Doktorska_disertacija_03_02_12.pdf

8/14/2019 Doktorska_disertacija_03_02_12.pdf

1/9

"UTJECAJ STRUKTURE PROIZVODNO-TEHNOLOKOG SISTEMA I OBIMA INVESTICIJE NATROKOVE PROIZVODNJE"

Mr.sc. Edin Cerjakovi, vii asistent -doktorska disertacija- Strana 12

2. PROIZVODNI SISTEMIJedna od baza svjetske ekonomije zasniva se na stalnoj proizvodnji i stvaranju nove vrijednosti, pri

emu akteri proizvodnje nastoje tritu ponuditi zahtijevane, potpuno nove ili inovirane proizvode kako bi

odrali i pospjeili svoju ekonomsku, drutvenu ili tehnoloku poziciju. Akteri ovakve proizvodnje nazivaju

se proizvodni sistemi.

Na osnovu prethodnih konstatacija osnovni cilj svakog proizvodnog sistema je ostvarenje predviene

proizvodnje kvantitativno, kvalitativno u planiranom vremenu. Shodno tome planiranje i rad proizvodnih

sistema permanentno su usmjereni ka optimiranju svih procesa s ciljem povienja ukupne ekonominosti

proizvodnje, efektivnosti poslovanja, te stalnom odravanju i poboljanju nivoa konkurentnosti na tritu.

Ovakvi zahtjevi vode ka primjeni kompleksnih struktura proizvodnih procesa koje je potrebno s jedne strane

upravljati i odravati u nesmetanom procesu proizvodnje, a sa druge strane permanentno analizirati,

poboljavati, optimirati kako bi se postigla i odrala prethodno navedena funkcija cilja proizvodnih sistema.

Zbog prethodno izloenih razloga prije daljnjih razmatranja navesti e se definicije pojmova

proizvodnje i proizvodnih sistema, te naknadno razmotriti karakteristike strukture proizvodnih sistema.

Definicija 1. Proizvodnja, prema [59.]

Proizvodnja je transformacioni proces, koji se odvija unutar proizvodnog sistema, pri kojem od

ulaznih dobara kreiraju druga dobra ili usluge.

Definicija 2. Proizvodni sistem, prema [136.]:

Pod proizvodnim sistemom podrazumijeva se socio-tehniki sistem u koji ulaze (znanje, metode,

dobra, finansijska sredstva, energija, ...) transformira kroz stvaralake (obradu, montau) i pomone

procese (transport, skladitenje, ...) u izlaze (proizvode, trokove, otpade, ...).

2.1.Struktura proizvodnih sistemaKako bi se shvatila kompleksnost upravljanja i analize proizvodnih sistema potrebno je itavu

problematiku posmatrati na bazi strukture proizvodnih sistema. S obzirom da su se mnogi autori u strunoj

literaturi bavili ovom problematikom, u narednom tekstu e se predstaviti sumarni model proizvodnog

sistema koji se zasniva na posmatranju problematike sa globalnog aspekta. Potrebno je istaknuti da svaki

drugi pristup posmatranja proizvodnog sistema prikazuje nepotpunu sliku.

Prije daljnjeg izlaganja neophodno je postaviti konstataciju da izmeu proizvodnog i poslovnog

sistema ne postoji generalna recipronost, naime svaki poslovni sistem generalno ne mora da posjeduje

proizvodni sistem (npr. banka), dok je svaki proizvodni sistem sastavni dio poslovnog sistema. Tako da se

generalno moe zakljuiti da u tehnici kada se govori o proizvodnom sistemu, u sutini se govori o

poslovnom sistemu sa podsistemom koje ini proizvodni sistem. Iz prethodno navedenih razloga osnova za

posmatranje proizvodnog sistema je poslovno okruenje u kojem se nalazi poslovni sistem, a proizvodni

sistem predstavlja podsistemsku jedinicu poslovnog sistema, slika 1.


