ToplumBilimleriDergisi

Adem AKARSU (*)

Dn Olgusunun Ale YlmAzlzernDek etks

z

Bu almann temel amac dinin aile ylmazl zerindeki etkisini aratrmak olarak belirlenmitir. Aratrma stanbulda gerekletirilmi olup sonular, her corafi blgenin dinsel ve inansal yaps ve dini deerlerinin ylmazla olan katks farkl olaca iin, bu ehir ile snrl tutulmutur. Aratrmada anket tek-nii kullanlmtr. lek olarak ise Aile Ylmazl Deerlendirme lei kullanl-mtr. Ylmazlk kavram bu almada aile zerinde incelendii iin rneklem grubu evli iftlerden oluturulmutur. Bu erevede katlmclarn belirlenme-sinde amaca ynelik rneklem metodu kullanlmtr. rneklem hesaplamasn-da sampling calculator kullanlarak toplam 166 kiiyle anket yaplmtr. An-ketlerin bir ksmnn tam olarak doldurulmam olmasndan tr toplam 160 katlmcnn cevaplar analize dhil edilmitir. Analiz yntemi olarak ise kore-lasyon analizi kullanlmtr. kan sonulara gre din olgusunun aile ylmazl deerlendirme leinde yer alan tm alt faktrler zerindeki etkisinin pozitif olduu grlmtr. Bu balamda, dini inan ve deerlerin aile ylmazln ar-tran bir faktrdr nermesine ulalmtr.

anahtar kelimeler

Aile, Ylmazlk, Aile Ylmazl, Din, Dinin Aile Ylmazl zerindeki Etkisi.

Toplum Bilimleri Ocak - Haziran 11 (21) : 91-112

Toplum Bilimleri Haziran 2017 11 (21)92

abstract

Effect of Religion on Family Resilience

The ultimate objective of this study is to identify the effect of religion on family resilience. This study was conducted in Istanbul and because of each and every city has a different understanding and meanings attached to religion, results of this study should be evaluated only for this city. In this study questionnaire method was used and Family Resilience Measurement Tool was used in the questionnaire. Because of using resilience in the context of families, participants for this study was chosen among the married people and thus purposive sampling method was used in this study. In calculating the sampling, sampling calculator was used and questionnaires were conducted with 166 people. However, some questionnaires were not filled adequately and therefore, were excluded from the analysis. As a result total of 160 questionnaires was included into the analysis. Correlation analysis was used in the data analysis. Findings showed that religion has an effect on all sub-factors of the family resilience and thus this study has reached to conclusion of religious faith and values have a positive effect on the family resilience.

key words

Family, Resilience, Family Resilience, Religion, Religion Effect on Family Resilience.

GiriYlmazlk kavramnn, hayatn ak ierisinde yetikin bireylerin karlatklar skntlar, sorunlar ve beklenmedik yaam olaylaryla mcadele etme yollar-n aklamak adna kullanldnn sylenmesi mmkndr. Toplumsal yapnn temel kurumlar olan ailelerin yaam dnemlerinde karlatklar stres veya skntlar baarl bir biimde bertaraf ederek devamllk salamalar ise aile ylmazln ifade etmektedir (Black ve Lobo, 2008). Aile ylmazl; bir aile-nin, olumsuz bir olay karsnda olumlu bir tepki vermesi ve bu olayn ardn-dan daha glenmi, her zorluun stesinden gelebilecek ve kendinden daha emin bir halde ayaa kalkabilme becerisi olarak ifade edilmitir (Simon vd., 2005). Aile ylmazl ayn zamanda ailelerin, kriz karsnda deiim ve uyum gstererek bozulmaya ve dalmaya kar diren gsterebilmelerinde yardmc olan zellikleri ve ynleridir (McCubbin ve McCubbin, 1988 akt. Oh ve Chang, 2014). Aile ylmazl yaps, bireylerin ve ailelerin, mevcut glerin, becerilerin, yetkinliklerin ve kaynaklarn tanmland, beslendii ve zerine ina edildii temel veya kark hayat koullarna uyum salayabileceklerine veya bunlar ynetebileceklerine olan inantan beslenen dirence ve gce dayal bir yakla-

Din Olgusunun Aile Ylmazl zerindeki Etkisi 93

mdr (Walsh, 2003). Bu kavram sorun zmeyi, iyilemeyi ve bymeyi tevik etmektedir.

Aile kavramna da uyarlanan ylmazlk fenomeni ile birlikte, kimi aileler-de stres veya kriz karsnda yaanan dalmaya ramen, kimilerinin ise potan-siyel kaynaklarn yerinde ve zamannda kullanarak daha da glendii ifade edilerek aile ylmazlna iaret edilmitir. Aile ylmazl kavramnda, ylmazlk noktasnda aile yelerinin kiisel potansiyel kaynaklar olarak dnlmesinden ok, ilevsel bir birim olan ailedeki riske ve ylmazla odaklanld grlmek-tedir. Aile ylmazlndaki temel sreler; ailenin inan sistemleri veya dini, r-gtsel rntler ve iletiim/sorun zme alanlar eklindedir (Walsh, 2003). Bu temel srelerde etkinlii olduka nemli olan din olgusu zellikle sosyal dav-ranlar iin motivasyon kayna olarak grlebilir. Dolaysyla sosyal bir olgu olarak bireyi aan karakter zelliine sahip olan dinin, zellikle sosyal btn-lemenin salanmas ve sosyal dzenin salkl bir ekilde devam iin temel bir koul olduu belirtilmelidir (apcolu, 2011). Din, insanlarda oluturduu kimlik sayesinde hastalk, lm, yangn, sel, deprem gibi skntl gnlerde veya dn, nian gibi sevinli gnlerde onlarn birbirine maddi ve manevi destek olmalarn salayarak bireyin ve toplumun kaynamas ve btnlemesine katk sunmaktadr (apcolu, 2011). Bu balamda toplumun temel ta olarak da bilinen aile kurumunu meydana getiren bireylerin karlatklar problemlerin stesinden gelme, salkl iletiim kurma, empatiyle birbirlerini anlama ve aile beraberliinin salkl bir ekilde devamnn salanmas hususunda din olgusu-nun motivasyon salayc baat aktrlerden olduu savunulabilir. Bu noktadan hareketle bu almann temel amac din olgusunun aile ylmazl zerindeki etkisini aratrmak olarak belirlenmitir. Aratrma stanbulda gerekletiril-mitir. Her corafi blgenin dinsel ve inansal yaps ve dini deerlerinin ylmaz-la olan katks farkl olaca iin almann sonular, sadece bu ehir ile snrl tutulmutur.

Ylmazlk KavramLiteratrde ylmazlk kavramna ilikin birden ok tanma ve birden ok ta-nmlamaya rastlanmaktadr (Kaner ve Bayrakl, 2010). Latince resiliens (yl-maz/salam) kknden tremi olan bu kavram, bir maddenin esnek olmas ve aslna kolaylkla dnebilmesi eklinde ifade edilmektedir (Greene, 2002). Redhouse (2002, akt. Grgan, 2006) ngilizce szl ise ylmazlk kelimesi-ni; direnlilik, abuk iyileme gc, zorluklar yenme gc ve esneklik olarak tanmlamaktadr. Trkiyede konu ile alakal kimi aratrmalar kavram salam-lk (Dayolu, 2008) veya dayankllk (Eminaaolu, 2006) manasyla ifade ederken; kimileri de ylmazlk (Bayrakl, 2010) kavramn diren (Gnen ve

Toplum Bilimleri Haziran 2017 11 (21)94

Purutuolu, 2009) kavram ile ifade etmitir. Kavramn bu kadar ok ve farkl ekillerde kullanlyor olmas konuya olan ilginin bir gstergesi olarak deer-lendirilebilir. Ancak her ne kadar gnmzde ailelerin ylmazlna ilgi artmaya balam olsa da, konu zerinde yerli ve yabanc kaynaklarda yaplan aratrma saysnn olduka az olduu da ifade edilmesi gereken bir gerektir (Kaner vd., 2011).

