124
Ka Mausilom no Ogkasugilon Publicati DO N·OT REMOVE Ata of Davao ·-

DO N·OT REMOVE

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: DO N·OT REMOVE

Ka Mausilom no Ogkasugilon

Publicati

DO N·OT REMOVE Ata of Davao ·-

Page 2: DO N·OT REMOVE

Ka Maustlom no Ogkasugtlbn

(Tales to Be Told at Night)

Authors Hilariu Dumpap,gon

'and Selvino Ao Bat-ao

Illustratio.rip by

ffilariu Dumpangon and

Selvino Ao Bat-ao

SUl"IMER INSTITUTE OF LINGUISTICS - PHILIPPINES' nm 0

TRANSLATORS PUBLISHERS 1975'/-,

Page 3: DO N·OT REMOVE

;..

Published • . in cooperation wi tll

Bureau of ElementDTy Education anQ. •

Institute of National Language · · of the

Depa~t;>tment of Education and Culture Manila, Philippines

This boo~ was published by fund,s awarded by the RAMON MAGSAYSAY FOUNDATION to the Summer Institute of Linguistics for International Understandingo

I

Additional copies of this obtained from: FilLit

publications may.be FilLit

Box 2270 Manila 2801

897-2030

Nasuli, l"lalaybalay Bukidnon 8201

Printed in the'Phili~pines

y'

..

Page 4: DO N·OT REMOVE

FOREWORD

Some of the glory of the Philippines ltes in the beautiful varie~y of people and .lo.nguageli wi thi.p its coasts o It is to ·the great credit of the national lef:idership over the years that no attempt has been made to des~roy this national heritage. The goal has been instead to· preserve.its integrity and dignity while build·ing on this strong foundation a lasting superst~ucture of national language and culture •

. The present book is one of mo..ny designed 'for this purposeo It r'cognizes the ped~gog~cal importp.nc.e <:>f d:l vidin~ literac;r and second lMguage learning into two steps·-literacy being the first. When a :3tuden·t has. learned to re·ad the lan,gunge he understands b~st, the resulting satisfaction in his accomplishment giv~s the

.... drive and confinence he needs to len.rn the nti.tional lmiguo.geo His abil~ty to Dead, furthermore, is the indispensavle tool for the study this program will require.

The Department of Educat.ion nnd Culture of the Philippines is pr<>Ud to present this latest volu.me in a nationwide series designed to teach the na.tiona.l l'anguage~through literacy in the vernnculars. It will strengthen bot,b. t;h.e part$ of the nation and the whole-...

.. JUAN L. MANUEL

Secretary

Page 5: DO N·OT REMOVE

l?REFACE . These ~ta Manobo folk s~ories were written and

illus.trated py Sel vino, A. Bat-ao and Hilario \f,. Dtunpangon while participating' in a Writer's Workshop sponsored by the Summer Institute o~ Linguistics at N~suli, Malaybalay, Bukidnon, RP, July-August, 1977. Miss Neri Zamora translated each .story into Filipino r and this has been included immediately following each, Ata story.. Then because of a growing ·demand to learn some English, art English translation is included at the end of the book.

The purpose of this book is to help speakers of Ata Manobo to achieve skills of· Literacy and communication in their own dialect which will help. them . easily achieve the same skills in a . s'econd dialect. ~·

The symbolization of Ata Manobo sounds is similar .to their coun4erparts in Pilipinp except for o which is pronounced similar to the u in "but" or similar to e in the Fangasinan language:- The le.tter z in many areas is pronotmced similar to ~ in Filipino whBri. it occurs between vowels ..

Glottyl stop is symbolized by hypen (-.. ) whi tin· a word and by(') in word final position .. Vowels which occur together without a symboliz.ed glottal stop are pronounced, therefore, without a break. \fuen thEt two vowels occuring together are alike, such as aa, they­are pron·ounceJ. as if they were one long _,sii'Stained vowe·l.

Page 6: DO N·OT REMOVE

..

1'1go Ngaran to Sugildnon

Nokoy'l'1asugilon ta to Otow no Gtunutan

aSugilonon Bahin ki Lungpigan

Ka Sugilonon no Bangangon

Nokay Masugilon Ta to Baubatb no· Alu.nggun

So-ini ka Sugilonon Bahin ta Buaya no Babantugon

Ka Baubato no 1'1ang~su~n

Pahim.a

10

41

Page 7: DO N·OT REMOVE

·"'okoy Masugtlol'i ta to 01:ow

no Gumutan·

Nokoy karr"an·to gumutan

no r:ig--u-ugpo to baloy rin.

11 A, 11 kagi to gvmutan,

11 bgpanikop a pad to kumang

to bo-ugan • 11

Ancy on no nigsi kop to

batu no nigpurut on to kumang

ka gumutan. i\io nigpalaras

to bo-ugan ka gumutan •

t

1

Page 8: DO N·OT REMOVE

)'·

Inu-un matagataga ka

gumutan nokogl,iwaro on ka

loban to gumutan .to kumang •

Rogpito~v ka gurr:utan die to

dibabO to bo-ugan no du-on

9gpanikop no boi.,

11 Otow, " kagi to gum utan

ki Soi. Nakangisi pad ka . .

gumuta:n • ii Ma rayow iaF'I, Ii

" kagi to QUrY"Utan, 11 SU ware

asawa ku. 11

Page 9: DO N·OT REMOVE

Fogpttow to boi no du-on otow to ampow rin no indogpak din ka loban to

nigpallaguy su nahallok.

\

"Oh, 19 kagi to gumutan, "so-oyo kad. 11 Woy songo indogpak to gumutan

ka loban din to niggapon.

ii Agad, '1 kagi to gumutan, 19 dio kad to dibabo, kono ku ogtakasan

sikoykow to oggapon. 11 Inu-un matagataga ka boi no lalima on no bubungan

Ka. piglampoy rin.

"Kalogon tan," kagi to gumutan, "ogkabigtawan ad to oggapon ki Soi.·~

"A," kagi to gumutan, ogpoko-inum a tan do. Qt ogtogpa.k a pad dto to

V'.'Oig su og-inum a pad. 11

f\!okoy karran no nakatopak on ka gumutan to wotg. !'Jo pog~i-tnum din

Page 10: DO N·OT REMOVE

to woig no pigbokog to woig ka gumutar'. No ian do ian li.tos to gumutan.1.

"'okoy kar:ran to gumutan no namat?Y on su pigbokog t-o' woig, ~<a baloy to

gu~Lltan dio to ulu to bo-ugan.

l\Jokoy kaman to sikan no boi no diad matamantaman to dibabo. Ka bol

no nigpinpinu-u to batu to pogpanumansuman din to og-ugpa-an din no

-nali.ngmNan din ka rigligkatan gtn.

'iA, ian do, di og--uriok a. H

",.ti..," kagi to boi, ;'baagad ko hondo-i a ogkatarran. l'lokoy karr-an no

nig-uriok ka boi. Diad on ka boi to ltwar;a-an to dalan no pigkita to boi

du-on to il is to woig no otqw no nokohibat. Di pigparagasan dir:i to

nigpitdv- 1 ka otow no•nokohibat to His to woig. l'!o niggutus on ka otow.

4

Page 11: DO N·OT REMOVE

5

Page 12: DO N·OT REMOVE

Pog-i.li.ng-i.li.ng di.n to si.kan no otow pigtokod d\n do. So-ini i.an ka •

gurrutan.

l\.'o nigkagi on ka boi to, ir"lakasult ad; bayad to niggapon a nu."

.Nokoy karran to boi no ogka-aras to ugpa-an din no nali.ngawan din. ~

i10gmomonu ad na-an? 11 ka~i to boi, "Ian do! Di ogparagas a og-uriok."

l\.1okoy karran to sikan no boi no nig-uriok.

Warad ian ogkokomos r:io otow to pantad. Ian din do ogkito-on so ibid

I

mgo kalasanon du-on to pantad t'lo ogpangatolug.

l'Jok-oy karl"'an to boi. no nig-uriok no ogmamasakit on ka bubun din, mgo

l ison din 'to poghipanow rin. No wc:irad katamar:ian to pog-uriok din.

Du-on ian do taman •

• 6

Page 13: DO N·OT REMOVE

,

Ang Kuwento tungkol sa Taong Htgc?-nte

Noong unang panahon, may isang htganteng naninirahang mag-isa sa kaniyang bahay. . .

"A" Sfibi ng higante, 11 aalts ako upang manghuli ng mga katang sa sapa. 11

Nang makarating doon, ipinagtutumb~ niya ang rng·a bato at ptnulot ang mga katang. Lumusong siya sa sapa at di niya namamalayan ay nakakalahattng basket na pa la siya ng katang. Nang magbaba siya ng paningin, natanaw niya ang isang babc;teng nangunguha na.man ng, mga kuho 1.

II May tao' II sabi. ng higante na ang ti.nutukoy ay ang babae. Tumawa siya. 11 Mabuti, 11 wika ng higante, 11 wala nga akong asawa, e."

Nang maramdaman ng babaeng may tao sa bandang sapang pasalunga . ' . .

sa agos, big la niyang ittnapon ang kaniyang basket at nagtatakbo sa takot. "A, lkaw pala!" s.abi ng hi.gante at itinapon din niya ang kaniyang ba~l--.et

upang habul in ang babae. "Kahit pa pumunta ka sa kapatagan hindi ako titigil sa paghabol sa iyo, ii

wika niya. Sago namalayan ng babae., litnang bundok na pa la arg kaniyang nataWid.

"Tila yata hihimatayin na ako sa paghabol. sa babaeng iyon, 11 humihingal na sabi ng higante.

11 Kailangan kong uminom. Lulusong ako sa Hog at ako muna'y Hnom."

7

Page 14: DO N·OT REMOVE

at ganoon nga ang kaniyang ginawa. Ngun\it sa pag-inom niya, siya ay nasamid at ito ang kaniyang naging

wakas. Namatay siya noon din. _ .. ~ Samantalall 'hakarating na ang mga babaa sa kapatagan. Naupo siya

sa isarig malaki.ng bato at nag-isip kung saan siya titira. Ni hindi na niya matandaan kung saan siya gal in!J •.

nA, ito nga marahil ang aking pa lad. Ang mabuti pa kaya'y surralunga ako sa agos ng Hog.

"A, hindi na lang bale saan- man ako makarati.ng," sabi sa sari li. Kaya't nagpatuloy na ang babae sa pagtalunton n@ daan, pasalunga sa agos ng i log. Sa hanggahah ~g tlog ay naroon ang isang taong nakahiga. Ito'y nama;maga r•<a.. Nang kani.yang siyasatin ay nakilala niyang ito ang hi.gante .

Sinabi ng baba:e, '1 Ngayph ko nap3.gliming ako ang hinahab'f mo. 11

Ang babae'y lubha nang nagugulan pagka't nali.mutan na ni.ya kung saan siya nakati ra.

"Ano ang a king gagawin?" tanong riiya. 11 Mahabagi.ng langi.t ! Mej_buti pa' y magpatu loy na a k.o sa pagsa lung a. 11 At ganoon nga ang kaniyang gi.nawa.

' Wala ni isa mang bakas ng paa ng tao.• Mga bayawak at labuyo lamang na nagsi.sipangitlog ang kani.yang naki.ta sa pa1.11pang.

1"<1anaki.t na ang kani.yang mga hi.ta at bi.nti nguni't sa malas ay wala nang katapusar. ang kgniyang pagsalunga.

8

Page 15: DO N·OT REMOVE
Page 16: DO N·OT REMOVE

Sugi lonon Bahin ki. Lungpi.gan

!

Ogsugtlonon ta si Lungpigan su ian nga·ran din Si Lungpigan su

ogda-ogda-ogon to mgo o~ow. Si Lungpigan, uminugpo no' daddarua

na-an do to inoy rin. Vl'arad amoy rtn; no doisok pad si Lungpigan no

namatoy on ka al'l"o~rtn. Dt si Lungpi.gan, tan do ka talabau rin to

ogli-ag su bato pad man kandin.

Saboka no allow ')ighimu to li-agan din no tabanug di.a to lama ran . .,.

Di du-on otow no ntgligad to sikan to lan:a ran su dalan nian ian to mgo

otow, du-on. to dani to baloy ran. Di sikan no ogligad, saboka sikandin

..

Page 17: DO N·OT REMOVE

no Harl. Di sikan no otow no ogligad nigtu-uran din to nigdi-ok ka tabanug

ni Lungpigan no nagisi-gist on ka tabanug din su papi l do man tan.

Kagi ni Lungpigan to sikan no otow, "Ware batasan nu! f\lataga· ka

porom to so-in do ka li-agan ku to og-u-ugpo a. Manto to ni.gtu-uran nu

to nigdi.-ok to so-i.ni.? Buyag ka no kono ogkatagataga to ogli-agan to bate?"

• Oi sikan otow nig-ult on Sl.I !"'abou to kagi to bate su nighiflgar3.n to

ware batasan din. Kagi rin kuo to hibato-on din, "Hondio-i. ·now ka bato

woy alapa now dii su rl"'anib to kono ogtahud kuddl no hart-; 11 No nighi.panow

on ka hibato-on no og-angoy to bate .

11

Page 18: DO N·OT REMOVE

12

Page 19: DO N·OT REMOVE

Pogko-uma ran to kagi ran to 1 "Maroy.ow no mo-ugtu. 11

Kagi to bate kuo to mgo C?tow 1 "Nokoy so tu-ud nu kanak'?'i

Kagi to mgo sundalu 1 ·"Kanami ka nigsugu to harL Kagi to hart to -igpa-angoy ka to hart SU nabO lu to kagi nu no nigkagian nu to ware batasan

din • Ko-i langan no ogduruma ki kunto-on. "

. ' . ' I ' "0 1 1' kagi to bato, kona a ogduma. Bak nokoy so sa lo ku kandin.

Kandin ka du-oh sale. Mania to nigdi-okan din ka tabanug ku no sikan

• :do ka ogli-agan ku? l\Jangoni nu ka had to kona a oghondio t9 kandin;

kandin ka nak~salo kanak. Ult kaw on. j/ i-\:o nig-ult on ka mgo

hibato-on to hart.

