywizację (dając

im styczność z rynkiem pracy i tym samym zmniejszając szansę, że osoby te pozostaną bezrobotne).

Co więcej, okazuje się, że część uczestników projektów nabyła kompetencje, które pozwoliły im na sprawne

funkcjonowanie na rynku pracy: 12% badanych uczestników to osoby, które pracują w innym miejscu niż

bezpośrednio po projekcie (a więc udało im się skutecznie zmienić pracę).

Powodzenie uczestników projektów PO KL na rynku pracy (definiowane jako odnalezienie się na rynku pracy)

zależy oczywiście od bardzo wielu czynników, przy czym tylko jednym z nich są formy wsparcia oferowane w

ramach projektu oraz ich dopasowanie do potrzeb lokalnego rynku pracy (por. ocenę skuteczności form

wsparcia przez uczestników projektów (1.1.d.3) Abstrahując jednak od tego jakie działania oferowano

uczestnikom projektów, można wskazać inne czynniki, które powodują, że nie wszyscy uczestnicy odnajdują się

na rynku pracy.

Wśród problemów jakie napotykają uczestnicy projektów po zakończeniu swojego udziału najważniejszym jest

niemożność znalezienia pracy po zakończeniu udziału w projekcie. O powody pozostawania bez pracy zapytani

zostali ci uczestnicy badania, którzy w ogóle nie podjęli zatrudnienia po zakończeniu projektu (25% badanych

uczestników projektów). Wśród powodów wskazywanych przez uczestników na pierwsze miejsce wysuwa się

ich wiek. Jedna trzecia bezrobotnych uczestników projektów zadeklarowała, że jest to najważniejsza przyczyna

pozostawania bez pracy.

1%

2%

3%

5%

5%

5%

9%

24%

46%

0 10 20 30 40 50

Jestem rolnikiem

Inne (staż, studia)

Jestem rencistą/emerytem

Pracuję dorywczo

Nie pracuję zawodowo i nie poszukuję pracy (np. gospodynidomowa)

Prowadzę własną działalność gospodarczą

Pracuję w niepełnym wymiarze godzin (np. pół etatu, umowycywilo-prawne)

Pracuję w pełnym wymiarze godzin

Jestem bezrobotny/a (tj. nie mam pracy i jej szukam)


Rysunek 3 Najważniejszy powód pozostawania osobą bezrobotną przez uczestników projektów PO KL.

Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów PO KL (N=400).

Odpowiedzi uczestników korespondują tutaj z innymi wynikami: okazuje się, że w grupie uczestników którzy

ukończyli 45 lat, odsetek osób, które pozostają bezrobotne jest zdecydowanie wyższy niż w grupie osób

młodszych (54% badanych w wieku 45+ to osoby bezrobotne, podczas gdy wśród młodszych respondentów ten

odsetek wynosi 38%). Warto w tym miejscu zauważyć, że w badanej grupie 400 uczestników projektów POKL aż

dwie piąte (39%) było w wieku 45+ (wyniki te potwierdzają opisywane w części 1.1.b.1 problemy z jakimi na

rynku pracy borykają się osoby w wieku powyżej 45 lat) .

Jedna czwarta badanych bezrobotnych uczestników projektów wskazała, że za ich sytuację odpowiedzialny jest

obecny stan na rynku pracy, jako najważniejszy powód pozostawania bez pracy podając brak ofert pracy w

okolicy. Pozostali respondenci przypisywali swoją obecną sytuację na rynku pracy bardzo różnym czynnikom.

12% jako główną przyczynę swoich problemów wskazało brak doświadczenia zawodowego. Inni badani

wymieniali swoją sytuację osobistą (m.in. konieczność opieki nad osobą zależną - 8%); kłopoty zdrowotne (7%),

brak kwalifikacji/wykształcenia (5%).

Jedynie 5% uczestników podawało powody, które mogą świadczyć o dużej selektywności ofert pracy: 3%

bezrobotnych uczestników projektów nie może znaleźć zatrudnienia w swoim zawodzie, a jedynie 2% podało

nieatrakcyjność ofert pracy jako główny powód bycia bezrobotnym.

Przyczyn problemów na rynku pracy można również szukać w postawie samych bezrobotnych, przede

wszystkim ich oczekiwaniach i wymaganiach związanych z pracą. Analiza odpowiedzi bezrobotnych badanych

uczestników projektów PO KL pokazuje, że jest to dosyć zróżnicowana grupa. Są wśród nich osoby, które

intensywnie poszukują pracy (codziennie – 42% bezrobotnych uczestników; 3-4 razy w tygodniu 19% badanych

bezrobotnych) oraz takie, które robią to rzadziej (w tym 16% bezrobotnych, którzy przeglądają oferty pracy 1-2

razy w miesiącu – można domniemywać, że są to osoby, które utraciły nadzieję na znalezienie pracy).

Zróżnicowanie oczekiwań i postaw osób bezrobotnych widać również w przypadku dojeżdżania do pracy: co

prawda, jedna czwarta badanych wskazała brak ofert pracy w okolicy jako główny powód pozostawania

bezrobotnym, ale równocześnie połowa bezrobotnych zadeklarowała, że byłaby gotowa poświęcić na dojazdy

do pracy do 1 godziny. Pokazuje to, że przynajmniej część tych osób ma dosyć realistyczną ocenę rynku pracy i

są gotowe podjąć pracę na mniej niż idealnych warunkach.

2%

3%

5%

5%

7%

8%

12% 25%

33%

0 10 20 30 40

Oferty, które są, nie są atrakcyjne…

Brak ofert pracy w moim zawodzie

Nie mam odpowiedniego…

Inne powody

Mam kłopoty zdrowotne

Ze względu na moją sytuację osobistą

Nie mam doświadczenia zawodowego

Brak ofert pracy w okolicy

Mój wiek mnie dyskwalifikuje


Rysunek 4 Czas jaki badani bezrobotni uczestnicy projektów POKL byliby gotowi poświęcić na dojazdy do pracy.

Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów PO KL(N=400).

Przyczyny ich problemów na rynku pracy są więc zróżnicowane i nie da się wskazać jednej determinanty

niepowodzenia.

Problemy grupy o najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy

Charakterystyka grup osób w trudnej sytuacji na rynku pracy pokazuje, że ich gorsza pozycja na rynku pracy jest

efektem oddziaływania wielu czynników. Niektóre z tych utrudnień są łatwiejsze do zniwelowania niż inne, co

przekłada się na fakt, że wśród osób w trudnej sytuacji można wskazać grupy które są w jeszcze gorszej sytuacji

niż pozostałe. Jedną z takich grup są osoby bezrobotne, które ukończyły 45 lat. Z jednej strony jest to grupa,

która charakteryzuje się niskim stopniem aktywności zawodowej (por.1.1) z drugiej wsparcie jest do niej

kierowane stosunkowo rzadziej:

No właśnie wsparcie kierowane do osób 45+ [jest rzadsze]. Natomiast w przypadku osób 45+ to jest już trochę

inna specyfika pracy. (…) I z tymi osobami 45+ jest rzeczywiście spory problem. To jest grupa, która od kilku już

lat jest znaczną grupą w całości struktury osób bezrobotnych w woj. śląskim. I charakteryzuje się rzeczywiście

niskim stopniem aktywności zawodowej. [IDI IP PO KL]

Jeśli to wsparcie już jest kierowane, to nie zawsze okazuje się skuteczne (por. 1.1.d.3) Przyczyny tego stanu

rzeczy są różne, najważniejszą z nich jest wiek tych osób. Determinuje on postrzeganie tych osób jako

pracowników. Uczestniczący w badaniu pracodawcy uznawali takie osoby za posiadające wiele pożądanych

cech ale z drugiej strony cechujące się nieaktualnymi kwalifikacjami, nieumiejętnością korzystania z komputera,

niską mobilnością, problemami zdrowotnymi oraz koniecznością sprawowania opieki nad osobami zależnymi.

Jak pokazują wypowiedzi takich osób uczestniczących w badaniu to właśnie wiek jest największą przeszkodą w

znalezieniu pracy. Osoby te często mają kwalifikacje, silną motywację do pracy a także chęć i świadomość

podnoszenia kwalifikacji. Problemem jest to, że pracodawcy nie chcą dać im szansy.

Ja też mam wieloletnie doświadczenie w księgowości (…) i zrobiłam kurs języka angielskiego bo otwierał się

wtedy hotel Angelo i potrzebowali do księgowości z angielskim (ale hotel Angelo to chyba 3 lata temu był) no i

wtedy robiłam ten projekt, bo ja nie jeden robiłam. Bo do księgowości mi brakowało kadry, płace, zrobiłam

Płatnika, zrobiłam Symfonię (…). I jestem bezrobotna bo za stara. Nie mówią mi pracodawcy konkretnie, ale

mówią dziękujemy, gdyby pani miała tyle lat co lat pracy to byśmy panią zatrudnili. Mam 38 lat pracy no i

dziękuje. Zrobiłam właśnie kadry, płace, język angielski, audytora wewnętrznego w systemach jednostek

budżetowych. Kurs dobry tylko nic nie dał. [FGI uczestnik projektu, 45+]

Ja również straciłam pracę w 2003 roku gdzie byłam jeszcze w takim wieku że myślałam, ze nie będzie

problemów z pracą więc zawiodłam się. Już wtedy spotkałam się z dyskryminacją. Każdy mi mówił, no, 35, 40

6%

31%

50%

9%

2%

3% Do 15 minut

Do 30 minut

Do 1 godziny

Do 2 godzin


gdybym miała 35, 40 to jeszcze mogłabym być przyjęta do pracy. Ale ja już przekraczam ten wiek. [FGI uczestnik

projektu, 45+]

Badani uczestnicy projektów deklarowali chęć i gotowość do szkolenia się. Co więcej podkreślali, że ich zdaniem

ta właśnie cecha jest jednym z ich atutów na rynku pracy. Wśród potencjalnych powodów trudności w

znalezieniu pracy uczestnicy projektów PO KL uczestniczący w wywiadzie grupowym wymieniali:

obawy pracodawców, związane z zatrudnianiem osób zbliżających się do wieku emerytalnego (jeżeli

jemu już nie dużo zostaje do emerytury to ja mu jeszcze będę musiał zapłacić odprawę)

brak mobilności, nieznajomość języków, nieznajomość nowoczesnych technologii (komputer)

problemy z pracą w mieszanych wiekowo zespołach (Jak jest młodsza załoga i jedna starsza osoba to

już nie pasuje czasami bo oni działają jakby na innej strefie porozumienia, mają inne spojrzenie na

świat, inny tok myślenia. Jak są starsi i młodsi to już jest inaczej ale jak jest jedna starsza osoba.)

doświadczenie pracownicze tych osób, które sprawia, że znają swoje prawa jako pracownicy i się o nie

upominają (Minusem na pewno jest doświadczenie pracownicze. Jeżeli przyjdzie do takiej sytuacji to

starszy pracownik wie co ma robić, nikt mu nie nadmucha że mu pensji nie wypłaci (…) Znało się

bardzo dobrze prawo, no wiadomo, że się trochę kodeks pracy zmienił no może kodeks cywilny. Ale

znajomość prawa jest przeszkodą dzisiejszego pracodawcy).

***

Podsumowanie

Uczestnicy projektów PO KL należący do kategorii osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy

bardzo różnie radzą sobie po zakończeniu udziału w projekcie. Prawie połowa badanych uczestników to osoby,

którym nie udało się znaleźć zatrudnienia. Ale równocześnie ponad 40% to osoby, które znalazły pracę (choć nie

zawsze stałą) albo założyły własną działalność gospodarczą. Najważniejsze powody pozostawania na bezrobociu

to, zdaniem bezrobotnych uczestników projektów PO KL, dyskwalifikujący wiek (dotyczy głównie osób

znajdujących się wieku 45+) oraz brak ofert pracy w okolicy.

Jedną z grup, której sytuacja jest trudniejsza niż pozostałych są właśnie osoby w wieku 45+, dla których

największym problemem na rynku pracy jest właśnie wiek, źle odbierany przez potencjalnych pracodawców,

którzy często obawiają się zatrudniania pracowników w tym wieku.


1.1.c Ocena dostosowania usług świadczonych dla wybranych grup osób

znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy

1.1.c.1 Typologia instytucji świadczących usługi dla osób znajdujących się w


Działania pobudzające aktywność zawodową wybranych grup bezrobotnych w szczególnie trudnej sytuacji na

rynku pracy podejmują bardzo różne instytucje i podmioty. Przede wszystkim, zgodnie z zapisami Ustawy z dnia

20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, do podmiotów tych, zalicza się:

publiczne służby zatrudnienia (organy zatrudnienia oraz wojewódzkie i powiatowe urzędy pracy), Ochotnicze

Hufce Pracy, agencje zatrudnienia, instytucje szkoleniowe, instytucje partnerstwa lokalnego, a także instytucje

dialogu społecznego (związki zawodowe i organizacje związków zawodowych, organizacje pracodawców,

organizacje bezrobotnych, organizacje pozarządowe), które pośród swoich statutowych zadań uwzględniły

działania z zakresu promocji zatrudnienia, aktywizacji zawodowej oraz łagodzenia skutków bezrobocia.

Instytucje i organizacje, które świadczą usługi na rzecz osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy,

można podzielić na publiczne oraz niepubliczne. Do grona publicznych wchodzą przede wszystkich publiczne

służby zatrudnienia (urzędy pracy) a także ochotnicze hufce pracy. Instytucje te mają ustawowo nałożony

obowiązek świadczenia usług aktywizacji zawodowej dla osób bezrobotnych.

W województwie śląskim działa 31 powiatowych urzędów pracy. Zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia

powiatowe urzędy pracy realizują zadania z zakresu promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz

aktywizacji zawodowej. Do zadań urzędu należy nie tylko udzielanie pomocy osobom bezrobotnym i

poszukującym pracy ale również opracowywanie i realizacja programu promocji zatrudnienia oraz aktywizacji

lokalnego rynku pracy, inicjowanie, organizowanie oraz finansowanie projektów lokalnych i innych działań na

rzecz aktywizacji bezrobotnych, czy też opracowywanie analiz i sprawozdań dotyczących lokalnego rynku pracy.

To właśnie ze względu na te działania urzędy pracy odgrywają kluczową rolę we współpracy pomiędzy różnymi

instytucjami rynku pracy.

Ochotnicze Hufce Pracy, z kolei, to jednostki przeznaczone dla młodzieży zaniedbanej wychowawczo, nie

uczącej się i nie pracującej w wieku 15-18 lat. OHP mają pomagać młodzieży w uzyskaniu i podwyższeniu

wiedzy ogólnej i kwalifikacji zawodowych w ramach szkoły podstawowej, gimnazjum dla dorosłych, szkoły

zawodowej oraz poprzez objęcie młodzieży zagrożonej i niedostosowanej społecznie wychowaniem,

profilaktyką i resocjalizacją. W województwie śląskim funkcjonuje 7 Hufców Pracy.83

Niepubliczne instytucje obejmują agencje zatrudnienia, instytucje szkoleniowe, organizacje pozarządowe,

związki pracowników, związki pracodawców. Oczywiście należy pamiętać, że są to organizacje i instytucje

świadczące usługi na rzecz rynku pracy i bezrobotnych ogółem. Tych, które kierują swoje działania do osób w

trudnej sytuacji jest zapewne mniej.

Agencje zatrudnienia prowadzą działalność gospodarczą, związaną ze świadczeniem usług w zakresie

pośrednictwa pracy (w tym również za granicą), poradnictwa zawodowego, doradztwa personalnego, jak

również pracy tymczasowej. Według Krajowego Rejestru Agencji Zatrudnienia w województwie śląskim, na

dzień 31.12.2011 było 360 czynnych agencji zatrudnienia.84

Usługi dla osób znajdujących się w szczególnej

sytuacji na rynku pracy są świadczone przez te podmioty przede wszystkim w ramach realizacji projektów PO

KL; w toku codziennego, nastawionego na zysk funkcjonowania, na osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy nie

ma miejsca. Tę opinię potwierdzają wyniki badania beneficjentów projektów PO KL, z których większość (w tym

83

http://www.slaska-bip.ohp.pl/?id=404 [dostęp 15.11.12] 84

http://www.kraz.praca.gov.pl [dostęp 15.11.12]

http://www.slaska-bip.ohp.pl/?id=404

http://www.kraz.praca.gov.pl/


właśnie agencje zatrudnienia i instytucje szkoleniowe) deklarowała, że nie zrealizowałaby działań

przewidzianych w projekcie, gdyby nie dofinansowanie z EFS.

Następną grupę podmiotów rynku pracy tworzą instytucje szkoleniowe, będące jednostkami o charakterze

publicznym bądź niepublicznym, prowadzącymi edukację pozaszkolną w zakresie szkoleń dla bezrobotnych oraz

poszukujących pracy85

. Według rejestru prowadzonego przez Wojewódzki Urząd Pracy w Katowicach, na dzień

16.11.2011, takich instytucji było 302.86

Podobnie jak agencje zatrudnienia, także instytucje szkoleniowe kierują

swoje działania do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy przede wszystkim w ramach projektów PO KL.

Instytucje dialogu społecznego i partnerstwa lokalnego z kolei, to najczęściej organizacje pozarządowe, które

kierują swoje wsparcie do wąskiej grupy odbiorców, o których dysponują dużą wiedzą. Ze względów

finansowych swoje działania również realizują głównie poprzez PO KL, jednak ich wsparcie jest dużo bardziej

skoncentrowane. Większość działań podejmowanych przez tego typu instytucje charakteryzuje dosyć dobra

znajomość grupy do której wsparcie jest kierowane, oraz proponowanie osobom bezrobotnym wsparcia, które

jest zgodne z ich potrzebami. Według danych zbieranych przez Stowarzyszenie Klon/Jawor, tego typu instytucji

rynku pracy było w 2012 roku w województwie śląskim 29887

.

Niektóre podmioty jak np. Ochotnicze Straże Pożarne czy Koła Gospodyń Wiejskich realizują projekty

skierowane do małych społeczności lokalnych, obejmujących różnego typu uczestników i wynikające z realnych

potrzeb tych społeczności. Inne jak np. stowarzyszenia i organizacje pozarządowe działające na rzecz osób

niepełnosprawnych adresują swoje działania do jednej, wybranej grupy osób w trudnej sytuacji na rynku pracy,

ponieważ dysponują bogatą wiedzą na temat potrzeb i specyfiki tej grupy. Ponieważ instytucje te często nie

mają zdolności organizacyjnych do zrealizowania projektu w ramach PO KL, włączają się w projekty kierowane

do osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy jako partnerzy np. agencji zatrudnienia

czy instytucji szkoleniowych, które dysponują odpowiednim potencjałem organizacyjnym.

Ciekawe miejsce w tej typologii zajmują ośrodki pomocy społecznej oraz centra pomocy rodzinie, których

główna aktywność nie skupia się na aktywizacji zawodowej ale na pomocy społecznej. Ich zadaniem jest

wspieranie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienie im

życia w warunkach odpowiadających godności człowieka.88

W województwie śląskim działa 112 gminnych

ośrodków pomocy społecznej oraz 44 miejskie ośrodki pomocy społecznej89

a także 17 powiatowych centrów

pomocy rodzinie.90

Ze względu jednak na realizowanie projektów systemowych w ramach priorytetu VII Promocja integracji

społecznej, poddziałanie 7.1 Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji, świadczą one usługi dla osób, które

korzystają ze świadczeń pomocy społecznej i są w wieku aktywności zawodowej. Realizowane w ramach tego

priorytetu działania nie ograniczają się do aktywizacji społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym

ale obejmują również aktywizację zawodową. Tym samym działania realizowane przez OPS i PCPR częściowo

się pokrywają, podobnie jak pokrywa się grupa osób, będąca adresatami tych działań. Sytuacja ta rodzi pewne

problemy, o czym będzie jeszcze mowa.

85

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. 86

http://www.wup-katowice.pl/ris/ris-woj-sl/rejestr-instytucji-szkoleniowych-2012-rok-woj.-slaskim [dostęp 15.11.12] 87

http://bazy.ngo.pl/search/wyniki.asp?wyniki=1&kryt_nazwa=&kryt_miasto=&kryt_woj=12&kryt_forma=&kryt_klient=&kryt_typ=&szukanie=bezrob [dostęp 15.11.12] 88

Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (Dz.U. Nr 64, poz. 593) 89

http://bazy.ngo.pl/search/wyniki.asp?wyniki=1&kryt_nazwa=o%C5%9Brodek+pomocy+spo%C5%82ecznej&kryt_miasto=&kryt_woj=12&kryt_typ_instyt_multi=32&baza=26&szukanie=zaawans1 [dostęp 15.11.12] 90

http://www.pcpr.info/znajdzswojpcpr [dostęp 15.11.12]

http://www.wup-katowice.pl/ris/ris-woj-sl/rejestr-instytucji-szkoleniowych-2012-rok-woj.-slaskim

http://bazy.ngo.pl/search/wyniki.asp?wyniki=1&kryt_nazwa=&kryt_miasto=&kryt_woj=12&kryt_forma=&kryt_klient=&kryt_typ=&szukanie=bezrob

http://bazy.ngo.pl/search/wyniki.asp?wyniki=1&kryt_nazwa=&kryt_miasto=&kryt_woj=12&kryt_forma=&kryt_klient=&kryt_typ=&szukanie=bezrob

http://bazy.ngo.pl/search/wyniki.asp?wyniki=1&kryt_nazwa=o%C5%9Brodek+pomocy+spo%C5%82ecznej&kryt_miasto=&kryt_woj=12&kryt_typ_instyt_multi=32&baza=26&szukanie=zaawans1

http://bazy.ngo.pl/search/wyniki.asp?wyniki=1&kryt_nazwa=o%C5%9Brodek+pomocy+spo%C5%82ecznej&kryt_miasto=&kryt_woj=12&kryt_typ_instyt_multi=32&baza=26&szukanie=zaawans1

http://www.pcpr.info/znajdzswojpcpr


Dla powodzenia działań adresowanych do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy, kluczowa wydaje się

współpraca różnych instytucji, z którymi mają kontakt osoby bezrobotne. Ma ona szczególne znaczenie na

etapie przygotowywania projektów, kiedy wiedza o potrzebach grupy docelowej jest kluczowa dla opracowania

projektu, który będzie oferował skuteczne i efektywne wsparcie.

Charakter i zakres współpracy pomiędzy śląskimi instytucjami rynku pracy zmierzony został w badaniu CAWI. 91

Instytucją z którą współpracuje najwięcej badanych podmiotów świadczących usługi dla osób znajdujących się

w trudnej sytuacji na rynku pracy są powiatowe urzędy pracy – 80% badanych instytucji w województwie

śląskim podejmowało taką współpracę. Polegała ona najczęściej na pozyskiwaniu/udostępnianiu ofert pracy,

staży i praktyk oraz na wymianie doświadczeń i informacji.

Jak pokazują doświadczenia beneficjentów PO KL dobra współpraca między różnymi podmiotami

zaangażowanymi w pomoc osobom bezrobotnym właściwie nie jest możliwa bez udziału PUPów.

Ponad sześć na dziesięć badanych podmiotów podejmowało również współpracę z Wojewódzkim Urzędem

Pracy. W przypadku tej instytucji przyjmowała ona najczęściej formę wymiany wiedzy i doświadczeń oraz

monitorowania lokalnego rynku pracy.

Równie popularna była współpraca z instytucjami szkoleniowymi. W przypadku tego typu podmiotów

współpraca w największej mierze polegała na wymianie wiedzy i doświadczeń oraz wspólnej realizacji

projektów.

Rysunek 5 Podmioty z którymi współpracują badane instytucje rynku pracy.

Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=54).

44% badanych instytucji współpracuje także z agencjami zatrudnienia, ich współpraca w dużej mierze opiera się

na pozyskiwaniu ofert i miejsc pracy, praktyk, staży oraz pomocy w poszukiwaniu takich miejsc pracy. Bardzo

podobny charakter ma współpraca ankietowanych instytucji rynku pracy z Ochotniczymi Hufcami Pracy, którą

deklarowało 39% badanych.

91

W badaniu wzięło udział n=54 instytucji rynku pracy. Ankieta została rozesłana do powiatowych urzędów pracy, ośrodków pomocy społecznej, ośrodków pomocy rodzinie, stowarzyszeń i organizacji działających na rzecz osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy oraz innych instytucji, które kierują swoje działania do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy.

0%

40%

80%

120%

63%

81%

39% 44%

63%

39%

22% 13%


Dwie piąte uczestniczących w badaniu podmiotów współpracuje również z instytucjami dialogu społecznego

wymieniając się wiedzą i doświadczeniami. Najmniej popularna była współpraca z instytucjami partnerstwa

lokalnego, którą zadeklarowało 22% badanych podmiotów.

Szczegółowo formy współpracy instytucji rynku pracy ze sobą prezentuje tabela. Wynika z niej, że najczęściej

podejmowaną formą współpracy pomiędzy instytucjami jest wymiana wiedzy i doświadczeń – warto zwrócić

uwagę, że w przypadku instytucji dialogu społecznego jest to najważniejsza forma współpracy. Równocześnie,

jak wynika z wypowiedzi realizatorów projektów w wywiadach pogłębionych, jest wiele dobrych pomysłów i

praktyk, które mogłyby być wykorzystane na szerszą skalę w projektach kierowanych do osób w trudnej sytuacji

na rynku pracy, gdyby wiedza o nich była lepiej rozpowszechniona. Dlatego wydaje się, że dobrym

rozwiązaniem byłoby stworzenie platformy wymiany wiedzy pomiędzy instytucjami rynku pracy realizującymi

działania skierowane do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy. Taka platforma mogłaby

również umożliwiać współpracę pomiędzy tymi instytucjami, ułatwiając im wzajemne kontakty (por.

rekomendacje w części 1.2.b).

Tabela 2 Formy współpracy pomiędzy badanymi instytucjami.

Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI IRP (N=54).

Ankietowane instytucje dosyć dobrze oceniały współpracę zarówno z Wojewódzkim Urzędem Pracy jak i z

Powiatowymi Urzędami Pracy (średnia ocena odpowiednio 4,4 i 4,2 na pięciostopniowej skali, gdzie 1 oznaczało

zdecydowanie negatywną, a 5 zdecydowanie pozytywną ocenę).Najniższą średnią ocenę uzyskały agencje

zatrudnienia – współpraca z nimi uzyskała średnią ocenę 3,4. Biorąc pod uwagę, że współpraca z tymi

podmiotami opiera się głównie na pozyskiwaniu/udostępnianiu ofert pracy, staży i praktyk,

najprawdopodobniej to właśnie ten właśnie element nie jest dobrze oceniany. Problem został dostrzeżony

przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, które w 2013 roku zamierza przeznaczyć 30 mln zł na

uruchomienie w trzech regionach Polski pilotażowego programu współpracy pomiędzy urzędami pracy a

agencjami zatrudnienia. Pilotaż ma objąć ok. 3 tys. długotrwale bezrobotnych, których aktywizacja zostanie

zlecona agencjom zatrudnienia.92

Tabela 3 Średnia ocena współpracy z poszczególnymi typami IRP.

Podmiot Średnia ocena współpracy

92

http://biznes.onet.pl/mpips-prywatne-agencje-pomoga-w-aktywizacji-bezrob,18563,5301002,1,news-detal [dostęp 19.11.2012]

Formy współpracy Procent badanych instytucji podejmujących tę formę współpracy z:

WUP PUP OHP Agencje zatrudnienia

Instyt. szkoleniowa

Instytucja Dialogu

Społecznego

Instytucja Partnerstwa Lokalnego

Wspólne aplikowanie o projekty 25,9% 22,2% 0,0% 1,9% 13,0% 9,3% 5,6%

Wspólna realizacja projektów 38,9% 31,5% 7,4% 3,7% 29,6% 13,0% 11,1%

Wymiana wiedzy i doświadczeń 55,6% 59,3% 24,1% 14,8% 42,6% 44,4% 22,2%

Pozyskiwanie/udostępnianie ofert pracy, staży i praktyk

42,6% 63,0% 27,8% 37,0% 7,4% 14,8% 3,7%

Monitorowanie lokalnego rynku pracy

48,1% 35,2% 9,3% 9,3% 13,0% 13,0% 13,0%

Pomoc w poszukiwaniu miejsc pracy

20,4% 35,2% 25,9% 20,4% 16,7% 9,3% 9,3%

Udzielanie informacji o działalności innych instytucji

24,1% 29,6% 5,6% 7,4% 13,0% 22,2% 14,8%

Inne 13,0% 7,4% 7,4% 7,4% 27,8% 5,6% 1,9%

http://biznes.onet.pl/mpips-prywatne-agencje-pomoga-w-aktywizacji-bezrob,18563,5301002,1,news-detal


Wojewódzki Urząd Pracy 4,4 Powiatowy Urząd Pracy 4,2 Ochotnicze Hufce Pracy 4,0 Agencje zatrudnienia 3,4 Instytucje szkoleniowe 4,2 Instytucje dialogu społecznego 4,1 Instytucje partnerstwa lokalnego 4,1


Współpraca z pozostałymi instytucjami oceniana była raczej dobrze (średnia ocena 4 i więcej). Biorąc pod

uwagę, że obejmuje ona w dużej mierze wymianę wiedzy i doświadczeń, można zauważyć, że jest to kluczowy

obszar współpracy różnych instytucji rynku pracy.

Więcej światła na temat współpracy różnych podmiotów zaangażowanych w udzielanie wsparcia osobom

bezrobotnym w trudnej sytuacji na rynku pracy rzucają wypowiedzi beneficjentów realizujących projekty w

ramach PO KL.

W kontekście współpracy pomiędzy różnymi instytucjami i organizacjami realizującymi projekty skierowane do

osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy można wskazać dwa główne obszary współpracy:

współpracę z urzędami pracy oraz współpracę z organizacjami/jednostkami oferującymi swoją pomoc osobom

bezrobotnym (w tym osobom znajdującym się w trudnej sytuacji na rynku pracy).

Większość badanych organizacji i instytucji realizujących projekty skierowane do omawianej grupy wskazywała,

że bez wsparcia urzędu pracy skuteczna realizacja projektu jest bardzo utrudniona. Wsparcie to jest potrzebne

przede wszystkim na etapie rekrutacji (rekrutacja z wykorzystaniem PUP jest bardzo skuteczna w przypadku

zarejestrowanych bezrobotnych).

Drugim obszarem współpracy jest wymiana wiedzy i informacji. Instytucje i organizacje korzystają z wiedzy i

opracowań urzędów pracy przygotowując się do realizacji projektu, przede wszystkim z informacji o stanie

bezrobocia oraz rankingów zawodów deficytowych i nadwyżkowych, które są wykorzystywane do uzasadnienia

wniosku o dofinansowanie projektów. Wypowiedzi badanych beneficjentów wskazują, że współpraca z

urzędem rzadko wykracza poza tak nakreślone ramy.

Ciekawym wątkiem, który pojawił się przy okazji projektów systemowych realizowanych przez ośrodki pomocy

społecznej jest współpraca/rywalizacja pomiędzy tymi ośrodkami a powiatowymi urzędami pracy. Instytucje te

często pracują z grupą osób, które są klientami zarówno urzędu pracy, jak i ośrodka pomocy społecznej.

Zarzewiem problemów, jest fakt, że w ramach PO KL, ośrodki pomocy społecznej oraz powiatowe centra

pomocy rodzinie również zajmują się aktywizacją zawodową tych osób, co oznacza, że kompetencje tych dwóch

jednostek się na siebie nakładają. Wydawać by się mogło, że współpraca pomiędzy tymi typami podmiotów,

przynajmniej w zakresie wymiany informacji o wspólnych klientach, powinna być naturalną konsekwencją, a

niestety nie jest. Co więcej, w niektórych sytuacjach urzędy i ośrodki pomocy społecznej rywalizują ze sobą o

uczestników projektów, oferując im bardzo podobne formy wsparcia.

Mamy zawarte partnerstwo z naszym urzędem pracy powiatowym i jesteśmy zobowiązani konsultować z nimi

kroki podejmowane wobec naszych uczestników w projektach i to też robimy. Szczerze mówiąc jednak ta

współpraca nie do końca wpisuje się w nasze oczekiwania (…) są sytuacje gdy nasz klient uczestniczy w naszym

projekcie i wtedy urząd kieruje go na staż, a wiadomo wtedy ma ograniczone możliwości udziału w naszym

projekcie. Tu niestety na tym polu się nie potrafimy dogadać. Owszem taka rozmowa telefoniczna, tak na

szybko ustalić jakieś bieżące sprawy to jest w porządku, ale przebieg tej współpracy nie jest idealny. Czasami

tak sobie myślimy, że może taki wspólny system informatyczny między ośrodkiem pomocy społecznej a

urzędem pracy gdzie będzie można było sprawdzić, np. a ten Kowalski to jest ten co jest na staż przypisany to


teraz go nie angażujemy w projekty, coś takiego też by tu ułatwiło. Są miasta gdzie ta współpraca między

instytucjami przebiega bardzo fajnie, a tutaj jest ten problem, ten czynnik ludzki. [TDI beneficjent]

Wzajemna wymiana informacji, pomiędzy OPSami. To jest ważne, bo mamy bardzo podobnych klientów. Jak to

powinno wyglądać? Wymiana informacji. Mamy jakiś wspólny program, możemy sobie podglądnąć kto jest

objęty pomocą w OPSach. Oni też realizują swoje projekty systemowe, więc czasami podkradamy sobie

klientów. [TDI beneficjent]

Obserwacje te potwierdzają badania przeprowadzone w ramach projektu „Bliźniaki czy rywale. Współpraca

PUP i OPS w powiatach grodzkich w obszarze zatrudnienia i integracji społecznej”, z których wynika, że

kontakty pomiędzy tymi instytucjami w dużej mierze opierają się na wysoce sformalizowanych procedurach i

ograniczają się do wymiany informacji o klientach, przy czym obowiązek wymiany informacji często przerzucany

jest właśnie na klienta.93

Co więcej, problem ten prawdopodobnie będzie przybierał na sile, w związku z sygnalizowaną wcześniej zmianą

w strukturze osób w trudnej sytuacji na rynku pracy. Ponieważ pomocą obejmowane są osoby w coraz

trudniejszej sytuacji, które najczęściej są właśnie klientami obydwu instytucji, nakreślenie zasad współpracy

staje się pilną koniecznością.

Rekomendacja: Należy wypracować zasady współpracy pomiędzy powiatowymi urzędami pracy oraz

ośrodkami pomocy społecznej, tak aby nie rywalizowały ze sobą o klienta, ale wymieniały się posiadanymi

informacjami na temat osób, które uczestniczą w projektach.

Drugim wątkiem, który pojawia się w obszarze współpracy pomiędzy różnymi instytucjami rynku pracy jest

współpraca ze stowarzyszeniami i organizacjami działającymi na rzecz osób należących do grup w trudnej

sytuacji na rynku pracy, szczególnie instytucjami dialogu społecznego i partnerstwa lokalnego. Niektórzy

projektodawcy chcąc przygotować projekt odpowiadający na realne potrzeby grupy docelowej korzystali z

doświadczenia i wiedzy takich organizacji np. zrzeszających osoby niepełnosprawne. Takie projekty lepiej

odpowiadają na specyficzne potrzeby osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy niż, projekty

które powstają w oparciu o analizę dostępnych danych i analiz, która bardzo często sprowadza się do

przeglądnięcia ogólnych danych o sytuacji na rynku pracy. Innym typem instytucji, których wiedza może w

znaczący sposób przyczynić się do zwiększenia adekwatności realizowanych projektów są instytucje i

organizacje zajmujące się świadczeniem pomocy na określonym terenie np. w gminie czy dzielnicy, które

doskonale znają problemy społeczne z jakimi borykają się mieszkańcy danego terenu.

W przypadku osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy ta znajomość grupy, wiedza na temat ich

potrzeb, umiejętność dobrania odpowiedniego wsparcia jest kluczowa dla powodzenia działań aktywizacyjnych.

Niestety organizacje i instytucje które udzielają wsparcia takim osobom nie zawsze dysponują odpowiednim

potencjałem aby zrealizować projekt skierowany do swojej grupy docelowej. Dlatego zdaniem ekspertów w

przyszłości należałoby zwrócić uwagę, aby projekty adresowane do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy były

realizowane przez podmioty, które dobrze znają specyfikę grup osób w trudnej sytuacji na rynku pracy i

rozumieją jakiego typu wsparcie jest tym osobom potrzebne. Będzie to krok na drodze do zapewnienia osobom

w trudnej sytuacji na rynku pracy adekwatnego i skutecznego wsparcia.

Rekomendacja: Projekty kierowane do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy powinny być

realizowane przez podmioty dysponujące wiedzą i doświadczeniem w pracy z grupą docelową lub przez

93

Siła i niemoc. O roli współpracy i przyczynach niewydolności aktualnych rozwiązań systemowych w obszarze zatrudnienia i integracji społecznej, Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych, Rybnik 2011.


instytucje realizujące projekt w partnerstwie z organizacją/stowarzyszeniem, które taką wiedzę na temat

grupy posiada.

***

Podsumowanie

Działania skierowane do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy są świadczone przez bardzo

różne instytucje i podmioty. Niektóre zajmują się pomocą tej grupie docelowej w ramach swoich obowiązków

(przede wszystkim publiczne służby zatrudnienia), inne angażują się we wsparcie poprzez PO KL. Współpraca

pomiędzy tymi instytucjami polega w dużej mierze na wymianie informacji: na temat miejsc pracy, praktyk,

staży lub wymianie wiedzy i doświadczeń. Zaobserwować można dwa główne obszary współpracy IRP

świadczących usługi na rzecz osób w trudnej sytuacji na rynku pracy. Po pierwsze współpraca z lokalnym

urzędem pracy, bez którego skuteczna realizacja projektu adresowanego do osób w trudnej sytuacji na rynku

pracy jest bardzo utrudniona oraz współpraca z instytucjami/organizacjami działającymi na rzecz tych osób a

dysponującymi dużą wiedzą na ich temat. Ponieważ w przypadku działań skierowanych do osób w trudnej

sytuacji na rynku pracy trafna diagnoza potrzeb i zaproponowanie adekwatnego wsparcia ma kluczowe

znaczenie dla skuteczności projektu, dobrym pomysłem wydaje się włączanie podmiotów dysponujących

wiedzą i doświadczeniem w pracy z osobami w trudnej sytuacji na rynku pracy do realizacji projektów.

Dodatkowo współpracę pomiędzy instytucjami rynku pracy działającymi na rzecz osób w trudnej sytuacji na

rynku pracy można wspierać poprzez platformę wymiany wiedzy i informacji. Problemem, który wymaga

podjęcia działania są również relacje pomiędzy ośrodkami pomocy społecznej i powiatowymi urzędami pracy,

które mając często tych samych klientów nie współpracują ze sobą, a wręcz konkurują o uczestników

projektów.


1.1.c.3 Ocena form i skuteczności działań informacyjno-promocyjnych

Instytucje kierujące wsparcie do osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy stosują bardzo

różne metody dotarcia do potencjalnych uczestników. W badaniu skupiono się przede wszystkim na działaniach

informacyjno-promocyjnych kierowanych do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy w ramach rekrutacji do

udziału w projektach PO KL. Za takim wyborem przemawia fakt, że ogromna większość działań podejmowanych

w stosunku do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy jest oferowana w ramach projektów PO

KL. Rekrutacja do projektu jest newralgicznym momentem, od którego w dużej mierze zależy jego powodzenie,

dlatego podmioty świadczące usługi dla tej grupy osób, przykładają do niej dużą wagę. Oznacza to, że analiza

działań podejmowanych w trakcie rekrutacji pozwala na uzyskanie przeglądu możliwych działań i ocenę ich

skuteczności w stosunku do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy. Co więcej, wynikające z analizy wnioski

można z powodzeniem zastosować do działań dotyczących innych usług dla osób w trudnej sytuacji na rynku

pracy.

Wybór sposobu rekrutacji zależy w dużej mierze od typu projektu, grupy docelowej oraz instytucji realizującej

projekt. Generalnie można wyróżnić dwa typy rekrutacji: otwartą i zamkniętą.

Rekrutacja zamknięta dotyczy projektów adresowanych do klientów konkretnej instytucji, którzy nie zgłaszają

się do udziału sami, ale są typowani przez pracowników instytucji. Zdaniem realizatorów projektów, ten sposób

rekrutacji cechuje się dużą skutecznością, ponieważ pracownicy instytucji dysponują wiedzą o potencjalnych

uczestnikach, która pomaga im wybrać najbardziej zainteresowane udziałem i najlepiej zmotywowane osoby

(np. pracownicy OPS dysponujący wiedzą o swoich klientach – kto wcześniej brał udział w projektach, kto

rezygnował w trakcie realizacji projektu).

Jeżeli zasady wyznaczają to w ten sposób, że projekt jest skierowany wyłącznie dla klientów ośrodka to ten typ

jest najbardziej trafiony. Z tego względu, że osoby będące klientami Ośrodka Pomocy Społecznej nie szukają

ogłoszeń o naborze na kurs czy do projektu. To nie jest ten typ osób. Do nich trzeba wyjść, tak że my coś pani

zaproponujemy a w zamian za to będzie pani miała to czy tamto plus do tego co miesiąc jakieś dodatkowe

pieniążki to wtedy te osoby przyjdą. [TDI beneficjent]

Rekrutacja otwarta, która miała miejsce w większości analizowanych projektów polegała na promowaniu za

pomocą różnych kanałów komunikacji informacji na temat realizacji projektu. Beneficjenci wykorzystywali

bardzo różne sposoby dotarcia do swoich potencjalnych uczestników.

Badane za pomocą ankiety CAWI instytucje rynku pracy, wykorzystywały w największym stopniu ogłoszenia w

Internecie (65% instytucji), plakaty (63%) a także ulotki (57%). Jednak jako najbardziej skuteczną formę

wsparcia, instytucje te wskazały spotkania informacyjne, uzasadniając, że pozwala ona na wyjaśnienie

wątpliwości i pytań uczestników. Jest to o tyle istotne, że jak pokazują wypowiedzi beneficjentów realizujących

projekty osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy są często nieufne wobec projektów, obawiają się że udział

będzie się wiązał dla nich z kosztami lub obowiązkami którym nie będą w stanie podołać.


Rysunek 6 Wykorzystywane przez IRP działania promocyjne.


Z kolei uczestnicy projektów PO KL z woj. śląskiego ankietowani w badaniu CATI odpowiadali, że dowiadywali

się o możliwości udziału w projekcie, głównie za pośrednictwem pracownika PUP (40% uczestników), z plakatu

(14%) oraz ze strony internetowej PUP (10%). Warto dodać, że jedna czwarta uczestników wskazała na inne

źródła informacji o projekcie – przede wszystkim informacje przekazane przez znajomych, rodzinę którzy

słyszeli o projekcie. Mało skuteczne okazują się informacje w mediach masowych (radio, telewizja). Zdaniem

uczestników najskuteczniejszą metodą informowania o projekcie jest informacja przekazana przez

pracownika PUP (takiego zdania było 37% badanych uczestników). Zwraca tutaj uwagę, fakt że obydwie formy

wskazane jako najskuteczniejsze, zarówno spotkanie informacyjne, jak i informacja przekazana przez

pracownika, zakładają możliwość kontaktu bezpośredniego: dopytania o warunki udziału w projekcie,

obowiązki jakie nakłada na uczestnika itp.

Rysunek 7 Sposób w jaki uczestnicy projektów dowiedzieli się o projekcie.

Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników PO KL (N=300).

Równocześnie należy podkreślić, że w przypadku projektów adresowanych do osób bezrobotnych, skuteczna

rekrutacja z pominięciem Powiatowego Urzędu Pracy jest niezwykle utrudniona. Informacje przekazywane

52%

65%

7%

63%

57%

39%

33%

22%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Ogłoszenia w prasie

Ogłoszenia w Internecie

Ogłoszenia w radiu

Plakaty

Ulotki

Spotkania informacyjne

Współpraca z innymi…

Inne

40%

10%

8%

14%

9%

10%

2%

5%

2%

24%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%

Od pracownika PUP

Ze strony internetowej PUP

Poprzez instytucję/organizację z której…

Z plakatu

Z ulotki informacyjnej

Z innych stron internetowych

Radio

Prasa

Telewizja

Inny sposób


przez pracownika, na stronie urzędu lub na plakacie w urzędzie są najskuteczniejszym kanałem dotarcia do

potencjalnych uczestników projektów.

Równocześnie oznacza to, że tam gdzie grupa docelowa obejmuje również osoby nieaktywne zawodowo – czyli

niezarejestrowane w PUP niezwykle ważne są inne kanały komunikacji. Taka sytuacja ma miejsce m.in. w

przypadku projektów realizowanych w ramach priorytetu VII Promocja integracji społecznej, które w dużej

mierze obejmują osoby niezarejestrowane w urzędzie pracy.

Dodatkowo, tam gdzie grupa docelowa uczestników projektu jest silnie zawężona (tzn. obejmuje tylko jeden

typ osób w trudnej sytuacji na rynku pracy – np. osoby niepełnosprawne) kampania w mediach masowych jest

mało skuteczna a równocześnie kosztowna.

Doświadczenia realizatorów projektów PO KL, o których mówili w badaniu TDI, wskazują, że dobrym pomysłem

na dotarcie do grup osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, jest skorzystanie z

pośrednictwa organizacji i stowarzyszeń działających na rzecz takich osób. Sposób ten sprawdza się

szczególnie w przypadku osób niepełnosprawnych oraz matek, które nie powróciły na rynek pracy po urlopie

macierzyńskim, a także w małych społecznościach wiejskich, gdzie organizacje np. Ochotnicze Straże Pożarne

czy Koła Gospodyń Wiejskich mają szerokie kontakty oraz dużą wiedzę na temat lokalnej społeczności. Jest to

kolejny powód dla którego warto włączać instytucje dialogu społecznego do realizacji projektów dla osób w

trudnej sytuacji na rynku pracy (por. 1.1.c.1).

Trzeba kanały dostosować do grupy, jak korzystamy z mediów, to media takie które docierają do naszych

uczestników, coraz gorzej sprawdzają się ulotki i plakaty, jeżeli juz to dystrybuowane poprzez takie organizacje.

W rekrutację zawsze mamy zaangażowane organizacje jakoś zaangażowane w pracę z daną grupą, jeżeli

robiliśmy projekt dla głuchych był zaangażowany Polski Związek Głuchych, jeśli projekt dla kobiet to organizacje

kobiece. [TDI beneficjent]

W przypadku projektów kierowanych do osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy

kluczowa wydaje się dywersyfikacja podejmowanych działań promocyjnych oraz ich dostosowanie do

charakterystyki osób w trudnej sytuacji na rynku pracy.

Realizatorzy projektów jako dające dobre efekty wskazywali głównie na media lokalne – prasa, radio; a także

wykorzystanie ogłoszeń parafialnych.

Ten punkt widzenia uzupełniają instytucje realizujące projekty, które również stosowały różne metody dotarcia

do uczestników ale jako najskuteczniejsze wskazały te, które uwzględniają specyfikę grupy docelowej. Osoby w

trudnej sytuacji na rynku pracy niekoniecznie korzystają z Internetu czy czytają prasę. Dobra znajomość grupy

docelowej poprzez realizatora projektu pozwala na dobór najbardziej odpowiednich kanałów komunikacji.

Przede wszystkim projektodawca musi dokładnie znać swoją grupę docelową, musi wiedzieć do kogo ten

projekt kieruje, jeśli wie jaki typ odbiorców powinien się znaleźć w tym projekcie, wie jak do nich dotrzeć, wie

co mniej więcej czytają, czy mają dostęp do Internetu, czy kampania internetowa ma sens czy nie. Czym są

zainteresowani, do jakich miejsc chodzą. [TDI beneficjent]

Instytucje, które realizowały działania adresowane do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy,

wykorzystywały te same formy dotarcia do respondentów ale zwracały uwagę na jeszcze jeden aspekt związany

z działaniami informacyjno-promocyjnymi. Bardzo ważny jest nie tylko kanał komunikacji użyty do kontaktu z

potencjalnym odbiorcą działań ale również sama treść przekazu – rzetelne przekazanie informacji i jasne

określenie korzyści oraz wymogów dla uczestników. Także w tych wypowiedziach pojawił się wątek spotkań

informacyjnych, na których można szczegółowo opowiedzieć o założeniach planowanych działań.

Na pewno ważne jest właściwe przedstawienie tej informacji i warto to zestopniować, czyli przygotować taka

krótką informację, która będzie zaproszeniem na spotkanie na którym pojawi się więcej informacji na temat


samego działania, projektu, co konkretnie będzie oferowane. Myślę że na początku warto podać jak najwięcej,

żeby osoby wiedziały już z czym mogą mieć trudność, żeby nie dochodziło później do wypadania uczestników.

[TDI beneficjent]

Równocześnie instytucje te zaznaczały, że działania dobrze odpowiadające na potrzeby osób w trudnej sytuacji

na rynku pracy, spotykają się z większym zainteresowaniem odbiorców.

Doświadczenia instytucji realizujących projekty pokazują, że dobrze przeprowadzona rekrutacja pozwala na

uniknięcie części problemów w toku realizacji projektu. Nie może się ona ograniczyć do przyjęcia osób chętnych

i spełniających kryteria formalne udziału w projekcie, ale powinna zakładać zweryfikowanie motywacji do

udziału w projekcie, tak aby możliwe było skierowanie wsparcia do osób którym faktycznie można pomóc.

Ważny jest w tym miejscu, wspominany wcześniej aspekt współpracy pomiędzy różnymi instytucjami rynku

pracy, szczególnie z urzędami pracy i ośrodkami pomocy społecznej w celu zidentyfikowania z jakiego wsparcia

potencjalny uczestnik do tej pory korzystał. Równie ważne jest określenie czy działania oferowane w ramach

projektu pokrywają się z potrzebami zainteresowanych udziałem.

Po pierwsze, wiemy już z innych projektów, że nie jesteśmy w stanie jedną ankietą zgłoszeniową ocenić czy ktoś

faktycznie posiada predyspozycje czy nie. Nie jesteśmy w stanie po 5 – 10 minutowej rozmowie określić czy ktoś

posiada motywacje czy tylko udaje. Tak naprawdę trzeba się mocno zagłębić w rozmowę, żeby rzeczywiście

zauważyć kim ta osoba jest, jakie ma motywacje, dlaczego tak naprawdę przyszła na tę rozmowę, jakie ma

kwalifikacje, co robiła w życiu, co chciałaby robić w przyszłości, jakie ma ambicje. Tego się nie da zrobić w 5 – 10

minut. Przy tak wymagającej grupie docelowej to naprawdę trzeba poświęcić temu czas, żeby później

doprowadzić do efektywności takiego projektu. Chodziło głównie o to żeby pieniądze z projektu nie zostały

wyrzucone w błoto. [TDI beneficjent]

Beneficjenci projektów PO KL wspominali również o coraz większej konkurencji pomiędzy różnymi instytucjami

oferującymi wsparcie, która nieraz utrudnia im znalezienie chętnych do udziału w projekcie - niektórym

bezrobotnym proponuje się uczestnictwo w kilku różnych projektach przez co, to realizatorzy projektów muszą

zabiegać o uczestników. Powoduje to, że w projekcie znajdują się osoby, które niekoniecznie na nim skorzystają

bo beneficjenci musieli mieć zapisaną we wniosku liczbę uczestników i brali wszystkich, którzy spełniali

wymagania.

Doświadczenia realizatorów projektów w ramach PO KL pokazują, że skuteczniejsze są projekty, które

adresowane są tylko do grupy osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy. Projekty kierowane do

osób bezrobotnych ogółem, wszystkich traktują jednakowo, nie biorą pod uwagę specyficznych potrzeb osób

należących do grup w trudnej sytuacji na rynku pracy. Oznacza to, że osoby te otrzymują identyczne wsparcie

jak inni bezrobotni. W projektach dedykowanych tylko jednej wybranej grupie, możliwe jest dostosowanie form

wsparcia i uwzględnienie specyficznych potrzeb. Na pierwszy plan wysuwają się tu w szczególności potrzeby

związane z motywowanie tych osób do udziału i ukończenia projektu.

Co więcej zdaniem realizatorów projektów, nie wystarczy określenie, że projekt jest skierowany do osób w

trudnej sytuacji, warto wybrać jedną, konkretną grupę i do niej adresować wsparcie. Pozwala to na

zagwarantowanie w projekcie działań niwelujących bariery i przeszkody jakie występują w aktywizacji tych

osób, np. zapewnienie opieki nad dzieckiem dla matek, które nie powróciły na rynek pracy czy organizowanie

szkoleń dla osób niepełnosprawnych w odpowiednio przystosowanych miejscach.

Nigdy nie robimy do ogółu, bo trudno wtedy o diagnozę, zawsze robimy to we współpracy z urzędami pracy,

koszty rekrutacji osób bezrobotnych byłyby bardzo duże bez współpracy, to była jasno określona grupa,

wybrana po rozmowach z doradcami z urzędów pracy. Współpraca z urzędami bardzo dużo daje, bo oni na co

dzień z nimi rozmawiają.


Teraz robimy całe projekty pod daną grupę i to wszystko jest dostosowane do danych osób, np. materiały

większą czcionką, bardziej czytelne itd. Myślę ze działania powinny być osobne dla każdej grupy, działania w

projekcie ukierunkowane na potrzeby danej grupy. [TDI beneficjent]

Organizowanie projektów skierowanych tylko do jednej grupy ma jeszcze jeden bardzo pozytywny efekt –

sprzyja wytworzeniu wspólnoty doświadczeń uczestników, którzy mogą stanowić dla siebie wzajemnie grupę

wsparcia dzielącą się doświadczeniami oraz wspierającą w trudnych chwilach. Na taką możliwość wskazują

wypowiedzi uczestników projektów.

Z drugiej strony eksperci badani w projekcie wskazywali na ograniczenia związane z kierowaniem projektów

tylko do jednej grupy docelowej. W niektórych przypadkach znalezienie takiej grupy jest bardzo trudne (jeśli

nie, niemożliwe). Co więcej, zdaniem ekspertów, stworzenie bardzo jednorodnej grupy osób.

Szereg innych form zajęć pokazuje ze jeżeli grupa jest zawężona, z tymi samymi problemami to ciężko te osoby

przygotować do wejścia na rynek pracy, jeżeli nie ma przykładu ze można coś zmienić. Jeżeli pojawia się zmiana

otoczenia, np. nie mówimy tylko o osobach niepełnosprawnych bezrobotnych, pojawia się ktoś, kto jest

zatrudniony to już inaczej. [IDI Ekspert rynku pracy ]

Rekomendacja: Wsparcie dla osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy powinno

być kierowane w osobnych projektach konkursowych, stworzonych z myślą o tych osobach i

uwzględniających ich potrzeby (jeżeli chodzi projekty systemowe to powinny zawierać możliwość

zróżnicowania wsparcia w zależności od potrzeb uczestników, co już się dzieje). Dodatkowo, przynajmniej

część konkursów powinna być adresowana do jednej, wybranej grupy osób znajdujących się w szczególnie

trudnej sytuacji na rynku pracy: tzn. powinien być zagwarantowany ich większościowy udział w projekcie. Do

projektów można byłoby włączyć inne osoby pod warunkiem zapewnienia im wsparcia zgodnego z ich

potrzebami. Wybór grupy powinien należeć do projektodawcy, który z kolei powinien oprzeć się o

identyfikację potrzeb na lokalnym rynku pracy.

***

Podsumowanie

Promocja i informowanie o działaniach skierowanych do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku

pracy odbywają się z wykorzystaniem różnych kanałów: zarówno tych masowych skierowanych do ogółu

odbiorców (media lokalne, strony w Internecie) jak również sprofilowanych ze względu na grupę docelową (np.

w przypadku osób niepełnosprawnych, informowanie poprzez organizację pozarządową zrzeszającą takie

osoby). Dobra znajomość grupy docelowej i zidentyfikowanie najlepszych dla niej kanałów komunikacji

znacząco przyczynia się do powodzenia rekrutacji do projektów.

Okazuje się, że w przypadku osób bezrobotnych w trudnej sytuacji na rynku pracy, największy zasięg mają

działania informacyjno-promocyjne wykorzystujące wsparcie powiatowego urzędu pracy (informacja na

stronach urzędu, plakaty w urzędzie, informacja udzielana poprzez pracownika urzędu).

Wyniki badania pokazują również, że w związku z różnymi obawami jakie często mają osoby w trudnej sytuacji

na rynku pracy, najskuteczniejsze w rekrutacji są działania dające możliwość interakcji, wyjaśnienia, zadania

pytania, szczególnie w zakresie obowiązków i wymogów jakie się nakłada na uczestnika (spotkania

informacyjne i kontakt z pracownikiem PUP).


1.1.d Typologia mechanizmów pobudzających aktywność zawodową wybranych

grup osób w trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy.94

1.1.d.1 Działania adresowane do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku

pracy

Osobom znajdującym się w trudnej sytuacji na rynku pracy instytucje i organizacja opisywane wcześniej oferują

różnego rodzaju wsparcie i działania. Jak wspominano charakteryzując instytucje rynku pracy, które świadczą

działania na rzecz osób w trudnej sytuacji na rynku pracy, instytucje publiczne robią to w ramach obowiązków

nałożonych ustawą, natomiast niepubliczne angażują się w działania przede wszystkim poprzez PO KL.

Publiczne Służby Zatrudnienia działając na podstawie ustawy o promocji zatrudnienia mają realizować działania

zmierzające do aktywizacji osób bezrobotnych za pomocą aktywnych programów rynku pracy. obejmują one

szkolenia z aktywnego poszukiwania pracy, zajęcia aktywizacyjne, poradnictwo zawodowe, szkolenia, staże,

przygotowanie zawodowe, dotacje na uruchomienie działalności gospodarczej, refundacje kosztów

zatrudnienia, prace interwencyjne, roboty publiczne, prace społecznie użyteczne. Poradnictwo zawodowe

obejmuje pomoc osobom bezrobotnym w planowaniu swojego życia zawodowego, wyborze ścieżki kariery

zawodowej. Doradztwo może być świadczone indywidualnie lub grupowo. Szkolenia z poszukiwania pracy oraz

zajęcia aktywizacyjne mają na celu przygotowanie osób bezrobotnych do poszukiwania pracy i poruszania się

na rynku pracy. Szkolenia to pozaszkolne formy, których celem jest u uzyskanie, uzupełnienie lub doskonalenie

umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub ogólnych, potrzebnych do pracy. Przygotowanie zawodowe

obejmuje praktyczną naukę zawodu, staże nabywanie umiejętności praktycznych potrzebnych do wykonywania

pracy. Dotacje z kolei, polegają na przyznaniu bezrobotnemu jednorazowo środków na podjęcie działalności

gospodarczej.

Prace interwencyjne obejmują tworzenie przez pracodawców nowych miejsc pracy wyniku umowy ze starostą.

Prace interwencyjne mają na celu wsparcie osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy

i pozwalają na ich okresową aktywizację zawodową. Roboty publiczne czyli zatrudnienia bezrobotnego w

okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy do pracy organizowanych przez gminy, organizacje pozarządowe. Prace

społecznie użyteczne z kolei, to prace wykonywane przez bezrobotnych bez prawa do zasiłku na skutek

skierowania przez starostę. Prace organizowane są przez gminę w jednostkach organizacyjnych pomocy

społecznej, organizacjach lub instytucjach statutowo zajmujących się pomocą charytatywną lub na rzecz

społeczności lokalnej.95

Jak widać, z wyłączeniem prac interwencyjnych, programy te kierowane są do ogółu bezrobotnych. Ich

efektywność mierzona jest głównie za pomocą wskaźnika efektywności zatrudnieniowej, informuje jaki procent

osób kończących program znalazł zatrudnienie w czasie do 3 miesięcy od jego zakończenia.

Zgodnie z danymi Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach, w 2010 roku, osoby bezrobotne do 25 roku

życia w województwie śląskim, najczęściej wybierały następujące formy aktywnych programów rynku pracy:

staże, indywidualne poradnictwo zawodowe oraz szkolenia. Równocześnie wypada odnotować, iż młodzi

bezrobotni stanowili najliczniejszą grupę wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia, którzy korzystali ze staży,

przygotowania zawodowego w miejscu pracy i prac interwencyjnych. Popularność tego rodzaju programów

94

W badaniu analizowane były przede wszystkim działania kierowane do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy, podejmowane w ramach PO KL. Za takim wyborem przemawia kilka czynników: najwięcej działań podejmowanych w stosunku do tych osób jest właśnie w ramach EFS, ze względu na sposób przyznawania wsparcia możliwe jest określenie jakiego typu działania podejmowane były wobec osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy. 95

Efektywność aktywnych programów rynku pracy w województwie śląskim w 2010 roku, WUP Katowice 2011.


pośród ludzi młodych, należy wiązać przede wszystkim z faktem, iż umożliwiają one zdobycie niezbędnego

doświadczenia i kwalifikacji zawodowych, których brak jak wspominano wcześniej jest jednym z głównych

problemów tych osób. Niemniej jednak trzeba zauważyć, że najwyższym stopniem efektywności

zatrudnieniowej w odniesieniu do bezrobotnych poniżej 25 roku życia, charakteryzowały się prace

interwencyjne, roboty publiczne, a także staże. Z kolei najniższy współczynnik efektywności zatrudnieniowej w

tej grupie osób pozostających bez pracy, odnotowano w przypadku: zajęć aktywizacyjnych, szkoleń w zakresie

aktywnego poszukiwania pracy, jak również prac społecznie użytecznych96

. Jednakże eksperci związani

z publicznymi służbami zatrudnienia sugerują, iż aby walczyć skutecznie z problemem bezrobocia wśród osób

młodych niezbędne jest podejmowanie działań wcześniej, zanim uczniowie wejdą na rynek pracy. Wskazuje się

tutaj na podejmowanie działań takich jak: udzielanie porad uczniom i / lub ich rodzicom bez względu na to, czy

osoby te są uprawnione do takiej pomocy, organizowanie na terenie placówek oświatowych spotkań uczniów

z doradcami zawodowymi lub przedstawicielami urzędów pracy, spotkania przedstawicieli urzędów pracy z

kadrą dydaktyczną, a także prowadzenie specjalistycznych szkoleń dla pedagogów szkolnych, którzy mogliby

stać się pierwszą pomocą doradczą dla uczniów poszukujących swojego miejsca na rynku pracy97

.

Tabela 4 Udział kategorii bezrobotnych do 25 roku życia w różnych formach aktywizacji zawodowej.

bezrobotni do 25

zaję

cia

akty

wiz

acyj

ne szkolenia z

zakresu aktywnego

poszukiwania pracy

indywidualne poradnictwo zawodowe

prace społecznie użyteczne

rob

oty

pu

blic

zne

pra

ce

inte

rwe

ncy

jne

przygotowanie zawodowe

w miejscu pracy staż

e

szko

len

ia

udział w poszczególnych programach

19% 12% 22% 6% 16% 34% 40% 59% 24%

najskuteczniejsze formy98

76% 84%

61%

najmniej skuteczne formy99

21% 22%

24%

Źródło: opracowanie własne na podstawie „Efektywność aktywnych programów rynku pracy w województwie śląskim w

2010 roku”, WUP Katowice 2011.

Indywidualne poradnictwo zawodowe, staże i szkolenia, w 2010 roku, były najczęściej wybieranymi formami

aktywizacji na rynku pracy, przez kobiety, które po urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia. Najwyższy

poziom efektywności zatrudnieniowej w odniesieniu do tej grupy osób w szczególnie niekorzystnej sytuacji na

rynku pracy, osiągnięto w przypadku prac interwencyjnych, robót publicznych i staży. Natomiast najniższym

stopniem efektywności wśród kobiet, które po urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia, cechowały się:

zajęcia aktywizacyjne, szkolenia z zakresu aktywnego poszukiwania pracy, a także indywidualne poradnictwo

pracy100

. Z kolei według raportu „Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych tendencji oraz

prognoza” najważniejsze działania, jakie należałoby podjąć w celu aktywizacji kobiet wracających na rynek

pracy po urodzeniu dziecka są związane ze wsparciem w zapewnieniu opieki nad dziećmi. Ważnym elementem

przeciwdziałania bezrobociu w tej grupie wydają się być również kreowanie wśród pracodawców świadomości

96

Efektywność aktywnych programów rynku pracy w województwie śląskim w 2010 roku, WUP w Katowicach, Obserwatorium Rynku Pracy, Katowice, 2011. 97

Raport z badania: Rynek pracy województwa śląskiego – identyfikacja obszarów problemowych, ocena funkcjonowania modelu edukacyjnego oraz roli lokalnych liderów gospodarczych w kreowaniu możliwości rynku pracy, Katowice, 2011. 98

Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa. 99


Efektywność (…) op.cit.


korzyści, jakie płyną z zatrudniania kobiet oraz przekazywanie wiedzy związanej z możliwościami

wykorzystywania instrumentów prawnych takich jak np. elastyczne formy zatrudnienia101

.

Tabela 5 Udział kategorii bezrobotnych kobiet, które nie powróciły na rynek pracy po urodzeniu dziecka w różnych formach aktywizacji zawodowej.

Kobiety, które nie powróciły na rynek pracy po urodzeniu dziecka

zaję

cia

akty

wiz

acyj

ne szkolenia z

zakresu aktywnego

poszukiwania pracy



rob

oty

pu

blic

zne

pra

ce in

terw

en

cyjn

e

prz

ygo

to

wan

ie z

awo

do

we

w m

iejs

cu p

racy

staż

e

szko

len

ia


10% 17% 9% 16% 4% 4% 10% 6% 6%

najskuteczniejsze formy

61% 79%

51%

najmniej skuteczne formy

8% 9% 14%



Z kolei jeśli chodzi o bezrobotnych powyżej 50 roku życia w województwie śląskim, to według danych

Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach w 2010 roku, najczęściej korzystali z następujących form wsparcia:

indywidualnego poradnictwa zawodowego, szkoleń oraz zajęć aktywizacyjnych. W przypadku rozpatrywanej

grupy osób pozostających bez pracy, najwyższym wskaźnikiem efektywności zatrudnieniowej odznaczały się:

prace interwencyjne, roboty publiczne, a także staże. Z kolei najniższą efektywność zaobserwowano w

przypadku: zajęć aktywizacyjnych, szkoleń z zakresu aktywnego poszukiwania pracy, jak również

indywidualnego poradnictwa zawodowego102

. Dla grupy bezrobotnych w starszym wieku istotnym jest również,

aby umożliwić im realizowanie podejścia life long learning, czyli uczenia się przez całe życie. Ze względu na

szybko zmieniającą się sytuację na rynku pracy i pojawianie się nowoczesnych technologii, ich dotychczasowe

kompetencje szybko mogą ulec dewaluacji. Umożliwiając bezrobotnym w wieku 45+ lub 50+ rozwój

posiadanych kompetencji, daje się również wiarę we własne możliwości i poczucie nie pozostawania w tyle za

młodszymi103

. Kolejnym ważnym elementem wsparcia dla tej grupy bezrobotnych jest pomoc psychologiczna,

jak chociażby porady indywidualne i warsztaty grupowe, które są dodatkowym motywatorem do działania104

.

Tabela 6 Udział kategorii bezrobotnych powyżej 50 roku życia w różnych formach aktywizacji zawodowej.


zaję

cia

akty

wiz

acyj

ne szkolenia z

zakresu aktywnego

poszukiwania pracy



rob

oty

pu

blic

zne

pra

ce in

terw

en

cyjn

e

prz

ygo

to

wan

ie z

awo

do

we

w m

iejs

cu p

racy

staż

e

szko

len

ia


26% 29% 22% 34% 33% 20% 5% 9% 19%


62% 79%

46%

101

Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych tendencji oraz prognoza, Katowice, 2010 102

Efektywność (…) op.cit. 103

Aktywizacja zawodowa osób 50+ i zarządzanie wiekiem. Informacje użyteczne dla instytucji rynku pracy, Warszawa, 2010 104

Wrażliwy nie znaczy Niemożliwy czyli jak skutecznie realizować projekty aktywizujące osoby niepełnosprawne, powyżej 50 roku życia, mieszkańców terenów wiejskich, osoby bezdomne i uzależnione oraz z wykształceniem niepełnym średnim i niższym, Kraków, 2011. 105

Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa.



8% 11% 17%



W 2010 roku, jak wynika z informacji Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach, bezrobotni bez kwalifikacji

zawodowych, najczęściej wybierali następujące programy rynku pracy: indywidualne poradnictwo zawodowe,

staże, zajęcia aktywizacyjne. W odniesieniu do analizowanej grupy osób w szczególnie niekorzystnej sytuacji na

rynku pracy najwyższy stopień efektywności zatrudnieniowej osiągnięto w ramach: prac interwencyjnych, robót

publicznych oraz staży. Natomiast najniższym współczynnikiem efektywności cechowały się: szkolenia z zakresu

aktywnego poszukiwania pracy, zajęcia aktywizacyjne i indywidualne poradnictwo zawodowe107

. Zgodnie z

danymi Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach, w 2010 roku, osoby bezrobotne bez doświadczenia

zawodowego, najczęściej korzystały z następujących form wsparcia: staży, indywidualnego poradnictwa

zawodowego i szkoleń. Popularność tego rodzaju programów rynku pracy wśród rozpatrywanej grupy

bezrobotnych, trzeba wiązać w głównej mierze z faktem, iż dają one możliwość zdobycia niezbędnego

doświadczenia zawodowego. Równocześnie wypada odnotować, że najwyższym wskaźnikiem efektywności

zatrudnieniowej w przypadku tej grupy osób pozostających bez pracy, charakteryzowały się: prace

interwencyjne, roboty publiczne, a także przygotowanie zawodowe w miejscu pracy. Z kolei najniższy stopień

efektywności zatrudnieniowej w odniesieniu do bezrobotnych nieposiadających doświadczenia zawodowego,

osiągnięto w ramach: szkoleń z zakresu aktywnego poszukiwania pracy, zajęć aktywizacyjnych oraz prac

społecznie użytecznych108

. Indywidualne poradnictwo zawodowe, szkolenia, jak również staże, w 2010 roku,

były najczęściej wybieranymi programami rynku pracy, przez bezrobotnych legitymujących się wykształceniem

niższym niż średnie. W odniesieniu do badanej grupy osób w szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy,

najwyższą efektywność zatrudnieniową osiągnięto w ramach: prac interwencyjnych, indywidualnego

poradnictwa zawodowego, a także robót publicznych. Z kolei najniższy współczynnik efektywności

zaobserwowano w przypadku następujących form wsparcia: szkoleń z zakresu aktywnego poszukiwania pracy,

zajęć aktywizacyjnych oraz szkoleń ukierunkowanych na zdobycie kwalifikacji zawodowych109

. Wśród osób

posiadających niższe wykształcenie mogą pojawić się problemy związane z tendencją do szybkiego zniechęcania

się, ale także problemy z nałogami, brakiem w sferze kultury osobistej, czy umiejętności poruszania się na rynku

pracy. W związku z tym, aby działania były skuteczne niezbędne wydaje się organizowanie zajęć jak najbardziej

angażujących je w różnego rodzaju aktywności, także te, które pozwalają nawiązać znajomości i kontakty

towarzyskie. Postuluje się, aby w tym celu wykorzystywać wszelkie dostępne instrumenty do aktywizacji, w tym

także: strony lub fora internetowe, sms-y, e-maile oraz imprezy integracyjne. Dzięki temu przełamany zostanie

problem zniechęcenia i łatwiej będzie można przekazać im wiedzę i poszerzyć ich kwalifikacje110

.

Tabela 7 Udział kategorii bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bezrobotnych bez doświadczenia zawodowego oraz bezrobotnych bez wykształcenia średniego w różnych formach aktywizacji zawodowej.

Bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych

zaję

cia

akty

wiz

acyj

ne

szko

len

ia z

za

kres

u

akty

wn

ego

p

osz

uki

wan

ia

pra

cy

ind

ywid

ual

ne

p

ora

dn

ictw

o

zaw

od

ow

e

pra

ce s

po

łecz

nie

u

żyte

czn

e

rob

oty

pu

blic

zne

pra

ce in

terw

en

cyjn

e

prz

ygo

to

wan

ie

zaw

od

ow

e w

mie

jscu

pra

cy

staż

e

szko

len

ia

udział w poszczególnych

27% 31% 28% 22% 19% 30% 33% 58% 28%

106



Ibidem. 109


Wrażliwy (…) op.cit.


programach


71% 88% 62%


14% 13%

28%

Bezrobotni bez doświadczenia zawodowego

zaję

cia

akty

wiz

acyj

ne

szko

len

ia z

za

kres

u

akty

wn

ego

p

osz

uki

wan

ia

pra

cy

ind

ywid

ual

ne

p

ora

dn

ictw

o

zaw

od

ow

e

pra

ce

spo

łecz

nie

uży

tecz

ne

rob

oty

pu

blic

zne

pra

ce in

terw

en

cyjn

e

prz

ygo

to

wan

ie

zaw

od

ow

e

w m

iejs

cu

pra

cy

staż

e

szko

len

ia


27% 31% 28% 22% 19% 30% 33% 58% 28%


71% 88% 62%


14% 13%

28%

Bezrobotni bez wykształcenia średniego

zaję

cia

akty

wiz

acyj

ne

szko

len

ia z

za

kres

u

akty

wn

ego

p

osz

uki

wan

ia

pra

cy

ind

ywid

ual

ne

p

ora

dn

ictw

o

zaw

od

ow

e

pra

ce

spo

łecz

nie

uży

tecz

ne

rob

oty

pu

blic

zne

pra

ce in

terw

en

cyjn

e

prz

ygo

to

wan

ie

zaw

od

ow

e

w m

iejs

cu p

racy

staż

e

szko

len

ia


56% 59% 49% 79% 67% 45% 58% 22% 42%


83%

66% 84%


10% 10%

25%



Według informacji Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach, w 2010 roku, osoby bezrobotne, samotnie

wychowujące co najmniej jedno dziecko do ukończenia 18 roku życia, najczęściej wybierały następujące

programu rynku pracy: indywidualne poradnictwo pracy, staże, jak również szkolenia. Równocześnie wypada

uwypuklić, że najwyższą efektywność zatrudnieniową w tej grupie bezrobotnych, pozostających w trudnej

sytuacji na rynku pracy, osiągnięto w przypadku realizacji: prac interwencyjnych, robót publicznych oraz staży.

Natomiast najniższym stopniem efektywności zatrudnieniowej odznaczały się: szkolenia z zakresu aktywnego

poszukiwania pracy, zajęcia aktywizacyjne, a także indywidualne poradnictwo zawodowe117

.

Tabela 8 Udział kategorii bezrobotnych samotnie wychowujących dziecko w różnych formach aktywizacji zawodowej.

Bezrobotni samotnie wychowujący dziecko

zaję

cia

akty

wiz

acyj

ne szkolenia z

zakresu aktywnego

poszukiwania pracy



rob

oty

pu

blic

zne

pra

ce in

terw

en

cyjn

e

prz

ygo

to

wan

ie z

awo

do

we

w m

iejs

cu p

racy

staż

e

szko

len

ia

111







Efektywność (…) op.cit.



9% 13% 8% 16% 8% 7% 8% 5% 6%


68% 82%

52%


12% 11% 17%



W grupie bezrobotnych niepełnosprawnych , zgodnie z informacjami Wojewódzkiego Urzędu Pracy w

Katowicach, w 2010 roku, odbiorcy wsparcia najczęściej korzystali z następujących aktywnych programów

rynku pracy: indywidualnego poradnictwa zawodowego, szkoleń oraz staży. Jednocześnie trzeba odnotować, iż

najwyższy wskaźnik efektywności zatrudnieniowej w odniesieniu do tej grupy bezrobotnych, osiągnięto w

przypadku: prac interwencyjnych, robót publicznych, jak również staży. Z kolei najniższą efektywnością

charakteryzowały się: zajęcia aktywizacyjne, szkolenia z zakresu aktywnego poszukiwania pracy i szkolenia

mające na celu zdobycie lub podniesienie kwalifikacji zawodowych120

. Działania mające służyć poprawie sytuacji

osób bezrobotnych, którzy są niepełnoprawni powinny charakteryzować się przede wszystkim

kompleksowością. Osoby te często nie miały wcześniej kontaktu z rynkiem pracy, a więc konieczne są działania

uczące je, jak odnaleźć się na rynku pracy, a często także aktywnego udziału w społeczeństwie, w tym przede

wszystkim należy zwrócić uwagę na poradnictwo indywidualne, wsparcie psychologiczne, czy warsztaty

motywacyjne. Nie należy zapominać również o ciągłym podnoszeniu kwalifikacji, zapewniając szkolenia i kursy

dokształcające. Ostatnim istotnym elementem wsparcia osób niepełnosprawnych są działania związane

z zapewnieniem opieki medycznej i rehabilitacyjnej121

.

Tabela 9 Udział kategorii bezrobotnych niepełnosprawnych w różnych formach aktywizacji zawodowej.


zaję

cia

akty

wiz

acyj

ne szkolenia z

zakresu aktywnego

poszukiwania pracy


prace społecznie użyteczne ro

bo

ty

pu

blic

zne

pra

ce in

terw

en

cyjn

e

przygoto wanie

zawodowe w miejscu

pracy

staż

e

szko

len

ia


6% 8% 8% 8% 6% 4% 3% 3% 5%


68% 82% 51%


9% 15% 18%



***

Podsumowanie

Osobom w trudnej sytuacji na rynku pracy oferowane były różnego rodzaju formy aktywizacji zawodowej.

Bezrobotni najczęściej korzystali ze wsparcia w postaci indywidualnego poradnictwa zawodowego (w

największym stopniu z tej usługi korzystały osoby w wieku 50+, kobiety, które nie powróciły na rynek pracy po

118



Ibidem. 121

Wrażliwy (…) op.cit. 122


Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa.


urodzeniu dziecka, bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych i wykształcenia średniego, samotnie wychowujący

dziecko oraz osoby niepełnosprawne). Z kolei osoby bezrobotne w wieku do 25 roku życia oraz bez

doświadczenia zawodowego najczęściej korzystały ze wsparcia w postaci staży.

Z kolei, jeśli chodzi o skuteczność tych działań (rozumianą jako podjęcie pracy po zakończeniu aktywizacji)

najwyższą skuteczność miały te formy, które oferowały osobom bezrobotnym kontakt z miejscem pracy i

możliwość zdobycia doświadczenia na rynku pracy. Najniższą skuteczność miały formy obejmujące tzw.

wsparcie miękkie, czyli szkolenia aktywizacyjne i z poszukiwania pracy. Mogłoby to prowadzić, do mylnego

wniosku, że te formy wsparcia są niepotrzebne i należy z nich zrezygnować, jednak jak pokazuje analiza działań

podejmowanych wobec osób w trudnej sytuacji na rynku pracy w ramach PO KL, są one niezbędną częścią

procesu udzielania wsparcia dla tej grupy.

1.1.d.2 Ocena skuteczności wsparcia przez uczestników

Skuteczność wsparcia kierowanego do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy jest trudna do zwymiarowania,

tzn. nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie co należy uznać za sukces. Oczywiście najbardziej

narzucającym się wskaźnikiem jest mierzenie skuteczności wsparcia poprzez odsetek osób, które znalazły

zatrudnienie w wyniku uczestnictwa w projekcie. Należy jednak pamiętać, że ze względu na specyfikę grupy

osób w trudnej sytuacji na rynku pracy w niektórych przypadkach sukcesem jest aktywizacja społeczna tych

osób, sprawienie że w ogóle wyszły z domu, podjęły jakąś regularną aktywność. Dodatkowo sprawę komplikuje

fakt, że skuteczność form wsparcia może być inaczej oceniana przez uczestników, a inaczej przez realizatorów

projektów.

Na potrzeby badania analizowana była przede wszystkim skuteczność działań kierowanych do osób w trudnej

sytuacji na rynku pracy w ramach PO KL. Za takim wyborem przemawia fakt, że w ramach funduszy

europejskich, wsparcie jest udzielane zarówno przez publiczne służby zatrudnienia, jak i poprzez niepubliczne

instytucje rynku pracy. Analiza działań kierowanych do tych osób wskazuje, że znaczna ich część podejmowana

jest właśnie w ramach PO KL. Co więcej sposób przyznawania wsparcia w projektach sprawia, że możliwe jest

zidentyfikowanie i analiza działań kierowanych do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy. Dodatkowo projekty

PO KL stwarzają możliwość kierowania do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy kompleksowego wsparcia,

obejmującego kilka różnych działań.


Rysunek 8 Odsetek badanych, którzy przyznali danej formie wsparcia ocenę wysoką lub raczej wysoką.124


Uczestnicy projektów PO KL, którzy wzięli udział w badaniu CATI dosyć wysoko oceniali większość oferowanych

im w trakcie realizacji projektów form wsparcia. Największą przydatność na rynku pracy miały zdaniem

badanych dotacje na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej – 83% uczestników, którzy skorzystali z tej

formy przyznało jej ocenę wysoką lub raczej wysoką. Wysoko oceniane pod kątem przydatności, były jeszcze

zajęcia aktywizacyjne oraz staże i praktyki (odpowiednio 73% i 71% uczestniczących w nich osób wystawiło im

ocenę wysoką lub raczej wysoką). Co ciekawe najniższą ocenę przydatności na rynku pracy otrzymały szkolenia

zawodowe. Może być to związane, z tym, że ukończenie szkolenia nie przekłada się na zwiększenie szans ich

uczestników na rynku pracy ponieważ nie jest w oczach pracodawców uznawane za równoznaczne z

posiadaniem kwalifikacji, których szkolenie dotyczyło.

Z kolei, jeśli chodzi o adekwatność form wsparcia do potrzeb uczestników to poza, ponownie wysoko

ocenianymi, dotacjami na rozpoczęcie własnej działalności, wysoką ocenę otrzymało również wsparcie

psychologiczne (79% osób objętych tą formą wsparcia) oraz przygotowanie zawodowe w miejscu pracy i

staż/praktyka (71% uczestników korzystających z tego typu wsparcia).

Najmniejszym uznaniem uczestników cieszyły się targi pracy/poszukiwanie pracodawców oraz porady prawne

(pozytywną ocenę adekwatności do swoich potrzeb tym formom wystawiło odpowiednio 28% i 37%).

Większość badanych wysoko oceniała organizację usługi – ponownie negatywnie wyróżnia się tutaj ocena

targów pracy oraz porad prawnych, których organizację pozytywnie oceniło tylko 40% korzystających z tej

formy wsparcia.

W przypadku osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy same szkolenia oferujące możliwość

nabycia nowych kwalifikacji to zdecydowanie za mało. Analizując skuteczność wsparcia oferowanego w ramach

projektów, nie można zapominać o aspekcie psychologiczno-społecznym uczestnictwa w projekcie. Wypowiedzi

124

Uczestnicy projektów oceniali jedynie te formy wsparcia w których brali udział. Wsparcie było oceniane na 3 wymiarach: przydatność nabytych umiejętności na rynku pracy, adekwatność wsparcia do potrzeb oraz organizacja usługi (w przypadku niektórych form wsparcia wymiary były tylko 2).

0

20

40

60

80

100

Przydatność na rynku pracy Adekwatność do potrzeb

Organizacja usługi


uczestników wyraźnie pokazują dwa główne typy korzyści płynących z uczestnictwa w projekcie. Pierwszy to

nabycie nowych kwalifikacji/umiejętności lub nabycie uprawnień, które często nie byłoby możliwe bez udziału

w projekcie (przede wszystkim z powodu braku środków).

Drugi typ korzyści, który można określić jako aktywizację społeczną uczestników, nie ma bezpośredniego

przełożenia na sytuację uczestników projektów na rynku pracy, ale jest niezmiernie istotny. Uczestnicy w

swoich wypowiedziach podkreślali, że udział w projekcie pozwolił im na nabycie pewności siebie, przekonanie

że również oni mogą być wartościowymi pracownikami, dał im motywację do poszukiwania pracy i nadzieję na

jej znalezienie. Dla części uczestników projekt był możliwością wyrwania się z domu, spotkania ludzi, którzy

znajdują się w podobnej sytuacji i mają podobne problemy.

[najcenniejsza była] duża motywacja do wyjścia z domu, nie było już tylko dom, żłobek, sklep, dom itd., ale była

możliwość wyjścia gdzieś gdzie trzeba było się już ładnie ubrać ,przygotować. [CATI - Uczestniczka projektu PO

KL]

Człowiek jest bardziej zaangażowany do poszukiwania pracy, jest ożywiony, obudzony na nowo, ma również

więcej asertywności. [CATI - Uczestnik projektu PO KL]

Najcenniejsze dla mnie było, że były tam osoby takie jak ja, z problemami, które potrzebują wsparcia, mamy

możliwości, ale wymagania są duże. Ważna była motywacja i wyciagnięcie ręki. [CATI - Uczestniczka projektu

PO KL]

Pytani o słabe strony projektów, w których brali udział, respondenci wskazywali na zdarzające się w projektach

niedopasowanie form wsparcia do indywidualnych potrzeb konkretnego bezrobotnego. Realizatorzy projektów

często nie uwzględniają poziomu wykształcenia uczestników ani ich profilu zawodowego, oferując wszystkim

uczestnikom te same formy wsparcia. Ten problem uwidacznia się szczególnie przy organizacji szkoleń i

kursów, gdzie zdarza się, że osoby na różnych poziomach zaawansowania uczestniczą w tym samym kursie.

Niestety zapisy dokumentacji konkursowej w bardzo niewielkim stopniu pozwalają na elastyczne dobieranie

form wsparcia do potrzeb konkretnego uczestnika.

Pozostałe uwagi uczestników zwracały uwagę na problem ilości godzin praktyki w trakcie szkolenia, wiele

wypowiedzi wskazywało, że było jej zdecydowanie za mało aby nabyć umiejętności przydatne na rynku pracy.


Rysunek 9 Sytuacja zawodowa poszczególnych grup w trudnej sytuacji na rynku pracy a ich opinie na temat projektu.


Analizując sytuację uczestników projektów PO KL w momencie przeprowadzania badania, daje się zauważyć, że

tylko w przypadku jednej grupy, można mówić o dosyć skutecznej aktywizacji zawodowej. Wśród osób do 25

roku życia, odsetek osób bezrobotnych jest najniższy – tylko 3 na dziesięciu badanych, którzy w momencie

przystępowania do badania mieli do 25 lat, to osoby bezrobotne.

W pozostałych grupach ten odsetek wypada dużo gorzej. Najwięcej - bo 54% osób bezrobotnych było wśród

badanych uczestników w wieku powyżej 45 lat. Również w grupie kobiet, które nie powróciły na rynek pracy po

urlopie macierzyńskim, ponad połowę badanych stanowiły osoby bezrobotne.