Kavram genel anlamda deerlendiren Masten vd.ne (1990, akt. Gr-gan, 2006) gre ylmazlk, zorlayc ve tehdit edici artlara ramen baarl bir adaptasyon yeteneinin olmas, bu sre iinde gayret gsterme ve netice-de de baarl olma anlamn tamaktadr. Kavram, ayn zamanda yaanan zor durumlar karsnda yeniden toparlanma yeteneini ifade etmekte ve bireysel boyutun yannda aile ve yakn ilikiler kapsamnda da deerlendirilmektedir (Aydoan ve zbay, 2015).

Bu kavramla ilgili yaplm olan ilk almalardaki ama daha ok farkl stres durumlarna uyum salayanlar asndan gereken kiisel zellikleri ta-nmlamaktr. Ayrca gnmzdeki almalarda kavramn bireysel srelerinin yannda, sosyo-kltrel balamda da ele alnmas ve deerlendirilmesi gerek-tiine iaret edilmektedir (McCubbin vd., 1999). Dolaysyla ylmazln isel ve dsal kaynaklarn baarl bir ekilde kullanmn kapsad ifade edilmektedir (zbay ve Aydoan, 2013). Bu kavram yalnzca kiisel bir olgu ile snrl deildir. Ayn zamanda aile kurumu etrafnda sosyal balamda da ylmazlk sreci sz konusu olmaktadr. Gerekten de ylmazla ilikin ilk aratrmalarn ocuklar ve yetikin bireylere dair olduu, sonradan yaplan aratrmalarn ise daha ok ailelerle birlikte daha geni sosyal kurumlar kapsad belirtilmitir (Kaner ve Bayrakl, 2010).

Konunun aile asndan deerlendirilmesi yapldnda stres veya kriz du-rumu karsnda kimi ailelerin dald, kimilerinin de bu durumdan daha gl bir ekilde ktklar sonucuna ulalmaktadr. Pattersona (2002) gre aktif bir sre olan aile iinde ylmazlk, bir risk durumuyla karlald zaman ailenin bu durum ile baa kabilme ve yeniden bir denge salayabilme becerisini ifade etmektedir. Hem kiisel ylmazlk, hem de aile iindeki ylmazlkta nemli bir zorluk veya kriz durumuna karn isel ve dsal kaynaklarn kullanlmas vasta-syla ailenin uyum salama, yeterli ilevde bulunma, ayakta kalabilme, yaan-lan bu artlarda bile gelime gsterebilme ve eski haline dnebilme becerisi n plana kmaktadr (Kaner ve Bayrakl, 2010).

Aile aratrmaclarnn, olumsuzluklarla/zorluklarla (adversity) kar kar-ya kalan kimi ailelerin, bu durumla iyi bir ekilde baa kabildikleri ve daha da glendikleri ile ilgilendikleri bilinmektedir (Patterson, 2002). Ailelerin zorlu ve olumsuz durumlarla baa kabilme stratejilerini gelitirmek iin birbiriyle

Din Olgusunun Aile Ylmazl zerindeki Etkisi 95

etkileimi olan dahili ve harici faktrlerin tanmlanmas, gnlk veya gelecek-teki durumlara uyum salamak iin bir anlam, umut ve cesaret getirmektedir. Patersona (2002) gre diren yaklamn benimseyen tbbi grevliler, ailelerin gnlk hayattaki stres etkenleriyle ve zorluklarla baa kma becerilerini arttr-mada daha iyilerdir. Ailelerin mevcut becerilerini gelitirirken, bir yandan da yeni glerini ve varlklarn kefetmedeki doutan gelen yeteneklerine inan-mak, motive edilmelerini de tevik etmektedir (Paterson, 2002).

Aileler, esiz ve temelden gelen ve onlarn aile yaplarndaki artan eitlili-e ve karkla ramen (boanmalar, yeniden evlenmek, tek ebeveynli aileler, nikhsz birliktelikler vb.), hayatn zorluklarna uyum salamalarna yardm-c olan yetkinliklere, glere ve becerilere sahiptirler (Benzies ve Mychasiuk, 2008). Gce dayal bak asyla toplumlardaki sosyal ve ekonomik faktrlerin farkl seviyelerinin tanmlanmas, uzmanlara ve ailelere direnci tevik etmek iin beraber almalarnda yardmc olmaktadr (Walsh, 2006). Ancak bir aile-nin salkl olarak tanmlanmas; bir btn olarak ailenin optimal seviyede bir geliim, fonksiyon ve iyi olu adna etkileimsel zellikler sergilemesine baldr (Black ve Lobo, 2008). Pozitif psikoloji, bireylerin yaam olduklar olumsuzluk-lardan daha ok, bu olumsuzluklar karsnda salkl bir mcadele gstermeleri ve geliimlerini srdrmeleriyle ilgilenmektedir. Bu erevede pozitif psikoloji, kriz durumunda ailenin sorunsuz bir ekilde fonksiyonel olmasn salayan fak-trlerle, aile ylmazl kavram gibi unsurlar zerinde durmaktadr (Seligman ve Csikszentmihalyi, 2000).

Aile ylmazl kavramnn; kiisel ylmazlktan te ilevsel bir birlik olarak aile iindeki ilikisel ylmazla younlaarak, aile sistemi ile ilgili deerlen-dirme ve mdahaleye ilikin bir kavram olarak ele alnd grlmektedir. Aile iinde beklenmedik bir anda isiz kalma, boanma, tekrar yaplan evlilik ve aile yelerinin anszn lm veya devaml yaanan g, normal yaam dngsn-de karlalabilecek riskler olarak nmze kmaktadr (Walsh, 1996). Risk, patoloji veya uyumsuzlukla direkt ilgili bir deiken olarak tanmlanmaktadr. Ailede bedensel/zihinsel engeli olan bir bireyin varlnn, aile asndan risk tekil ettii bir gerektir. Engelli ocua sahip olan ailelerin veya kronik rahatsz-l olan ocuklarn bulunduu ailelerin ylmazlklarnn incelendii ok sayda aratrma mevcuttur (Plumb, 2011). Bu almalar neticesinde bu risk duru-muyla karlaan kimi ailelerin bu durumla salkl bir ekilde mcadele ederek, pozitif atmosferi aile iinde koruyabildikleri; kimi aileler iin ise tam tersi bir durum olduu sonucuna ulalmtr. Aile ylmazl, hayatn glkleri, prob-lemleri, skntlar ve riskleri karsnda baarl bir uyum ve salkl aile ileyi-inin srdrlmesi veya gelitirilmesi noktasnda, aile sisteminin gcn ifade etmektedir (Patterson, 2002).

Toplum Bilimleri Haziran 2017 11 (21)96

Ylmazln Boyutlar Aile ylmazlnn, kriz durumlarna uyum salayan ve deiim karsnda kar-maaya kar direnen ailelerin zelliklerini, boyutlarn ve niteliklerini kapsa-dn ve bu konu zerinde alan aratrmaclarn aile ylmazln boyutta akladklar belirtilmektedir (Gnen ve Purutuolu, 2009).

Ailenin yz yze kald olumsuz koullarn sresini ifade eden ilk boyutta, koullarn glk/sknt eklinde isimlendirildiinde ksa dnemli, kriz ek-linde isimlendirildiinde ise uzun dnemli olabilmeleri sz konusu olmaktadr. Glk/sknt, ailenin mevcut fonksiyonu asndan nemli olmayan mcadele-lere uyum salamay gerektiren ksa dnemli durumlar iaret etmektedir. Kriz ise, ailenin faaliyetlerinin nemli lde etkilendii temel deiiklerdir ve d-zenlemeyi gerektiren kronik durumlara karlk gelmektedir (Simon vd., 2005).