13

Page 20: DO N·OT REMOVE

1.4

Page 21: DO N·OT REMOVE

No kagi to inoy .ni Lungpigan kuo to anak di.n, n Mani.a to oghonhondu-on

ka ho og-atu ka to har\. No j:ritawa nu,· .A.sat._ Manto tD' oghonhondu~on ka

to warad arroy nu?" No nigsinogow ka. inoy tonged to anak din.

Kagi to anak, "Ino~. kono ka og~ango kanak; b~lagad a~ on no ogtabak

to si.kan hart.

, Dt kagi to inoy, "Ogmomonu ka to rnoon-ing ka s'undalu rin, di stkanta 1

~I ' )

sakup k:i ro man to hart • "

Kagi to anak kuo to inoy rin, "Balagad ad on no ogkato-u to kanak no

15

Page 22: DO N·OT REMOVE

. . P?lanu to igkqtabak kl:.I. 11

l\!o dio ta man do hibato-oh to had no nigdatong on to hart.

Kagi to hart, 11 \Naro pad un-unawa ku no hart no ogpasipod kan'ak.

l'v"4nio to war0 now marurra ka bate no og-atu kanak no hart .. Ko-ilangan 'I:

no oglogparan ku sikandin no ogpasipod bag kanak. n •

Di to mgo sundalu rin no,nigtabak to~ar~ to kagi r-in to, "Sikoykow

kun man ka du-on salo su n~gdi-oka;, nud ka tabanug din."

16

Page 23: DO N·OT REMOVE

"C , " kagi. to hart, "Mani.O to kono bag ogkaro-og ka bato r,c.i: Di.

kunto-on du-on i.glogpad ku sikan no bato. Alapa now so-i.ni lukos no

kuddo di.a to bato. Ko kono di.n ogkaboros so-int lukos no kuddo, asolom

do no allow ka igtagad ku kandi.n. Ko ogkaboros din on _ka lukos no kuddo

igpahatod nu ro no ogkaboros on. Nangoni kandin k<:? ogkatuman di.n so-tni.

#•

asolom no allow, kono ogkalogporan ~o· sikan kagi. kanak. 11 N'6 nighatod

on to mgo sunda lu to hart l(S. kuddo no lukos di.o to bato.

No wa do nigbuoy no noko-uma on ka nigliatod to ·kuddo di.o to bato.

Kagi to n:go sundalu kuo to bate, 11 $0-ini ka kuddo no lukos i.npahatod .to •

hart kai to koykow. Kagi to hart ko ogkaboros nu so-i.ni. lukos ho kuddo,

17

Page 24: DO N·OT REMOVE

, 18

Page 25: DO N·OT REMOVE

asolom do no allow ka igtagad to hart koykow. Ko ogkaboros on igpahatod . do koykow as_o lom dio to harL Si kan ka kagi to hart koykow."

11Ho-o'" kagi to bato, H ighatod ku ro aso lom dio no ogkaboros on .

Nangoni nu ka hart to ogtumanon ku sikan ~gi rin kanak; asolom no

allow oghondio a kandin. Noh, ihikot now :--0 du-on ka kuddc;." No

nang-ult on ka mgo sundalu to harl.

'110," kagi to bato., "nokoy ka ingka-angol to sikan no hart? Manio

'

to ogkaboros ka lukos no kuddo no konon man no -boian?"

19

Page 26: DO N·OT REMOVE

No kagi to inoy nt L~ngpigan, "Utu, 09C1oroyow ka to kagi to hart

koykow."

'"A," kagi. to arnk, ''lno, balagad ad on. Ino, angol·ian ka hart.

Manto to ogpa-alap to lukos no kuddo no kono og-anak. Bak boi. !

Asolom no.allow, oghipanow a pad. u

'·'0," kagi to lnoy, "manto to og-ongkoran a nud on. Kono ka ogkoy-u

kanak no wa duma?"

Kagi to anak, "Og-ul t a r0 man. 11

20

Page 27: DO N·OT REMOVE

No, napawo man do so langit no nanghi-os on to ogpanlabaan din no

manggad dan. No kagi to anak, "Ino, oghipanow ad on. ii; ~

"Ho-o,n kagi tp inoy, "maga-an ka r0 man og-ulf-su ogko-ipong ad on. 11

"Ho-o," kagt to anak.

21

Page 28: DO N·OT REMOVE

No nt.ghipanow ,on si Lungpigan

no-:·nig-utyk-utuk to labaan din no

dto ogbayo to ba loy to hart •

l

11 o 11 kagi nt ha"rt 11 Ba to no ·' , og-atu, oghondo-i ka no

og-utuk-utuk to oglabaan?"

"Ha, 11 kagt ni Lungpigan to,

... !- '

. 110gpanlaba a SU nig-anak, st Amo

ganna no rTiflUSi lorn.

22

Page 29: DO N·OT REMOVE

"0, 11 kagi to hart, "Ba to, na-arigo l ka bua? Du-on bag lukos no og-anak?"

"O," kagi to bato, 11 Koyi<.ow, hart, ka na-ango l. Natp.ga ka na-=an to

kono og-anak ka lukos. Manio to nigpa-alapan a nu to lukos no kuddo? . \

Sikoykow, sumansuman ka. to ogka.gton nu ko maroyow·bua ko maro-ot.

Ko maro-ot so ogdoromdomon nu kono nu ogkagta. Ian oghimuon ka

maroyow."

Kagt to hart, 11 Nakasalo ad ian .koykow, A$at. Koykow r0 ka .ogpo-i.gu

kuddt to notmu ku koykow. Di kai kad on og-ugpo to kuddt su maroyow ka

pogdoromdom nu. Woy asawa-ad ka anak ku. 11

23

Page 30: DO N·OT REMOVE

24

Page 31: DO N·OT REMOVE

"Ho-oi kagi n1 Lungpi:gan. :iog-inso-on ku pad aha~ nu ko ogko-i:niat

bua ko kono. Pogkalugoytugoy to i::-og-ugpo ni Lungpigan du-on to hart no

na"'"'.asawa rin bn ka anak to hart.

Kagi to hart kuo to maka-among 1 71 1gbogoy.kud koykow ka kuddt no

-katondanan. Koykow on ka hart no 'igso-ip kanak su buyag ad on. Maroyow

ko sikoykow su bato-bato ka pad. 11

nHo-o," kagi ni Lungpiga~i "koykovv rb ka ogbo-ot to sikan.

l\io maroyovv on ka pog-ugpo ni Lungpigan su hart on kandin no warad

Page 32: DO N·OT REMOVE

6glupig kandin,su kandtrton k.i harL

Nb, kai re; ian taman,

~6

Page 33: DO N·OT REMOVE

..

:~ng Ku.w.a~to Tungkol l<ay Lungpigan

_Ang i.sas3laysay rm.min sa i.nyo ay. isang kuwanto tungkol kay Lungpi.gan. Fi.nanganlan si.yang Lungpi.gan sa.pagka't lagi si.yang talunan. Mamag-ina na lang si.lang nakatira sa kani.lang bahay. Uli.la na siya sa ,:1;ma. Mali.it pa siyang bata nang m=i.matay ang kaniyang ama. W:~lay si.yang a lam na ~awi.n kundi maglaro pagka't bata pa ng3 siya.

Isang araw, gumawa siya ng· saranggola upang paglaruan ~ kani.lang looban. Nagkataon namang may isang dumadaan sapagka't ang kanilang loot>an ay malapi.t sa talampas na di.naraanan ng mga tao. Isa siyang hari. Sinadya niyang yapakan ang sa11o3.nggola ni. Lungpigan kaya't i.to'y nasira pagka't yari lamang iyonsa., pap~l.

"l\lapakawalang modo ninyo, u V'ika ni.ya sa tao, :;alam riaman ninyong lnrua~ ko ito pagka 't nari.tO/_?kO sa rnalapit sa' atl'i.ng bahay. Ba kit ni.nyo ito niyapakan? fv'1atanda na kayo at alatl' r.inyo ang laruan ng i.sang bata.

Umuwi.ng gali.t na galit ang taong yaon pagka't si.ya 1y minura ng isang bata at sinabihan pa si.yang walang modo. ·Sinabi niya sa kani.yang mga tagasunod, 11 Funtahan ninyo ang bat.~ at dalhin ri.to sapagka't hindi. niya ako iginalang.bi.lang harL At nagsilaka9 n.a ang ku.ni.yang mga tagasunod upang kunin ang bata •

Page 34: DO N·OT REMOVE

"Magandang tanghal i, H ang bati. ni. la nang makarati.ng doon. "Ano ang sadya ni.nyo sa akin? 11 tanong ng bata. II !<ami 1y p\n3par\tO ng hcJ.ri. • i'\Jaga\i.t Siya nans Sab\hi.n mon~ Wala

si.yang modo kaya't i.pinakakaon ka niya. Ki.nakai.langang sumama ka sa amin. ,

"A~ sabi ng l;latq, 11 hi.ndi. ako sasama sa inyo. Para na rin ntnyong sinabi.ng may kasalanan ako sa kaniya. Ba kit ni.ya niyak.9.pan ang aking saranggola gayong batid ni.yang iyon ay aking laruan? Sabihi.n ni.nyo sa kani.ya, ako pa nga ang naagrabyado. Si.ga, lumnkad na kayo!" At nagsi.uwi. na .::mg mga tagasunod ng hart.

~ . Sinbat· ng tna sa bata, i: Bo.kit ganiyan ang gi.nagawa mo? Makiktta

mo anak, nakikipagtiki.san ka sa hari.. Bakit ka gumawa ng gantto ngayon ~ ' '

pa narrlang wala okq. ng .~ma, 11 Pagkatapos, umiyak na ang kaniyang ina dahi.lan sa gi.nav11a ng kaniyang anak.

•:1na'y,, hu•JVag po l'<ayong mabahala; .hin9i. ko na lang po .i.i.nti.nathi.n ang sasabihi.n ng hari • 11

~lguni.'t sun:agot ang i:na," .Anc ang magagaw? mo? May mga kawal siya at tayo 1y mga tagasunod lamang ng hart • 1

\

11 8abale~v•alain ko na lang po pagka'-f~rr3.y nakahanda na akof)g ieasagot. ~ 1

Ngayon, ba..Hkan naman natin ang mga kawal ng har.-i na kasalukuyang nasa pa las yo na •

28

Page 35: DO N·OT REMOVE

Wala pang haring tu lad ko na napahiya nang ganito. Bakit hindi ninyo dinala rito yaong batang yaon na nakikipagmatigasan sa aking isang hart? Kinakailangang pa,rusahan .. ko yaong humiya sa akin.~'

Nguni't nagsisagot ang mga sundalo, "Kayo raw po ang may kasal~nan pagka 't niyapakan ninyo ang saranggola niy~."

"Naku ! 11 sabi ng hari, "hinahamong talaga ako noong batang iyon. Parurusahan ko siya. Oal!"lin ninyo itong lalaking kabayong ito doon sa bata. Kung magagawa niyang dalhin i.to dtto bukas nang bunti.s, hi.ndi ko si.ya parurusahan sa kani.yang mga stnabi sa akin~ 11 Pagkat~os, dinala na ng mga kawal ng hari ang kabayo $a bata.

Di sila nag-aksaya ng panahon. Pagdating doo'y sjnabi nila sa bata," Ang la laking kabayong ito ay ipinadala sa iyo ng hart. Kung hindi mo .'raw magagawang magbuntis ang kabayong ito hanggang bukas, magsisisi ,. ka. Hanggang bukas lang ang taning sa iyo. Kung ito'y magbuntis, dalhtn mo_ raw sa hari." Ito ang ipinasasabi niya sa iyo. 11

"Oo," .sabi ng bata, "gagawin li<o ang bilin niya dadalhin ko tto sa kaniya bukas na bunti.s na. Itali na lang ninyo ·doon iyang kabayor .. ~ iyan. Pagkatapos, nagbalik na ang mga kawal sa bahay ng hart.

"Naku," nasambitla na lamang ng bata," anong kahangalan itong ipinagagawa ng hari? Paano magbL1buntis ang isang kabayong lalaki, hindi naman babae? 11

29

Page 36: DO N·OT REMOVE

Nagwika ang ina ni. Lungpigan, !I Otoy, sundin mo ang sinabi ng hart. "A, I nay," tugon ng bata, ;'.hindi ko na tang po oap~nsi.nin ang

sinasabi ng hari. Naloloko s:iya ! Ba kit l<abayong lalaki ang i.pinadala ni.ya. -1-li.ndi baba<:::? Bukas, magsasadya ako sa kaniy~."

''0, anak, '\ .sabi ng ina, 11 Baki~ mo ako Hwan. Hindi ka b::t naawa sa akin'? Wala akong kasama?

Tumugon ang anak,i' Babaltk po namar. al<o. 11

Kinaumagahan, tinipon ang mga labada at nagpaalam sa ina, -1t1nay, . . -aalis na po ako.

"Oo, arn;:i.k: n a yon ng i.na, 11 mada li k3. lang sana at bumali k ka ag3:d • Mag-aalala ako sa i.yc • 11

, . ,-;10(i>O inay, 11 ang sagot ng bata. Pagkatapos ay lumi.san .na siya na

sunong"-sunong ang mga labada patungo sa bahay ng hari-. "A, ikaw pala, s~wai.1 na bata~ Saan ka pupunta at dala-dala rrio ang

I

i.nyong labada?n tanong ng h?1.ri. • -"Ha!'' wika ni. Lungpi.gan," Maglalaba po ako p~gka't kagabi 'y nanganak

ang aki ng ama. " "A, bata, nababaliw ka na marahi.l? Mayroon bang lalaki.ng nanganganak?

tanong ng hari. " "A, kayo ang nababaliw. Alam naman ninyong ang lalaki ay di. pU'.".'edeng•

manganak.P bakit ni.nyo ako pinadalhan ng lalaktng kabayo? Isipin muna.

