DEPARTAMENTI I SË DREJTËS CIVILE · ©E drejta e autorit: Brunela Kullolli. Ky punim shkencor është formatuar sipas kërkesave të rregullores së rektoratit “Për organizimin

DEPARTAMENTI I SË DREJTËS CIVILE

DISERTACION

PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE

“DOKTOR ”

“ INTERPRETIMI I KONTRATAVE - STUDIM KRAHASUES”

Kandidati: Udhëheqës shkencor:

Brunela KULLOLLI Prof. Dr. Kudret ÇELA

TIRANË 2017

©E drejta e autorit: Brunela Kullolli. Ky punim shkencor është formatuar sipas kërkesave të

rregullores së rektoratit “Për organizimin e programeve të studimit të Doktoratave, miratuar në

mbledhjen e senatit akademik të Universitetit të Tiranës në vendimin me nr. 20 datë 13.11.2008”.

I

TABELA E PERMBATJES

Parathënie..................................................................................................................................VIIIMirënjohje..................................................................................................................................IXQëllimi dhe rëndësia e studimit ................................................................................................XMetodologjia dhe materialet .....................................................................................................XIIIStruktura e studimit ..................................................................................................................XIVHyrje..........................................................................................................................................XVI

KAPITULLI I

1.RËNDËSIA E KONTRATAVE NË TË DREJTËN KRAHASUESE1. Impakti i studimit tw sw drejtws kontraktore krahasuese ................................................... 11.1 Qasjet e të drejtës kontraktuale krahasuese ......................................................................... 31.2 Kontratat tregtare ndërkombëtare ...................................................................................... 61.3. Bazat e zbatueshmërisë – sfondi historik në të drejtën Romake ........................................ 71.3.1 Zgjidhjet e sistemit commun law dhe civil law ................................................................ 81.3.2 Bazat për zbatimin e refuzimit .......................................................................................... 91.3.3 Proçedurat e kërkuara për zbatueshmërinë .................................................................. 121.4 Kërkesat e marrëveshjes- oferta dhe pranimi. Përfundimi i kontratës ................................ 131.4.1Detyrimi kontraktual.......................................................................................................... 141.5 Përmbajtja e kontratës.......................................................................................................... 161.5.1 Hyrja ................................................................................................................................. 161.5.2 Integriteti i shkrimit........................................................................................................... 171.6 Përformanca dhe shkelja ...................................................................................................... 191.6.1 Përcaktimi se kur ka ndodhur një shkelje ......................................................................... 191.6.2 Përcaktimi nëse shkelja justifikon përfundimin e marrëdhenies....................................... 201.7 Rrethanat e ndryshueshme- ngjarjet supervenuese ............................................................. 231.8 Ndreqjet ............................................................................................................................... 241.8.1 Dëmet ................................................................................................................................ 241.8.2 Dëmet e përcaktuara .......................................................................................................... 241.8.3 Lehtësirat specifike ........................................................................................................... 251.9 Të drejtat e palëve të treta ..................................................................................................... 271.10 Një tentative përfundimi ..................................................................................................... 28

KAPITULLI II

2. ROLI I INTERPRETIMIT TË KONTRATËS NË PROCESET GJYQËSORE2.1 Interpretimi i kontratës sipas Kodit Civil Shqiptar ................................................................ 292.2 Liria Kontraktore .................................................................................................................... 302.2.1Kufizimi i lirisë së kontraktore ............................................................................................ 322.2.2 Kufizimi i lirisë kontraktore në pikpamje të lidhjes së kontratës në përgjithësi ............ 332.2.3 Keqpërdorimet e lirisë së kontraktimit lidhur me kushtet e përgjithshme të kontaratavestandart .......................................................................................................................................... 332.2.4 Ndershmëria dhe ndërgjegjshmëria e palëve kontraktuese .............................................. 352.3 Arsyetimi nën dominimin e kritereve subjektive të interpretimit e ligjit francez .................. 37

II

2.3.1 Lidhja në mes të shkakut dhe kushtet e interpretimit të kontratës ..................................... 372.3.2 Ndarja në mes shkakut dhe kushteve të interpretimit të kontratës .................................... 392.3.3 Kufizimet gjuhësore për deklarimin e vullntetit të palëve .................................................. 412.3.4 Kufijtë e aftësive të kuptuarit dhe të shprehurit të palëve .................................................. 412.3.5 Kufijtë nga porosia, përdorimi dhe rrethanat ekonomike .................................................. 422.3.6 Substancat e interpretimit të kontratës ................................................................................ 422.3.7 Çështjet e interpretimit të kontratës .................................................................................... 452.3.8 Interpretimi i kontratës dhe teoria e aktit ligjor .................................................................. 462.3.9 Interpretimi i kontratës dhe klasifikimi i saj ....................................................................... 482.4 Solidariteti kontraktues;ideologjia e re kontraktore ................................................................492.4.1 Solidariteti kontraktual dhe respekti për natyrën e njeriut .................................................. 512.4. 2 Solidariteti kontraktual dhe siguria juridike........................................................................ 532.4.3 Përcaktimi i sigurisë juridike................................................................................................ 542.4.4 Besimi dhe ndërhyrja ligjore gjyqësore ............................................................................... 55

KAPITULLI III

3. INTERPRETIMIN E KONTRATËS NË KUADËR TË DREJTAVE THEMELORE3.1 Leximi i kontratave nëpërmjet prizmit të të drejtave themelore ..............................................573.1.1 Koncepti formal......................................................................................................................593.1.2 Koncepti substancial ............................................................................................................. 603.2 Kontratat.Përkufizimi i kontratave ........................................................................................ 603.2.1 Të drejtat themelore dhe kontratat. Influenca e të drejtës themelore mbi kontratën............ 613.2.2 Influenca e të drejtës themelore në interpretimin e kontratave ............................................ 623.2.3 Interpretimi i ri i kontratave ................................................................................................. 643.2.4 Pikat e takimit të kontratave më të drejtën themelore........................................................... 653.2.5 Hipoteza e konfliktit të normës. Superioriteti i të drejtave .................................................. 663.2.6Superioriteti i të drejtave themelore mbi kontratën ............................................................ 673.2.7 Hipoteza e konfliktit në substancë ...................................................................................... 703.2.8 Gjeneralitetet ë të drejtës së interpretimit ............................................................................ 713.3 Ndikimi i të drejtave themelore në interpretimin e kontratës ................................................. 743.4 Ndikimi i menjëhershëm i të drejtave themelore në interpretim ........................................... 753.4.1 Përcaktimi i efektit horizontal ............................................................................................. 753.4.2 Përkufizimi i efektit horizontal ............................................................................................763.4.3 Zgjerimi i fushës së veprimit të K.E.D.NJ-së ..................................................................... 773.5 Pranimi i efektit horizontal sugjeruar nga GJ.E.D.NJ-ja ..................................................... 773.5.1 Pranimi i efektit horizontal nga doktrina ........................................................................... 783.5.2 Pranimi i zbatimit të efektit horizontal dhe vertikal .......................................................... 793.5.3 Shtrirja e përgjegjësisë shtetërore ....................................................................................... 803.5.4 Detyrimi i veprimit dhe të mosveprimit të shtetit................................................................ 803.5.5 Fusha e veprimit të kontratës dhe interpretimit i saj............................................................ 823.5.6 Baza e efektit horizontal ..................................................................................................... 833.6 Realizimi i efektit horizontal ................................................................................................. 863.7 Zgjerimi i parimit të proporcionalitetit................................................................................... 873.7.1 Fshehja e proporcionalitetit në marrëdhëniet mes privatëve.............................................. 893.7.2 Niveli i zgjerimit të proporcionalitetit................................................................................. 913.8 Hierarkia e të drejtave themelore ...........................................................................................93

III

3.8.1 Shtrirja e autoritetit të vendimeve .................................................................................... 943.8.2 Autoritetit i vërtetë dhe formal ........................................................................................ 943.8.3 Pikëpyetjet e gjykimit të llojit të vendimeve ................................................................. 963.8.4 Teknika e gjykimit pilot dhe ndikimi i vendimit pilot për interpretimin e kontratës..... 973.8.5 Progresioni i influencës së gjykimit pilot ....................................................................... 993.8.6 Përfundimi .......................................................................................................................102

KAPITULLI IV

4. NDIKIMI NË INTERPRETIM I TË DREJTAVE THEMELORE NË KONTRATË4.1 Ndikimi i menjëhershëm i të drejtave themelore në interpretim ...................................... 1044.1.1 Vlerësimi i drejtpërdrejtë i interpretimit të brendshëm .................................................. 1044.1.2 Rastet e dënimit të jurdiksionit të brëndshëm ............................................................... 1064.1.3 Zëvendësimi i drejtëpërdrejtë i interpretimit të brendshëm ........................................... 1074.2 Shtrirja e influencës së menjëhershme .............................................................................. 1094.2.1 Shkelja e parimit të subsidiaritetit .................................................................................. 1114.2.2 Përfundimi ...................................................................................................................... 1134.3 Influenca e pranuar nga gjykatat e brendshme ................................................................. 1154.3.1 Vëzhgimi i pritjes përshëndetëse e influencës ............................................................... 1164.3.2 Njohja e influencës i të drejtave themelore të kontratë ................................................. 1164.3.3 Respektimi i të drejtave themelore të kontratës sipas marrëveshjes ............................... 1164.3.4 Kërkimi i anullimit të kushtit të kundërshtuar ................................................................ 1194.3.5 Qëndrimi i paqartë i gjyqtarit............................................................................................1204.3.6 Rregullimi i kontratës ...................................................................................................... 1214.4 Bilanci i ndikimit në interpretim i të drejtave themelore ...................................................1224.4.1 Modifikimi i interpretimit për formën ............................................................................ 1234.4.2 Evoluimi i rregullave të rendit publik dhe interpretimit .................................................. 1234.4.3 Evoluimi i mënyrës së interpretimit.................................................................................. 1254.4.4 Rendi i brëndshëm publik ................................................................................................ 1264.4.5 Rendi publik europian ...................................................................................................... 1274.4.6 Interpretimi i përhapjes së rendit publik europian për rregullat e rendit të brendshëmpublik të interpretimi ................................................................................................................. 1284.4.7 Ankimi me inisiativës së saj ............................................................................................. 1294.4.8 Çështja mes faktit dhe ligjit .............................................................................................. 1304.5 Modifikimi i interpretimit në themel ................................................................................... 1324.5.1 Ngurrimi për njohjen e një detyrimi pozitiv ..................................................................... 1334.5.2 Modifikimi i kontratës së gjenerimit të një detyrimi pozitiv në kontratë.......................... 1344.6. Përfundimi ........................................................................................................................... 137

KAPITULLI V5. INFLUENCA NË PËRMIRËSIMIN E TË DREJTAVE BAZË NË INTERPRETIMIN EKONTRATAVE5.1 Nevoja për interpretimin e kontratave.................................................................................. 1415.1.1Përshtatja e vendimit evropian- interpretimi ...................................................................... 1415.1.2 Shqyrtimi i interesave aktuale në konflikt ........................................................................ 1425.1.3 Frymëzimi doktrinor ........................................................................................................ 1425.1.4 Faji për shkeljen e kontratës ............................................................................................ 144