W kontekście sytuacji tych osób na rynku pracy, ciekawe są inne wyniki. Okazuje się, że większość badanych

uczestników nie zgodziła się ze stwierdzeniem, że projekt miał duży wpływ na ich sytuację zawodową.

Największy wpływ na życie zawodowe uczestników miał udział w projekcie w grupie osób o niskim

wykształceniu (34% badanych z tej grupy deklarowało duży lub bardzo duży wpływ). Najmniej osób

zgadzających się ze stwierdzeniem o dużym wpływie projektu na ich sytuację zawodową było wśród osób do 25

r.ż. oraz po 45 r.ż.

Mimo takich deklaracji badani uczestnicy zapytani o to czy ponownie zgodziliby się na udział w projekcie w

ogromnej większości odpowiedzieli twierdząco (najwięcej chętnych było wśród osób samotnie wychowujących

dziecko, najmniej wśród osób o niskim wykształceniu).

W świetle wyników innych badań prowadzonych w ramach projektu, wynik ten można interpretować, jako

wskazówkę, że przynajmniej część projektów nie była dobrze powiązana z potrzebami lokalnego rynku pracy

(ponieważ nie przekładają się one w dużym stopniu na sytuację zawodową uczestników) ale równocześnie

54%

31%

49% 47% 45% 51%

85%

88%

79%

88% 89%

86%

25% 25% 34%

28% 30%

32%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%odsetek osób wgrupie, które byłybezrobotne wmomencieprzeprowadzeniabadania

odsetek osóbdeklarujących, żeponownie wzięlibyudział w projekcie

odsetek osóbdeklarujących, żeudział w projekciemiał duży wpływ naich sytuacjęzawodową


udział w projektach przyniósł ich uczestnikom inne korzyści, w dużej mierze związane ze wsparciem

psychologicznym i doradztwem zawodowym.

Na taką interpretację wskazują również wypowiedzi realizatorów projektów, którzy bardzo często wskazywali

właśnie ten aspekt udziału w projektach jako ich największą wartość .


Tabela 10 Odsetek badanych w grupach wysoko oceniających daną formę wsparcia.

oceniane formy wsparcia doradzt

wo staż/prak

tyka szkolenia

zawodowe szkolenia miękkie

zajęcia aktywizacyjne

przygotowanie zawodowe w miejscu pracy

targi pracy/ poszukiwanie pracod.

porady prawne

wsparcie psycholog.

Osoby 45+

ocena przydatności nabytych umiejętności na rynku pracy

63% 73% 65% 61% 67% 64%

ocena adekwatności 57% 71% 69% 61% 33% 82% 28% 13% 33%

Osoby do 25 roku życia


67% 70% 74% 78% 67% 87%


Osoby o niskim wykształceniu


66% 67%125 69% 75% 50% 83%


Osoby niepełnosprawne

ocena przydatności nabytych

umiejętności na rynku pracy

71% 67% 71% 64% bd126 67%

ocena adekwatności 67% 33% 79% 69% bd 67% 43% bd bd

Osoby samotnie wychowujące dziecko


75% 50% 67% 70% 71% 50%


Kobiety po urodzeniu dziecka


70% 79% 53% 77% 75% 57%



125

Badani oceniali tylko te formy wsparcia w których brali udział. Na różowo zaznaczono te formy wsparcia, z których w danej grupie skorzystało mniej niż 10 osób. 126

Brak danych – żaden uczestnik z tej grupy badanych nie skorzystał z tej formy wsparcia.


Badani uczestnicy projektów, którzy ukończyli 45 lat w wymiarze przydatności nabytych umiejętności na rynku

pracy najwyżej oceniali staże/praktyki. Natomiast jeśli chodzi o adekwatność formy wsparcia do potrzeb

uczestników najwyżej cenione było przygotowanie zawodowe w miejscu pracy.

To poszukiwanie konkretnych kwalifikacji zawodowych przez osoby w wieku 45+ znajduje potwierdzenie w

wypowiedziach uczestników wywiadu grupowego. W trakcie spotkania osoby w tym wieku deklarowały, że

poszukują przede wszystkim szkoleń zawodowych które pozwolą im nabyć potrzebne na rynku pracy

umiejętności.

W trakcie FGI osoby w wieku 45+ deklarowały, że poszukują najczęściej szkoleń zawodowych. Uczestnicy FGI są

zdecydowani zdobywać nowe umiejętności, a nawet przekwalifikowywać się, nawet osoby o wykształceniu

wyższym decydowały się na kursy zawodowe:

Ja mam studia skończone, jeden i drugi fakultet. Patrzę, nie ma roboty w tym, a jaka jest robota, jaki zawód. To

chowam do kieszeni ambicje, dyplomy (…) i idę do roboty, za rzeźnika, za spawacza bo jest robota. I takim

trzeba być właśnie dzisiaj, bo inaczej zginiemy. [FGI uczestnik projektu, 45+]

Badani w tym wieku, mieli jednak sporo uwag, do szkoleń, które im oferowano. Uczestnicy uznali szkolenia za

skuteczne pod względem nabycia umiejętności, mało skuteczne natomiast pod względem zwiększenia szans na

zatrudnienie, głównie ze względu na brak stażu/ praktyki lub certyfikatu/uprawnień. W wypowiedziach pojawił

się również argument dotyczący niedopasowania oferty szkoleniowej do zapotrzebowania rynku pracy.

Wszyscy uczestnicy stwierdzili, że szkolenia są przydatne, ale tylko jeżeli są zakończone stażami (jest to kolejna

pożądana forma wsparcia). Podkreślają rolę doświadczenia w pracy, potrzebnego do uzyskania zatrudnienia.

Ukończyłem kurs koparki, (…). To był łączny kurs dwumiesięczny prawie, z urzędu pracy zostałem skierowany.

W każdym razie już prawie mija rok jak już uzyskałem uprawnienia i w sumie miałem chyba z 4 oferty, ale w

każdym przypadku była wymagana, znaczy dłuższy staż, co najmniej roczny. A jak można było skończyć kurs i

mieć staż. W moim przypadku nawet nie chodziło o wiek tylko chodziło o staż. [FGI uczestnik projektu, 45+]

To po co kształcić ludzi w językach jak tu trzeba hydraulika, krawcowe, szwaczkę. [FGI uczestnik projektu, 45+]

Pojawił się również problem nieskuteczności szkoleń wynikający z nastawienia uczestników, którzy zapisują się

tylko ze względu na pieniądze (zjawisko to wynika z błędów w rekrutacji zaklasyfikowania do projektów

uczestników, którzy nie są zainteresowani aktywizacją zawodową a jedynie pozyskaniem dodatkowych korzyści

m.in. stypendium):

Są różne szkolenia i kursy w urzędzie pracy, więc ludzie czasem na ślepo biorą, bo wiedzą, że te parę groszy

dostaną, choć wiedzą, że nie będą mieli zatrudnienia albo po prostu ich to nie interesuje. [FGI uczestnik

projektu, 45+]

Wszyscy uczestnicy FGI uznali rozmowy z psychologiem za ważny element wsparcia, służący motywacji.

Większość osób była również zainteresowana szkoleniami miękkimi:

To jest bardzo ważne. Szukamy kontaktu z ludźmi po prostu a mało to, tego typu szkolenia są bardzo ważne,

bo w tej chwili jest inny sposób pisania CV, życiorysów czy jakichś innych listów motywacyjnych. [FGI uczestnik

projektu, 45+]

Bardzo fajnie była przeprowadzana i wyświetlana rozmowa kwalifikacyjna. Niejeden z nas nie wie jak z

pracodawcą rozmawiać. Niejeden z nas nie wie jak się zachować lub ubrać nawet. Bo wiadomo ja nie pójdę po

pracę jako sprzątaczka ubrana elegancko w futrze czy z takimi tipsami. Jako pracownik biurowy z brudnymi

paznokciami, z rozwichrzoną głową. [FGI uczestnik projektu, 45+]


Podczas dyskusji, jako pożądane, pojawiło się w kilku przypadkach doradztwo zawodowe oraz roboty

interwencyjne. Respondenci uznali porady prawne za zbędne:

Co 3 miesiące jest to doradztwo i ja głupoty wypisuję. Bo oni się pytają w jakim zawodzie ja chcę pracować, no

w każdym i ja tak piszę, sprzątaczka, portierka, sprzedawca. I automatycznie z tego doradztwa idę na porady

prawne, co ja mogę robić w tym wieku, czego ja nie mogę robić. I po co mi to. [FGI uczestnik projektu, 45+]

W przypadku najmłodszych uczestników projektów, badani najwyżej ocenili zarówno przydatność jak i

adekwatność przygotowania zawodowego w miejscu pracy. Podobną opinię mieli uczestnicy należący do osób o

niskim wykształceniu (chociaż wśród tej grupy wysoko ocenia była również przydatność i adekwatność szkoleń

miękkich). Osoby niepełnosprawne za najbardziej przydatne i użyteczne szkolenia zawodowe, chociaż wysoko

oceniona została także przydatność doradztwa zawodowego.

Kobiety, które nie powróciły na rynek pracy po przerwie spowodowanej urodzeniem dziecka najwyżej oceniały

przydatność i adekwatność stażów i praktyk. Bardzo wysoko oceniały również adekwatność wsparcia

psychologicznego. Bezrobotni samotnie wychowujący dziecko najwyżej cenili sobie przydatność i adekwatność

doradztwa zawodowego (podobnie jak w przypadku kobiet, które nie wróciły na rynek pracy bardzo wysoko

oceniona została pomoc psychologiczna).

***

Podsumowanie

Uczestniczący w projektach PO KL, należący do kategorii osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku

pracy generalnie dosyć wysoko oceniali większość oferowanych im w trakcie realizacji projektów form

wsparcia. Największą przydatność na rynku pracy miały zdaniem badanych uczestników, dotacje na rozpoczęcie

własnej działalności gospodarczej, zajęcia aktywizacyjne oraz staże/praktyki. Pod tym względem najsłabiej

zostały ocenione szkolenia zawodowe. Adekwatność do potrzeb bezrobotnego została najwyżej oceniona w

przypadku dotacji, wsparcia psychologicznego oraz przygotowani zawodowego w miejscu pracy. Najniższą

adekwatność, miały w ocenie badanych porady prawne oraz targi pracy/poszukiwanie pracodawców.

Mimo generalnie wysokiej oceny i pozytywnego odbioru wsparcia badani mieli zastrzeżenia do sposobu

udzielania wsparcia. Najczęściej pojawiające się zarzuty dotyczyły niedopasowania do indywidualnych potrzeb

osoby bezrobotne oraz niedopasowanie oferowanych form wsparcia do potrzeb rynku pracy.


1.1.d.3 Ocena skuteczności wsparcia przez realizatorów projektów

Biorąc pod uwagę osiąganie założonych w projekcie wskaźników najbardziej efektywne zdaniem badanych

instytucji rynku pracy realizujących projekty w ramach EFS, są dotacje na założenie własnej działalności

gospodarczej (tą formę jako najbardziej efektywną wskazało 37% badanych instytucji realizujących projekty w

ramach EFS). W uzasadnieniu projektodawcy wskazywali, że taka dotacja prawie zawsze oznacza aktywizację

zawodową na co najmniej 12 miesięcy (okres przez jaki założona działalność musi się utrzymać) oraz, możliwość

wygenerowania nowych miejsc pracy.

Wydaje się jednak, że w przypadku osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy dotacje na założenie

własnej działalności nie zawsze zdadzą egzamin. Również instytucje, które realizowały projekty poza PO KL,

wskazywały przyznanie jednorazowo środków na podjęcie działalności gospodarczej jako najbardziej skuteczne

(ponieważ zapewniają 100% efektywność zatrudnieniową). Instytucje te wskazywały również na wysoką

skuteczność refundowania kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy. Wypowiedzi realizatorów

projektów wskazują, że forma ta sprawdza się w przypadku osób, które są dobrze zmotywowane i wiedzą czego

chcą – np. młode matki, które nie wróciły na rynek pracy po urodzeniu dziecka.

Jedna czwarta instytucji rynku pracy uczestniczących w badaniu CAWI, które realizowały projekty adresowane

do osób bezrobotnych w trudnej sytuacji na rynku pracy uznała za najbardziej skuteczną formę szkolenia

zawodowe. Równocześnie badanie wskazuje, że projekty stricte szkoleniowe, obejmujące tylko szkolenia

zawodowe to za mało aby skutecznie przywrócić na rynek pracy uczestników tych projektów. Po pierwsze

problemem jest, sygnalizowany już wcześniej brak doświadczenia zawodowego. Po drugie jednak, w przypadku

osób znajdujących się w trudnej sytuacji często konieczne jest podjęcie innego typu działań, zmierzających do

aktywizacji zawodowej tych osób i ustalenia tego jakie szkolenia i po co są im potrzebne.

Nie powinno więc dziwić, że 12% badanych instytucji rynku pracy (badanie CAWI) za najskuteczniejsze działanie

w projekcie uznało właśnie szkolenia „miękkie”, których rolą jest zmiana postawy osób uczestniczących w

projekcie. W uzasadnieniu realizatorzy podkreślali, że w przypadku osób w trudnej sytuacji praca w projekcie

musi się rozpocząć od zmiany postaw tych osób, tak żeby świadomie brały udział w projekcie.

Pozostałe formy wsparcia uzyskały pojedyncze głosy. Analizując odpowiedzi uczestników projektów jak również

wypowiedzi realizatorów projektów i ekspertów rynku pracy, można więc zauważyć, że nie ma jednej formy

wsparcia, która skutecznie aktywizuje osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy. Nie istnieje jedno działanie,

którego przeprowadzenie gwarantuje skuteczne przywrócenie tych osób na rynek pracy. Opisywana wcześniej

charakterystyka tych osób sprawia, że wymagają one kompleksowego wsparcia a także zadbania o specyficzne

potrzeby charakterystyczne dla poszczególnych grup.

Uczestniczący w badaniu realizatorzy projektów podkreślali często w wywiadach, że sukces projektu, a co za

tym idzie powodzenie jego uczestników na rynku pracy zależy w dużej mierze od objęcia uczestników

należących do grup osób w trudnej sytuacji na rynku pracy kompleksową pomocą. Projekty, które w

największym stopniu przyczyniły się do aktywizacji zawodowej uczestników, to te, które zakładały zaoferowanie

uczestnikom zarówno szkoleń, usług rynku pracy jak i wsparcia psychologicznego.

Myślę, że taki projekt należy traktować kompleksowo, tutaj mamy efekt tej synergii – żaden z tych elementów

oddzielnie nie da takiego wsparcia, takich rezultatów jak potraktowane wszystkie razem (doradztwo, kursy,

pośrednictwo – wszystko to razem skompresowane, skondensowane i wspólne). [TDI beneficjent]

Natomiast brak jest takiej możliwości wskazania tych najbardziej efektywnych form, ponieważ my

postrzegamy działania projektowe jako całość i uważamy, że tylko kompleksowy system wsparcia odnosi tutaj

skuteczność. [TDI beneficjent]


Można jednak wskazać elementy, które są niezwykle istotne w projektach adresowanych do osób w trudnej

sytuacji na rynku pracy i których wykorzystanie w projekcie zwiększa szansę uczestników na sukces.

Najważniejszym elementem, który pojawiał się również w wypowiedziach samych uczestników (badanie CATI

uczestników projektów PO KL), jest zmiana postaw osób uczestniczących w projekcie, przede wszystkim w

zakresie motywacji do poszukiwania pracy oraz możliwości odnalezienia się na rynku pracy. Często zdarza się,

że uczestnicy projektów są zainteresowani przede wszystkim szkoleniami zawodowymi, nie widzą potrzeby

korzystania ze wsparcia „miękkiego”, nie rozumieją w jaki sposób ma im ono pomóc na rynku pracy. Jednak

wypowiedzi beneficjentów PO KL wskazują, że w przypadku osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku

pracy szkolenia zawodowe powinny być ostatnim etapem wsparcia, kiedy już uczestnik projektu ma

świadomość po co to szkolenie jest potrzebne i w jaki sposób może mu pomóc na rynku pracy. Co więcej, po

zakończeniu realizacji projektu sami uczestnicy przyznają, że trening motywacji i wsparcie psychologiczne były

cennym doświadczeniem wyniesionym z projektu.

Powiem, że jest ciężko namówić osoby na te szkolenia miękkie. Jeśli my przedstawiamy , że będą mogli

współpracować z psychologiem lub doradcą zawodowym to patrzą na to sceptycznie. Jednak później te same

osoby stwierdzały, że te zajęcia są bardzo potrzebne i bardzo korzystnie na nich wpływają. Tak więc te

szkolenia miękkie są bardzo wartościowe. Szkolenia zawodowe dają im możliwości ale szkolenia miękkie

zmieniają ich postrzeganie na wszystko, że tak powiem: na środowisko i na samego siebie przede wszystkim.

[TDI beneficjent]

Treningi umiejętności miękkich nie są doceniane przez ludzi. Jeśli oferujemy same kompetencje miękkie, to oni

doceniają to dopiero po. Najbardziej pytają o szkolenia zawodowe. (…) Te kompetencje miękkie to

nierozpoznana potrzeba u tych osób, nie zdają sobie sprawy ze mają z tym braki, i ze jest to ważne na rynku

pracy, czasem nawet ważniejsze niż kwalifikacje, pracodawcy czasem wolą osoby o bardziej rozwiniętych

kompetencjach miękkich, bo szybciej się uczą. [TDI beneficjent]

Należy tu wspomnieć, że w części projektów (szczególnie tych realizowanych w priorytecie VII) wsparcie

obejmowało osoby, których aktywizacja zawodowa nie tyle powinna, ile musiała zostać poprzedzona

aktywizacją społeczną.

Pierwszym najważniejszym było wyciągnięcie tych osób z domu i wzmocnienie ich pod kątem psychologicznym:

kompetencje społeczne, doradztwo zawodowe, żeby im pokazać jak to wszystko funkcjonuje. Ponieważ jeżeli

te osoby już dawno temu wypadły z rynku pracy a wręcz można powiedzieć, że nawet nie weszły na rynek

ponieważ mają wykształcenie podstawowe lub gimnazjalne. Tak więc chodziło nam o to aby pokazać im

problem troszkę z innej strony oraz trochę ich zdyscyplinować, że muszą to traktować jak pracę, ponieważ

zajęcia wymagały od nich uczestnictwa w określonych godzinach. [TDI beneficjent]

Kolejnym kluczowym elementem decydującym o powodzeniu projektu jest sekwencja udzielania wsparcia

uczestnikowi. Najskuteczniejsze, zdaniem beneficjentów realizujących projekty skierowane do tych osób, są te

projekty, które zakładają zidentyfikowanie potrzeb i możliwości osoby bezrobotnej a następnie skierowanie do

niej indywidualnie dobranego wsparcia zgodnego z jej potrzebami.

Pamiętać należy o tym, iż każdy uczestnik powinien mieć zapewnioną indywidualną ścieżkę udziału w projekcie,

dlatego do każdej osoby podchodzimy indywidualnie, nie narzucamy działań projektowych, każda osoba sama

powinna zdiagnozować swoje potrzeby. [TDI beneficjent]

Kluczowe jest więc, aby projekty adresowane do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy, umożliwiały

zaoferowanie uczestnikom wsparcia dobranego do ich potrzeb. Niestety w ramach obecnie możliwych do

realizowania projektów, taka elastyczność nie jest możliwa. Większość projektów zakłada objęcie wszystkich

uczestników tymi samymi formami wsparcia, nie są w nich przewidziane indywidualne ścieżki uwzględniające

profil zawodowy, doświadczenie i wykształcenie uczestnika, co wynika ze sposobu konstruowania wniosku o

dofinansowanie projektu.


Niestety nie ma, nie realizowaliśmy takich projektów, gdzie jest jakby całkowicie otwarty katalog, gdzie osoba

przychodzi i mówi, że chce taki i taki kurs i taki będziemy robić. Zawsze jest ten katalog zamknięty od 5, 6 do

kilkunastu rodzajów kursów i tego się musimy trzymać. Natomiast staramy się, by te kursy były – wiem, że to

kwestia stereotypowego patrzenia na zawody męskie, kobiece – ale żeby przynajmniej się wydawało, żeby

każdy znalazł coś dla siebie: i panie i mężczyźni, osoby starsze i osoby młodsze, osoby które mają większe

predyspozycje powiedzmy techniczne i takie, które ich nie mają. Tak, żeby każdy mógł coś znaleźć. Nie zawsze

da się ująć wszystko w projekcie. [TDI beneficjent]

Rekomendacja: Zmiana sposobu oceniania projektów przez KOP umożliwi weryfikację wiedzy potencjalnego beneficjenta na temat grupy, do której adresuje wsparcie. Umożliwi to również wdrażanie projektów zakładających realizację różnych ścieżek wsparcia, adresowanych do wielu grup o specyficznych potrzebach, które na etapie oceny merytorycznej nie uzyskiwały wystarczającej liczby punktów były ze względu na brak możliwości dobrego uzasadnienia projektu z uwagi na ograniczenia ilości znaków w generatorze wniosków, oraz ze względu na wyższe koszty w przeliczeniu na jednego uczestnika, niż w projektach kierowanych do ogółu bezrobotnych.

Projekty pisane są dużo wcześniej, przy nieznanej grupie uczestników, projektodawcy muszą przyjąć pewne

założenia, których nie mogą później zmienić. Projektodawcy często występują więc, w roli ekspertów, którzy

zanim jeszcze poznają uczestników projektu już wiedzą jakiej pomocy będą oni potrzebowali. Kluczową rolę

dobrej diagnozy potrzeb uczestników projektów, podkreślali także realizatorzy projektów poza EFS.

Nie planować za ludzi, to jest pułapka, specjaliści uważają, że wiedzą, czego potrzeba osobie – beneficjentowi

projektu. Potrzebna jest analiza marzeń ludzi biorących udział w projekcie, realizacja indywidualnych potrzeb.

Zadaniem ekspertów jest rozbudzić marzenia uczestników projektu. Nie można wymyślać komuś pomysłu na

życie. Konieczne jest wygenerowanie potencjału, autentyczne sprawdzenie potrzeb. [IDI realizator projektu

poza EFS]

Projekty w niezwykle małym stopniu pozwalają na elastyczne dopasowanie form wsparcia do potrzeb

konkretnego uczestnika (np. rezygnacja z jednej formy wsparcia i zastąpienie jej inną), wszyscy uczestnicy

przechodzą tą samą, identyczną ścieżkę wsparcia. Równocześnie, w przypadku niektórych projektów mija długi

okres pomiędzy ich napisaniem a realizacją, w tym czasie zmienia się sytuacja na rynku pracy, co powoduje, że

czasami działania są zupełnie nieadekwatne do aktualnych potrzeb rynku pracy.

Innym ważnym elementem wsparcia w trakcie szkoleń jest dodatkowe wsparcie udzielane uczestnikom

projektu. W niektórych przypadkach warunkuje ono możliwość skorzystania ze wsparcia. Takie dodatkowe

wsparcie może obejmować:

stypendium dla uczestników (wypłacane za udział w projekcie, liczone od godziny); ciepły posiłek w

trakcie realizacji działań w projekcie;

opiekę nad osobami zależnymi (dziećmi), uwzględniająca m.in. ciepły posiłek (szczególnie poszukiwana

przez matki oraz osoby samotnie wychowujące dziecko; bez zapewnienia tej formy wsparcia osoby z

tych grup mają ogromne trudności w skorzystaniu ze szkolenia);

zwrot kosztów dojazdu lub zapewnienie dojazdu na miejsce szkolenia;

asystent rodziny (w niektórych projektach z priorytetu VII).

Nie można zapominać o wsparciu towarzyszącym, bo bez tego nie będą chcieli uczestniczyć w projekcie, koszty

dojazdu, stypendia, opieka nad osobami zależnymi i przed rozpoczęciem planowania konsultować założenia z

instytucjami które są blisko tych problemów. [TDI beneficjent]

Wydaje się, że to dodatkowe wsparcie jest, w przypadku projektów adresowanych do osób znajdujących się

szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, zarówno koniecznością, jak również dużym zagrożeniem dla


powodzenia projektu. Bogata oferta wsparcia oferowanego w ramach projektu może przyciągać osoby, które

zainteresowane są jedynie pozyskaniem różnych korzyści (najczęściej finansowych). W związku z tym w

projektach adresowanych do tych osób niezwykle ważna jest dobra rekrutacja – zidentyfikowanie i wyłączenie z

udziału w projekcie osób, które nie są zainteresowane aktywizacją społeczną i zawodową i którym nie można

pomóc poprzez odpowiedni trening motywacji.

Ale tak jak mówię z moich obserwacji wynika, że np. wsparcie w postaci stypendium szkoleniowego dla biernej

osoby jest zachętą, zwrot kosztów dojazdu przyciąga te osoby na te szkolenia, opieka nad osobami zależnymi

w postaci np. dzieci ich też oddziałuje pozytywnie na te osoby. [TDI beneficjent]

Praca pracownika socjalnego i innych specjalistów nad motywacją jest kluczowa. Natomiast działanie które

trzeba wprowadzać to jeżeli człowiek rezygnuje mimo wszelkich naszych starań, to w tym momencie trzeba

ograniczać skutecznie i na dłuższy czas pomoc jaką ta osoba otrzymuje w ramach pomocy społecznej i przy

wsparciu też organów zewnętrznych, bo to też jest taki ostateczny motywator, że jeśli osoba nie chce

uczestniczyć w projekcie, czyli tego nie potrzebuje to znaczy że nie potrzebuje też naszych pieniędzy, to jest

taka ostateczna motywacja. [TDI beneficjent]

Równocześnie eksperci zwracali uwagę, że od roku 2007 kiedy rozpoczęto realizację PO KL, pomocą została

objęta bardzo duża grupa osób bezrobotnych w trudnej sytuacji na rynku pracy i pozostają coraz trudniejsze

grupy, które wymagają bardziej kompleksowego wsparcia, więcej czasu i większych nakładów.

Sytuacja na rynku pracy w Katowicach nie jest zła a te osoby które są bezrobotne są w coraz gorszej sytuacji i

coraz trudniej im pomóc.

Teraz zostają coraz trudniejsze grupy które nawet od 20 lat korzystają z pomocy społecznej i ciężko im pomóc.

[Panel ekspertów - Eksperci rynku pracy]

Eksperci zwracali uwagę, że w przypadku takich osób bardzo ważna jest uwzględnienie w projekcie otoczenia

tej osoby, jej rodziny i środowiska w którym pracuje. Pojawiały się nawet głosy sugerujące, że są osoby którym

nie można już pomóc, natomiast warto byłoby zająć się ich dziećmi, aby nie odziedziczyły one po rodzicach

wykluczenia społecznego.

Rekomendacja: projekty kierowane do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy powinny

uwzględniać kompleksowe wsparcie, z naciskiem na działania mające na celu zmianę postaw (motywacji)

uczestników. Równocześnie niezwykle ważne jest aby zapewnić dopasowanie uczestnikom wsparcie dobrane

do ich potrzeb, co oznacza dopuszczenie elastyczności projektów oraz oferowania różnego wsparcia w

ramach jednego projektu.


Obszar 2

2 a Analiza i ocena form wsparcia w ramach projektów realizowanych

ramach PO KL (komponent regionalny) w stosunku do wybranej grupy

osób

Charakterystyka projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji

na rynku pracy

Program Operacyjny Kapitał Ludzki jest jednym z instrumentów służących realizacji zapisów Narodowej

Strategii Spójności (Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia), w ramach którego skupiono całość środków

finansowych, pochodzących z Europejskiego Funduszu Społecznego, jakie zostały przyznane Polsce w

perspektywie budżetowej 2007 – 2013. Głównym celem tego instrumentu o charakterze operacyjno-

wdrożeniowym jest zwiększenie zatrudnienia, a także spójności społecznej. W dokumencie tym przewidziano

wsparcie na rzecz następujących dziedzin: edukacji i rozwoju zasobów ludzkich, zatrudnienia, integracji

społecznej, rozwoju potencjału adaptacyjnego pracowników oraz przedsiębiorstw, promocji zdrowia, jak

również budowy sprawnej administracji publicznej. Równocześnie należy podkreślić, iż w Programie

Operacyjnym Kapitał Ludzki, w zakresie przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji zawodowej, podkreślono

konieczność podjęcia szczególnych działań na rzecz wybranych grup docelowych, tj. osób pozostających w

szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy. Pośród adresatów tychże inicjatyw wymieniono m.in. ludzi

młodych (do 25 roku życia), kobiety (zwłaszcza samotne matki), osoby nieposiadające doświadczenia

i kwalifikacji zawodowych, osoby starsze (powyżej 50 roku życia), długotrwale bezrobotnych, a także osoby

niepełnosprawne127

.

Szereg różnorodnych działań na rzecz osób pozostających w trudnej sytuacji na rynku pracy, przewidziano do

realizacji w komponencie regionalnym Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, w szczególności zaś w ramach

priorytetów: VI (Rynek pracy otwarty dla wszystkich), VII (Promocja integracji społecznej), a także VIII

(Regionalne kadry gospodarki).

Przyglądając się dokumentacjom konkursowym w ramach interesujących z punktu widzenia działań i poddziałań

można zauważyć, że kryteria strategiczne w dużej mierze uwzględniają potrzebę zwrócenia przez beneficjentów

szczególnej uwagi na osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. W ramach priorytetu VI Rynek pracy

otwarty dla wszystkich i interesujących z punktu widzenia badania poddziałania 6.1.1 Wsparcie osób

pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy, działania 6.2 Wsparcie oraz promocja

przedsiębiorczości i samo zatrudnienia oraz działania 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu

aktywności zawodowej na obszarach wiejskich, uwzględnione zostały kryteria strategiczne uwzględniające

kierowanie wsparcia do osób długotrwale bezrobotnych, kobiet oraz osób powyżej 45 roku życia, W ramach

priorytetu VIII – poddziałania 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie oraz 8.1.3

Wzmacnianie lokalnego partnerstwa na rzecz adaptacyjności uwzględnione zostały natomiast kryteria

strategiczne związane z kierowaniem wsparcia do osób niepełnosprawnych. Szczegółowy opis interesujących z

punktu widzenia działań i poddziałań ilustruje poniższa tabela

127

Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 – 2013, MRR, Warszawa, 2011.


Tabela 11 Konkursy POKL w latach 2007-2012 w województwie śląskim.

ilość konkursów średnia kwota alokacji na konkurs

całkowita alokacja grupy osób w szczególnie trudnej

sytuacji w kryteriach

strategicznych

6.1.1 6 22 416 666,67 134 500 000,00 długotrwale bezrobotni,

kobiety, osoby powyżej 45 roku

życia

6.2 5 35 666 666,7 107 000 000

6.3 6 2 825 110,75 5 650 221,50

Ogółem VI 17 22 468 201,95 247 150 221,50

7.1.1 i 7.1.2128

4 142659754,40 356649386

długotrwale bezrobotni

7.2.1 5 42 215 754 105 539 384

7.3 5 10 158 970 30 476 909

Ogółem VII 14 35190405,64 492 665 679

8.1.2 10 14 889 454 148 894 542 osoby

niepełnosprawne 8.1.3 7 2 604 166,7 15 625 000

Ogółem VIII 17 10 282 471 164 519 542

Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentacji konkursowych stan na dzień 1.11.2012.

W ramach analizowanych działań i poddziałań priorytetu VII Promocja integracji społecznej kryteria strategiczne

dotyczyły w szczególności grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, obarczonych problemami społecznymi i

uzależnieniami. Projekty te często obejmowały wsparciem osoby nieaktywne zawodowo, jednak w

dokumentacjach konkursowych nie pojawiają się odniesienia do osób w szczególnie trudnej sytuacji

interesujących z punktu widzenia badania. Wśród grup docelowych wyróżnionych w dokumentacjach

konkursowych działania 7.3 Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji, poddziałania 7.1.1 Rozwój i

upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej, poddziałania 7.1.2 Rozwój i

upowszechnienie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie oraz poddziałania 7.2.1

Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym znalazły się m.in. osoby

długotrwale bezrobotne, osoby niezatrudnione, osoby niepełnosprawne i osoby powracające na rynek pracy po

urlopie macierzyńskim i wychowawczym.

Jak zauważają przedstawiciele Instytucji Pośredniczącej zainteresowanie beneficjentów realizacją projektów

skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy jest stosunkowo duże, co wynika z

promowania tego typów projektów poprzez stosowanie kryteriów strategicznych:

My z reguły tak planujemy wsparcie, że konkretny konkurs dedykujemy grupie docelowej, przez kryteria

strategiczne, czyli projektodawca jeżeli kieruje wsparcie do tych osób, może zdobyć dodatkowe punkty. I tym

się projektodawcy kierują, więc zainteresowanie jest stosunkowo duże. [IDI IP PO KL]

Promowanie kierowania wsparcia do poszczególnych grup w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy

powoduje, że beneficjenci chętnie kierują wsparcie do określonych grup. Zdaniem przedstawicieli Instytucji

Pośredniczących dużą popularnością cieszy się adresowanie wsparcia do bezrobotnych do 25 roku życia.

Kierowanie wsparcia do osób w wieku 45+ jest coraz bardziej popularne, choć przedstawiciele Instytucji

128

Dane za lata 2008-2013.


Pośredniczących nie są zgodni co do stopnia zainteresowania wsparciem tej grupy. Zdaniem przedstawicieli

Wydziału FS beneficjenci niechętnie kierują wsparcie do osób 45+ gdyż jest to stosunkowo trudna grupa.

Przedstawiciele Wojewódzkiego Urzędu Pracy zauważają jednak, że to właśnie projekty skierowane do tej

grupy cieszą się największą popularnością.

Pracownicy Instytucji Pośredniczących zauważają także, że wsparcie rzadko jest kierowane do osób samotnie

wychowujących dziecko oraz osób niepełnosprawnych. Grupa kobiet powracających na rynek pracy nie jest

uwzględniania w kryteriach strategicznych, dlatego beneficjenci rzadko kierują wsparcie do tej grupy.

Rozwiązaniem może być uwzględnienie kobiet powracających na rynek pracy w kryteriach strategicznych, co w

przyszłości wpłynie na objęcie tej grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy szerszym

wsparciem.

Rekomendacja: Uwzględnienie kobiet powracających na rynek pracy po urodzeniu dziecka w kryteriach strategicznych, co w przyszłości wpłynie na objęcie tej grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy szerszym wsparciem. Pomocne będzie także stworzenie definicji „kobiety powracającej na rynek pracy”.

Osoby niepełnosprawne są zdaniem Instytucji Pośredniczących stosunkowo trudną grupą i z tego faktu

wynikają obawy beneficjentów przed kierowaniem do nich wsparcia:

To są trudne grupy do pracy, wymagające większych nakładów finansowych ale też specyficznej pracy z nimi,

dostosowania szkoleń czy też wsparcia do potrzeb tych osób. To też wiąże się z większymi nakładami po

stronie projektodawcy, głębszym zweryfikowaniem potrzeb tych osób, dostosowaniem tego wsparcia do

potrzeb rynku pracy. [IDI IP PO KL]

Rynek pracy otwarty dla wszystkich

W opisie priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich uwypuklono, iż w kontekście dynamicznie

zachodzących przemian gospodarczych i społecznych, aktywizacja ekonomiczna bezrobotnych i biernych

zawodowo, stanowi jedno z kluczowych zadań polityki zatrudnienia w Polsce. W tym aspekcie podkreślono

równocześnie konieczność ukierunkowania wsparcia przede wszystkim na rzecz wybranych grup osób,

będących w szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy. Pośród inicjatyw, przewidzianych do realizacji w

ramach działań 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie oraz

6.2. Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia na pierwszym miejscu wypada wymienić

różnego rodzaju programy aktywizacji ekonomicznej, obejmujące m.in. pośrednictwo pracy, poradnictwo

zawodowe, staże i praktyki zawodowe, subsydiowanie zatrudnienia, a także organizację szkoleń, mających na

celu uzupełnienie bądź zmianę kwalifikacji pracowniczych. Ponadto zagwarantowano wsparcie dla projektów

służących upowszechnianiu i popularyzacji elastycznych form zatrudnienia i metod organizacji pracy.

Jednocześnie przewidziano dofinansowanie dla przedsięwzięć o charakterze psychologiczno-doradczym dla

osób bezrobotnych, jak również organizację szkoleń i warsztatów z zakresu technik aktywnego poszukiwania

pracy i nabywania kompetencji zawodowych. Zaplanowano także wdrażanie inicjatyw mających na celu

podnoszenie mobilności przestrzennej osób pozostających bez zatrudnienia oraz realizację akcji informacyjnych

i kampanii promocyjnych ukierunkowanych na zachęcenie pracodawców do zatrudniania bezrobotnych

pozostających w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Z kolei w aspekcie rozwoju przedsiębiorczości oraz

samozatrudnienia, przewidziano wsparcie na rzecz osób zamierzających rozpocząć prowadzanie własnej

działalności gospodarczej, m.in. poprzez realizację szkoleń i projektów z zakresu doradztwa indywidualnego i

grupowego, jak również udzielanie różnego rodzaju dotacji, subwencji i pożyczek129

.

129

Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 – 2013, MRR, Warszawa, 1 lipca 2012.


Kolejnym działaniem skierowanym na aktywizację zawodową jest działanie 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz

podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich, którego celem jest podniesienie zdolności

do zatrudnienia oraz mobilności przestrzennej i zawodowej osób zamieszkujących na obszarach wiejskich

poprzez przygotowanie ich do podjęcia pracy w zawodach pozarolniczych oraz wykorzystania szans związanych

z powstawaniem nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich. W ramach tego działania zaplanowano

kierowanie działań aktywizujących do mieszkańców terenów wiejskich130

.

Jak pokazują wyniki analizy projektów131

w badanych działaniach i poddziałaniach priorytetu VII Rynek pracy

otwarty dla wszystkich co trzeci projekt (37% wszystkich analizowanych projektów) skierowany był wyłącznie

do jednej, wybranej grupy docelowej. Pozostałe projekty skierowane były do wielu grup docelowych. .

Spośród projektów dedykowanym poszczególnym grupom najwięcej skierowanych było do kobiet (65%) i osób

do 25 roku życia (20%). Wśród analizowanych projektów były również skierowane do osób powyżej 45 roku

życia (10%) oraz osób niepełnosprawnych (5%).

Wśród analizowanych projektów większość zawierała kryterium priorytetowego traktowania grup w

szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Spośród 54 analizowanych projektów w ramach priorytetu VI Rynek

pracy otwarty dla wszystkich aż 43 projekty (80%) zawierały kryteria strategiczne priorytetowo traktujące różne

grupy osób, w tym między innymi osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Spośród projektów

zawierających kryterium priorytetowego traktowania:

74% projektów priorytetowo traktowało kobiety,

58% projektów priorytetowo traktowało osoby powyżej 45 roku życia,

49% projektów priorytetowo traktowało osoby długotrwale bezrobotne,

21% projektów priorytetowo traktowało osoby niepełnosprawne,

19% projektów priorytetowo traktowało osoby do 25 roku życia.

Przyglądając się analizowanym projektom w ramach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich ze

względu na odsetek osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy widać wyraźnie, że wsparciem w

największej mierze zostały objęte młode osoby bezrobotne. Warty podkreślenia jest również fakt, że z punktu

widzenia obecności w projektach osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy wyróżnia się zwłaszcza

poddziałanie 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy, w którym można

zaobserwować największy odsetek osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy – zarówno bezrobotnych

do 25 roku życia, jak i bezrobotnych 45+, bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych/doświadczenia a także

bezrobotnych lub nieaktywnych zawodowo osób niepełnosprawnych. Szczegółowy rozkład liczebności osób

znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w ramach badanego działania i poddziałań

priorytetu VI Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy ilustruje poniższa

tabela.

Tabela 12 Poddziałanie 6.1.1, Działanie 6.2, Działanie 6.3 – odsetek wybranych grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

Bez. do Bez.45 Bez. bez kwalifikacji Bez. lub nieaktywni kobiety

130

Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 – 2013, MRR, Warszawa, 1 lipca 2012. 131

W ramach analizy dokumentacji projektowej przebadane zostały 54 projekty w ramach priorytetu VI Rynek pracy

otwarty dla wszystkich (16 projektów z poddziałania 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym

rynku pracy, 8 projektów z działania 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia oraz 30 projektów z

działania 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich.).


25 r. ż. + zawodowych/doświadczenia

zawodowo niepełnosprawni

6.1.1 29% 23% 11% 5% 75%

6.2 11% 12% 2% 0% 59%

6.3 11% 17% 7% 4% 87%

Ogółem

(6.1.1, 6.2, 6.3) 22% 19% 9% 4% 74%

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=54).

W ramach analizy dokumentacji konkursowej zostały uwzględnione także produkty jakie wybierali beneficjenci

w ramach poddziałania 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy,

działania 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia i działania 6.3 Inicjatywy lokalne na

rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich. W ramach analizowanych projektów

beneficjenci najchętniej wybierali przeprowadzenie kursów – ten typ produktu został w wybrany w 52 z 54

badanych projektów (96%). Pozostałe produkty cieszyły się mniejszą popularnością. Poniższa tabela ilustruje

obecność poszczególnych typów produktów w badanych projektach.

Tabela 13

Poddziałanie 6.1.1, Działanie 6.2, Działanie 6.3 – Produkty – odsetek projektów, w których zostały wybrane poszczególne produkty.

Doradztwo Przeprowadzanie kursów

Publikacje i materiały

szkoleniowe/ informacyjne

Trening/Warsztat

Indywidualny plan działania

Inne

6.1.1 44% 88% 19% 50% 31% 0%

6.2 100% 100% 50% 0% 0% 0%

6.3 23% 100% 30% 20% 13% 7%

Ogółem

(6.1.1, 6.2, 6.3) 41% 96% 30% 26% 17% 4%


Wyniki analizy projektów są zgodne z opiniami przedstawicieli Instytucji Pośredniczącej, na temat najczęściej

wybieranych przez beneficjentów rezultatów. Głównymi produktami w realizowanych projektach skierowanych

do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy są kursy/szkolenia wraz ze wsparciem motywacyjnym:

Szkolenia specjalistyczne, aby te osoby mogły uzyskać konkretne zdolności, umiejętności do poruszania się na

rynku pracy, do tego dochodzi wsparcie w postaci doradztwa zawodowego, kształtowanie kariery, kształcenie

mi lekkie, zawsze te osoby są otoczone w całości nie tylko szkoleniami zawodowymi, jeszcze faktycznie osoba

bezrobotna ma trudności z wyjściem z tej swojej sytuacji, więc dochodzi to wsparcie miękkie. [IDI IP PO KL]

Szkolenia są formą często stosowaną przez beneficjentów projektów, ze względu na fakt, że większość z grup

osób w szczególnie trudnej sytuacji posiada zdezaktualizowane kwalifikacje na rynku pracy. Dotyczy to zarówno

bezrobotnych osób starszych, które muszą się przekwalifikować; kobiet które wracają na rynek pracy i musza

zaktualizować swoje kwalifikacje czy osób bez kwalifikacji zawodowych.