Ailenin bir glk/sknt veya krizle karlat yaam dnemini ifade eden ikinci boyutta, bu dnemin karlalan krizin veya mcadelenin eklini etkile-diini sylemek mmkndr. Aile farkl yaam dnemlerinde farkl sknt ve kriz tipleri ile karlaabilmektedir. rnek olarak; okul ncesi veya okul anda ocuu olan ailelerin maddi zorluklarla, aile ii kavga ve huzursuzluklarla, i hayatndaki zorluklarla karlaabilmeleri gsterilebilir. Ailelerin glerini, bir yaam dnemi boyunca ortaya kan sorunlar bertaraf etmek iin kullanabil-melerine ramen; ayn gcn, aile yaantsnn baka dnemlerinde karlalan ve mcadele edilmesi gereken durumlarda yeterli olamad da grlebilmek-tedir. Kriz ve mcadele isteyen nemli sorun veya stesinden gelinen glk/sknt durumlar; ailenin yksek kalitede evlilik iletiiminin, yaam kalitesinden tatmin olmasnn, mali ynetim becerisinin, deiik artlara dayankllnn, rutinlemi faaliyetlerinin, geleneklerinin ve aile kutlamalarnn etkilenmesine neden olmaktadr. Direnli ailelerin; stresli olaylar, kurallara dayanan geilere uyum salama ve bunlar dzenleme hususlarnda bireyin, ailenin ve toplumun gcn ve kaynaklarn kullandklar bir gerektir (Simon vd., 2005).

Ailenin karlat sorun veya kriz srecinde kulland dahili veya harici destek kaynaklarn ifade eden nc boyuta rnek olarak ise; bir ailenin yal-nzca aile yelerinin var olan gcne gvenebilmesi ya da aile evresinden ve sosyal kurumlardan destek alnmas gsterilebilir (Simon vd., 2005).

Aile Ylmazln Ortaya karan Sebepler Ekolojik Bak As Bir btn olarak insan davranlarndaki ilevin ya da ilev bozukluklarnn, stresli yaam tecrbeleri ve sosyal olaylarla baa kmadaki bireysel ve aile-sel krlganln veya direncin etkileiminden kaynakland sylenebilir. Bu

Din Olgusunun Aile Ylmazl zerindeki Etkisi 97

balamda genetik ve nrobiyolojik yatknlklar aile sreleri ile ve sosyo-kl-trel kaynaklar veya dezavantajlar ile gelitirilebilmekte veya azaltlabilmek-tedir (Feder vd., 2009). Ailevi skntlar, ar yorucu bir kriz durumuyla baa kmadaki baarsz giriimlerden veya ailedeki birinin sarsc kayb gibi birikimli stres etkenleri ya da byk lekli felaket, facia, kaza gibi daha geni etkisi olan durumlardan ileri gelebilmektedir (Walsh, 2007). Aile, akran grubu, topluluk kaynaklar, okul veya i ortamlar ve dier sosyal sistemler, direnci gelitiren ve besleyen i ie gemi evreler olarak dnlmektedir. Ylmazlk iin kltrel ve manevi kaynaklarn hayati katks, zellikle de Afrikal Amerikallar, Latinler, Yerli Amerikallar ve Mslmanlar gibi ayrmclk ve sosyo-ekonomik engellerle kar karya kalanlar iin birok almada vurgulanmaktadr (Walsh, 2012).

Geliimsel Bak As Direnci anlamada ve gelitirmede, geliimsel bir bak as ok nemlidir. Zira karlalan sorunlarn kayna, dzeyi, etki alan ve meydana getirdii tahri-bat ile bu problemlerin zlmesi ve giderilmesi geliimsel bir dngye tabidir. Bu balamda yzleilen zorluklarn etkisi, zaman ierisinde, birey ve aile hayat dngs geileri ile ilgili olarak da deikenlik gstermektedir (Walsh, 2012).

Ana stres etkenlerinin ou ksa sreli tekli bir olay deil, genellikle ge-mi hikyesi olan ve gelecekte devam eden bir dizi deien koullardan oluan karmak durumlardr. rnek olarak; boanma tecrbesinde, boanma ncesi gerginliklerden balayarak ayrlmaya kadar artarak devam eden gerginlik ve sonrasnda evlerin ve ebeveyn-ocuk ilikilerinin yeniden dzenlenmesi yaan-maktadr. ou aileler yeniden yerleme, yeniden evlenme veya vey aile ile entegre olma sreleri gibi bunu takip eden geiler de yaamaktadr (Walsh, 2012).

Baz aileler, ksa dnemli krizleri atlatabilirken; kronik hastalk, yoksulluk veya karmak ve sregelen travmatik durumlar gibi oklu, srekli zorluklarn yaratt gerginlikler karsnda glk ekebilmektedirler. Dahili ve harici stres faktrlerinin birikmesi, aileyi ar derecede yormakta ve krlganlklarn artra-rak art arda gelen sorunlar karsnda risk oluturmaktadr (Patterson, 2002).

Aile yeleri, ngrlerini kaybedebilmekte ve meydana gelen yeni olaylar gemi olaylarla birletirerek, ac veren duygular ve balantlar karsnda tke-nip balarn kaybedebilmektedirler. Savala ilgili veya mlteci olma durumuna ilikin travmalar gibi gemi olumsuz tecrbeler, bireylerin gelecek beklenti-lerini, yarnlara dair hayallerini etkileyebilmektedir. Katastrofik korkular, ilev kayplar riskini artrabilirken; direnme ykleri ise olumlu adaptasyonu tevik edebilmektedir (Weingarten, 2004).

Toplum Bilimleri Haziran 2017 11 (21)98

ModellerAilede stres, deiiklik yapma ve uyum salamaya ilikin ylmazlk modeli, aile ylmazln aklamaya alan kuramlardan biridir. Bu kuramn gelitirilme amac kimi ailelerin, neden dierlerine oranla daha salam olduu, krizlere ve strese kar neden ve nasl daha iyi uyum salayabildiklerinin ortaya konulmas abasdr (Gngr, 2014). Bu model, ylmazl; pozitif davran rntleri ve ilevsel olarak yeterli bireylerin ve aile biriminin; stresli ya da negatif artlarda gsterdii, ailenin btnln korumak suretiyle toparlanabilme ve gerektii zaman aile yelerinin ve bir btn olmak zere ailenin iyilik halini eski salna kavuturabilme yetenei eklinde tanmlamaktadr (McCubbin vd., 1996). Bu modelde iki aama sz konusudur. Bunlar; deiiklik yapma (adjustment) ve uyum salamadr. Stresi oluturan durum karsnda ailenin ilk tepkilerinin dik-kate alnd deiiklik yapma aamasnda aile, ilevlerini yerine getirme biim-lerinde ksa vadeli ve ufak deiiklikler yapmak suretiyle stres etkenini ynet-mektedir. Fakat strese neden olan durumun ailenin ilevselliinde herhangi bir nemli deiimi gerektirmesi ve uyumsuzluk kmas halinde, aile bir kriz du-rumu yaamakta ve modelin uyum salama (adaptation) aamasna geilmek-tedir (McCubbin ve McCubbin, 1993). Bu aamada uyumsuzluk yaayan aileler sz konusu olmaktadr. Bu aama srecinde aileler, stresi meydana getiren du-rumlarla baa kabilmeleri adna ilevsellik rntlerinde zorunlu deiiklikler yapmaldrlar. Ailenin uyumu; bir krizin ya da stresli bir durum ertesinde yeni bir denge, uyum ve ilevsellik dzeyine ulalmasna ynelik ailenin gsterdii abann sonucunda ortaya kmaktadr. Salkl bir uyum iin; aile iindeki say-g, dayankllk, btnlk, destek ve gven gibi aile yeleri tarafndan paylalan ortak gler ve yeterlilikler; var olan ilevsellik rntsnn deitirilmesi, aile kaynaklarnn geniletilmesi ve yeni baa kma stratejilerinin oluturulmas nemli bir rol oynamaktadr. Bu gereklemediinde, ailelerin uyumsuzluun olduu kriz durumuna geri dndkleri grlmektedir (McCubbin vd., 1996).