2/9



Slika 1. Struktura poslovno-proizvodno-tehnolokog sistema


3/9



Poslovno okruenje predstavlja ambijent u kojem poslovni sistem posluje, te se utjecaj istog na

poslovni sistem moe usporediti kao utjecaj kvaliteta hrane na bioloki tijelo. Dokaz za ovu konstataciju se

nalazi u posmatranju ambijenta razvijenih industrijskih drava gdje je preduslov za osnivanje i uspjeh

poslovnog sistema znatno povoljniji nego u nerazvijenim dravama.

Ovdje treba istaknuti nekolicinu elemenata koji u najveoj mjeri utjeu na efikasnost radaproizvodnih sistema, a samim time i na efikasnost poslovnog sistema:

Tritena koje se plasira proizvod predstavlja znaajan faktor koji utie na nain strukturiranjaproizvodnog sistema, s obzirom da je bez prodaje nemoguopstanak istog. Na osnovu plasmana

na ciljano trite mogue je dobiti bitne faktore o eljama i zahtjevima kupaca odnosno o

dinamici narudbi, te pozitivnim i negativnim informacijama o proizvodu od strane kupaca. Sve

ove informacije proizvodnom sistemu ukazuju na potrebne karakteristike koje isti treba da

posjeduje (kapacitet, kvalitet, potrebne karakteristike proizvoda, cijena proizvoda), to direktno

ima utjecaja na strukturu istog.

Trite resursa utie na strukturu proizvodnog sistema na osnovu mogunosti pribavljanjakapitala, materijala i radne snage na istom.

Zakonodavstvodefinie propise, norme, standarde i zakone koje je proizvodni sistem potrebnoda ispuni, to direktno ima utjecaja na strukturu istog.

Tehnologijadaje mogunost proizvodnom sistemu da prepozna koje su metode, procesi, maine,sistemi trenutno na tritu kako bi isti mogao da sa uslovno minimalnim trokovima proizvodi,

transportuje, skladiti, prenosi informacije itd.

Slijedei segment u lancu posmatranja proizvodnog sistema je poslovni sistem koji predstavlja

zaokruenu poslovnu cjelinu sa svim neophodnim atributima ureenog poslovnog subjekta. U okviru

poslovnog sistema upravljaki sistem ima nadreenu ulogu nad svim ostalim elementima poslovnog sistema,

te samim tim je odgovoran za kreiranje globalne politike poslovanja i donoenje egzistencijalnih odluka.

Upravljaki sistem svoj rad bazira na razmjeni informacija sa ostalim sistemima poslovnog sistema tako da

izlazne veliine upravljakog sistema (u vidu odluka) mogu da imaju negativne posljedice na poslovnisistem, ukoliko su bazirane na pogrenim informacijama ili pretpostavkama. Stoga je od krucijalne vanosti

za svaki poslovni sistem utvrivanje realnih pokazatelja i to manje baziranje odluka na pretpostavkama.

Ostali podsistemi poslovnog sistema su sistem ekonomskih poslova, sistem administrativnih poslova

i proizvodni sistem. Sistem ekonomskih poslova zaduen je za upravljanje procesa kretanja novca u okviru

poslovnog sistema, te poslova marketinga proizvoda, dok sistem administrativnih poslova obavlja pomone

funkcije neophodne za rad poslovnog sistema. S obzirom da su od vanosti posmatranja za ovu doktorsku

disertaciju proizvodni i tehnoloki sistemi, detaljna razmatranja e se usmjeriti ka istim.

Ukoliko se posmatra proizvodni sistem isti predstavlja ureenu radnu organizaciju koja ima svoje

objekte i veze, procese koji se odvijaju u okviru njega, ulaze i izlaze, podsisteme, strukturu upravljanja i

hijerarhiju. Kao radna organizacija je tehnoloki i organizaciono zaokruena cjelina, a nivo i sutina

ekonomske zaokruenosti zavise od njenog odnosa sa drugim organizacionim cjelinama.