30

Page 37: DO N·OT REMOVE

ninyo ang inyong sasabihin kung tto 'ba'y makabubuti o makasasama. Kung ang inyong pag-Hsi.p ay rrasama, huwag na '1<ayong magsalita. Ang mabuti lang a;t,g inyong gawin •

Sumagot ang hari, "Talagang akoi'y nagkasala sa iyo, Totoy. 11 Ikaw na ang. magpaumanhtn sa a king nagawa sa iyo. Sa ngayon, dumito ka na muna sa akin sapagka't matalino ka at gusto kong pakasalan mo ang aking anak. '

Sinqbt ng hari sa kaniyang mamanugangin," Ipagkakaloob k<? sa i.yo ang aking kapangyarihan. 11

• ;1Ikaw na ngayon ang papa lit sa aking pag~ing hari. Makabubuti kung

ikaw pagka't bata ka pa • 11

'1 1-<a.yo po ang bahala," ·sang-ayon ni Lungpigan, 11 Kung iyan po ang

tnyong kapasiyahan."

, At n~gin9 ma~anda ang.katal;ayi...ian'n.i..-LlJrlgpigan saptigka't siya'y naging hari at wala ni. isa rnang umapi sa kaniya sapagka't isa na siya ngayong hari. At dito nagwawakas ang aming kuwento.

31

Page 38: DO N·OT REMOVE

Ka Sugilonon no 8angangbn

Ka si.kan nci banga.ngon no ogpangasawa to anak to datu. Di way ro

o~pq._J:<.3.kasal ko du-on tggastu no bato.

l\!okoy l<aman to· bangangon no

nightpanow su ogpammttow to bato ' .

• . i

'no ogdakopon su i.gklsal 'l:<!> bangangon.

Nokoy kam~m to bangangon _no

ni.ghi.pano"'' su ogpanda.kop •

f\lo di.an on to di. raya ka bangangon.

Di. du--on ogpani. kop no' bato. Ka.~i.

' to ban.gangon, "'Maroyov/ i.an s~

32

Page 39: DO N·OT REMOVE

oyow ogpo},o-1...'lt a re. No nigparagasan din to niggongon to bato. l'-.Jokoy

kaman to bato no ungod ogngangang su ogkahal lo~ to bangangon. Pigsakopu

on to nig-ult to baloy rin.

Nokoy kaman no noko-uma on to baloy ka bangangon. Kagi to datu . ,,..

kuo to asawa rin, ;;Pangali ka pn SU ware ogko-onon ta. No nighipanow

on ka asawa to datu r;o nangaH. l\!o ware nigbuoy no nig-ult on SU ka

mundu-an dan, mabogas. -Ka ogpangasnwa-nn to bangangon no datu, du-on do ian to longed

d=in. No nigkagi ka bangangon to, "Asolom, no ogknsal ad du-on ka

iggastu ku nc bate.

Nokoy !<a.man no napawo on in-nndal on to bangangon to duma rin to

33

Page 40: DO N·OT REMOVE

34

Page 41: DO N·OT REMOVE

igpapurut on ka babuy su og-iawon to kasal. Nokay kaman no nakasal

on ka bang::i.ngon. Di ian igkasasow to anogang to bangangon ka duma

to bato.

Nokoy kaman to kakoy to bato no ogmamasak\t ka goinawu. rin to

warad moko·-ult ka hari rtn. "Ian do di cgma-anma.;..an a pad dto to woig

to ware moko-ulf ka bato." Nokoy kaman no nighip•.:mow on ka kakoy

to bato.

Pogpitow to kakoy to bato du-on to woig warad ian kl bato no nanikop.

"Du-on~" kagi to kakoy to bato, 11 no natagaan ku no ogpangasawn to anak

to datu. Di du·-on ogbuyu-on no aastu no ian igpagastu so bato. Nokoy

kaman no nigparagasan din k.:l. bu.loy to bang~ngon.

35

Page 42: DO N·OT REMOVE

Nokoy kaman no noko-uma ka kako~ to bate die to baloy to bangangon.

No niglopow.kc'1. kakoy to bate ian din pigkita ka bangangon. Foglingt to

kakoy to bate die to lodlod no die ka bate. Di pigparagasan din to

niggongon ka hari rin.· 'Kagi to kakoy to bate, 11 Hun-a kad pamano-ug

su du-on pac::f igkagi ku to bangangon.

No nighun-a on ka bato namano-ug woy nigkagi to kakoy to bate,

11 Mania to pigdakop nu ka hari ku? Sikan ian ka maro-ot ku, 11 kagi to

kakoy to bate. Di pighusud on to kakoy to bate ka mo-irob din. Woy

songo nigl<agi ka bang::i.ngon to, "Sikan ian ka song() mai;--o-ot ku. 11

Poghasindog to bangangon no pigtigtias on to kakoy to bate ka bangangon.

"Oyow na-an bayad to hari ku no pigdakop to bangangon. 11

36

Page 43: DO N·OT REMOVE

Nokay kaman to kakoy to bate no nig-ul t on sikandan dio to baloy rQn.

Sikandan warad inoy woy amoy ran. Wa do nigbuoy si.kardan no noko-uma

on to baloy ran.

i\iakoy kaman to dalaga no ui:igod ogsinogow to asawa rin no pigttgbas to

kakoy to bato. Nokay kaman to dalaga konad ogko-onko-on. "Songo

og-unung a ro to asawa ku," kagi. to dalaga. Inogo-on ogsinogow no konad

on ogpoko-uang ka dalaga. Waro hop-at no allow no songo namatoy on

ka dalaga.

Nokoy kaman to inoy to. dalaga w_oy ka amoy'? "No momonu kid na-an

'to ki Dalaga to ni.g-unung do to asawa rin?"

Kagt to amoy to dalaga kuo to asawa ri.n, 1109-awo ki.d kai to baJoy ta."

l\fokoy kaman no ni.g-awo on sikandan~ di.an on nig-ugpo to bubungan k,a datu.

l\:o du-on do ian taman ka sugi lonon.

37

Page 44: DO N·OT REMOVE

Ang Kuwento Tungkol Sa Lalaking May Balbas

'S

May i.sang l:llaki..ng may balbas na nakatakdarig i.kasal sa anak ng datu. Bctgo ganapin ang kasalan, kai.langan ang i.sang bata bi.lang dote.

Kaya't lumakad na ang nasabi.ng lalaki.ng may balbas na ito upang hl.lmanap ng batang puwede ni.yang dukutin sapagka't kaHangan· ntya i.to, sa seremonya ng kasal.

Malaya ang kaniyang narati.ng na pasalunga sa Hog •. Doon ay namataan r.tiya ang isang batang nangunguha ng tulya. Sinabi ng la laking may balbas na ito sa kaniyang sarili., "Pagkakataon ko na tto. 1\1\adali. akong makauuwi . ni.to! 11 Kaya't umahon siya't sinunggaban ang bata. Nagsisigaw ang bata dahil sa takot sa lalaking may·balbas.. Ki.narga niya ang bata at nagbalik sa l<aniyang bahay.

Samantala, sa bahay ng datu. 11 Humukay ka ng kamot~ pagka't wala na tayon9 makain ~" wika niya sa ~aniyang ci.sawa. Umalis na nga ang asawa ng datu upang maghukay ng kamote. Halos naubos na ang kaniyang panahon sa pangunguha ng kamote dahilan sa napakaraming kamote sa kanilang kamotihan.

K::i.tabi ng da_tu ang kaniyang mamanugangfn. Sinabi nitong huli, 11 Bukas po'y magpapakasal na ako pagka't mayl"'OOn na akong bat~ na pangdote. 11

38

Page 45: DO N·OT REMOVE

Madaling araw pa nang sumunod na araw, ptnalakad na niya ang kaniyang kasamahan upang humanap' ng baboy na kakatayin para sa kasalan. At ikinasa'l na nga ang la laking may balbas. Nguni. 't naiisip naman ng mgf). biyenari ng la laking may balbas ang mga kasamahan ng bata.

Halos mapugto ang hininga ng panganay na kapattd ng bata sa dahilang di pa ito dumarating. "0, paano ngayon! Mabuti pa kaya'y hariaptAo siya _sa tabi:ng-ilog at alami.n kung bakit di pa siya dumarati.ng." At lumisan na ang panganay na kapati.d ng batang nawawala.

Hinanap ni.ya ang kani.yarig kapatid sa paligid ng Hog, nguni.'t ang batang nangunguha ng tulya ay wala roon.

' ".3u. pagkakaalam ko'y tkakasal ang anak ng datu at may htni.hi.li.ng siy,;:tng dote, at ang d6teng i.to ay i.sang bata. Kaya't nagtuloy siya.sa bahay ng la laking may balbas. · ·

Pumasok si.ya sa bahay. Naratnan-niya ang lala+<tng may balbas. Nang i.gala niya ang kaniyang paningi.n· sa loob ng bahay, sa tsang sulok ay naroon ang kaniyang ·nakababatang kapattd. Pi.nuntahan ni.ya si.ya, niyav..ap at stnabi, "Mauna ka nang pumanaog pagka't may sasabi.hin pa ako sa la laking may balbas. 11

l<aya 't LH""nuna na ngang pumanaog ang bata at kinausap nama~ ng panganay ang la laking may balt?as. "Baki.t mo di.nukot ang aKi.ng

39

Page 46: DO N·OT REMOVE

r .. -' :c:.~Y1.batang ~patid? Talagang napakasama ng .ginawa mo sa akin»" wi.ka niy.a. Pagkatapos., bi.nunot ni.ya ang kaniyang itak.

"Masama ri.n ang gagawi.n morg i.yan sa akin,"' ang sabi ng la laking may balbas.

~ng tumayo ang lalaki.~g may balbas » ti.naga $i.ya ng panganay. "Ito ang ~bayaran sa pagkadukot mo sa aking kapatid. 11

At nagbalik na ang magkapatid sa kani.larig tafianan. Ulila n:i sila kapuwa-.

. . . ~ . Tungkol naman sa a$awa ng lalaki.ng may balbas: Lagi siyang umii.yak.

Ayaw ni.yang kumai.n, "Sasamn. n~ ako sa asawa ko. Ibi.g ko na ring mamatay," wi.k"l ni.ya. Hindi na si.ya tumigil sa pag-iyak hanggang sa mawalan na sty.'.l ng boses. Di na dumating ang apat. na araw at binawian na rin si.ya ng buha~. · · '

Ano sa palagay ninyo ang n_angyari sa kaniyang mga magulang? "Ano - ~ . na ngayon ang ati.ng gagawin; ngayong namatay na rin siya?

Sinabi ng ama ng babae sa kaniyang asawa, 11 Umalis na ~yo sa bahay na i.to." Kaya't si. la nga ay l.umipat na ng tirahan. Pumunta sila sa bundok upang doon na ma.ni. rahan •

Dito natatap6s ang kuwento.

40

Page 47: DO N·OT REMOVE

f\!okoy Masugilon Ta to Baubato no Alunggun

Ka si.kan no baubato no iarr pad IT'akasal to anak to datu. Ka sikan

no anogang to datu no mammalatik. Di du-on mundu--an to datu no ogko~onan

to babuy. No n~gka.gi to datu to, "Asolom oghondian noy asawa ni Dalaga.

Ka mundu-an ku no ogko-onan to babuy so igpabalatik ku. • i

Noko-urra stkandan to mundu-an to datu no pigpitow ran dio to Hts

to mundu-an no pigkatkat on to mgo babuy ka lawa to mundu mongo

ti ro no pigba-ak to babuy.

Kagi to datu to maka-among, "Og-ult kid su ogtuluy ki to bulu

su oghimuon to tagkip. Di ko ogkapongan ta ka tag kip ogbunsud kad .. asolom to ogbalatik to mundu-an.

41

Page 48: DO N·OT REMOVE

Nokoy kaman to

maka-arrong to datu no

\

nigbunsud on to nigbalatik

to di.o to munda-an to

datu •. Nokoy kaman no

napongan ·to ma~-arrong

to datu ka balati.k di.n.

Di nig-ult on sikandin

.. ' d_io to baloy.

Kagi to datu to

maka-amorig,

42

Page 49: DO N·OT REMOVE

11 Ti.lawon do asolom ka-balati.k nu. 11 Su naan pa ko du-on nigsagad no

babuy.

11 Ho-o, 11 kagi. to IT'aka-among to datu.

Nokoy karl"'an no. napaw0 on no warad ni.gko-on ka rraka-among to

datu su ogkaragusu no ogti.low to balati.k di.n.

l'Jokoy kaman no noko-uma ka maka-arT"ong to datu di.o to mundu-an.

No pogpitow to maka-among to datu to balatik di.n no nabukas on no . . ntgparagasan can ka balattk din. No nabukas no olin do langosa du-on

to diralom to balati.k. l'!o, pi.g-i.kul to maka-arriong to datu ka langosa

to babuy no nabalati.k~

Nokoy kaman to maka'."7among to datu ho pigktta rin on ka babuy _dto I

43

Page 50: DO N·OT REMOVE

to bubungan no namatoy on. No nigpinplnu-u pad sikan maka-among to ,. I

datu su ogsumansuman ko ogmonuon dtn 0!1 ka babuy.

"Ian do su ogbaba-on ku r0 dio to baloy. 11 Nokoy kaman to maka-arrong

to datu no nigbaba rtn on ka babuy dio to ba loy to datu.

... .Fogpitow to bot to asawa rin no du-on· pigbaba rin no babuy, narag?

sikandi,.. Woy pig:-umt;iw rin ka amoy rin to, "Arr-o~ du-on on pigbaba

·rin no babuy.

Fogso-ilang to datu to maka-among di!"' no ntgsayow pad ka datu to

... . narago to babuy no .no-utol to maka-among din. No nignamano-ug ka

datu su ogbul tg to ogstr:arab to babuy.

Nokoy karl"'an no ?Qsinarab sikandan to babuy d.u-on to soli.b to baloy

44

Page 51: DO N·OT REMOVE

45

Page 52: DO N·OT REMOVE

to datu. No napongan dan to ogsi.narab ka babuy no pig-a lap dan to ampow

to baloy su oggupalon dan on ka babuy. Nokoy kaman no napongan dan to

~ niggupal ka babuy no ni.gpurut ka datu. to lap lap to babuy no pigtu-..ug on

to datu no. pigko-on din.