McCbubbin vd.ne (1993) gre, bir kriz durumuyla karlaan aileler bu durumun ynetiminde paylalan inanlar, standartlar, ncelikler ve beklenti-leri de iine alan bir aile emasna sahiptirler. Bu ema sayesinde aileler bu kriz durumunu deerlendirmektedirler. Bu kavramn ayrca stres, baa kma ve uyumla ilgili kuramlarla da ekillendirildii grlmektedir (Walsh, 1996). Figleye (1989) gre, 11 tane ilevsel aile baa kma zellii bulunmaktadr. Bunlar aada belirtilmektedir:

1. Stresin ak bir biimde kabul edilmesi,

2. Soruna aile merkezli yaklalmas,

3. Sorun zmede zm odakl yaklam iinde olunmas,

4. Yksek toleransa sahip olunmas

Din Olgusunun Aile Ylmazl zerindeki Etkisi 99

5. Sevgi ve balln ak ve net bir biimde gsterilmesi,

6. Ak ve etkin bir iletiim salanmas,

7. Yksek aile ball,

8. Esnek aile rolleri,

9. Etkin kaynak kullanm,

10. iddetin olmamas,

11. Nadir de olsa madde kullanm.

McCubbin vd. (1996) stres, uyum ve uyarlama ylmazlk modeli ile aile ylmazln aklayan bir model gelitirmilerdir. Bu modeldeki varsayma gre stres kavram, bir btn olarak aile birliinin geliimini destekleyen, ailenin ye-teneklerini gelitiren hayatn doal bir parasn ifade etmektedir. Ailelerin bu kriz dnemlerinde kendi yaamlarn yeniden dzenlemeye altklar grl-mektedir. Yaam dngsndeki her bir dnem iinde ailenin normatif geileri ve stresli yaam olaylarna uyum srecinde yeteneklerinin 4 faktrden etkilen-dii ifade edilmektedir (McCubbin ve McCubbin, 1988). Bu faktrleri;

1. Aile yelerinin bireysel ylmazlk kaynaklar (pozitif benlik saygs ve benlik ylmazl),

2. Aile inan sistemi, ailenin kltrel mirasa, zorlua vermi olduklar mana,

3. Aile, arkadalar ve daha byk gruplar ve toplumlarn verdii sosyal destek,

4. Ailenin mcadele stratejileri, sorun zme teknikleri ve aile btnl-n srdrmesi eklinde sralamak mmkndr.

Walsha (2006) gre aile ylmazl, ailenin mcadele ve fonksiyonel bir birlik olarak ailedeki uyum srecidir. Walsh (2006) aile ylmazln; aile inan sistemleri, ynetim ekilleri ve iletiim sreleri olmak zere kategoride in-celemitir. Buna gre;

Aile inan sistemleri alanndaki unsurlar;

yileme, ac, krizi deerlendirme, ballk hissi, birletirici deerlere y-nelik kullanlan olumsuzlua anlam verilmesi,

Cesaret, azim, iyimserlik ve gce odaklanan pozitif bir yaklam,

Geniletilmi deerlendirme, cinsellik, inan, dinsel trenler ve dn-m iine alan stnlk ve maneviyattr.

Ynetim ekillerindeki unsurlar;

Kararll dengeleyecek deiim yeteneini ifade eden esneklik,

Yaknlk, gl liderlik, kiinin gereksinimlerine karlkl sayg gsterme noktasnda kullanlan ballk,

Toplum Bilimleri Haziran 2017 11 (21)100

Finansal gvenlik, iletiim alar ve birok sosyal destei kapsayan sos-yal ve mali kaynaklardr.

letiim srelerindeki unsurlar;

Belirsiz durumlarn aklanmas, uygun mesaj ve netlik,

Duygu, karlkl empati ve espriyi kapsayan net duygusal ifade,

Yapc sorun zme, kararlara katlma, yaratc beyin frtnasn kapsayan ibirliki sorun zmedir.

Ylmazlkla lgili UnsurlarYlmazlkla ilgili unsurlar genel anlamda konuyla ilgili aratrmalarda; meydan okuyucu (challenging) ve koruyucu (protactive) unsurlar olmak zere ikiye ay-rlarak deerlendirilmektedir. Ancak kimi zaman da telafi edici (compensatory) unsurlardan da bahsetmek mmkn olmaktadr (Eminaaolu, 2006). McCub-bin ve McCubbine (1988) gre aile ierisinde koruyucu faktrler; nemli gn-lerde yaplan kutlamalar, uzlama, ak iletiim, destekleyici iletiim a, finan-sal durum, dayankllk, aile yelerinin psikolojik ve fiziki sal, aile bireylerinin bo zamanlarnda yaptklar faaliyetler, aile bireylerinin kiilik zellikleri, ailenin gelenekleri ve alkanlklar eklinde sralanmaktadr. Aile koruyucu faktrlerin-den birinin de, ailede beraberce gerekletirilen ve paylalan aktiviteler oldu-u da bir gerektir. Hutchinson vd. (2007) tarafndan yaplan bir aratrmada paylalan aile aktivitelerinin boanma sonrasnda yaanan stresle mcadelede ve pozitif duygularn olumas konusunda etkili olduu sonucuna ulalmtr.

Bu unsurlar riskle karlalmasn daha en batan etkisizletiren, kii veya evreyle ilgili ynler olarak belirtilmektedir (Luthar ve Zigler, 1991). Meydan okuyucu unsurlarn ise riskin kii asndan ynetilebilir olduu durumlarda da-yankll ve kiinin uyumsal kapasitesini arttrma ilevine sahip risk faktrleri olduu sylenmektedir. Koruyucu unsurlarn da olumsuz neticeler karsnda var olan potansiyelin azaltlmas iin risk faktrleriyle etkileim iinde oldukla-r grlmektedir. Bu unsurlarn uyumsal yantlarn salanmasnda strese kar arabulucu veya katalizr olarak ilev grmelerinden dolay, etkilerinin de ko-ruyucu sreler veya mekanizmalar eklinde adlandrldklar belirtilmektedir (Masten ve Coatsworth, 1998).

zellikle koruyucu unsurlarn anlalmasnn, ylmazln gelitirilmesi ko-nusundaki nemi byktr. Garmezy (1993) koruyucu unsurlar olarak bir dizi kiisel zellik tanmlamtr. Bu zellikler; sosyal beceriler, pozitif akran ve yeti-kin etkileimleri, yksek seviyede toplumsal yantlayclk ve duyarllk, IQ ile l-len zeka, empati, espri anlay, yksek seviyede benlik saygs, isel denetim oda ve kritik problem zme becerileri eklinde sralanmaktadr.