Analizirajui proizvodne sisteme moe se uoiti da se isti sastoje od pojedinih podsistema koji su u

meusobnoj interakciji prema tano definiranim vezama. Stoga svaki proizvodni sistem moe se smatrati

veoma kompleksnim, a samo njegovo upravljanje veoma komplikovanim. Da bi se postojanje takvog sistema

smatralo opravdanim, on mora da izvrava svoju funkciju, odnosno da ima neprestanu i neprekidnu

proizvodnju. U ovome procesu najvaniju ulogu ima sistem upravljanja proizvodnjom sa ciljem donoenja

odluka u funkciji proizvodnje, odnosno koordinacionu ulogu u radu proizvodnog sistema. Ostali podsistemi

proizvodnog sistema su:

sistem sigurnosti na radu, sistem razvoja proizvoda, sistem zavrne kontrole i otpreme, sistem odravanja, sistem razvoja tehnologija,


4/9



sistem nabavke materijala/sredstava/alata, sistem integralnog transporta, sistem skladitenja, sistem dopreme energije i tehnolokih fluida, tehnoloki sistem.

Definicija 3. Tehnoloki sistem:

Tehnoloki sistem predstavlja osnovni dio proizvodnog sistema, pri emu obuhvata jedinicu rada (u

zavisnosti od aspekta posmatranja jedno radno mjesto, skup povezanih radnih mjesta ili proizvodnu liniju)

na kojima se sirovine, poluproizvodi ili proizvodi transformiraju u eljene oblike i stanja, manipuliraju u

eljene pozicije i analiziraju u cilju kontrole kvaliteta i evolucije samog procesa.

Stoga tehnoloki sistem sainjavaju:

obradni sistemi, sistemi parcijalnog skladitenja i transporta, sistem meuoperacione kontrole kvaliteta.Samo se u okviru obradnog procesa direktno stvara nova vrijednost. Ostali elementarni procesi kako

u proizvodnom tako i u tehnolokom sistemu uglavnom poveavaju trokove proizvodnje, produavaju

vrijeme proizvodnog ciklusa, a samim time i vrijeme isporuke. Ovime se proces proizvodnje znatno

uslonjava to smanjuje fleksibilnost proizvodnog procesa i u cjelini zahtjeva vii nivo organizacije sistema.

Uopteno pri projektovanju procesa proizvodnje treba nastojati da se potrebe za kontrolom, premjetanjem,

skladitenjem, zatitom i odravanjem opravdano eliminiraju ili bar svedu na to manju mjeru, pri emu se

nee naruiti kvalitet, ekologinosti ili drugi aspekt proizvodnje ili trenutno vaeih propisa u ovoj oblasti.

2.1.1. Koncept savremenog proizvodnog sistemaKako su elementi proizvodnje/transporta/opsluge unutar savremenih proizvodnih sistema, [52.] i

[69.], specifini za svaki posmatrani proizvodni sistem, odnosno razliiti su po vrsti, kvalitetu i ostalim

karakteristikama, neophodna je primjena raznih metoda, postupaka i strategija za promjenu stanja unutar

proizvodnog sistema. Na osnovu prethodnoga se dolazi do zakljuka da su proizvodni sistemi, u optem

sluaju, po ponaanju sloeni i dinamini sistemi, iji su procesi rada izloeni stalnom djelovanju okoline u

kojoj egzistiraju.

Na bazi ove konstatacije ukoliko se posmatra projekcija vremena od dospijea do isporuke narudbe

na pojedine podsisteme proizvodnog sistema u metalopreraivakoj industriji, slika 2., najvei udio, koji

iznosi od 70% do 90 %, imaju procesi koji ine tok materijala, o kome e detaljno biti rijeu poglavlju 2.3.

Upravo na bazi ove problematike 1990. godine na MIT-u (Massachusetts Institute of Technology) kreirana je

studija pod nazivom The Machine that changed the World, [14.], u kojoj su analizirane specifinostiautomobilske industrije u Japanu, Americi i Europi. Rezultati ove studije dokazuju da je Toyot-in koncept

proizvodnog sistema znatno superioran nad konkurencijom u oblasti fleksibilnosti, produktivnosti i kvalitetu.