IV

5.1.5 Konflitet individuale ......................................................................................................... 1455.1.6 Frymëzimi ligjor ............................................................................................................... 1465.2 Shqyrtimi i vërtetë palëve në konflikt.................................................................................. 1475.2.1 Ekzistenca e ndërhyrjes së palës së tretë në përgjithësi ................................................ 1485.2.2 Interesi i ndërhyrjes së palës së tretë në interpretim ..................................................... 1505.3 Zbatueshmëria e vendimeve sipas K.E.D.NJ-së në marrëdhëniet kontraktore ................... 1515.3.1 Pranimi i efektit indirekt horizontale nga gjyqtari evropian............................................. 1525.3.2 Zbatimi i efektit horizontal drejtpërdrejtë nga gjykatat e brendshme ............................... 1555.3.3. Zbatimi i K.E.D.NJ-së si një marrëdhënieve kontraktuale e sigurtë ................................ 1575.4 Efektiviteti i vendimit Evropian të interpretimit .................................................................. 1585.4.1Përshtatja e vendimit Evropian në interpretim ................................................................... 1595.5 Matja e efektivitetit .............................................................................................................. 1595.5.1 Efektiviteti i vjetër në mënyrë retrospektive nga Gjykata Europiane ............................... 1605.6 Argumentet që rrjedhin nga veprimi i gjykatës Europiane .................................................. 1615.7 Shtrirja e efikasitetit të kontratës ......................................................................................... 1635.7.1 Interpretimi për shkak të mosfunksionimit të kohës ......................................................... 1645.7.2 Interpretimi për shkak të mosfunksionimit strukturor ...................................................... 1655.7.3 Përfundimi ........................................................................................................................ 1665.8 Nevoja për përmirësinim e vendimmarrjes ......................................................................... 1685.9 Inkurajimi për njohjen e referencës së vendimit ................................................................. 1685.10 Njohja e zbatimit të detyrave tw lwna nga GJ.E.D.NJ –ja ............................................... 1725.10 .1Sondazhi specifik në rast interpretimi ........................................................................... 1735.10 .2 Gjurmët e angazhuara të reflektimit .............................................................................. 1745.10 .3 Përfundimi ..................................................................................................................... 175

KREU VIInterpretimi i Kontratës në Kuadër të Legjislacionit të Republikës së Shqipërisë.

6.1 Interpretimi: “një armë e fuqishme në duart e gjyqtarëve”. ................................................. 1776.2 Interpretimi i kontratës.......................................................................................................... 1816.3 Kriteret ligjore të interpretimit.............................................................................................. 1846.4 Teoritë mbi llojet e interpretimit dhe influencat në legjislacionin material civil shqipëtar.. 1856.5 Rregullat e intepretimit..........................................................................................................1876.5.1 Kritere të interpretimit subjektiv.........................................................................................1891. Kriteri i parë i karakterit historik..............................................................................................1952. Kriteri i dytë i karakterit logjik.................................................................................................1966.5.2 Kritere të interpretimit objektiv...........................................................................................1996.6 Mirëbesimi si kriter objektiv dhe përgjegjësia parakontraktore.............................................2016.6.1 Avantazhet e kritereve objektive........................................................................................ 2046.6.2 Kriteret plotësuese objektive...............................................................................................2056.7 Konstitucionalizimi i së drejtës kontraktore.......................................................................... 2126.7.1 Interpretimi dhe teksti i kontratës....................................................................................... 2146.7.2 Interpretimi i kontratës në raport me përmbajtjen dhe emërtimin e saj.............................. 2166.8 Interpretimin i kontratës çështje ligji apo fakti dhe roli i gjykatës........................................ 222

V

KREU VII MIRËBESIMI

7. Çështjet kryesore................................................................................................................ 2277.1 Prezantim i përgjithshëm.................................................................................................. 2277.1.1 Mirëbesimi: Këndvështrim historik............................................................................... 2287.1.1.1 Origjina Romake......................................................................................................... 2287.1.1.2 Mirëbesimi në të Drejtën Mesjetare.............................................................................2317.1.1.3 Mirëbesimi në Shekullin e Nëntëmbëdhjetë................................................................2327.2 MIRËBESIMI: PROBLEMATIKAT E LIDHURA ME KONCEPTIN.........................2337.2.1 Mirëbesimi: një nocion me kufij të pacaktuar................................................................ 2337.2.2 Mirëbesimi: një nocion “i brendshëm”?......................................................................... 2347.2.3 Përpjekje për racionalizimin përmes legjislacionit. Specifikat e ligjit Amerikan dheHollandez…………………………………………………………………………………… 2357.2.4 Përpjekjet për racionalizimin nga teoritë juridike…………..………………………… 2367.2.5 Acquis Komunitare dhe Acquis Ndërkombëtare……………………………………... 2387.2.6. Mirëbesimi, një instrument interpretimi……………………………………………….2397.2.7 Një parim për interpretimin e traktateve ndërkombëtare………………………………2397.2.8 Një direktivë për interpretimin e rregullave që lidhen me kontratat...............................2407.2.9 Parim për interpretimin e kontratave...............................................................................2417.2.10 Mirëbesimi, një standard sjellje.....................................................................................2437.2.11 E drejta pozitive.............................................................................................................2437.3 Konventa e Kombeve të Bashkuara mbi Kontratat për Shitjen Ndërkombëtare të Mallrave: njëdetyrim i nënkuptuar i mirëbesimit............................................................................................ 2437.4 Konventa e Kombeve të Bashkuara mbi Garancitë e Pavarura dhe Letrat e Kreditit......... 2457.5 E drejta Komunitare............................................................................................................. 2457.5.1 Mirëbesimi në propozimet e kodifikimit Ndërkombëtar dhe Europian............................ 2487.5.2 Parim i përgjithshëm.......................................................................................................... 2497.5.3 Kuptimi konkret i mirëbesimit........................................................................................... 2507.5.4 Parimet e UNIDROIT....................................................................................................... 2507.5.5 PECL................................................................................................................................. 2517.5.6 Projekti PAVIA................................................................................................................. 2527.6 MIRËBESIMI, NJË BAZË PËR MBROJTJEN E BESIMIT TË GABUAR.................... 2537.6.1 Besimi në ligjshmërinë e një situate.................................................................................. 2547.6.2 Mbrojtja e palës së tretë që vepron në “mirëbesim”...........................................................2557.6.3 E drejta krahasuese.............................................................................................................2567.7 MIRËBESIMI, NJË MJET INTERPRETIMI......................................................................2587.8 MIRËBESIMI, NJË STANDARD SJELLJE......................................................................2587.8.1 Funksioni tërësor i mirëbesimit..........................................................................................2597.8.2 Funksioni i mirëbesimit në momentin e harimit të kontratës............................................2607.8.3 Funksioni i mirëbesimit përgjatë ekzekutimit të kontratës................................................2627.8.4 Funksioni përshtatës i mirëbesimit.....................................................................................2637.8.5 Funksioni restriktiv i mirëbesimit.......................................................................................2647.8.6 Pika të përgjithshme të marrëdhënies së mirëbesimit me nocionin e abuzimit.................2647.8.7 Marrëdhënie midis mirëbesimit dhe abuzimit në legjislacionin kundër kushteve të padrejta nëkontratë....................................................................................................................................... 2667.8.8 Mirëbesimi, një bazë për mbrojtjen e krijimit të një besimi të gabuar............................. 268

VI

7.8.9 Vendet e sistemit kontinental......................................................................................... 2687.8.10 Vendet e common law.................................................................................................. 2697.9 Alternativat e Mirëbesimit: Kontributi konkret i së Drejtës Angleze .............................. 2707.9.1 Konsiderata ideologjike................................................................................................. 2707.9.1.1 Arsyet tradicionale përmbajtjen e importimit në Angli të konceptit të mirëbesimit...2707.9.2 Zhvillimet e fundit të së drejtës Angleze.......................................................................2717.9.3 Alternativa teknike të mohimit të parimit të përgjithshëm të mirëbesimit.....................273

8.KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME .....................................................................274

BIBLIOGRAFI......................................................................................................................282

VII

« Interpretimi i saktë nuk qëndron në kuptimin e tekstit por ti shpjegosh më të mirën e atij që nuk ekupton autorin. Atij që e kupton ndryshe. Por thënë në nje mënyrë tjetër kjo duhet të jetë një lloj takimifinal midis asaj që mendohet dhe kuptimit që del nga teksti i interpretuar »

VIII

Parathënie

Për hir të qartësisë spektrit të ndyshëm përgjatë të cilit çdo sistem interpretimi kontraktor do tëveprojë do të sqarojmë dallimet mes tyre .Dallimi më i qartë rrjedh nga poli i qëndrueshëm në atë dinamik. Një sistem i cili fokusohet vetëm nengjarjet që ndodhin në momentin gjatë të cilit kontrata përfundon, është statik. Interpretimi kontraktorshtrihet në dinamikën ekstreme kur merr në konsideratë evolucionin e mos marrëveshjeve : të paratrrjedhin , duke ndjekur dhe duke konsultuar formimin e kontratës.Një spektrin e dytë varion nga poli I objektivitetit në ektremitetin e subjektivitetit. Kur një përafrimsubjektiv merret parasysh , qëllimi I përbashkët është kriteri jetik i cili drejton interpretimetkontraktore ne kuadër të lirvive dhe të drejtave të njeriut . Një sistem është objektiv kur nuk ështëdëshira e palëve e cila është vendimtare, por ajo e një personi abstrakt, një personi të arsyeshëm.Shkalla e fundit rrjedh nga ekstremiteti i standartizmit deri në limitin e individualizimit . Interpretimikontraktual standartizohet kur nuk merret asnjë kontekst parasysh . Një fushë tipike e aplikimit është egjetur në standarten e marreveshjeve , kontratave dhe klauzolave standarte në mekaniymat evropianë tëparashikaur nga Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Duke u futur në një marrëveshje të tillë ,palët shpesh nuk negociojnë . Pengesa për interpretimin e një kontrate të tillë janë shpesh të zgjidhuraduke përdorur zakonin e thjeshtë të interpretimit veçanërisht ato të cilat kanë për qëllim rivendosjen ebalances kontraktore , si rregulli contra proferente . Duke iu referuar përafrimit të individualizuar,interpretimet kontraktore duhet të jenë konkrete : duke shpjeguar se një kontratë duhet të përmbushet nëbazat e rrethanave jo karakteristike dhe të paparashikuara me rolin që do të marrë Gjykata Evropianepër të Drejtat e Njeriut.