Din Olgusunun Aile Ylmazl zerindeki Etkisi 101

Masten (1994) de ylmazlkla ilgili yaplan boylamsal ve kesitsel aratrma-lar gzden geirmek suretiyle, ylmazlkta etkili olduunu varsayd koruyucu unsurlar ortaya koymaktadr. Masten (1994) tarafndan ebeveynlerde zihinsel rahatszlk, mali glkler, ergen annelik, kurumlarda veya bakm evlerinde kal-ma gibi hususlardaki aratrmalar neticesinde 10 koruyucu unsur belirlenmi-tir. Bu unsurlar; etkili ebeveynlik, dier yetenekli yetikinlerle balantl olma, z etkililik, kendine deer verme ve umutlu olma, dini inan, sosyo-ekonomik avantajlar, okul baars ve iyi ans olarak sralanmaktadr.

Frsat yaplar, ylmazlkla ilgili ve koruyucu unsur olarak varsaylan bir dier kavramdr. Ylmazlk kaynaklarnda yer alan frsat yaplar, genlere salkl ve prososyal bakmdan retken bir yetikinlie adm atmalarna yardmc olmak-ta ve geliimleri esnasnda kullanlmaya elverili yaantlar tanmlamaktadr. Wernere (1989) gre, bu frsat yaplarndan biri olan yetikinlerin akl hocal, genlerin ylmazl konusunda olduka nemlidir. Akl hocal, ylmazl tevik eden kilit unsurlardan biridir. Yetikinlerin kendilerine farkl hususlarda akl ho-cal yapmak iin balant kurduklar yksek risk grubuna ait genlerde z-de-er ve ie yararllk duygusu artmaktadr. Model olmann zel bir ekli olan akl hocal, yeterlilikleri tevik eden, yeterli deneyime sahip birisiyle, renme is-tei olan dier bir kii arasnda kurulan transaksiyonel ilikiyi ifade etmektedir. Akl hocalar profesyonel olmak zorunda da deildir (Rolf ve Johnson, 1999).

Ylmazlk ve onunla ilgili unsurlarn zaman, durum ve balam bakmndan deikenlik gstermesi sz konusu olmaktadr. rnek olarak; utangaln bir risk unsuru veya koruyucu bir unsur olmas, bu durumun ortaya kt balama gre farkllaabilmesi mmkndr. Utanga bir kz ayet madde kullanmnn tevik edildii bir ortamda yayorsa, akranlaryla etkileimi az olacandan bu alkanlktan korunmu olacaktr. te yandan, ayet bu utanga kz prososyal aktivitelere katlmann eitli imknlar salad zel bir kz okuluna kaydoldu-u zaman, utangal sebebiyle bu yararlardan mahrum kalacaktr. Ayn ekil-de utanga bir kz, her ne kadar hzl bir gelime gsterip ergenlie daha erken adm atsa da, utanga olmas sebebiyle kendisini cinsel hastalklardan ve hami-lelik konusunda risk almasna neden olacak erken cinsel aktivitelerden koruya-caktr. Dolaysyla dayankllk basit bir yap deil, zaman iindeki hareketli olan, yakalanmas ve llmesi kolay olmayan karmak bir yaplar btnn ifade etmektedir (Johnson, 1999, akt. Eminaaolu, 2006).

Dinin Ylmazlk zerindeki EtkisiYoun bir ekilde bireysel ve kiisel, kanlmaz bir ekilde de sosyal bir gerek-lik olan din, bireysel davranlarn inas, toplumsal dzenin ikamesi ve kolektif eylemin imar iin buyruklar sunmaktadr (Cokun, 2005). Bylece ilkel kltr-

Toplum Bilimleri Haziran 2017 11 (21)102

lerden balayarak aile, kabile, boy ve millet gibi tabii birlikler ile din arasnda ok yakn bir mnasebet sz konusudur. Din olgusu, aile kurumunun tesisi ve temadisinde olduka etkin bir yere sahiptir. Aile kurumunu oluturan bireylerin her trl durum karsnda ortaya koyacaklar tavr, davran ve tutumlarnn biimlenmesinde dinin etkisi gz ard edilemez bir gerektir (Akyz, 2007).

Toplumsal inanlar ve bunlara yklenen anlamlar, kltrel riteller, aileler-le etkileimler ve evrede etkilenen ve birbiriyle etkileimde olan eitli ekolo-jik sistemler (arkadalar, akran gruplar, komuluk, okullar, medya ve toplumsal yaplar) vastasyla renilmektedir. Bireyin kim olduunu ve alglad tehdit-lere, gnlk zorluklara ve travmatik olaylara kar nasl hareket edecei ynn-deki hisleri, gemi tecrbeleri ve genel inanlar zerine ina edilmektedir. Hatalara ve zayflklara dayanan dnme, hissetme ve hareket etme, olumsuz durumlarn ortasnda kalndnda renilmi aresizlii ve bireyin kendisine olan phelerini pekitirebilmektedir (Walsh, 2003).

Sistematik yaklamla, yaanlan zorluklara kar bireyler toplum iindeki kurum ve kurululardan yararlanmaktadr. Bu da onlarn ylmazlklarna katk salamaktadr (Aydoan ve zbay, 2015). Worthington (1988) kiinin, dine ili-kin kutsal kitabnn ya da kutsal yazlarn otoritesinin, dini yetkililerinin otoritesi ve ait olduklar dini gruplarla olan kimlik bann derecesini etkilediini ifade etmektedir. Bu yaklamda birey zerinde etkili olan en byk deiken, dini ballktr. Dini ball; bir kiinin dini deerlerine, inanlarna ve uygulamala-rna ballk derecesi ve bunlarn gnlk hayatta kullanlmas eklinde tanmla-mak mmkndr (Worthington, 1988). Bu tanmlama, dini ball yksek olan kiinin, dnyay dini emalarla deerlendireceini, bu nedenle de dini gndelik yaantsna daha ok yanstacan varsaymaktadr.

Dini ballk gnlk yaam aktivitelerinde belirleyici olmasnn yannda, bireyin ruh sal asndan da koruyucu bir unsurdur. Dini ballkla, son d-nemlerin nemli sorunlarndan biri olan depresyon arasnda negatif ynl bir iliki sz konusudur (Smith vd., 2003). Ayrca ruh salna ynelik koruyucu bir deiken olan znel iyi olula pozitif ynl bir ilikisi de mevcuttur (Tix vd., 2013). Bu ynyle dini balln, ruh sal asndan koruyucu bir rol bu-lunduu dnlmektedir. Yine bir aratrma neticesinde, kanser hastalarnda bulanan kayg dzeyi ile dini baa kma ve dini ballk arasnda negatif ynl bir iliki olduu sonucuna ulalmtr (Zwingmann vd., 2008). Bu balamda dini balln, dini baa kmayla beraber kanser gibi lmcl hastal olan kiilerin ruh sal zerinde bile iyiletirici etki yaptnn sylenmesi mmkndr (Akn vd., 2015).

Dinler ve inanlarla ilikili uygulamalar, bir ailenin iinde bulunduu mev-cut kt, acl durumlara tepkilerinin arkasndaki ama ve anlam vermektedir. Birok aile, zellikle yoksulluk ve ayrmclk engelleriyle kar karya olanlar,