Duże zainteresowanie działaniami szkoleniowymi w ramach analizowanych projektów priorytetu VI Rynek pracy

otwarty dla wszystkich przekłada się również na stosowane przez beneficjentów rezultaty. W większości


analizowanych projektów beneficjenci zakładali rezultaty w postaci nabycia nowych kwalifikacji – rezultaty te

znalazły się w 37 na 54 projektów (69%). Nieco rzadziej beneficjenci wybierali rezultaty w postaci zdobycia

nowych kwalifikacji potwierdzonych certyfikatem (28 projektów – 52%) co w praktyce oznacza, że część szkoleń

zaplanowanych w projektach nie była certyfikowana.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na problem związany z certyfikowaniem szkoleń. W opinii ekspertów

rynku pracy oraz uczestników projektów certyfikat po ukończeniu szkolenia jest bardzo istotny z punktu

widzenia szans na znalezienie zatrudnienia. Ważne jest aby wszystkie szkolenia zawodowe kończyły się kursem

poświadczającym nabyte kwalifikacje, gdyż bez certyfikatu przeszkolona osoba może mieć problemy z

udowodnieniem posiadanych kwalifikacji pracodawcy. Wszystkie szkolenia powinny gwarantować

potwierdzenie nabytych kwalifikacji.

Rekomendacja: Wprowadzenie obowiązku zapewnienia uczestnikom szkoleń dokumentów potwierdzających nabyte kwalifikacje.

Tabela 14 Poddziałanie 6.1.1, Działanie 6.2, Działanie 6.3 – Rezultaty – odsetek projektów, w których zostały wybrane poszczególne rezultaty.

Po

dję

cie

pra

cy.

Zdobycie nowych

kwalifikacji.

Zdobycie nowych

kwalifikacji potwierdzonych

certyfikatem.

Założenie własnej działalności

gospodarczej.

Wsp

arci

e

fin

anso

we

. Objęcie pośrednict

wem pracy. ST

AŻ

Inn

e.

6.1.1 56% 69% 69% 0% 25% 19% 31% 6%

6.2 0% 88% 25% 50% 88% 13% 0%

25

%

6.3 3% 63% 50% 3% 0% 0% 0% 7%

Ogółem

(6.1.1, 6.2, 6.3)

19% 69% 52% 9% 20% 7% 9% 9%


Należy w tym podkreślić, że wsparcie szkoleniowe może nie być wystarczające a beneficjenci powinni zmierzać

w kierunku realizacji wskaźników efektywności, co nie zawsze jest możliwe przy realizacji jedynie wsparcia

szkoleniowego:

Jeśli chodzi o zainteresowanie, to największe jest typowymi projektami szkoleniowymi. My od jakiegoś czasu

staramy się żeby rzeczywiście miało wymierny efekt, w postaci kryteriów dostępu, które obligują także do

realizacji innych form wsparcia: staży, subsydiowanego zatrudnienia, praktyk zawodowych w połączeniu z

koniecznością osiągnięcia wskaźnika zatrudnialności w projekcie. Czyli nie tylko przeszkolenie danej osoby ale

włączeniem w rynek pracy. [IDI IP PO KL]

Beneficjenci wybierają stosunkowo łatwe do zrealizowania formy wsparcia, które w bezpośredni sposób

przekładają się na osiąganie rezultatów w postaci podniesienia kwalifikacji. Tymczasem aby projekty

skierowane do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy były skuteczne konieczne jest dążenie do

realizacji wskaźnika zatrudnialności, które są niechętnie wybierane przez badanych beneficjentów projektów.

Zdaniem Instytucji Pośredniczących beneficjenci projektów wybierają rezultaty, które łatwo osiągnąć – z reguły

rezultaty określone są na minimalnym poziomie, tak aby nie pojawiło się zagrożenie ich realizacji i dotycząc

zwiększenia kwalifikacji lub zdobycia nowych kwalifikacji:


U nas najczęściej rezultaty to podniesienie kwalifikacji albo uzyskanie nowego zawodu [IDI IP PO KL]

Instytucje Pośredniczące zauważają problem związany z niewskaźnikowaniem poziomu zatrudnienia po

projekcie, który może wynikać z niedopasowania wsparcia do potrzeb grup osób w szczególnie trudnej sytuacji

na rynku pracy. W ich opinii beneficjenci obawiają się wybierania takich rezultatów i ich monitorowania,

dlatego Instytucje Pośredniczące planują obligowanie beneficjentów do uwzględniania wskaźników

zatrudnialności w projektach:

My i tak dość nisko ustalamy obowiązkowy wskaźnik zatrudnienia, obecnie jest na 20%, będzie podniesiony do

40-45% w priorytecie VI. Natomiast jest problem z jego osiągnięciem przez projektodawców. (…) To wynika

przede wszystkim że nie jest zweryfikowane odpowiednio zapotrzebowanie na rynku pracy, brak tej analizy na

rynku pracy dla osób które uczestniczą w projektach szkoleniowych i dopasowania do potrzeb danej grupy

docelowej. (…) Innego wsparcia będą potrzebowały osoby młodsze, innego starsze, innego osoby które już

mają jakieś doświadczenie ale wypadły z rynku pracy, innego osoby niepełnosprawne. [IDI IP PO KL]

Problem związany z koniecznością uwzględnienia wskaźnika zatrudnienia na wyższym niż dotychczas poziomie

ma szerszy kontekst i związany jest z preferowaniem przez beneficjentów szkoleń, jako uniwersalnego

narzędzia aktywizacji. Beneficjenci realizując szkolenia i wykazując rezultaty w postaci nabycia kwalifikacji

często nie uwzględniają rzeczywistych potrzeb uczestników szkoleń. W przypadku kursów zawodowych

(zakończonych stosownym certyfikatem) konieczne jest dalsze wsparcie w postaci umożliwienia osobie

bezrobotnej zdobycia doświadczenia w nowym zawodzie. Beneficjenci szkoląc osoby bezrobotne umożliwiają

im nabycie nowych kwalifikacji, często zapominają, że brak doświadczenia zawodowego znacznie ograniczy ich

możliwości znalezienia zatrudnienia w nowym zawodzie. Aby zoptymalizować wsparcie szkoleniowe należałoby

uzupełnić je o wsparcie w postaci staży, tak aby wyposażyć osobę bezrobotną zarówno w kwalifikacje jak i

doświadczenie zawodowe, zwiększając tym samym jej szanse na znalezienie zatrudnienia.

Na podstawie analizy projektów można stwierdzić, że beneficjenci najchętniej wybierali rezultaty miękkie

związane z przełamywaniem wewnętrznych barier uczestników projektów. Beneficjenci często wybierali takie

rezultaty miękkie jak: wzrost motywacji do aktywności zawodowej/poszukiwania pracy, wzrost pewności siebie

czy wzrost samooceny. Popularne były także rezultaty związane z nabywaniem umiejętności poruszania się po

rynku pracy, takie jak: nabycie umiejętności sporządzania dokumentów, zdobycie umiejętności autoprezentacji

czy nabycie umiejętności poruszania się po rynku pracy. W projektach, w których jedną z form wsparcia były

dotacje na założenie działalności gospodarczej beneficjenci wybierali także rezultaty miękkie związane z

rozwojem postaw przedsiębiorczych np. wzrost umiejętności z zakresu prowadzenia działalności gospodarczej

czy wzrost poziomu motywacji do samozatrudnienia.

Promocja integracji społecznej

W opisie priorytetu VII (Promocja integracji społecznej), zwrócono uwagę, iż zagrożenie zjawiskami

marginalizacji i wykluczenia społecznego, dotyczy w szczególność osób oraz grup znajdujących się w szczególnie

trudnej sytuacji na rynku pracy. W związku z powyższym w ramach urzeczywistniania działań 7.1 (Rozwój i

upowszechnienie aktywnej integracji), 7.2 (Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii

społecznej), jak również 7.4 (Niepełnosprawni na rynku pracy), podjęto decyzję o ukierunkowaniu udzielanego

wsparcia, przede wszystkim na rzecz grup o utrudnionym dostępie do zatrudnienia. Wśród inicjatyw

przewidzianych do realizacji w tym zakresie, należy wymienić m.in. upowszechnianie pracy socjalnej, staże,

szkolenia i kursy ukierunkowane na zdobycie lub podniesienie kwalifikacji i umiejętności zawodowych,

subsydiowanie zatrudnienia, zajęcia reintegracji zawodowej u pracodawców, poradnictwo psychologiczne oraz

poradnictwo zawodowe i pośrednictwo pracy. Równocześnie przewidziano wsparcie na rzecz tworzenia

spółdzielni socjalnych. Ponadto założono wdrażanie różnorodnych programów aktywizacji społeczno-


zawodowej osób niepełnosprawnych, obejmujących m.in. poradnictwo psychologiczne, pośrednictwo

zawodowe, poradnictwo pracy, staże i praktyki zawodowe czy subsydiowanie zatrudnienia132

.

W tym miejscu należy zauważyć, że ze względu na specyfikę projektów w ramach priorytetu VII Promocja

integracji społecznej w analizie uwzględnione zostały osoby niepełnosprawne nieaktywne zawodowo (podobnie

jak w przypadku priorytetu VI oraz VIII). Zastosowanie kategorii „bezrobotni lub nieaktywni zawodowo

niepełnosprawni” znacznie lepiej oddaje problemy związane z tą grupą osób. Mimo, iż osoby nieaktywne

zawodowo nie wchodzą w skład osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, w przypadku osób

niepełnosprawnych rozszerzenie kategorii na te osoby jest uzasadnione i wpisuje się w problemy tej grupy i

kierowane do niej projekty.

Przeprowadzona analiza projektów133

pokazuje, że w przypadku interesujących z punktu widzenia badania

działań i poddziałań priorytetu VII Promocja integracji społecznej, niemal połowa badanych projektów

skierowana była do konkretnej (jednej) grupy osób – 41 na 89 projektów (46%). Na tle pozostałych działań i

poddziałań wyróżnia się zwłaszcza poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez

ośrodki pomocy społecznej, w którym znaczna większość (77%) projektów skierowana była wyłącznie do jednej

grupy docelowej.

Wśród analizowanych projektów w ramach priorytetu VII Promocja integracji społecznej skierowanych pracy

wyłącznie do jednej grupy docelowej:

20% projektów skierowanych było wyłącznie do kobiet

10% projekty skierowane były wyłącznie do osób do 25 roku życia

12% projektów skierowanych było do niepełnosprawnych

5% projektów skierowanych były do osób 45+

Wśród analizowanych projektów większość (61%) priorytetowo traktowała między innymi grupy w szczególnie

trudnej sytuacji na rynku pracy. Beneficjenci traktowali priorytetowo zwłaszcza osoby długotrwale bezrobotne

(35% spośród projektów zawierających kryterium priorytetowego traktowania), osoby do 25 roku życia (31%),

kobiety (30%) oraz osoby powyżej 45 roku życia (28%). Wśród analizowanych projektów znalazły się również te

traktujące priorytetowo osoby niepełnosprawne (22%).

Przyglądając się statystykom dotyczącym udziału osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w

analizowanych działaniach i poddziałaniach priorytetu VII Promocja integracji społecznej można stwierdzić, że w

porównaniu z priorytetem VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich uczestniczyło w nich zdecydowanie mniej

osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Na tle pozostałych analizowanych działań i poddziałań

wyróżnia się jednak poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy

społecznej, w którym można zaobserwować stosunkowo wysoki odsetek osób bezrobotnych bez kwalifikacji

zawodowych lub bez doświadczenia zawodowego oraz wyższy niż w przypadku pozostałych działań i poddziałań

odsetek osób bezrobotnych w wieku 45+ i bezrobotnych do 25 roku życia. Poddziałanie 7.1.2 Aktywizacja

zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym wyróżnia się natomiast stosunkowo

132

Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 – 2013, MRR, Warszawa, 1 lipca 2012. 133

W analizie projektów uwzględniono 89 projektów w ramach priorytetu VII Promocja integracji społecznej: 26 projektów z

poddziałania 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej, 3 projekty z poddziałania

7.1.2 Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie, 21 projektów z poddziałania

7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz 39 projektów z działania 7.3

Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji.


wysokim odsetkiem bezrobotnych lub nieaktywnych zawodowo osób niepełnosprawnych (w porównaniu z

pozostałymi badanymi działaniami i poddziałaniami priorytetu VII Promocja integracji społecznej.

Tabela 15 Poddziałanie 7.1.1, Poddziałanie 7.1.2, Działanie 7.2, Działanie 7.3 – odsetek wybranych grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

Bez. do 25 r. ż.

Bez.45+

Bez. bez kwalifikacji

zawodowych/doświadczenia

bez. niepełnosprawni

Bez. lub nieaktywni zawodowo

niepełnosprawni

kobiety

7.1.1 9% 11% 21% 0% 8% 60%

7.1.2 2% 1% 3% 0% 64% 50%

7.2 1% 2% 2% 6% 15% 51%

7.3 3% 8% 5% 0% 0% 77%

Ogółem

(7.1.1, 7.1.2, 7.2, 7.3) 3% 6% 7% 2% 9% 62%


Podobnie jak w przypadku analizowanych działań i poddziałań priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich,

beneficjenci projektów w ramach badanych działań i poddziałań priorytetu VII Promocja integracji społecznej

najchętniej wybierali produkty w postaci przeprowadzenia kursów – w 88% projektów zapisane były tego typu

produkty. Dużym zainteresowaniem cieszyły się także treningi/warsztaty, obecne w co drugim badanym

projekcie.

Tabela 16 Poddziałanie 7.1.1, Poddziałanie 7.1.2, Działanie 7.2, Działanie 7.3 – Produkty – odsetek projektów, w których zostały wybrane poszczególne produkty.




Trening/Warsztat


Inne

7.1.1 38% 92% 8% 62% 0% 0%

7.1.2 0% 100% 33% 67% 0% 0%

7.2 38% 100% 19% 38% 29% 33%

7.3 28% 77% 44% 56% 13% 33%

Ogółem

(7.1.1, 7.1.2, 7.2, 7.3)

33% 88% 27% 54% 12% 22%


Podobnie jak w przypadku priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich beneficjenci chętnie wybierali

rezultaty twarde związane ze zdobyciem nowych kwalifikacji. Największym zainteresowaniem cieszył się

rezultat „zdobycie nowych kwalifikacji”, który znalazł się w 75% analizowanych projektów. „Zdobycie nowych

kwalifikacji potwierdzonych certyfikatem znalazło się w 57% projektów.


Tabela 17 Poddziałanie 7.1.1, Poddziałąnie 7.1.2, Działanie 7.2, Działanie 7.3 – Rezultaty – odsetek projektów, w których zostały wybrane poszczególne rezultaty.

P

od

jęci

e

pra

cy.

Zdobycie nowych

kwalifikacji.

Zdobycie nowych


certyfikatem.

Założenie własnej

działalności gospodarczej.

Wsparcie finansowe.

Objęcie pośrednictwem

pracy.

STA

Ż

Inn

e.

7.1.1 42% 85% 69% 0% 85% 0%

0%

0%

7.1.2 0% 100% 67% 0% 100% 0%

0%

0%

7.2 33% 76% 62% 0% 14% 0%

10%

5%

7.3 0% 67% 46% 0% 0% 0%

0%

0%

Ogółem

(7.1.1, 7.1.2, 7.2, 7.3)

20% 75% 57% 0% 31% 0% 2%

1%


Beneficjenci analizowanych projektów często wybierali rezultaty miękkie związane z poprawą samopoczucia,

poprawą wiary we własne siły i wzrostem motywacji. Ze względu na specyfikę tych projektów rezultaty miękkie

często odnosiły się do adaptacji społecznej np. wzrost pewności w kontaktach interpersonalnych, nabycie

umiejętności komunikacyjnych czy przełamanie bierności i zamiana postawy na aktywną. W przypadku

działania 7.3 Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji dodatkowo pojawiły się rezultaty miękkie

odnoszące się do integracji społeczności lokalnych np. podniesienie świadomości uczestników projektu w

zakresie aktywnej integracji, zmniejszenie poczucia wykluczenia społecznego czy wzrost integracji i więzi

społecznych w społecznościach lokalnych.

Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie

W ramach działania 8.1 (Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie), które służy wcieleniu w życie

zapisów priorytetu VIII (Regionalne kadry gospodarki), przewidziano do realizacji przedsięwzięcia mające na

celu zwiększenie poziomu adaptacyjności zawodowej ludności, w tym osób zwolnionych bądź zagrożonych

zwolnieniem z pracy. Inicjatywy te mają w szczególności koncentrować się w obszarze szkoleń i poradnictwa

zawodowego, staży i praktyk zawodowych, poradnictwa psychologicznego oraz subsydiowania zatrudnienia.

Równocześnie przewidziano udzielenia wsparcia na rzecz osób zamierzając podjąć własną działalność

gospodarczą. Pomoc ta dotyczyć ma w szczególności przedsięwzięć o charakterze doradczym i szkoleniowym, a

także przyznawania środków finansowych na rzecz rozwoju przedsiębiorczości134

.

Spośród poddanych analizie 7 projektów z priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki jedynie 3 projekty w

ramach 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie były skierowane do ściśle

określonej grupy, jednak nie była to grupa w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Ponadto, w 4

projektach pojawiły się kryteria priorytetowego traktowania wybranych grup i były to: kobiety (w dwóch

projektach), osoby do 25 (1 projekt), osoby powyżej 45 (jeden projekt) inne osoby 3 projekty.

134

Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 – 2013, MRR, Warszawa, 1 lipca 2012.


Tabela 18 Poddziałanie 8.1.2, Poddziałanie 8.1.3 – odsetek wybranych grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

Bez. do 25 r. ż.

Bez.45+

Bez. bez kwalifikacji

zawodowych/doświadczenia

bez. niepełnospr

awni

Bez. lub nieaktywni zawodowo

niepełnosprawni

kobiety

8.1.2 1% 0% 0% 0% 0% 35%

8.1.3 21% 2% 1% 0% 0% 60%

Ogółem

(8.1.2, 8.1.3) 3% 1% 0% 0% 0% 38%


Przyglądając się produktom jakie wybierali beneficjenci można stwierdzić że wszystkie badane projekty

zawierały komponent szkoleniowy. Co więcej, można również zauważyć, że badanie projekty w ramach

priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki w sposób kompleksowy podchodziły do aktywizacji zawodowej,

gdyż w większości analizowanych projektów uczestnicy mogli skorzystać ze wsparcia w postaci doradztwa.

Tabela 19 Poddziałanie 8.1.2, Poddziałanie 8.1.3 – Produkty – odsetek projektów, w których zostały wybrane poszczególne produkty.




Trening/Warsztat


Inne

8.1.2 100% 100% 0% 0% 20% 0%

8.1.3 0% 100% 100% 50% 0% 100%

Ogółem

(8.1.2, 8.1.3) 71% 100% 29% 14% 14% 29%


Beneficjenci najczęściej wybierali rezultaty związane ze zdobyciem nowych kwalifikacji, które pojawiły się w

większości analizowanych projektów. Co ciekawe, w niemal co 3 analizowanym projekcie pojawił się rezultat w

postaci podjęcia pracy.

Tabela 20 Poddziałanie 8.1.2, Poddziałanie 8.1.3 – Rezultaty – odsetek projektów, w których zostały wybrane poszczególne rezultaty.

Po

dję

cie

pra

cy.

Zdobycie nowych

kwalifikacji.

Zdobycie nowych


certyfikatem.

Założenie własnej

działalności gospodarcz

ej.

Wsparcie finansowe.

Objęcie pośrednictwem

pracy.

STA

Ż

Inn

e.

8.1.2 40%

40% 60% 20% 20% 20% 0%

0%

8.1.3 0% 50% 50% 0% 0% 0%

0%

50%

Ogółem 29 43% 57% 14% 14% 14% 0 14


(8.1.2, 8.1.3)

% % %


Najczęściej wskazywane rezultaty miękkie to te związane z podniesieniem poziomu samooceny i motywacji.

Beneficjenci chętnie wybierali również rezultaty związane z wdrażaniem idei kształcenia przez całe życie oraz

godzenia życia prywatnego z zawodowym.

***

Podsumowanie

Przedstawione powyżej dane dotyczą jedynie analizowanych projektów w ramach badania dokumentacji

projektowych. Podsumowując powyższe informacje należy zauważyć, że:

1. Badane projekty w ramach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich:

Obejmowały wsparciem głównie kobiety, które stanowiły 75% wszystkich uczestników

analizowanych projektów,

Wśród uczestników w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy dominowały osoby

bezrobotne do 25 roku życia (22% wszystkich uczestników analizowanych projektów) oraz

osoby bezrobotne w wieku 45+ (19% wszystkich uczestników analizowanych projektów),

Najczęściej wybierany produkt to przeprowadzenie kursów – produkt ten pojawił się w 93%


Najczęściej wybierany rezultat twardy to zdobycie nowych kwalifikacji – rezultat ten pojawił

się w 65% projektów,

Wybierane przez beneficjentów rezultaty miękkie odnosiły się do wzrostu motywacji,

pewności siebie i samooceny.

2. Badane projekty w ramach priorytetu VII Promocja integracji społecznej:

Obejmowały wsparciem głównie kobiety, które stanowiły 62% wszystkich uczestników


Wśród uczestników w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy dominowały bezrobotne lub

nieaktywne zawodowo osoby niepełnosprawne (9% wszystkich uczestników analizowanych

projektów) oraz bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych lub bez doświadczenia zawodowego

(7%) wszystkich uczestników analizowanych projektów),

Najczęściej wybierany produkt to przeprowadzenie kursów – produkt ten pojawił się w 88%




Wybierane przez beneficjentów rezultaty miękkie dotyczyły głównie wzrostu pewności w

kontaktach interpersonalnych, nabycia umiejętności komunikacyjnych, przełamywania

bierności i zmiany postawy na aktywną.

3. Badane projekty w ramach priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki:

Obejmowały wsparciem głównie mężczyzn – kobiety stanowiły jedynie 38% wszystkich

uczestników analizowanych projektów,


Wśród uczestników w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w analizowanych projektach

jedynie w niewielkim stopniu obecne były osoby bezrobotne w wieku do 25 lat (3%

wszystkich uczestników analizowanych projektów)

Najczęściej wybierany produkt to przeprowadzenie kursów – kursy były produktem we

wszystkich analizowanych projektach,



Wybierane przez beneficjentów rezultaty miękkie dotyczyły głównie samooceny i wdrażania

idei kształcenia przez całe życie oraz godzenia życia prywatnego z zawodowym.

Pod względem obejmowania wsparciem osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy dominowały

badane działania i poddziałania priorytetów VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich i VII Promocja integracji

społecznej. W badanych działaniach i poddziałaniach priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki osoby w

szczególnie trudnej sytuacji rzadko uczestniczyły w projektach.

Podsumowując wyniki badań należy zauważyć, że w sprawozdawczości brakuje informacji na temat niektórych

kategorii osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy (kobiet, które po urodzeniu dziecka nie powróciły

do pracy oraz bezrobotnych, którzy samotnie wychowują co najmniej jedno dziecko), co wynika z braku

konieczności uwzględnienia tych kategorii we wnioskach o płatność. Aby w przyszłości móc ocenić efekty

obecnie realizowanych projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy warto

byłoby uwzględnić te kategorie osób w sprawozdawczości.

Biorąc pod uwagę wyniki badań można stwierdzić, że wsparcie rzadko jest kierowane do grup trudnych.

Ograniczenia związane z kierowaniem wsparcia do osób niepełnosprawnych, kobiet powracających na rynek

pracy oraz bezrobotnych samotnie wychowujących dziecko zauważają również beneficjenci projektów oraz

eksperci rynku pracy. Głównym ograniczeniem związanym z aktywizacją zawodową osób niepełnosprawnych

jest szeroki zakres problemów z jakimi boryka się ta grupa, co powoduje konieczność ukierunkowania wsparcia

na ściśle określoną grupę osób niepełnosprawnych np. niepełnosprawnych ruchowo, niewidomych czy

niepełnosprawnych umysłowo. Wynika to z faktu, że grupy te mają odmienne potrzeby i aby móc dopasować

wsparcie do tych potrzeb należy zawęzić grupę docelową oraz dysponować specjalistami mającymi

doświadczenie w pracy z tą grupą:

Osoby niepełnosprawne- różnego typu schorzenia czy powody dla których są niepełnosprawni wpływają na ich

aktywizacje więc tu liczy się indywidualne podejście [TDI beneficjent]

Specyfika potrzeb osób niepełnosprawnych sprawia, że aktywizacja społeczno-zawodowa osób

niepełnosprawnych odbywa się zatem głównie w wymiarze motywacyjnym i ma miejsce w ramach projektów w

priorytecie VII Promocja integracji społecznej, który poprzez swoja założenia lepiej wpisuje się w potrzeby tej

grupy. Jak zauważa jeden z beneficjentów, realizujący projekt w ramach poddziałania 7.1.2 Rozwój i

upowszechnienie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie :

(…) szczególnie trudno znaleźć pracę osobie niepełnosprawnej. Mimo, iż ofert pracy nie jest dużo to osoby

niepełnosprawne nie rejestrują się w urzędach pracy, pozostają w cieniu, w domach, mają trudność, żeby

podjąć jakieś działania w tym kierunku. [TDI beneficjent]

Ze względu na te specyficzne problemy osób niepełnosprawnych w priorytecie VII Promocja integracji

społecznej uwzględniono szerokie spektrum narzędzi, które pozwolą beneficjentom na objęcie tych osób

kompleksowym i skutecznym wsparciem:

Osoby generalnie pozostające bez pracy, ta kategoria do 25, osoby powracające na rynek pracy, 45+,

niepełnosprawne znajdą wsparcie w priorytecie VI, który głównie ukierunkowany jest na wsparcie szkoleniowe,


zakładanie własnej działalności gospodarczej. Osoby które już doświadczają innych dysfunkcji społecznych i

życiowych, oprócz tego że są bezrobotne, mają też wsparcie w VII, który jest skierowany na aktywizację

społeczną i zawodową. Tam jest bardzo szeroka gama, przez integrację społeczną, zawodową czyli

szkoleniowe, staże, subsydiowane zatrudnienie [IDI IP PO KL]


2 b Ocena realizacji projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej

sytuacji na rynku pracy

Dopasowanie projektów do potrzeb osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy

Jednym z elementów warunkujących sukces projektu jest analiza potrzeb grupy docelowej i dopasowanie do

nich form wsparcia. W ramach analizy dokumentacji projektowych135

uwzględnione zostały informacje

wskazujące, czy beneficjenci projektów posiłkowali się opracowaniami, przeprowadzali konsultacje lub

realizowali własne badania. Na podstawie tych informacji została dokonana ekspercka ocena dopasowania

projektów do potrzeb jego uczestników, ujęta za pomocą 3 ocen – niski, średni i wysoki stopień dopasowania.

Jak pokazują wyniki przeprowadzonej analizy projektów, większość beneficjentów projektując działania

korzystała z dostępnych opracowań – miało to miejsce w przypadku 93% badanych projektów. Pozostałe formy

pozyskiwania informacji o grupie docelowej i jej potrzebach cieszyły się dużo mniejszą popularnością – z

konsultacji skorzystało 26% beneficjentów analizowanych projektów, a badania własne realizowało jedynie 13%

beneficjentów136

.

Korzystanie z rozmaitych form pozyskiwania informacji okazało się podobne w projektach realizowanych w

ramach różnych priorytetów, co ilustruje poniższy wykres. W przypadku działań i poddziałań priorytetu 8 nie

pojawiły się projekty, w ramach których przeprowadzone zostały konsultacje i badania, należy jednak pamiętać,

że w ramach tego priorytetu analizie zostało poddanych jedynie 7 projektów, zatem na tej podstawie nie

można uogólniać wniosków.137

Rysunek 10 Pozyskiwanie informacji o grupie docelowej w badanych działaniach i poddziałaniach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, VII Promocja integracji społecznej, VIII Regionalne kadry gospodarki.


135

Niniejszy rozdział opiera się w dużej mierze o wyniki analizy projektów. W większości przypadków dane były zbierane z wniosków o płatność, których jakość nie pozwala na uogólnianie wniosków (w wielu wnioskach o płatność pojawiały się liczne braki danych). 136

Na podstawie wniosków o dofinansowanie – deklaracje beneficjentów. 137

Na podstawie wniosków o dofinansowanie – deklaracje beneficjentów.

93%

13%

26%

93%

13%

30%

96%

15%

26%

71%

0%

0%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

przegląd opracowań

badanie

konsultacje


badanie

konsultacje


badanie

konsultacje


badanie

konsultacje

ogó

łem

pri

ory

tet

6p

rio

ryte

t 7

pri

ory

tet

8


Mimo powszechnego stosowania rozmaitych form pozwalających na diagnozę potrzeb grup docelowych oraz

analizę lokalnego rynku pracy, które z założenia mają pomóc beneficjentom w realizacji trafnych projektów,

stopień dopasowania projektów do potrzeb ich uczestników wydaje się niewystarczający. W 43%

analizowanych projektów stopień dopasowania można uznać za wysoki138

, w 26% analizowanych projektów za

średni i w 31% analizowanych projektów za niski. Można ponadto stwierdzić, że projekty w ramach priorytetu

VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich są nieco lepiej dopasowane do potrzeb uczestników niż projekty w

ramach priorytetu VII Promocja integracji społecznej. Pozytywnie wyróżnia się również priorytet VIII Regionalne

kadry gospodarki jednak ze względu na niską liczebność analizowanych, w ramach tego priorytetu, projektów

należy ostrożnie podchodzić do tych wyników. Szczegółowy rozkład stopnia dopasowania w poszczególnych

priorytetach ilustruje poniższy wykres.

Rysunek 11 Stopień dopasowania wsparcia do potrzeb grup docelowych w badanych działaniach i poddziałaniach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, VII Promocja integracji społecznej, VIII Regionalne kadry gospodarki.


Podsumowując dane z analizy projektów należy stwierdzić, że mimo szerokiego stosowania diagnozy w postaci

analizy danych zastanych (przegląd raportów, danych statystycznych i opracowań) beneficjenci nie

wykorzystują w pełni potencjału narzędzi służących dostosowaniu wsparcia do potrzeb uczestników.

Mimo, iż w świetle danych z analizy projektów stopień dopasowania projektów wymaga poprawy, beneficjenci

zauważają, że często w swoich działaniach są ograniczani. W telefonicznych wywiadach pogłębionych

beneficjenci zwracali uwagę na poważne ograniczenia związane z możliwością dostosowania projektów do

potrzeb uczestników i trafnego zidentyfikowania grupy docelowej. W ich opinii zasadniczym problemem jest

zbyt długi czas pomiędzy pisaniem wniosku a przyznaniem dofinansowania. Rynek pracy jest często na tyle

dynamiczny, że w okresie kilku miesięcy dane statystyczne mogą być nieaktualne a sytuacja w regionie może

ulec diametralnej zmianie np. w wyniku zamknięcia dużego zakładu pracy.

(…) Na pewno trzeba zwrócić uwagę na to, że dane, które posiadamy na moment pisania projektu mogą

bardzo szybko ulec zmianie i też czas jaki oczekujemy na ewentualną ocenę wniosku o dofinansowanie i

138

Na podstawie eksperckiej oceny dopasowania form wsparcia do potrzeb grup docelowych. Podstawą do oceny eksperckiej były zapisy z wniosków o dofinansowanie. Sprawdzana była logika odpowiadania na zidentyfikowane potrzeby grup docelowych.

31%

26%

43%

20%

30%

50%

37%

26%

36%

29%

0%

71%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

niskie

średnie

wysokie

niskie

średnie

wysokie

niskie

średnie

wysokie

niskie

średnie

wysokie

ogó

łem

pri

ory

tet

6p

rio

ryte

t 7

pri

ory

tet

8


przyznanie środków na realizację działań, wpływa na to że plany które mieliśmy na początku muszą być

poddane weryfikacji, bo dane się dezaktualizują. To jest bardzo duże utrudnienie, nie możemy reagować kiedy

mamy potrzebę, tylko musimy jeszcze przejść tą całą procedurę na podjęcie konkretnych działań [TDI

beneficjent]

Kolejnym z ważnych problemów zgłaszanym przez beneficjentów jest zbyt mało elastyczne podejście do form

wsparcia. Beneficjenci wskazują, że dokumentacja konkursowa wskazuje formy wsparcia możliwe do

zastosowania, które często nie wyczerpują wszystkich form, które beneficjenci chcieliby zawrzeć w projektach:

Po pierwsze działania wyznacza dokumentacja konkursowa, która narzuca, że muszą być takie a nie inne

działania. Gdybyśmy zaproponowali jakieś inne działania, to projekt zostałby odrzucony. Nam się coś

podobnego już zdarzyło z Wojewódzkim Urzędem Pracy, gdzie w ramach projektu, dla osób zwalnianych

zaproponowaliśmy pośrednictwo pracy i projekt został odrzucony ze względu na to, że pośrednictwo pracy nie

było przewidywane w projekcie, co akurat uważałem za całkowity bezsens i ignorancje, bo jak można

eliminować z założeń projektu pośrednictwo pracy dla osób, które tracą pracę. [TDI beneficjent]

Te dwa poważne zarzuty ze strony beneficjentów projektów mogą w dużym stopniu ograniczać ich możliwości

w zakresie dopasowania wsparcia. Rozwiązaniem tej sytuacji mogłoby być uelastycznienie procedur i możliwych

do wyboru form wsparcia. Należy również wspomnieć, że mimo wskazywanych ograniczeń część beneficjentów

dostrzega sposoby na uelastycznianie projektów poprzez stosowane we wnioskach sformułowania:

Zapisy z wniosków o dofinansowanie pozwalają beneficjentowi dopasowywać ofertę do indywidualnych

potrzeb i oczekiwań uczestników projektu. Oczywiście wszystko to zależy od wiedzy i doświadczenia

beneficjenta w zakresie pisania i tworzenia wniosku o dofinansowanie. Jeżeli są odpowiednie sformułowania

we wniosku o dofinansowanie, pozwalają one zastosować również instrumenty, które nie były przewidziane na

etapie wniosku o dofinansowanie, wówczas wystarczające jest odpowiednie ich umotywowanie. [TDI

beneficjent]

W projektach skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy indywidualna ścieżka

wsparcia jest niezbędna w obliczu rozmaitych problemów społecznych z jakimi spotykają się te grupy ale także z

uwagi na duże zróżnicowanie potrzeb w tych grupach. Należy zatem dążyć do umożliwienia beneficjentom

realizowania indywidualnych ścieżek dla uczestników projektów. W tym miejscu należy również zauważyć, że to

wsparcie powinno zostać dopasowane do uczestników projektów, a nie uczestnicy do form wsparcia. Wiele

projektów zakłada sztywne formy wsparcia w postaci szkoleń grupowych, których tematyka zostaje ustalona w

oparciu o wiedzę organizacji/instytucji realizującej projekt:

Z doświadczenia własnego moja firma wiedziała, co będzie przydatne przy prowadzeniu własnego biznesu. [TDI

beneficjent]

Na dzień dzisiejszy już mniej więcej wiemy jak mieszkańcy podchodzą do naszych działań, mamy okazje z nimi

rozmawiać na spotkaniach i oni sami nam sygnalizują swoje potrzeby. [TDI beneficjent]

Należy jednak zauważyć, że często wiedza i doświadczenie beneficjentów nie są w żaden sposób

systematyzowane i opierają się jedynie na przypuszczeniach, co potwierdza brak monitoringu i ewaluacji losów

uczestników projektu po zakończeniu w nim udziału. W związku z brakiem danych na temat skuteczności i

trwałości projektu kierowanie się własnym doświadczeniem może być zwodnicze. Opieranie się na

doświadczeniach związanych z pracą z grupą docelową jest zasadne w przypadku instytucji rynku pracy, które

na co dzień współpracują z osobami w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, takie jak Ośrodki Pomocy

Społecznej, które zbierają informacje o swoich podopiecznych poprzez pracowników socjalnych oraz dysponują

diagnozą problemów społecznych:

W miastach, w których nie ma takiej diagnozy zrobionej myślę, że to bywa różnie, ale takie jednostki jak my, jak

OPSy mają jakąś tam swoją diagnozę i jakiś ogląd na swojego klienta, który u nich funkcjonuje. Trzeba też


powiedzieć, że nie wszystkie osoby bezrobotne w mieście są klientami OPSów, więc to jest problem szerszy.

Instytucjami, które są powołane do tego to są UP i oni mają swoje statystyki, mają swoje zadania w tym

zakresie i myślę, że znają te grupy. Z NGOsami może być bardzo różnie, nie jestem w stanie powiedzieć czy oni

znają tego klienta od podszewki, czy nie prowadzą takich badań. [IDI Ekspert rynku pracy]

W przypadku firm komercyjnych, które realizują projekty oraz innych podmiotów, których codzienna

działalność nie jest związana z osobami w szczególnie trudnej na rynku pracy konieczne jest wprowadzenie

zaleceń, które umożliwią tym podmiotom bardziej trafne dopasowanie projektów do potrzeb. Rekomendowane

rozwiązania to:

1. Rozpowszechnianie wiedzy na temat osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy poprzez

wymianę informacji pomiędzy podmiotami kierującymi swoje działania do tych grup, oraz zebranie

w jednym miejscu (platforma internetowa) baz danych, literatury, raportów i analiz.

Beneficjenci wskazują, że osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy mają specyficzne potrzeby, które

często trudno zdiagnozować. Duże braki wiedzy w zakresie grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku

pracy dostrzegli również eksperci biorący udział w panelu. Ze względu na duże pole do poprawy stopnia

dopasowania projektów do potrzeb osób w szczególnie trudnej sytuacji należy rozważyć promowanie wiedzy

na temat pracy z tymi grupami i wymianę informacji. Dobrym rozwiązaniem byłoby stworzenie platformy, która

agregowałaby wiedzę na temat tych grup, pozwalałaby beneficjentom na wymianę informacji oraz

promowałaby dobre praktyki w tym zakresie. Co więcej, platforma ta mogłaby stać się również kanałem

komunikacyjnym wykorzystywanym do rekrutacji osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

Rekomendacja: Stworzenie platformy, która agregowałaby wiedzę na temat osób w szczególnie trudnej

sytuacji na rynku pracy (baza opracowań, badań, analiz, publikacji), pozwalałaby beneficjentom na wymianę

informacji, pozyskiwanie partnerów do realizacji projektów oraz promowałaby dobre praktyki w tym

zakresie. Platforma ta mogłaby umożliwiać beneficjentom wymianę doświadczeń (interakcje) a także

pozyskiwanie wiedzy na podstawie opracowań ekspertów zamieszczanych w serwisie. Mogłaby też być

źródłem informacji przyczyniającym się do inicjowania badań w miarę zauważonych potrzeb.

2. Systematyzacja wiedzy poprzez prowadzenie ewaluacji projektu zorientowanej na badanie

skuteczności i trwałości wsparcia

Beneficjenci projektów często wskazują na własne doświadczenia jako pomocne przy identyfikowaniu potrzeb

grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Własne doświadczenie może być niezwykle cenne pod

warunkiem, że wiedza budowana w toku tych doświadczeń jest wiarygodna. Dobrym pomysłem byłaby zatem

zewnętrzna ewaluacja każdego projektu skierowanego do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy,

dzięki której beneficjenci mogliby się dowiedzieć, które elementy projektu wymagają dopracowania, które

formy wsparcia warto kontynuować i jak kształtuje się trwałość projektu w rozumieniu efektywności

zatrudnieniowej. Należy jednak zaznaczyć, że nie chodzi to o dosłownie rozumianą ewaluację, gdyż ta mogłaby

generować zbyt wysokie koszty a jedynie eksperckie porównanie sytuacji sprzed projektu i po projekcie, które

mogłoby przyczynić się do generowania wiarygodnej i użytecznej wiedzy.

Rekomendacja: Wymóg ewaluacji każdego projektu skierowanego do osób w szczególnie trudnej sytuacji na

rynku pracy, dzięki której beneficjenci mogliby się dowiedzieć, które elementy projektu wymagają

dopracowania, które formy wsparcia warto kontynuować i jak kształtuje się trwałość projektu w rozumieniu

efektywności zatrudnieniowej.

Obok efektywności zatrudnieniowej, która nie zawsze jest zasadne w odniesieniu do grup osób w szczególnie

trudnej sytuacji na rynku pracy zasadne byłoby także badanie innych efektów projektu. Jak zauważają eksperci

obecni na panelu, w przypadku grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy obarczonych


problemami społecznymi w postaci uzależnień czy pokoleniowego korzystania z opieki społecznej, szczególną

rolę odgrywają rezultaty związane z motywacją. W przypadku długoterminowych projektów (zwłaszcza

systemowych, realizowanych przez instytucje opieki społecznej) ukierunkowanych na aktywizację społeczno-

zawodową ważne są rezultaty miękkie, dlatego pomocna byłaby jakościowa ocena eksperta z danej tematyki.

Rekomendacja: W przypadku osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy z dodatkowymi problemami społecznymi w postaci np. uzależnień i kierowania projektu wyłącznie do tych grup ważne są rezultaty miękkie, dlatego pomocna byłaby jakościowa ocena efektów projektu eksperta z danej tematyki. W celu usprawnienia oceny jakościowej konieczne jest utworzenie katalogu wskaźników aktywności dla osób w szczególnie trudnej sytuacji i określenie indywidualnych celów dla każdej osoby.

Zmiana sytuacji osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy

Ocena zmiany sytuacji osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy powinna skupiać się na dwóch

zasadniczych obszarach: ocenie efektywności zatrudnieniowej projektu oraz ocenie zmiany sytuacji w szerszym

sensie. Poza oczywistym celem wszystkich projektów aktywizujących osoby bezrobotne, jakim jest zwiększenie

zatrudnienia wśród tych osób, projekty skupiają się także na zmianach związanych z postawami i motywacją.

Zmiany te są szczególnie ważne w kontekście osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, o czym

wspominają eksperci i beneficjenci projektów. Zmiana sytuacji nie może więc być identyfikowana jedynie ze

znalezieniem zatrudnienia ale również ze wzrostem potencjału do zatrudnienia, rozumianym jako wzmocnienie

motywacji do znalezienia zatrudnienia oraz nabycie szeroko rozumianych kompetencji zwiększających szanse

na rynku pracy.

W toku prowadzonej analizy efektywność zatrudnieniowa okazała się niemożliwa do zbadania z uwagi na brak

danych na podstawie których można taką efektywność ocenić. Ze względu na fakt, iż beneficjenci projektów nie

monitorowali losów uczestników projektu po jego zakończeniu brakuje danych umożliwiających ocenę

projektów pod kątem zwiększania zatrudnienia. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na ważne zagadnienia

związane z prowadzeniem tego typu monitoringu – głównym problemem z jakim zderzają się beneficjenci jest

konieczność stosowania wskaźnika zatrudnienia oraz brak umiejętności i zakorzenionej kultury ewaluacji.

