Dİn Olgusunun Aİle YılmAzlığı ÜzerİnDekİ etkİsİtoplumbilimleri.com/files/059486ba-88fd-4784-b1a4-b001282178e806 MAKALE...Din Olgusunun Aile Yılmazlığı Üzerindeki Etkisi

ToplumBilimleriDergisi

Adem AKARSU (*)

Dİn Olgusunun Aİle YılmAzlığıÜzerİnDekİ etkİsİ

öz

Bu çalışmanın temel amacı dinin aile yılmazlığı üzerindeki etkisini araştırmak olarak belirlenmiştir. Araştırma İstanbul’da gerçekleştirilmiş olup sonuçları, her coğrafi bölgenin dinsel ve inançsal yapısı ve dini değerlerinin yılmazlığa olan katkısı farklı olacağı için, bu şehir ile sınırlı tutulmuştur. Araştırmada anket tek-niği kullanılmıştır. Ölçek olarak ise Aile Yılmazlığı Değerlendirme Ölçeği kullanıl-mıştır. Yılmazlık kavramı bu çalışmada aile üzerinde incelendiği için örneklem grubu evli çiftlerden oluşturulmuştur. Bu çerçevede katılımcıların belirlenme-sinde amaca yönelik örneklem metodu kullanılmıştır. Örneklem hesaplamasın-da “sampling calculator” kullanılarak toplam 166 kişiyle anket yapılmıştır. An-ketlerin bir kısmının tam olarak doldurulmamış olmasından ötürü toplam 160 katılımcının cevapları analize dâhil edilmiştir. Analiz yöntemi olarak ise kore-lasyon analizi kullanılmıştır. Çıkan sonuçlara göre din olgusunun aile yılmazlığı değerlendirme ölçeğinde yer alan tüm alt faktörler üzerindeki etkisinin pozitif olduğu görülmüştür. Bu bağlamda, dini inanış ve değerlerin aile yılmazlığını ar-tıran bir faktördür önermesine ulaşılmıştır.

anahtar kelimeler

Aile, Yılmazlık, Aile Yılmazlığı, Din, Dinin Aile Yılmazlığı Üzerindeki Etkisi.

© Toplum Bilimleri • Ocak - Haziran • 11 (21) : 91-112

Toplum Bilimleri • Haziran 2017 • 11 (21)92

abstract

Effect of Religion on Family Resilience

The ultimate objective of this study is to identify the effect of religion on family resilience. This study was conducted in Istanbul and because of each and every city has a different understanding and meanings attached to religion, results of this study should be evaluated only for this city. In this study questionnaire method was used and Family Resilience Measurement Tool was used in the questionnaire. Because of using resilience in the context of families, participants for this study was chosen among the married people and thus purposive sampling method was used in this study. In calculating the sampling, “sampling calculator” was used and questionnaires were conducted with 166 people. However, some questionnaires were not filled adequately and therefore, were excluded from the analysis. As a result total of 160 questionnaires was included into the analysis. Correlation analysis was used in the data analysis. Findings showed that religion has an effect on all sub-factors of the family resilience and thus this study has reached to conclusion of religious faith and values have a positive effect on the family resilience.

key words

Family, Resilience, Family Resilience, Religion, Religion Effect on Family Resilience.

GirişYılmazlık kavramının, hayatın akışı içerisinde yetişkin bireylerin karşılaştıkları sıkıntılar, sorunlar ve beklenmedik yaşam olaylarıyla mücadele etme yolları-nı açıklamak adına kullanıldığının söylenmesi mümkündür. Toplumsal yapının temel kurumları olan ailelerin yaşam dönemlerinde karşılaştıkları stres veya sıkıntıları başarılı bir biçimde bertaraf ederek devamlılık sağlamaları ise “aile yılmazlığı”nı ifade etmektedir (Black ve Lobo, 2008). Aile yılmazlığı; bir aile-nin, olumsuz bir olay karşısında olumlu bir tepki vermesi ve bu olayın ardın-dan daha güçlenmiş, her zorluğun üstesinden gelebilecek ve kendinden daha emin bir halde ayağa kalkabilme becerisi olarak ifade edilmiştir (Simon vd., 2005). Aile yılmazlığı aynı zamanda ailelerin, kriz karşısında değişim ve uyum göstererek bozulmaya ve dağılmaya karşı direnç gösterebilmelerinde yardımcı olan özellikleri ve yönleridir (McCubbin ve McCubbin, 1988 akt. Oh ve Chang, 2014). Aile yılmazlığı yapısı, bireylerin ve ailelerin, mevcut güçlerin, becerilerin, yetkinliklerin ve kaynakların tanımlandığı, beslendiği ve üzerine inşa edildiği temel veya karışık hayat koşullarına uyum sağlayabileceklerine veya bunları yönetebileceklerine olan inançtan beslenen dirence ve güce dayalı bir yakla-

Din Olgusunun Aile Yılmazlığı Üzerindeki Etkisi 93

şımdır (Walsh, 2003). Bu kavram sorun çözmeyi, iyileşmeyi ve büyümeyi teşvik etmektedir.

Aile kavramına da uyarlanan yılmazlık fenomeni ile birlikte, kimi aileler-de stres veya kriz karşısında yaşanan dağılmaya rağmen, kimilerinin ise potan-siyel kaynaklarını yerinde ve zamanında kullanarak daha da güçlendiği ifade edilerek aile yılmazlığına işaret edilmiştir. Aile yılmazlığı kavramında, yılmazlık noktasında aile üyelerinin kişisel potansiyel kaynaklar olarak düşünülmesinden çok, işlevsel bir birim olan ailedeki riske ve yılmazlığa odaklanıldığı görülmek-tedir. Aile yılmazlığındaki temel süreçler; ailenin inanç sistemleri veya dini, ör-gütsel örüntüler ve iletişim/sorun çözme alanları şeklindedir (Walsh, 2003). Bu temel süreçlerde etkinliği oldukça önemli olan din olgusu özellikle sosyal dav-ranışlar için motivasyon kaynağı olarak görülebilir. Dolayısıyla sosyal bir olgu olarak bireyi aşan karakter özelliğine sahip olan dinin, özellikle sosyal bütün-leşmenin sağlanması ve sosyal düzenin sağlıklı bir şekilde devamı için temel bir koşul olduğu belirtilmelidir (Çapcıoğlu, 2011). Din, insanlarda oluşturduğu kimlik sayesinde hastalık, ölüm, yangın, sel, deprem gibi sıkıntılı günlerde veya düğün, nişan gibi sevinçli günlerde onların birbirine maddi ve manevi destek olmalarını sağlayarak bireyin ve toplumun kaynaşması ve bütünleşmesine katkı sunmaktadır (Çapcıoğlu, 2011). Bu bağlamda toplumun temel taşı olarak da bilinen aile kurumunu meydana getiren bireylerin karşılaştıkları problemlerin üstesinden gelme, sağlıklı iletişim kurma, empatiyle birbirlerini anlama ve aile beraberliğinin sağlıklı bir şekilde devamının sağlanması hususunda din olgusu-nun motivasyon sağlayıcı başat aktörlerden olduğu savunulabilir. Bu noktadan hareketle bu çalışmanın temel amacı din olgusunun aile yılmazlığı üzerindeki etkisini araştırmak olarak belirlenmiştir. Araştırma İstanbul’da gerçekleştiril-miştir. Her coğrafi bölgenin dinsel ve inançsal yapısı ve dini değerlerinin yılmaz-lığa olan katkısı farklı olacağı için çalışmanın sonuçları, sadece bu şehir ile sınırlı tutulmuştur.