Ta~s on nigko-on ka datu to lap lap no npkohirogo on ka datu.

Nabolongbolong ka anak di.n to amoy ri.n nokohirogo on. Dokad di

pigbokog to lap lap. to babuy.

l\.lo du-on do ian tu.man ka sugilonon to baubato no alunggun.

46

Page 53: DO N·OT REMOVE

Ano kaya ang Masasabi natin tungkol sa mga Ba gong Kasa 1?

/Vay isang la laking kaka_kasal pa lang sa anak ng datu: Ang kaniyang trabaho ay gumawa ng pamitag ng baboy. Samantala, ang datu naman ay may kamotiha.n. Laging nangingtnain ang mga baboy sa kamotthan ng datu. "Bukas," sabt ng datu "Pupunta tayo sa bahay ng aklng manugang. Magpapa\agay ako ng pamttag sa aktng kamotthan na pinqngangainan ng mga baboy.

Dumating sila sa kamotthan ng datu. Sa hanggahan ng kamotihan ay nakita ntla ang mga bunot na ugat ng kamote. Patt na ang mga tubO ay panay kagat ng baboy.

"Aking rranugang, 11 pumu0ta tayo sa amtn at puputol tayo ng kawayan sa ating daraanan pagka't maaari nating _mapanipis ang mga iyon. Matapos nattng makayas ang mga btyas ng kawayan, bukas ay makapagsi.sirrula na tayong gumawa ng bi tag upang ilagay sa kamotihan.

Ki.nabukasan, ini lagay na ng mar.ugang ang bi tag sa kamotihan. Fagkatapos? nagtuloy stya sa bahay '"'9 datu. "8ukas, bisitahin l'T'O

ang rriga bi tag, 1" ang utos ni_ya sa kaniyang manugang. "Opo," ang tugon ng manugang ng datu. Kinaurragahan, di pa man siya nakapag-aalr'rusal, dali-dali si.yang

47

Page 54: DO N·OT REMOVE

nagtungo sa karrotihan upang tingnan ang bi tag. Nang makarating siya roon. Ang unang bi tag na kaniyang nakita ay

may du go • I sang katunayan i to na may nakapasok na baboy doon nguni' t mukhang nakaalpas. Sugatan ito marahil pagka't dugo na lang ang kaniyang nakit~ nang siya'y lumapit sa kinaroroonan nG parnitag at tingnan ang loob nito. Pagkatapos, sinundan ng manus;~ng ng datu ang mga patak ng dugo ng nasugatang baboy sa bi tag. ' ,- _ .

Sa bundok ni.ya ['latagpuan'ang walang buhay na katawan r:ig baboy. l\.lc:.upo muna siya roong sumandali at nag-tstp kung ano ang ka!1tyang gagawin sa baboy.

"A, ganito ang a king gagawtn. Papasantn ko tto at dadalhtn sa ba.hay, 11

At pina.sen nga ng lalaki ang baboy papunta sa 'bahay ng datu. l\.1n.ng makita si.ya ng kaniyang asawang may dala-Qala stya sa kariiyang

ba l i kat, nagtavva siya. Tina wag ang kaniyang ama at sinabi, "May pasan--pasan si.yang baboy." •

3.r1g durrungaw ang datu sa bintana, nakita niya ang kaniyang rT1anugang. Fagkakito. niya ri.to, r.apasayaw siya sa tuwa pagka't naliligayahan siya sa nahu 1 irg baboy ng kaniyang mariugang.

-'.'.'.\t i.sinalab ntla ·ang baboy sa silong ng bahay ng datu. Matapos nila i.tong maisalab, ipinanhik ni la ito sa bahay uparig ito'y pagputul.-putuli.n. Nang rrapagputul-pUtol na, l<umuha· ang datu l'.'IQ kapirasong balat, iniihaw

48

Page 55: DO N·OT REMOVE

1 ito at kinatn pagkatq.pos. r--. akatulog ang datu rr.atapos kanin ang balat ng baboy. Nagtaka ang

ahak hg datu pagkakttang nakatulog ang kaniyang ama. 1'\f~bulunar;

pala stya ng balat ng baboy na siya niyang iki'1amatay. Ito ang wakas ng kuwento tul")gkol sa babagu·-bago pa tang nagpaparr tlya.

49

Page 56: DO N·OT REMOVE

5o-ini Ka Sugilonon Bahin to Buay::i. no Babantugon

'?i Ala--an ka saboka no baL:Jbato no minoilu. l'.·o sampulu on no tui-d ' . ni A la-an ligkat to pogkamatoy to mgo gini kanan din r.o ,- ·:>kog·-·unung

.ka patag--asaV'•a. i'\'O saboka ro ni Ala-an ka anak no bugtung no lukos. . -

:--10 si Ala-an noko~ ungod to noko-uskuila no lali.ma on ka garado rin

1 igkat to pogkamatoy··to arr·oy rin woy inoy rin.

l''o si Ala-an nigpa-··awoy-awoy to nig-ugpo dio to tano dan su ogkasipod

to- koon-ingan to mgo otow su ogka 1 lok to o,g.".'"ogotan to un--unawa rin no

' baubato. rvo ka baloy ni Ala-an.dani· to koilawan. l'-'o 'tan do tuunganan . .

ii. "din to og-u-ugpo to allow to =abaru to og-a-nad to ogbabasa. Woy

takas du -on to pogbasa rin du-on no ogpamano--ug no ogpananum to IT'QO

50

Page 57: DO N·OT REMOVE

.. lo-·inlo-tn no mgo tanu!'Y" din du -on to dani. to baloy ri.n. Agad nokoy ka

igpamua rin du-on no oli.n tad on ogpangito-on du-on to li.dli.ran to t

baloy ri.n du-<;>n to larra rin.

11 0 1 koi.rap to warO duma ta to OQ-U··UQpO no waro katangkO ta to

pogkagkagioy, 11 kagi ni Ala·-an to ogkagi.kagi r0 du-on to waro duma rin

to og-·u-ugpo. "Agad tan ko du--on sulod ku so-i.ni to og-u-ugpo, i.an

ta r0 ogpangi.to~-on so mgo manukrranuk woy so rT'QO ubal kai to dani

to baloy ku." 1'0," kagi. ni Ala-an to ogkagikagi ro du·-on to waro duma

ri.n to. ii ~ongo ogman-u--ugpo kow ro du--on no mgo ubal du-on to dani.

ku su oyow du-on durra ku kai to dani ku. 11

Di si.kan baloy ni. Ala-an marani. to dako'l no woig, unawa to karakol

51

Page 58: DO N·OT REMOVE

to t.i.boganon no darua no ktli.mi.tru ka kari.o·-i. to baloy ri.n woy to woi.g.

Di. ka ni.g-uskut laan ni. Ala-an, di.o to dotpag to woi.g. r•

52

Page 59: DO N·OT REMOVE

o sikan no allov; to Dor:r.inggu nig--1,.-1ra1: to ma· ::-.gbot no n3.pav1a-·an

ka ur:an woy ni.g-onong-onong to ni.g-uran. "C, 11 ka,gi. ni Ala--an tos ·11 1<ona

a ogpakaayur aso:"Jm to og-uskuila su ogpanlapoy on ka woig. Di du-on .,,

bangkiru di keno tan ogpakatali.pag .su dakol ka luak to woig. O, balagad

on, oglo-·oyon ku rO asolorr no ogkapa~o.

To pogkap::i.wo. no niglo-oy in si. Ala-an di'o to woig. i '0 pogpitow

rin du--on nq nangapowkapow so woig no kono ogka_talipag to bautu su dako\

so luak woy rrioon--ing ka gapu .no ogkaka-anlas. Kagi ni Ala-an to,

11 0~momonu ad na-an .so.'...ini to kona a ogpoko-uskuHa so-i • 11 No

napookpook lagboy si Ala-an to keno ogpakaayun to og~Hpag su dakol

ka v ~ ~9.

53

Page 60: DO N·OT REMOVE

"0,t' kagi to bL•aya.to nigpalolotow t~, 1'f\tokoy ka ogkapookpookan nu·, ....

· Ala--an?"

54

Page 61: DO N·OT REMOVE

"O," kagi n;. Ala-ar., 1 '.kani.u bag no buaya, ol_in ,kow bag ogkataga

to ogkaromdoman ku. 11

• 110, 11 kagi_ :~ buaya to, "Ogbu\igar. _ku sikoykow. Manio ~o ogkago-ol

ka'? 11 kagi to buei.ya ki Ai a-an. . ,

Kagi nt A la· -an. to, "Kona cl ogpakat-3. l ipag su og-uskui la a." w

11 0," kagi. to b~aya to, "~ikan oo ka i.gkc."'lpookpook nu, Ala-an?"

"Ho-o," kagi nl Ala-an J.o. nigtabak to buaya.

Kagi to bu3.ya· kuo ki. A\.3.;an to, 11 Untud kad to pqka ku su ighatod

ku si.koykow die to doi.pag."

1ip, 11 kagi. ni. Ala·,.an to, "Ogk3.lonod a bua. 11

1'C," kc.i.gi. to buaya to, "Gongon ka to pamanayon ku." !'lo nig-··urtuq

55

Page 62: DO N·OT REMOVE

on si. Ala-~n to poka to buaya.

Kagt to buaya kuo ki. Ala-an ta,, "Gongon ka oyow keno ka ~ogko-ulug kai

to woi.g woy ~ddosoni. nu ka lmlu nu .oyow kono ogko-ulug."

".I-lo -o, " kagi ni A la ·-an •

To di.ad on kandan to tali.ware to woig no ni.gkagi. ka.bU'a.ya to kuo ki

Ala--an to, "K-;i ro bua ian ogkatarl"'an to taliwar0 to woig SU ogko-onon

ku sikoykow, kagi to buaya kuo ki Ala-!an.

' Kagi. to goi.na\/' 1a ni Ala-at. to,. "Cgmonomu a pad na-an to. kai ro . '

bua ogkatarrar su ogdawion ad on to so-i. buaya."

"0 j" kagi to \.Jba l to nigdi.no9 to ka.gi t~ buaya kuo to ogdawiorf'din

on kun si Ala·-an. no' II kagi to ubal kuo to buaya, Ura, no lingf ka pa SU

56

Page 63: DO N·OT REMOVE

du··On ignangon ku koykow," kagi. to ub~l.

57

Page 64: DO N·OT REMOVE

no, nokoy?" kagi to buaya, "Ura?"

!<agi to ubal to~ "Danika pa tan kai, Ura."

"0, 11 kagi to buaya to, "Ogkataantaan a to oghatod ki Ala-an dto to

doipag su og--usk1 ·i la kandir:i," kagi to buaya to ntgtabak to L1bal.

"O, 11 kagi to ubal to, "Dani ka pa ian kai su kono ka ogdinog to

igkagi ku koykow, Ura." 1' o nigdani on ka buaya to tikoba to woig.

I

"O," k.::lgi to buaya to, "Ura, 11okoy ka igkagi nu kanak no ogparanion

a ru?"

110," kagi to ubal to, "So-i rran, Ura, ka tgnangon ku koykow. O~

Ala an langkoto"'' kad on to tikqba su nakadani kad on." No, niglangkotow

on si Ala· an woy nigpalaguy no nig -utl dio to baloy rin no no-opuk lagboy

58

Page 65: DO N·OT REMOVE

f)

st Ala-an to nigpalaguy.

59

Page 66: DO N·OT REMOVE

"0 ~ n kagi ni Ala-an to, "Ogkamatoy ad na-an porom ko ware pa ka

ubal no noy-u kanak. Salamat to ubal to nigltpuas kanak to ogdawion ad

porom to buaya. 11

"Ha-ian, 11 kagi nt Ala-an to, 110gmakasulf a ro koykow no buaya. Du-on

do man allow ta no ogkikita," kagt nt Ala-an to ogkagikagi re du-on to

ware duma rin.

No dio ta man to buaya no nalt-usan ni Ala-an woy ka ubal.

Kagi to buaya to.? "Koykow no ubal", kono ku ogtakasan si.koykow

ko kono ka ogkamatoy." No nabolu lagboy ka buaya to ubal.

!'Ha, ha, ha, ha, " kagt to uba l to nigngisi to buaya. Koykow no

buaya ian nu re igkabolu to ogdawion nu si Ala-an, 11' kagi to ubal.

60

Page 67: DO N·OT REMOVE

"Kaman, 11 .l<agi. to buaya, 11 Ura, pamano-ug l<a du-on su ogpog-Ogotoy

kt. 91

"0," l<agi to ubal to~ Kona a, Ura, su ogdawion a nu. Ayman si

Ala...,..an di. ogdawion nu porom ko wara a pa nigkita koykow woy ki • •

Ala-an; ogkako-on nud porom si Ala-an~ Koykow no buaya, maro-ot

bag so batasan nu n~ ogpoko-ubus ka otow to kai to lunsod to Maputa.

Nokoy na-an to nighingaranan to Mapula ka kai. no lunsod su olin

do langosa to otow no ogpa!1dawion nu no buaya ka. Maroyow pad ko

ogkamatoy ka no buaya. Koykow ro ka maaban no ogpandawi to otow

SU koykow rO ka dakol lagboy hO buaya; bUaya ka no WarO batasan ,. ., .

nu!"

61

Page 68: DO N·OT REMOVE

f'.o nalangotan lagboy ka buaya to kagi to ubal kandtn~ Kagi to buaya

to, "Ur~.:; no lurus ka pa k~i to tano su oghimataycin ku sikoykow no ubal

)

no og;Jando-ot ka to ngaran ku. Sikan ian ka maro-ot ku to og-ulit-ulit

to ngaran to dangob. 11

"Ho-o, I.I kagi to ubal to, 110gpanubul ka ro to kagi nu. No makasasalo

ka lagboy no quaya. 11

11 Ha) ha, ha, ha,' 1 kagi to ubal no nigngisi to 9uaya."

No dto ta man do to baubato no si Ala-an·.