Stosowanie wskaźnika zatrudnialności okazuje się być kłopotliwe dla beneficjentów projektów, którzy obawiają

się, że nie podołają realizacji wysokich wskaźników:

Natomiast największym zagrożeniem i dużym niebezpieczeństwem jest np. w sytuacji takiej jaką mamy na

rynku pracy (rosnąca liczba bezrobotnych) w dokumentacjach konkursowych zawierać wysoki poziom

zatrudnialności – to jest podstawowy problem z osiąganiem wskaźników. Jednym z podstawowych

wskaźników jest zatrudnialność, co w obecnej sytuacji na rynku pracy – dość czarno to widzę. Dlatego, że to

jest już sytuacja kompletnie niezależna od projektodawcy, od realizatora projektu. [TDI beneficjent]

Wartym podkreślenia jest również fakt, że mimo obaw związanych z podnoszonym wskaźnikiem zatrudnienia,

beneficjenci są zdania, że realizowane przez nich projekty w dużym stopniu poprawiają sytuację uczestników na

rynku pracy. Poprawa ta polega w ich opinii w dużej mierze na znalezieniu przez uczestników projektu

zatrudnienia, jednak z uwagi na brak monitorowania losów uczestników projektów są to jedynie przypuszczenia

– ma to miejsce zwłaszcza w projektach realizowanych w społecznościach lokalnych. Obok efektów związanych

ze znalezieniem zatrudnienia beneficjenci podkreślali także duże znaczenie rezultatów miękkich, zwłaszcza w

projektach ukierunkowanych na integrację społeczną:

Odnośnie motywacji, wiedza na temat poruszania się na rynku pracy, umiejętności pracownicze, praca w

zespole, komunikacja. Większość osób odpowiadała że udział w tym projekcie te umiejętności zostały

poprawione. [TDI beneficjent]


Przede wszystkim projekt nie ma na celu znalezienie pracy przez uczestników, ale jak nazwa wskazuje celem

jest integracja społeczna, więc ten rezultat integracji społecznej na pewno został spełniony w 100%, bo wyszli z

domu, przełamali swoje bariery komunikacyjne, nauczyli się jak funkcjonować itd. [TDI beneficjent]

Podsumowując opinie beneficjentów należy zauważyć, że projekty skierowane do osób w szczególnie trudnej

sytuacji na rynku pracy w ramach różnych priorytetów mają nieco inny cel dlatego należałoby rozróżnić efekty

projektów ukierunkowanych na aktywizację zawodową oraz tych ukierunkowanych na aktywizację społeczno-

zawodową i integrację społeczną. Jak słusznie zauważyli uczestnicy panelu ekspertów osoby w szczególnie

trudnej sytuacji borykają się często z rozmaitymi problemami społecznymi, które w efekcie przyczyniają się do

ich bezrobocia. Aby skutecznie aktywizować te osoby należy więc trafnie zdiagnozować ich sytuację i

dopasować formy wsparcia do potrzeb, a co z tym związane w pierwszej kolejności wyeliminować problemy

tych osób, które mają wpływ na ich trudną sytuację.

Rekomendacja: Rozszerzenie katalogu wskaźników, którymi mierzona jest efektywność projektów adresowanych do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy o wskaźniki mierzące także aktywność na rynku pracy i zmianę postawy uczestników projektu.

W kontekście osiągania miękkich rezultatów projektów należy stwierdzić, że projekty realizowane w latach

2007-2011, których uczestnikami były osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w dużym stopniu

wzmocniły potencjał tych osób i przyczyniły się do poprawy ich motywacji do zmiany swojej sytuacji i pomogły

im w przełamywaniu barier, o czym świadczą deklaracje beneficjentów. Mimo to, należy zauważyć duże

zróżnicowanie wśród analizowanych projektów pod względem osiąganych rezultatów – badane projekty można

podzielić na projekty typowo szkoleniowe (oferujące szkolenia oraz usługi rynku pracy), projekty kompleksowe

(oferujące szkolenia, praktykę/staż oraz usługi rynku pracy), projekty zorientowane na nabywanie

doświadczenia zawodowego (praktyka/staż oraz usługi rynku pracy) oraz projekty przedsiębiorczo-szkoleniowe

(zakładające przeszkolenie z zakresu przedsiębiorczości oraz środki na podjęcie działalności gospodarczej).

Projekty te przyczyniają się do osiągania nieco odmiennych rezultatów:

Projekty szkoleniowe – zorientowane są na podnoszenie lub nabywanie przez uczestników kwalifikacji,

jednak nie pozwalają im na nabywanie doświadczenia zawodowego, przez co osoby te w dalszym ciągu

mają problemy ze znalezieniem zatrudnienia:

Ja bym oczekiwał konkretnego stażu na konkretnej budowie. Żeby po prostu, chociażby miesiąc popracować

jak w zawodzie. [FGI uczestnik projektu, 45+]

Ja też byłam z kursu zadowolona, ale gdy była możliwość znalezienia jakiegoś stażu, nawet jakbym sobie na

własną rękę znalazła, a oni by mi tylko pomogli, byłoby w porządku. [FGI uczestnik projektu, 45+]

Projekty szkoleniowe mogą więc przyczyniać się do osiągania celów w przypadku osób , które posiadają już

doświadczenie w danym zawodzie jednak nie mają stosownego certyfikatu potwierdzającego ich kwalifikacje.

W przypadku osób, które uczestniczą w szkoleniu aby zmienić zawód wsparcie szkoleniowe powinno zostać

uzupełnione o możliwość zdobycia doświadczenia w danym zawodzie.

Rekomendacja: Aby zoptymalizować wsparcie szkoleniowe należałoby uzupełnić je o wsparcie w postaci staży, tak aby wyposażyć osobę bezrobotną zarówno w kwalifikacje jak i doświadczenie zawodowe, zwiększając tym samym jej szanse na znalezienie zatrudnienia.

Projekty kompleksowe – obejmują szkolenia oraz praktykę w postaci stażu. Wsparcie to jest szczególnie

przydatne osobom chcącym się przebranżowić. Kompleksowość wsparcia jest szczególnie ważna w

przypadku osób w wieku 45+, które przez całą swoją karierę zawodową wykonywały inny zawód.


Projekty zorientowane na nabywanie doświadczenia – projekty te pozwalają osiągać zakładane rezultaty a

tym samym cele projektu w przypadku osób posiadających odpowiednie kwalifikacje zawodowe. Staż jest

skutecznym narzędziem aktywizacji osób do 25 roku życia:

Jeśli pracodawca traktuje stażystę poważnie, a nie tylko jak tanią siłę roboczą a potem żegna się z tymi ludźmi.

Ja mam kilka osób które były u nas na stażu a teraz są naszymi pracownikami. Ten człowiek który przychodzi na

staż, on jest w stanie przez ten okres (dłużej niż 3 miesiące) (…) można te osobę trochę poznać i pracodawcy

pamiętają, że jak są ruchy etatowe, pracodawca będzie pamiętał, żeby tę osobę zatrudnić. [IDI Ekspert rynku

pracy]

Projekty przedsiębiorczo-szkoleniowe – projekty te mają na celu wzmacnianie przedsiębiorczości i

generowanie miejsc pracy poprzez tworzenie działalności gospodarczej dlatego przyczyniają się do

osiągania celów w przypadku grup posiadających odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie w danym

zawodzie. Z uwagi na sygnalizowane w raporcie problemy z jakimi często borykają się osoby w szczególnie

trudnej sytuacji można stwierdzić, że ta forma wsparcia ma niski potencjał do zmiany sytuacji na rynku

pracy tych osób.

Podsumowując należy zauważyć, że realizowane w latach 2007-2011 projekty, które skierowane były m.in. do

osób w szczególnie trudnej sytuacji miały potencjał do zmiany sytuacji tych osób głównie w obszarze

podnoszenia lub zdobywania nowych kwalifikacji (dominowały projekty szkoleniowe). W kontekście

zrealizowanych badań można jednak stwierdzić, że nie ma uniwersalnych form wsparcia, które można kierować

do tych osób, a same szkolenia są często niewystarczające.

Mówiąc o osobach w trudnej sytuacji na rynku pracy należy pamiętać, że zmiana sytuacji tych osób to nie tylko

zdobycie przez nie zatrudnienia, ale często jedynie (lub aż) podniesienie motywacji tych osób do aktywności

społecznej i aktywności na rynku pracy.

Efektywność realizowanych projektów

Efektywność, czyli ekonomiczne spojrzenie na realizowane projekty, pozwala na porównanie różnych projektów

skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy pod względem poprawy ich sytuacji.

Pomiar taki okazuje się jednak niezwykle problematyczny z dwóch względów. Z jednej strony barierą w ocenie

efektywności jest niska jakość sprawozdawczości projektów w latach 2007-2011. Ze względu na bardzo duże

braki danych należy podchodzić bardzo ostrożnie do wyników analizy projektów. Kolejnym poważnym

ograniczeniem jest duże zróżnicowanie projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na

rynku pracy i ich odmienne cele.

Jak zostało wielokrotnie w raporcie podkreślone cele projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej

sytuacji w ramach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, priorytetu VII Promocja integracji

społecznej i priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki są różne. Porównywanie projektów o odmiennych

celach pod względem efektywności kosztowej jest zatem problematyczne gdyż może sugerować, że ten sposób

oceny projektów jest uzasadniony. W celu lepszej oceny efektywności projektów zostały zatem uwzględnione

takie czynniki jak typ projektu (systemowy/konkursowy), typ beneficjenta(podmiot publiczny/podmiot

prywatny) oraz charakter wsparcia (szkoleniowy, praktyczny, kompleksowy, przedsiębiorczo-szkoleniowy).

Poniższa tabela ilustruje efektywność projektów realizowanych w ramach istotnych z punktu widzenia działań i

poddziałań priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, priorytetu VII Promocja integracji społecznej i

priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki. Ogromne dysproporcje związane ze wskaźnikiem „podjęcie pracy”

wyrażającym środki, które doprowadziły do podjęcia pracy przez 1 uczestnika projektu, są związane z brakami

danych we wnioskach o płatność.


Tabela 21 Efektywność analizowanych projektów w podziale na działania i poddziałania.

Podjęcie pracy

(zł/osobę)

Uczestnicy ogółem

K (%) K (zł) Miasto (%)

Miasto (zł) Wieś (%)

Wieś (zł)

6.1

.1

Wsp

arc

ie o

sób

po

zost

ają

cych

bez

zatr

ud

nie

nia

na

reg

ion

aln

ym r

ynku

pra

cy

250378 13 155 75% 732 357 80% 713 107 20% 211 947

6.2

Wsp

arc

ie o

raz

pro

mo

cja

prz

edsi

ębio

rczo

ści i

sam

oza

tru

dn

ien

ia

- 31 698 66% 1 108 021 74% 1 278 815 26% 509 985

6.3

Inic

jaty

wy

loka

lne

na

rze

cz p

od

no

szen

ia

po

zio

mu

akt

ywn

ośc

i za

wo

do

wej

na

ob

sza

rach

wie

jski

ch

183 2 507 87% 30 662 16% 5 624 80% 28 059

7.1

.1

Ro

zwó

j i u

po

wsz

ech

nia

nie

akt

ywn

ej

inte

gra

cji p

rzez

ośr

od

ki p

om

ocy

spo

łecz

nej

355 255 101 500 54% 1 230 354 56% 1 728 057 44% 310 629


7.1

.2

Ro

zwó

j i u

po

wsz

ech

nie

nie

akt

ywn

ej

inte

gra

cji p

rzez

po

wia

tow

e ce

ntr

a

po

mo

cy r

od

zin

ie

- 15 700 51% 462 050 73% 688 088 27% 257 784

7.2

Prz

eciw

dzi

ała

nie

wyk

lucz

eniu

i

wzm

ocn

ien

ie s

ekto

ra e

kon

om

ii

spo

łecz

nej

77 826 42 037 60% 321 702 76% 398 355 24% 71 601

7.3

Inic

jaty

wy

loka

lne

na

rze

cz

akt

ywn

ej in

teg

racj

i

- 1 280 80% 33 865 14% 5 409 86% 37 163

8.1

.2

Wsp

arc

ie p

roce

sów

ad

ap

tacy

jnyc

h i

mo

der

niz

acy

jnyc

h w

reg

ion

ie

410 407 14 920 57% 892 416 64% 1 504 765 36% 491 092


Legenda i opis wskaźników:

Podjęcie pracy - Budżet zrealizowany/ilość uczestników projektów, którzy podjęli zatrudnienie (założyli

działalność)

Wskaźnik informuje o poziomie środków finansowych, które doprowadziły do podjęcia pracy przez 1 uczestnika

projektu. Można go uznać za miarę efektywności projektów z punktu widzenia faktycznej poprawy uczestników

projektów na rynku pracy. Dla uwiarygodnienia uzyskanych danych posłużono się zmienną - budżet

zrealizowany ponieważ w wypadku części projektów, zwłaszcza realizowanych przez sektor publiczny


zobowiązany do stosowania ustawy Prawo Zamówień Publicznych, istnieję znacząca różnica pomiędzy

budżetem zaplanowanym a zrealizowanym. Druga zmienna – podjęcie pracy przez uczestnika projektu –

bazowała na sprawozdawczości prowadzonej przez projektodawców i obejmowała także samozatrudnienie.

Wskaźnik został zaprezentowany w podziale na poszczególne działania/poddziałania, co związane jest przede

wszystkim z różnym charakterem poszczególnych typów projektu (część z nich nie skupiała się na znalezieniu

pracy przez uczestników projektu). W wypadku części działań wskaźnik jest obciążony błędem ze względu na

niską jakość sprawozdawczości.

Uczestnicy ogółem - Budżet zrealizowany / Liczba uczestników ogółem

Wskaźnik jest analogiczny do wskaźnika prezentowanego we wniosku aplikacyjnym, gdzie wartość

planowanego budżetu jest dzieloną przez zaplanowaną liczbę uczestników. Wskaźnik pokazuje efektywność

finansową poszczególnych projektów, zwłaszcza przez możliwość porównania różnych przedsięwzięć o często

bardzo zbliżonym przebiegu. Dla uwiarygodnienia uzyskanych danych posłużono się zmienną - budżet

zrealizowany ponieważ w wypadku części projektów, zwłaszcza realizowanych przez sektor publiczny

zobowiązany do stosowania ustawy Prawo Zamówień Publicznych, istnieję znacząca różnica pomiędzy

budżetem zaplanowanym a zrealizowanym. Druga zmienna – liczba uczestników ogółem – bazowała na

sprawozdawczości prowadzonej przez projektodawców. Wskaźnika został zaprezentowany w podziale na

poszczególne działania/poddziałania, co związane jest przede wszystkim z różnym charakterem poszczególnych

typów.

K (%)- Udział wydatków w budżecie zrealizowanym na uczestniczki (%)

Wskaźnik pozwala na określenie udziału zrealizowanych wydatków w ramach poszczególnych projektów na

wsparcie kobiet w nich uczestniczące. Wskaźnik pozwala przede wszystkim na ocenę faktycznego, bo

związanego z wydatkami, poziomu realizacji standardu minimum. Dla uwiarygodnienia uzyskanych danych

posłużono się zmienną budżet zrealizowany ponieważ w wypadku części projektów, zwłaszcza realizowanych

przez sektor publiczny zobowiązany do stosowania ustawy Prawo Zamówień Publicznych, istnieję znacząca

różnica pomiędzy budżetem zaplanowanym a zrealizowanym. Druga zmienna – liczba uczestniczek – bazowała

na sprawozdawczości prowadzonej przez projektodawców.

K (zł) - Udział wydatków w budżecie zrealizowanym na uczestniczki (zł)

Wskaźnik pozwala na określenie poziomu wydatków w ramach poszczególnych projektów na wsparcie kobiet w

nich uczestniczące – analogicznie do wskaźnika powyżej – podaje wartość w PLN.

Miasto (%) - Udział wydatków w budżecie zrealizowanym na mieszkańców miasta (%)

Wskaźnik pozwala na określenie udziału zrealizowanych wydatków w ramach poszczególnych projektów

przeznaczonych na wsparcie mieszkańców miast. Wskaźnik pozwala na określenie kierunku wydatkowania

środków z punktu widzenia miejsca zamieszkania, co ma wpływ na ich sytuacje na rynku pracy. Dla

uwiarygodnienia uzyskanych danych posłużono się zmienną budżet zrealizowany ponieważ w wypadku części

projektów, zwłaszcza realizowanych przez sektor publiczny zobowiązany do stosowania ustawy Prawo

Zamówień Publicznych, istnieję znacząca różnica pomiędzy budżetem zaplanowanym a zrealizowanym. Druga

zmienna – liczba uczestników i uczestniczek zamieszkałych w miastach – bazowała na sprawozdawczości

prowadzonej przez projektodawców.

Miasto (zł) - Udział wydatków w budżecie zrealizowanym na mieszkańców miasta (zł)

Wskaźnik pozwala na określenie poziomu wydatków w ramach poszczególnych projektów przeznaczonych na

wsparcie mieszkańców miast – analogicznie do wskaźnika powyżej – podaje wartość w PLN.

Wieś (%) - Udział wydatków w budżecie zrealizowanym na mieszkańców wsi (%)


Wskaźnik pozwala na określenie udziału zrealizowanych wydatków w ramach poszczególnych projektów

przeznaczonych na wsparcie mieszkańców terenów wiejskich. Wskaźnik pozwala na określenie kierunku

wydatkowania środków z punktu widzenia miejsca zamieszkania, co ma wpływ na ich sytuacje na rynku pracy.

Dla uwiarygodnienia uzyskanych danych posłużono się zmienną budżet zrealizowany ponieważ w wypadku

części projektów, zwłaszcza realizowanych przez sektor publiczny zobowiązany do stosowania ustawy Prawo

Zamówień Publicznych, istnieję znacząca różnica pomiędzy budżetem zaplanowanym a zrealizowanym. Druga

zmienna – liczba uczestników i uczestniczek zamieszkałych na terenach wiejskich – bazowała na

sprawozdawczości prowadzonej przez projektodawców.

Wieś (zł) - Udział wydatków w budżecie zrealizowanym na mieszkańców wsi (zł)

Wskaźnik pozwala na określenie poziomu wydatków w ramach poszczególnych projektów przeznaczonych na

wsparcie mieszkańców terenów wiejskich – analogicznie do wskaźnika powyżej – podaje wartość w PLN.

***

Analiza powyższej tabeli z uwagi na duże braki danych we wnioskach o płatność jest niemożliwa. Duże

dysproporcje pomiędzy działaniami i poddziałaniami na polu efektywności są wynikiem braków danych a nie

faktycznych różnic w efektywności projektów. W obliczu niskiej jakości sprawozdawczości w badanych latach

określenie efektywności projektów jest niemożliwe, zatem analizowanie efektywności w podziale na typ

projektu, typ beneficjenta i charakter wsparcia zostanie pominięte.

Z punktu widzenia efektywności projektów niemożliwej do zbadania poprzez analizę projektów istotne jest

podkreślenie postrzegania idei efektywności przez ekspertów. W opinii ekspertów rynku pracy, beneficjentów

projektów oraz ekspertów obecnych na panelu, w przypadku osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku

pracy należy być ostrożnym w formułowaniu sądów na temat efektywności projektów.

Z uwagi na dużą wartość dodaną projektów z zakresu aktywizacji społeczno-zawodowej skierowanych do osób

w szczególnej sytuacji na rynku pracy, wykraczającą poza efekty projektów skierowanych do pozostałych grup

bezrobotnych oraz duże trudności związane z aktywizacją tych grup w ocenie projektów efektywność projektów

skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy nie może być porównywana z

efektywnością projektów skierowanych do pozostałych grup osób bezrobotnych.

W opinii ekspertów obecnych na panelu osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy to często

wyjątkowo trudne grupy a ich aktywizacja jest procesem długotrwałym, wymagającym wielu form wsparcia, a

przez to kosztownym. Dotyczy to zwłaszcza klientów pomocy społecznej czyli osób o bardzo niskiej motywacji,

naznaczonych często wieloma problemami społecznymi. Ponieważ praca z tymi osobami generuje wyższe

koszty niż praca z grupami lepiej rokującymi należałoby się zastanowić nad rolą efektywności w ocenie tych

projektów. Zdaniem ekspertów patrzenie na projekty pod kątem ich efektywności mogłoby sprawić, że

beneficjenci obawialiby się realizacji projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku

pracy i wybieraliby lepiej rokujące grupy docelowe.

Jak pokazują wyniki telefonicznych wywiadów pogłębionych efekty projektów nie zostałyby osiągnięte bez

wsparcia z Europejskiego Funduszu Społecznego. Podmioty prywatne realizujące projekty są zgodne i

podkreślają, że w przypadku nie otrzymania dofinansowania z EFS niemożliwe byłoby zrealizowanie działań

zaplanowanych w projekcie:

W ogóle nie byłoby takiej możliwości. Osoby bezrobotne z całego sołectwa, nieaktywne zawodowe, one nie

zapłacą za takie szkolenie, nasza firma też nie jest instytucją , która posiada takie zdolności finansowe, że

będziemy komuś opłacać szkolenie i nie jesteśmy instytucja non profit. Tutaj te projekty są realizowane właśnie

po to aby wesprzeć tych ludzi, nasza firma musi pozyskiwać te środki. [beneficjent, TDI]


W przypadku instytucji rynku pracy oraz innych instytucji możliwe byłoby częściowe zrealizowanie

zaplanowanych w projekcie działań. Dotyczy to zwłaszcza Powiatowych Urzędów Pracy oraz Ośrodków Pomocy

Społecznej, które na co dzień zajmują się aktywizacją m.in. osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

W przypadku tych instytucji wsparcie do tych osób nadal byłoby kierowane, jednak w mniejszym zakresie, gdyż

dotyczyłoby głównie usług rynku pracy. Niemożliwe do zrealizowania byłyby jednak działania w postaci szkoleń,

staży czy jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej.

Osiągnięte dzięki projektom rezultaty nie byłyby możliwe do zrealizowania bez wsparcia z Europejskiego

Funduszu Społecznego także ze względu na trudności związane z aktywizacją osób w szczególnie trudnej

sytuacji na rynku pracy. Jak zauważyli eksperci w trakcie panelu kryteria strategiczne obecne w konkursach EFS

w dużym stopniu motywują potencjalnych beneficjentów do kierowania projektów do tych grup i ułatwiają

instytucjom opieki społecznej sprawną realizację swoich ustawowych działań, która nie byłaby możliwa do

zrealizowania na taką skalę w przypadku braku wsparcia z EFS.

W tym miejscu należy również rozwinąć kwestię kierowania wsparcia do trudnych i nieco łatwiejszych w

aktywizacji grup. Jak pokazały przeprowadzone badania wsparcie zostało skierowane do wielu grup osób w

szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, jednak podmioty prywatne rzadziej kierowały wsparcie do trudnych

grup. Nie oznacza to jednak, że firmy komercyjne nie rekrutowały uczestników wśród tych grup. Problemem

jest jednak dopasowanie wsparcia do potrzeb uczestników. Oferowanie wsparcia o charakterze „masowym”,

polegającym na szkoleniach zawodowych nie jest odpowiedzią na potrzeby większości osób w szczególnie

trudnej sytuacji. Podstawą do zidentyfikowania „kierowania wsparcia” może więc być z jednej strony otwartość

na osoby w szczególnie trudnej sytuacji poprzez umożliwienie im uczestnictwa w projekcie oraz, z drugiej

strony, zaplanowanie wsparcia w sposób możliwie jak najbardziej indywidualny. Z punktu widzenia otwartości

analizowane projekty skierowane były do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, jednak z punktu

widzenia drugiej definicji kierowania wsparcia można stwierdzić, że jedynie nieliczne podmioty (takie jak OPS)

kierowały wsparcie do trudnych do aktywizacji grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

Kierowanie wsparcia do łatwiejszych w aktywizacji grup wynika więc przede wszystkim z braku wiedzy na temat

tych grup i umiejętności dopasowywania wsparcia do potrzeb tych osób, co podkreślają eksperci obecni na

panelu. Aby w kolejnym okresie programowania wsparcie obejmowało osoby w szczególnie trudnej sytuacji na

rynku pracy w większym zakresie konieczne jest wdrożenie zaproponowanych rekomendacji m.in.

wyodrębnionej puli przeznaczonej na aktywizację tych osób, uwzględniania doświadczenia potencjalnego

beneficjenta, wprowadzenia dwuetapowych konkursów czy oceny efektów projektu.

Najczęstsze problemy w realizacji projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na

rynku pracy

Na podstawie analizy telefonicznych wywiadów pogłębionych z beneficjentami projektów można stwierdzić, że

beneficjenci projektów w ramach różnych poddziałań spotykają się z podobnymi problemami. Charakterystyka

problemów jest jedynie w niewielkim stopniu związana z typem projektu. Pojawianie się różnego typu

projektów jest w dużym stopniu warunkowane poprzez etap projektowania, oraz zależy w dużym stopniu od

prawidłowej diagnozy problemów grupy docelowej.

Przyglądając się danym dotyczącym problemów w realizacji projektów na podstawie analizy danych z

dokumentacji projektowej należy pamiętać o małej liczebności projektów w ramach priorytetu VIII Regionalne

kadry gospodarki, która może zniekształcać obraz realizowanych w ramach tego priorytetu działań.

Jak pokazują wyniki analizy projektów beneficjenci badanych projektów w ramach priorytetu VII Promocja

integracji społecznej nieco częściej napotykali na problemy w realizacji projektów niż beneficjenci badanych

projektów w ramach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich. Beneficjenci badanych projektów w

ramach priorytetu VII Promocja integracji społecznej najczęściej napotykali na problemy związane z

finansowaniem projektów (44% badanych projektów) oraz problemy związane z grupą docelową (40%


badanych projektów) oraz problemy związane ze zmianami w harmonogramie (38% badanych projektów).

Rzadziej pojawiały się problemy związane z administracją i rekrutacją.

Beneficjenci badanych projektów realizowanych w ramach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich

najczęściej napotykali na problemy związane z finansami (30% badanych projektów) oraz administracją (28%

badanych projektów). Rzadziej pojawiały się problemy związane ze zmianami w liczebności lub charakterze

grupy docelowej oraz zmianami harmonogramu i rekrutacją. Szczegółowy rozkład najczęściej występujących

problemów w badanych priorytetach ilustruje poniższa tabela.

Tabela 22 Problemy w realizacji projektów w badanych działaniach i poddziałaniach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, VII Promocja integracji społecznej, VIII Regionalne kadry gospodarki.

Finanse139

Administracyjn

e140

Rozbieżności między

planowanym a rzeczywistym charakterem i

liczebnością grupy docelowej

141

Zmiana harmonog

ramu142

Rekrutacja143

Inne

Priorytet VI

Rynek pracy otwarty dla wszystkich

30% 28% 22% 24% 20% 9%

Priorytet VII

Promocja integracji społecznej

44% 31% 40% 38% 27% 9%

Priorytet VIII

Regionalne kadry

gospodarki

43% 43% 14% 57% 71% 14%

Ogółem 39% 31% 33% 34% 27% 9%


Na podstawie danych z analizy projektów można wysnuć wniosek, że beneficjenci projektów w ramach

priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich lepiej dopasowują wsparcie do potrzeb grup docelowych, o

czym może świadczyć dużo rzadsze występowanie problemów związanych z rekrutacją czy rozbieżnością

między planowanym a rzeczywistym charakterem grup docelowych. Wniosek taki byłby jednak zbyt pochopny,

gdyż analiza telefonicznych wywiadów z beneficjentami projektów oraz opinie ekspertów wskazują na inną

genezę tego zjawiska. Częstsze występowanie problemów w projektach priorytetu VII Promocja integracji

139

Przykładowe problemy: przesuwający się termin wpłynięcia transzy, problem z wypłata stypendiów, oszczędności, przesunięcia budżetowe, pomyłki księgowe etc. 140

Przykładowe problemy: trudności w procedurach związanych z wyborem firmy realizującej szkolenia, problemy z usługodawcami, problemy personalne np. rezygnacja pracownika. 141

Przykładowe problemy: małe zainteresowanie projektem wybranej grupy docelowej, zwiększenie ilości uczestników projektu, zwiększenie ilości uczestników projektu. 142

Przykładowe problemy: przedłużająca się procedura przetargowa opóźnia realizację, przesunięcia w realizacji z powodów niezależnych od beneficjenta (np. okres żniw, brak prądu w gminie). 143

Przykładowe problemy: małe zainteresowanie ze strony wybranej grupy docelowej, duże zainteresowanie projektem i konieczność wydłużenia rekrutacji.


społecznej, zwłaszcza tych dotyczących rekrutacji oraz liczebności i charakteru grup docelowych, związane jest z

charakterem grupy objętej tymi działaniami – są to osoby, z którymi pracuje się bardzo trudno – potwierdzają

to eksperci rynku pracy – przez co mogą pojawiać się problemy z rekrutacją czy liczebnością grupy docelowej.

W tym kontekście pojawiające się problemy w obszarze rekrutacji i charakterem grupy docelowej mogą być

odbierane w sposób pozytywny. Potwierdzają to wypowiedzi ekspertów obecnych na panelu a także dane w

poniższej tabeli, która ilustruje występowanie problemów w analizowanych projektach z rozróżnieniem na

projekty systemowe i konkursowe. Wypowiedzi ekspertów oraz beneficjentów realizujących projekty

systemowe wskazują, że w ramach tego typu projektów możliwe jest bardziej kompleksowe wsparcie ze

względu na dużą ilość form wsparcia możliwych do zastosowania w projekcie w kontekście zdiagnozowanych

potrzeb każdego z uczestników. Projekty systemowe są więc nieco bardziej elastyczne, a tego typu elastyczność

wsparcia generuje „problemy”. Ujęcie problemów w cudzysłów jest zasadne, gdyż we wnioskach o płatność

beneficjenci raportują wszelkiego rodzaju zmiany w projekcie, które niekoniecznie są problemami w

dosłownym znaczeniu tego słowa np. w przypadku znalezienia przez beneficjenta zatrudnienia w trakcie

projektu na jego miejsce rekrutowany jest nowy uczestnik, co w nomenklaturze wniosku o płatność jest

problemem a w rzeczywistości jest to zjawisko pożądane i świadczy o skuteczności projektu. Podobnie w

przypadku zmian związanych z liczebnością czy charakterem grupy docelowej, które często są wynikiem

poczynionych w projekcie oszczędności i możliwości objęciem wsparcia większej ilości osób, a według

nazewnictwa EFS są „problemem”.

Tabela 23 Problemy w realizacji projektów ze względu na typ projektu.

Finanse Administracyjne Rozbieżności między


liczebnością grupy docelowej.

Zmiana harmonogramu

Rekrutacja Inne

Systemowy (N=24)

67% 63% 75% 71% 50% 29%

Konkursowy (N=95)

32% 25% 29% 24% 24% 6%


W przypadku analizy problemów w projektach ze względu na podmiot realizujący projekt czy rodzaj

oferowanego wsparcia sytuacja jest podobna. Zauważalna różnica w występowaniu problemów w projektach

realizowanych przez podmioty prywatne i podmioty publiczne jest w dużej mierze wynikiem charakterystyki

projektów realizowanych przez podmioty publiczne i prywatne, co z kolei rzutuje na elastyczność projektów i

pojawiające się problemy.

Analiza pojawiających się problemów ze względu na typ oferowanego wsparcia jest niemożliwa ze względu na

dominację projektów szkoleniowych nad projektami oferującymi wsparcie kompleksowe lub wsparcie w postaci

stażu.

Szczegółowy rozkład częstości występowania poszczególnych problemów w projektach ze względu na podmiot

realizujący oraz rodzaj oferowanego wsparcia ilustrują poniższe tabele.

Tabela 24 Problemy w realizacji projektów ze względu na typ podmiotu realizującego.


Zmiana Rekrutacja Inne



liczebnością grupy docelowej.

harmonogramu

Podmiot prywatny (N=64)

31% 23% 28% 20% 27% 6%

Podmiot publiczny (N=55)

49% 44% 51% 51% 33% 16%


Tabela 25 Problemy w realizacji projektów ze względu na rodzaj wsparcia.


planowanym a

rzeczywistym charakterem i liczebnością

grupy docelowej.

Zmiana harmonogramu

Rekrutacja Inne

Szkoleniowy (N=105)

35% 30% 40% 32% 30% 10%

Praktyczny (N=2) 50% 0% 100% 0% 0% 0%

kompleksowy (N=3)

67% 67% 0% 33% 33% 0%

Przedsiębiorczo-szkoleniowy (N=8)

75% 63% 25% 63% 38% 38%


Biorąc pod uwagę powyższe rozważania nie można bezpośrednio porównywać częstotliwości pojawiających się

problemów w ramach różnych projektów z rozróżnieniem na projekty systemowe i konkursowe a samo

pojawianie się problemów należy interpretować jakościowo na podstawie wypowiedzi beneficjentów, którzy

mówiąc o problemach mają na myśli zdarzenia, które komplikują realizację projektu.

Beneficjenci projektów rzadko przyznają, że w ich projekcie pojawiły się konkretne problemy. Częściej zwracają

uwagę na obszary problemowe, które mogą pojawić się w projektach danego typu. Beneficjenci zwracali uwagę

na następujące obszary:

Prawidłowa identyfikacja grupy docelowej i jej potrzeb – kluczowym obszarem, który może generować

problemy pojawiające się w projekcie jest identyfikacja grupy docelowej i jej potrzeb. Jak twierdzą beneficjenci

projektów moment projektowania jest kluczowy, gdyż nieprawidłowości powstałe na tym etapie mogą zagrażać

prawidłowej realizacji projektu. W opinii beneficjentów prawidłowo zdefiniowana grupa docelowa i trafna

diagnoza jej potrzeb może wyeliminować trudności związane z rekrutacją, gdyż potencjalni uczestnicy będą

zainteresowani projektem, który odpowiada na ich potrzeby. Adekwatne wsparcie pozwoli na ograniczenie

ryzyka rezygnacji uczestników z projektu.


Zapewnienie opieki nad osobami zależnymi – problem sprawowania opieki nad osobami zależnymi dotyczy

głównie projektów skierowanych do kobiet, zwłaszcza kobiet powracających na rynek pracy lub w wieku 45+.

Mimo to, jak zauważają beneficjenci, opieka nad osobami zależnymi może dotyczyć każdej osoby bezrobotnej,

co w efekcie może utrudniać takiej osobie wzięcie udziału w projekcie. Dobrą praktyką jest zapewnienie

matkom opieki nad dziećmi w czasie uczestnictwa w projekcie, jednak aby móc w pełni wyeliminować to

ryzyko należy na bieżąco monitorować sytuację uczestnika i reagować na jego potrzeby:

Często zdarza się, że uczestnicy rezygnują. Wówczas podejmujemy rozmowy z takim uczestnikiem. Jeśli sytuacja

się nie poprawi próbujemy analizować problem tej nieobecności. Czy to jest przykładowo brak możliwości

zapewnienia opieki nad dziećmi – wtedy oferujemy pomoc w tym zakresie. [TDI beneficjent]

Trudności w rekrutacji związane z konkurencją między projektami – trudności w zrekrutowaniu odpowiedniej

ilości beneficjentów w trudnej sytuacji na rynku pracy mogą również wynikać z dużego nasycenia projektami

skierowanymi do tych osób na danym terenie. Mimo, iż badani beneficjenci nie przyznają się wprost do tego

typu konkurowania o uczestników, eksperci obecni na panelu przyznają, że jest to widoczne zjawisko. W ich

opinii w toku realizacji projektów skierowanych do osób bezrobotnych na rynku pozostaje coraz trudniejsza

niezaktywizowana grupa, a kryteria strategiczne dążą do ukierunkowania projektów właśnie na tę grupę. W

efekcie prowadzi to do coraz większej liczby projektów skierowanych do tych samych grup osób w szczególnie

trudnej sytuacji na rynku pracy – uczestnicy mogą wybierać pomiędzy projektami a beneficjenci stają się w ten

sposób uzależnieni od potencjalnych uczestników.

Niska motywacja uczestników, która zagraża realizacji projektu – w opinii beneficjentów osoby w szczególnie

trudnej sytuacji na rynku pracy mają często bardzo niską motywację do aktywności społecznej i zawodowej, w

związku z czym udział w projekcie tych osób może powodować zagrożenia związane z rezygnacją tych osób z

projektu. Co więcej, zdarza się, że osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy biorą udział w projekcie

ze względu na stypendia szkoleniowe czy ciepłe posiłki – tego rodzaju motywacja zagraża osiąganiu rezultatów.

Rozwiązaniem tego problemu może być bardziej złożona rekrutacja nastawiona na zdiagnozowanie motywacji

potencjalnych uczestników do wzięcia udziału w projekcie i działania ukierunkowane na podniesienie

motywacji realizowane przez cały okres trwania projektu. Jest to szczególnie istotne w przypadku projektów

skierowanych do osób obarczonych problemami społecznymi, gdyż w tym przypadku preferowane są projekty

trwające co najmniej rok co rodzi ryzyko zniechęcenia uczestników do udziału w projekcie bądź rezygnacji w

trakcie trwania projektu.

Rekomendacja: Dbałość o utrzymywanie wysokiego poziomu motywacji uczestników przez cały okres

trwania projektu.

(…) myśmy się tutaj spotykali, że przychodziły właśnie osoby niezainteresowane podniesieniem kwalifikacji, ale

stypendium, jedzeniem itp. i takie osoby myśmy starali się dyskwalifikować, bo potem są kłopoty z

osiągnięciem wskaźników projektowych. [TDI beneficjent]

Wiadomo, żeby motywacja była tych osób, żeby cały czas wzmacniać te motywację, żeby kontynuowali udział

w projekcie. [TDI beneficjent]

(…) na człowieka, tak na prawdę na człowieka, na poziom jego motywacji, spadku tej motywacji, czy nagłej

rezygnacji mimo wcześniejszych ustaleń, to jednak po pierwszej porażce uświadomił sobie, że nagle codziennie

będzie musiał wychodzić z domu to nie podejmuje się tego, i to później wpływa na projekt na realizację. [TDI

beneficjent]

Podsumowując analizie problemów pojawiających się w projektach skierowanych do osób szczególnie trudnej

sytuacji na rynku pracy należy zauważyć, że pojawianie się poszczególnych typów problemów było różne w

badanych działaniach i poddziałaniach. Problemy częściej pojawiały się w projektach systemowych a nieco


rzadziej w projektach konkursowych, co jest bezpośrednim wynikiem specyfiki tych projektów. Kolejnym

ważnym wnioskiem jest również fakt częstszego występowania problemów w projektach realizowanych przez

podmioty publiczne, w porównaniu do podmiotów prywatnych. Należy jednak mieć na uwadze duże

doświadczenia podmiotów prywatnych w realizacji projektów – podmioty te są często wysoko

wyspecjalizowane i posiadają bogate doświadczenie w realizacji projektów, co pozwala im na unikanie pewnych

problemów144

.

Beneficjenci zwracają uwagę na obszary problemowe, które trzeba uwzględnić aby wyeliminować możliwe

zagrożenia, są to: prawidłowa identyfikacja grupy docelowej i jej potrzeb, zapewnienie opieki nad osobami

zależnymi, trudności w rekrutacji związane z konkurencją między projektami oraz niska motywacja

uczestników, która zagraża realizacji projektu .

Mocne i słabe strony realizowanych projektów

Na podstawie dotychczasowej analizy projektów oraz pozostałych materiałów badawczych można wskazać na

liczne mocne i słabe strony projektów. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż badane projekty znacząco różnią

się od siebie zatem nie można wskazać uniwersalnych mocnych i słabych stron.

Poniższa tabele prezentuje zebrane w toku analizy słabe i mocne strony projektów.

Tabela 26 Mocne i słabe strony projektów.

Mocne strony Słabe strony

Duża elastyczność dopasowania wsparcia w projektach systemowych.

Indywidualne podejście do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w projektach realizowanych przez instytucje opieki społecznej.

Częste uwzględnianie konieczności zapewnienia opieki nad osobami zależnymi w projektach.

Dominacja projektów szkoleniowych i niewielka ilość projektów kompleksowych, które umożliwiają zdobywanie doświadczenia w nowym zawodzie.

Brak uwzględnienia w projektach otoczenia osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, które często przyczynia się do tej złej sytuacji i powinno zostać objęte projektem – zamiast wyrywania człowieka z kontekstu społecznego powinno się aktywizować go z uwzględnieniem jego otoczenia społecznego np. rodziny.

W dużej ilości projektów szkolenia były sztampowe tzn. kurs komputerowy, kurs księgowości, kurs pracownika ochrony. Sugeruje to niską kreatywność beneficjentów i brak zorientowania na zmianę (co mogą również utrudniać zapisy dokumentacji konkursowych).

Niska jakość diagnozy grup docelowych. Beneficjenci nie wykorzystują posiadanego potencjału do gromadzenia wiarygodnej wiedzy. Brakuje również bazy danych wiarygodnych opracowań i publikacji na temat grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

144

Podmioty prywatne częściej realizują także masowe projekty szkoleniowe – projekty te nie zapewniają kompleksowego wsparcia i dopasowania do potrzeb, przez co w mniejszym stopniu obejmują wsparciem osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Mniejsza złożoność tych projektów również może wpływać na częstotliwość występowania problemów.


Brak monitoringu losów uczestników projektów po jego zakończeniu i ewaluacji trwałości wsparcia w dłuższej perspektywie czasowej.

Brak monitoringu motywacji uczestników projektu, która jest kluczowa z punktu widzenia zarządzania ryzykiem. Monitorowanie motywacji uczestników jest kluczowe, gdyż osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy mają niską motywację do działania (nie tylko w zakresie rynku pracy) dlatego należy podejmować działania motywacyjne przez cały okres trwania projektu (w zależności od potrzeb).

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów i TDI.

Przykłady dobrych praktyk w projektach skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku

pracy

Analizując dokumentację projektową oraz telefoniczne wywiady pogłębione, pojawiało się wiele przykładów

dobrych praktyk, jednak były to jedynie pewne elementy projektów. W toku analizy nie zidentyfikowano

żadnego projektu, który można uznać w całości za dobrą praktykę. Aby móc przedstawić najbardziej pozytywne

przykłady w zakresie dopasowania wsparcia dla osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w poniższej

tabeli zostaną przedstawione elementy różnych projektów, które należy uznać za warte naśladowania.

Tabela 27 Dobre praktyki w projektach skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji realizowanych w latach 2007-2012.

Dzi

ałan

ie

Tytu

ł p

roje

ktu

Dobra praktyka

6.1

.1

Do

świa

dcz

on

y sp

rze

daw

ca. A

ktyw

izac

ja o

sób

be

zro

bo

tnyc

h z

po

wia

tu J

astr

zęb

ie Z

dró

j W projekcie uwzględniona została konieczność objęcia opieką osób zależnych na czas trwania projektu.

Faza rekrutacji projektu zakładała zbadanie motywacji potencjalnych uczestników.

Rekrutacja była długa i wielowymiarowa, co przyczyniło się do trafnego wyboru uczestników (wystarczająco zmotywowanych).

Kompleksowe wsparcie umożliwiło uczestnikom nabycie kwalifikacji oraz zdobycie doświadczenia w zawodzie (szkolenia zawodowe i praktyka zawodowa)

Projekt był dostosowany do potrzeb osób w wieku 45+ (wielkość czcionki, odpowiednia liczba godzin praktyki).


6.3

Ku

rs k

roju

i sz

ycia

w

gmin

ie S

tru

mie

ń Projekt w bardzo dużej mierze uwzględniał potrzeby uczestników, ponieważ to

uczestnicy i ich potrzeby były punktem wyjścia do planowania działań w projekcie. Ze względu na fakt objęcia wsparciem mieszkańców jednej społeczności lokalnej możliwe było trafne dopasowanie form wsparcia do potrzeb uczestników oraz otwarty dialog pomiędzy beneficjentem i uczestnikami na temat ich potrzeb.

6.3

Mo

je h

ob

by

Mo

im

zaw

od

em

- w

spar

cie

dla

kob

iet

sołe

ctw

a

Stu

dzi

en

ice

Projekt w bardzo dużej mierze uwzględniał potrzeby uczestników, ponieważ to uczestnicy i ich potrzeby były punktem wyjścia do planowania działań w projekcie. Ze względu na fakt objęcia wsparciem mieszkańców jednej społeczności lokalnej możliwe było trafne dopasowanie form wsparcia do potrzeb uczestników oraz otwarty dialog pomiędzy beneficjentem i uczestnikami na temat ich potrzeb.