IX

MIRËNJOHJE

Do të dëshiroja të shprehja një falenderim të veçantë gjithë stafit akademik të Fakultetit të Drejtësisë, icili u tregua i palodhur në përmbushjen e progarimt tonë të studimeve doktorale, si dhe Këshillin eProfesorëve për përkrahjen e interesimin e tij për nxjerrjen e një produkti studimor cilësor, me vlerëteorike dhe praktike.Një falenderim i veçantë i shkon udhëheqësit shkencor të këtij punimi Prof. Dr. Kudret Çela përudhëzimet dhe ndihmën metodike shkencore, vërejtjet dhe sugjerimet e tij mbi bazën e të cilave kypunim u realizua brënda afateve të miratuara dhe sipas standarteve të kërkuara.Falenderime të veçanta shkojnë për shefen e Departamentit të së Drejtës Civile, Prof. Dr. Zhaklina Peto,Zëvëndës Dekanen e Fakultetit të Drejtësisë Prof.Dr.Kestrin Katro, Dekanit të Fakultetit të Drejtësisë,për kolegët e Departamentit të së Drejtës Civile të Fakultetit për mbështetjen e vazhdueshme në tëgjitha fazat e studimeve doktorale.U jam mirënjohës familjes dhe miqve të mi për mbështetjen e vazhdueshme që më kanë dhënë gjatërealizimit të studimit.Personalisht, Ju falenderoj për mbështetjen dhe kohën në dispozicion që më kushtuat!

Me respektBrunela Kullolli

Tiranë 2017

X

QËLLIMI DHE RËNDËSIA E STUDIMIT

Në dekadat e fundit, interpretimi kontratës ne pergjithësi dhe interpretimi i kontratës në kuadër te lirivedhe të drejtave të njeriut është bërë pjesë e debateve juridike si ne drejtim vertikal ashtu edhe atehorizontal . Mjaft studiues, në punën e tyre janë fokusuar në përcaktimin e rolit dhe rëndësisë së tijpërgjatë fazave të lidhjes së kontratës . E drejta kontraktore ka qenë prej kohësh një nga lëndët kryesoretë së drejtës krahasuese. Nga të gjitha fushat e ligjit, ndoshta asnjëra nuk i është nënshtruar studimitkrahasues aq shpesh dhe intensivisht sa e drejta kontraktore. Enciklopedia Ndërkombëtare e LigjitKrahasues i kushton dy nga shtatëmbëdhjetë vëllime kësaj teme; e drejta kontraktore merr më shumë segjysmën e lëndës së analizuar në veprën klasike të Konrad Zweigert dhe Hein Kötz, kjo është një ngatemat më të spikatura në debatet e tanishme rreth të pasurit të një drejte private evropiane dhe figurondukshëm në përmbledhjet e së drejtës krahasuese.Ka, natyrisht edhe tema të tjera të së drejtëskrahasuese, të tilla si torts (deliktet), marrëdhëniet familjare, e drejta penale dhe proçeduriale si dhe mësë fundi, çështjet kushtetuese . Nëse ka një objekt klasik të ligjit krahasues, ky titull duhet ti jepet ligjittë kontratës. Ky status i spikatur vjen për shkak të tre arsyeve kryesore:Së pari, origjina e së drejtës krahasuese moderne e gjen fillesën në botën e civil law (Evropënperëndimore) në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë, fillim shekullit të njëzetë dhe në atë kohë kontratatkonsideroheshin gjerësisht si fushë dominuese dhe e shquar e ligjit. Pjesërisht, kjo ishte për shkak tëtraditës të së drejtës romake që vinte theksin e saj në të drejtën private, veçanërisht në të drejtën edetyrimeve dhe më veçanërisht tek kontratat; vihet re se në shumicën e kodeve civile klasike, kontratatzënë një pozitë qendrore dhe janë trajtuar shumë më gjerësisht se çdo temë tjetër individuale. Pjesërisht,pozicioni i shquar i kontratave është edhe për shkak të rolit të tyre qendror në rregullimin emarrëdhënieve të tregut, veçanërisht në kulm të liberalizimit dhe në rëndësinë simbolike tëmarrëveshjeve private përsa i përket ideologjisë së autonomisë individuale. Për shumë juristë formimi isë drejtës moderne krahasuese dhe dominimi i marrëveshjeve private ilustrohet në frazën e famshme tëMaine “Lëvizja e shoqërive progresive ... nga statusi tek kontrata.Së dyti, ligji modern krahasues filloi të përqëndrohej shpejt veçanërisht në studimin e ngjashmërive dhedallimeve midis sistemeve civil law dhe common law, e drejta kontraktore rezultoi të ishte një fushëjashtëzakonisht pjellore për studime të tilla. Nga njëra anë, civil law dhe common law qasjet përkontratat i kishin të ngjashme sa të ishin të krahasueshme për shkak se të dy përqëndrohen rreth temavetë përbashkëta, të tilla si formimi kontratës (ofertës dhe pranimit), mospërmbushjes dhe mjeteve juridikepër mospërmbushjen, interpretimit, ndryshimit të rrethanave, gabimit, mashtrimit dhe detyrimit por, ngaana tjetër, këto sisteme treguan dallime të konsiderueshme sa për ta bërë interesant dhe të vlefshëm njëkrahasim të tillë, një shembull, në lidhje me doktrinën e shkakut dhe faktit, konceptet themelore tëshkeljes dhe theksi i veçantë në ndryshimin midis përmbushjes dhe shpërblimit të dëmeve.Këto ngjashmëri dhe dallime ishin kryesisht rezultat i zhvillimeve historike. Ndërkohë konceptimettradicionale të kontratës ishin, të paktën për disa kohë, janë të ndryshme (në civil law ideja emarrëveshjes, në common law ideja e premtimit), kishte një konvergjencë thelbësore veçanërisht në fundtë shekullit të nëntëmbëdhjetë, kur common law u vu nën influencën massive të civil law. Si rezultat ikëtij kombinimi interesant të ngjashmërive dhe dallimeve, e drejta kontraktore u bë tema kryesore nëkontekstin klasik të krahasimit të civil law dhe common law. Ilustrimi më i mirë i këtij fenomeni ështëstudimi i famshëm “Il contratto” i Gino Gorla-së.Së treti e drejta kontraktore është një temë e preferuar për studim krahasues sepse ajo është praktikishtnjë ndër fushat më të spikatura të së drejtës, si në aspektin e rëndësisë ekonomike dhe përsa i përketrealiteteve të negociatave dhe proçeseve gjyqësore ndërkombëtare. Duke qënë se tregtia ndërkombëtaredhe marrëdhëniet ekonomike më në përgjithësi, varen kryesisht nga kontratat private, të kuptuarit e

XI

ngjashmërive dhe dallimeve ndërmjet sistemeve të ndryshme ligjore kombëtare bëhet një çështje merëndësi të menjëhershme praktike. Kështu, ligji dhe politikanët, gjyqtarët dhe avokatët si dhe komunitetii biznesit ndërkombëtar kanë një interes të fortë në të kuptuarin e të drejtës kontraktore në një kontekstndërkufitar dhe shpesh janë “konsumatorë” që dëshirojnë këtë studim krahasues të saj si dhe ne kuadrine interpetimit ne respektimin e K.E.D.NJ-së. Kjo nga ana tjetër, ofron stimuj (dhe premton shpërblime)për krahasuesit që adresojnë çështje të së drejtës kontraktore.Në Shqipëri, legjislacioni civil është i frymëzuar nga eksperiencat ligjore të vendeve, të cilat i përkasintraditës civil law. Si i tillë, ndihet prania interpretimi i kontratës , jo vetëm në legjislacionin kontraktor,por edhe në atë të punës, familjes, trashëgimisë, etj.Ky qëllim do të realizohet nëpërmjet analizimit dhe interpretimit të kujdesshëm të disa prej këtyreinstrumenteve ndërkombëtare. Pra, studimi synon të ofrojë përgjigje për disa pyetje:

1. Cili është roli dhe rëndësia aktuale e parimit të interpretimi kontraktor?2. A duhet që interpretimi kontraktor të përafrohet në mënyra dinamike që rrjedhimisht të jetë në

gjendje të evolojë përgjatë ndryshimit të rrethanave të marrëdhënies kontraktore?3. Pse gjyqtarët duhet të interpretojnë një kontratë ?4. A mund të interpretojnë kontratën në çdo kohë ?5. Si gjyqtarët duhet të interpretojnë marrëveshjen e palëve ?6. Cili përcaktim ligjor mund të përdoret kur pas përfundimit të një marrëveshje shfaqen me

rrethana të panjohura?Në raste të tilla konceptime të ndryshme ligjore , si forca madhore , mundimi dhe abuzimi I ligjit, mund të thirren por asnjëri prej koncepteve rregullisht të përdorura është e përshtatshme nëligjin .

7. Si përmbushet detyrimi kontraktor në rast të një intepretimi kontraktor ne përputhje meK.E.D.NJ-në ?

8. Sa shumë duhet të merret parasysh konteksti kur bëhët interpretimi i zgjeruar i kontratës?Interpretimet kontraktore i standartizuara nuk jep ndonjë rol domethënës në kontekst: ështëthjeshtë literalist. Vetëm kuptimi në fjalor I fjalëve është vendimtar. Vizioni me origjinë nga ligjiromak (contractus stricti iuris) dhe përveç përdorimit të tij në marrëveshjet standarte, ka vetëmvlerë historike . Sot të gjithë juridiksionet të sjellin ndërmend një pjesë të madhe të kontekstitgjatë interpretimit të kontratave.

9. A është interpretimi dinamik kontraktor I mundshëm dhe si duhet që te krijohet një përafrim Itillë?

Në mënyrë që ti përgjigjemi kësaj pyetje , brendësija gjatë të cilit konteksti luan një rol tërëndësishëm duhet të vendoset si fillim . Një sistem dinamik dhe evolues ka nevojë për njëkontekst I cili është aq I madh saç duhet , duke u zgjatur nga faza e negocimit në rritjen epengesës.

10. A munden palët nga ana e tyrë të pengojnë ose të rrisin një interpretim dinamik kontraktor?Palët të cilat duan të influencojnë në interpretim mund ta përfundojnë interpretimin eklauzolave në kontratën e tyre. Klauzolat të cilat I adresohen dinamikës së interpretimit janëe të gjithë klauzola e marrëveshjes, , klauzole me asnjë modifikim oral dhe klauzolash jo tëlira.

11. Cili është roli i gjyqtarit të brendshëm në interpretimin kontraktor?12. Si është raporti i interpretimit ne nivel vertikal dhe horizontal ?13. Si është raporti i interpretimti nga gjykatave brendshme dhe GJ.E.D.NJ-së ?14. A ka dallime në qasjen ndaj interpretimti kontraktor midis traditave civil law dhe common law?