Kagi. ni. Ala-an to, Ogsult a koykow-no buaya ka no nigdawi. k~ bag

to amoy ku woy to inoy ku. Nokoy na-an to warad duma ku to og-u-ugpo . . su V..oykow man ka ogpandawi no buay~. Di kunto-on oghipanow a pad

• 62

Page 69: DO N·OT REMOVE

. ~

su ogpammito-on ku ka tagondalan nu no buaya su ogloyloyon ku_ sikoykow

no buaya oyow ogpakasul r a koykow no buaya. ii

----.

63

Page 70: DO N·OT REMOVE

~~o, nighipanpw on .Si Ala-an no nig-alap to lubid woy kommag woy

~~-i1"'ob woy pi.ntik din. Ka lubid ho ni.ga.lap din i.an ka i.gloyloy rjn to buaya.

To pogko-uma hi Ala-an di.o no ni.gki.ta ri.n on ka tagondalan to ouaya

:io n'"'iabana l on lag boy ka t;>aya-an to buaya .- "0, 11 kagt ni. Ala-an to,

::3c-in ka rod na-an no tagdndalan, '· '

l''o, nigpanlinghtngl pad ka baubato ko du-on bua ka -buaya to pogpttow

rin. No war0 nigkita ri.n no buaya no ntg-agpas ntggo-od to bagwanan<;m

di.n no kayu. Woy ntg-alam din ka mabasag ro 1-ta.yu no litos to ogkaro-og

ka buaya.

To' pogkaponga ri.n du~n to poghi.mu 1to bal:Jbato to loyloy ri.n no ntg<iii.nog

~ I

n[') to nig-anam no ubal d_u-on to kayu. To pogpi.tow to baubato ko si.kandin

64

Page 71: DO N·OT REMOVE

• ka og-anamon no kono man su pogpitow rin dio to koon-aan to tagondalan

to buaya no nigkita rin to niglubulubu no mgo pangamuttn no kayu. ,

no, 11 kagi to baubato to, 11 buaya. na--an so-ini." No magakilat do

• • ka baubato to nigpalaguy dio to

0

martu to kond ogkangarog to buaya.

No namanoik on ka.baubato to kayu "oyow na-an ko ogkito·-o,n a to

buaya ri i, so-in a to kayu." No pogpito~ to baubato to loyl"oy rin no

ogpagindalan on ka buaya to tagondalan din no marani on to loyloy: •

umba ian so goinawa to baubatO to ogkarago to ogkito-on di[l on ka usig

pin no buaya. 11 No sikan na-an bag, sorop ka bag du-on to igkam1.,1a.

nu kunto-on no allow. Kai ro bua ian ogkataman no buaya," kagi to

baub·atO no ogkagikagi rO du-on to ware duma rin tQ kayu.

Page 72: DO N·OT REMOVE

No 'd•o d~ ka mata to baubato to loyloy rin. No keno porom ogsorop ka ca

buaya du-on to loyloy so nabo longbo long to du-on atang no kayu. I

Di ntgkagi ka ubal du-on to longed to loyloy. No pogdinog to buaya • •

to kagi to uba.t no nigsorop on du-on to bo-bo to, loyloy.

66

Page 73: DO N·OT REMOVE

l\lo, kagi to baubato to, "Ntgsagad ori ka usig k:..1; ntgsagad on." No

namano-ug on · ka baubato to nigdani to buaya. No nigltbod to lobut to Hus

no kayu. No du-on pad ~ ian ka baubato no nig-a-ayam to buaya.

Kagi to ·baubato to buaya, 11 50-in do bua ka koykow no ogpakasul\ ad

. .. . on koykow kunto-on no buaya." No niglt-agan pad to baubato ka buaya

, to pint\k woy rin pilaka to kommag kai to Hok to buaya. No, namatoy

on ka buaya no n'tg-ul t on ka baubato no ntg-u-uranda to .narago to namatoy

• on ka buaya.

So-ini ka ngaran to sugi lonon bahin to baubato:

• Ka ngaran ni Ala-an Tukoy; ka amoy ni Ala-an, si i4.lis Tukoy; ka inoy

67

Page 74: DO N·OT REMOVE

68

*

Page 75: DO N·OT REMOVE

ni Ala-an, st Alisia Koyra. Koyra ka apilido rin to dalaga pad kandin.

Ka ngaran to buaya, st Babantugon. Ian ngaran si Babantugon su

noko-ubus to otow to sikan no lunsod to Mapula. No kai ro taman •

so bantug to buaya su naloyloyan to baubato.

Ka ngaran to ubal, si. Mokoykoy-u. Ian ngaran din to ogkoy-u

su nal ipuas din l..a baubato du-on to buaya.

No kai r0 taman so sugi. lonon to baubato no si. Ala-an Tukoy •

• 69

Page 76: DO N·OT REMOVE

Kuwento i.to Tungkol sa i.sang Tanyag na B.uwaya

Uli.la na ang bi.natang si. Ala-an. Sampung taong gulang pa lamang siya ~ang nnmatay ang kaniyang mga magulang. Kapuwa sila binawian ng buhay. Nag-iisa si.yang lalaki at nag-Hsa l"'i.ng anak gayunparria'y di i.to naging dahilan upang di stya makapagpatuloy ng kaniyang pag--aaral. l\'akaabot siya sa ikalimang-baitang sa Mababang Paaralan pagkaraang mamatny ang kaniyang mga magulang.

Ngayon, mag-isa nang namamahay doon sa kani lang lupa si. Ala-an pagka't nahihiya si.yang m2.ki.halubilo pagka't natatakot si.yang mamura ng mga bi.r .tang tu lad ni.ya. Malapit sa gubat ang bahay ni.ya. Wala siyang ginagawa kung Sabado kundi. maglagl sa bahay at mag-aral bumasa. Pagkatapos niyang magbasa~ pumapanaog siya ng bahay at nagtatanim ng iba't·-ibang uri ng halaman sa malapit sa kaniyang bahay. Maki.ki.ta ang kaniyang mga tanim sa hanggahan ng kantyang bahay sa lcn1.ya.ng bakuran.

11 0, talagang mahirap kung wala k~ng kasamang namumuhay at wala ring makakuwentuhan," wi.ka ni Ala-an sa sarili. Kinakausap niya ang kaniyang sarili pagka't nag-tisa nga lang siya. "Kung mayroon man lang akong k:>.mag-anak na makakasama ! Mga i.bon at matsi.ng lang

70

Page 77: DO N·OT REMOVE

. ang nakil::':a. !.;0 :;,··~ m.:J.lQpit sa aki.ng bahay.n "0," sabi. ni. Ala-an na wala na:-nan:: :dr.:tkausv.p, ;r Kayong mga matstng kayo ay di.to na tumira sa rn~lapi.·~ sa aki.ng bahay upang may makasama naman ako. i•·

Ang bahay ni ,c,1a-an ay malapit sa i.sang i.log na malaki. - kastnglaki ng llog L i.boganoh. Dci.lawang kilometre ang layo ni.to sa kani.yang bahay. Patawi.d ng i leg na i.to ang paaralang pi.napasukan ni. Ala-an •.

Napakalakas ng ulan r.ocng araw ng Li.nggong i.yon. Umaga pa nang bumuhcs ang ulan. "N::.ku_.. hi.ndi. ako makapapasok bukas ti.yak na aapaw ang tubi.g sa i log. Ma.yroon ngang bangka roon nguni. 't hi.ndi. i.yon makatc..~:.wi.d cahil sa pag-apaw ng i.log. Hindi. bale, basta pumunta pa ri.n c:i.ko roon bu:<as nang umaga.

~<i.naumagahan, nagpunta nga si. Ala-an sa i.log. Nagngangali.t ang i.log nang mak.;ta niy::t i.to at ang bangka ay hindt puwedeng makatawi.d dahi.l ~a alon at sa mga b.:tsurang i.naanod ng agos. "Ano ngayon ang aki.ng gaga.win? Hi.ncli al<c makapapasok sa paaralan. 11 Bali.sang-bali.sa si. Ala-e.n sa pangy3yadng yaon na di. si.ya makatatawi.d ng i.log dahi.l sa paglaki. ng tubi.c; ni.yaon.

"O," s""bi. ng buwaya na li.ngi.d sa bi.nata'y isang pai.mbabaw, 11Ano ang i.ki.nababalisa mo, Ala-an?"

110,'; ~abi. ni. Al::i.-an, "Kayong mga buwaya, alam na a:lam ni.nyo ang i.ni.i.si.p ko. 11

"0," sabi ng buwaya, ·"Ano ba talaga ang i.ki.nababa\i.sa mo? Sabi.hi.n

71

Page 78: DO N·OT REMOVE

'::.!~ ~ , --..'.:·..1lungan ki.ta. 11

1' H 1.nd-l. ako makatawid sa i log patungo pa .. naman ako sa paaralan,"

· tL~goh ni Al :i.-an. "O, 11 sabi. ng buwaya, "i.yan lang ba ang i.ki.nabaoahala mo? 11

110," tugon ni. Ala-an. 11 Baka ako malunod." "0, 11 sabi. ng buwaya, 11 humawak ka lang sa aking bali.kat." Kaya't

si. Ala-an ay sumamp'a sa li.kod ng buwaya. "Kumapi.t kang m~buti. upang hi.ndi ka mahulog sa Hog at ha.wakan mong mabuti. ang i.yong mga aklat upang di ri.n mahulog. 11

1100," tugon niya. Nang sinabi. ng buwaya kay Ala-an, "Hariggang di.to na lang tayo pagka't katapusan mo na. Kakatnin ki.ta!"

"!-' .. no ngayon ang aktng gagawi.n hanggang di to na lang daw kamt pagka 't bal.:lk pa la akong si.lai.n nitong buwayang ito, 11 nawi.ka ni Ala-an sa sari.Ii..

;i 0, 11 s".lbi. ng isang matsi.ng na r.akari.ni.g sa si.nabi ng buwayang kakanin raw ni.to si. Ala-:ln.

"0, n s:;i,bi. ng matsing sa·buwaya, "Ura, tumingin ka sa banda rito ay may sasabi.hi.n ako sa i.yo. i;

';Ano i.yon, pare?" tanong ng buwaya. "Basta lumapit ka muna ri.to, pa1~e. 1; tugon ng matsing. ,

110, maaabala a.ko sa paghahati.d'kay Ala-an sa kabi.lang pampang pagka't patungo si.ya sa paaralan, 11 sabi. ng ·buwaya bi.tang tugon sa si.nabi ng matsing.

72

Page 79: DO N·OT REMOVE

"0, 11 sabi ng matsingl 11 Pare, lumapit l:<a lang dito upang marinig mo ang sasabihin ko sa iyo. 11 Sa wakas ay napahinuhod ding lumapit sa pampang ang buwaya.

"0, 11 sabi ng buwaya, ''Anong sasa?ihin mo sa aki.n ngayong makalapit na ako sa iyo':' 11

"O," sabi ng matsing, "Ito ang sasabihin ko s3. tyo, pare. Ala-an, tumalon ka rito sa pampang pagka't m.3.lapit ka na." Nang marinig ni Ala-an ang sinabi ng matsing sa kaniya, tuma\on agad st Ala-an at pagkatapos ay kumari.pas nang takbo pabaltk sa kani.yang bahay. Humihingal si.ya sa pagtakbo.

"O," sabi. ni. Ala-an," l\lnrahil patay na ako ngayon kundi sa matsing na naawa sa akin. Salamat na. lang sa matsing yaon na nakapagl igtas sa akin upang hindi ako makain ng buwaya.

11 Ma.ghintay ka. Hintayin mo ang aking paghihiganti sa iyo, Buwaya. Magkikita pa rin tayo ba\ang araw, 11 pagbabanta ni Ala-an, sinasabi ito sa kaniyang sarili pagka't nag-iisa na nga lang siya.

Balikan naman natin ngayon ahg buwaya at ang matsing na iniwan ni. Ala-an sa tabing-ilog.

;'Ikaw matsing, hin.di kita titigilan hangga't htndi kita napapatay. '' Ga lit na gali.t ang buwaya sa matsing.

"Ha, ha, ha, ha, 11 ang nagtatawang sabi ng matsing sa buwayas ''

73

Page 80: DO N·OT REMOVE

i.kaw, Buwaya, iki.nagagalit mo ang iyong nabigong pags'ila kay Ala-an." Kaya't sinabi ng buwaya, "Pare, bumaba ka lang diyan at maglaban

tayo. 11 Ang matsing ay naglalambitin sa baging. ;70; 1

' tugon ng matsi.ng, "ayoko, pare pagka't sisilain mo lang ako. Tulad ni Ala-an. l\.!asila mo sana siya kung hindi ko kayo nakita. K.::lyong mga buwaya, hindi mainam ang inyong ginagawa. Uubusin ninyo ang lahat ng tao di to sa Mapula. Ano sa aka la mo at Mapula ang i.pi.nangilan sa pook na i.to'? Dahil sa dugo ng mga taong sinila mo~ iklw na isang buwaya. Mabutt pang mamamatay ka na. Masamang bu~aya, mabangi.s ka at nami.minsala 119 mga tao pagka't dito i.kaw lam3ng ang buwayang malaki. 11

"Pare, bumaba ka lang dito't papatayin ki.ta, i.kaw na matsing kang umiinsulto sa aki.ng pangalan. Talagang hindi. mabuti 'sa aking i.nuulit-ulit mo ang aki.ng pangalan. 11 00, sabi. ng ma~i.ng, "Ang sarili. mo ang ki.nagagalitan mo, i.kaw na labi.s na l"lagkasala.

11 Ha, ha, ha, ha," ang nagtatawang sabi ng matsing sa'buwaya.

Sa kabila.ng dako, baliMn nating muli ang binatang si Ala-an. Si.nabi ni Ala-an, 11 Ipaghi.higanti ko, Buwaya, ang aki.ng mga magulang na i.yong sini.la. Ito ang dahi.l::m kaya wala nang natira sa aking mga kasambahay, dahil sa tyo, Maninilang buwaya. Ngayon, lalakad ako at hahanapin ko

74

'

Page 81: DO N·OT REMOVE

ang landc.s na iyong dinaraanan upang ikaw ay bitagin, i.kaw na buwaya. Sa ganitong para::tn lang ako makapaghihigantl."