7.1

.1

Akt

ywiz

acja

zaw

od

ow

a i s

po

łecz

na

w

gmin

ie K

ozy

W projekcie uwzględniono konieczność opieki nad dziećmi uczestników projektu, w związku z czym w ramach projektu opłacane było czesne w przedszkolu, opieka indywidualna, zajęcia zorganizowane dla dzieci na czas uczestnictwa w szkoleniach, kursach lub poradnictwie indywidualnym.

W ramach projektu oferowane było wiele form wsparcia, w tym kurs zawodowy, co umożliwiło elastyczne dobieranie wsparcia do potrzeb uczestników projektu (projekt systemowy) w toku nieustannie prowadzonego monitoringu potrzeb

Objęcie uczestnika projektu ubezpieczeniem zdrowotnym finansowanym ze środków projektowych..

7.1

.1

Miló

wka

. No

we

um

ieję

tno

ści –

lep

sza

pe

rsp

ekt

ywa

W projekcie zastosowano kontrakty socjalne, które w dużym stopniu motywują uczestników do pozostania w projekcie. Kontrakty socjalne są dobrym narzędziem wzmacniającym motywację i wytrwanie w projekcie przez osoby trudnej sytuacji na rynku pracy o obniżonej motywacji.

7.1

.1

Nad

zie

ja W projekcie zastosowano kontrakty socjalne, które w dużym stopniu motywują

uczestników do pozostania w projekcie. Kontrakty socjalne są dobrym narzędziem wzmacniającym motywację i wytrwanie w projekcie przez osoby trudnej sytuacji na rynku pracy o obniżonej motywacji.

7.2

.1

No

we

kom

pe

ten

cje

,

no

we

mo

żliw

ośc

i Projekt kompleksowo wspierał uczestników. Oprócz konieczności podnoszenia kwalifikacji i motywowania beneficjent dostrzegł korzystny wpływ poprawy wizerunku na samopoczucie i samoocenę, która przekłada się na wzrost wiary we własne możliwości – w projekcie przewidziane były zajęcia z poprawy wizerunku a uczestnicy kursu z wizażystą otrzymali zestaw kosmetyków.


7.2

.1

Szan

sa n

a n

ow

y

zaw

ód

dla

ko

bie

t z

arty

styc

zną

pas

ją W projekcie przewidziana była opieka nad osobami zależny6mi – stworzone

zostało przedszkole i mini-żłobek, gdzie uczestniczki mogły zostawić dzieci na czas zajęć w projekcie. Co więcej, dzieci uczestniczyły w tym czasie w zajęciach artystycznym.

7.3

A m

y

wsp

iera

my

tosz

eck

ie

MA

MY

Kobiety uczestniczące w projekcie mogły nauczyć się zabaw dziećmi – animacji. Projekt kierowany był zatem zarówno do mam, które zdobywały kwalifikacje i wiedzę o rynku pracy, ale także do dzieci.

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów i TDI.

***

Podsumowanie

Analizowane projekty nie były wystarczająco dopasowane do potrzeb ich uczestników, mimo

przeprowadzonych konsultacji, badań czy przeglądów opracowań. Fakt ten wskazuje na brak umiejętności lub

chęci beneficjentów projektów do odpowiadania na specyficzne potrzeby osób w szczególnej trudnej sytuacji

na rynku pracy. Zjawisko to jest związane z niską elastycznością projektów. Zaleca się więc wprowadzenie

nowej logiki projektowej, opartej o elastyczność, zaufanie i doświadczenie potencjalnych beneficjentów.

Wprowadzenie tych zmian wpłynie również pozytywnie na efektywność projektów, wybierane przez

beneficjentów produkty i rezultaty, a w konsekwencji na zmniejszenie występowania problemów i większą

skuteczność projektów w aktywizacji osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

Jak pokazały zaprezentowane w powyższej części raportu analizy realizowane w latach 2007-2012 projekty nie

były odpowiednio przystosowane do potrzeb osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy – dominowały

masowe projekty szkoleniowe, nie uwzględniające specyficznych potrzeb tych osób.

Efektywność zrealizowanych projektów jest bardzo trudna do określenia z uwagi na nieprzystosowanie narzędzi

monitoringu do specyfiki osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Z uwagi na złożoność potrzeb i

konieczność indywidualnego i kompleksowego podejścia konieczne staje się odejście od klasycznie rozumianej

efektywności zatrudnieniowej do spojrzenia jakościowego, wielowymiarowego i uwzględniającego kontekst

funkcjonowania osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy i całe spektrum towarzyszących im

problemów.


1.3 Analiza i ocena form wsparcia finansowanych z innych źródeł niż EFS,

kierowanych do wybranej grupy osób znajdujących się w szczególnie


Przedmiotem badania działań aktywizujących osoby znajdujące się w trudnej sytuacji na rynku pracy były

również formy wsparcia oferowane tym osobom poza EFS. Jak się okazało, ich znalezienie nie było takie łatwe,

ponieważ, jak wspominano wcześniej, wsparcie dla tych osób jest zdominowane przez projekty PO KL.

Co więcej, podczas analizy projektów finansowanych ze źródeł innych niż POKL okazało się, że podejmowane

działania nie różnią się znacząco od tych, które podejmowane są w ramach POKL. W obu typach projektów

przewijają się te same formy wsparcia dla bezrobotnych osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku

pracy.

Wsparcie tym osobom poza EFS oferują głównie instytucje publiczne (urzędy pracy, ośrodki pomocy społecznej

- które są ustawowo zobligowane do udzielania pomocy), oraz organizacje pozarządowe. Działania te

finansowane są w dużej mierze z rezerw Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Funduszu Pracy czy Funduszu

PEFRON lub z konkursów/grantów różnych fundacji lub organizacji.

Rodzaj działań/grupy objęte wsparciem

Na podstawie badania CAWI wyróżniono osiem projektów finansowanych ze źródeł innych niż EFS. Różniły się

one zarówno rodzajem pomocy jak i zasięgiem.

Trzy z nich skierowane były do ogółu bezrobotnych, rekrutowano również osoby ze wszystkich grup szczególnie

zagrożonych na rynku pracy, zakładały one: udzielanie wsparcia osobom bezrobotnym w postaci

jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej, reintegrację społeczno zawodową, skierowanie

na refundowane stanowisko pracy, zorganizowanie robót publicznych.

Jeden z projektów obejmował swoim zasięgiem wyłącznie grupy szczególnie zagrożone na rynku pracy i

zakładał aktywizację zawodową bezrobotnych z grup docelowych poprzez szkolenia, staże, prace

interwencyjne, roboty publiczne, refundacje doposażenia stanowiska pracy, dotacje. W dwóch projektach

wzięło udział więcej grup, chociaż preferowano osoby bez kwalifikacji zawodowych. Polegały one na udzieleniu

wsparcia umożliwiającego uczestnikom nabycie doświadczenia zawodowego poprzez warsztaty doradczo-

aktywizacyjne, spotkania z coachem, staż (brały udział wszystkie grupy, poza nie podejmującymi zatrudnienia

kobietami po urodzeniu dziecka) oraz drugi projekt zakładał utworzenie spółdzielni socjalnej, gdzie w ramach

przygotowań odbyły się warsztaty psychologiczne, nauka podstawy rachunków, szycia (brały udział wszystkie

grupy, poza bezrobotnymi samotnie wychowującymi dziecko i niepełnosprawnymi).

Dwa projekty obejmowały tylko wybrane grupy bezrobotnych, dotyczyły one:

1. aktywizacji osób bezrobotnych w szczególnej sytuacji na rynku pracy w celu zatrudnienia lub podjęcia

działalności gospodarczej (uczestnicy projektu uczestniczyli w spotkaniach informacyjnych i wizytach

studyjnych, czerpiąc doświadczenia, pomysły i rozwiązania stosowane w innych krajach Unii

Europejskiej); projekt adresowany do bezrobotnych bez kwalifikacji i samotnie wychowujących

dziecko.

2. aktywizacja zawodowej i społeczna osób 50+. Projekt opierał się na wizytach pilotażowych w miastach

partnerskich projektu i wymianie doświadczeń z zakresu wsparcia osób bezrobotnych i nieaktywnych

zawodowo.(grupa docelowa bezrobotni w wieku 50+, w tym niepełnosprawni)

Ponadto podczas badań IDI z realizatorami projektów poza EFS (pięć wywiadów pogłębionych) uzyskano

informacje na temat innych działań:

1. przedsiębiorstwo socjalne i edukacyjne (powstanie spółdzielni poprzedzone odbyciem szkoleń,

skierowane do bezrobotnych samotnych rodziców, niepełnosprawnych oraz innych grup ustawowo


określonych jako zagrożone na rynku pracy), klaster na rzecz uruchamiania miejsc pracy, Coaching dla

spółdzielni socjalnych (mentor pomagający odnaleźć się na rynku pracy osobom opuszczającym zakład

karny)

2. zajęcia dla ogółu bezrobotnych (edukacja, szkolnictwo indywidualne, doradcze, uczenie aktywnego

poszukiwania pracy, pokazanie możliwych form zatrudnienia, przygotowanie do prac społeczno-

użytecznych, pokazywanie im w czym są dobrzy, co potrafią robić, szkolenia: malarz-tapeciarz,

technolog prac wykończeniowych)

3. pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe, warsztaty motywacyjne, szkolenia - po niektórych staże

(objęły osoby ze wszystkich grup poza kobietami po urodzeniu dziecka i samotnymi rodzicami)

4. szkolenia, staże dla bezrobotnych, dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Program

specjalny - szkolenie, staż, zakup biletów kwartalnych dla osób, które uczestniczą w tym programie.

Szkolenie – profesjonalne służby sprzątające, pracownik administracji biurowej, sprzedawca.

(skierowane do ogółu bezrobotnych)

5. szkolenia zawodowe, poradnictwo indywidualne, poradnictwo grupowe, treningi, kursy, terapie, usługi

asystenckie, utworzenie Klubu Integracji Społecznej (bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy)

Finansowanie

Sposoby finansowania w/w projektów są różne, w zależności od instytucji realizującej. Przeważa udział

Funduszu Pracy (w 6 przypadkach na 15, w tym, dla dwóch projektów było to jedyne źródło pieniędzy), dwa

projekty zrealizowano przy współfinansowaniu z funduszu PEFRON, po jednym projekcie współfinansowano z

innych źródeł: ze środków własnych (budżet miasta) oraz z rezerw Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.

Dwa projekty finansowano tylko z funduszy własnych lub tylko z rezerw Ministerstwa Pracy i Polityki

Społecznej. Jeden projekt współfinansował PFRON i rezerwa Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Dwa

projekty finansowane były ze źródeł międzynarodowych: Komisji Europejskiej (program MELVA) oraz Polsko

Amerykańskiej Fundacji Wolności (w ramach programu ,,Działaj Lokalnie").

Rodzaj grupy docelowej

Najczęściej adresatami podejmowanych działań (na podstawie CAWI) byli bezrobotni bez kwalifikacji oraz

osoby w wieku powyżej 45 lat (obie grupy nie brały udziału tylko w jednym projekcie). Kobiety niepodejmujące

pracy po urodzeniu dziecka są grupą, która najrzadziej była adresatem badanych działań (jeden projekt, w

którym udział tej grupy był preferowany, w trzech projektach nie uczestniczyli w ogóle).

Na podstawie IDI – działaniami objęte były wszystkie wymienione grupy, poza samotnymi rodzicami i kobietami

po urodzeniu dziecka, które nie brały udziału w tylko jednym projekcie.


Rysunek 12 Adresaci 8 projektów realizowanych poza POKL (wartości na wykresie – liczba projektów).


Planowanie/wybór wsparcia

Realizatorzy projektów podejmują próby dopasowania podejmowanych działań do potrzeb uczestników. W

dwóch przypadkach realizatorzy wypowiadali się na temat dostosowania projektów do specyficznych potrzeb

grup: dla osób po 50. roku życia i długotrwale bezrobotnych – wsparcie doradcy zawodowego, ustalanie ścieżki

kariery, wsparcie psychologiczne, pomoc w zakresie pisania CV, szukania pracy, tego jak rozmawiać z

pracodawcą, jak przygotować się do rozmowy kwalifikacyjnej. Dla samotnych matek zapewniona opieka nad

dzieckiem, refundacja kosztów opieki nad dzieckiem. Działania uwzględniały problemy adaptacyjne.

Osoby zagrożone, tam gdzie było to możliwe (np. projekty szkoleniowe), same wybierały formę

wsparcia dla nich najdogodniejszą: każdy uczestnik indywidualnie wybierał kurs, co miało uwzględniać różnice

w potrzebach (jaki kierunek na rynku pracy jest wskazany dla danej osoby). Potrzeby grup docelowych były

znane organizatorowi (jak sam zadeklarował). W innym projekcie oferta form wsparcia była poprzedzona

badaniami rynku, pracodawców i analizą zmian. Wpływ na wybór form miało również odnotowane

zainteresowania zakładaniem działalności gospodarczej przez bezrobotnych. Kolejny projekt również był

dopasowany do potrzeb bezrobotnych, ponieważ uwzględniał realia rynku pracy – uczył umiejętności obsługi

komputera, korzystania z Internetu, założenia swojej poczty, komunikowania się z firmami, pośrednictwa pracy

bez wychodzenia z domu.

Skuteczność

Wszyscy badani uznali przeprowadzane projekty za skuteczne, głównym argumentem było osiągnięcie

zamierzonych wskaźników, zapewnienie zatrudnienia, dopasowanie do potrzeb indywidualnych grup.

Najskuteczniejsze działania (CAWI) to:

przyznanie jednorazowo środków na podjęcie działalności gospodarczej oraz skierowanie w ramach

refundacji kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy. (jak zwrócił uwagę respondent:

oprócz tego, że cieszą się dużym zainteresowaniem uczestników projektu zapewniają 100%

efektywność zatrudnieniową)

warsztaty psychologiczne (wzmacniają wiarę we własne siły, dają wsparcie i motywację) warsztaty

0

1

2

3

4

5

6

7

8

3 2 2 2

1 1

4 5

4 4 5

3

1 1 2

1 1

3

1 1 1 Projekt był skierowanywyłącznie do tej grupyosób

Projekt był skierowanydo szerszej grupy ale tagrupa była preferowana

Projekt dotyczył szerszejgrupy i ta grupa nie byłapreferowana jednakbrała udział w projekcieOsoby z tej grupy niebrały udziału w projekcie


doradczo-aktywizujące połączone z pracą z coachem. (mobilizacja osób bezrobotnych)

reintegracja zawodowa - długotrwałe działanie (1 rok) na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem

społecznym, który umożliwia powrót na otwarty rynek pracy

wizyty w państwach partnerskich projektu.

Modelowe wsparcie

Modelowe działania dla grup w szczególnej sytuacji na rynku pracy zdaniem realizatorów projektów

powinny charakteryzować się po pierwsze przeprowadzeniem selekcji rekrutowanych osób (wykluczeniem z

ewidencji osób bezrobotnych, które nie chcą pracować). Niezbędnym elementem jest też szybka i sprawna

wymiana informacji między pracownikami różnych instytucji (np. ośrodka pomocy społecznej i Urzędu Pracy),

proponuje się wspólne szkolenia. Aby podejmowane działania odniosły sukces należy dopasować je do

indywidualnych potrzeb beneficjentów, zadbać o wygenerowanie ich potencjału. Realizatorzy podkreślają wagę

pomocy psychologa, bez której często nie da się przejść do innych form aktywizacji. Przygotowanie do rynku

pracy powinno odbywać się poprzez wyszukiwanie ofert, przeprowadzenie szkoleń zawodowych lub miękkich.

Zwrócono również uwagę na komunikację z beneficjentem właściwe przedstawienie informacji, ustalenie

czytelnych reguł wsparcia oraz odpowiednie motywowanie uczestników.

Efektywność

Respondenci pytani o ocenę działań, ich efektywność, wskazywali zarówno na sukcesy jak i problemy w

prowadzeniu projektów. Poniżej przedstawiono wskaźniki efektywności wg respondentów IDI:

znalezienie pracy (np. Prowadzony jest punkt pośrednictwa pracy – prawie 200 osób znalazło

pracę, część z osób uczestniczących w projekcie nadal pracuje w spółdzielni.)

nabycie zdolności poruszania się po rynku pracy

usamodzielnienie się osób biorących udział w projektach (np. są pozytywne informacje z UP lub

OPS, od pracodawców – jakaś osoba usamodzielniła się.)

wzrost przedsiębiorczości u osób, które otrzymują dotacje

inne wskaźniki realizacji

dobra współpraca między instytucjami, przepływ informacji

brak problemów z rekrutacją

wymieszanie form wsparcia

poleganie nie tylko na deklaracjach osób dot. ich potrzeb, ale posiadanie planu działań

dopasowanego do potrzeb rynku, pracodawców

wypracowanie autorskich metod pracy z ludźmi

Problemy/złe praktyki

Liderzy projektów wskazują szereg pojawiających się problemów na różnych poziomach realizacji działań,

począwszy od kwestii formalnych, przez dobór form, rekrutację, zapewnienie ciągłości udziału, współpracę

różnych instytucji. Poniżej lista problemów/złych praktyk, które napotkały osoby badane:

Bariery mentalnościowe, psychologiczne – bezrobotni nie chcą iść do pracy.

Rezygnacja z projektu (różne przyczyny), trudności ze znalezieniem nowych uczestników i

wprowadzeniem ich do projektu.

Nierealistyczne oczekiwania uczestników.

Potrzebna zmiana sposobu myślenia - należy nastawić się na rozwiązywanie deficytów kadrowych

pracodawców, a nie na siłę aktywizowanie osób bezrobotnych, które tego nie chcą.


Nie należy planować za ludzi – specjaliści uważają, że wiedzą, czego potrzeba osobie – beneficjentowi

projektu. W niektórych sytuacjach przydałaby się pomoc prawnika czy psychologa, czego nie było w

projekcie.

Należy rozszerzać wachlarz usług, traktować osoby bardziej indywidualnie.

Mało skuteczne formy wsparcia - prace interwencyjne, roboty publiczne.

Forma szkolenia pozostawia wiele do życzenia – trudno jest w ciągu szkolenia trwającego dwa

miesiące zaspokoić potrzeby pracodawcy.

Potrzebna jest pomoc różnych instytucji.

Organizacje pozarządowe mają większe możliwości niż urząd.

Sugeruje się zmniejszenie liczby osób pracujących przy projekcie – zbyt wiele osób rodzi

nieporozumienia. Trzeba skupić się na jakości usług. Dotrzymaniu terminowości usług.

Są ograniczone środki finansowe.

Trudności czasowe związane ze skomplikowanymi procedurami i finansowaniem (środki z rezerwy

przesyłane dopiero w 2. połowie roku)

Brakuje rozwiązań systemowych zwiększających możliwości zatrudnienia, np. elastycznych godzin

pracy.

***

Podsumowanie

Podsumowując można zauważyć, że formy wsparcia oferowane osobom znajdującym się w trudnej sytuacji na

rynku pracy nie różnią się znacząco od tych, które oferowane są tym osobom w ramach projektów EFS. W

obydwu typach działań, bezrobotnym oferuje się wsparcie miękkie, szkolenia, czy też możliwość założenia

własnej działalności gospodarczej. Obydwa opierają się na diagnozie potrzeb bezrobotnego i zaoferowaniu mu

pomocy adekwatnej do tych potrzeb. Wynik ten, nieco zaskakuje, ponieważ spodziewano się większej

innowacyjności dla projektów nie objętych ścisłymi procedurami, bez narzuconych ram wynikających z opisu

priorytetów. Powodów takiego stanu rzeczy może być kilka.

Podobieństwo projektów świadczy z jednej strony, o tym, że kilka lat funkcjonowania projektów w ramach PO

KL doprowadziło do wytworzenia pewnego rodzaju standardów wymaganych w projektach POKL, które

przenoszone są na inne działania o podobnych celach. Z jednej strony prowadzi to do lepszej organizacji

podejmowanych działań (myślenie projektowe, lepsze zarządzanie projektami) ale z drugiej powoduje

ograniczanie podejmowanych działań do bardzo podobnych do tych, które oferowane są w ramach EFS.

Z drugiej strony może to wynikać, z faktu, że działania dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku,

finansowane z innych środków niż EFS, podejmowane są przede wszystkim przez instytucje, które są ustawowo

zobligowane do wspierania tych osób (przede wszystkim ośrodki pomocy społecznej oraz urzędy pracy).

Instytucje te działają w oparciu o wyznaczone ustawowo ramy i w związku z tym realizują takie formy wsparcia,

które zostały dla nich przewidziane

Trzecim wreszcie, najbardziej oczywistym powodem stosowania tych samych działań, jest fakt, że są one

skuteczne. Te same instytucje zajmują się realizowaniem projektów w ramach PO KL oraz poza nim i w

naturalny sposób przenoszą doświadczenia ze swoich wcześniejszych projektów na kolejne, oferując te formy

wsparcia, które okazały się skuteczne. Ta uwaga odnosi się także do organizacji pozarządowych, które w

ramach różnego rodzaju grantów i konkursów również oferują wsparcie osobom znajdującym się w trudnej

sytuacji na rynku pracy.


Obszar 4 Charakterystyka i ocena elastycznych form zatrudnienia

1.4.1 Znajomość elastycznych form zatrudnienia i ich stosowanie

Najnowsze trendy związane z EFZ

Elastyczne (niestandardowe) formy zatrudnienia mogą stanowić niezwykle skuteczny instrument zwalczania

bezrobocia i aktywizacji ekonomicznej ludności, o czym przekonują doświadczenia krajów Europy Zachodniej.

Generalnie za elastyczne formy pracy uznaje się zatrudnienie o charakterze innym niż na podstawie stosunku

pracy w pełnym wymiarze czasu. Elastyczność w odniesieniu do zatrudnienia najczęściej odnosi się do

następujących warunków pracy: miejsca, czasu, wynagrodzenia, organizacji, narzędzi oraz formy prawnej, na

podstawie której wykonuje się określone zadania i czynności pracownicze145

.

Pośród elastycznych (niestandardowych) form zatrudnienia najczęściej wymienia się: terminowe umowy o

pracę (umowa na okres próbny, umowa na czas określony, umowa na czas wykonania określonej pracy),

zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy, leasing pracowniczy (praca tymczasowa), telepracę, pracę na

wezwanie, job sharing (dzielenie pracy), umowy cywilnoprawne (umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa

agencyjna), pracę nakładczą (chałupniczą), job rotation (praca rotacyjna), outsourcing (korzystanie z zasobów

zewnętrznych), a także samozatrudnienie146

. Spośród wyżej przytoczonych, na szerszą uwagę zasługują w

szczególności: telepraca, job sharing, praca nakładcza i job rotation.

Wraz z dynamicznych rozwojem technik informatycznych oraz telekomunikacyjnych, telepraca zyskuje

potencjał do stania się popularną formą elastycznego zatrudnienia. Telepraca definiowana jest jako regularne

wykonywanie zadań i obowiązków pracowniczych, poza siedzibą pracodawcy, z wykorzystaniem środków

komunikacji elektronicznej147

. Za główną zaletę rozpatrywanej formy zatrudnienia należy uznać możliwość

realizacji zadań w domu, elastyczny czas pracy oraz samodzielną organizację pracy. W związku z powyższym

telepraca ułatwia godzenie aktywności zawodowej z obowiązkami rodzinnymi i życiem prywatnym148

. Należy

jednak zauważyć, że w myśl kodeksu pracy telepraca może być świadczona wyłącznie na podstawie umowy o

pracę 149

. Wszelkiego rodzaju prace zlecone wykonywane z domu i przesyłane pracodawcy elektronicznie,

świadczone na podstawie umów cywilnoprawnych nie są telepracą w rozumieniu kodeksu pracy. Wyniki

dotychczasowych badań nad telepracą pokazują, że forma ta jest i może być wykorzystywana w wielu branżach.

Do najpopularniejszych należą: usługi finansowe, grafika komputerowa, księgowość, usługi prawnicze,

sprzedaż, przedstawicielstwo handlowe, projekty techniczne ("inżynierskie"), projektowanie systemów

informatycznych, praca edytorska, redaktorska, analizy ekonomiczne, badania marketingowe, rynkowe.150

145

Elastyczne formy zatrudnienia. Informator, WUP w Warszawie, Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej, Warszawa, 2011. 146


L. Machol-Zajda (red.), 2010, Dotychczasowe i perspektywiczne wykorzystanie elastycznych form zatrudnienia w podlaskich przedsiębiorstwach, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie, Białystok – Warszawa. 148

A. Piekarska, E. Stroińska, 2008, Telepraca – szansa czy zagrożenie? Refleksje nad miejscem kobiet w społeczeństwie informacyjnym, [w:] C. Sadowska-Snarska (red.), Elastyczne formy pracy. Szanse i zagrożenia, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Białystok. 149

Kodeks pracy (Dz U 1998 nr 21, poz. 94 z późn. zm.) 150

Na podstawie raportu Telepraca PBS GDA. Przedstawiciele badanych przedsiębiorstw odpowiadali na pytanie –„Jakiego typu działalność wykonywana jest przez telepracowników w Pan(a/i) przedsiębiorstwie?”


Kolejną z niestandardowych form zatrudnienia, którą warto szerzej omówić jest job sharing, czyli dzielenie

pracy. Istotą tego modelu zatrudnienia jest podział kompetencji, czasu, odpowiedzialności, jak również

efektów, związanych z wykonywaniem określonych zadań pracowniczych na danym stanowisku, pomiędzy dwie

osoby, za porozumieniem z pracodawcą151

. Job sharing sprzyja tworzeniu nowych miejsc pracy, a także

umożliwia łatwiejsze godzenie zatrudnienia z życiem pozazawodowym152

. Forma ta może być jednym z narzędzi

aktywizacji kobiet, które nie wróciły do pracy po urodzeniu dziecka, osób sprawujących opiekę nad osobami

zależnymi, osoby wkraczające na rynek pracy bez doświadczenia zawodowego, osoby wkraczające w wiek

emerytalny oraz osoby niepełnosprawne153

.

Praca nakładcza (chałupnicza) stanowi pośrednią formę zatrudnienia pomiędzy umową o pracę, a umową o

dzieło. Zatrudnienie w tym charakterze polega na wykonywaniu przez pracownika przedmiotów (bądź też ich

części), z materiałów powierzonych przez zamawiającego (nakładcę), lub na świadczeniu określonych usług na

polecenie i rachunek pracodawcy. Praca chałupnicza, na ogół utożsamiana jest wykonywaniem prostych oraz

niewymagających doświadczenia i kwalifikacji czynności (np. klejenie teczek i kopert czy składanie długopisów).

Niemniej jednak należy podkreślić, iż tego rodzaju forma zatrudnienia z powodzeniem może być stosowana

także w przypadku opracowywania różnorodnych projektów i analiz, tłumaczeń oraz wprowadzania danych z

badań. Wśród głównych zalet pracy nakładczej wypada wymienić możliwość wykonywania zadań w miejscu

zamieszkania, samodzielną organizację czasu i miejsca pracy, a także korzystanie z pomocy domowników, co

ma szczególne znaczenie w przypadku osób o złym stanie zdrowia czy wychowujących dzieci154

.

Praca rotacyjna (job rotation) stanowi rozwiązanie ułatwiające połączenie polityki zatrudnienia z systemem

doskonalenia zawodowego pracowników w przedsiębiorstwach. Wdrożenie zasady job rotation, umożliwia

realizację systemu szkoleń pracowników w trakcie pracy, bez jakichkolwiek konsekwencji dla efektywności

prowadzonej działalności, ponieważ w tym samym czasie są oni zastępowani przez inne, wykwalifikowane

osoby. W polskich warunkach są to najczęściej bezrobotni, którzy zostali uprzednio wdrożeni w wykonywanie

określonych czynności i zadań na konkretnych stanowiskach. W ramach pracy rotacyjnej realizowane są więc

trzy podstawowe dążenia: podniesienie konkurencyjności firmy (poprzez stałe doskonalenie umiejętności i

kompetencji kadr), kształcenie ustawiczne, jak również reintegracja osób pozostających bez zatrudnienia155

.

Biorąc pod uwagę liczne korzyści dla pracowników ze stosowania tych elastycznych form zatrudnienia korzystne

wydaje się ich stosowanie wobec osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Telepraca mogłaby być

szczególnie korzystna w przypadku osób sprawujących opiekę nad osobami zależnymi oraz osób

niepełnosprawnych, natomiast praca rotacyjna mogłaby dobrze sprawdzić się np. u kobiet powracających na

rynek pracy po urodzeniu dziecka – forma to pomogłaby im na zaktualizowanie swoich kwalifikacji.

Znajomość EFZ wśród pracodawców

Na podstawie wyników dotychczasowych badań nad elastycznymi formami zatrudnienia i ich znajomością

wśród pracodawców można stwierdzić, że pracodawcy znają i stosują głównie te elastyczne formy związane z

151


L. Machol-Zajda (red.), 2010, Dotychczasowe i perspektywiczne wykorzystanie elastycznych form zatrudnienia w podlaskich przedsiębiorstwach, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie, Białystok – Warszawa. 153

Elastyczne Formy Zatrudnienia na przykładzie Job-sharingu, Stowarzyszenie na rzecz rozwoju rynku pracy S-to-S, Kraków-Warszawa 2007. 154


Elastyczne formy zatrudnienia. Informator, WUP w Warszawie, Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej, Warszawa, 2011.


formą prawną umowy łączącej pracodawcę z pracownikiem. Jak pokazują badania przeprowadzone dla PKPP

Lewiatan pracodawcy znają takie metody uelastyczniania zatrudnienia jak: umowy o pracę na czas określony

(19%), indywidualny czas pracy (16%), zmniejszenie czasu pracy (12%), umowy zlecenia (12%) oraz umowy o

dzieło (9%)156

Wśród elastycznych form zatrudnienia znanych przez pracodawców województwa śląskiego obecnych na

spotkaniu fokusowym można wyróżnić takie formy jak: praca na część etatu, umowy cywilnoprawne (umowa

zlecenie, umowa o dzieło), ruchomy czas pracy, pracę zadaniową oraz różne formy związane z

niestandardowym czasem pracy, takie jak praca weekendowa, sezonowa i nocna. Pracodawcom znana jest

również forma pracy polegająca na realizacji obowiązków poza siedzibą firmy np. telepraca.

Pracodawcy wskazują również na samozatrudnienie, jako jedną z elastycznych form zatrudnienia:

Ja bym też dołożyła rejestrację działalności jako elastyczność taka zatrudnienia. Czasami firmy wymuszają, tak

że pracownik musi działalność zarejestrować i dla nich coś robić, wtedy on nie wnika w to. [FGI pracodawca]

W ich opinii forma ta przenosi koszty pracy z pracodawcę na pracownika, który dalej świadczy swoje usługi

pracodawcy, jednak w bardziej korzystnej dla przedsiębiorstwa formie.

Mimo znajomości wielu elastycznych form zatrudnienia należy w tym miejscu zaznaczyć, że zarówno

pracodawcy jak i eksperci rynku pracy zauważają, że pojęcie „elastyczne formy zatrudnienia” jest nieostre i

zawiera w sobie wiele form świadczenia pracy, w których owa „elastyczność” ma różne wymiary – najczęściej:

formalny (związany z podstawą prawną świadczenia pracy), czasowy i przestrzenny.

Stosowanie EFZ w województwie śląskim

Pomimo świadomości istnienia wielu elastycznych form zatrudnienia badani pracodawcy korzystają jedynie z

kilku z nich, kierując się głównie interesem ekonomicznym firmy. Pracodawcy wybierają więc przede wszystkim

umowy cywilnoprawne, czyli umowy zlecenia i umowy o dzieło. Dużym zainteresowaniem pracodawców cieszą

się także staże i inne rodzaje zatrudnienia wspieranego, które nie generują kosztów po stronie pracodawcy,

pozwalając jednocześnie na pozyskanie pracownika. Mimo dużej popularności wspieranego zatrudnienia

pracodawcy zauważają jednak, że znalezienie kompetentnego stażysty, o odpowiednich umiejętnościach i chęci

pracy, jest bardzo trudne.

Pozostałe formy elastycznych form zatrudnienia są rzadziej stosowane, gdyż nie przynoszą pracodawcom

wymiernych korzyści finansowych. Elastyczność związana z czasem i miejscem pracy jest bardzo różnie

odbierana przez pracodawców. Z jednej strony dostrzegają oni wyraźne zalety tych form zatrudnienia, związane

z brakiem konieczności spędzania 8 godzin w pracy co wiąże się z większą efektywnością wykonywanych przez

pracownika zadań. Z drugiej strony jednak dostrzegają wiele ograniczeń związanych ze stosowaniem tych form,

które wynikają w dużej mierze z braku możliwości stosowania elastycznych form zatrudnienia w niektórych

branżach. W zawodach, w których pracownik ma kontakt z klientem możliwość zastosowania elastycznego

czasu pracy jest ograniczona. Istnieją także zawody, w których pracownik jest silnie związany z miejscem pracy

– w tym przypadku wykonywanie zadań poza miejscem pracy jest niemożliwe. Przykładem takiej branży może

być szkolnictwo, w którym jak opisuje jedna z uczestniczek spotkania fokusowego:

To może być jedynie część etatu. Wiadomo, że w szkole nie pracujemy tak … w godzinach nocnych i tak dalej.

[FGI pracodawca]

156

Na podstawie raportu Znajomość i stosowanie rozwiązań elastycznego rynku pracy, z badania przeprowadzonego na zlecenie PKPP Lewiatan przez firmę 4P Research Mix Sp. z o.o.


Podobna sytuacja ma miejsce w branży budowlanej, co dostrzegają badani pracodawcy tego sektora,

wskazując, że w ich przypadku elastyczność może być związana jedynie czasem pracy lub formą prawną

stosunku pracodawca – pracownik.

Mimo ograniczeń wymienianych przez badanych pracodawców, eksperci rynku pracy dostrzegają wiele

zawodów, w których elastyczne formy zatrudnienia mogłyby być z sukcesem wykorzystywane. Często

wymienianie są branże i zawody, w których praca z klientem jest ograniczona do minimum i może być

podtrzymywana telefonicznie lub mailowo. Do tej grupy zaliczane są zawody z branży finansowej i IT. Eksperci

rynku pracy widzą ponadto duże pole do rozwijania elastycznych form zatrudnienia, w zawodach, w których nie

były one do tej pory wykorzystywane. Jaskrawym przykładem tej ekspansji elastycznych form zatrudnienia na

nowe branże jest przykład e-doktorów. Jak opisuje jedna z ekspertek rynku pracy:

Usługa e-doktora polega na tym ze nie musimy iść do przychodni, tylko korzystamy z porady on-line albo

telefonicznie. Opisuje, co mi dolega i otrzymuję poradę. To nie jest osoba przypadkowa, to na pewno będzie

specjalista. [IDI Ekspert rynku pracy]

Przykład branży medycznej, dotychczas utożsamianej z bezpośrednim kontaktem lekarza z pacjentem, ukazuje

nowe perspektywy do stosowania elastycznych form zatrudnienia.

Wady i zalety elastycznych form zatrudnienia

Stosowanie elastycznych form zatrudnienia jest związane z wieloma obawami pracodawców. Mimo to

dostrzegają oni także korzyści stosowania tych form. Przyglądając się wynikom badań na temat wad i zalet

elastycznych form zatrudnienia w oczach pracodawców i ekspertów rynku pracy należy jednak mieć na uwadze

nieostrość pojęcia „elastyczne formy zatrudnienia”, która powoduje duże zróżnicowanie wad i zalet ze względu

na rodzaj EFZ.

Przystępując do omawiania zalet elastycznych form zatrudnienia należy zauważyć, że badani pracodawcy

wyraźnie preferują zatrudnienie socjalne i wspierane. Wszyscy pracodawcy obecni na spotkaniu fokusowym

dostrzegli, że przyjmowanie stażystów jest najbardziej korzystne finansowo dla firmy. To właśnie korzyści

finansowe są główną motywacją do stosowania przez pracodawców elastycznych form zatrudnienia, co z kolei

znajduje odzwierciedlenie w hierarchii preferencji stosowania poszczególnych form. Badani pracodawcy

wskazując na elastyczne formy zatrudnienia, które w ich opinii są najbardziej korzystne dla przedsiębiorstwa na

pierwszych miejscach wskazywali: zatrudnienie socjalne i wspierane, pracę na wezwanie, leasing pracowniczy,

umowy cywilnoprawne i prace interwencyjne. Wszystkie te formy okazują się korzystne dla pracodawcy, ze

względu na niskie koszty oraz możliwość dostosowania ilości pracowników do aktualnych potrzeb firmy, co jest

szczególnie ważne w branżach cechujących się dużą sezonowością np. branży budowlanej i innych usługach.

Badani pracodawcy często korzystają z umów cywilnoprawnych, zastępując nimi umowy o pracę, gdyż w ich

opinii umowy o dzieło i umowy zlecenia cechuje:

Najmniejsza ochrona stosunku pracy i największa elastyczność i najmniejsze koszty. [FGI pracodawca]

Zjawisko to ma jednak pewne negatywne następstwa, na które zwracają uwagę eksperci rynku pracy. W ich

opinii pracodawcy często nadużywają stosowania umów cywilnoprawnych, mimo że z formalnego punktu

widzenia prace, które wykonuje pracownik powinny zostać objęte umową o pracę. Jak mówi jedna z ekspertek

rynku pracy: Wszystko co ma znamiona pracy, czyli określone godziny pracy, zwierzchnictwo, strukturę,

zadania uzależnione od dnia pracy, niepowtarzalne, niezlecone konkretnie, kwalifikują się do umowy o pracę.

W praktyce wygląda to tak, ze dużo firm oszczędza i podciąga nomenklaturę tego co ktoś robi i oferuję umowę

zlecenia. [IDI Ekspert rynku pracy]


Takie podejście pracodawców do elastycznych form zatrudnienia sprawia, że formy te kojarzą się pracownikom

negatywnie i potęgują ich obawy. Jedna z ekspertek rynku pracy zauważa również, że takie stosowanie umów

cywilnoprawnych wypacza sens elastycznych form zatrudnienia, które powinny być nastawione na możliwość

godzenia życia prywatnego z zawodowym, a tymczasem pracownicy wykonujący prace na podstawie umów

cywilnoprawnych mają takie same obowiązki jak pracownicy, których łączy z pracodawcą stosunek pracy. Co

więcej, obowiązki te nie idą w parze z żadnymi przywilejami jakie niosą ze sobą EFZ:

Ja osobiście tępię fakt, w którym pracodawca chce, żeby pracownik miał takie obowiązki jak na umowę o pracę

czyli na przykład przychodził do pracy na 8 godzin, tłumaczył się z każdej minuty a daje mu umowę zlecenie. To

nie jest w porządku. [IDI Ekspert rynku pracy]

Eksperci rynku pracy często wskazywali, że rozpowszechnianie elastycznych form zatrudnienia opartych o

elastyczność czasową i przestrzenną mogłoby być skutecznym narzędziem zwalczania bezrobocia wśród wielu

grup bezrobotnych. W ich przekonaniu telepraca ma wiele zalet dla pracowników, gdyż pozwala im na godzenie

życia prywatnego z zawodowym, co ma szczególne znaczenie w przypadku osób, które z różnych przyczyn nie

mogą wykonywać pracy u pracodawcy w pełnym wymiarze godzinowym.

Największą barierą do stosowania pracy zdalnej jest brak zaufania pracodawcy do pracownika, co zostało

zauważone przez ekspertów rynku pracy i potwierdzone przez badanych pracodawców, którzy nie ukrywają, że

wolą mieć kontrolę nad wykonywaniem pracy przez pracownika. Jak mówi jedna z ekspertek rynku pracy:

(…) umowa zlecenie, o dzieło, czy praca na odległość, pracodawcy myślą, że osoba zatrudniona na takich

warunkach będzie świadczył niższej jakości pracę, bo nie jest nadzorowany. [FGI pracodawcy]

Mimo zasady ograniczonego zaufania w stosunku do pracowników część badanych pracodawców dostrzega

zalety tej formy i nie wyklucza jej stosowanie lub już stosuje. Ma to miejsce w przypadku branży finansowej i

usług prawnych, gdzie efektem pracy jest napisanie pisma czy sprawozdania. W takim przypadku pracownik

wynagradzany jest za wykonane zadanie więc jego obecność w miejscu pracy nie jest konieczna.

Stosowanie pracy zdalnej ma jedno poważne ograniczenie, na które zwracają uwagę badani pracodawcy.

Pracownik pracując z domu musi mieć zapewnione przez pracodawcę odpowiednie warunki do pracy. Nawet w

przypadku telepracy to dom jest miejscem pracy, zatem musi być odpowiednio przystosowany do

wykonywania obowiązków. Zgodnie z zapisami Kodeksu Pracy pracodawca wobec pracownika wykonującego

pracę w formie telepracy ma obowiązki w postaci: dostarczenia sprzętu niezbędnego do wykonywania pracy w

formie telepracy, ubezpieczenia sprzętu, pokrycia kosztów związanych z instalacją, serwisem, eksploracją i

konserwacją sprzętu oraz zapewnienia telepracownikowi pomocy technicznej i niezbędnych szkoleń w zakresie

obsługi sprzętu157

. W tym miejscu należy jednak przypomnieć, iż wśród badanych pracodawców obecnych na

spotkaniu fokusowym telepraca nie była rozumiana w myśl definicji Kodeksu Pracy ale jako forma wykonywania

pracy z domu (praca zdalna) na podstawie dowolnego typu umowy (w tym cywilnoprawnej).

Wykonywanie telepracy rozumianej jako pracy zdalnej wiąże się z kosztami dla pracodawców, w związku z czym

niechętnie zgadzają się np. na zabieranie przez pracowników sprzętu komputerowego do domu:

Jeżeli się da to część zleceń można zrobić w domu, jedna osoba chciała laptopa do domu, że ona zrobi dużo w

domu ale nie rozdajemy sprzętu na prawo i lewo. [FGI pracodawcy]

W kontekście elastycznych form zatrudnienia główną obawą pracowników może być brak stabilności

zatrudnienia. W przypadku elastyczności w rozumieniu prawnym brak zastosowania Kodeksu Pracy, który

157

Kodeks pracy (Dz U 1998 nr 21, poz. 94 z późn. zm.)


okazuje się główną zaletą dla pracodawców, staje się powodem, dla którego część pracowników obawia się

elastycznych form zatrudnienia i traktuje je jedynie jako źródło dochodu. Jak zauważa jedna z ekspertek rynku

pracy:

Jeśli mówimy o ludziach którzy pracują na umowach o dzieło czy umowach zlecenie niekoniecznie zgodnie z

prawem, czyli podług tego jakie wykonują obowiązki i jaka jest ich rola, to korzyść jest taka, że jeśli nie mają

innych możliwości, to nie pracowaliby w ogóle. Zgodzenie się na tę formę współpracy jest to możliwością

zarobkowania, najzwyczajniej w świecie. Jest to trochę przykre, ale niestety tak jest. [IDI Ekspert rynku pracy]

Obawy pracowników w kwestii braku stałości zatrudnienia i dochodów znajdują odzwierciedlenie w ich

zaangażowaniu i stopniu identyfikacji z firmą. Zauważają to zarówno badani pracodawcy jak i eksperci rynku

pracy, wskazując, że jest to jeden z ważnych problemów w zakresie stosowania elastycznych form zatrudnienia.