XII

Studimi ka vlerë për gjyqtarët, në intepretimin e ligjin e në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve kontraktore,për të nxitur dhe fuqizuar rolin tyre në arritjen e drejtësisë dhe ekuilibrit në marrëdhënien kontraktore epër të përdorur pushtetin e tyre si një mjet për tejçimin dhe respektimin e lirive dhe të drejtave të njeriutKy studim është një pikë referimi edhe në rastet e interpretimeve gjyqësore e jashtëgjyqësore tëkontratave tregtare dhe të interpretimti të tyre ne respektim të lirive dhe te drejtave themelore të njeriut .Studimi mund të konsiderohet një pikënisje për një vëmendje më të madhe ndaj parimit të interpretimitkontraktor , për të plotësuar doktrinën shqiptare me qëndrime të mëtejshme rreth tij .Interpretimi luan një rol të rëndësishëm në proçeset gjyqësore, për shkak se është sqarimi i faktitkontraktual.Kjo i lejon gjykatësit të zbulojë qëllimin e përbashkët të palëve dhe elementet objektiv nëpërmbajtjen e kontratës.Në praktikën gjyqësore, ligji pozitiv përcakton një kufi për qasjen e interpretimit të kontratës.Për tëjustifikuar përshtatshmërinë e këtij kufiri, duhet të kemi një njohuri të saktë në diferencën midisshkaqeve dhe kushteve të interpretimit të kontratës. Për më tepër, praktika gjyqësore e interpretimit tëkontratës thellon të kuptuarit tonë në këtë operacion intelektual.Është e nevojshme për të zbuluarsubstancen e interpretimit të kontratës për të udhëhequr zbatimin e saj .Kornizës së Përbashkët të Referencës , parimet e K.E.D.NJ-së , apo Direktiva të BE-së, vendimet egjykatës së Strasburgut dhe vendimet e gjykatës së lartë dhe të gjykatës Kushtetuse që lidhen me këtëfushë studimi, pjesë e këtij punimi. Realizimi i këtij studimi përbën përpjekjen e parë serioze nëtrajtimin e krahasimit e kontrave midis të dy sistemeve si dhe interpretimit të kontratave në të drejtën ebrendshme dhe në suazën e interpretimit të GJ.E.D.NJ-së , ndaj në punën time për përmbushjen e këtijqëllimi u përballa me disa vështirësi:Së pari arrita të konstatoja se studiues të së drejtës kontraktore evropiane dhe refuar me shume sistemittë traditës kontinentale dhe të shteve të tjera europiane janë mjaftuar me qëndrime të kontradikorelidhur me interpretimitn ne të drejtën brendshme dhe asaj të GJEDNJ-së . Qëndrimi e mbajtur ngagjykata kushtuese lidhur me interpretimin dhe respektimin e në të drejtën private të K.E.D.NJ-së , mepërjashtime të vogla, ka mungesë të doktrinës dhe mendimit shqiptar mbi parimin e interpretimit .Së dyti arrita të konstatoja se praktika gjyqësore shqiptare, pavarësisht se është e pasur me çështjegjyqësore që kanë për objekt konfliktet kontraktore, nuk është e plotësuar me vendime gjyqësore të cilatnë pjesën arsyetuese të tyre të ndalen për të analizuar situatën dhe sjelljet përkatëse të palëvekontraktore, njëkohësisht edhe palë në gjykim, për të vlerësuar shkeljen ose jo të këtyrë parimeve ,si dhepër të hedhur një hap të guximshëm rreth interpretimit ne kuadër të Konventës të marredhenieve mespalëvë private dhe shteteve . Në këto vendime gjyqësore për intrepretimin e marrëdhënieve meprivate dhe rëndësia e kontratave vetëm citohet si pjesë përbërëse e dispozitave të Kodit Civil. Për tëdyja arsyet (vështirësitë) e sipërpërmendura më është dashur të punoj kryesisht me literaturë të huaj dheme vendime gjyqësore të gjykatave të huaja dhe të GJ.E.D.NJ-së . Përdorimi i literaturës së huaj më kaimponuar, që në raste të caktuara disa koncepte të mos i shqipëroj, por t’i përdor në gjuhën në të cilënato janë shfaqur fillimisht, apo në gjuhën që përdoren dhe njihen për shkak të përdorimit të zakonshëm.Kjo edhe për faktin se disa koncepte mund të humbitnin nga kuptimi konkret i tyre nëse do tëshqipëroheshin. Ndaj, përgjatë studimit, shfaqen terma në gjuhën latine, angleze, franceze, gjermane eitaliane.

XIII

METODOLOGJIA DHE MATERIALET

Për vetë shtirjen e studimit jo vetëm në kohë, por edhe në çështjet, që do të trajtojë është vlerësuar earsyeshme të përdoret një kombinim metodologjish, për të arritur përmbushjen e qëllimit final të tij:Kërkimi dhe përzgjedhja e literaturës, si një hap i parë dhe i rëndësishëm në mbledhjen e literaturëskryesore dhe ndihmëse, të përshtatshme dhe në përputhje me objektin e studimit.Fillimisht janë siguruar materialet (libra, artikuj shkencorë, monografi, vendime gjykatash, punimeshkencore, të prezantuara në konferenca shkencore), të cilat janë përzgjedhur me kujdes për të qenë jovetëm në përputhje me objektin e studimit, por për të qenë materiale cilësore dhe me vlerë. Në lidhje mekëtë, jam përpjekur, që gjatë studimit t’i referohem emrave të njohur të studiuesve të huaj, shtëpivebotuese me emër (Oxford University Press, Dalloz etj.) dhe vendimeve gjyqësore tipike të, më tëpërmendura e që kanë lënë shenjë për qëndrimet dhe arsyetimet e tyre.Metoda përshkruese, të cilën e kam parë të nevojshme ta përdor për të treguar e sqaruar, nëpërmjet njëtrajtimi historik e kronologjik, shfaqjen e parimit të mirëbesimit kontraktor në të drejtën romake dheevoluimin e mëtejshëm të tij gjatë Mesjetës, si pjesë e lex mercatoria dhe përfshirjen e tij në kodifikimete para evropiane. Metoda përshkruese është përdorur në studim, në shërbim të sqarimit të kuptimit tëkonceptevete interpremit të kontratave .Metoda analizuese, e cila në pjesën e parë të studimit është përdorur për të analizuar shkaqet e shfaqjesdhe arsyet e rezistencës së tij në shekuj deri në ditët tona. Në vazhdim kjo metodë është përdorur në dydrejtime kryesore: (1) në analizimin e legjislacioneve të brendshme të shteteve të përzgjedhura për tëqenë pjesë e studimit dhe disa instrumenteve me natyrë ndërkombëtare (2) në analizimin e praktikësgjyqësore të këtyre shteteve në lidhje me interpretimin kontraktor. Kjo metodë më ka ndihmuar nëanalizimin e dispozitave, që në kuptimin dhe përmbajtjen e tyre i referohen mirëbesimit, për të kuptuarmë tej qëndrimin përkatës të legjislacioneve të ndryshme ndaj të njëjtit parim.Ndërsa nëpërmjet analizimit të vendimeve gjyqësore të gjykatave evropiane dhe GJ.E.D.NJ-së ështëbërë e mundur të kuptohet zbatimi në praktikë i respektimit të lirive dhe të drejtave të njeirut jo vetëmmidis shteve kontraktuese por edhe ne marrëdhëniet mes privateve dhe përfshirja në zgjidhjen emosmarrëveshjeve me natyrë kontraktore. Duke mos u mjaftuar me metodologjinë tradicionale “blackletter” janë analizuar dhe vlerësuar qëndrimet doktrinare të studiuesve dhe praktikuesve të ligjit, për tëcilat është rezervuar një hapësirë e konsiderueshme në këtë studim. E kam konsideruar tëpashmangshme përdorimin e metodës krahasuese, e cila është përdorur përkatësisht në dy drejtime: (1)midis dy traditave të së drejtës civil law dhe common law për të pikasur, identifikuar dhe vendosur nëfokus dallimet kryesore në të Drejtën Kontraktore, të zhvilluara nga secila prej tyre në lidhje me qasjenndaj krahimit të instituteve të këtyrë sistemeve (2) brenda secilës traditë, nëpërmjet krahasimit të sëDrejtës Kontraktore të disa shteteve, për të nxjerrë në dukje dallime më të vogla në qëndrimin e tyre .Metoda krahasuese është përdorur për të kuptuar edhe dallime të mundshme ndërmjet disainstrumenteve me natyrë ndërkombëtare, për mënyrat se si e parashikojnë dhe përfshijnë parimin einterpretimit të të drejtës ne marrëdhëniet mes privateve në përmbajtjen e teksteve të tyre në kuadrinndërkombëtar . Ky krahasim, njëkohësisht i kryqëzuar ndërmjet dy traditave të së drejtës dhe më shumëlegjislacioneve të brendshme, si dhe ndërmjet instrumenteve ndërkombëtare me natyrë të detyrueshmeapo soft law, është shoqëruar me qëndrime të autorëve të ndryshëm.Nëpërmjet metodës interpretuese dispozitat ligjore i janë nënshtruar interpretimit sistematik të tyre. Kjometodë ka shërbyer sidomos në përpjekjet për të identifikuar kuptimin e tyre , të cilit ligjërisht i mungonnjë përkufizim i tillë. Interpretimi i dispozitave ligjore, jo vetëm të disa kodeve civile por edhe te nenevetë K.E.D.NJ-së por edhe praktikës së GJ.E.D.NJ-së në çështje specifike qe kanë të bëjnë me këto tëdrejta , por edhe të disa ligjeve të tjera kanë ndihmuar edhe në identifikimin e detyrimeve të palëve nënjë marrëdhënie kontraktore.

XIV

STRUKTURA E STUDIMIT.