Kaya't lumakad na si Ala-an. Nagdala siya ng lubid, stbat, at i.tak~ pati ang kani.yang tirador ay dinala rin niya.. Gagami.tin niya sa r·ngga\iva ng silo ang lubid na kaniyang dinala.

Sa pagtaluntun niya, naki.ta niya nng landas na dinaraanan ng buwaya. lto'y napakaluwang at ki.tang-kita ang kaniyang bakas, 110," sabi ni Ala-an, "tto na nga ang landas na kaniyang di.naraanan. 11

Nagpali.nga-linga ~una siya sa paligi.d upang alamin kung naroon ang buwaya. !'Jang matiyak niyang wala, dali-dali siyang pumutol ng dalawang biyas· ng kawayan upang gamitin sa isang bahagi ng bi tag. Purr.Hi siya ng mati.gas na kahoy na sasapat upang di siya makawala.

Nang matapos na niyang magaw.::t ang bitag, naulinigan niya ang matsing no. humuhudyat na may dumarating. Lumi.ngon ang binab. upang alamin kung siya nga ang hinuhudyatan nguni't hindi siy:i pagka't nang magbaba siya ng paningin sa landas na dinaraanan ng buwaya, iba't--ibang uri ng punong-kahoy ang kaniyang nakita na umuuga.

"0, ito na nga ang buwa.yal>" wika ng binata. Kaya't parang kidlat na tumakbong papalayo ang binata upang hindi si.ya maamoy ng buwaya. Umakyat sfya sa puno. "Upang sakalt mang maki.ta ako ng huwaya, narito na naman ako sa puno. Hindi na niya ako masusundan pa rito."

75

Page 82: DO N·OT REMOVE

Ki.tang-ki.ta niya ang kani.yang bitag at ang paglapi.t doon ng buwayu., na walang kall'.alay-malay sa mangyayp.,ri sa kaniya. Tuwang-tuwa ang binata sa pagkakita sa kani.yang k.."\away na buwaya. "Sige, ganiyan nga. Pasek sa i.yong kamatayan. Marahi 1 naman ay ito na ang iyong wakas, n

sabi niya sa kaniyang sarili pagka't wala naman siyang kasama doon sa itaas ng puno. '' .

Ang mata ng lalaki ay sa bitag lamang nakatuon. Tila·yata hindi papasok ang buwaya d~hi.lan sa nagtaka siya sa mga punong nakahampalang sa darac:inan niya.

Nguni 't arg matsing na nasa tabt ng bi.tag ay biglang nagsal ita. f\.1ang marintg niya ang tinig ng matsing, napapasok siya sa bunganga

ng bi.tag. • "Pumasok ang aking kaaway sa bi.tag; nabihag na siya!" sabi ng binata.

Bumaba ang binata at ni.lapitan ang buwaya. Umi.kot stya sa puno ng Hus. At di.to'y bi.nantayan niya ang buwaya na tulad sa pag-aalaga ng isang paboritong haxop.

'iNgayon na akc makapaghihiganti» Buwaya, 11 wika ng binata. At pinaglaruan ng binata ang bago niya pinakawalan ang kaniyang sibat sa kl.li.ki.li nito. Pagkatapos, namatay ang buwaya at umuwi na ang bi.nata habang humihimig ng isang awit pagka 1t siya 1y nagagalak sa pagkamatay ng buwaya.

76

Page 83: DO N·OT REMOVE

Ang mga sumusunod ay arig mga pangalan ng mga tauhan sa kuwento tungkoI sa oinata:

Ala-an - ang pangalan ng binata Alis Tukoy - ang pangalan ng kaniyang ama Alis Koyra - ang pangalan ng kaniyang ina. Koyra ang kaniyang

apelyido noong dalaga pa siya. Ang Tanyag - ang pangalari- ng buwaya. ·Napatanyag siya pagka't

inubos niya ang mga tao sa nayong Mapula. Nagwakas ang katanyqgan ng buwaya nang siya'y mabitag ng isang binata.

Maawain - ang pangalan ng matsing. Ito ang pangalan niya pagka't naawa siya sa bin~ta sa pamamagtt.a.n ng pagtulong sa kaniya. upang makalaya sa buwaya. At ito ang wakas ng kuwento tungkol sa binatang si Ala-an.

77

Page 84: DO N·OT REMOVE

Ka Baubato no Mangasuon

78

Page 85: DO N·OT REMOVE

Ian ta ogsugi lonon so baubato no mangasuon. Nokoy kaman to

baubatO, nigpahganup. r-Jo nighipanow ka baubato no ntg-alap to asu

rin woy kommag di.n. Ka stkan no baubato no du-on on asawa rtn.

Ka ugpa-an dan, dio to bubungan. Ka asawa to baubatO, nig-ugpo do

to baloy su ogtatagad to asawa rtn nt nigpanganup.

Nokoy kama:-i to baubato no nighipanow no die nigdo log to dibabo

su ian din ogtu-uron ka ugpa-an to usa no· lati. Diad ka baubato to dalan

no pogpitow tc asu rin n~ warad nigluyud kandin. Kagi to goinawa

to baubato, 11 Og-agpas a dio to dibabo EJ.J naan pa ko nighun-a on ka

asu ku.

Nokoy kaman to baubato no diad to marani to ogtu-uron din no lati.

79

Page 86: DO N·OT REMOVE

"Ian kud pigdinog

ka asu ku no

og-akuag dio to

taliwar0 to lati, 11

Nokoy kaman to

baubato nogpapalaguy

no inc-on ogpoko:..uma

ka baubato no

niglapas on ka usa

to woig no

og-akuagon to asu

80

Page 87: DO N·OT REMOVE

to baubato.

No kono ogtakasan to asu toggaponon ka usa. Diad on ka asu to limang

to bubungan. No nabolongbolong to ware ogpakagapon ka baubato. No

pigtakasan on to asu to oggapon to usa. Nokoy kaman no nig-ulf

on ka asu su w~ din kita-a ka baubato.

Nokoy kaman to baubato no og-ikul to komos to usa. No nigtakorog

no noko-uma on ka baubato to bubungan. No pogpamminog dtn to asu rin

ko du-on pad og-akuag. Kagi to baubato, 11 Manto ka asu ku no nighagtong

ka og-akuag?" Nokoy kaman to baubato no nigtatagad to asu rin ko

du-on pad og-akuag •. l'!o-inu-inu ka baubato to warad on og-akuag ka asu rin •

.. Nokoy kaman to noko-uma ka asu dio to baloy. Woy on moko-urra

ka asu no rY"ahapun on.

81

Page 88: DO N·OT REMOVE

"-lokoy kaman

to dalaga no

ogka.sasow to asawa

rin no waro pad

moko-ull. l'Jokoy

karran to

baubato no

• 1> w mg-u l on. oy

on moko-uma no

ma.rusi lorr on. Ian

on igkamaltoy to

82

Page 89: DO N·OT REMOVE

baubato su oggutusan •

No nigkagi to baubato tp, \'Dalega, ka asu ku ka wa pad kai., 11 kagi

to baubato.

~Jo nigtabak ka.asawa rin to, "So-i.ni.d ka asu nu; mahapun on

nigdatong. 11

Kagi to asaw3. to baubato, "No-ipong ad koykow. 11 Kagi to asawa

to baubato, "Manic ka asu nu nighun-a? 11

Kagi to baubato, 11 Nig-akuag ka asu to usa di woy ad noko-uma

no niglapas on ka usa to wbi.g. Di pi.g-ikul ku porom di. wa kud mo-uma

ka asu. Songo inu-i.nu ka a~u to waro kud magapon. Ni.ghagtong ka aso

to og-akuag.

83

Page 90: DO N·OT REMOVE

K.3.gi to asawa to baubato, "Dakol ka usa no pig-akuag to asu nu? 11

"Ho-0, 11 kagt to baubato, "lukos no usa woy malayat ka sukat! 11

11 Kono kad on oghutuk to ogpanganup SU waro ogko-utol no. 11

"Du-on do ian taman sugt lonon to mangasu .

84

Page 91: DO N·OT REMOVE

Ang. Lalaking may Alagang Aso

Ang i.kukuwento naman namin ngayon ay ang tungkol sa i.sang lalaki.ng -may alagang aso. May asa"'!a i.tong laiaki.ng i.to at sila'y sa-bundok nani.ni.rahan.

Isang araw, umali.s ng bahay ang nasabi.ng lalaki. upang manghuli ng usa. Isinama ni.ya ang kani.yang aso at di.nala pati. ang kani.yang si.bat. Nai.iv11an na lang lagi sa bahay ang asawa ng lalaki.ng i.to at naghi.hi.ntay sa kani.yang pagbabaltk gali.ng sa kani.yang pangangaso.

Lumusong ang lalaki. sa Hog, pagka't nai.s ni.yang pagsadyai.r ang lugar na kung saan nani.ni.rahan ang mga usa, lugar na babago pa lang lumalaki. ang rr.gapumong kahoyJ Ti.nataKak na ni.ya ang lar1das na patungo sa lugar ng mga usa nang mapansi.n ni.yang wala ang kaniyang aso sa kani.yang li.kuran. ';Magdudumali ako palusong sa i.log pagka't palagay ko'y nauna na sa akin ang aking aso, '' ~i.ka ng lalaki. sa sari.Ii..

Malapi.t na ang lalaki sa lugar na kani.yang patutunguhan. 11 Nari.rini.g ko ang aking asong kumakahol sa kalagi.tnaan ng mga punong kahoy na babago pa lang lumalaki.. Kaya't si.ya'y tumakbo at nang si.ya'y sumapit doon, nakita niya ang usang tumawi.d sa i.log at i.to'y ki.nahulan ng kani.yang aso.

Hindi tumi.gi. l sa paghabo 1 sa usa ang aso. Pumunta ang aso sa kabi la

85

Page 92: DO N·OT REMOVE

ng bundok. Nagtataka si.ya pagka't hi.ndi. hu1T1ahabol ang kani.yang amo kaya't ti.ni.gilan na niya ang paghabol sa usa. Umuwi. na si.ya,pagka1t akala ni.ya'y umali.s na ang lalaki..

Sa kabilang d.::tko naman, ang lalaki ay patuloy sa pagsunod sa mga bal<as ng usa. Umahon siya sa isang burol at nakarating sa isang bundok. Pinakinggan niYci ang kahol ng kaniyang aso. "Bakit kaya tumigil na sa pagkahol ang aking aso? 11 tanong ng lalaki. sa kaniyang sarili. "~t naghintay si.ya sa muling pagkahol ng kaniyang aso. t·.;agtaka ang li"llaki sa di nito pa~kahol na muli..

Ang ·aso narran pa la ay kasalukuyang nasa bahay na. Nagtaka ang asawa ng lalaki. pagkakitang nauna pa ang aso sa kaniyang asawa. Lalo pa 1t l~ung i i.sipi.ng haport nci. nang dumating ang aso •

. 6.ng babae ay labis nang nag-aalala tungkol sa kaniyang asawang pa dumarating. ,6,t sa darating naman ang lalaki. Gabi na nang

siya "1Y umuwi. Nanghihi.na si.ya dahi.1 sa .g1:-1tom. 11 Aktng asawa, ;i hi.ndi pa. ba dumati.ng ang aktng aso'? 11 tanong ng lalakt. "Nari.to na ang iyong aso. Hapqn na nang si.ya ay dumating," tugon ng babae.

"Alalang-alala na ako sa iyo. Bakit n~una pa sa iyo ang iyong aso?" tanong ng babae •

At i.kinuwentc ng lalaki sa k."'lni.yang asawa ang nangyari:

86

Page 93: DO N·OT REMOVE

11 Mn.y n<:\kftan~ usa ang aking aso at kinahulan niya ito. Sago pa ako makalapit sa usa$ nakatawid na ito sa Hog. Tataluntunin ko sana ang kaniyang mga bakas nguni't di al-3.m ng aso kung saan ako naroon. Nagtaka ang aso1 na hindi ko iyon hinabol kaya't tumigil na sa pagkahol ang aso. 11

11 Malaki ba .3.ng usang kinahulan ng iyong aso?" tanong ng a.sawa ng lalaki.

"00 1 i; sabi ng lalaki., "isa itong lalaking usa, mahahaba ang kaniyang sungay. 11

"Ma.but\ pang huwag ka na tang manghuli ng usa pagka't di ka rin tang naman makahuli • 11

Ito ang wakas ng kuwento tungkol sa lalaking may alagang aso.

87

Page 94: DO N·OT REMOVE

\

• ..

Page 95: DO N·OT REMOVE

,.

Tha Story About the Person Who Was a Giant -Once upon a time the re was ·a g\ant who stayed at his own house.

"Ah," said the giant, "I will go yet to catch craps in the stream.''

Having gone there, the giant overturned stones anq got crabs. The giant went down strearr.. BeforEi the giant knew it, his basket was half full of crabs. Wheh the giant looked dcM!n the stream he saw a ·gi.rl gathering shell fish.

"Person, 11· said the giant to Girl. The giant laughed yet. 11 Thts ts great,"

s~id the giant, ''because I don't have a wife." ( ~

When the girl saV'' that there was someone upstream from her, she threw away her basket and ran away because she was afraid.

"Oh," said the giant, "there you are!" And the giant also threw away his basket and chased her.

"Even," said the giant, ":)'ou gcr±bere.to the lowlands I wi 11 not quit

89

Page 96: DO N·OT REMOVE

. ·chasing you. 11 Before the girl knew,it she had crossed five mountairis.

' i•1t's true," said the giant, ,;I will faint from chasing .Girl. 11

11 Ah, 11 said the giant, "I need to drink and so I will go downhill to the riv.:;r because I will dri.nk yet. •i So the giant was able to go down to the

·river. I •

Whi\e drtnking from the river, the giant choked on the water and so this is the end of the giant. As fo~ the giant he choked to death on tha water. The house of the giant j it was at the headwaters of the stream .