Niska identyfikacja z firmą i poczucie wyraźnego podziału na „pracowników stałych” zatrudnionych na umowę o

pracę oraz „pracowników tymczasowych” zatrudnionych w niepełnym wymiarze lub na podstawie umowy

cywilnoprawnej, skutkuje niskim przywiązaniem do miejsca pracy i częstym zmienianiem miejsca pracy:

Wadą może być to ze pracownik jest zupełnie nie związany z firmą i nie będzie miał żadnych skrupułów żeby

odejść do innej firmy. A proces wykształcenia pracownika i wdrożenia go do kultury firmy są czasochłonne i

wymagające i częsta rotacja pracowników wcale nie jest niczym dobrym. [FGI pracodawcy]

Liczne obawy pracowników wobec idei elastycznych form zatrudnienia mogłyby zostać częściowo ograniczone

dzięki promowaniu idei flexicurity (ang. flexibility (elastyczność) i security (bezpieczeństwo). Flexicurity to

koncepcja, która ma na celu połączenie poczucia bezpieczeństwa pracownika oraz elastycznych rozwiązań

stosowanych przez pracodawców158

. W myśl tej idei państwo powinno kreować politykę elastycznego i

bezpiecznego rynku pracy, poprzez elastyczny rynek pracy, aktywną politykę rynku pracy oraz hojne państwo

opiekuńcze159

. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na fakt, iż szeroko rozumiane elastyczne formy

zatrudnienia stosowane na rynku pracy województwa śląskiego nie wpisują się w ideę flexicurity, gdyż są

korzystne głównie dla pracodawców (umowy cywilnoprawne). Dążenie do elastycznego rynku pracy jest jednak

celem, do którego należy zmierzać, jednak ze względu na bardzo złożony charakter tej idei powinna ona być

kreowana na poziomie państwowym i regulacji ustawowych. Najnowsze informacje na temat zmian prawnych

oraz ekspertyzy dotyczące dostosowania polskiego prawa do idei flexicurity można znaleźć m.in. na stronie

internetowej poświęconej flexicurity prowadzonej przez PKPP Lewiatan160

.

Jedną z metod realizowania idei flexicurity mogłoby być zabezpieczenie umów cywilnoprawnych tak aby

pracownicy zyskali zabezpieczenie społeczne w postaci m.in. urlopów macierzyńskich czy zwolnień lekarskich

jednak takie rozwiązanie wciąż budzi sprzeciw u pracodawców, którzy korzystają z umów cywilnoprawnych w

celu ograniczania kosztów161

.

Dążenie do zabezpieczeń społecznych pracowników pracujących w elastycznych formach jest również

rekomendowane przez Międzynarodową Organizację Pracy, która w konwencji 175 wskazuje, że:

Należy podjąć działania w celu zapewnienia, że pracownicy pracujący w niepełnym wymiarze czasu korzystają z

uprawnień równoważnych tym, z jakich korzystają porównywalni pracownicy pracujący w pełnym wymiarze

czasu w zakresie:

158

Elastyczne Formy Zatrudnienia – efektywne zarządzanie zasobami rynku pracy, Stowarzyszenie na rzecz rozwoju rynku pracy S-to-S, Kraków-Warszawa 2007. 159

Op. Cit s. 17 160

www.polskieflexicurity.pl. 161

Godzenie ról rodzinnych i zawodowych kobiet i mężczyzn. Raport z badań jakościowych i ilościowych, Warszawa 2009.


a) ochrony macierzyństwa;

b) ustania zatrudnienia;

c) corocznych płatnych urlopów i płatnych dni świątecznych; i

d) zwolnień lekarskich;

jest zrozumiałe, że finansowe uprawnienia mogą być określane proporcjonalnie do czasu pracy lub

zarobków162

.

1.4.2 Możliwość wykorzystywania elastycznych form zatrudnienia w aktywizacji

zawodowej osób w szczególnie trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy

Nastawienie badanie pracodawców do elastycznych form zatrudnienia wskazuje, że są chętni do korzystania z

tego typu metod ze względu na wiele zalet finansowych. Motywacje ekonomiczne przekładają się również na

opinie badanych pracodawców na temat zatrudniania osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy z

wykorzystaniem elastycznych form zatrudnienia. Badani przedsiębiorcy wskazują, że sytuacja danej osoby

bezrobotnej nie jest kluczowa, o ile osoba ta ma predyspozycje do wykonywania danej pracy. W praktyce

oznacza to, że pracodawcy mogliby zatrudniać osoby bezrobotne z każdej z kategorii osób w szczególnie

trudnej sytuacji na rynku pracy o ile pewne ograniczenia związane z charakterystykami tych grup nie

rzutowałyby na jakość wykonywanej pracy.

Eksperci rynku pracy nieco inaczej postrzegają możliwości związane ze stosowaniem elastycznych form

zatrudnienie wobec osób w szczególnie trudnej sytuacji. W ich opinii można wyróżnić grupy, wobec których

formy te mogłyby być wdrażane z pożytkiem dla tych osób, ale także takie wobec których stosowanie

elastycznych form zatrudnienia nie jest dobrą metodą aktywizacji zawodowej. Mimo to eksperci zauważają, że

elastyczne formy zatrudnienia są szansą dla każdej z tych grup na zarobkowanie oraz zdobywanie

doświadczenia zawodowego:” (…) Trochę na zasadzie, że jak się nie ma co się lubi to się lubi co się ma. Co jest

priorytetem, czy mieć już dzisiaj etat do grobowej deski czy zdobywać doświadczenie? Bo jeśli chcemy

zdobywać doświadczenie to jak najbardziej można wykorzystywać takie formy”.


Eksperci rynku pracy nie są zgodni w zakresie zasadności stosowania elastycznych form zatrudnienia wobec

osób młodych. Ta kategoria osób w trudnej sytuacji na rynku pracy jest najbardziej rokująca ze względu na

młody wiek i dużą motywację. Zdaniem jednej z ekspertek osoby młode powinny zapoznać się ze środowiskiem

pracy na miejscu, u pracodawcy aby móc wdrożyć się w nowy kontekst społeczny:

(…) osoby młode powinny najpierw poznać co to jest typowa praca a później, trudno komuś mówić czym są

elastyczne formy zatrudnienia, jak ktoś nie wiem czy w ogóle jest zatrudnienie, świadczenie pracy, nie uważam

zaczyniania kariery zawodowej od elastycznych form za dobre, ale może się mylę. [IDI Ekspert rynku pracy]

Należy jednak zauważyć, że te ograniczenia w stosowaniu elastycznych form zatrudnienia wobec młodych osób

bezrobotnych dotyczą jedynie elastyczności rozumianej jako wykonywanie pracy poza siedzibą pracodawcy.

Z drugiej strony, jak zauważają eksperci, ważnym problemem osób młodych na rynku pracy jest brak

doświadczenia zawodowego. W kontekście tej bariery stosowanie elastycznych form zatrudnienia osób

młodszych pozwala im na zdobycie doświadczenia zawodowego:

162

Artykuł 7 konwencji: http://www.mop.pl/doc/html/konwencje/k175.html [10. 10. 2012]. Polska nie ratyfikowała tego dokumentu.

http://www.mop.pl/doc/html/konwencje/k175.html%20%5b10


(…) dla młodego pracownika to jest możliwość zdobycia doświadczenia, idąc na prace na umowę zlecenie

może się wykazać ze cos robi ze nie czeka aż samo przyjdzie. [IDI Ekspert rynku pracy]

W tym kontekście umowy cywilnoprawne są dużą szansą dla młodych osób, gdyż pozwalają im na zdobycie

cennego na rynku pracy doświadczenia zawodowego, które w przyszłości zwiększy ich szanse na znalezienie

zatrudnienia.

Kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka i bezrobotni samotnie wychowujący co

najmniej 1 dziecko

W kontekście możliwości stosowania elastycznych form zatrudnienia kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po

urodzeniu dziecka oraz bezrobotni samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko, omawiane są wspólnie

ponieważ zdaniem badanych pracodawców i ekspertów rynku pracy dotykają podobne ograniczenia na rynku

pracy, związane z opieką nad dzieckiem lub dziećmi.

Eksperci rynku pracy zauważają duży potencjał elastycznych form zatrudnienia w pomocy kobietom w powrocie

na rynek pracy. W ich opinii główną problemem na jaki napotykają kobiety wychowujące dzieci jest niemożność

pogodzenia życia zawodowego z opieką. Rozwiązania polegające na elastyczności czasu i miejsca pracy mogłyby

w dużym stopniu rozwiązać te problemy i pozwolić kobietom na pracę zarobkową przy jednoczesnym

sprawowaniu opieki nad dzieckiem. Najlepszymi elastycznymi formami zatrudnienia wobec kobiet są zatem te

związane z niepełnym wymiarem czasowym i z zadaniowym trybem pracy. Zdaniem ekspertów jedną z bardziej

korzystnych form jest telepraca:

No jeszcze ten Home office, praca w domu. Jest to dobry sposób dla matek. Praca na zasadzie Home Office jest

pracą zadaniową, więc formą kontroli jest sprawdzenie czy zadanie zostało wykonane. [IDI Ekspert rynku pracy]

W opinii badanych pracodawców fakt posiadania dzieci nie jest istotny o ile opieka nie rzutuje na jakość i

terminowość wykonywanej pracy:

Jeżeli jest lepsza niż inna osoba, która nie ma tylu ograniczeń to nie widzę żadnych przeciwwskazań, żeby ją

zatrudnić. [FGI pracodawca]

W tym kontekście należy jednak przypomnieć obawy badanych pracodawców związane ze stosowaniem

elastycznych form zatrudnienia, które mogłyby być atrakcyjne dla kobiet powracających na rynek pracy po

urodzeniu dziecka lub osób samotnie wychowujących dziecko. Dla tych kategorii osób w szczególnie trudnej

sytuacji na rynku pracy korzystnym rozwiązaniem byłaby m.in. telepraca, która nie jest popularna wśród

pracodawców z uwagi na konieczność wyposażenia miejsca pracy w domu pracownika i związane z tym koszty.

Mając na uwadze potencjał telepracy w stosunku do kobiet wychowujących dzieci oraz obawy badanych

pracodawców związane ze stosowaniem tej formy EFZ należy dążyć do popularyzacji tej formy wśród

przedsiębiorców.

Bezrobotne osoby w starszym wieku (45+, 50+)

Elastyczne formy zatrudnienia są dobrym sposobem aktywizacji wielu grup jednak w przypadku bezrobotnych

w wieku 45+ eksperci zauważają pewne ograniczenia. W ich opinii wraz z wiekiem rośnie chęć stabilizacji

życiowej a co za tym idzie ważna staje się stabilność zatrudnienia i perspektywy związane z emeryturą:

Im osoba starsza tym osób jest mniej, zaczynamy myśleć o przyszłości, każdy przejdzie na emeryturę a z umów

zlecenie nie uzbieramy na emeryturę. [IDI Ekspert rynku pracy]


Mimo to eksperci rynku pracy zauważają duże trudności w znalezieniu zatrudnienia na jakie napotykają te

osoby, w związku z czym elastyczne formy zatrudnienia są dla nich często jedynymi możliwościami

zarobkowania:

Dla osób starszych, powyżej pewnego wieku, bo tutaj, wiadomo ze zawsze jakaś forma jest fajna i pozwala

zarobić pieniądze, ale tutaj to są bardzo niepewne formy zatrudnienia i łączy się ze strachem, na początku może

być fajnie ale potem jest strach, i dla osób starszych lepiej jest żeby miały pewniejsze formy zatrudnienia. [IDI

Ekspert rynku pracy]

Barierą związaną ze stosowaniem niektórych elastycznych form zatrudnienia wobec osób starszych jest również

nieznajomość nowych technologii. Osoby w wieku 45+ często nie korzystają biegle z komputera wobec czego

stosowanie wobec nich np. telepracy jest utrudnione.

Podsumowując opinie badanych pracodawców i ekspertów należy stwierdzić, że elastyczne formy zatrudnienia

mogą być stosowane wobec bezrobotnych w wieku 45+, z zaznaczeniem że powinien to być okres

„przejściowy” (pozwalający na zarobkowanie i pozostanie na rynku pracy) prowadzący do stabilnego

zatrudnienia w oparciu o umowę o pracę.

Bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego

Zdaniem badanych pracodawców i ekspertów rynku pracy ta grupa osób w szczególnie trudnej sytuacji na

rynku pracy jest bardzo szeroka i niejednolita. Eksperci mówiąc o tej grupie odnosili się głównie do osób bez

kwalifikacji zawodowych. W ich opinii w tej szerokorozumianej grupie dominują osoby o niskim wykształceniu

(lub bez formalnego wykształcenia), często obarczone wieloma problemami społecznymi w tym m.in.

dziedziczonym bezrobociem.

Z uwagi na szerokie spektrum problemów z jakimi spotyka się ta grupa eksperci zauważają, że elastyczne formy

zatrudnienia nie są wobec nich dobrym sposobem aktywizacji:

Tutaj obawiam się, że najpierw potrzebne jest przewartościowanie ich, a później zaproponowanie. Zakładam ze

ta praca w wielu wypadkach nie byłaby wykonywana. [IDI Ekspert rynku pracy]

Warunkiem powrotu na rynek pracy tych osób jest zatem zwiększenie ich motywacji, tak aby chciały one

podejmować aktywność zawodową. Jeżeli ten warunek zostanie spełniony możliwa jest jakakolwiek aktywność

tych osób na rynku pracy a elastyczne formy zatrudnienia mogą im pomóc podnieść motywację do

poszukiwania zatrudnienia:

Mogłyby być stosowane właśnie żeby pozwolić nabyć tym osobom doświadczenie, żeby te osoby mogły

odzyskać motywacje i dobra samoocenę. To często osoby które długo nie pracują i mają o sobie nie wysokie

zdanie, i każda forma aktywności zawodowej jest dobra, łącznie z wolontariatem. [IDI Ekspert rynku pracy]


Bezrobotne osoby niepełnosprawne są zdaniem badanych pracodawców trudną grupą i zatrudnianie ich jest

dość problematyczne, gdyż osoby te wymagają przystosowania miejsca pracy do ich potrzeb. Mimo to eksperci

rynku pracy dostrzegają szerokie spektrum możliwości zatrudniania tych osób z zastosowaniem elastycznych

form zatrudnienia. Możliwości te związane są w dużej mierze z formami, które pozwalają na wykonywanie

pracy w domu np. telepraca. Mimo tego optymistycznego podejścia ekspertów stosowanie elastycznych form

zatrudnienia wobec osób niepełnosprawnych niesie ze sobą dwa podstawowe problemy.

Pierwszy z nich zauważają sami eksperci i jest on związany z pojęciem aktywizacji społeczno-zawodowej:


Na pewno by to było skuteczne w przypadku osób niepełnosprawnych, pod warunkiem umożliwienia im pracy

w domu. Z jednej strony należy te osoby uspołeczniać, wiec one muszą wrócić do społeczeństwa i jakby praca w

grupie pozwala im na cos takiego, ale często jest tak, że praca w grupie ze względu na jakąś niepełnosprawność

jest niemożliwa, praca w domu by wiele dała. Pod warunkiem odpowiedniego wyposażenia stanowiska pracy.

W tej grupie by się to świetnie sprawdziło. [IDI Ekspert rynku pracy]

Praca zdalna (Home Office, telepraca) może pomóc osobom niepełnosprawnym na rynku pracy poprzez danie

im możliwości zarobkowania, jednak nie pozwoli na aktywizację społeczną, rozumianą jako integrację ze

społeczeństwem.

Kolejny problem dotyczy wyposażenia stanowiska pracy, na co zwracają uwagę badani pracodawcy. W

przypadku wykonywania przez osobę niepełnosprawną pracy w siedzibie pracodawcy istnieje konieczność

przystosowania miejsca pracy do jej potrzeb, szczególnie w przypadku osób z niepełnosprawnością ruchową.

Dostosowanie miejsca pracy niesie ze sobą duże koszty, dlatego badani pracodawcy nie biorą pod uwagę

możliwości zatrudniania osób niepełnosprawnych:

Ubikacja dla niepełnosprawnych odpowiednia, jeżeli to jest osoba na wózku to trzeba by cały budynek

przerobić. [FGI pracodawca]

Badani pracodawcy zauważają ponadto, że nawet w przypadku wykonywania przez osoby niepełnosprawne

pracy zdalnej, to po stronie pracodawcy leży zapewnienie warunków i bezpieczeństwa pracy:

Pracodawca odpowiada za warunki i bezpieczeństwo pracy w miejscu zatrudnienia wiec w domu tak samo. [FGI

pracodawca]

W tym miejscu należy również nadmienić, że badani pracodawcy dość stereotypowo postrzegają osoby

niepełnosprawne. W ich opinii osoby niepełnosprawne mogłyby wykonywać jedynie proste prace. Z drugiej

jednak strony dostrzegają również, że niepełnosprawność jest pojęciem bardzo szerokim i możliwości

zatrudnienia osób niepełnosprawnych w dużym stopniu zależą od branży oraz rodzaju i stopnia

niepełnosprawności :

Poza tym zależy to bardzo dużo od pracownika i od branży. Trudno żebym ja zatrudniał kobiety, żebym ja

zatrudniał niepełnosprawnych i tak dalej. [FGI pracodawca, branża budowlana]

1.4.3 Promowanie elastycznych form zatrudnienia wśród pracodawców

Elastyczne formy zatrudnienia są znane badanym pracodawcom. Eksperci rynku pracy zauważają również dużą

popularność elastycznych form zatrudnienia wśród pracodawców województwa śląskiego. Należy jednak

zauważyć, że najchętniej stosowane przez badanych pracodawców EFZ, czyli umowy cywilnoprawne, nie

rozwiązują wielu problemów osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że telepraca jest jedną z najrzadziej

wykorzystywanych przez pracodawców elastyczną formą zatrudnienia, która jednocześnie może okazać się

przydatna w aktywizacji kobiet, które urodziły dziecko i bezrobotnych samotnie wychowujących dziecko. Mając

na uwadze te wnioski należy promować telepracę jako formę o dużym potencjale. Jak zauważają eksperci rynku

pracy dobrym sposobem na promowanie EFZ jest uświadamianie pracodawcom potrzeby, którą stosowanie

tych form może zaspokoić. Jak zauważa jedna z ekspertek:

Gdzieś tam u klientów rośnie taka świadomość. Czemu tego nie ma? Bo jeśli coś jest nienazwane to tego nie ma,

bo jeśli coś nie istnieje to skąd mogą wpaść na pomysł żeby zadzwonić i opowiedzieć że oni by chcieli

jobsharing. [IDI Ekspert rynku pracy]


Jest to szczególnie cenna uwaga, pamiętając, że pracodawcy nie znają takich form jak jobsharing czy

jobrotation. Telepraca również jest mało znana pracodawcom – nie mają oni świadomości możliwości

rozwiązań technologicznych pozwalających na kontrolę pracownika w domu. Z uwagi na tę niewiedzę rodzą się

bariery. Popularyzowanie mało znanych EFZ mogłoby przyczynić się do osłabienia tych barier a także do

uświadamiania pracodawcom potrzeb i możliwości ich zaspokajania poprzez stosowanie mniej znanych EFZ.

Promowanie EFZ wśród pracodawców powinno być zorientowanie na pokazywanie korzyści z zatrudniania osób

w szczególnie trudnej sytuacji. Jak zauważa jeden z ekspertów:

Kwestia nie leży w popularyzacji elastycznych form zatrudnienia, one są wystarczająco popularne, chodzi o to

żeby przekonać pracodawców ze te osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy mogą im się przydać jakiejkolwiek

formie, czy to będzie umowa o prace czy ta elastyczna forma. [IDI Ekspert rynku pracy]

Mimo iż pracodawcy zastrzegają, że nie mają uprzedzeń wobec żadnej z grup w szczególnie trudnej sytuacji na

rynku pracy ich obawy związane z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych są widoczne dlatego planując

popularyzację EFZ wśród pracodawców należy zwrócić szczególną uwagę na uświadamianie pracodawcom

korzyści wynikających z zatrudniania tych osób.

Z uwagi na silne zorientowanie pracodawców na korzyści finansowe związane z zatrudnianiem pracowników

(np. preferowanie stażystów i umów cywilnoprawnych) należy również wypracować system korzyści

finansowych, gdyż jak zauważa jeden z ekspertów:

Jedyna forma namacalna, którą pracodawca czuje, zawsze wiąże się to dla pracodawcy z korzyściami

finansowymi albo ulgami. Tak naprawdę wiadomo ze państwo mu pewnie nie zapłaci, ale da mu pewne ulgi,

preferencje. Ale na pewno pewnego typu preferencje związane z obniżeniem podatku, składek, które

odprowadza za te osobę, jeżeli godzi się na tę formę zatrudnia, mogłyby przynieść jakiś tam efekt. Na pewno

jest gro pomysłów, które można zaproponować, jedne pewnie mniej realne, drugie bardziej, ale dla

pracodawców najbardziej działa ten efekt wymierny, czyli majątkowy. [IDI Ekspert rynku pracy]

Kluczowym punktem promocji elastycznych form zatrudnienia byłoby zatem stworzenie korzyści finansowych

dla pracodawców, co w połączeniu z działaniami informacyjnymi i promującymi korzyści mogłoby w dużym

stopniu przyczynić się do popularyzacji elastycznych form zatrudnienia kluczowych z punktu widzenia potrzeb

osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Ponieważ realizacja kampanii informacyjno-promocyjnej

byłaby kosztowna zaleca się wdrożenie tańszego, a jednocześnie skutecznego rozwiązania w postaci

umożliwienia odbywania stażu w elastycznej formie. Rozwiązanie to umożliwiłoby bezpośrednie pokazanie

pracodawcom korzyści płynących z tych form.

Rekomendacja: Upowszechnianie elastycznych form zatrudnienia wśród pracodawców województwa śląskiego za pomocą umożliwienia osobom w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy możliwości odbycia stażu w formie „telestażu” lub stażu w formie pracy rotacyjnej – pozwoli to na promowanie elastycznych form zatrudnienia na poziomie województwa śląskiego a osobom w trudnej sytuacji na rynku pracy umożliwi podjęcie stażu.

***

Podsumowanie

Spośród rozmaitych elastycznych form zatrudnienia badani pracodawcy najczęściej stosują umowy

cywilnoprawne ze względu na niższe koszty utrzymania pracownika. Pozostałe elastyczne formy zatrudnienia są


im mniej znane i raczej z nich nie korzystają. Sytuacja ta nie jest korzystna, gdyż jak pokazują wyniki badania z

ekspertami rynku pracy oraz analiza danych zastanych, elastyczne formy zatrudnienia mają duży potencjał w

aktywizacji osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

Główną przeszkodą w stosowaniu korzystnych dla osób w szczególnie trudnej sytuacji form opartych o

elastyczność czasowo-przestrzenną (zwłaszcza telepracy) jest niska świadomość istnienia tych form i możliwości

ich zastosowania, a także brak korzyści finansowych, które są głównym wymiarem oceny tych form wśród

pracodawców. Metodą na promocję EFZ wśród pracodawców mogłoby więc stać się umożliwienie odbywania

stażu za pomocą tych elastycznych form.


1.5. Analiza i ocena dobrych praktyk w zakresie wspierania osób

znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy w ramach PO KL

poza województwem śląskim

W ramach badania przeanalizowano wiele projektów realizowanych poza województwem śląskim. Celem tej

analizy było wskazanie projektów wartych naśladowania ze względu na ich dużą skuteczność w aktywizacji osób

w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Owa skuteczność przejawiać się może w rozmaitych wymiarach –

czasem może to być nietypowe podejście do uczestników projektu lub objęcie ich nietypową formą wsparcia.

Poniżej przedstawione zostały wyróżniające się projekty, które można uznać za dobre praktyki.

1. „Nie ma zdrowia bez pracy”, wsparcie osób niepełnosprawnych w reintegracji zawodowej,

Starostwo Powiatowe Krosno Odrzańskie, od 2008 roku PO KL, Działanie 6.2.

Projekt polegał na utworzeniu Odrzańskiej Spółdzielni Socjalnej przy udziale najaktywniejszej grupy osób niepełnosprawnych. W ramach przygotowań przeprowadzono szkolenia min. z podstaw przedsiębiorczości. Każdy uczestnik prowadzi własną działalność handlową lub usługową, dopasowaną do własnych możliwości, wiedzy i doświadczenia. Działania wyróżnia współpraca różnych podmiotów: „W realizację projektu włączyły się organizacje pozarządowe, działające lokalnie na rzecz inicjatyw społecznych. Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych SKARPA oraz Stowarzyszenie PRZYSTAŃ w Krośnie Odrzańskim przy wsparciu powiatu zawiązały partnerstwo, które umożliwiło podjęcie tej inicjatywy.”

163 Jednym z rezultatów jest zwiększenie świadomości

społeczności lokalnej na temat potrzeby aktywizacji w sferze zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych oraz aktywne włączenie się we wspieranie inicjatywy (min. poprzez wsparcie finansowe).

Uzasadnienie: Projekt ten wyróżnia się ze względu na wyjątkową skuteczność w aktywizowaniu stosunkowo

trudnej grupy jaką są osoby niepełnosprawne. Wielu projektodawców negatywnie wypowiada się na temat

wskaźnika zatrudnialności, gdyż w ich opinii rola beneficjenta kończy się na przeszkoleniu uczestnika projektu

lub zapewnieniu mu stażu. W projekcie Nie ma zdrowia bez pracy problem efektywności zatrudnieniowej został

rozwiązany poprzez umożliwienie jego uczestnikom stworzenia spółdzielni socjalnej. Wartym uwagi jest

ukierunkowanie uczestników projektu na posiadane przez nich umiejętności. W ten sposób projekt ten

wykorzystuje dostępny potencjał tych osób i ukierunkowuje je na przedsiębiorczość za pomocą szkoleń.

Jednocześnie projekt ten uwzględnia ograniczenia osób niepełnosprawnych, dzięki czemu nie trafiają one na

otwarty rynek pracy – trafiając do sektora ekonomii społecznej osoby mogą te zarobkować na przyjaznym im

rynku.

2. Holownik - nowa usługa aktywizacji zawodowej, WUP Kraków, od 2011

Rezultatem projektu było opracowanie metody pracy trenera zatrudnienia wspieranego jako kompleksowego sposobu przywracania osób zagrożonych wykluczeniem oraz wykluczonych społecznie. „Trener w relacji z klientem pracuje nad wieloma aspektami jego życia: pracą, edukacją, rodziną, czasem wolnym, traktując je jako integralne elementy planowania i podejmowania decyzji związanych z pracą. To holistyczne podejście oparte o założenia psychologii humanistycznej pozwala na dokonanie realnej ZMIANY w życiu, za którą klient bierze odpowiedzialność.”

164

163

http://e-wspolpraca.pl/bazy/baza-informacji-nip/item/45 164

http://holownik.org/node/35


Uzasadnienie: Najmocniejszą stroną tego projektu jest bardzo indywidualne podejście do bezrobotnego jakie w

nim zastosowano – tj. wprowadzenie do projektu osoby trenera, który przeprowadza bezrobotnego przez cały

proces wsparcia oraz pomaga w chwilach kryzysu. Wyniki badania pokazują, że ze względu na liczne problemy

społeczne na jakie napotykają osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, takie indywidualne

podejście do ich problemów jest niezwykle ważne. Osoba bezrobotna może rozwijać się i walczyć ze swoimi

problemami na wielu płaszczyznach, co może przyczynić się do większej skuteczności takiej formy aktywizacji.

W wielu projektach aspekty związane z otoczeniem osoby w trudnej sytuacji są pomijane. W projekcie

Holownik uczestnikiem jest człowiek wraz z całym jego otoczeniem – uwzględnienie kontekstu społecznego

może pomóc trenerowi na zidentyfikowanie wszystkich ważnych problemów. Ważnym elementem jest również

uświadomienie uczestnikowi projektu jego odpowiedzialności za zmianę. Uczestnik projektu jest więc nie tylko

„klientem” ale uczestnikiem procesu zmiany w kierunku aktywizacji zawodowej.

3. Praca się opłaca, Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych Elbląg

PO KL Poddziałanie 6.1.1.

Projekt oferował wszechstronne wsparcie dla 30 osób niepełnosprawnych po 45. roku życia, które chciały pracować a nie miały potrzebnych kwalifikacji. Podejmowane działania zawierały konsultacje z psychologiem, utworzenie dla każdego uczestnika, przy współpracy z doradcą zawodowym, indywidualnego planu działania. Przeprowadzenie szkolenia komputerowego oraz szkoleń zawodowych o ustalonym wcześniej profilu, kończących się odpowiednim certyfikatem. 10 osób odbyło po szkoleniach praktyki zawodowe. Efektem projektu było podjęcie zatrudnienia przez aż 19 uczestników.

165

Uzasadnienie: Projekt został wskazany jako dobra praktyka ze względu na bardzo dobre zrozumienie potrzeb

grupy docelowej i dopasowanie działań proponowanych w projekcie do tych potrzeb. Mimo trudnej grupy

udało się w nim osiągnąć bardzo dobre efekty. Projekt ten pokazuje również dużą skuteczność projektów

realizowanych przez instytucje dysponujące dużą wiedzą na temat grupy docelowej oraz doświadczeniem w

pracy z nią.

4. Lepsze jutro, PUP Poznań, 2008-2013 PO KL, Poddziałanie 6.1.3.

Projekt skierowany jest do szerokiego grona, uczestniczyć mogą wszyscy bezrobotni. Przeważają kobiety. Działania promują równouprawnienie płci na rynku pracy (poprzez min. przekwalifikowanie zawodowe kobiet to zawodów stereotypowo „męskich” i mężczyzn do zawodów „kobiecych”). Oferuje się szkolenia, staże, dofinansowanie rozpoczęcia działalności gospodarczej. Skuteczność projektu bierze się nim. z przemyślanego doboru szkoleń zawodowych, nastawionego na aktualne potrzeby rynku pracy. Brane są pod uwagę nie tylko sugestie pracodawców ale też uwagi uczestników.

Uzasadnienie: Projekt został wskazany jako dobra praktyka ze względu na podejście do uczestnika

uwzględniające jego głos w procesie aktywizacji zawodowej. Szkolenia zawodowe oferowane w ramach

projektu uwzględniają nie tylko potrzeby lokalnego rynku pracy ale także opinię samych uczestników, czyniąc z

niego bardziej podmiot niż przedmiot działań aktywizacyjnych i tym samym zwiększając ich skuteczność.

5. Razem możemy więcej, Stowarzyszenie Wsparcie Społeczne „JA-TY-MY” Łódź PO KL Działanie 6.2.

W ramach projektu przygotowano 25 osób (13 bezrobotnych i 12 niepełnosprawnych do utworzenia własnej działalności gospodarczej w ramach spółdzielni socjalnej). Działania obejmowały wsparcie doradcze, szkolenia

165

http://www.umelblag.pl/umcms/index.php?option=com_content&view=article&id=1132:projekt-erkon-praca-si-opaca-nagrodzony-w-konkursie-dobre-praktyki-efs-2011-&catid=1:miasto&Itemid=2


z zakresu zakładania i prowadzenia spółdzielni socjalnych, wsparcie merytoryczne opiekuna oraz wsparcie finansowe, wyjazdowe szkolenie połączone z wizytą studyjną w przedsiębiorstwie społecznym na terenie województwa łódzkiego.

166

Uzasadnienie: Projekt został wskazany jako dobra praktyka ze względu na wykorzystanie w nim formy

aktywizacji jaką jest spółdzielnia socjalna. Z przeprowadzonego badania wynika, że zakładanie własnej

działalności gospodarczej jest bardzo skuteczną formą aktywizacji zawodowej ale równocześnie trudną do

zastosowania w przypadku osób w trudnej sytuacji na rynku pracy, które muszą się borykać z różnego rodzaju

problemami. Odpowiedzią może być właśnie zakładanie spółdzielni socjalnych, w których osoby te mają

wsparcie doradcze beneficjenta, ale równocześnie siebie nawzajem. Pracując w spółdzielni socjalnej nie muszą

pracować w tradycyjnym wymiarze czasu pracy, mogą dostosować go do swoich indywidualnych potrzeb.

6. Kompromis na rynku pracy (Model aktywizacji zawodowej kobiet), Stowarzyszenie

Doradców Europejskich PLinEU Kraków PO KL Poddziałanie 7.2.1

Inicjatywa zakłada wypracowanie i promocję rozwiązań sprzyjających godzeniu życia rodzinnego i zawodowego. Projekt został przygotowany przez kobiety, głównie młode matki, które same doświadczyły problemów z powrotem na rynek pracy. Działania obejmują promocję partnerstwa w związkach – włączania ojców w opiekę nad dzieckiem, prace domowe, korzystanie przez mężczyzn z urlopów wychowawczych. Propagowanie wśród pracodawców elastycznych form zatrudnienia, które pozwolą kobietom na szybszy powrót do pracy, nawet w trakcie urlopu macierzyńskiego, oraz ograniczą efekty pozostawania poza rynkiem pracy poprzez utrzymywanie stałego kontaktu z pracodawcą, bycie „na bieżąco”. W ramach projektu prowadzone jest doradztwo, szkolenia, organizowana jest opieka dla dzieci, utworzono bazę firm przyjaznych rodzicom, poszukiwano ofert pracy.

167

Uzasadnienie: Projekt został wskazany jako dobra praktyka, ze względu na wybór jednej, określonej grupy

docelowej (młode matki) i dopasowanie form wsparcia do ich potrzeb. Ponadto wykazuje on bardzo dobre

zrozumienie potrzeb i specyfiki tej grupy co jest wynikiem realizowania przez organizację dysponującą wiedzą o

tej grupie docelowej. Równocześnie w projekcie zostało uwzględnione nie tylko wsparcie dla grupy docelowej,

ale również podjęte zostały działania skierowane na pracodawców, których zmiana postawy jest konieczna dla

skutecznej aktywizacji tej grupy docelowej.

7. Elastyczne rozwiązania rynku pracy, WUP w Łodzi we współpracy z duńskim Jobcenter Aarhus 2011-2012

Celem projektu jest upowszechnienie idei flexicurity wśród podmiotów rynku pracy województwa łódzkiego poprzez adaptowanie rozwiązań duńskich w zakresie osób defaworyzowanych na rynku pracy oraz alternatywnych (elastycznych) form zatrudnienia.

168 Podejmowane działania obejmowały wizyty studyjne

pracowników publicznych służb zatrudnienia w Danii (mające na celu zdobycie wiedzy na temat idei flexicurity oraz elastycznych form zatrudnienia stosowanych na duńskim rynku pracy). Przeprowadzono również program pilotażowy sprawdzający skuteczność duńskich form aktywizacji w warunkach polskich oraz staże testujące efektywność elastycznych form zatrudnienia. Program zakończył się upowszechnieniem rezultatów.

Uzasadnienie: Projekt ten wyróżnia wykorzystanie w działaniach skierowanych do osób bezrobotnych

elastycznych form zatrudnienia. Adaptacja pomysłów, które dobrze sprawdziły się za granicą może prowadzić

166

http://www.rmw.wsparciespoleczne.pl/projekt.html 167

http://www.pracujacyrodzice.pl/index.php/pages,115,116 168

http://elastyczni.wup.lodz.pl/index.php/projekt/27-projekt/cele/18-cele-projektu


do rozszerzenia katalogu form wsparcia oferowanych osobom w trudnej sytuacji na rynku pracy.

Co więcej, wyniki badania sugerują, że elastyczne formy zatrudnienia, mogłyby być dobrym narzędziem

aktywizacji, przynajmniej niektórych grup osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy.

8. Przełam bariery, Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta Koło Łódzkie 2011-2013

Celem projektu jest aktywizacja społeczna i zawodowa bezrobotnych, niepełnosprawnych osób bezdomnych. W ofercie znalazły się indywidualne spotkania z konsultantem, psychologiem, terapeutą uzależnień, warsztaty motywacyjno-edukacyjne, spotkania grupy wsparcia dla niepełnosprawnych, kursy komputerowe oraz zawodowe (w czasie szkolenia wypłacane jest stypendium), zajęcia reintegracji zawodowej, zwrot kosztów dojazdów na wszystkie spotkania w ramach projektu, opieka nad dziećmi w czasie trwania szkoleń i zajęć reintegracji zawodowej.

169 Realizatorzy projektu zaplanowali działania przewidując potrzeby beneficjentów

pochodzących z różnych grup.

Uzasadnienie: Wybór projektu jako dobrej praktyki wynika, z uwzględnienia w nim problemów uczestników,

innych niż związane z rynkiem pracy – dla tych uczestników, którzy borykają się z problemami np. uzależnień

przewidziane zostało wsparcie psychologiczne (terapeutyczne). Dodatkowo projekt zakłada kompleksowe

podejście do potrzeb uczestników, oferując im inne formy wsparcia, które zapobiegają wystąpieniu problemów

(grupy wsparcia, opieka na dziećmi).

9. Indywidualne ścieżki zatrudnienia, Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych, Elbląg

Założeniem programu jest opracowanie, wdrożenie i testowanie modelu wspomaganego zatrudnienia osób po 45 roku życia. „W wymiarze docelowym z nowego narzędzia pracy będzie mogła korzystać każda instytucja rynku pracy, zarówno publiczna jak i niepubliczna, która będzie zajmowała się aktywizacją zawodową osób po 45 roku życia, organizacje pozarządowe działające w tym obszarze oraz pracodawcy współpracujący z instytucjami rynku pracy wdrażającymi nową metodę zatrudnienia osób po 45 roku życia.”

170 Przygotowanie

modelu poprzedzone jest szeroko zakrojonymi badaniami rynku pracy oraz samych zainteresowanych. Produkt ma trafić do organizacji przedsiębiorców z całego województwa warmińsko – mazurskiego oraz jako rezultat ma zostać prowadzony w życie w min. jednej instytucji rządowej oraz dwóch pozarządowych. Projekt realizowany jest przy współpracy z partnerem z Finlandii – stowarzyszeniem Kynnys ry Turun Toimikunta

Uzasadnienie: Mocną stroną projektu jest skupienie się na jednej grupie docelowej (osoby 45+) oraz próba

wypracowania formy wsparcia, innej niż tradycyjne wsparcie oferowane tej grupie. Wspomagane zatrudnienie

może być odpowiedzią na problemy jakie na rynku pracy napotykają osoby należące do grupy znajdującej się w

trudnej sytuacji na rynku pracy z powodu swojego wieku. Dodatkowo wypracowany w ramach projektu model,

będzie możliwy do wdrożenia także w województwie śląskim.

10. Moda na pracę, Centrum Integracji Społecznej we Wrocławiu 2009-2011PO KL Poddziałanie 6.1.1.

Program skierowany do kobiet, głównie młodych, wchodzących na rynek pracy bez doświadczenia oraz podejmujących zatrudnienie po urodzeniu dziecka. Działania zakładają wsparcie akompaniatora, szkolenia, kursy zawodowe. Nowatorskim działaniem jest utworzenie „PAB (Punktu Aktywizacji Bezrobotnych), stanowi on „serce” projektu, to miejsce przyjazne uczestniczkom, w którym będą odbywały się zajęcia z psychologiem i akompaniatorem oraz indywidualne konsultacje m.in. z prawnikiem i informatykiem. W PAB-ie zostaną zorganizowane ciekawe wydarzenia np. Forum Kobiet Aktywnych, którego gł. ideą jest kreowanie wizerunku kobiety aktywnej. Do udziału w Forum zaprosimy kobiety sukcesu, które podzielą się z uczestniczkami

169

http://przelambariery.com.pl/ 170

http://www.erkon.elblag.com.pl/innowacyjnyerkon/opis-projektu/dzialania/


projektu swoimi doświadczeniami i receptą na pogodzenie pracy zawodowej i życia osobistego.”171

Uzasadnienie: Projekt został wyróżniony ze względu na skierowanie wsparcia do jednej grupy docelowej i

dobre zdiagnozowanie jej potrzeb. Dodatkowo w projekcie uwzględnione zostało dostarczenie pozytywnego

przykładu ze strony osób w podobnej sytuacji, którym udało się odnieść sukces.

Podsumowanie

Zaprezentowane powyżej dobre praktyki zostały wyróżnione ze względu na podejście do uczestnika projektu

lub zastosowane w projekcie formy wsparcia. To podejście, to indywidualne, podmiotowe traktowanie

uczestnika, uwzględniającego jego potrzeby i dające mu szansę aktywnego udziału w procesie aktywizacji.

Projekty wyróżnione ze względu na formy wsparcia, niekoniecznie oferowały nowe, innowacyjne formy

wsparcia, ale raczej oferowały kompleksowe wsparcie, odpowiadające na różne potrzeby i problemy grupy

docelowej. Można również zauważyć, że skuteczne projekty często realizowane były przez

instytucje/organizacje dysponujące wiedzą o grupie docelowej oraz doświadczeniem w pracy z nią.

Wnioski płynące z analizy dobrych praktyk zostały uwzględnione w rekomendacjach.

1.6. Analiza i ocena zagranicznych dobrych praktyk w zakresie wspierania

osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy w ramach

projektów finansowanych z EFS

W ramach badania przeanalizowano wiele projektów i innowacyjnych rozwiązań realizowanych za granicą.

Celem tej analizy było znalezienie rozwiązań, które okazały się wyjątkowo skuteczne w aktywizacji osób w

szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

Poniżej przedstawione zostały wyróżniające się projekty, które można uznać za dobre praktyki.

1. Model Well Box, Dania

Model ten składa się z trzech podstawowych elementów: elastycznego rynku pracy, bezpieczeństwa socjalnego; aktywnej polityki zatrudnienia. Aby utrzymać współpracę między przedsiębiorstwami a wydziałem zatrudnienia urzędu gminy wdraża się odpowiednie narzędzia prawne dostosowane do wymagań określonego przedsiębiorstwa i pracownika.

W zakresie elastycznych form zatrudnienia stosuje się172

:

„FlexJob" - zatrudnienie na stałe z dotacją do wynagrodzenia.

„JobSharing” - forma dzielenia się przez dwie osoby pracą na jednym stanowisku w danej firmie, przy czym każda z tych osób świadczy pracę przez określoną część tygodnia. Aby móc zastosować tą formę zatrudnienia osoby muszą mieć możliwość utrzymania się samodzielnie przez resztę tygodnia lub muszą pobierać zasiłek uzupełniający.„JobRotation” - publiczny lub prywatny przedsiębiorca wysyła stałego pracownika na szkolenie lub kształcenie, a jako jego zastępcę zatrudnia osobę bezrobotną i otrzymuje dotację do jej wynagrodzenia bądź świadczenie z tytułu zastosowania tej metody.

171

http://mnp.cis.wroclaw.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=47&Itemid=54 172

http://elastyczni.wup.lodz.pl/index.php/home/model [10. 10. 2012]

http://elastyczni.wup.lodz.pl/index.php/home/model


Uzasadnienie: Model Well Box realizuje zaprezentowaną w raporcie ideę flexicurity. Wdrażane są w nim formy

elastycznych form zatrudnienia korzystne z punktu widzenia osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

W modelu tym istotna wydaje się rola państwa, które „dopłaca” do stosowania elastycznych form zatrudnienia

– w ten sposób pracodawcy mają korzyści ze stosowania tych form, dzięki czemu możliwa jest bardziej

skuteczna aktywizacja osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

2. „Young Mums Will Achieve (YMWA)”, Cornwall Council, Kornwalia - Wielka Brytania 2009 - 2011

Przedsięwzięcie zostało skierowane do młodych matek, które ze względu na niezadowalające kwalifikacje pracownicze, narażone były na ryzyko długotrwałego bezrobocia, a także izolacji społecznej. Młode kobiety zostały objęte indywidualnym wsparciem psychologicznym oraz systemem szkoleń dostosowanych do osobistych potrzeb i predyspozycji uczestniczek. W efekcie wdrażanego projektu, zaobserwowano znaczny wzrost zatrudnienia w tej grupie osób o utrudnionym dostępie do rynku pracy.