Yılmazlık KavramıLiteratürde “yılmazlık” kavramına ilişkin birden çok tanıma ve birden çok ta-nımlamaya rastlanmaktadır (Kaner ve Bayraklı, 2010). Latince “resiliens” (yıl-maz/sağlam) kökünden türemiş olan bu kavram, bir maddenin esnek olması ve aslına kolaylıkla dönebilmesi şeklinde ifade edilmektedir (Greene, 2002). Redhouse (2002, akt. Gürgan, 2006) İngilizce sözlüğü ise “yılmazlık” kelimesi-ni; dirençlilik, çabuk iyileşme gücü, zorlukları yenme gücü ve esneklik olarak tanımlamaktadır. Türkiye’de konu ile alakalı kimi araştırmalar kavramı “sağlam-lık” (Dayıoğlu, 2008) veya “dayanıklılık” (Eminağaoğlu, 2006) manasıyla ifade ederken; kimileri de “yılmazlık” (Bayraklı, 2010) kavramını “direnç” (Gönen ve


Purutçuoğlu, 2009) kavramı ile ifade etmiştir. Kavramın bu kadar çok ve farklı şekillerde kullanılıyor olması konuya olan ilginin bir göstergesi olarak değer-lendirilebilir. Ancak her ne kadar günümüzde ailelerin yılmazlığına ilgi artmaya başlamış olsa da, konu üzerinde yerli ve yabancı kaynaklarda yapılan araştırma sayısının oldukça az olduğu da ifade edilmesi gereken bir gerçektir (Kaner vd., 2011).

Kavramı genel anlamda değerlendiren Masten vd.’ne (1990, akt. Gür-gan, 2006) göre “yılmazlık”, zorlayıcı ve tehdit edici şartlara rağmen başarılı bir adaptasyon yeteneğinin olması, bu süreç içinde gayret gösterme ve netice-de de başarılı olma anlamını taşımaktadır. Kavram, aynı zamanda yaşanan zor durumlar karşısında yeniden toparlanma yeteneğini ifade etmekte ve bireysel boyutun yanında aile ve yakın ilişkiler kapsamında da değerlendirilmektedir (Aydoğan ve Özbay, 2015).

Bu kavramla ilgili yapılmış olan ilk çalışmalardaki amaç daha çok farklı stres durumlarına uyum sağlayanlar açısından gereken kişisel özellikleri ta-nımlamaktır. Ayrıca günümüzdeki çalışmalarda kavramın bireysel süreçlerinin yanında, sosyo-kültürel bağlamda da ele alınması ve değerlendirilmesi gerek-tiğine işaret edilmektedir (McCubbin vd., 1999). Dolayısıyla yılmazlığın içsel ve dışsal kaynakların başarılı bir şekilde kullanımını kapsadığı ifade edilmektedir (Özbay ve Aydoğan, 2013). Bu kavram yalnızca kişisel bir olgu ile sınırlı değildir. Aynı zamanda aile kurumu etrafında sosyal bağlamda da yılmazlık süreci söz konusu olmaktadır. Gerçekten de yılmazlığa ilişkin ilk araştırmaların çocuklar ve yetişkin bireylere dair olduğu, sonradan yapılan araştırmaların ise daha çok ailelerle birlikte daha geniş sosyal kurumları kapsadığı belirtilmiştir (Kaner ve Bayraklı, 2010).

Konunun aile açısından değerlendirilmesi yapıldığında stres veya kriz du-rumu karşısında kimi ailelerin dağıldığı, kimilerinin de bu durumdan daha güçlü bir şekilde çıktıkları sonucuna ulaşılmaktadır. Patterson’a (2002) göre aktif bir süreç olan aile içinde yılmazlık, bir risk durumuyla karşılaşıldığı zaman ailenin bu durum ile başa çıkabilme ve yeniden bir denge sağlayabilme becerisini ifade etmektedir. Hem kişisel yılmazlık, hem de aile içindeki yılmazlıkta önemli bir zorluk veya kriz durumuna karşın içsel ve dışsal kaynakların kullanılması vasıta-sıyla ailenin uyum sağlama, yeterli işlevde bulunma, ayakta kalabilme, yaşanı-lan bu şartlarda bile gelişme gösterebilme ve eski haline dönebilme becerisi ön plana çıkmaktadır (Kaner ve Bayraklı, 2010).

Aile araştırmacılarının, olumsuzluklarla/zorluklarla (adversity) karşı karşı-ya kalan kimi ailelerin, bu durumla iyi bir şekilde başa çıkabildikleri ve daha da güçlendikleri ile ilgilendikleri bilinmektedir (Patterson, 2002). Ailelerin zorlu ve olumsuz durumlarla başa çıkabilme stratejilerini geliştirmek için birbiriyle


etkileşimi olan dahili ve harici faktörlerin tanımlanması, günlük veya gelecek-teki durumlara uyum sağlamak için bir anlam, umut ve cesaret getirmektedir. Paterson’a (2002) göre direnç yaklaşımını benimseyen tıbbi görevliler, ailelerin günlük hayattaki stres etkenleriyle ve zorluklarla başa çıkma becerilerini arttır-mada daha iyilerdir. Ailelerin mevcut becerilerini geliştirirken, bir yandan da yeni güçlerini ve varlıklarını keşfetmedeki doğuştan gelen yeteneklerine inan-mak, motive edilmelerini de teşvik etmektedir (Paterson, 2002).

Aileler, eşsiz ve temelden gelen ve onların aile yapılarındaki artan çeşitlili-ğe ve karışıklığa rağmen (boşanmalar, yeniden evlenmek, tek ebeveynli aileler, nikâhsız birliktelikler vb.), hayatın zorluklarına uyum sağlamalarına yardım-cı olan yetkinliklere, güçlere ve becerilere sahiptirler (Benzies ve Mychasiuk, 2008). Güce dayalı bakış açısıyla toplumlardaki sosyal ve ekonomik faktörlerin farklı seviyelerinin tanımlanması, uzmanlara ve ailelere direnci teşvik etmek için beraber çalışmalarında yardımcı olmaktadır (Walsh, 2006). Ancak bir aile-nin sağlıklı olarak tanımlanması; bir bütün olarak ailenin optimal seviyede bir gelişim, fonksiyon ve iyi oluş adına etkileşimsel özellikler sergilemesine bağlıdır (Black ve Lobo, 2008). Pozitif psikoloji, bireylerin yaşamış oldukları olumsuzluk-lardan daha çok, bu olumsuzluklar karşısında sağlıklı bir mücadele göstermeleri ve gelişimlerini sürdürmeleriyle ilgilenmektedir. Bu çerçevede pozitif psikoloji, kriz durumunda ailenin sorunsuz bir şekilde fonksiyonel olmasını sağlayan fak-törlerle, “aile yılmazlığı” kavramı gibi unsurlar üzerinde durmaktadır (Seligman ve Csikszentmihalyi, 2000).

Aile yılmazlığı kavramının; kişisel yılmazlıktan öte işlevsel bir birlik olarak aile içindeki “ilişkisel yılmazlığa” yoğunlaşarak, aile sistemi ile ilgili değerlen-dirme ve müdahaleye ilişkin bir kavram olarak ele alındığı görülmektedir. Aile içinde beklenmedik bir anda işsiz kalma, boşanma, tekrar yapılan evlilik ve aile üyelerinin ansızın ölümü veya devamlı yaşanan göç, normal yaşam döngüsün-de karşılaşılabilecek riskler olarak önümüze çıkmaktadır (Walsh, 1996). Risk, patoloji veya uyumsuzlukla direkt ilgili bir değişken olarak tanımlanmaktadır. Ailede bedensel/zihinsel engeli olan bir bireyin varlığının, aile açısından risk teşkil ettiği bir gerçektir. Engelli çocuğa sahip olan ailelerin veya kronik rahatsız-lığı olan çocukların bulunduğu ailelerin yılmazlıklarının incelendiği çok sayıda araştırma mevcuttur (Plumb, 2011). Bu çalışmalar neticesinde bu risk duru-muyla karşılaşan kimi ailelerin bu durumla sağlıklı bir şekilde mücadele ederek, pozitif atmosferi aile içinde koruyabildikleri; kimi aileler için ise tam tersi bir durum olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Aile yılmazlığı, hayatın güçlükleri, prob-lemleri, sıkıntıları ve riskleri karşısında başarılı bir uyum ve sağlıklı aile işleyi-şinin sürdürülmesi veya geliştirilmesi noktasında, aile sisteminin gücünü ifade etmektedir (Patterson, 2002).


Yılmazlığın Boyutları Aile yılmazlığının, kriz durumlarına uyum sağlayan ve değişim karşısında kar-maşaya karşı direnen ailelerin özelliklerini, boyutlarını ve niteliklerini kapsa-dığını ve bu konu üzerinde çalışan araştırmacıların aile yılmazlığını üç boyutta açıkladıkları belirtilmektedir (Gönen ve Purutçuoğlu, 2009).