Në realizimin e studimit, me qëllim strukturimin e tij në mënyrë të përmbledhur, janë përdorur njënumër i vogël kapitujsh për të bërë të mundur një ndarje të qartë të çështjeve që trajtohen, si dhe për tëmos copëzuar informacionin që logjikisht i përket secilit prej tyre. Përmbajtja e studimit ështëstrukturuar përkatësisht në pesë kapituj Ky punim strukturohet në gjashtë kapituj:Kapitulli i parë: “Rëndësia e kontratave në të drejtën krahasuese”. Fillimisht është trajtuar origjina e sëdrejtës krahasuese moderne e cila gjenë fillesën saj në sistemin civil laë në fund të shekullit tënëntëmbëdhjetë fillimi shekullit të njëzetë. Në atë kohë kontratat konsideroheshin gjerësisht si fushëdominuese dhe e shquar e ligjit. Ligji modern krahasues filloi të përqëndrohej shpejt dhe veçanërisht nëstudimin e ngjashmërive dhe dallimeve midis sistemeve civil laë dhe common laë. E drejta kontraktorerezultoi të ishte një fushë jashtëzakonisht pjellore për këtë studim dhe për faktin se drejta kontraktoreështë një temë e preferuar për studim krahasues sepse ajo është praktikisht një ndër fushat më tëspikatura të së drejtës, si në aspektin e rëndësisë ekonomik dhe përsa i përketë realiteteve të negociatave,proceseve gjyqësore ndërkombëtare si dhe në gjykimet e GJ.E.D.NJ-së. Kujdesi i veçantë në kreun eparë i është dhënë mundësisë per qasjet krahasuese.E drejta kontraktore e krahasuar ka konsistuar tradicionalisht kryesisht në studimin e përgjithshëm tëngjashmërive dhe dallimeve doktrinore ndërmjet sistemeve të ndryshme ligjore, përsëri kryesisht nëlidhje me civil dhe common law.Kapitulli i dytë ;”Roli i interpretimit të kontratës në proceset gjyqësore”. Interpretimi luan një rol tërëndësishëm në proceset gjyqësore, për shkak se bëhet sqarimi i fakteve kontraktuale.Kjo i lejongjykatësit të zbulojë qëllimin e përbashkët të palëve dhe elementët objektiv në përmbajtjen ekontratës.Në praktikën gjyqësore, ligji pozitiv përcakton një kufi për qasjen e interpretimit të kontratës.Doktrina tradicionale dhe mbizotëruese e konsideron interpretimin e kontratës si interpretim i vullnetittë palëve. Kjo pikëpamje është e bazuar, në fakt, në teorinë e aktit ligjor.Kapitulli i tretë : “Interpretimi i kontratës në kuadër të drejtave themelore”. Interpretimi i kontrataveështë dëgjuar gjerësisht si përkufizim i kuptimit të saj, marrë në konsideratë sërisht nëpërmjetndërhyrjes së të drejtave themelore. Në këtë pjesë të interpretimit të imponuar nga informiteti i aktevekontraktore të Këshillit Europian të Drejtave të Njeriut. Gjykata Evropiane është tradicionalisht ekufizuar për të ndërhyrë kur një shtet shkelë të drejtat themelore të një prej shtetasve të tij, tani e shehrolin e tij të zgjeruar. Tani, marrëdhëniet vertikale ndërmjet shtetit dhe individit të marra në shqyrtimnga Gjykata e Strasburgut. Marrëdhëniet private, kryesorja e të cilave janë marrëdhëniet kontraktualeqë janë në pajtueshmëri me K.E.D.NJ-në dhe protokollet e saj shtesë. Nëpërmjet shtetit, gjyqtariEvropian siguron se transaksionet ligjore në mes të individëve janë realizuar në përputhje me të drejtate traktatit.Kapitulli i katërt: Njohja e efektit horizontal të K.E.D.NJ-së e lejon Gjykatën Evropiane për të shqyrtuarzbatimin e të drejtave themelore në marrëdhëniet private. Nëpërmjet veprimitarisë së shtetit - i cili mundtë vërehet nga një veprim ose mosveprim i shtetit – dhe në këtë potencial ai zë një vend të dyfishtë -nëse neni 1 i K.E.D.NJ-së, ose teoria e detyrimeve pozitive – GJ.E.D.NJ-ja vazhdimisht zgjerohet përmundësitë e ofruara nga efekti indirekt horizontal që krijoi mjedis të pastër për ndikimin e saj nëveprimtarinë e gjyqtarit të brëndshëm. Ky i fundit, kur do të interpretojë kontratën domosdoshmërishtdo të orientohet në qasjen e saj me kërkesat e të drejtës kontinentale . Ndikimi i të drejtave të njeriutmbi interpretimin e kontratës. Interpretimi kuptohet gjerësisht këtu si përcaktimi i përmbajtjes sëkontratës dhe detyrimet të cilat kanë dalë në mënyrë indirekte.Kapitulli i pestë :“Influenca në përmirësimin e të drejtave bazë në interpretimin e kontratave”.Influenca në përmirësimin e të drejtave bazë në interpretimin e kontratave është frut i një pune tëpërbashkët ndërmjet GJ.E.D.NJ-së dhe Gjykatave të brëndshme. Ndërsa GJ.E.D.NJ-ja dikton ndikim

XV

në interpretimin e K.E.D.NJ-së, në të kundërt gjyqtari brendshëm ka tendencë për ta zbatuar dheaplikuar këtë ndikim.Në të vërtetë, analiza e ndikimit të të drejtave themelore në interpretimin ekontratës nuk mund të jetë e mjaftueshme për të respektuar ligjin, përndryshe vlerësimi mbetetsipërfaqësor. Kritikat e disa qasjeve dhe parametrave kanë quajtur të nevojshme për të bërë një studimmë te plotë. Influenca në përmirësimin e të drejtave bazë në interpretimin e kontratave, ështëkonsideruar dhe zbatuar nga një veprim i përbashkët ndërmjetë GJ.E.D.NJ-së dhe gjykimi nga gjykatate brendshme të shteteve. Liria e zbatimit të detyrueshëm në të drejtën e brendshme, mbrojtja e karakteritnë përputhje me Gjykatën Europiane të Drejtave të Njeriut nuk mund të sigurohet siç duhet në atë masëqë çështja shkon në Gjykatën Strasburgut. Një qasje e zhvillimit mund të konsiderohet kjo influencë, ecila do të jetë ndryshe dhe kuptojnë rregullat tradicionale të interpretimit, për t'u dhënë atyre një shtysëtë re.

Kreu i VI-të, trajton interpretimin e kontratave në kuadër te dispozitave materiale rregulluese që gjendennë Kodin Civil të republikës së Shqipërisë. Trajtimi si në rrafshin teorik ashtu edhe atë praktik të këtyredispozitave përbën rëndësi të madhe për deduksionin e implementuar në këtë kërkim shkencor me qasjekrahasuese. Analizimi i jurisprudencës vëndase paraqet një aspekt shumë të rëndësishëm, për ta parainterpretimin si një instrument fuqiplotë në duar të gjyqtarëve.

Kreu i VII-të, institutin e mirëbesimit, por në kuadrin e një instrumenti interpretues që aktorët e sistemittë drejtësisë aplikojnë për të nxjerrë kuptimin dhe qasjen e palëve karshi njëra- tjetrës. Trajtimi i këtijinstrumenti dhe instituti të së drejtës civile, do të analizohet së pari nga pikpamja historike, evoluimi sinjë mjet interpretimi në kuadër të legjislacionit të BE-së dhe së fundmi do të trajtohet gjerësishtjurisprudenca e GjED-së dhe implikimet potenciale praktike.

XVI

HYRJA

Ligji kontraktor luan nje rol të rëndësishëm në zhvillimin e shoqërisë njerëzore. Kjo nuk do të thotëaspak se po mbivlerësohet një fushë e së drejtës në raport me fushat e tjera, por sigurisht nuk mund tëmohohet rëndësia që ka në rregullimin e praktikave të shkëmbimit, marrëveshjeve dhe tregtisë, duke ukthyer në “gjuhën e përbashkët” të popujve.Ideja se liria kontraktuale mund të kufizohet nga KonventaEvropiane për të Drejtat e Njeriut nuk është një ide aq e lehtë për të pranuar1 Në të vërtetë, ajo është ajoqë do të imponojë disa individëve privat respektimi i një traktat ndërkombëtar.Natyrisht, vetëm shtetet kontraktuese janë të detyruar të respektojnë Konventën Evropiane për “Tëdrejtat e njeriut “, dhe mund të lejojë një tradita që s'mbahen mend "liritë publike janë pohuar ngakundërshtimi i tyre në shtete, dhe mënyrë më të përgjithshme, në fuqi publike që kanë të drejtat enjeriut që janë më pas në një marrëdhënie vertikale »2 . Nga kjo vjen dhe ndikimi dhe konformiteti iakteve kontraktore të Këshillit Evropian për të Drejtave të Njeriut. Më pas Konventa Evropiane e tëDrejtave të Njeriut si rrjedhoje me përballjen e paevitueshme të respektimit të lirise kontraktore dheruajtjen e të drejtave themelore,mbi të cilin vlen të pyetet pasi ato përbëjnë interesin e subjektit të këtyremarredhënieve por edhe për shtetet që respektojnë këto konventa si dhe për gjykatat e shteteve që bëjnëkëtë interpretim.Të drejtat themelore të ndikojnë dukshëm në interpretimin e kontratave. Ky perceptim nëpërmjetrregullave tradicionale të interpretimit të parashikohet në Kodin Civil dhe është e lejuar për shkak tëpunës shtesë të gjykatave evropiane dhe kombëtare. Infuenca e gjyqtarit evropian në drejtat themelore,puna e Këshillit të Evropës, janë të përdorur nga Gjykata Evropiane e cila nga ana e saj siguronprodhimin, promovimin dhe kontrollin. Për arsye thelbësore që kanë të bëjnë kryesisht me aftësitë e tij.GJ.E.D.NJ-ja lejon atë për të frenuar abuzimet që shteti mund të sjellë të drejtat themelore tëindividëve.Ndikimi i të drejtave të njeriut në kontratë do të përcaktohet nga qëndrimi i miratuar nga shteti në lidhjeme çështjen për të cilën është ballafaquar. Në të vërtetë, e drejta themelore për të manifestuar, më shumëpërgjegjësinë e shtetit ka të ngjarë të jetë e angazhuar. Ajo që është esenciale që të integrohet ideja seshteti mund të nxisi një sulm të tillë në një marrëdhënie private. Por si mund të konsiderohet përgjegjës?Roli i shtetit në shkeljen e të drejtave themelore në kontratë mund të rezultojë veprimin e saj osemosveprimin , edhe pse çështja e mosveprimit të tij duket se është pjesa më e rëndësishme e kontratësdhe interpretimit të saj.Shteti mund jetë përgjegjës nga Gjykata Evropiane e ndërhyrjes aktive me një tëdrejtë themelore. Ai gjithashtu mund të jetë përgjegjëse për ndërhyrjen pasive me një të drejtëthemelore. Në këtë hipotezë të dytë mund të manifestohet më shumë ndikimi i të drejtave të njeriut nëinterpretimin e kontratës. Në mënyrë të veçantë, ndërhyrja pasive mund të zbulohet pas një sulmi tëdrejtpërdrejtë në një të drejtë themelore, apo të një shkeljeje të kryer me anë të një pale të tretë qëmund të ndërhyjë në të drejtën e K.E.D.NJ-së.Kur një palë e tretë mund të ketë kryer një shkelje të një të drejte themelore në lidhje me një tjetër,çështja e efektit horizontal të Konventës - domethënë një kërkesë e Konventës në marrëdhëniet private -është i shqetësuese. Shteti ka keqinterpretuar një kontratë që lejon shkeljen që vazhdon në përmbajtjen esaj.Ky vlerësim nxjerr në pah dy mendime kryesore. E para ka të bëjë me ndryshimin e kryer nëmënyrën e zgjidhjes së mosmarrëveshjes. Në të vërtetë, duket se kjo nuk është ashtu si dhe se ky parim ipërdorur është ndryshuar - pavarësisht nga fakti se konteksti për të cilin u mendua fillimisht nuk është injëjtë.Parimi nuk ndryshon dhe ai është përdorur në një kontekst të ndryshëm. Ky është qëllimi i parimit që icili ka evoluar.Konsiderata e dytë është natyra e interesave të përfshira. Ndërsa dy interesat private janë

1 P.-Y. GAUTIER, La cessation du contrat, confrontee aux droits fondamentaux , in Le monde du droit – Ecrits rediges en l’honneur de Jacques Foyer,Economica, 2008, fq. 487.2 J.-P. MARGUENAUD (dir.), CEDH et droit prive 2001, fq. 76.