Na osnovu dobivenih zakljuaka, pod sloganom vitka proizvodnja (engleski: lean production), dolazi do

temeljnih transformacija u proizvodnim sistemima koji preuzimaju Toyot-in koncept proizvodnog sistema i

proizvodnje. Iz istih razloga u automobilskoj industriji, u kojoj su se kao prvoj primijenili dobiveni zakljuci

i smjernice, govori se o drugoj proizvodnoj revoluciji, [148.]. Meutim u dananjici Toyotin koncept

proizvodnog sistema nije samo primijenjen u automobilskoj industriji nego su njegov koncept i filozofiju

prihvatili proizvodni sistemi iz svih privrednih sektora.


5/9



Slika 2. Procentualna podjela vremena trajanja od dospijea do isporuke narudbe u metalopreraivakoj industriji,

[95.]


6/9



Na bazi prethodno navedene studije pod konceptom savremenog proizvodnog sistema sve vie se

podrazumijeva stohastiko interakcijsko djelovanje proizvodnih strategija, osnovnih naela rada, podsistema,

metoda i alata za planiranje, upravljanje i permanentno poboljanje zasnovanih na konceptnim fazama

poboljanja procesa unutar proizvodnog sistema, tabela 1. Stoga je od izriite vanosti uvoenje i primjena

namjenski, za posmatrani proizvodni sistem, kreiranih strategija i metoda, te njihova efektivna kombinacija.Na osnovu prethodno izloenog namee se zakljuak da je struktura savremenih proizvodnih sistema

vremenski promjenjiva veliina, bazirana na konceptu prikazanom u tabeli 1., koja ima za cilj da obezbijedi

efikasnost, konkurentnost i atraktivnost proizvodnog sistema, kvalitetu, kvantitetu i trinu prihvatljivost

proizvoda, te sigurnost i zadovoljstvo kupca/trita.

Tabela 1. Koncept savremenog proizvodnog sistema

Proizvodnestrategije

Osnovna naela rada Podsistemi Metode i alatiKonceptne faze

poboljanja

Total quality, Six-sigma, Just in Time, Time to market, Asset-Ligh, Fleksibilnost i

agilnost,

Efektivnost, ...

Standardizacija, Sinergija, Transparentnost, Samoodgovornost, Konzistentnost, Stalno poboljanje, ...

Obradni sistem, Kontrola kvaliteta, Unutranji transport, Skladitenje, Preventivna zatita

radnika na radu,

Preventivnoodravanje sredstava

za rad,

Snabdijevanjeenergijom i

tehnolokim fluidima.

Uravnoteenjeproizvodnje,

Simulacionastudija,

Kanban, Kaizen, Proizvodni otoci, Modeli radnog

vremena,

Certificiranjeprocesa,

...

Analiza sistema Profil potreba Konfiguracija

sistema,

Implementacijasistema,

Kontrola ikorekcije.

2.2.Tokovi unutar proizvodno-tehnolokih sistema

Prethodno predstavljeni naini postavljanja strukture proizvodnih sistema je primjer jednog od

moguih naina koji se susreu u strunoj literaturi. Druga esto susretana struktura proizvodnog sistema

temelji se na bazi elementarnih tokova unutar proizvodnih sistema, slika 3, [95.].

U ovom sluaju struktura proizvodnih sistema podijeljena na podsisteme proizvodnog sistema i veze

izmeu istih, kojima se daje posebna panja. Naime smatra se da su isti prikladni elementi za analizu i

upravljanje proizvodnim sistemima, to je nauno dokazana i u praksi iroko prihvaeno. Stoga se tokovi

unutar proizvodnih sistema dijele na:

tokove materijala (poglavlje 2.3.1.), tokove energije (poglavlje 2.3.2.), tokove informacija (poglavlje 2.3.3.).