Ailenin yüz yüze kaldığı olumsuz koşulların süresini ifade eden ilk boyutta, koşulların “güçlük/sıkıntı” şeklinde isimlendirildiğinde kısa dönemli, “kriz” şek-linde isimlendirildiğinde ise uzun dönemli olabilmeleri söz konusu olmaktadır. Güçlük/sıkıntı, ailenin mevcut fonksiyonu açısından önemli olmayan mücadele-lere uyum sağlamayı gerektiren kısa dönemli durumları işaret etmektedir. Kriz ise, ailenin faaliyetlerinin önemli ölçüde etkilendiği temel değişiklerdir ve dü-zenlemeyi gerektiren kronik durumlara karşılık gelmektedir (Simon vd., 2005).

Ailenin bir güçlük/sıkıntı veya krizle karşılaştığı yaşam dönemini ifade eden ikinci boyutta, bu dönemin karşılaşılan krizin veya mücadelenin şeklini etkile-diğini söylemek mümkündür. Aile farklı yaşam dönemlerinde farklı sıkıntı ve kriz tipleri ile karşılaşabilmektedir. Örnek olarak; okul öncesi veya okul çağında çocuğu olan ailelerin maddi zorluklarla, aile içi kavga ve huzursuzluklarla, iş hayatındaki zorluklarla karşılaşabilmeleri gösterilebilir. Ailelerin güçlerini, bir yaşam dönemi boyunca ortaya çıkan sorunları bertaraf etmek için kullanabil-melerine rağmen; aynı gücün, aile yaşantısının başka dönemlerinde karşılaşılan ve mücadele edilmesi gereken durumlarda yeterli olamadığı da görülebilmek-tedir. Kriz ve mücadele isteyen önemli sorun veya üstesinden gelinen güçlük/sıkıntı durumları; ailenin yüksek kalitede evlilik iletişiminin, yaşam kalitesinden tatmin olmasının, mali yönetim becerisinin, değişik şartlara dayanıklılığının, rutinleşmiş faaliyetlerinin, geleneklerinin ve aile kutlamalarının etkilenmesine neden olmaktadır. Dirençli ailelerin; stresli olaylar, kurallara dayanan geçişlere uyum sağlama ve bunları düzenleme hususlarında bireyin, ailenin ve toplumun gücünü ve kaynaklarını kullandıkları bir gerçektir (Simon vd., 2005).

Ailenin karşılaştığı sorun veya kriz sürecinde kullandığı dahili veya harici destek kaynaklarını ifade eden üçüncü boyuta örnek olarak ise; bir ailenin yal-nızca aile üyelerinin var olan gücüne güvenebilmesi ya da aile çevresinden ve sosyal kurumlardan destek alınması gösterilebilir (Simon vd., 2005).

Aile Yılmazlığını Ortaya Çıkaran Sebepler Ekolojik Bakış Açısı Bir bütün olarak insan davranışlarındaki işlevin ya da işlev bozukluklarının, stresli yaşam tecrübeleri ve sosyal olaylarla başa çıkmadaki bireysel ve aile-sel kırılganlığın veya direncin etkileşiminden kaynaklandığı söylenebilir. Bu


bağlamda genetik ve nörobiyolojik yatkınlıklar aile süreçleri ile ve sosyo-kül-türel kaynaklar veya dezavantajlar ile geliştirilebilmekte veya azaltılabilmek-tedir (Feder vd., 2009). Ailevi sıkıntılar, aşırı yorucu bir kriz durumuyla başa çıkmadaki başarısız girişimlerden veya ailedeki birinin sarsıcı kaybı gibi birikimli stres etkenleri ya da büyük ölçekli felaket, facia, kaza gibi daha geniş etkisi olan durumlardan ileri gelebilmektedir (Walsh, 2007). Aile, akran grubu, topluluk kaynakları, okul veya iş ortamları ve diğer sosyal sistemler, direnci geliştiren ve besleyen iç içe geçmiş çevreler olarak düşünülmektedir. Yılmazlık için kültürel ve manevi kaynakların hayati katkısı, özellikle de Afrikalı Amerikalılar, Latinler, Yerli Amerikalılar ve Müslümanlar gibi ayrımcılık ve sosyo-ekonomik engellerle karşı karşıya kalanlar için birçok çalışmada vurgulanmaktadır (Walsh, 2012).

Gelişimsel Bakış Açısı Direnci anlamada ve geliştirmede, gelişimsel bir bakış açısı çok önemlidir. Zira karşılaşılan sorunların kaynağı, düzeyi, etki alanı ve meydana getirdiği tahri-bat ile bu problemlerin çözülmesi ve giderilmesi gelişimsel bir döngüye tabidir. Bu bağlamda yüzleşilen zorlukların etkisi, zaman içerisinde, birey ve aile hayat döngüsü geçişleri ile ilgili olarak da değişkenlik göstermektedir (Walsh, 2012).

Ana stres etkenlerinin çoğu kısa süreli tekli bir olay değil, genellikle geç-miş hikâyesi olan ve gelecekte devam eden bir dizi değişen koşullardan oluşan karmaşık durumlardır. Örnek olarak; boşanma tecrübesinde, boşanma öncesi gerginliklerden başlayarak ayrılmaya kadar artarak devam eden gerginlik ve sonrasında evlerin ve ebeveyn-çocuk ilişkilerinin yeniden düzenlenmesi yaşan-maktadır. Çoğu aileler yeniden yerleşme, yeniden evlenme veya üvey aile ile entegre olma süreçleri gibi bunu takip eden geçişler de yaşamaktadır (Walsh, 2012).

Bazı aileler, kısa dönemli krizleri atlatabilirken; kronik hastalık, yoksulluk veya karmaşık ve süregelen travmatik durumlar gibi çoklu, sürekli zorlukların yarattığı gerginlikler karşısında güçlük çekebilmektedirler. Dahili ve harici stres faktörlerinin birikmesi, aileyi aşırı derecede yormakta ve kırılganlıklarını artıra-rak art arda gelen sorunlar karşısında risk oluşturmaktadır (Patterson, 2002).

Aile üyeleri, öngörülerini kaybedebilmekte ve meydana gelen yeni olayları geçmiş olaylarla birleştirerek, acı veren duygular ve bağlantılar karşısında tüke-nip bağlarını kaybedebilmektedirler. Savaşla ilgili veya mülteci olma durumuna ilişkin travmalar gibi geçmiş olumsuz tecrübeler, bireylerin gelecek beklenti-lerini, yarınlara dair hayallerini etkileyebilmektedir. Katastrofik korkular, işlev kayıpları riskini artırabilirken; direnme öyküleri ise olumlu adaptasyonu teşvik edebilmektedir (Weingarten, 2004).