XVII

prekur , ne e kuptojmë se kjo nuk është aq shumë përfituese për të drejtat që janë kritike në zgjidhjen ekonfliktit, por edhe drejtat që dalin përballë tij . Proporcionaliteti, pra indirekt ngre çështjen epërparësisë së të drejtave mbi të tjerët dhe shkallën e dëmtimit të tyre nga secili, për ti mbështetur.Gjykata Evropiane është tradicionalisht e kufizuar për të ndërhyrë kur një shtet shkel të drejtatthemelore të një prej shtetasve të tij, tani e sheh rolin e tij më të zgjeruar. Tani, marrëdhëniet vertikalendërmjet shtetit dhe individit nuk janë të vetmit që janwë vënë nën disiplinën e dashamirësisë ngagjykata e Strasburgut. Marrëdhëniet private, kryesorja e të cilave janë marrëdhëniet kontraktuale qëjanë në pajtueshmëri me K.E.D.NJ-në dhe protokollet e saj shtesë. Nëpërmjet shtetit, gjyqtari Evropiansiguron se transaksionet ligjore në mes të individëve në përputhje me të drejtat e traktatit.Njohja e efektit horizontal të K.E.D.NJ-së e lejon Gjykatën Evropiane për të shqyrtuar zbatimin e tëdrejtave themelore në marrëdhëniet private. Nëpërmjet veprimit të shtetit - i cili mund të manifestohetnga një veprim ose mosveprim i shtetit - dhe potencialin për një vend të dyfishtë – nëse në nenin 1 iK.E.D.NJ-së, ose në teorinë e detyrimeve pozitive – GJ.E.D.NJ-ja vazhdimisht zgjeron mundësinë eofruar nga efekti indirekt horizontal që krijoi mundësinë për ndikimin e saj në veprimin e gjyqtarit të.Zbatimi i të drejtave themelore të marrëdhënieve private ndodhin nëpërmjet modifikimit të disamjeteve evropiane për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, duke përfshirë zgjerimin e proporcionalitetit, ecila tani duhet të përballet me interesat private.Influenca në përmirësimin e të drejtave bazë në interpretimin e kontratave është frut i një pune tëpërbashkët ndërmjet Gjykatës Europiane të të Drejtave të Njeriut dhe Gjykatave të Brëndshme në tëcilët plotësueshmëriaështë e dukshme. Ndërsa Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut dikton ndikimnë interpretimin e K.E.D.NJ-së, në të kundërt gjyqtari brendshëm ka tendencë për ta aplikuar atëndikim.

Nga ku, apo në cdo burim duket nën vëzhgimin e vendimeve europiane dhe kombëtare ka nevojë për mëshumë koherencë dhe legjitimitet që të vlerësohet dhe të matet në vlerën e drejtë. Në të vërtetë, analiza endikimit të të drejtave themelore në interpretimin e kontratës nuk mund të jetë e mjaftueshme për tërespektuar ligjin, përndryshe vlerësimi mbetet sipërfaqësore.Kritikat e disa qasjeve dhe parametrave kanë quajtur të nevojshme për të bërë një studim më te plotë.Nëkëtë kuptim, përmirësimet e mundshme duhet të kuptohen në mënyrë holistike, edhe pse për GjykatënEvropiane dhe gjykatat e brendshme duhen kuptuar saktë përsa i përket veprimit të gjykatave evropianetë dyja qëndrimet janë të mundshme.E para është për të mohuar përfshirjen e tij dhe të përpiqet për të frenuar, dhe kjo na bën bindës përshkak të mungesës së realizmit.Prandaj, një mendim i dytë duke e njohur natyrën e papritur dhe tëpapërshtatshme të veprimit të gjyqtarit - do të ishte e duhur përpjekja për të krijuar këtë veprim, jodomosdoshmërisht duhet për të justifikuar apo për të inkurajuar atë, por për ta bërë atë më tëqëndrueshëm. Kështu, edhe pse Gjykata Evropiane është nxitësi i një kësaj rëndësie , sot të drejtatthemelore në interpretimin e kontratës, duhet ti përshtaten asaj. Ndërhyrja në proçes gjyqësor privat nukka mënyrë rutinë për përdorimin e mjeteve dhe arsyetimin e projektuar për të trajtuar vertikalishtproçesin gjyqësor.Në lidhje me veprimin e gjyqtarit të brëndshme, dy reagime janë të mundshme. Një qëndrim kufizuespresupozon favorizimin e sovranitetit shtetëror dhe të hedh poshtë të gjithë ndikimet e jashtme.Njëqëndrim më i larmishëm dhe pragmatik është, ai i forcimit të rolit të gjyqtarit të brendshëm - kështu qëështë një kundërpeshë e vërtetë për ndërhyrje të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut për tëmarrë parasysh realitetin evropian.Gjyqtari i brendshëm - edhe pse sovran në interpretim - duhet të forcojë ndërhyrjen e tij për ta bërë tëfortë marrëdhënien e tij me Gjykatën Evropiane dhe kështu të bëjë më të kuptueshme rëndësinë që i jeppër të drejtat themelore në vendimet e saj në lidhje me interpretimine kontratës.Dy udhëzime dhe

XVIII

ndihma për të filluar pasqyrimin mbi përmirësimin dhe veprimet e mundshme nga gjykatat evropianedhe gjykatat e brendshme në zbatimin e të drejtave themelore në interpretim.Ndikimi i të DrejtaveThemelore duhet më tej që të marrë parasysh interesat e palëve kontraktuese në vendimin einterpretimit.Më i madhë është vlerësimi i përgjithshëm i palëve kontraktore për të përcaktuar kuptimin e kontratëspër të cilën është e nevojshme para gjyqtarit Evropian .Paralelisht, vendimi teknik duhet të përshtatet brenda vendit, që do të thotë, janë mjetet në dispozicion tëgjykatës së brëndshme për interpretimin e kontratave të cilat duhet të rishqyrtohen, si për të përforcuarpunën e tij dhe për të mbajtur rezolucion maksimal të mosmarrëveshjeve në lidhje me interpretimin nënivel kombëtar, por edhe për të përshtatur për shfaqjen e të drejtave të njeriut dhe të merren me të në njëmënyrë më të qëndrueshme dhe konstruktive.Ndërsa mosmarrëveshjet e interpretimit lindin në një kontratë në mes të personave fizikë, GjykataEvropiane e të Drejtave të Njeriut diskuton mosmarrëveshjen në kënd vertikal, duke rezultuar në njëkontekst për zgjidhjen. Duket interesante për riformulimin e çështjes ne palët kontraktuese, çelësikryesor i kapërcimit të konfliktit fillestar.Rritja e rolit të palëve dhe mbrojtja e tyre do të kalojë nëpër një inkuadrim të veprimit të gjyqtaritEvropian, qëndrueshmëria e të cilit duhet të forcohet, sepse interesi i kontraktorëve nuk duhet humburdhe lënë në harresë. Përshtatja e vendimit Evropiane të interpretimit mund të konsiderohet nga dyaspekte. Fillimisht, kjo përfshin përshtatjen e rishikimit të interesave të vërtetë që bien ndesh me njëri -tjetrin. Gjyqtari Evropian është shpesh shumë larg nga dy interesa private që në fakt i kundërvihenkontekstit të interpretimit .Së dyti, kjo përshtatje përfshin rishqyrtimin ku palët vërtetë bien ndesh. Në kuadër të interpretimit tëkontratës, dhe në funksion të rëndësisë që kanë bashkëngjitur domethënies që i kanë dhënë në kontratës,ata duhet të jenë ligjërisht në gjendje për të shpjeguar - se interpretimi i kontratës të përcaktohet dukemarrë parasysh këto elemente kritike - në kuptimin që ata i atribuojnë një klauzolë të veçantë dhe për tëcilën një mosmarrëveshje u bë shembull Vëzhgimi dhe kritikat e rastit brenda vendit kanë ndihmuar tënxjerrin në pah karakteristikat e qëndrimit të gjykatës, në interpretimin e një kontrate nëpërmjet prizmittë të drejtave të njeriut. Rrëmuja, paqëndrueshmëria e jurisprudencës, për të ulur theksin në vullnetin nëkontratë, në rënie në kompetencat e gjyqtarëve të brendshëm që të përballen me Konventën Evropiane tëtë Drejtave të Njeriut, zotërim i dobët i mjeteve evropiane të tilla si proporcionaliteti.Në këto vëzhgime, është e mundur për të ofruar disa ide për të përmirësuar vendimmarrjen e brendshme.Në të vërtetë, ajo nuk është e dobishme për të diskutuar mbi ekzistencën e këtij fenomeni3 - tani epamohueshme - por më tepër për të sugjeruar përmirësime. Duket e rëndësishme që gjykata kombëtaremund të ndërtojë mjete të forta për të trajtuar ndikimin e të drejtave themelore në mënyrë të balancuar,dhe mund të luftojë ndërhyrjen e gjykatave evropiane në mosmarrëveshje në lidhje me interpretimin ekontratës. Përmirësimet e para e mundshme përmes zbatimit të një proçedure paraprake qeverisë që dotë jetë rezultat i bashkëpunimit në mes të Gjykatës Evropiane dhe gjykatat e brendshme në nismën ekësaj të fundit.Duke bërë thirrje që GJ.E.D.NJ-së të mos prerë ndikimin, që ndodh në gjykatat e brendshme. Kjoteknikë përbën një kompromis të mirë ndërmjet njohjes së drejtave themelore dhe zgjidhjen emosmarrëveshjes nga ana e gjykatave të brendshme. Përmirësimi i dytë i mundshëm ka të bëjë merregullat për interpretimin e ligjit të kontratës.Kjo do të forcojë këtë të fundit, nëse rregullat teknike tëpërcaktuara në Kodin Civil, si rregulla më abstrakte në lidhje me atë se si harton dhe drejton gjyqtariinterpretues. Në këtë pikë të fundit, një reflektim për çështjen e heqjes dorë duket interesante.

3 A. DEBET,op. cit.

XIX

Argumente të ndryshme kanë tendencë për të treguar se forca e res judicata të ligjit të brendshëm ështëtejkaluar. Kur çështja është sjellë para Gjykatës Evropiane, ajo humbet karakteristikat e saj horizontaledhe të përballet me shtetin me një nga palët kontraktore. Kur ne shohim një ndryshim në përfaqësimine palëve. Aplikacioni nuk do të luajë nga të njëjtave palë. Ajo nuk është bazuar në të njëjtën shkak.Brenda vendit, një nga palët kontraktore u ankua për veprimin e palës tjetër përmes kontratës. Ne nivelevropian, kontraktori mund të ankohet vetëm për veprimin e shtetit. Forca e res judicata për këtë arsyenuk do të ketë nevojë për të luajtur për këtë mosmarrëveshje, pasi ajo është miratuar nga GjykataEvropiane, nuk ka më të njëjtën natyrë.Ne mund të vlerësojmë se kur të kthehet brenda vendit, nuk është e njëjta çështje dhe për këtë arsyeautoriteti i vendimit të parë nuk mund të aplikohet për të. Në fakt, parimi i gjësë së gjykuar ështëdobësuar, kur një vendim i brendshëm kundërshtohet nga Strasburg. Pas ndërhyrjes së GJ.E.D.NJ-së ecila konstatoi shkelje të ligjit të traktatit - që buron nga një veprim ose shtetëror abstenimi - autoritetin egjësë së gjykuar dhe ideja e së vërtetës në të janë arritur. Ruajtja e autoritetit të res judicata nga gjykatate brendshme ishte e justifikueshme në një "mënyrë ligjore të mbyllur në vetvete.4"