Din Olgusunun Aile Ylmazl zerindeki Etkisi 103

zorlu zamanlarda, kltrel ve manevi gelenekleriyle balantlar vastasyla g, gven ve rehberlik aramaktadrlar (Walsh, 2009). Birok aratrmann da gs-terdii zere, derin bir inantan gelen manevi kaynaklar, dua ve meditasyon gibi uygulamalar, ibadetler ve bir cemaate katlm gibi faaliyetler, birer diren kaynaklar olmaktadr (Walsh, 2009). Ayinler, trenler ve riteller, nemli ge-i aamalarn, topluluk ve ortak mirasla balant kurmay kolaylatrmakta-dr. Ylmazlk paradoksu, en kt zamanlarn ayn zamanda insan ruhundaki en iyi yanlar ortaya karabileceidir. Travma sonras geliim zerine yaplan bir aratrmada da belirtildii zere bir kriz, yerini renmeye, dnme ve ngrlemeyen ynlerde bymeye brakabilmektedir (Tedeschi ve Calhoun, 2004). Bu erevede din, aile bireylerinin, sevdiklerinin nemini grmeleri iin gzlerini amakta veya onlar eski yaralar iyiletirip daha anlaml ilikiler ve ha-yat amalar ve uralar iin nceliklerini yeniden dzenlemek ynnde ittiren bir g grevi grmektedir. Birok birey ykc krizlerden, glenmi bir vicdan ve ahlaki pusula ile kmaktadr. Hayattaki amalar iin daha gl hislerle ve dierlerinin aclar iin merhamet ve sosyal, politik veya evresel eylemlere y-nelik ateli bir sorumluluk gds kazanmaktadr. Uzmanlar, umutlarn ve ha-yallerin paraland durumlarda ailelerin abalar ile elde edebilecekleri daha iyi bir gelecei dnebilmeleri ynndeki uralarnda ve yeni olaslklar ke-fetmek, gelierek dnmek ve pozitif byme iin olanaklar yakalamay hayal edebilmeleri iin destek olmaktadrlar (Walsh, 2012). Bu anlamda din olgusu-nun aile ylmazl zerinde nemli bir etkisinin bulunduu belirtilmektedir.

Yntem Dayankllk, ylmazlk ve mcadelecilik gibi ilave birok kavram ieren karma-k bir yap olmas, ylmazlk almalarnda uygun lein seilip kullanlmas-nn nemini arttrmaktadr. Gnmzde yabanc literatrde eitli geliimsel zelliklere ve ilevlere sahip bireyler iin ylmazla ilikin birden ok lme ara-c gelitirilmitir (Kaner ve Bayrakl, 2010). almann amacna uygun olarak dinin etkisini de ylmazlk kavram iinde gz nnde bulunduran Aile Ylmazl Deerlendirme lei (AYD) bu alma iin seilmitir. Bu lek Sixbey (2005) tarafndan gelitirilmitir ve Trkeye Gngr (2014) tarafndan evrilmitir. lek 54 madde ve alt alt boyuttan olumaktadr. Bu boyutlar ve analizde kul-lanlan ksaltmalar aada verilmitir:

Aile i letiim ve Problem zme (AP) (Sorular: 1, 6, 7, 8, 9, 10, 14, 15, 16, 17, 18, 20, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 40, 41, 46, 48, 52, 53, 54)

Sosyal ve Ekonomik Kaynaklar Kullanma (SEKK) (Sorular: 11, 19, 31, 32, 38, 39, 43, 49)

Toplum Bilimleri Haziran 2017 11 (21)104

Olumlu Bak Devam Ettirme (OBDET) (Sorular: 13, 21, 22, 34, 36, 51)

Aile Ball (ABAG) (Sorular: 2, 33, 37, 45, 47, 50)

Aile Ruhsall (ARUH Dinsel Boyut) (Sorular: 12, 35, 42, 44)

Skntya Anlam Oluturabilme (SANOL) (Sorular: 3, 4, 5)

Bu lek 4l Likert tipi (1:Kesinlikle katlmyorum, 2:Katlmyorum, 3:Katlyorum, 4:Kesinlikle katlyorum) bir lek olup alnan yksek puan aile-deki ylmazln yksek olduunu gstermektedir. Katlmclarn belirlenmesin-de amaca ynelik rneklem metodu kullanlmtr. rneklem hesaplamasnda sampling calculator kullanlmtr (http://www.surveysystem.com/sscalc.htm) . Yzde 10 sapma ve yzde 99 gvenilirlik oranlar kullanlarak 14,657,434 (http://www.nufusu.com/il/istanbul-nufusu) olarak belirlenen stanbul nfu-sunda gerekli olan rneklem grubu 166 olarak belirlenmitir. Bu balamda 166 kiiyle anket yaplmtr. Anketlerin bir ksmnn tam olarak doldurulmam ol-masndan tr toplam 160 katlmcnn cevaplar analize dahil edilmitir. Dinin aile ylmazlnn zerindeki etkisini belirlemek amacyla analiz yntemi olarak korelasyon analizi kullanlmtr. Aadaki tabloda katlmclarn demografik profili verilmitir:

Tablo 1: Katlmclarn Demografik Profilleri

Demografik zellikler %

CinsiyetKadn 52.5

Erkek 47.5

Ya

18-25 16.9

26-35 36.9

36-45 26.9

46-55 15.0

56-65 4.4

Medeni durum Evli 100.0

Eitim dzeyi

Ortaokul 3.8

Lise 20.6

niversite 56.2

Yksek lisans 14.4

Doktora 5.0

alma durumualyor 73.8

almyor 26.2

Din Olgusunun Aile Ylmazl zerindeki Etkisi 105

Bulgular Tablo 2: lein Gvenilirlik Katsays

Gvenilirlik statistikleriCronbachs Alpha Deeri N

.973 54

Yukardaki tabloya gre, aile ylmazl deerlendirme leine ilikin g-venirlik katsays (Cronbach Alpha deeri) . 973dr. Bu deer .80 deerinden yksek olduu iin, lein gvenirlilii olduka yksektir.

Tablo 3: Faktr Analizi

Bileen 1 2 3 4 5 6Aile zelliklerimiz beklenmedik durumlarla baa kabilecek kadar esnektir .782

Hepimiz nemli aile kararlarna katkda bulunuruz .815 Glklerle ba edebilir ve bir anlamaya varabi-liriz .807

Bizi bir aile olarak bir arada tutan beklentilere uyum salayabiliriz .777

Aile olarak yeni zm yollar bulmaya azdr .758 Aile yeleri tarafndan anlaldmz dnrz .757 Birbirimizi anlamadmz zaman aklama isteye-biliriz .787

Aile ierisinde birbirimizle drst ve ak iletiim kurabiliriz .753

Strese girdiimizde ailede kimseyi rahatsz etme-den bununla baa kabiliriz .662

Problemler ortaya kt zaman birbirimizle uzla-abiliriz .751

Eksikliklerimizi kabullenerek ailedeki farkllklarla basa kabiliriz .746

Ailemizdeki bireylerin konumalar srasnda ne demek istediklerini anlayabiliriz .809

Ailemizdeki bireylerle nasl iletiim kuracamz konuabiliriz .755

Bir aile olarak zorluklarn stesinden gelebiliriz .663 Alacamz kararlar hakknda birbirimize danrz .740 Problemleri zlebilecek sorunlar olarak tanm-larz .778

Problemleri znce kendimizi iyi hissederiz .750

Toplum Bilimleri Haziran 2017 11 (21)106

Bir takm eyleri bir zme ulaana kadar tart-rz .761

Ailemizde grlerimizi zgrce ifade ederiz .763 Ailemize zaman ayrmaktan ve birbirimiz iin bir eyler yapmaktan mutluluk duyarz .817

Birbirimizin hatalarndan ders alrz .683 Ailemiz iinde birbirimizle olan iletiimimizde ne kastettiimizi biliriz .615

Aile iindeki sorumluluu paylarz .648 Birbirimize ne kadar nem verdiimizi ifade ede-riz .642

Problemlerle ba etmek iin yeni yollar deneriz .605 Dier aile yelerinin birbirleriyle olan iletiimlerini anlamaya alrz .700

Aile yelerinin duygusal veya fiziksel olarak incin-mediinden emin olmaya alrz .778

Ailemizde birbirimiz iin yaptklarmz kendimizi ailemizin bir paras olarak hissetmemizi salar .979