Modeller“Ailede stres, değişiklik yapma ve uyum sağlamaya ilişkin yılmazlık modeli”, aile yılmazlığını açıklamaya çalışan kuramlardan biridir. Bu kuramın geliştirilme amacı kimi ailelerin, neden diğerlerine oranla daha sağlam olduğu, krizlere ve strese karşı neden ve nasıl daha iyi uyum sağlayabildiklerinin ortaya konulması çabasıdır (Güngör, 2014). Bu model, yılmazlığı; pozitif davranış örüntüleri ve işlevsel olarak yeterli bireylerin ve aile biriminin; stresli ya da negatif şartlarda gösterdiği, ailenin bütünlüğünü korumak suretiyle toparlanabilme ve gerektiği zaman aile üyelerinin ve bir bütün olmak üzere ailenin iyilik halini eski sağlığına kavuşturabilme yeteneği şeklinde tanımlamaktadır (McCubbin vd., 1996). Bu modelde iki aşama söz konusudur. Bunlar; değişiklik yapma (adjustment) ve uyum sağlamadır. Stresi oluşturan durum karşısında ailenin ilk tepkilerinin dik-kate alındığı değişiklik yapma aşamasında aile, işlevlerini yerine getirme biçim-lerinde kısa vadeli ve ufak değişiklikler yapmak suretiyle stres etkenini yönet-mektedir. Fakat strese neden olan durumun ailenin işlevselliğinde herhangi bir önemli değişimi gerektirmesi ve uyumsuzluk çıkması halinde, aile bir kriz du-rumu yaşamakta ve modelin uyum sağlama (adaptation) aşamasına geçilmek-tedir (McCubbin ve McCubbin, 1993). Bu aşamada uyumsuzluk yaşayan aileler söz konusu olmaktadır. Bu aşama sürecinde aileler, stresi meydana getiren du-rumlarla başa çıkabilmeleri adına işlevsellik örüntülerinde zorunlu değişiklikler yapmalıdırlar. Ailenin uyumu; bir krizin ya da stresli bir durum ertesinde yeni bir denge, uyum ve işlevsellik düzeyine ulaşılmasına yönelik ailenin gösterdiği çabanın sonucunda ortaya çıkmaktadır. Sağlıklı bir uyum için; aile içindeki say-gı, dayanıklılık, bütünlük, destek ve güven gibi aile üyeleri tarafından paylaşılan ortak güçler ve yeterlilikler; var olan işlevsellik örüntüsünün değiştirilmesi, aile kaynaklarının genişletilmesi ve yeni başa çıkma stratejilerinin oluşturulması önemli bir rol oynamaktadır. Bu gerçekleşmediğinde, ailelerin uyumsuzluğun olduğu kriz durumuna geri döndükleri görülmektedir (McCubbin vd., 1996).

McCbubbin vd.’ne (1993) göre, bir kriz durumuyla karşılaşan aileler bu durumun yönetiminde paylaşılan inançlar, standartlar, öncelikler ve beklenti-leri de içine alan bir aile şemasına sahiptirler. Bu şema sayesinde aileler bu kriz durumunu değerlendirmektedirler. Bu kavramın ayrıca stres, başa çıkma ve uyumla ilgili kuramlarla da şekillendirildiği görülmektedir (Walsh, 1996). Figley’e (1989) göre, 11 tane işlevsel aile başa çıkma özelliği bulunmaktadır. Bunlar aşağıda belirtilmektedir:

1. Stresin açık bir biçimde kabul edilmesi,

2. Soruna aile merkezli yaklaşılması,

3. Sorun çözmede çözüm odaklı yaklaşım içinde olunması,

4. Yüksek toleransa sahip olunması


5. Sevgi ve bağlılığın açık ve net bir biçimde gösterilmesi,

6. Açık ve etkin bir iletişim sağlanması,

7. Yüksek aile bağlılığı,

8. Esnek aile rolleri,

9. Etkin kaynak kullanımı,

10. Şiddetin olmaması,

11. Nadir de olsa madde kullanımı.

McCubbin vd. (1996) “stres, uyum ve uyarlama yılmazlık modeli” ile aile yılmazlığını açıklayan bir model geliştirmişlerdir. Bu modeldeki varsayıma göre stres kavramı, bir bütün olarak aile birliğinin gelişimini destekleyen, ailenin ye-teneklerini geliştiren hayatın doğal bir parçasını ifade etmektedir. Ailelerin bu kriz dönemlerinde kendi yaşamlarını yeniden düzenlemeye çalıştıkları görül-mektedir. Yaşam döngüsündeki her bir dönem içinde ailenin normatif geçişleri ve stresli yaşam olaylarına uyum sürecinde yeteneklerinin 4 faktörden etkilen-diği ifade edilmektedir (McCubbin ve McCubbin, 1988). Bu faktörleri;

1. Aile üyelerinin bireysel yılmazlık kaynakları (pozitif benlik saygısı ve benlik yılmazlığı),

2. Aile inanç sistemi, ailenin kültürel mirasa, zorluğa vermiş oldukları mana,

3. Aile, arkadaşlar ve daha büyük gruplar ve toplumların verdiği sosyal destek,

4. Ailenin mücadele stratejileri, sorun çözme teknikleri ve aile bütünlüğü-nü sürdürmesi şeklinde sıralamak mümkündür.

Walsh’a (2006) göre aile yılmazlığı, ailenin mücadele ve fonksiyonel bir birlik olarak ailedeki uyum sürecidir. Walsh (2006) aile yılmazlığını; aile inanç sistemleri, yönetim şekilleri ve iletişim süreçleri olmak üzere üç kategoride in-celemiştir. Buna göre;

Aile inanç sistemleri alanındaki unsurlar;

• İyileşme, acı, krizi değerlendirme, bağlılık hissi, birleştirici değerlere yö-nelik kullanılan olumsuzluğa anlam verilmesi,

• Cesaret, azim, iyimserlik ve güce odaklanan pozitif bir yaklaşım,

• Genişletilmiş değerlendirme, cinsellik, inanç, dinsel törenler ve dönüşü-mü içine alan üstünlük ve maneviyattır.

Yönetim şekillerindeki unsurlar;

• Kararlılığı dengeleyecek değişim yeteneğini ifade eden esneklik,

• Yakınlık, güçlü liderlik, kişinin gereksinimlerine karşılıklı saygı gösterme noktasında kullanılan bağlılık,


• Finansal güvenlik, iletişim ağları ve birçok sosyal desteği kapsayan sos-yal ve mali kaynaklardır.

İletişim süreçlerindeki unsurlar;

• Belirsiz durumların açıklanması, uygun mesaj ve netlik,

• Duygu, karşılıklı empati ve espriyi kapsayan net duygusal ifade,

• Yapıcı sorun çözme, kararlara katılma, yaratıcı beyin fırtınasını kapsayan işbirlikçi sorun çözmedir.

Yılmazlıkla İlgili UnsurlarYılmazlıkla ilgili unsurlar genel anlamda konuyla ilgili araştırmalarda; meydan okuyucu (challenging) ve koruyucu (protactive) unsurlar olmak üzere ikiye ay-rılarak değerlendirilmektedir. Ancak kimi zaman da telafi edici (compensatory) unsurlardan da bahsetmek mümkün olmaktadır (Eminağaoğlu, 2006). McCub-bin ve McCubbin’e (1988) göre aile içerisinde koruyucu faktörler; önemli gün-lerde yapılan kutlamalar, uzlaşma, açık iletişim, destekleyici iletişim ağı, finan-sal durum, dayanıklılık, aile üyelerinin psikolojik ve fiziki sağlığı, aile bireylerinin boş zamanlarında yaptıkları faaliyetler, aile bireylerinin kişilik özellikleri, ailenin gelenekleri ve alışkanlıkları şeklinde sıralanmaktadır. Aile koruyucu faktörlerin-den birinin de, ailede beraberce gerçekleştirilen ve paylaşılan aktiviteler oldu-ğu da bir gerçektir. Hutchinson vd. (2007) tarafından yapılan bir araştırmada paylaşılan aile aktivitelerinin boşanma sonrasında yaşanan stresle mücadelede ve pozitif duyguların oluşması konusunda etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Bu unsurlar riskle karşılaşılmasını daha en baştan etkisizleştiren, kişi veya çevreyle ilgili yönler olarak belirtilmektedir (Luthar ve Zigler, 1991). Meydan okuyucu unsurların ise riskin kişi açısından yönetilebilir olduğu durumlarda da-yanıklılığı ve kişinin uyumsal kapasitesini arttırma işlevine sahip risk faktörleri olduğu söylenmektedir. Koruyucu unsurların da olumsuz neticeler karşısında var olan potansiyelin azaltılması için risk faktörleriyle etkileşim içinde oldukla-rı görülmektedir. Bu unsurların uyumsal yanıtların sağlanmasında strese karşı arabulucu veya katalizör olarak işlev görmelerinden dolayı, etkilerinin de ko-ruyucu süreçler veya mekanizmalar şeklinde adlandırıldıkları belirtilmektedir (Masten ve Coatsworth, 1998).

Özellikle koruyucu unsurların anlaşılmasının, yılmazlığın geliştirilmesi ko-nusundaki önemi büyüktür. Garmezy (1993) koruyucu unsurlar olarak bir dizi kişisel özellik tanımlamıştır. Bu özellikler; sosyal beceriler, pozitif akran ve yetiş-kin etkileşimleri, yüksek seviyede toplumsal yanıtlayıcılık ve duyarlılık, IQ ile öl-çülen zeka, empati, espri anlayışı, yüksek seviyede benlik saygısı, içsel denetim odağı ve kritik problem çözme becerileri şeklinde sıralanmaktadır.