4J. ANDRIANTSIMBAZOVINA, op. cit. (v. note 555),fq. 165

1

KAPITULLI I

RËNDËSIA E KONTRATAVE NË TË DREJTËN KRAHASUESE

1. Impakti i studimit të së drejtës kontraktore nga e drejta krahasuese.

Një vend të rëndësishëm në korpusin e trajtimit teorik të objektit të së drejtës së krahasuar, kazënë kohë pas kohe edhe implementimi i metodologjisë krahasuese në kuadrin e së drejtës civilesë posaçme, e cila në terma të akademikëve dhe mes auditorëve të studentëve, ndryshe njihetedhe si e drejta kontraktore. Nga një vështrim prima facie, duke i’u referuar edhe evoluimithistorik por edhe deduksioneve në trajtesat e sintetizuara nga e drejta e krahasuar, evidentojmëse, e drejta kontraktore ka pasur një vëmendje të veçantë, për shkak të impaktit të madh që kjo edrejtë ka në marrëdhëniet juridike mes individëve të shoqërisë në të cilën ne jetojmë, por jovetëm. Enciklopedia Ndërkombëtare e Ligjit Krahasues1 i kushton dy nga shtatëmbëdhjetëvëllime kësaj teme. E drejta kontraktore merr më shumë se gjysmën e lëndës së analizuar nëveprën klasike të Konrad Zëeigert dhe Hein Kötz2. Gjithashtu kjo është një nga temat më tëspikatura në debatet e viteve të fundit në kuadër të hartimit të një drejte private evropiane dhefiguron dukshëm në përmbledhjet e së drejtës krahasuese. Objekti i së drejtës krahasuese është idiversifikuar në shumë zëra dhe, diversiteti konsiston, inter alia, në implementimin emetodologjisë së krahasuar në sferën e së drejtës publike, në të drejtën proceduriale, në të drejtënadministrative, në të drejtën kushtetuese, etj. Por, në mendimin tim, është shumë e rëndësishmeqë nga pikpamja e ponderuar, një peshë më e madhe i duhet dhënë trajtimit të së drejtëskontraktore, sepse siç kam përmendur edhe ut supra, zhvillimi dhe modulimi i marrëdhënievejuridike mes palëve më së shumti bazohet në konstituimin e veprimit juridik “kontratë”. Kësisioj,edhe vëmendja e së drejtës së krahasuar duhet të ketë me përparësi të drejtën kontraktore, e mëpas, jo duke neglizhuar sepse kjo do të ishte një postulacion jo profesional, duke studjuar eaplikuar mutatis mutandis metodologjinë e krahasuar në fusha të tjera të së drejtës këtëmetodologji, për të deduktuar mbi avantazhet e aspekteve pozitive e sistemeve të caktuara, e përt’i aplikuar këto aspekte pozitive në rastet evazive dhe ometimet ligjore në sisteme të tjetra, pjesëe krahasimit.

Së pari, origjina e së drejtës së krahasuar moderne e gjen fillesën e saj në vendet e civil laë(Europën perëndimore) në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe në fillim të shekullit të njëzetëdhe, në atë kohë kontratat konsideroheshin gjerësisht si një domen shumë i rëndësishëm i

1Arthur von Mehren (chief ed), International Encyclopedia of Comparative Law (vol VII, since 1971); KonradZëeigert (chief ed), International Encyclopedia of Comparative Laë (vol VIII, since 1972). Asnjëri nga të dyvolumet, njëra referuar kontratave në përgjithësi, tjetra ndaj kontratave specifike, nuk janë përfunduar. Der tani,shtatëmbëdhjetë kapituj të cilët konsistojnë në 1000 faqe janë publikuar.2. Konrad Zweigert and Hein Kötz, An Introduction to Comparative Laë (trans. Tony Weir, 3rd edn, 1998), part II,323–708, nga të cialt fq. 323–536 i janë kushtuar të drejtës kontraktore.

2

korpusit ligjor dhe, që i kushtohej një rëndësi e veçantë si në rrafshin praktik ashtu edhe atejurisprudencial. Pjesërisht, kjo ishte për shkak të traditës të së drejtës romake që vinte theksin esaj në të drejtën private, veçanërisht në të drejtën e obligimeve dhe më veçanërisht tek stipulimet.Vihet re se në shumicën e kodeve civile klasike, kontratat zënë një pozitë centripete dhe janëtrajtuar shumë më gjerësisht se çdo institut tjetër i së drejtës civile. Pjesërisht, pozicioni ifavorizuar i kontratave nga pikpamja e pozitës që ato zënë në rregullimin në dispozitat e KodeveCivile, është edhe ridimensionimi i marrëdhënieve juridiko civile dhe atyre tregtare në kuadërdhe në rilevancë me kushtet ekonomiko-shoqërore në të cilat këto dispozita aplikohen.Zhvillimet moderne të së drejtës civile dhe asaj tregtare kanë diktuar ripërpunimin e dispozitavekontraktore duke shfrytëzuar njohuritë e huazuar nga e drejta e krahasuar për të drejtën civile tëposaçme. Për shumë juristë formimi i së drejtës moderne krahasuese dhe dominimi imarrëveshjeve private ilustrohet në frazën e famshme të Maine “Lëvizja e shoqërive progresive... nga statusi tek kontrata3.

Së dyti, e drejta moderne krahasuese filloi të përqëndrohej me hapa galopant veçanërisht nëstudimin e ngjashmërive dhe dallimeve midis sistemeve civil law dhe common law, dhe e drejtakontraktore rezultoi të ishte një fushë jashtëzakonisht produktive për studime të tilla. Nga njëraanë, civil laë dhe common laë qasjet për kontratat i kishin të ngjashme sa të ishin tëkrahasueshme për shkak se të dy përqëndroheshin rreth temave të përbashkëta, të tilla siperfeksionimi i kontratës në kuadrin e mekanizmit propozim-pranim, mospërmbushjes sëdetyrimeve dhe mjeteve për sigurimin e ekzekutimit të detyrimeve, interpretimit, ndryshimit tërrethanave, gabimit, mashtrimit etj. por, nga ana tjetër, këto sisteme treguan dallime tëkonsiderueshme sa për ta bërë interesant dhe të vlefshëm një krahasim të tillë, për shembull, nëlidhje me doktrinat e causa dhe factus, konceptet themelore të shkeljes dhe theksi i veçantë nëndryshimin midis përmbushjes dhe shpërblimit të dëmeve. Këto ngjashmëri dhe këto dallimekanë ardhur kryesisht si rezultat i zhvillimeve historike. Ndërkohë konceptimet tradicionale tëkontratës ishin, të paktën për disa kohë, krejt të ndryshme (në civil law ideja e marrëveshjes, nëcommon laë ideja e premtimit)4, kishte një konvergjencë thelbësore veçanërisht në fund tëshekullit të nëntëmbëdhjetë, kur common laë u vu nën influencën masive të civil law. Si rezultat ikëtij kombinimi interesant të ngjashmërive dhe dallimeve, e drejta kontraktore u bë temakryesore në kontekstin klasik të krahasimit të civil law dhe common law Ilustrimi më i mirë ikëtij fenomeni është studimi i famshëm “Il contratto” i Gino Gorla-së5.

3 Henry Sumner Maine, Ancient Law (1861), 100 (emphasis in the original).The Oxford handbook of comparativelaw.4 Max Rheinstein, Die Struktur des vertraglichen Schuldverhältnisses im angloamerikanischen Recht (1932); A. Ë.B. Simpson, A History of the Common Laë of Contract (1975). A. W. B. Simpson, ‘Innovation in NineteenthCentury Contract Law’, (1975) 91 LQR 247 ff; James Gordley, The Philosophical Origins of Modern ContractDoctrine (1991), 134 ff; Reinhard Zimmermann, ‘Der europaische Charakter des englischen Rechts’, (1993)1 Zeitschrift für Europäisches Vertragsrecht 43 ff.5 Gino Gorla, Il contratto (2 vols, 1954).

3

Së treti e drejta kontraktore është një temë e preferuar për studimin krahasues sepse ajo ështëpraktikisht një ndër fushat më të spikatura të së drejtës, si në aspektin e rëndësisë ekonomike dhepërsa i përket realiteteve të negociatave dhe proceseve gjyqësore ndërkombëtare. Duke qënë setregtia ndërkombëtare dhe marrëdhëniet ekonomike më në përgjithësi, varen kryesisht ngakontratat private, të kuptuarit e ngjashmërive dhe dallimeve ndërmjet sistemeve të ndryshmeligjore kombëtare bëhet një çështje me rëndësi të menjëhershme praktike. Kështu, ligji dhepolitikanët, gjyqtarët dhe avokatët si dhe komuniteti i biznesit ndërkombëtar kanë një interes tëjashtëzakonshëm në të kuptuarin e të drejtës kontraktore në një kontekst ndërkufitar dhe shpeshjanë “konsumatorë” që dëshirojnë këtë studim krahasues. Kjo nga ana tjetër, ofron stimuj (dhepremton shpërblime) për krahasuesit që adresojnë çështje të së drejtës kontraktore.

1.1 Qasjet e të drejtës kontraktore krahasuese.

Përveç punimeve të rastit në sfondin historik të së drejtës kontraktore moderne, studimetkrahasuese në këtë fushë mund të ndahen në katër grupe kryesore. Tri prej tyre janë përkufizuarnë mënyrë më specifike në lidhje me qasjet dhe rendin e tyre, ndërsa njëri mund të konsiderohetsi një kategori e mbetur dhe pa ndonjë vlerë praktike.

Një qasje e veçantë është kërkimi për të gjetur të përbashkëta në të drejtën kontraktore6 tësistemeve të ndryshme ligjore. Projekti origjinal i këtij lloji kishte si qëllim të shtrihej në shkallëglobale: në vitet 1960, Rudolf Schlesinger në Cornell Laë School organizoi një studim në shkallëtë gjerë i cili synonte të identifikonte një 'bërthamë e përbashkët' të rregullave për formimin ekontratës që e kishin sistemet më të zhvilluara ligjore në botë. Ndërsa rezultatet e tij që janëbotuar në dy vëllime7 masive zor se konsiderohen të rëndësishme sot, qasja ishte pioniere.Pasardhësi i tij i madh është një iniciativë e kufizuar në ligjet e Evropës: në vitin 1994, studiuesitnë Universitetin e Trentos, Itali, nisën kërkimin për një “Bërthamë të përbashkët të së DrejtësEvropiane Private”. Duke qënë se ky i ashtuquajtur Projekti i Trento-s përfshiu edhe fusha tëtjera të së drejtës private, ka gjeneruar disa vëllime duke u fokusuar veçanërisht në të drejtënkontraktore europiane.8 Çdo punë ka vlerësuar ekzistencën e një “bërthamë të përbashkët” në njëkontekst specifik. Një ndërmarrje e lidhur me këtë edhe pse mjaft e ndryshme është “traktati” iparë në të drejtën kontraktore europiane, Hein dhe Kötz9 ishin të parët që në

6 See eg Reinhard Zimmermann, The Law of Obligations: Roman Foundations of the Civilian Tradition(1990;paperback edn 1996), 34–833; Gordley, Philosophical Origins (n 7).7 Rudolf Schlesinger, Formation of Contracts: A Study of the Common Core of Legal Systems (2 vols, 1968).8 Reinhard Zimmermann and Simon Whittaker (eds), Good Faith in European Contract Laë (2000); James Gordley(ed), The Enforceability of Promises in European Contract Law(2001); Ruth Sefton-Green (ed), Mistake, Fraud andDuties to Inform in European Contract Laë (2005).9 Hein Kötz, Europäisches Vertragsrecht (vol I, 1996; English trans under the title European Contract Law by TonyËeir, vol I, 1997). fq. 903

4

“Europäisches Vertragsrecht” përshkruan dhe analizuan subjektin në të gjitha problemet dhetemat e përbashkëta.