Now as for that ·girl that ended up in the ·lowlands. The girl was sitting on a rock thinking about where she will live. She forgot where she came from.

"Ah, that's the way it's going to be, but I will go upriver.Ii

"Ah," said tile girl, "never ~ind where I erid up." So the girl went upriver. The girl was there far up on the trail and what the girl saw at the edge of the water was '.3. person who was flat. out on hi.s back. And thl.s per.so'\

90

Page 97: DO N·OT REMOVE

was already swelled up. ~/hen she had ;3>tamined that person she recognized

him. This was the giant.

, p Then the girl said, "I have inadvertently retaliated; payment that I was

chased by "51ou. 11

• Now the girl was upset about her home place as she had forgotten where

it was.

"What will I do?" said the gi.rl. "For goodness sake I But I will continue on URri.ver." So the girl went upriver.

~ There were no longer footpriints· of people on the beach. All that, she saw were lizards ,:i.nd wild chickens on the beach wh\ch were laying eggs.

Now this girl that went upriver., her thighs and the calves of her legs hurt from her walking. But th~re was no more ending to her going upriver.-

This only ts the end.

91

Page 98: DO N·OT REMOVE

The Tale About Lungpigan

We will tell a tale of Lungpigan bacause Lungpigan was his name becauslls he was always bested/defeated by people. Lungpigan and his rrother were the cnly two left to dwell together:. He no longer had a fathe;; Lungpigan was only small when his father dted. As for Lungpigan, his work ,was just to play because he was sti 11 a child.

One day he made a kite to play with there in the yard. Now there was a person who passed by thetr yard because the trail the people used there was close to the..ir house.· No~ that p2rson that passed by was a kihg. This person who passed by, he stepped on Lungpigan's kite t>n purpose and it was all torn because it was only a paper.

L:ungptgan said to this person, "You are ill-mannered; you should knbw that this is my toy because I am staying at home. Why did you st~p on it on purpose? You are an adult an.d don't you recognize the toy of a child?"

But that person just went home because he v..1::i.s angry at the words of the child because he was named an tl 1-mahnered person. He said to his followers, "You go there to the child and bring him here because why didn't he respect me the king?" The·foll.owers left to fetch the child.

When they arrived there they said, "Good noon. 11

• 92

Page 99: DO N·OT REMOVE

.....

Tha child said to th.a people~ 1'What is your purpose hare with me?" ~ .

The soldiers said, 11We \1vere sent by the king, Th_~·.king sal.d that you ~:i 1 t be fetched to him because he is angry at. your words when you said ha vvas ill-mannered. It is n•3Cessary that we all go together now. 11

. •iQh, ' 1 said the child, ·11 will not accompany you .• As if l had a fault

to him. He is the one to ~ave a faL•lt. Why did he step 01'.'1 my kite when he knev.1 that was the only toy I had? Tell the king that I will not go there to hirr; he was the one to ~ff~nd rr1e, You (pl); go home ".'1PW." Then the follov 1ars of the king left and went home.

Then Lungpigan's "''other said to him~ 11\A/hy are you doing lik<J that that you retaliato against the king? You w;,t wait, (li.t:sec) Asat (term of address to a young mal<3). Why are yoi.-1 doing like this 'v·A""len yo1..1 no,.16nger hav.3 a fathar?" ·rhen the mother cried because of what har child dtd.

The child said, 11 Mother, d9n't worry about rr.e; I will just ignore (lit: never mind) the answer to the king.

f

But the mother ,said~ 'What will you do baca1..•se he· has soldiers G\nd

93

Page 100: DO N·OT REMOVE

as for us, we are only subjects of the king. 11

,+-'

The child said to his mothe-r, "I just never mind it because I know what I plan to answer."

Now» (addr.assed to the reader) let1 s go to the followers of the king who hav~ arrived at the king •

• ~ -.

The king said, nThe1re's no other king. like ~e who has been cause.d shame like I have. Why didn't you.brir'~g the child who woul<;f-retaliate againSt me, tha king? It is necessary that I punish him who caused me to be ashamed, i;

But the soldiers answered the king and ;aai.d, "You. are ~he. one it is said '(kun/kano) who has a fault becaB.se you stepped on his kite. n

••11 0h," sai<:J the king, "why cari't this child be defeated? But now I have

a punishment for that child. Bring thi.s rY'ale horse there to the child. If .. . . ~

he cannot make this horse .becor;ne pregnant (he'll be sorry..:.. implied); I'lf only. wai.t ~ntil tomorrow. If the male horse i.s .pregnant you just have it brought already pt"egnant. Teil them that if he can bring this to pass

94

Page 101: DO N·OT REMOVE

by tomorro..1'4 ..hE!..!will_not b.e ~·ishec:b fdr-~rn words to rre . 11 Then the soldiers of tt)e king brought the horse there to the chi.ld.

"l.··~ ) , I' ·It. was no ti.me at all and those that brought the horse arrived at the

chi~d's house. The soldi~rs s;:l\d to:,tt"le child, ;'This i.s the male horse that the ·king sends to' you·. The king says that _if you cannot make 'this rrale horse become pregnant, (you'll be sorry ·- implied); tomorrow only is ho""'. long he vvHl wait for you. If i.t becomes pregnant you will have it ~

brought to the king. This i.s what the ki.r.ig says to you. ''

I •

"Yes, n said the chlld,, ny ~vill send it tomorrow .there already pregnant. Tell the ~ing t~at I will bring to pass his \Nords to me; tomorrow I will go ther.e to him. I' ow just tte the horse up there.~' Then the soldiers returned t~ the J:<i.ng. .,

• "Oh~ i; sai.d' tha chi.lei~ i:what is this craziness of the king? ·Why wi.11

a male horse becarn~ pregnant; i.t i.sn 1-t a fema\e.n

Then Lungpi.gan 1s -mother sai.d, ;iutu (another term of address to a rr a le child), pay attention to the kings. v-.•CJrds to you . " . .· -

Page 102: DO N·OT REMOVE

nAh, said the child, "Mother 9 I just never mind it. Mother 9 the king is demented/crazy! Why does he send a male horse? ~s if it is a -female! Tomorrow 'I wi.l 1 go yet. ,.,

110h," said the mother, ;[Why will you leave me? c::lq.i't you pity me that have no companion?" !

The child said, "I wi.11 just return. 11

When it was early morning" he ,9ather-e~ together·their laundry. Then the child said' "Methe r I t am going now. ti .

"Yes, 11 said the rriother, 11 you hurry and retum. I will be worried." \

. "Yes, 11 said the chi ~d.

Then Lungpigan left carrying hi~ laundry on his head and went to·the king's. house.

"Oh, 11 said the kin£;, "child who retal\atas, whe're are you going carryir:g your laundry on your head?"

96

Page 103: DO N·OT REMOVE

n'1-1a, said Lungpigan, "I am goin_g to wash clothes because Father gave birth just a while ago in the night."

"Oh," said the king, 11 Child, you are derT'ented rraybe? Is there a rran who wi 11 give birth'?"

"Oh, 11 said the child, 11 you. are the derrented one. You. really know that a male cannot give birth. \/\lhy did you s2nd rT'e a IT'ale horse'? Ihink first of what you want to say if maybe it is good or bad if it is bad. If your thoughts are bad, do not speak therr. Just do good."

I

The king said, "I have really sinned against you, Asat. You only be be the one to forgive f"l'"\e for what I did to you. But now, jupt stay here with n:-e becal.ft.;e your thinking is good. And you wi 11 rT'arry my daughter. 11

''Y~s," said Lungpigan, "I w\11 just ask your _(laughter if she likes rr-aybe or n9t." After Lungpigan had been staying there a long tirre with the king he married the king's daughter.

;

The king said to his so.n-in-law, "L will give rry power/author«ity to you. You are now the king who has exchanged with rre because I am already

97

Page 104: DO N·OT REMOVE

old. It is good if it is you because you are young yet."

"Yes,~' said Lungpigan, "you only be"th9 one to decide that."

~'ow then Lungpigan's situat!on was good because he becarre the king and there was no longer anyone-who brow-beat hirr because he was ·th-3 king.

• l'<ow here is the end.

98

Page 105: DO N·OT REMOVE

The Tale of the Bearded-One

Now this ·bearded one .11 he was to marry the daughter of the datu. But before they could have the wedding ceremony there was to be a br;'.ideprice of a child.

So the bearded-one walked; left because he looked for a child he wtll kidnap because that is what the b~arded one needed in order to ha~e the wedding ceremony. So the bearded one left because he wll l go to kidnap.

Tl'Je bearded one went there far upriver. Now there was a child gathering shell fish. The bearded one said, 11 Thts is great because I will just be able to quickly return. .home. So he went up and took hold of the child. Now the child just continually screamed because 'he' was afraid of the bearded one. He held hill' in his arms and retu·rned to his house.

'

So the bearded one reached the house. The datu ·said to his: wife, "Go dig camota yet because wa have nothing to eat." So the yvi.fe of the -datu • left and dug camotes. Now it was rio ttme at all and· she r'-eturned home because their camote field had plenty of c::amotes •.

'

99

Page 106: DO N·OT REMOVE

The datu who was to give tn marriage to the bearded one, he was right 1 there beside them. So .. the bearded one said, "T6morrow I will marry because I have my brideprice of a child. 11

. '

So then when it was early morning the bearded Ol')e started his companion out to·let him get a pig because it.will be butchere<;i for the wedding. And so the bearded one got married. But what the in-laws of the bearded one were worried about was th~ companions of the child.

l\1ow the older sibling of the child, his breath was hurting since his younger sibling had not come home. "Oh dear, but I will lool< at the river/beach as to why tha child hasn't come home·." So the, older sibling of the child left.

When the plder sibling of the child looked around'the river the child was no longer ther~ ge~ing shell fish. 11 There is J II said the older sibling of the child my i:<nowledge that the daugh~er of the datu wi 11 be married but there is som'ething that they ask for a brideprice and what they are asking for is a child." So he want right to the house of thG beardad one.

So the older stbl_ing of the child arriv~d at the house of the bearded •

100

Page 107: DO N·OT REMOVE

one. He w8nt inside the house and what he saw was the bearded one. W.hen th8 older sit>li.ng of the child .turned his head towards the corner, there was the' child. He went right ov .ar and took hold of his young8r sibling. The older sibling s;::id to the child, .. 11 You go ahead and climb down to the ground because there is yet something. I will ·say to the bearded o,ne, 11

So the child went ahead down to the ground and then th8 older sibling of the child sp9ka, "Why did you kidnap my younger sibling,? This is what is bad/evil ta me,'! satd' the older sibling of the child. Then the older sibltng of the child pulled out his bolo.

Then the bearded one· also said, "That also is bad/evil to me. n

When the bearded one stoo~ up, the older sibling of the child slashed the bearded 0!"'8· nso that this is th~ price of my younger sibling that the bear.ded one kidnapped."

So th.:;n, as for the older sibling of the child, they retumed there to their house. As for them they no longer had a mother and a father. It wasll'l't any time anct th~y arrived 9-t thej.r house.

101

Page 108: DO N·OT REMOVE

Now about the young woman, she 'was always crying about/for her husband that the older sibling of the child. had slashed. Then the young woman she would no longer eat. "I will just joi.n my husband in daath, ,; sai.d the your.ig woman. She never stopped •cryi.ng,and then the youf"g woman was . , !10 longer< able to cry out loud (-like laryngi.ti.s). ·it wasn 1t 4 days and she also died.

Now yvhat happaned to the mother of the young woman and the father? ''Well, what will we do now in that Young-Woman (-Dalaga) has joined her husband in death?

The father of the young woman said to his wi.f.e, "Lat us move out of this hous8 of ours." So they moved out; the datu went there to the mountains

-to live.

Now this is the end of the ta la.

102

Page 109: DO N·OT REMOVE

V\/hat Story Shall We Tell About the Young Couple?

f\low this young man he was newly married to t~~ daughter of the datu. Now this i.n-law of the datu, he makes ptg traps • Now the dat~ had a camote fi.e.ld·where the wi.ld pi.gs were feedt~g. So the datu said, ''Tomorrow, we (exc}) will go to the home of the husband of Missy rut: dalaga). My camote field where the ptgs are 'eating ts where I wt 11 hav.e the traps placed.

They ·arrived at the camote field of the datu and they saw that there at ·~he edge of th~ camote fi.e ld that the pi.gs had rooted about in. the camote v\nes and that the sugar cane had been bftten by the pi.gs.

• The datu said, "Son-in-law, let us (i.ncl) go to my place because we

wi.11 get bamboo along the way because i.t can be made into sharpened sticks. When we (dual) finish the sharpened bamboo sticks you will begin tomo~row to put ptg traps tn the camota fi.eld.

So then the son-in-law of the datu he started to put pi.g traps tn the camote field o·f·the datu. Then the son-tn-law· ~f the datu finished hts traps and he returned th~re to the house.

103

Page 110: DO N·OT REMOVE

The datu said to the son-in-law, 11 Go look at your traps tomorrow." He said this because.if there would be a pig that had walked into the.trap.

''Yes, 11 said the datu's son-ir11-law.

Now when it was morning, the datu's son-in . ...,law didn't even eat because he was in a hurry to go look at his traps.

So the son-in-law of the datu arrived at the camote field. When the son-in- law of ~he' datu saw his t:aps that it (the pig) had escaped wounded, he went right over to where the traps were. It had escaped, wounded, and all thei;e was was blood Uf'.'der the trap. The datu's son-in-law followed t.he ·trail of blood of the pig which ,had been wounded in the trap .

.>

Then the datu's son-in-law saw the pig dead there on the mountain. That son-in-law of the datu just·sat there for a bit be.cause l:le was thinking what to do with the pig.

"What I'll do, I'll carry it on my back there to the house . 11 So the datu's son-in-law carried it on his back to the house of the datu.