Masten (1994) de yılmazlıkla ilgili yapılan boylamsal ve kesitsel araştırma-ları gözden geçirmek suretiyle, yılmazlıkta etkili olduğunu varsaydığı koruyucu unsurları ortaya koymaktadır. Masten (1994) tarafından ebeveynlerde zihinsel rahatsızlık, mali güçlükler, ergen annelik, kurumlarda veya bakım evlerinde kal-ma gibi hususlardaki araştırmalar neticesinde 10 koruyucu unsur belirlenmiş-tir. Bu unsurlar; etkili ebeveynlik, diğer yetenekli yetişkinlerle bağlantılı olma, öz etkililik, kendine değer verme ve umutlu olma, dini inanç, sosyo-ekonomik avantajlar, okul başarısı ve iyi şans olarak sıralanmaktadır.

Fırsat yapıları, yılmazlıkla ilgili ve koruyucu unsur olarak varsayılan bir diğer kavramdır. Yılmazlık kaynaklarında yer alan fırsat yapıları, gençlere sağlıklı ve prososyal bakımdan üretken bir yetişkinliğe adım atmalarına yardımcı olmak-ta ve gelişimleri esnasında kullanılmaya elverişli yaşantıları tanımlamaktadır. Werner’e (1989) göre, bu fırsat yapılarından biri olan yetişkinlerin akıl hocalığı, gençlerin yılmazlığı konusunda oldukça önemlidir. Akıl hocalığı, yılmazlığı teşvik eden kilit unsurlardan biridir. Yetişkinlerin kendilerine farklı hususlarda akıl ho-calığı yapmak için bağlantı kurdukları yüksek risk grubuna ait gençlerde öz-de-ğer ve işe yararlılık duygusu artmaktadır. Model olmanın özel bir şekli olan akıl hocalığı, yeterlilikleri teşvik eden, yeterli deneyime sahip birisiyle, öğrenme is-teği olan diğer bir kişi arasında kurulan transaksiyonel ilişkiyi ifade etmektedir. Akıl hocaları profesyonel olmak zorunda da değildir (Rolf ve Johnson, 1999).

Yılmazlık ve onunla ilgili unsurların zaman, durum ve bağlam bakımından değişkenlik göstermesi söz konusu olmaktadır. Örnek olarak; utangaçlığın bir risk unsuru veya koruyucu bir unsur olması, bu durumun ortaya çıktığı bağlama göre farklılaşabilmesi mümkündür. Utangaç bir kız şayet madde kullanımının teşvik edildiği bir ortamda yaşıyorsa, akranlarıyla etkileşimi az olacağından bu alışkanlıktan korunmuş olacaktır. Öte yandan, şayet bu utangaç kız prososyal aktivitelere katılmanın çeşitli imkânlar sağladığı özel bir kız okuluna kaydoldu-ğu zaman, utangaçlığı sebebiyle bu yararlardan mahrum kalacaktır. Aynı şekil-de utangaç bir kız, her ne kadar hızlı bir gelişme gösterip ergenliğe daha erken adım atsa da, utangaç olması sebebiyle kendisini cinsel hastalıklardan ve hami-lelik konusunda risk almasına neden olacak erken cinsel aktivitelerden koruya-caktır. Dolayısıyla dayanıklılık basit bir yapı değil, zaman içindeki hareketli olan, yakalanması ve ölçülmesi kolay olmayan karmaşık bir yapılar bütününü ifade etmektedir (Johnson, 1999, akt. Eminağaoğlu, 2006).

Dinin Yılmazlık Üzerindeki EtkisiYoğun bir şekilde bireysel ve kişisel, kaçınılmaz bir şekilde de sosyal bir gerçek-lik olan din, bireysel davranışların inşası, toplumsal düzenin ikamesi ve kolektif eylemin imarı için buyruklar sunmaktadır (Coşkun, 2005). Böylece ilkel kültür-


lerden başlayarak aile, kabile, boy ve millet gibi tabii birlikler ile din arasında çok yakın bir münasebet söz konusudur. Din olgusu, aile kurumunun tesisi ve temadisinde oldukça etkin bir yere sahiptir. Aile kurumunu oluşturan bireylerin her türlü durum karşısında ortaya koyacakları tavır, davranış ve tutumlarının biçimlenmesinde dinin etkisi göz ardı edilemez bir gerçektir (Akyüz, 2007).

Toplumsal inançlar ve bunlara yüklenen anlamlar, kültürel ritüeller, aileler-le etkileşimler ve çevrede etkilenen ve birbiriyle etkileşimde olan çeşitli ekolo-jik sistemler (arkadaşlar, akran grupları, komşuluk, okullar, medya ve toplumsal yapılar) vasıtasıyla öğrenilmektedir. Bireyin kim olduğunu ve algıladığı tehdit-lere, günlük zorluklara ve travmatik olaylara karşı nasıl hareket edeceği yönün-deki hisleri, geçmiş tecrübeleri ve genel inanışları üzerine inşa edilmektedir. Hatalara ve zayıflıklara dayanan düşünme, hissetme ve hareket etme, olumsuz durumların ortasında kalındığında öğrenilmiş çaresizliği ve bireyin kendisine olan şüphelerini pekiştirebilmektedir (Walsh, 2003).

Sistematik yaklaşımla, yaşanılan zorluklara karşı bireyler toplum içindeki kurum ve kuruluşlardan yararlanmaktadır. Bu da onların yılmazlıklarına katkı sağlamaktadır (Aydoğan ve Özbay, 2015). Worthington (1988) kişinin, dine iliş-kin kutsal kitabının ya da kutsal yazıların otoritesinin, dini yetkililerinin otoritesi ve ait oldukları dini gruplarla olan kimlik bağının derecesini etkilediğini ifade etmektedir. Bu yaklaşımda birey üzerinde etkili olan en büyük değişken, dini bağlılıktır. Dini bağlılığı; bir kişinin dini değerlerine, inançlarına ve uygulamala-rına bağlılık derecesi ve bunların günlük hayatta kullanılması şeklinde tanımla-mak mümkündür (Worthington, 1988). Bu tanımlama, dini bağlılığı yüksek olan kişinin, dünyayı dini şemalarla değerlendireceğini, bu nedenle de dini gündelik yaşantısına daha çok yansıtacağını varsaymaktadır.

Dini bağlılık günlük yaşam aktivitelerinde belirleyici olmasının yanında, bireyin ruh sağlığı açısından da koruyucu bir unsurdur. Dini bağlılıkla, son dö-nemlerin önemli sorunlarından biri olan depresyon arasında negatif yönlü bir ilişki söz konusudur (Smith vd., 2003). Ayrıca ruh sağlığına yönelik koruyucu bir değişken olan öznel iyi oluşla pozitif yönlü bir ilişkisi de mevcuttur (Tix vd., 2013). Bu yönüyle dini bağlılığın, ruh sağlığı açısından koruyucu bir rolü bu-lunduğu düşünülmektedir. Yine bir araştırma neticesinde, kanser hastalarında bulanan kaygı düzeyi ile dini başa çıkma ve dini bağlılık arasında negatif yönlü bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Zwingmann vd., 2008). Bu bağlamda dini bağlılığın, dini başa çıkmayla beraber kanser gibi ölümcül hastalığı olan kişilerin ruh sağlığı üzerinde bile iyileştirici etki yaptığının söylenmesi mümkündür (Akın vd., 2015).