Karlatmz stresli olaylar hayatin bir paras olarak kabul ederiz .986

Problemlerin beklenmedik bir anda ortaya kt-n kabul ederiz .988

badet yapmak iin cami/kilise/sinagog/cemevine gideriz .837

lahi bir yaratann olduuna inanrz .741 Dini aktivitelere katlrz .837 Din adamlarndan tavsiye alrz .743 Arkadalarmz bizi olduumuz gibi kabullenirler -.930 Aile yeleri tarafndan nemsenmediimizi hisse-deriz -.916

Duygularmz paylamayz -.654 Aile yelerinin kayg veya problemlerini nadiren dinleriz -.923

Aile yelerine sevgi ve efkat gsteririz .861 Bu toplumdaki insanlarla ok fazla birlikte olma-mamz gerektiini dnyoruz .841

Problemlerimizle basa kabileceimize inanrz .840 Ailemizdeki nemli problemlerin stesinden gele-biliriz .860

Ailemizde baka sorunlar ksa da ayakta kalabili-riz .832

Kendimizi byk problemlerle yzleecek kadar gl hissederiz .851

Din Olgusunun Aile Ylmazl zerindeki Etkisi 107

Problemlerimizi zecek gce sahip olduumuza inanrz .859

lerin zor zamanlarda bile yoluna girebileceine inanrz .870

Komularmzdan yardm ve destek isteriz .876 Bu toplumdaki insanlara ve deerlere balyzdr .888 Bu toplumdaki insanlarn ihtiya duyduumuzda bize yardmc olmak iin istekli olduklarn hisse-deriz

.882

Bu toplumda yaarken kendimizi emniyette hisse-diyoruz .886

Skntl durumlarla karlatmzda toplumdan yardm geleceine inanrz .885

Arkadalarmz iin nemli olduumuzu biliriz .888 Komularmzn hediyelerini ve iyiliklerini kabul ederiz .889

Bu toplumun ocuk yetitirmek iin iyi bir toplum olduunu dnyoruz .887

Yukardaki faktr analizi tablosunda grld zere, aile ylmazl deer-lendirme leine ilikin toplam 6 adet faktr belirlenmitir. Faktr analizinde en gl deerlerin ortaya kmas adna seviye 0.50 olarak belirlenmitir.

Tablo 4: Aile Ylmazl Deerlendirme lei Faktr Puanlar

Faktrler Puan

AP 79.46

SANOL 7.77

ARUH 10.68

ABAG 12.78

OBDET 18.39

SEKK 22.59

Toplum Bilimleri Haziran 2017 11 (21)108

Tablo 5: Korelasyon Analizi

KorelasyonAIPC SANOL ARUH ABAG OBDET SEKK

APPearson Korelasyon 1p N 160

SANOLPearson Korelasyon .148 1p .062N 160 160

ARUHPearson Korelasyon .618** .211** 1p .000 .007N 160 160 160

ABAGPearson Korelasyon .281** .081 .259** 1p .000 .310 .001N 160 160 160 160

OBDETPearson Korelasyon .595** .153 .441** .135 1p .000 .054 .000 .088N 160 160 160 160 160

SEKKPearson Korelasyon .667** .098 .456** .284** .430** 1p .000 .219 .000 .000 .000N 160 160 160 160 160 160

**. Korelasyon 0.05 deerinde istatistiksel olarak anlamldr.

Aratrma sonucunda aile ylmazl deerlendirme leinde yer alan ARUH faktrnn, lekte yer alan dier faktrler ile arasndaki iliki dzeyini belirlemek adna korelasyon analizi yaplmtr. Yukarda yer alan Pearson kore-lasyon analizi tablosuna gre aada yer alan verilere ulalmtr.

ARUH ile AIPC arasnda istatistiksel olarak anlaml ve pozitif ynl bir iliki bulunmaktadr (p= .000, < .05; Pearson r= .618).

ARUH ile SANOL arasnda istatistiksel olarak anlaml ve pozitif ynl bir iliki bulunmaktadr (p= .007, < .05; Pearson r= .211).

ARUH ile ABAG arasnda istatistiksel olarak anlaml ve pozitif ynl bir iliki bulunmaktadr (p= .001, < .05; Pearson r= .259).

ARUH ile OBDET arasnda istatistiksel olarak anlaml ve pozitif ynl bir iliki bulunmaktadr (p= .000,

Din Olgusunun Aile Ylmazl zerindeki Etkisi 109

Sonu Bu almann temel amac dinin aile ylmazl zerindeki etkisini aratrmak olarak belirlenmitir. lek olarak Aile Ylmazl Deerlendirme lei kullanl-mtr ve ylmazlk kavram bu almada aile zerinde incelendii iin rneklem grubu evli iftlerden oluturulmutur. Bu balamda katlmclarn belirlenme-sinde amaca ynelik rneklem metodu kullanlmtr. Toplam 160 katlmcnn cevaplar analize dahil edilmitir ve analiz yntemi olarak korelasyon analizi kullanlmtr. kan sonulara gre din olgusu aile ylmazl deerlendirme l-einde yer alan tm alt faktrler zerinde pozitif etkilidir. Dini deer ve duy-gular arttka ailenin ylmazlk dzeyi de artmakta buna karlk dini deer ve duygular azaldka ailenin ylmazl da azalmaktadr. kan sonular alan yazn ile de uyumludur. rnein Worthington (1988) birey zerinde etkili olan en byk deikenin dini ballk olduunu belirtmitir. Benzer ekilde Aydoan ve zbay (2015) yaanlan zorluklara kar bireyler toplum iindeki dinsel kurum ve kurulularda dhil olmak zere yararlanmaktadr ve bu da onlarn ylmazlk-larna katk salamaktadr sonucuna ulamtr. Yine aile ylmazln etkileyen faktrlerden depresyon ve dini ballk arasnda negatif ynl bir iliki bulun-mutur (Smith vd., 2003). Ayrca ruh salna ynelik koruyucu bir deiken olan znel iyi olula pozitif ynl bir ilikisi de mevcuttur (Tix vd., 2013). Bu anlamda din aile bireylerinin, sevdiklerinin nemini grmeleri iin gzlerini a-makta veya onlar eski yaralar iyiletirip daha anlaml ilikiler ve hayat amalar ve uralar iin nceliklerini yeniden dzenlemek ynnde ittiren bir g g-revi stlenmektedir. Bu anlamda din olgusunun aile ylmazl zerinde nemli bir etkisinin bulunduu sylenebilir.

Notlar(*) Dr., Din Sosyolojisi, drademakarsu@gmail.com

KaynaklarAkn, A., Altunda, Y. & Turan, M.E. (2015) Dini ballk leinin Trke'ye uyarlanmas. nsan

ve Toplum Bilimleri Aratrmalar Dergisi, 4 (2), 367-375.

Aydoan, D. & zbay, Y. (2015) iftlerde ilikisel ylmazlk ve ilikisel profesyonel yardm arama: ikili (dyadic) analiz. Trk Psikolojik Danma ve Rehberlik Dergisi, 5 (44) 109-121

Akyz, N. (2007) Dinin rgtsel klimi Dini Gruplar, Gndz Yaynclk, Ankara.

Bayrakl, H. (2010) Zihinsel engelli ve engelli olmayan ocua sahip annelerde ylmazla etki eden deikenlerin incelenmesi. Yaynlanmam yksek lisans tezi, Ankara niversitesi, Ankara.

Benzies, K. & Mychasiuk, R. (2008) Fostering family resilience: A review of the key protective factors. Child and Family Social Work, 14, 103-114.

Black, K. & Lobo, M. (2008) A conceptual review of family resilience factors. Journal of Family Nursing, 14 (1), 33-55.

Toplum Bilimleri Haziran 2017 11 (21)110

Cokun, A. (2005) Din Toplum ve Kltr, z Yaynclk, stanbul.

apcol, . (2011) Modernleen Trkiyede Din ve Toplum, Otto Yaynlar, Ankara.