104

Page 111: DO N·OT REMOVE

INhen' the girl s.aw. that her husband was carrying something on hi.s back she . .,,.1as very happy. And she called her father, saying~ "He ts carrying a pig on his back. 11

When the datu tooked/peeped-through-something,and saw his son-in-'law, the datu danced because he was happy about tha pig· his so~-in-la\v caught. Then the datu clilT'bed down to the ground' because he wi.11 help singe the pig.

So they singed the pi.g thare under the hous.; of th2 datu. When they finished singeing the pig thay brougt-:it i't up above into the house beCa'-;JSG thay wi 11 cut the pig up. So wh.3n they finished cutting the pig, the datu took some skin and roasted it and ata it,

When he finished eating the Sfin, the datu fell asleep. The daughter of th~ datu was amazed that her father fell asleep. How~ver, he had chokecl 'to death on the skin of the pig •

• Now this is the end of the tale about the young family,

4, "'

105 r

Page 112: DO N·OT REMOVE

• This is tha Tal2 About the Famous Crocodile

[email protected] was a young man who was or.Phaned. He was ten year~ old at the death of his parentsJI th~ man and his wife having died on the same day. And,Ata-an was the only chih:lJI an only male. But Ala-an was abl8 . . to keep going to sch~l. He went to 5th grade from the tirre· of the death of his father and rT'Oth3r.

t-<ow A la-an, he. \iy.ed off by hjrr'se lf ther8 on their land because he was ashamed/shy around a crowd because he was afra,id that he would be scolded by other young men like ,h~mself • The house of Ala-an, it was near the forest. His only work on Saturd~ys was to stay at home to learn to read. When he finishes' reading he climbs down to the ground and plants Ci. variety of plants near his house. Anything he plants we can all see near ~he edge of his house in his yard. , ·,

"Oh, it is hard if we don't have a companion to live with and we don't 'have anyone to sit across from to talk with, 11 S.;iid Ala-an. He was jJst

• Yalking to himself s·fr1ce he had no comp9nion to live with. '11 1f I only '~·'ld a cousin/relative to live withl All \/\(C see are birps and .rT'onkeys here close to rr>y hous3. n 110hJI" sa\d Ala-an, who just talked with no companion

106

Page 113: DO N·OT REMOVE

there, ''You monkeys you just live Close to me so that I havs companions . ' close by.''

l'low the house of Ala-::an was. noar a bi_g river~ it being tha size of the L iboganon river and it was two kilomebrs distance from the house to the rivar. But the place where Ala-an w8nt to school was aqross the river .

.. Now that Sunday th~rG was a very hard rain and it was ,rr.orning before it let us raining. "Oh," said ;Ala-an, n1 won't be able to mak~ it tomorrow to go to school because the river will be really swolhm/overf'lowing. There is a boat to cross the river in, but it won't be able to cross ovar because of tha swells of the river. Oh, never min..d, P.11 just walk by there tom<!>rrow morning.

\ When it was morning Ala-an went to th.J river. Wh3n he saw it, the

river was raging and it couldn1 t be crossed with a b9at bGcause of the large swells/waves and the debris that was being swept down river. Ala-an saiq, nwhat can.I do abou.t this? I can't get to school. 11 Ala-an was very upset that he wasn't able to cross over because of the big WCJ.tar.

107.

Page 114: DO N·OT REMOVE

o.

"Oh, u said the croco.di.le partially surfacing, "What is your worry~ Ala-an?"

"Oh," said Ala-an, "You·ci:-ocodiles, you all know what I think. 11

"Oh, 11 said the crocodile, "I will help you. Why are you upset?" said the crocodib to Ala-an.

Ala-an said, '(I am not able to cross the river to go to school."

''Oh," said the crocodile, 11 i.s that all that you are worried about, .~

Aia-an'?"

"Ye~, 11 said A151--an in answer to the croc9dile.

The crocodile said to Ala-an, "Get on my back because I will deliver you ac·ross the river. ii

"Oh, 11· said Ala-an, 11 Maybe I'll 'drown?"

I,

"Oh," said th~ crocodile, "hang oh to my shouldo~s. 11 So Ala-an got

108

'

Page 115: DO N·OT REMOVE

on tho back of tl!a crocodile.

Th.3 crocodiL.) sai.d to Ala-an, 11 Hold on so that you don't f.3.11 i.nto the river and _hold tightly to your books so that th<.'ly don't fall.''

"Yes, 11 satd Ala·-an.

~

Whan they had reached half way across tha crocodt le said to Ala-an, "Here only i.n the rri.ddla i.s as far G\S we go because I wi.11 eat you," sai.d the crocodi.13 to Ala-an.

Ala-an said to hi.r:nsalf. Cl.it: in hi.s breath), "What wi.11 I do now since here only maybe is as far as ha w\11 go b-.3cause I will be preyad upor:i by thts crocodile.

"Oh," sai.d the monkex as ha h\Jard the words of the crocodile that he \Nill kun/kar;:io pr3y upon Ala-an. "Oh~ 11 satd the monkey to th0 crocodi.l?, "Ura, (tarrri of address. betwean rriales) look thts way because I hava sorriething to tell you," s.ai.d the monkey.

''Oh, what i.s it, Ura?" said tho crocodile.

"

• 109

·I

Page 116: DO N·OT REMOVE

• ,.

The monkey said, ·\Just come near here yet, Ura. ii

"Oh, n said the crocodile, 11 1 will be delayed to deliver Ala-an there to the bther side so he car.i go to school," the crocodile said i.n answer to the monkey. •

"Oh," said the mortkey, "Ura~ you come nea,... here because you de;>, not ,hear what I say to youj Ura." So the c~ocodi le came near to the riv3r bank.

"Oh," sai.d the crocodile~ nur-a, what will you say to me now that I have "come near to yqu?"

"Oh, 11 said the monkey, "this i.s what I will say to you, Ura. Oh, Ala-an, j~mp unto the river bank .because you have come near it. H When Ala-an heard the words of the monkey to him, Ala-an jumped and then he ran and returned to his house. Ala-an was all 0":'1= of''br-eath from running.

"Oh," said Ala-an, 11 1 would really have died if it weren't-for the monkey who pi.tied me. Thanks to the monkey who freed me when I would have been eaten by the crocodile.

110 •

Page 117: DO N·OT REMOVE

"J.ust you wait, 1' said Ala-an, "I wi.11 retaliat°'1,agai.nst you crocodile. We wi.11 y8t see one another some day, 11 said Ala-an, spaaki.ng on:ly, not having a companion.

Now let us (to readers/listeners) go there to th3 crocodila that Ala-an had left behind and also the monkey.

The crocodile said, "You ·monkey, I will not be fi.nishe~ wi.th you until you are dead . 11 The crocodile was very angry with the monkey.

"Ha, ha, ha, ha," said ~he monkey laughing at the crocodile, "you the crocodile~ the only thing you are angry about is that you wanted to prey on Ala-anj" said tha mon;;ey.

So ths crocodile sai.d, 11 Ura, just clir;nb down so we can fight. 11

110h," satd the monk.3y, 11 No, I won't, Ura because you will prey on ma. It was the same for Ala-an; you would have pr3y.;d ':JPOn him if I

• hadn't S83n you and Ala-an; you woLtld have eaten Ala-an.. You .tha crocodile; your habits are bad; all the people in Mapula wi,11 be. finished off. Why really did they namz this village Mapula (-Red)? Because of all the people's

l '

111

Page 118: DO N·OT REMOVE

blood that you preyed upon, you being a crqcodtle. It would be good .if you tha .crocoaile died. You are the only fierce one who preys upon people because you only are the really big crocodile; you ar2 an ill-mannered crocodtle." '

The crocodile went into a big tantrum about the words of the monkey to him. Th'e crocodile said, "Ura, you slide down here y~t ·to thG ground because I will kill you. You are a monkey' that insults me (lit: m;y riame). This ts what is bad to ma that you keep repeating .the name of othe.rs . 11

... "YeEf, 11 said. the monkey, "you are only angry hearing yourself speak

fli.t: with your own words); you t..re a Ci'."Ocodile who has sinned terribly. 11

"Ha, ha, ha, .ha, 11 said the monkey laughing at th2 crocodile.

Now let's (to reader/audience) go there to the young man, Ala-an.

Ala-an says, "I will rataliate against you, the crocodile who preyed upon my father and my mother. This is why I have no one left to live with becaus,; you ar.:; a preying crocodile.. But today I will walk/go bacause I will look for your croc~dile t_rail because I v-.1ill trap you, you crocodile

• 112

Page 119: DO N·OT REMOVE

so that l will ba able to l"'etaliat.~ against you, you crocodHe. ''

Sa Ala-an left. He took rope, a spear and a bolo and hi.s slingshot. The rop0 that h_l:l took that is what he would use to make a trap for the crocodi.la • .

. When Ala-an arrived there he saw the trail of th.a crocodile; tha way the crocodi18 passed was very wide and clearly marked. "Oh, 11 sat'd ··• . . Ala-an, 11 this i.s really the trail. ii

Then the young man looked all around first to see if he might s0'3 the crocodile. He didn't see the crocodile and so he hurriedly cut poles for part of his trap. And he chose hard wood that would be sufficient to overcome the crocodile.

When he fin~shed making his trap he heard a monkey 'in the trees herald someone's coming. The young man looks t~ see if it is he who is being hera1ded. It was not because looking down the trail of the crocodile he saw an ki.nds of tr~es swaying ..

110h, 11 said the young man, "this is really the crocodile.ir So.the

113

Page 120: DO N·OT REMOVE

young.man ran like lightning thel'."e far so he wouldn't be smell.ed by the crocodile. The young man climbed a trea, '.'so that if I am really saen by the cr-ooodile hare, I am here in a tree."

Tho young man saw his trap and the crocodtle was coming along his own trail near the trap. Oh how happy was tha breath of ti)_; young man to see his enemy the crocoqi le. "That's it, just enter there that Which will ki.11 you today. Here now maybe i.s the end of the crocodile, 11 said • the young man, just.speaking with no companion there in the tree.

Now the eyes of the young man were there only on his trap. Thon the crocodile wasn't going to enter because he was amazed that there were trees blocking the way.

But the monkey who was at the sid~ of the trap spoke. When the crocodile heard fhe words of the m9nkey, he entered the mouth of the trap.

Tha young man said, "My enemy has walked into a ;trap; he is already trapped!" So the young mar.i climbed down and went close to the crocodile. He want around thG trunk of an tlus tree. Here the young man stayed

. .· ·- .· . '\

114

Page 121: DO N·OT REMOVE

\

wher-e he watched the _crocodile lika he WOl,lld a pet.

The young man said to th8 crocodile, "You only hav.a no'\y. I will retaliate against you now, you crocodile." Then the young man played with the ~rocodile with his slingshot befora he thrust his spear into the armpit of the crocodile. The crocodile died and the young man returned home and sang~ lave-song-chant beca~se he. was happy that the crocodile was dead.

These are, the names of the people in the tale about the young man.'

• • . i The name of Ala-an Tukoy; Ala-an's father, Alis Tukoy; Ala-an's

mother, Alisia Koyra. Koyra was her family name while still si.ngla.

T~e name of the crocodile, Famo~sOne. It ts Fa_mous Ona because he finished off the people in that village of Mapula. Now here w~s the end of the fame of the crocodile because he w::is trappeq by the young man.

The name of the monkey was Full of Ptty. ·This was his name because he pi ti.es because he freati the you.rig man from the c·rocodile.

I

Now thi.s i.s the end of the tale of the younr1· man, Ala-an Tukoy.

115

Page 122: DO N·OT REMOVE

The Young Man With a Dog ,.

Let us· tell a story about a young man who had a dog. Now this young man went hunting. The young man 'left and took his dog and his spear with him. Now this young man had a wife and they lived in the mountains. l,he wife of the young man, she jList stayed at ·home ..ivaitihg for her'' hJsband who had gone hunting •

Now then, the young man who left, he went down the river because he was purposing to go to the area where the deer ltved among second growth trees. The young mai:-i was already there on the trail when he saw that his dog was no longef.'follow{ng him. The young man said to hirrself,

• "I will hurry there down river because I think perhaps my dog has gone on ahead."

Then the young man was near to his target area of second growth trees. "What I heard was ·1T:y dog barking in the middle of the second growth area." So the young man ran and just when when he was able to a~rtve, the deer croi;s~d .the river and the yO\.ing mah's dog barked.

, .

The dog didn't quit cha~ing the deer. The dog went there (far) on

116

Page 123: DO N·OT REMOVE

the other side of the _mountain. He was amazed that the young man "."asn 1t able to chase too. And so the dog quit chasing the deer. What then but that the clog went home because he didn't see th.e young man.

Now the young man, he follows the tracks of the. deer. He went uphi 11 and the young man arrived on the mountain. He listened for ~is dog if he would bark. The young man said, "Why did my ,dog quit barking?" S:o ~he young'rran just ,kept waiting for the dog if he wpuld bark again. The youn~ man was surprised that his .dog no longer barked.

Now then the dog arrived there at the house. Tha wife of the young m<;in was surprised as to why the dog came ahead here to the house. It

"was afte moon befot"'e the dog ar"r*ived •

Now the young woman she was worried ~bout her husband who t:1adn't returned home yet. ·Then the young man he returned home. It was night already when he was able to. arrive. The reason' t(la young man was weak was because he was hungry~

Then•the young man said, "Young Woman (Dalaga), my dog is the one. not yet here," said the yo1,1ng man-.

117

Page 124: DO N·OT REMOVE

His wife answered, "Here is ~our dog; he arrived in the late afternoon."

The young man's wife said, 11 I was worried about you . Why is it that your dog carre ahead'?"

The young man said,_ "The dog barked at the deer but befol"'e· t could arrive the deer crossed the river. I would haye followed the tracks but .tha dog didn't come where I was. The dog was also surprised .that I di~n't chase it too. And so the dog quit bar.king. The wife· of the young man said, "Was the deer big that your dog barked at?"

"Yes," said the young man, •. 1\t was a male deer and his horns were .. long!"

"Don't you go hunting again bec:ause you don't catch anything. 11

This is the end of the tale of the young rran with a dog.

118