Dinler ve inançlarla ilişkili uygulamalar, bir ailenin içinde bulunduğu mev-cut kötü, acılı durumlara tepkilerinin arkasındaki amaç ve anlamı vermektedir. Birçok aile, özellikle yoksulluk ve ayrımcılık engelleriyle karşı karşıya olanlar,


zorlu zamanlarda, kültürel ve manevi gelenekleriyle bağlantıları vasıtasıyla güç, güven ve rehberlik aramaktadırlar (Walsh, 2009). Birçok araştırmanın da gös-terdiği üzere, derin bir inançtan gelen manevi kaynaklar, dua ve meditasyon gibi uygulamalar, ibadetler ve bir cemaate katılım gibi faaliyetler, birer direnç kaynakları olmaktadır (Walsh, 2009). Ayinler, törenler ve ritüeller, önemli ge-çiş aşamalarını, topluluk ve ortak mirasla bağlantı kurmayı kolaylaştırmakta-dır. Yılmazlık paradoksu, en kötü zamanların aynı zamanda insan ruhundaki en iyi yanları ortaya çıkarabileceğidir. “Travma sonrası gelişim” üzerine yapılan bir araştırmada da belirtildiği üzere bir kriz, yerini öğrenmeye, dönüşüme ve öngörülemeyen yönlerde büyümeye bırakabilmektedir (Tedeschi ve Calhoun, 2004). Bu çerçevede din, aile bireylerinin, sevdiklerinin önemini görmeleri için gözlerini açmakta veya onları eski yaraları iyileştirip daha anlamlı ilişkiler ve ha-yat amaçları ve uğraşları için önceliklerini yeniden düzenlemek yönünde ittiren bir güç görevi görmektedir. Birçok birey yıkıcı krizlerden, güçlenmiş bir vicdan ve ahlaki pusula ile çıkmaktadır. Hayattaki amaçları için daha güçlü hislerle ve diğerlerinin acıları için merhamet ve sosyal, politik veya çevresel eylemlere yö-nelik ateşli bir sorumluluk güdüsü kazanmaktadır. Uzmanlar, umutların ve ha-yallerin parçalandığı durumlarda ailelerin çabaları ile elde edebilecekleri daha iyi bir geleceği düşünebilmeleri yönündeki uğraşlarında ve yeni olasılıkları keş-fetmek, gelişerek dönüşmek ve pozitif büyüme için olanakları yakalamayı hayal edebilmeleri için destek olmaktadırlar (Walsh, 2012). Bu anlamda din olgusu-nun aile yılmazlığı üzerinde önemli bir etkisinin bulunduğu belirtilmektedir.

Yöntem Dayanıklılık, yılmazlık ve mücadelecilik gibi ilave birçok kavramı içeren karma-şık bir yapı olması, yılmazlık çalışmalarında uygun ölçeğin seçilip kullanılması-nın önemini arttırmaktadır. Günümüzde yabancı literatürde çeşitli gelişimsel özelliklere ve işlevlere sahip bireyler için yılmazlığa ilişkin birden çok ölçme ara-cı geliştirilmiştir (Kaner ve Bayraklı, 2010). Çalışmanın amacına uygun olarak dinin etkisini de yılmazlık kavramı içinde göz önünde bulunduran Aile Yılmazlığı Değerlendirme Ölçeği (AYDÖ) bu çalışma için seçilmiştir. Bu ölçek Sixbey (2005) tarafından geliştirilmiştir ve Türkçe’ye Güngör (2014) tarafından çevrilmiştir. Ölçek 54 madde ve altı alt boyuttan oluşmaktadır. Bu boyutlar ve analizde kul-lanılan kısaltmaları aşağıda verilmiştir:

• “Aile İçi İletişim ve Problem Çözme” (AİPÇ) (Sorular: 1, 6, 7, 8, 9, 10, 14, 15, 16, 17, 18, 20, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 40, 41, 46, 48, 52, 53, 54)

• “Sosyal ve Ekonomik Kaynakları Kullanma” (SEKK) (Sorular: 11, 19, 31, 32, 38, 39, 43, 49)


• “Olumlu Bakışı Devam Ettirme” (OBDET) (Sorular: 13, 21, 22, 34, 36, 51)

• “Aile Bağlılığı” (ABAG) (Sorular: 2, 33, 37, 45, 47, 50)

• “Aile Ruhsallığı” (ARUH – Dinsel Boyut) (Sorular: 12, 35, 42, 44)

• “Sıkıntıya Anlam Oluşturabilme” (SANOL) (Sorular: 3, 4, 5)

Bu ölçek “4’lü Likert tipi (1:Kesinlikle katılmıyorum, 2:Katılmıyorum, 3:Katılıyorum, 4:Kesinlikle katılıyorum) bir ölçek olup” alınan yüksek puan aile-deki yılmazlığın yüksek olduğunu göstermektedir. Katılımcıların belirlenmesin-de amaca yönelik örneklem metodu kullanılmıştır. Örneklem hesaplamasında “sampling calculator” kullanılmıştır (http://www.surveysystem.com/sscalc.htm) . Yüzde 10 sapma ve yüzde 99 güvenilirlik oranları kullanılarak 14,657,434 (http://www.nufusu.com/il/istanbul-nufusu) olarak belirlenen İstanbul nüfu-sunda gerekli olan örneklem grubu 166 olarak belirlenmiştir. Bu bağlamda 166 kişiyle anket yapılmıştır. Anketlerin bir kısmının tam olarak doldurulmamış ol-masından ötürü toplam 160 katılımcının cevapları analize dahil edilmiştir. Dinin aile yılmazlığının üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla analiz yöntemi olarak korelasyon analizi kullanılmıştır. Aşağıdaki tabloda katılımcıların demografik profili verilmiştir:

Tablo 1: Katılımcıların Demografik Profilleri

Demografik Özellikler %

CinsiyetKadın 52.5

Erkek 47.5

Yaş

18-25 16.9

26-35 36.9

36-45 26.9

46-55 15.0

56-65 4.4

Medeni durum Evli 100.0

Eğitim düzeyi

Ortaokul 3.8

Lise 20.6

Üniversite 56.2

Yüksek lisans 14.4

Doktora 5.0

Çalışma durumuÇalışıyor 73.8

Çalışmıyor 26.2


Bulgular Tablo 2: Ölçeğin Güvenilirlik Katsayısı

Güvenilirlik İstatistikleriCronbach’s Alpha Değeri N

.973 54

Yukarıdaki tabloya göre, aile yılmazlığı değerlendirme ölçeğine ilişkin gü-venirlik katsayısı (Cronbach Alpha değeri) . 973’dür. Bu değer .80 değerinden yüksek olduğu için, ölçeğin güvenirliliği oldukça yüksektir.

Tablo 3: Faktör Analizi

Bileşen 1 2 3 4 5 6Aile özelliklerimiz beklenmedik durumlarla başa çıkabilecek kadar esnektir .782

Hepimiz önemli aile kararlarına katkıda bulunuruz .815 Güçlüklerle baş edebilir ve bir anlaşmaya varabi-liriz .807

Bizi bir aile olarak bir arada tutan beklentilere uyum sağlayabiliriz .777

Aile olarak yeni çözüm yolları bulmaya açığızdır .758 Aile üyeleri tarafından anlaşıldığımızı düşünürüz .757 Birbirimizi anlamadığımız zaman açıklama isteye-biliriz .787

Aile içerisinde birbirimizle dürüst ve açık iletişim kurabiliriz .753

Strese girdiğimizde ailede kimseyi rahatsız etme-den bununla başa çıkabiliriz .662

Problemler ortaya çıktığı zaman birbirimizle uzla-şabiliriz .751

Eksikliklerimizi kabullenerek ailedeki farklılıklarla basa çıkabiliriz .746

Ailemizdeki bireylerin konuşmaları sırasında ne demek istediklerini anlayabiliriz .809

Ailemizdeki bireylerle nasıl iletişim kuracağımızı konuşabiliriz .755

Bir aile olarak zorlukların üstesinden gelebiliriz .663 Alacağımız kararlar hakkında birbirimize danışırız .740 Problemleri çözülebilecek sorunlar olarak tanım-larız .778

Problemleri çözünce kendimizi iyi hissederiz .750


Bir takım şeyleri bir çözüme ulaşana kadar tartı-şırız .761

Ailemizde görüşlerimizi özgürce ifade ederiz .763 Ailemize zaman ayırmaktan ve birbirimiz için bir şeyler yapmaktan mutluluk duyarız .817

Birbirimizin hatalarından ders alırız .683 Ailemiz içinde birbirimizle olan iletişimimizde ne kastettiğimizi biliriz .615

Aile içindeki sorumluluğu paylaşırız .648 Birbirimize ne kadar önem verdiğimizi ifade ede-riz .642