Dayolu, B. (2008) Resilience in university entrance examination applicants: The role of learned resourcefulness, perceived social support and gender. Yaymlanmam yksek lisans tezi, Orta Dou Teknik niversitesi, Ankara.

Eminaaolu, N. (2006) G koullarda yaayan sokak ocuklarnda dayankllk (salamlk). Yaynlanmam doktora tezi, Ege niversitesi, zmir.

Feder, A., Nestler, E.J. & Charney, D.S. (2009) Psychobiology and molecular genetics of resilience. Nature, 10, 1-12.

Figley, C.R. (1989) Helping Traumatized Families. San Francisco: Jossey-Bass

Garmezy, N. (1993) Vulnerability and resilience. In Funder, D.C. & Parke, R.D. (Eds.) Studying Lives Through Time: Personality and Development. pp. 377-398. Washington DC: American Psychological Association.

Gnen, E. & Purutuolu, E. (2009) Kriz ve stres koullarnda aile direnci: koruyucu ve iyiletirici faktrler. Hacettepe niversitesi Sosyolojik Aratrmalar E-Dergisi, 1-12.

Greene, R. (2002) Human behavior theory: A resilience orientation. In R. Greene (Ed.), Resiliency: an Integrated Approach to Practice, Policy, and Research. pp. 1-28. Washington, DC: NASW Press.

Gngr, H.C. (2014) Aile ylmazl deerlendirme leinin Trkeye uyarlanmas: geerlik ve gvenirlik almas. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9 (5), 497-512.

Grgan, U. (2006) Ylmazlk lei (Y): lek gelitirme, gvenirlik ve geerlik almas. Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Dergisi, 39 (2), 45-74.

Hutchinson, S.L., Afifi, T. & Krause, S. (2007) The family that plays together fares better: examining the contribution of shared family time to family resilience following divorce. Journal of Divorce & Remarriage, 46 (3), 21-48.

Kaner, S. & Bayrakl, H. (2010) Aile ylmazlk lei: gelitirilmesi, geerlii ve gvenirlii. Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi zel Eitim Dergisi, 11 (2), 47-62.

Kaner, S., Bayrakl, H. & Gzeller, C.O. (2011) Anne-babalarn ylmazlk alglarnn baz deikenler asndan incelenmesi. Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi zel Eitim Dergisi, 12 (2), 63-78.

Luthar, S.S. & Zigler, E. (1991) Vulnerability and competence: A review of research on resilience in childhood. American Journal of Orthopsychiatry, 61 (1), 6-22.

Masten, A.S. & Coatsworth, J.D. (1998) The development of competence in favorable and unfavorable environments: Lessons from research on successful children. American Psychologist, 53 (2), 205-220.

Masten, A.S. (1994) Resilience in individual development: Successful adaptation despite risk and adversity. In Wang, M.C. & Gordon E.W. (Eds.) Educational Resilience in Inner-city America: Challenges and Prospects. pp. 3-25. Hillsdale: Erlbaum.

McCubbin, H.I. & McCubbin, M.A. (1988). Typologies of resilient families: emerging roles of social class and ethnicity. Family Relations, 37, 247-254

McCubbin, H.I., McCubbin, M.A. & Thompson, A. I. (1993) Resiliency in families: the role of family schema and appraisal in family adaptation to crisis. In Brubaker T.H. (Ed.) Family Relations: Challenges for the Future. pp. 153-177. Newbury Park: Sage.

McCubbin, H.I., Thompson, A. I. & McCubbin, M.A. (1996) Family Assessment: Resiliency, Coping and Adaptation: Inventories for Research and Practice. Madison: University of Wisconsin Publishers

Din Olgusunun Aile Ylmazl zerindeki Etkisi 111

McCubbin, M.A. & McCubbin, H. I. (1993) Families coping with illness: The resiliency model of family stress, adjustment, and adaptation. In Danielson, C.B., Hamel-Bissell, B. & Winstead-Fry, P. (Eds.) Families, Health, & Illness: Perspectives on Coping and Intervention. pp. 21-61. St. Louis: Mosby

McCubbin, M.A., Thompson, A.E., Thompson, A.I. & Futrell, J.A. (1999) The Dynamics of Resilient. Thousand Oaks: Sage Publications.

Oh, S. ve Chang, S.J. (2014) Concept analysis: family resilience. Open Journal of Nursing, 4, 980-990.

zbay, Y. & Aydoan, D. (2013) Aile ylmazl: bir engele ramen birlikte glenen aile. Sosyal Politika almalar, 13 (31), 129-146.

Patterson, J.M. (2002) Understanding family resilience. Journal of Clinical Psychology, 58 (3), 233-246.

Plumb, J.C. (2011) The impact of the social support and family resilience on parental stres in families with a child diagnosed with an autism spectrum disordes. Doctorate in Social Work (DSW) Dissertations.

Rolf, J.E. & Johnson, J.L. (1999) Opening doors to resilience: Intervention for prevention research. In Glantz, M.D. & Johnson, J.L. (Eds) Resilience and Development: Positive Life Adaptations. pp. 229-249. New York: Kluwer Academic/Plenum Publishers.

Seligman, M. & Csikzentmihalyi, M. (2000) Positive psychology: An introduction. American Psychologist, 55, 5-14.

Simon, J.B., Murphy, J.J. & Smith, S.M. (2005). Understanding and fostering family resilience. The Family Journal: Counselling and Theraphy for Couples and Families, 13 (4), 427-436.

Smith, T.B., McCuUough, M.E. & Poll, J. (2003). Religiousness and depression: Evidence for a main effect and the moderating influence of stressful life events. Psychological Bulletin, 129, 614-636.

Tedeschi, R.G. & Calhoun, L.G. (2004). Posttraumatic growth: Conceptual foundations and empirical evidence. Psychological Inquiry, 15, 1-18.

Tix, A.P., Johnson, M.E., Dik, B.J. & Steger, M.F. (2013) Religious commitment and subjective well-being across Christian Traditions. Journal of Psychology & Christianity, 32 (1), 20.

Walsh, F. (1996) The concept of family resilience: crisis and challenge. Family Process, 35, 261-281

Walsh, F. (2003) Family resilience: A framework for clinical practice. Family Process, 42 (1), 1-18.

Walsh, F. (2006) Strengthening Family Resilience. 2nd ed. New York: The Guilford Press.

Walsh, F. (2007) Traumatic loss and major disasters: strengthening family and community resilience. Family Process, 46 (2), 207-227.

Walsh, F. (2009). Integrating spirituality in family therapy: Wellsprings for health, healing, and resilience. In F. Walsh (Ed.) Spiritual Resources in Family Therapy. 2nd ed. pp. 31-61. New York: Guilford Press.

Walsh, F. (2012) Chapter 17: family resilience: strengths forged through adversity. In Walsh, F. (Eds.) Normal Family Processes: Growing Diversity and Complexity. 4th ed. pp. 399-427. New York: The Guilford Press,

Weingarten, K. (2004) Witnessing the effects of political violence in families: Mechanisms of intergenerational transmission of trauma and clinical interventions. Journal of Marital and Family Theraphy, 30 (1), 45-59.

Toplum Bilimleri Haziran 2017 11 (21)112

Werner, E.E. (1989) High-risk children in young adulthood: A longitudinal study from birth to 32 years. American Journal of Orthopsychiatry, 59, 72-81.

Worthington, E. L. (1988) Understanding the values of religious clients: A model and its application to counseling. Journal of Counseling Psychology, 35 (2), 166-174.

Zwingmann, C., Mller, C., Krber, J. & Murken, S. (2008) Religious commitment, religious coping and anxiety: a study in German patients with breast cancer. European Journal of Cancer Care, 17 (4), 361-370.