7/9



Slika 3. Procesi unutar proizvodnog sistema

2.2.1. Tokovi materijalaTok materijala obuhvata sve procese koji su vezani za dobivanje, proizvodnju i distribuciju

proizvoda unutar proizvodnog sistema. Objekti toka materijala su poluproizvodi, proizvodi, alati, te svi

pomoni elementi i materijali koji su potrebni za normalno odvijanje procesa unutar proizvodnog sistema

(maziva, emulzije, ...). Zadatak toka materijala je da povee jedinice proizvodnje i montae, odnosno da vri

dopremu i otpremu potrebnih resursa u skladu sa tehnolokim postupkom. Ovaj cilj se izvrava uz pomo

baznih funkcija:

proizvodnja (procesi obrade, montae i kontrole); pomjeranje (procesi transportovanja i manipulacije materijalom); mirovanje (procesi odlaganja i neeljenog zastoja materijala).

Definicija 4. Tok materijala, prema [95.]:

Tok materijala je prostorna, vremenska i organizaciona interakcija procesa prilikom dobivanja,

obrade i raspodjele proizvoda unutar definisanog prostora.

Tok materijala nastaje kroz redoslijed procesa, doprema-obrada-manipulacija-kontrola-transport-

montaa-skladitenje-odprema, kako bi se ostvario izgled i funkcija eljenog proizvoda. Funkcije

unutranjeg toka materijala odnosno transporta materijala unutar proizvodnog sistema mogu se podijeliti naodgovornosti za:

unutranju oblast tvornice:metodologija tokova materijala na ovom nivou se bavi problematikom funkcionalnog izgleda

urbane strukture tvornice, odreivanje poloaja objekata ukljuujui i mjesta odlaganja, te

transportnih puteva prema kriterijima tehnikog toka materijala.

unutranju oblast objekta:metodologija tokova materijala na ovom nivou se bavi problematikom pozicioniranja i

strukturiranja (definisanja layout-a), izbora i optimiranja rada sistema primopredaje,

transporta, skladitenja i komisioniranja u tehnolokom procesu proizvodnje, slika 4;


8/9



radni prostor:metodologija tokova materijala na ovom nivou ima za zadatak da prema kriterijima

tehnikog toka materijala, ergonomije i psihologije uredi radni prostor, izabere sisteme za

manipulacijom materijala, optimira radne procese i izvri humanizaciju radnog mjesta.

Slika 4. Tok materijala unutar objekta proizvodnog sistema

2.2.2. Tokovi energijeRasprostiranje i koritenje energije je jako bitan faktor unutar proizvodnog sistema iz razloga to ista

potpomae radne procese pri izvravanju njihovih funkcija, te ima udjela u formiranju trokova proizvodnje.

S obzirom na tako vaan utjecaj na proces proizvodnje ovaj segment u strunoj literaturi je poznat pod

nazivom tok energije.

Striktno po odreenim definicijama tok energije u okviru proizvodnih sistema obuhvata procese

transfera i transformacije fizikalne energije, tako da se unutar proizvodnih sistema moe se izvriti podjelana slijedee energijske grupacije koje su u upotrebi:

elektrina energija je najee koritena vrsta energije unutar proizvodnih sistema pri emu senjezino generisanje najee vri izvan proizvodnog sistema. Koritena eklektina energija se

potpuno transformira u druge vidove rada (rotaciono i translatorno kretanje, osvjetljenje,

pneumatsku i hidraulinu energiju, toplotnu energiju, ), te u razliite veliine napona

elektrine energije u zavisnosti od potreba potroaa. Karakteristika ovog vida energije je

njezina neograniena mobilnost, uz uslov da postoji predviena infrastruktura, te visok stepen

iskoritenja tokom njezine transformacije,

energija transportovana fluidnim medijem primjena ovakvog vida energije se ogleda udirektnoj primjeni (npr. pneumatski medij u svrhu odstranjivanja neistoa itd.), transformaciji u

druge vidove energije (rotaciono i translatorno kretanje, te u nekim specijalnim sluajevima i zaodvoenje toplote) i u svrhu obrade (sjeenje vodenim mlazom). Karakteristika ovog vida

energije i njezinih transformiranih oblika su:

- mogunost kontinuirane regulacije brzine i sile izvrnog lana,- visoke radne brzine (standardni cilindri 1500 mm/s; visokobrzinski cilindri 3000 mm/s,

pogonski motori 100000 min-1

),

- energija prikladna za rad u problematinim radnim sredinama, ne izazivaju varnienje ieksploziju,

- efikasne zatitne mjere pri preoptereenju i , toplotna energija generira se najee iz fosilnih goriva, gasova, suneve energije, , a koristi

se pri zagrijavanju i hlaenju prostorija, proizvodne opreme i proizvoda,

energija u vidu razliitih talasnih duina ovaj vid energije koristi se u svrhu produenja ipoboljanja vidljivosti na radnom mjestu i u toku dana, prenoenja informacija i u svrhu obrade(laser),


9/9



elektro-hemijska energija koristi se u svrhu realizacije elektrolitskih, elektro-erozivnih igalvanskih procesa u toku proizvodnje.

Transfer energije u okviru toka energije unutar proizvodnih sistema zahtjeva adekvatne transportne

vodove, koji se najee postavljaju tako da ne ometaju tok materijala, i prikladno pozicionirana prikljuna

mjesta, koja posjeduju traene radne parametre.

Primjena permanentnog energetskog menadmenta u okviru proizvodnih sistema sve vie dobiva na

vanosti iz razloga to energetska efektivnost postrojenja ima direktnog utjecaja na trokove proizvodnje.

Stoga se savremeni proizvodni sistemi koncipiraju prema slijedeim naelima: visokokvalifikovana

radna snaga (u mogunosti to manji broj) sa savremenim i visokoefikasnim radnim sredstvima obrauje, sa

to niim gubicima i manjim unosom energije, predmete rada tako da dostie kvalitativne i kvantitativne

parametre u optimalnom kratkom vremenu ili izrauje to vei broj predmeta rada u definiranom radnom

vremenu, [102.].

2.2.3. Tokovi informacijaU okviru proizvodnih sistema informacije koje cirkuliraju su ovisne od konteksta i strukture, to

znai da potpuno nerelevantne i neinteresantne informacije za odreenu cjelinu proizvodnog sistema su za

drugu cjelinu od egzistencijalne vanosti. Na bazi prethodne konstatacije se namee zakljuak da je

informacija namjenski orijentirano znanje. Sveobuhvatnom akvizicijom cirkulirajuih informacija unutar

proizvodnih sistema, odnosno izgradnjom adekvatnih informacionim sistemima nastoji se odgovoriti na sve

vee potrebe za ubrzanje i poveanjem protoka informacija kroz proizvodni sistem. Tano definirane rute

kojima cirkuliraju informacije unutar proizvodnog sistema nazivaju se tokom informacija.

Pod tokom informacija podrazumijeva se transport i razmjena informacija (usmenih, pismenih i

signalnih) unutar komponenata proizvodnog sistema. Tok informacija sastoji se iz personalne, organizacione

i tehnike komponente koje za cilj imaju koordinacionu ulogu unutar proizvodnog sistema, to im dajeupravljaku ulogu u strukturi proizvodnog sistema, slika 3.

Tok informacija odgovoran je za:

tanost informacije, blagovremeno pristizanje informacija, prikupljanje informacija u eljenom formatu i kvalitetu na definiranom mjestu.

Uvoenjem informacionih tehnologija i digitalizacijom procesa ova komponenta proizvodnog

sistema predstavlja sve vaniji element upravljanja proizvodnim sistemima iz razloga to se istim:

menadmentu olakava i ubrzava proces odluivanja,

ukoliko se vrijednosti prikupljaju kontinualno u definisanom vremenskom periodu dobiva sepreglednija slika o deavanjima unutar proizvodnog sistema,

ubrzavaju unutranji procesi obrade i razmjene informacija, smanjuju administrativni poslovi, poveava transparentnost i komunikativnost izmeu potpuno razliitih segmenata proizvodnog

sistema,

smanjuju trokovi proizvodnje odnosno poveava dobit, aktivno podrava inovaciona snaga proizvodnog sistema.

Documents

Doktorska_disertacija_03_02_12.pdf