Problemlerle baş etmek için yeni yollar deneriz .605 Diğer aile üyelerinin birbirleriyle olan iletişimlerini anlamaya çalışırız .700

Aile üyelerinin duygusal veya fiziksel olarak incin-mediğinden emin olmaya çalışırız .778

Ailemizde birbirimiz için yaptıklarımız kendimizi ailemizin bir parçası olarak hissetmemizi sağlar .979

Karşılaştığımız stresli olayları hayatin bir parçası olarak kabul ederiz .986

Problemlerin beklenmedik bir anda ortaya çıktığı-nı kabul ederiz .988

İbadet yapmak için cami/kilise/sinagog/cemevine gideriz .837

İlahi bir yaratanın olduğuna inanırız .741 Dini aktivitelere katılırız .837 Din adamlarından tavsiye alırız .743 Arkadaşlarımız bizi olduğumuz gibi kabullenirler -.930 Aile üyeleri tarafından önemsenmediğimizi hisse-deriz -.916

Duygularımızı paylaşmayız -.654 Aile üyelerinin kaygı veya problemlerini nadiren dinleriz -.923

Aile üyelerine sevgi ve şefkat gösteririz .861 Bu toplumdaki insanlarla çok fazla birlikte olma-mamız gerektiğini düşünüyoruz .841

Problemlerimizle basa çıkabileceğimize inanırız .840 Ailemizdeki önemli problemlerin üstesinden gele-biliriz .860

Ailemizde başka sorunlar çıksa da ayakta kalabili-riz .832

Kendimizi büyük problemlerle yüzleşecek kadar güçlü hissederiz .851


Problemlerimizi çözecek güce sahip olduğumuza inanırız .859

İşlerin zor zamanlarda bile yoluna girebileceğine inanırız .870

Komşularımızdan yardım ve destek isteriz .876 Bu toplumdaki insanlara ve değerlere bağlıyızdır .888 Bu toplumdaki insanların ihtiyaç duyduğumuzda bize yardımcı olmak için istekli olduklarını hisse-deriz

.882

Bu toplumda yaşarken kendimizi emniyette hisse-diyoruz .886

Sıkıntılı durumlarla karşılaştığımızda toplumdan yardım geleceğine inanırız .885

Arkadaşlarımız için önemli olduğumuzu biliriz .888 Komşularımızın hediyelerini ve iyiliklerini kabul ederiz .889

Bu toplumun çocuk yetiştirmek için iyi bir toplum olduğunu düşünüyoruz .887

Yukarıdaki faktör analizi tablosunda görüldüğü üzere, aile yılmazlığı değer-lendirme ölçeğine ilişkin toplam 6 adet faktör belirlenmiştir. Faktör analizinde en güçlü değerlerin ortaya çıkması adına seviye 0.50 olarak belirlenmiştir.

Tablo 4: Aile Yılmazlığı Değerlendirme Ölçeği Faktör Puanları

Faktörler Puan

AİPÇ 79.46

SANOL 7.77

ARUH 10.68

ABAG 12.78

OBDET 18.39

SEKK 22.59


Tablo 5: Korelasyon Analizi

KorelasyonAIPC SANOL ARUH ABAG OBDET SEKK

AİPÇPearson Korelasyon 1p N 160

SANOLPearson Korelasyon .148 1p .062N 160 160

ARUHPearson Korelasyon .618** .211** 1p .000 .007N 160 160 160

ABAGPearson Korelasyon .281** .081 .259** 1p .000 .310 .001N 160 160 160 160

OBDETPearson Korelasyon .595** .153 .441** .135 1p .000 .054 .000 .088N 160 160 160 160 160

SEKKPearson Korelasyon .667** .098 .456** .284** .430** 1p .000 .219 .000 .000 .000N 160 160 160 160 160 160

**. Korelasyon 0.05 değerinde istatistiksel olarak anlamlıdır.

Araştırma sonucunda aile yılmazlığı değerlendirme ölçeğinde yer alan ARUH faktörünün, ölçekte yer alan diğer faktörler ile arasındaki ilişki düzeyini belirlemek adına korelasyon analizi yapılmıştır. Yukarıda yer alan Pearson kore-lasyon analizi tablosuna göre aşağıda yer alan verilere ulaşılmıştır.

• ARUH ile AIPC arasında istatistiksel olarak anlamlı ve pozitif yönlü bir ilişki bulunmaktadır (p= .000, < .05; Pearson r= .618).

• ARUH ile SANOL arasında istatistiksel olarak anlamlı ve pozitif yönlü bir ilişki bulunmaktadır (p= .007, < .05; Pearson r= .211).

• ARUH ile ABAG arasında istatistiksel olarak anlamlı ve pozitif yönlü bir ilişki bulunmaktadır (p= .001, < .05; Pearson r= .259).

• ARUH ile OBDET arasında istatistiksel olarak anlamlı ve pozitif yönlü bir ilişki bulunmaktadır (p= .000, <0.05; Pearson r= .441).

• ARUH ile SEKK arasında istatistiksel olarak anlamlı ve pozitif yönlü bir ilişki bulunmaktadır (p= .000, <0.05; Pearson r= .456).


Sonuç Bu çalışmanın temel amacı dinin aile yılmazlığı üzerindeki etkisini araştırmak olarak belirlenmiştir. Ölçek olarak Aile Yılmazlığı Değerlendirme Ölçeği kullanıl-mıştır ve yılmazlık kavramı bu çalışmada aile üzerinde incelendiği için örneklem grubu evli çiftlerden oluşturulmuştur. Bu bağlamda katılımcıların belirlenme-sinde amaca yönelik örneklem metodu kullanılmıştır. Toplam 160 katılımcının cevapları analize dahil edilmiştir ve analiz yöntemi olarak korelasyon analizi kullanılmıştır. Çıkan sonuçlara göre din olgusu aile yılmazlığı değerlendirme öl-çeğinde yer alan tüm alt faktörler üzerinde pozitif etkilidir. Dini değer ve duy-gular arttıkça ailenin yılmazlık düzeyi de artmakta buna karşılık dini değer ve duygular azaldıkça ailenin yılmazlığı da azalmaktadır. Çıkan sonuçlar alan yazını ile de uyumludur. Örneğin Worthington (1988) birey üzerinde etkili olan en büyük değişkenin dini bağlılık olduğunu belirtmiştir. Benzer şekilde Aydoğan ve Özbay (2015) yaşanılan zorluklara karşı bireyler toplum içindeki dinsel kurum ve kuruluşlarda dâhil olmak üzere yararlanmaktadır ve bu da onların yılmazlık-larına katkı sağlamaktadır sonucuna ulaşmıştır. Yine aile yılmazlığını etkileyen faktörlerden depresyon ve dini bağlılık arasında negatif yönlü bir ilişki bulun-muştur (Smith vd., 2003). Ayrıca ruh sağlığına yönelik koruyucu bir değişken olan öznel iyi oluşla pozitif yönlü bir ilişkisi de mevcuttur (Tix vd., 2013). Bu anlamda din aile bireylerinin, sevdiklerinin önemini görmeleri için gözlerini aç-makta veya onları eski yaraları iyileştirip daha anlamlı ilişkiler ve hayat amaçları ve uğraşları için önceliklerini yeniden düzenlemek yönünde ittiren bir güç gö-revi üstlenmektedir. Bu anlamda din olgusunun aile yılmazlığı üzerinde önemli bir etkisinin bulunduğu söylenebilir.

Notlar(*) Dr., Din Sosyolojisi, [email protected]

KaynaklarAkın, A., Altundağ, Y. & Turan, M.E. (2015) Dini bağlılık ölçeğinin Türkçe'ye uyarlanması. İnsan

ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4 (2), 367-375.

Aydoğan, D. & Özbay, Y. (2015) Çiftlerde ilişkisel yılmazlık ve ilişkisel profesyonel yardım arama: ikili (dyadic) analiz. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 5 (44) 109-121

Akyüz, N. (2007) Dinin Örgütsel İklimi Dini Gruplar, Gündüz Yayıncılık, Ankara.

Bayraklı, H. (2010) Zihinsel engelli ve engelli olmayan çocuğa sahip annelerde yılmazlığa etki eden değişkenlerin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.