173

Uzasadnienie: Projekt ten należy uznać za dobrą praktykę ze względu na indywidualne podejście do osoby w

szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. W projekcie uwzględniono indywidualne potrzeby uczestniczek,

przez co możliwe było dopasowanie do nich form wsparcia. W projekcie uwzględniono również wsparcie

psychologiczne co przyczyniło się do podtrzymywania motywacji.

3. „EmpleaVerde” Fundacion Biodiversidad, Hiszpania 2007 - 2013

Przedsięwzięcie to stanowi przykład inicjatywy ukierunkowanej zarówno na aktywizację zawodową, jak i ochronę środowiska naturalnego. Program obejmuje w sumie ponad 80 różnego rodzaju projektów, wdrażanych na terenie całej Hiszpanii. W założeniu wsparciem objętych ma zostać łącznie 28 000 osób. Dodatkowo przewiduje się utworzenie 1 000 nowych, ekologicznych miejsc pracy w małych i średnich przedsiębiorstwach. Głównym celem projektu jest podniesienie umiejętności oraz kwalifikacji pracowników, przy jednoczesnym zachowaniu równowagi ekologicznej w ramach działalności gospodarczej. Działania realizowane w ramach przedsięwzięcia obejmują m.in. profesjonalne doradztwo zawodowe, szkolenia, konferencje oraz kampanie informacyjne. Inicjatywa skierowana jest w szczególności do pracowników tradycyjnych branż w trakcie restrukturyzacji, a także kobiet, osób niepełnosprawnych, imigrantów, osób powyżej 45 roku życia oraz ludności o niezadowalającym poziomie kwalifikacji zawodowych

174.

Uzasadnienie: Projekt ten wyróżnia się holistycznym podejściem do problemów rozwojowych społeczeństw.

Łączy on dbałość o środowisko naturalne oraz ukierunkowanie na podnoszenie kwalifikacji grup w trudnej

sytuacji na rynku pracy. Godnym uwagi rozwiązaniem jest także tworzenie miejsc pracy w małych i średnich

przedsiębiorstwach.

4. „Juwel”, GFBI (Stowarzyszanie Integracji Zawodowej Reckmann i Sorger GbR), 2012

powiat Rhein Lahn - Niemcy

Głównym celem tego przedsięwzięcia były aktywizacja ekonomiczna oraz wsparcie społeczne bezrobotnych

173

http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=466&langId=en&featuresId=430&furtherFeatures=yes [10. 10. 2012] 174

http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=466&langId=en&featuresId=242&furtherFeatures=yes [10. 10. 2012]

http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=466&langId=en&featuresId=430&furtherFeatures=yes



poniżej 25 roku życia. Projektem objęto wszystkie młode osoby pozostające bez zatrudnienia na obszarze powiatu. Młodzi ludzie poza możliwością obycia szkoleń, mieli sposobność podjęcia różnych form pracy, zarówno w miejscu zamieszkania, jak również w lokalnych przedsiębiorstwach. Ścisła współpraca pomiędzy miejscowymi władzami, organizacjami i instytucjami edukacyjnymi umożliwiła lepsze rozeznanie sytuacji i potrzeb poszczególnych uczestników programu, a co za tym idzie wypracowanie całościowego, a zarazem spersonalizowanego podejścia do rozwiązywania problemów bezrobocia wśród osób poniżej 25 roku życia. Projekt „Juwel” jest więc przykładem skutecznego budowania partnerstwa lokalnego na rzecz aktywizacji zawodowej i integracji społecznej ludzi młodych

175.

Uzasadnienie: Największą zaletą tego projektu jest wypracowanie partnerstwa na linii władza –

przedsiębiorstwa. W ten sposób odpowiedzialność za bezrobocie wśród młodych ludzi została podzielona

pomiędzy te podmioty. Współpraca z przedsiębiorstwami, a właściwie jej brak, jest słabą stroną wielu

projektów realizowanych w województwie śląskim. Tymczasem wypracowanie takiego modelu współpracy na

szczeblu powiatowym mogłoby poprawić jakość realizowanych projektów.

5. „Chance for upskilling the labour force of Chernomorka”, spółdzielnia socjalna „Chernomorka”, Bułgaria 2011 - 2013

Spółdzielnia została założona w 1950 roku, w mieście Burgas, dla inwalidów wojennych, którzy utracili zdrowie w wyniku działań militarnych II wojny światowej. Obecnie daje pracę niepełnosprawnym, przy produkcji ubrań dla niemowląt i dzieci do 8 lat. Spółdzielnia zatrudnia w sumie ponad 100 osób, z czego blisko 80% stanowią kobiety. Działalność „Chernomorka” wspiera proces integracji społecznej osób niepełnosprawnych, poprawia ich szanse na znalezienie pracy, zwiększa poczucie wartości, jak również zmniejsza uzależnienie od pomocy publicznej. Dzięki środkom finansowym, pochodzącym z Europejskiego Funduszu Społecznego, w spółdzielni przeprowadzono cykl szkoleń z zakresu nowych technologii i technik szycia z przeznaczeniem dla osób niepełnosprawnych. Równocześnie warto odnotować, iż ubrania wytwarzane w „Chernomorka” cechują się wysoką jakością oraz są wykonywane całkowicie w oparciu o naturalne materiały. Produkty spółdzielni pięciokrotnie zostały nagrodzone złotym medalem na Międzynarodowych Targach Dóbr i Technologii Konsumenckich w bułgarskim Płowdiw

176.

Uzasadnienie: Główną zaletą tego projektu jest stworzenia miejsc pracy w ramach spółdzielni socjalnych

osobom w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Zwłaszcza w przypadku osób niepełnosprawnych

spółdzielnie socjalne wydają się dobrym rozwiązaniem, gdyż sektor ekonomii społecznej jest miejscem gdzie

osoby te mają szansę na wykonywanie pracy na miarę swoich potrzeb i możliwości.

Podsumowanie

W ramach analizy działań realizowanych za granicą udało się zidentyfikować kilka ciekawych rozwiązań. Z

punktu widzenia województwa śląskiego korzystne mogłoby okazać się wypracowanie modeli partnerstwa z

przedsiębiorstwami na szczeblu powiatowym oraz promowanie zakładania spółdzielni socjalnych, zwłaszcza

wśród grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, które mogłyby mieć trudności w odnalezieniu

się na otwartym rynku pracy. Aby skutecznie promować elastyczne formy zatrudnienia konieczne wydają się

również zmiany ustawowe zmierzające w kierunku idei flexicurity.

175

http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=466&langId=en&featuresId=429&furtherFeatures=yes [10. 10. 2012] 176

http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=466&langId=en&featuresId=412&furtherFeatures=yes [10. 10. 2012]





II Tabela wdrażania rekomendacji

Wprowadzenie

Wyniki uzyskane w toku realizacji badania działań aktywizujących osoby w trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy sugerują potrzebę wprowadzenia pewnych strukturalnych

zmian w systemie udzielania wsparcia dla tej grupy docelowej w przyszłości. Najważniejszy wniosek jaki płynie z badania – osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy mają

specyficzne potrzeby, które należy uwzględnić w toku realizacji działań dla tej grupy – może się wydawać banalny, jednak pociąga za sobą daleko idące konsekwencje.

Uznanie, że specyficzne potrzeby osób w trudnej sytuacji na rynku pracy powinny zostać uwzględnione w projektach prowadzi bowiem do konkluzji, że należałoby stworzyć

odrębne projekty, skierowane tylko dla tych osób. Sugeruje się więc wyodrębnienie pewnej puli środków w ramach PO KL na projekty adresowane tylko dla osób w trudnej

sytuacji na rynku pracy. Co więcej, aby projekty te były realizowane i rozliczane zgodnie z wynikającymi z badania wskazaniami, należy wprowadzić dla nich odrębną logikę

oceny, realizacji i rozliczania.

Projekty kierowane do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy powinny się opierać na dopasowaniu wsparcia do indywidualnych potrzeb uczestników, co obecnie możliwe

jest w ograniczonym stopniu. Dlatego postuluje się wprowadzenie dwuetapowych projektów, które w pierwszym etapie pozwolą na rekrutacje uczestników oraz

zdiagnozowanie ich potrzeb, a w drugim na zaoferowanie im wsparcia adekwatnego do tej diagnozy. Kluczowym elementem realizacji projektu staje się wtedy dogłębna

analiza potrzeb, motywacji i problemów uczestników, w oparciu o którą beneficjent zaoferuje uczestnikowi formy wsparcia najlepiej odpowiadające jego potrzebom.

Pociąga to za sobą konieczność zmiany systemu oceniania projektów przez Instytucje Pośredniczące, tak aby uwzględnić specyfikę działań podejmowanych w ramach

projektów dla osób w trudnej sytuacji na rynku pracy. Równocześnie, efektywność tych projektów nie może być mierzona takimi samymi wskaźnikami jak projektów dla

innych bezrobotnych, dlatego należy poszerzyć katalog wskaźników o takie, które opisują zmiany w aktywności uczestnika na rynku pracy.

Wreszcie, w celu zapewnienia realizacji projektów dla tej grupy docelowej przez instytucje, które znają specyfikę pracy z nią, proponuje się aby projekty realizowane były

poprzez instytucje dysponujące wiedzą/doświadczeniem w pracy z osobami w trudnej sytuacji na rynku pracy lub realizują projekt w partnerstwie z taką instytucją.

Autorzy raportu wierzą, że zaproponowany model wsparcia pozwoli na objęcie osób w trudnej sytuacji na rynku pracy kompleksową i skuteczną pomocą.


Lp. Wniosek Powiązana z wnioskiem

rekomendacja

Adresat

rekomendacji

Sposób wdrożenia

REKOMENDACJE KLUCZOWE

1 W przypadku działań

skierowanych do osób

znajdujących się w trudnej

sytuacji na rynku pracy,

skuteczniejsze w realizacji są

takie, w których osoby te są

głównym adresatem wsparcia,

niż te skierowane do ogółu

bezrobotnych. Skoncentrowanie

się na wybranej grupie

docelowej pozwala na

uwzględnienie w projektach (na

etapie pisania wniosku o

dofinansowanie) specyficznych

potrzeb tej grupy. W projektach

skierowanych do ogółu

bezrobotnych, gdzie osoby w

trudnej sytuacji są dołączane do

innych, te specyficzne potrzeby

często nie są uwzględniane.

(por. str. 38)

Proponuje się dwa warianty tej

rekomendacji, przy czym wariant I

jest bardziej pożądany, ponieważ

pociąga za sobą kompleksową zmianę

logiki myślenia o projektach

skierowanych do osób znajdujących

się w trudnej sytuacji na rynku pracy.

Wariant I: Wsparcie do osób

znajdujących się w szczególnie


powinno być kierowane w ramach

osobnych projektów konkursowych,

uruchamianych z myślą o tych

osobach i uwzględniających ich

potrzeby (w odniesieniu do projektów

systemowych powinny one zawierać

możliwość zróżnicowania wsparcia w

zależności od potrzeb uczestników, co

już się dzieje).

Wariant II: W sytuacji kiedy

niemożliwe będzie stworzenie

osobnej puli na realizację projektów

skierowanych wyłącznie do osób w

szczególnie trudnej sytuacji na rynku

pracy konieczne jest aby

IP/IP 2

Wariant I: Wyodrębnienie ze środków przeznaczonych na konkursy PO KL,

określonej puli na konkursy skierowane wyłącznie do osób znajdujących

się w trudnej sytuacji na rynku pracy. Konkursy te byłyby w inny sposób

oceniane i realizowane, co przedstawiają kolejne rekomendacje, które

sugerują najbardziej pożądany, w kontekście wyników badań, sposób

wprowadzenia zmian.

Wariant II: Przeznaczenie części środków na konkursy dedykowane

osobom w trudnej sytuacji na rynku pracy – tzn. takie w których uczestnicy

należący do jednej, wybranej przez projektodawcę grupy stanowią

większość, a projekty te uwzględniają specyficzne potrzeby wybranej

grupy.


przynajmniej część konkursów

adresowana była do jednej, wybranej

grupy osób znajdujących się w

szczególnie trudnej sytuacji na rynku

pracy: tzn. powinien być

zagwarantowany ich większościowy

udział w projekcie. Do projektów

można byłoby włączyć inne osoby pod

warunkiem zapewnienia im wsparcia

zgodnego z ich potrzebami. Wybór

grupy docelowej powinien należeć do

projektodawcy, który z kolei

programując wsparcie w ramach

wnioskowanego projektu powinien

oprzeć się o identyfikację potrzeb na

lokalnym rynku pracy.

2 Niższe niż oczekiwane

dostosowanie projektów do

potrzeb grup osób w szczególnie


a także wielość projektów

typowo szkoleniowych wskazują

na konieczność weryfikacji

projektów pod względem ich

założeń.

(por. str. 56)

Zmiana sposobu oceniania projektów

przez KOP umożliwi weryfikację

wiedzy potencjalnego beneficjenta na

temat grupy, do której adresuje

wsparcie. Umożliwi to również

wdrażanie projektów zakładających

realizację różnych ścieżek wsparcia,

adresowanych do wielu grup o

specyficznych potrzebach, które na

etapie oceny merytorycznej nie

uzyskiwały wystarczającej liczby

punktów były ze względu na brak

możliwości dobrego uzasadnienia

KOP

Wprowadzenie bardziej złożonej metody oceny projektów skierowanych

do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy opierającej się na:

I: Ocenie formalnej wniosku

II: Ocenie merytorycznej wniosku poprzedzonej prezentacją projektu przez

potencjalnego beneficjenta z możliwością zadawania pytań. Prezentacja i

uszczegółowienie koncepcji zawartej we wniosku przyczyni się do lepszego

zrozumienia kontekstu projektu przez członków KOP.

Dodatkowo członkowie KOP oceniający te projekty powinni zostać

uwrażliwieni na specyfikę tych projektów (przede wszystkim na

występowanie wyższych kosztów na uczestnika spowodowane

koniecznością objęcia uczestników kompleksowym wsparciem por.

rekomendacja nr 4).


projektu z uwagi na ograniczenia

ilości znaków w generatorze

wniosków, oraz ze względu na wyższe

koszty w przeliczeniu na jednego

uczestnika, niż w projektach

kierowanych do ogółu bezrobotnych.

3 W projektach skierowanych do

osób w szczególnie trudnej


indywidualna ścieżka wsparcia

jest niezbędna w obliczu

rozmaitych problemów

społecznych z jakimi spotykają

się te grupy, ale także z uwagi na

duże zróżnicowanie potrzeb w

tych grupach. Ze względu na

ograniczenia wynikające ze

sposobu organizacji konkursów,

beneficjenci mogą zaoferować

uczestnikom tylko takie

wsparcie, jakie zostało założone

na etapie opracowywania

wniosku, wobec czego bardzo

trudno jest uwzględnić potrzeby

konkretnych uczestników.

(por. str. 56)

Wprowadzenie projektów

dwuetapowych adresowanych do

osób w szczególnie trudnej sytuacji na

rynku pracy. Wprowadzenie etapu

przeznaczonego na diagnozę pozwoli

beneficjentom na dopasowanie form

wsparcia do potrzeb uczestników

projektu. Dzięki temu, że formy

wsparcia będą deklarowane dopiero

po zdiagnozowaniu potrzeb możliwe

będzie tworzenie indywidualnych

ścieżek wsparcia, dopasowanych do

potrzeb konkretnych uczestników

projektu.

IZ

Beneficjenci

projektów

Zmiana dokumentacji konkursowej w zakresie wyodrębnienia puli

projektów adresowanych wyłącznie do osób w szczególnie trudnej sytuacji

na rynku pracy. Dwuetapowe konkursy powinny zakładać:

I etap: Rekrutacja uczestników projektów. Pogłębiona diagnoza potrzeb i

opracowanie indywidualnej ścieżki wsparcia dla każdego uczestnika

projektu w oparciu o zidentyfikowane potrzeby.

II etap: Przedstawienie zweryfikowanego wniosku o dofinansowanie

projektu uwzględniającego wyniki przeprowadzonej diagnozy potrzeb

konkretnych uczestników projektu oraz dostosowanie proponowanych

form wsparcia dla zrekrutowanych uczestników projektu. Negocjacje

beneficjenta z IP/IP 2 w zakresie kosztów wsparcia i planowanych efektów.

Uzyskanie akceptacji do dalszej realizacji projektu.

W celu wdrożenia tej rekomendacji można posłużyć się schematem

wyznaczonym dla projektów innowacyjnych, gdzie w ramach ogłoszonego

naboru wniosków projektodawcy przygotowują opis działań i efektów

jakie zakładają poprzez realizację projektu, a następnie po realizacji

pierwszego etapu projektu dotyczącego diagnozy i analizy problemu

mogą dokonać zmian służących dostosowaniu zakładanych działań do

uzyskanych wyników z diagnozy.

4 W przypadku osób znajdujących

się w trudnej sytuacji na rynku

pracy samo szkolenie zawodowe

Uwzględnienie w projektach

adresowanych do osób znajdujących

się w trudnej sytuacji na rynku pracy

IP/IP 2

KOP

Opracowanie modelu wsparcia osób w szczególnie trudnej sytuacji na

rynku pracy uwzględniającego logikę działań kierowanych do tych osób.

Wytyczne te miałyby służyć zrozumieniu przez KOP specyfiki działań


to za mało aby skutecznie

zaktywizować uczestników

projektów. Skuteczna realizacja

projektu zależy w dużej mierze

od uwzględnienia w projekcie

wsparcia miękkiego oraz zmiany

postaw uczestników.

(por. str. 56)

kompleksowości działań –

wprowadzenie modelu wsparcia

zakładającego objęcie osób w trudnej

sytuacji na rynku pracy nie tylko

wsparciem na rynku pracy ale także

odnoszącym się do innych problemów

jakie te osoby posiadają.

kierowanych do tych osób. Model ten opisywałyby jakiego rodzaju

podejścia oczekuje się od beneficjentów tzn. diagnozy potrzeb,

sporządzenia indywidualnej ścieżki wsparcia, wybrania form wsparcia

adekwatnych do potrzeb uczestnika projektu oraz możliwych do

zrealizowania efektów.

Opracowanie to powinno mieć charakter ogólnych wytycznych aby nie

zamykać możliwości realizowania innowacyjnych projektów. Model ten

powinien wskazywać jedynie nową logikę projektowania wsparcia dla tej

grupy beneficjentów.

REKOMENDACJE DOTYCZĄCE FORM WSPARCIA

5 Projekty w małym stopniu

uwzględniają indywidualne

potrzeby osób w trudnej sytuacji

na rynku pracy. Nie biorą pod

uwagę ich predyspozycji,

potrzeb oraz rzadko trafnie

definiują problemy tych osób,

które utrudniają im odnalezienie

się na rynku pracy, a które nie są

wprost związane z posiadanymi

kwalifikacjami (np. problemy

psychologiczne wymagające

terapii).

(por. str. 56)

Wprowadzenie do projektów większej

elastyczności - możliwości wyboru

rodzaju wsparcia w zależności od

zdiagnozowanych w pierwszym etapie

realizacji problemów i potrzeb

uczestnika.

Uwzględnienie w pierwszym etapie

realizacji projektu identyfikacji

potrzeb i problemów uczestnika

(także tych, które nie są wprost

związane z rynkiem pracy). Określenie

w jaki sposób mierzona będzie

skuteczność projektu w odniesieniu

do każdego uczestnika – wybranie

indywidualnych wskaźników sukcesu.

IP/IP 2 Rekomendacja ta jest powiązana z rekomendacją nr 3. – wprowadzenie w

projektach skierowanych do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy,

możliwości określenia jakie wsparcie będzie adresowane do uczestników

w drugim etapie po zdiagnozowaniu potrzeb uczestników.

Wprowadzenie do dokumentacji dla projektów skierowanych do osób w

trudnej sytuacji na rynku pracy wymogu pogłębionej i wielowątkowej

diagnozy problemów i potrzeb uczestnika i określenia indywidualnych

wskaźników sukcesu a następnie dobranie do nich odpowiednich form

wsparcia.

6 Częstsze występowanie

problemów w projektach

Dbałość o utrzymywanie wysokiego

poziomu motywacji uczestników

IP/IP 2 Wprowadzenie do dokumentacji konkursowej Priorytetu VII PO KL działań


Priorytetu VII PO KL, związane z

charakterem grupy objętej tymi

działaniami, będący wynikiem

niskiej motywacji osób w

szczególnie trudnej sytuacji na

rynku pracy obarczonych

problemami społecznymi.

Uczestnicy mają problemy z

ukończeniem projektu,

ponieważ ze względu na różne

dodatkowe problemy (nie

koniecznie związane z rynkiem

pracy).

(por. str. 87)

przez cały okres trwania projektu.

Beneficjenci

projektów

służących utrzymywaniu poziomu motywacji uczestników.

Niski poziom motywacji wśród tej grupy docelowej jest dodatkową

trudnością w realizacji efektywnych działań i form wsparcia w ramach

projektów realizowany ze środków PO KL, dlatego należy umożliwić czy

wręcz nakazać projektodawcom uwzględnienie działań służących

podtrzymywaniu poziomu motywacji wśród uczestników. Ważne jest

umożliwienie finansowania tych działań w ramach kosztów

kwalifikowanych.

7 Beneficjenci szkoląc osoby

bezrobotne umożliwiają im

nabycie nowych kwalifikacji,

często zapominają, że brak

doświadczenia zawodowego

znacznie ograniczy ich

możliwości znalezienia

zatrudnienia w nowym

zawodzie.

(por. str. 64)

Aby zoptymalizować wsparcie

szkoleniowe należałoby uzupełnić je o

wsparcie w postaci staży, tak aby

wyposażyć osobę bezrobotną

zarówno w kwalifikacje jak i

doświadczenie zawodowe,

zwiększając tym samym jej szanse na

znalezienie zatrudnienia.

IP/IP 2

Nałożenie na beneficjentów obowiązku zapewnienia stażu lub praktyki

zawodowej (w wymiarze co najmniej 3 miesięcy) wobec uczestników

projektów, którzy biorą udział w szkoleniu zawodowym a nie posiadają

doświadczenia w tym zawodzie.

8 Ważne jest aby wszystkie

szkolenia zawodowe

umożliwiały otrzymanie

dokumentu potwierdzającego

Wprowadzenie obowiązku

zapewnienia uczestnikom szkoleń

dokumentów potwierdzających

nabyte kwalifikacje.

IP/IP 2

Nałożenie na beneficjentów obowiązku zadbania o to, aby każdy uczestnik

kursu/szkolenia zawodowego otrzymał dokument potwierdzający nabycie

kwalifikacji.


nabyte kwalifikacje, gdyż bez

nich przeszkolona osoba może

mieć problemy z

udowodnieniem posiadanych

kwalifikacji pracodawcy.

(por. str. 63)

9 Elastyczne formy zatrudnienia

mają duży potencjał w

aktywizacji zawodowej osób w

szczególnie trudnej sytuacji na

rynku pracy:

1. Telepraca w aktywizacji

zawodowej w stosunku do

osób sprawujących opiekę

nad osobami zależnymi.

2. Praca rotacyjna w stosunku

do np. kobiet

powracających na rynek

pracy po urodzeniu dziecka

– forma ta pomogłaby im na

zaktualizowanie swoich

kwalifikacji.

(por. str. 107)

Upowszechnianie elastycznych form

zatrudnienia wśród pracodawców

województwa śląskiego za pomocą

umożliwienia osobom w szczególnie


możliwości odbycia stażu w formie

„telestażu” lub stażu w formie pracy

rotacyjnej – pozwoli to na

promowanie elastycznych form

zatrudnienia na poziomie

województwa śląskiego a osobom w


umożliwi podjęcie stażu.

IP/IP 2

Wprowadzenie pracy rotacyjnej i telepracy do katalogu form wsparcia

oferowanych w Priorytecie VI, VII i VIII jako formy odbywania stażu u

pracodawcy.

REKOMENDACJE DOTYCZĄCE BENEFICJENTÓW

10 Beneficjenci nie wykorzystują w Stworzenie platformy, która IP – koordynacja Stworzenie platformy internetowej zawierającej bazę danych na temat


pełni dostępnej wiedzy na temat

osób w trudnej sytuacji na rynku

pracy, szczególnie w kontekście

dostosowania wsparcia do

potrzeb uczestników przez co

projekty nie w pełni

odpowiadają na potrzeby osób

w szczególnie trudnej sytuacji.

(por. str. 76)

agregowałaby wiedzę na temat osób

w szczególnie trudnej sytuacji na

rynku pracy (baza opracowań, badań,

analiz, publikacji), pozwalałaby

beneficjentom na wymianę

informacji, pozyskiwanie partnerów

do realizacji projektów oraz

promowałaby dobre praktyki w tym

zakresie. Platforma ta mogłaby

umożliwiać beneficjentom wymianę

doświadczeń (interakcje) a także

pozyskiwanie wiedzy na podstawie

opracowań ekspertów

zamieszczanych w serwisie. Mogłaby

też być źródłem informacji

przyczyniającym się do inicjowania

badań w miarę zauważonych potrzeb.

osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy oraz jej promocja

wśród potencjalnych beneficjentów. Wdrożenie tej rekomendacji będzie

możliwe poprzez:

Wariant 1: Zlecenie utworzenia platformy (grant/projekt/konkurs)

zewnętrznemu podmiotowi np. organizacji pozarządowej zajmującej się

tematyką osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, która zajmie

się tworzeniem i utrzymaniem platformy (w tym aktualizacją).

Wariant 2: Utworzenie platformy w ramach funkcjonującego

Obserwatorium Rynku Pracy. W tym wariancie Obserwatorium Rynku

Pracy odpowiada za merytoryczny aspekt platformy, administruje nią i

aktualizuje bazę.

Niezależnie od wariantu należy zapewnić ciągłość finansowania na kolejny

okres programowania (np. projekt systemowy). W obu wariantach

platforma powinna zakładać możliwość dodawania treści przez

beneficjentów.

11 Instytucje i organizacje

adresujące swoje projekty do

osób znajdujących się w trudnej

sytuacji na rynku pracy często

nie mają wystarczającej wiedzy i

doświadczenia w pracy z tą

grupą docelową.

(por. str. 34)

Większa selekcja organizacji i

instytucji realizujących wsparcie tak

aby projekty adresowane do osób

znajdujących się w trudnej sytuacji na

rynku pracy były realizowane przez

podmioty posiadające wiedzę na

temat tych osób i rozumiejące ich

potrzeby.

IP/IP 2

Wprowadzenie wymogu poświadczenia doświadczenia w pracy z

określoną w dokumentacji grupą docelowej, lub realizowania projektu w

partnerstwie z organizacją/instytucją, która taką wiedzę lub doświadczenie

posiada.

Propozycja 1: Realizacja w ciągu ostatnich 5 lat co najmniej 3 projektów

obejmujących działania skierowane do grupy osób w szczególnie trudnej


Propozycja 2: Wskaźnik efektywności zrealizowanych projektów (np.

wskaźnik prezentujący odsetek liczby zaktywizowanych uczestników w


stosunku do liczby uczestników ogółem w okresie ostatnich 5 lat).

Jeżeli wdrożenie tej rekomendacji nie będzie możliwe ze względu na

ograniczanie dostępu do projektów należy wprowadzić dodatkowe punkty

za doświadczenie w realizacji projektów skierowanych do osób w

szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy lub realizację projektów w

partnerstwie z organizacją pozarządową działającym na tym polu.

12 Zdarza się, że działające na

jednym terenie urzędy pracy i

ośrodki pomocy społecznej nie

współpracują ze sobą, a wręcz

konkurują o klienta realizując

bardzo podobne działania.

(por. str. 33)

Wypracowanie modelu współpracy

pomiędzy ośrodkami pomocy

społecznej a urzędami pracy, przede

wszystkim w zakresie wymiany

informacji o klientach, a w dalszej

kolejności w zakresie realizacji

projektów adresowanych do osób

będących klientami obu instytucji.

ROPS/WUP

Wypracowanie przez obie instytucje wytycznych dotyczących współpracy

na szczeblu lokalnym, które zagwarantują wymianę informacji na temat

klientów obu instytucji którzy uczestniczą w projektach realizowanych

przez jedną z nich. W dalszej perspektywie wypracowanie modelu w

ramach którego OPS i PUP wspólnie pracowałyby z klientem i nie

dublowały swoich działań.

REKOMENDACJE DOTYCZĄCE MONITORINGU I OCENY PROJEKTÓW

13 Wiedza i doświadczenie

beneficjentów w zakresie

realizacji projektów nie są w

żaden sposób systematyzowane.

Beneficjenci nie monitorują

losów uczestników po

zakończeniu projektu, co

uniemożliwia ocenę trwałości

wsparcia.

(por. str. 75)

Wymóg ewaluacji każdego projektu

skierowanego do osób w szczególnie

trudnej sytuacji na rynku pracy, dzięki

której beneficjenci mogliby się

dowiedzieć, które elementy projektu

wymagają dopracowania, które formy

wsparcia warto kontynuować i jak

kształtuje się trwałość projektu w

rozumieniu efektywności

zatrudnieniowej.

IP/IP 2

Beneficjenci

projektów

Wprowadzenie obowiązku ewaluacji projektu, w którym uczestniczą osoby

w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy poprzez dodanie zapisu w

dokumentacji konkursowej. Ewaluacją powinny zostać objęte przynajmniej

te osoby, które znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

Ewaluacja powinna obejmować porównanie sytuacji sprzed projektu i po

projekcie. Sytuacja po projekcie powinna być mierzona w regularnych

odstępach czasu (co 6 m-c.) do 12 m-c. od zakończenia projektu. W

dokumentacji projektowej należy zapewnić możliwość finansowania

działań ewaluacyjnych ze środków projektowych.


14 Wiedza i doświadczenie

beneficjentów w zakresie

realizacji projektów nie są w

żaden sposób systematyzowane.

Beneficjenci nie monitorują

losów uczestników po

zakończeniu projektu, co

uniemożliwia ocenę trwałości

wsparcia.

(por. str. 76)

W przypadku osób w szczególnie

trudnej sytuacji na rynku pracy z

dodatkowymi problemami

społecznymi w postaci np. uzależnień

i kierowania projektu wyłącznie do

tych grup ważne są rezultaty miękkie,

dlatego pomocna byłaby jakościowa

ocena efektów projektu eksperta z

danej tematyki. W celu usprawnienia

oceny jakościowej konieczne jest

utworzenie katalogu wskaźników

aktywności dla osób w szczególnie

trudnej sytuacji i określenie

indywidualnych celów dla każdej

osoby.

Wprowadzenie obowiązku pogłębionej oceny jakościowej efektów

projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku

pracy obarczonych problemami społecznymi – diagnoza problemów

społecznych przed rozpoczęciem projektu oraz ocena osiągniętych

efektów po projekcie (co 6 m-c.) do 2 lat od zakończenia projektu. Ocena

taka powinna być finansowana w ramach projektów i przeprowadzona

przez osobę z doświadczeniem z zakresie danej problematyki.

Zarówno diagnoza jak i ocena, powinna być przeprowadzona w sposób

pogłębiony uwzględniając zastosowanie różnych metod badawczych, ze

szczególnym naciskiem na metody jakościowe i koncentrować się nie tylko

na aspektach związanych z rynkiem pracy, ale także dotyczące sfery

społecznej, rodzinnej, zdrowotnej osób, do których adresowane jest

wsparcie.

15 Wskaźnik zatrudnialności nie

jest jedynym miernikiem

efektywności w projektach

kierowanych do osób

znajdujących się w trudnej

sytuacji na rynku pracy.

Projektodawcy obawiają się

stosowania takiego wskaźnika, a

dodatkowo mierzy on tylko

efekt w postaci zatrudnienia, nie

uwzględnia aktywizacji

społecznej uczestników (co ma

duże znaczenie w przypadków

projektów w Priorytecie VII PO

Rozszerzenie katalogu wskaźników,

którymi mierzona jest efektywność

projektów adresowanych do osób

znajdujących się w trudnej sytuacji na

rynku pracy o wskaźniki mierzące

także aktywność na rynku pracy i

zmianę postawy uczestników

projektu.

IP/IP 2 Dopuszczenie w projektach adresowanych do osób znajdujących się

trudnej sytuacji na rynku pracy innych wskaźników, mierzących m.in.

aktywność na rynku pracy oraz zmianę postawy uczestników.

W ramach diagnozy należy dokonywać pomiaru intensywności

poszukiwania pracy (intensywności działań zmierzających do znalezienia

pracy). Wskaźnik ten budują 3 typy zachowań:

1. Wzrost samooceny (poziom samooceny)

2. Umiejętność poruszania się po rynku pracy (wzrost)

3. Wykształcenie (rozumiane jako przyrost kompetencji, nawet w wąskim

zakresie)

W wyniku różnego rodzaju działań aktywizujących osób pozostających w

trudnej sytuacji na rynku pracy efektem końcowym powinno być wejście


KL).

(por. str. 76)

na rynek pracy (wskaźnik zatrudnienia). Przeprowadzone badania i analiza

danych zastanych wskazują iż wejście na rynek pracy omawianej grupy jest

procesem długotrwałym, poprzedzonym okresem intensywnego

poszukiwania pracy, który już jest przejawem aktywności zawodowej. W

projektach skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku

pracy należy brać pod uwagę/analizować przyrost intensywności

poszukiwania pracy i tym samym traktować go jako dodatkowy wskaźnik

skuteczności projektu. Ważny jest zatem pomiar składowych tego

wskaźnika – 3 typów zachowań wskazanych powyżej.

16 Grupa kobiet powracających na

rynek pracy po urodzeniu

dziecka nie jest uwzględniania w

kryteriach strategicznych w

dokumentacjach konkursowych,

dlatego beneficjenci rzadko

kierują wsparcie do tej grupy.

(por. str. 60)

Rozwiązaniem może być

uwzględnienie kobiet powracających

na rynek pracy po urodzeniu dziecka

w kryteriach strategicznych, co w

przyszłości wpłynie na objęcie tej

grupy osób w szczególnie trudnej

sytuacji na rynku pracy szerszym

wsparciem. Pomocne będzie także

stworzenie definicji „kobiety

powracającej na rynek pracy”.

IP/IP 2

Stworzenie definicji „kobiety powracającej na rynek pracy po urodzeniu

dziecka” i uwzględnienie tej grupy w kryteriach strategicznych oraz całym

systemie monitorowania.


Spis rysunków

Rysunek 1 Zmiany liczebności wybranych grup osób znajdujących się w trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy.

.............................................................................................................................................................................. 15

Rysunek 2 Obecna sytuacja zawodowa badanych uczestników projektów PO KL w trudnej sytuacji na rynku

pracy...................................................................................................................................................................... 24

Rysunek 3 Najważniejszy powód pozostawania osobą bezrobotną przez uczestników projektów PO KL. .......... 25

Rysunek 4 Czas jaki badani bezrobotni uczestnicy projektów POKL byliby gotowi poświęcić na dojazdy do pracy.

.............................................................................................................................................................................. 26

Rysunek 5 Podmioty z którymi współpracują badane instytucje rynku pracy. ..................................................... 30

Rysunek 6 Wykorzystywane przez IRP działania promocyjne. .............................................................................. 36

Rysunek 7 Sposób w jaki uczestnicy projektów dowiedzieli się o projekcie. ........................................................ 36

Rysunek 8 Odsetek badanych, którzy przyznali danej formie wsparcia ocenę wysoką lub raczej wysoką. .......... 47

Rysunek 9 Sytuacja zawodowa poszczególnych grup w trudnej sytuacji na rynku pracy a ich opinie na temat

projektu. ................................................................................................................................................................ 49

Rysunek 10 Pozyskiwanie informacji o grupie docelowej w badanych działaniach i poddziałaniach priorytetu VI

Rynek pracy otwarty dla wszystkich, VII Promocja integracji społecznej, VIII Regionalne kadry gospodarki. ...... 72

Rysunek 11 Stopień dopasowania wsparcia do potrzeb grup docelowych w badanych działaniach i

poddziałaniach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, VII Promocja integracji społecznej, VIII

Regionalne kadry gospodarki. ............................................................................................................................... 73

Rysunek 12 Adresaci 8 projektów realizowanych poza POKL (wartości na wykresie – liczba projektów). .......... 94

Rysunek 13 Udział bezrobotnych poniżej 25 roku życia w strukturze osób pozostających bez pracy w powiatach

województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia 2011 roku. ................. Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Rysunek 14 Udział długotrwale bezrobotnych w strukturze osób pozostających bez pracy w powiatach


Rysunek 15 Udział bezrobotnych powyżej 50 roku życia w strukturze osób pozostających bez pracy w powiatach


Rysunek 16 Udział kobiet, które po urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia w strukturze osób pozostających

bez pracy w powiatach województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia 2011 roku.Błąd! Nie

zdefiniowano zakładki.

Rysunek 17 Udział bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych w strukturze osób pozostających bez pracy w

powiatach województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia 2011 roku.Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Rysunek 18 Udział bezrobotnych bez doświadczenia zawodowego w strukturze osób pozostających bez pracy w


Rysunek 19 Udział bezrobotnych bez wykształcenia średniego w strukturze osób pozostających bez pracy w


Rysunek 20 Udział bezrobotnych wychowujących samotnie co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia w

strukturze osób pozostających bez pracy w powiatach województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia

2011 roku. ............................................................................................................ Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Rysunek 21 Udział bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia w

strukturze osób pozostających bez pracy w powiatach województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia

2011 roku. ............................................................................................................ Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Rysunek 22 Udział bezrobotnych niepełnosprawnych w strukturze osób pozostających bez pracy w powiatach



Spis tabel

Tabela 1 Zmiana liczebności osób w trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy w latach 2007-2011. .................... 14

Tabela 2 Formy współpracy pomiędzy badanymi instytucjami. ........................................................................... 31

Tabela 3 Średnia ocena współpracy z poszczególnymi typami IRP. ...................................................................... 31

Tabela 4 Udział kategorii bezrobotnych do 25 roku życia w różnych formach aktywizacji zawodowej. .............. 41

Tabela 5 Udział kategorii bezrobotnych kobiet, które nie powróciły na rynek pracy po urodzeniu dziecka w

różnych formach aktywizacji zawodowej. ............................................................................................................. 42

Tabela 6 Udział kategorii bezrobotnych powyżej 50 roku życia w różnych formach aktywizacji zawodowej. ..... 42

Tabela 7 Udział kategorii bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bezrobotnych bez doświadczenia

zawodowego oraz bezrobotnych bez wykształcenia średniego w różnych formach aktywizacji zawodowej. ..... 43

Tabela 8 Udział kategorii bezrobotnych samotnie wychowujących dziecko w różnych formach aktywizacji

zawodowej. ........................................................................................................................................................... 44

Tabela 9 Udział kategorii bezrobotnych niepełnosprawnych w różnych formach aktywizacji zawodowej. ......... 45

Tabela 10 Odsetek badanych w grupach wysoko oceniających daną formę wsparcia. ........................................ 51

Tabela 11 Konkursy POKL w latach 2007-2012 w województwie śląskim. .......................................................... 59

Tabela 12 Poddziałanie 6.1.1, Działanie 6.2, Działanie 6.3 – odsetek wybranych grup osób w szczególnie trudnej

sytuacji na rynku pracy.......................................................................................................................................... 61

Tabela 13 ............................................................................................................................................................... 62

Tabela 14 Poddziałanie 6.1.1, Działanie 6.2, Działanie 6.3 – Rezultaty – odsetek projektów, w których zostały

wybrane poszczególne rezultaty. .......................................................................................................................... 63

Tabela 15 Poddziałanie 7.1.1, Poddziałąnie 7.1.2, Działanie 7.2, Działanie 7.3 – odsetek wybranych grup osób w

szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. ......................................................................................................... 66

Tabela 16 Poddziałanie 7.1.1, Poddziałąnie 7.1.2, Działanie 7.2, Działanie 7.3 – Produkty – odsetek projektów, w

których zostały wybrane poszczególne produkty. ................................................................................................ 66

Tabela 17 Poddziałanie 7.1.1, Poddziałąnie 7.1.2, Działanie 7.2, Działanie 7.3 – Rezultaty – odsetek projektów, w

których zostały wybrane poszczególne rezultaty. ................................................................................................. 67

Tabela 18 Poddziałanie 8.1.2, Poddziałanie 8.1.3 – odsetek wybranych grup osób w szczególnie trudnej sytuacji

na rynku pracy. ...................................................................................................................................................... 68

Tabela 19 Poddziałanie 8.1.2, Poddziałanie 8.1.3 – Produkty – odsetek projektów, w których zostały wybrane

poszczególne produkty. ........................................................................................................................................ 68

Tabela 20 Poddziałanie 8.1.2, Poddziałanie 8.1.3 – Rezultaty – odsetek projektów, w których zostały wybrane

poszczególne rezultaty. ......................................................................................................................................... 68

Tabela 21 Efektywność analizowanych projektów w podziale na działania i poddziałania. ................................. 79

Tabela 22 Problemy w realizacji projektów w badanych działaniach i poddziałaniach priorytetu VI Rynek pracy

otwarty dla wszystkich, VII Promocja integracji społecznej, VIII Regionalne kadry gospodarki. .......................... 84

Tabela 23 Problemy w realizacji projektów ze względu na typ projektu. ............................................................. 85

Tabela 24 Problemy w realizacji projektów ze względu na typ podmiotu realizującego. ..................................... 85

Tabela 25 Problemy w realizacji projektów ze względu na rodzaj wsparcia. ........................................................ 86

Tabela 26 Mocne i słabe strony projektów. .......................................................................................................... 88

Tabela 27 Dobre praktyki w projektach skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji realizowanych w

latach 2007-2012. ................................................................................................................................................. 89

Tabela 28 Dobór projektów do analizy ................................................................ Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Tabela 29 Projekty poddane analizie. .................................................................. Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Tabela 30 Instytucje/organizacje biorące udział w badaniu. ............................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Tabela 31 TDI – badane projekty. ........................................................................ Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Tabela 32 Liczba zarejestrowanych bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy w

układzie województw według stanu na koniec grudnia 2011 roku (część 1). ...... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.



układzie województw według stanu na koniec grudnia 2011 roku (część 2). ...... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Tabela 34 Udział zarejestrowanych bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy w

strukturze osób pozostających bez zatrudnienia w układzie województw według stanu na koniec grudnia 2011

roku (część 1). ...................................................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.


strukturze osób pozostających bez zatrudnienia w układzie województw według stanu na koniec grudnia 2011

roku (część 2). ...................................................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.


układzie powiatów województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia 2011 roku (część 1).Błąd! Nie



układzie powiatów województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia 2011 roku (część 2).Błąd! Nie



strukturze osób pozostających bez zatrudnienia w układzie powiatów województwa śląskiego według stanu na

koniec grudnia 2011 roku (część 1). ..................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.


strukturze osób pozostających bez zatrudnienia w układzie powiatów województwa śląskiego według stanu na

koniec grudnia 2011 roku (część 2). ..................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.


Documents

„Działania aktywizujące osoby w trudnej sytuacji na śląskim rynku