Benzies, K. & Mychasiuk, R. (2008) Fostering family resilience: A review of the key protective factors. Child and Family Social Work, 14, 103-114.

Black, K. & Lobo, M. (2008) A conceptual review of family resilience factors. Journal of Family Nursing, 14 (1), 33-55.


Coşkun, A. (2005) Din Toplum ve Kültür, İz Yayıncılık, İstanbul.

Çapcıoğlı, İ. (2011) Modernleşen Türkiye’de Din ve Toplum, Otto Yayınları, Ankara.

Dayıoğlu, B. (2008) Resilience in university entrance examination applicants: The role of learned resourcefulness, perceived social support and gender. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.

Eminağaoğlu, N. (2006) Güç koşullarda yaşayan sokak çocuklarında dayanıklılık (sağlamlık). Yayınlanmamış doktora tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.

Feder, A., Nestler, E.J. & Charney, D.S. (2009) Psychobiology and molecular genetics of resilience. Nature, 10, 1-12.

Figley, C.R. (1989) Helping Traumatized Families. San Francisco: Jossey-Bass

Garmezy, N. (1993) Vulnerability and resilience. In Funder, D.C. & Parke, R.D. (Eds.) Studying Lives Through Time: Personality and Development. pp. 377-398. Washington DC: American Psychological Association.

Gönen, E. & Purutçuoğlu, E. (2009) Kriz ve stres koşullarında aile direnci: koruyucu ve iyileştirici faktörler. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E-Dergisi, 1-12.

Greene, R. (2002) Human behavior theory: A resilience orientation. In R. Greene (Ed.), Resiliency: an Integrated Approach to Practice, Policy, and Research. pp. 1-28. Washington, DC: NASW Press.

Güngör, H.C. (2014) Aile yılmazlığı değerlendirme ölçeğinin Türkçeye uyarlanması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9 (5), 497-512.

Gürgan, U. (2006) Yılmazlık ölçeği (YÖ): ölçek geliştirme, güvenirlik ve geçerlik çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 39 (2), 45-74.

Hutchinson, S.L., Afifi, T. & Krause, S. (2007) The family that plays together fares better: examining the contribution of shared family time to family resilience following divorce. Journal of Divorce & Remarriage, 46 (3), 21-48.

Kaner, S. & Bayraklı, H. (2010) Aile yılmazlık ölçeği: geliştirilmesi, geçerliği ve güvenirliği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 11 (2), 47-62.

Kaner, S., Bayraklı, H. & Güzeller, C.O. (2011) Anne-babaların yılmazlık algılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 12 (2), 63-78.

Luthar, S.S. & Zigler, E. (1991) Vulnerability and competence: A review of research on resilience in childhood. American Journal of Orthopsychiatry, 61 (1), 6-22.

Masten, A.S. & Coatsworth, J.D. (1998) The development of competence in favorable and unfavorable environments: Lessons from research on successful children. American Psychologist, 53 (2), 205-220.

Masten, A.S. (1994) Resilience in individual development: Successful adaptation despite risk and adversity. In Wang, M.C. & Gordon E.W. (Eds.) Educational Resilience in Inner-city America: Challenges and Prospects. pp. 3-25. Hillsdale: Erlbaum.

McCubbin, H.I. & McCubbin, M.A. (1988). Typologies of resilient families: emerging roles of social class and ethnicity. Family Relations, 37, 247-254

McCubbin, H.I., McCubbin, M.A. & Thompson, A. I. (1993) Resiliency in families: the role of family schema and appraisal in family adaptation to crisis. In Brubaker T.H. (Ed.) Family Relations: Challenges for the Future. pp. 153-177. Newbury Park: Sage.

McCubbin, H.I., Thompson, A. I. & McCubbin, M.A. (1996) Family Assessment: Resiliency, Coping and Adaptation: Inventories for Research and Practice. Madison: University of Wisconsin Publishers


McCubbin, M.A. & McCubbin, H. I. (1993) Families coping with illness: The resiliency model of family stress, adjustment, and adaptation. In Danielson, C.B., Hamel-Bissell, B. & Winstead-Fry, P. (Eds.) Families, Health, & Illness: Perspectives on Coping and Intervention. pp. 21-61. St. Louis: Mosby

McCubbin, M.A., Thompson, A.E., Thompson, A.I. & Futrell, J.A. (1999) The Dynamics of Resilient. Thousand Oaks: Sage Publications.

Oh, S. ve Chang, S.J. (2014) Concept analysis: family resilience. Open Journal of Nursing, 4, 980-990.

Özbay, Y. & Aydoğan, D. (2013) Aile yılmazlığı: bir engele rağmen birlikte güçlenen aile. Sosyal Politika Çalışmaları, 13 (31), 129-146.

Patterson, J.M. (2002) Understanding family resilience. Journal of Clinical Psychology, 58 (3), 233-246.

Plumb, J.C. (2011) The impact of the social support and family resilience on parental stres in families with a child diagnosed with an autism spectrum disordes. Doctorate in Social Work (DSW) Dissertations.

Rolf, J.E. & Johnson, J.L. (1999) Opening doors to resilience: Intervention for prevention research. In Glantz, M.D. & Johnson, J.L. (Eds) Resilience and Development: Positive Life Adaptations. pp. 229-249. New York: Kluwer Academic/Plenum Publishers.

Seligman, M. & Csikzentmihalyi, M. (2000) Positive psychology: An introduction. American Psychologist, 55, 5-14.

Simon, J.B., Murphy, J.J. & Smith, S.M. (2005). Understanding and fostering family resilience. The Family Journal: Counselling and Theraphy for Couples and Families, 13 (4), 427-436.

Smith, T.B., McCuUough, M.E. & Poll, J. (2003). Religiousness and depression: Evidence for a main effect and the moderating influence of stressful life events. Psychological Bulletin, 129, 614-636.

Tedeschi, R.G. & Calhoun, L.G. (2004). Posttraumatic growth: Conceptual foundations and empirical evidence. Psychological Inquiry, 15, 1-18.

Tix, A.P., Johnson, M.E., Dik, B.J. & Steger, M.F. (2013) Religious commitment and subjective well-being across Christian Traditions. Journal of Psychology & Christianity, 32 (1), 20.

Walsh, F. (1996) The concept of family resilience: crisis and challenge. Family Process, 35, 261-281

Walsh, F. (2003) Family resilience: A framework for clinical practice. Family Process, 42 (1), 1-18.

Walsh, F. (2006) Strengthening Family Resilience. 2nd ed. New York: The Guilford Press.

Walsh, F. (2007) Traumatic loss and major disasters: strengthening family and community resilience. Family Process, 46 (2), 207-227.

Walsh, F. (2009). Integrating spirituality in family therapy: Wellsprings for health, healing, and resilience. In F. Walsh (Ed.) Spiritual Resources in Family Therapy. 2nd ed. pp. 31-61. New York: Guilford Press.

Walsh, F. (2012) Chapter 17: family resilience: strengths forged through adversity. In Walsh, F. (Eds.) Normal Family Processes: Growing Diversity and Complexity. 4th ed. pp. 399-427. New York: The Guilford Press,

Weingarten, K. (2004) Witnessing the effects of political violence in families: Mechanisms of intergenerational transmission of trauma and clinical interventions. Journal of Marital and Family Theraphy, 30 (1), 45-59.


Werner, E.E. (1989) High-risk children in young adulthood: A longitudinal study from birth to 32 years. American Journal of Orthopsychiatry, 59, 72-81.

Worthington, E. L. (1988) Understanding the values of religious clients: A model and its application to counseling. Journal of Counseling Psychology, 35 (2), 166-174.

Zwingmann, C., Müller, C., Körber, J. & Murken, S. (2008) Religious commitment, religious coping and anxiety: a study in German patients with breast cancer. European Journal of Cancer Care, 17 (4), 361-370.

Documents

Dİn Olgusunun Aİle YılmAzlığı ÜzerİnDekİ etkİsİtoplumbilimleri.com/files/059486ba-88fd-4784-b1a4-b001282178e806 MAKALE...Din Olgusunun Aile Yılmazlığı Üzerindeki Etkisi