Është vetëm një hap i vogël nga kërkimi për një "bërthamë të përbashkët” tek harmonizimi dhebashkimi i së drejtës kontraktore. Kështu, kjo degë e dytë e së drejtës kontraktore krahasueseshpesh bazohet në kërkimin e të përbashkëtave, ajo shkon gjithashtu shumë më tej dhe kërkon nëmënyrë aktive të krijojë kompromise për kalimin e hendekut midis koncepteve dhe rregullave tësistemeve të ndryshme ligjore. Përpjekjet për të harmonizuar apo edhe unifikuar të drejtënkontraktore janë të nxitura më pak nga interesi akademik sesa nga nevoja praktike (reale ose eperceptuar) e komunitetit të biznesit për rregulla ndërkombëtarisht uniforme të kontratës.10 Këtopërpjekje kanë një histori mjaft të gjatë dhe të ndërlikuar, veçanërisht në lidhje kontratën eshitjes. Ato shkojnë prapa të paktën deri në punën e Ernest Rabel në gjysmën e parë të shekullittë njëzetë. Rabel ishte i pari që solli idenë e krijimit të një ligji ndërkombëtar uniform të shitjesnë studimin e tij me dy vëllime “Das Recht des Warenkaufs” (Ligji i Shitjes së Mallrave)11, tëbotuar respektivisht në 1936 dhe 1958. Në dekadat e mëvonshme, përpjekjet e ndryshme për tëunifikuar kontratën e shitjes nëpërmjet konventave ndërkombëtare të hartuara nga Konferenca eHagës për të Drejtën Ndërkombëtare Private patën pak sukses. Megjithatë, triumfi i vonuar iRabel-it erdhi me miratimin e Konventës së Kombeve të Bashkuara “Për Shitjen Ndërkombëtaretë Mallrave (CISG-ut) në Vjenë në 1980.” Konventa është ratifikuar nga më shumë segjashtëdhjetë vende në të gjithë botën dhe është padyshim suksesi më i madh i bashkimit të sëdrejtës kontraktore ndërkombëtare deri më tani. Shumica e përpjekjeve të tjera në këtë fushëkanë rezultuar në të ashtuquajturin “ligj të butë” që është riparaqitja si “parime”. Në shkallëbotërore, UNIDROIT-I, Parimet e Kontratave Tregtare Ndërkombëtare (1994 dhe ndryshuar në2004)12, që u hartuan në Institutin Ndërkombëtar për Unifikimin e Ligjit Privat në Romë, umungon fuqia legjislative por janë përdorur gjithnjë në arbitrazhin ndërkombëtar tregtar. Nëkontekstin evropian, suksesi më i rëndësishëm është publikimi i Parimeve të së DrejtësKontraktore Evropiane, të hartuara nga një Komision mbi të Drejtën Kontraktore Evropiane iudhëhequr nga Ole Lando13. Parimet e këtij të ashtuquajturi Komisioni Lando kanë gjeneruarinteres të madh tek studiuesit dhe mund të shërbejnë si model për legjislacionin e ardhshëm në tëdrejtën kontraktore evropiane.14 Përveç kësaj, disa projekte të tjera unifikimi janë duke u bërëaktualisht .

10 Handbook.11 Ernst Rabel, Das Recht des Warenkaufs (ligji I shitjes së mallrave).12 UNIDROIT “Parimet e kontratave tregëtare”. UNIDROIT (ed), Unidroit Principles of International CommercialContracts 2004 (2004); for comment, see Michael Joachim Bonell, ‘Unidroit Principles 2004—The New Edition ofthe Principles of International Commercial Contracts adopted by the International Institute for the Unification ofPrivate Law’, (2004) Uniform LR 5 ff; Reinhard Zimmermann, ‘Die Unidroit-Grundregeln der internationalenHandelsverträge 2004 in vergleichender Perspektive’, (2005) 13 Zeitschrift für Europäisches Privatrecht 26413 Ole Lando and Hugh Beale (eds), Principles of European Contract Law (parts I and II, 1999); Ole Lando, EricClive, André Prüm, and Reinhard Zimmermann (eds), Principles of European Contract Law (part III, 2003).14 Chapters 16 and 29 in this Handbook.

5

Dega e tretë e madhe e së drejtës kontraktore të krahasuar është studimi i ndikimit të ushtruarnga e drejta ligjore kontraktore (ose tradita) e një vendi mbi sistemet e tjera ligjore. Kjo qasjeështë pjesë së drejtës krahasuese që fokusohet në transplantet ligjore. Ashtu si tek e drejtakrahasuese në përgjithësi, vihet re prania e ndikimit ndërkufitar që gjendet kryesisht në drejtiminnga civil law kundrejt common law. Është fakt gjerësisht i njohur në mesin krahasuesve sot sedoktrina kontraktore civile ushtroi ndikim të konsiderueshëm në botën e common law. Kjo ështëe vërtetë jo vetëm për huazimet më të hershme angleze nga e drejta romake, por, siç thotë BrianSimpson 15spikati një ndikim i rëndësishëm i doktrinës franceze dhe gjermane në të drejtënkontraktore anglezë në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Në mënyrë të ngjashme, StefanRiesenfeld ka përshkruar migrimin e disa ideve të caktuara gjermane në Shtetet e Bashkuara nëfillim të shekullit të njëzetë.16 Rreth mesit të shekullit të kaluar, disa studiues emigrantë,gjermanë dhe austriakë, sidomos Friedrich Kessler, ushtruan një ndikim të konsiderueshëm mbitë drejtën kontraktore amerikane. Nga një perspektivë më e tanishme është edhe (ende terren ipashkelur) çështja e ndikimit të kundërt të llojeve të kontratave të common law (si leasing osefaktoring) në shkallë botërore.17

Përtej ketyre tri qasjeve mjaft specifike, e drejta kontraktore e krahasuar ka konsistuartradicionalisht kryesisht në studimin e përgjithshëm të ngjashmërive dhe dallimeve doktrinorendërmjet sistemeve të ndryshme ligjore, përsëri kryesisht në lidhje me civil law dhe commonlaw.18 Në kategorinë pothuajse të mbetur disa studiues janë përqendruar në tema të veçanta,ndërsa të tjerë kanë dashur të shkurtojnë spektrin e gjerë. 19Qëllimi i tyre ka qenë kryesisht tëtregonin se si probleme të ngjashme mund të trajtohen në mënyra të ndryshme; se qasjet endryshme shpesh të çojnë në rezultate të ngjashme (ose anasjelltas) dhe herë pas here, se si edrejta kontraktore e krahasuar çon në një kuptim më të mirë të regjimit ligjor të një vendi dhe jepide për reformën ligjore.20

15 Simpson, (1975) 91 LQR 247 ff; see also above, n 7.16 Stefan Riesenfeld, ‘The Impact of German Legal Ideas and Institutions on Legal Thought and Institutions in theUnited States’, in Mathias Reimann (ed), The Reception of Continental Ideas in the Common Law World 1820–1920 (1993), especially at 92 ff.17 Stefan Riesenfeld, ‘The Impact of German Legal Ideas and Institutions on Legal Thought and Institutions in theUnited States’, in Mathias Reimann (ed), The Reception of Continental Ideas in the Common Law World 1820–1920 (1993), especially at 92 ff.18 Jutta Klapisch, Der Einfluß der deutschen und österreichischen Emigranten auf contracts of adhesion undbargaining in good faith im US-amerikanischen Recht (1991).19 A well-known example is Basil Markesinis, ‘Cause and Consideration: A Study in Parallel’, (1978)37 Cambridge LJ 53 ff.20 But see eg Werner Lorenz, ‘Contracts for Work on Goods and Building Contracts’, in International Encyclopediaof Comparative Law (vol VIII, ch 8, 1980) and William B. Fisch, ‘Professional Services’, in InternationalEncyclopedia of Comparative Law (vol VIII, ch 9, 1999).

6

1.2 Kontratat tregtare ndërkombëtare.

Shkëmbimi është nxitësi i çdo sistemi ekonomik që mbështetet në sipërmarrjen e lirë. Një sistemi tillë i alokon burimet kryesisht nga shkëmbimet e rregulluara me marrëveshje ndërmjet palëveprivate. Në këto shkëmbime secila palë jep diçka për palën tjetër dhe merr diçka në kthim, nëmënyrë që të maksimizojë avantazhin e vet ekonomik në kushte të tolerueshme për tjetrin. Përshkak të dallimeve në gjykimin e vlerave dhe për shkak të ndarjes së punës, zakonisht është emundur që secila prej palëve të fitojë.21

Shumë prej këtyre shkëmbimeve të rëndësishme janë në mes të palëve tregtare. Të tjerat,përfshijnë konsumatorët, miqtë apo anëtarët e familjes. Edhe pse e drejta kontraktore rregullonzbatueshmërinë e premtimeve të tyre, ligjet nuk janë uniforme. Edhe kur janë bërë përpjekje tëmëdha për të siguruar rregulla uniforme për kontratat ndërkombëtare, ato kanë qenë të prirura tëkufizojnë shtrirjen e tyre në kontratat komerciale. 22Kështu Konventa e Kombeve të Bashkuarambi Kontratat për Shitjen Ndërkombëtare të Mallrave nuk zbatohet për kontratat e konsumit dheas UNIDROIT.

Sistemet e sofistikuara që rregullojnë këto kontrata komerciale janë gjetur në shumëllojshmërinëe gjerë të sistemeve ligjore të të gjithë botës. Shumë sisteme civile, njohin një dallim midiskontratave “komerciale” nga njëra anë dhe “civile” apo jo-komerciale nga ana tjetër. Në këtosisteme, ka rëndësi të përcaktohet nëse një transaksion është klasifikuar si komercial apo civil.Rregullat për kontratat civile gjenden në kodet civile ndërsa rregulla të veçanta për kontratatkomerciale gjenden shpesh në një grup ligjesh apo kode tregtare.. Në sistemet gjermanike, kriteripër klasifikimin është subjektiv dhe varet nga cilësimi e palëve si “tregtarët” ose “shoqëritëtregtare ".

Në sistemet e ndikuara nga francezët, kriteri për klasifikim është objektiv dhe varet nësetransaksioni përfshin ose jo një “akt tregtar”. Nuk ekziston një dallim formal midis të drejtëstregtare dhe të drejtës civile në sistemet e common law-t. Në Shtetet e Bashkuara, Kodi TregtarUniform nuk është i limituar në transaksionet tregtare, edhe pse përmban disa rregulla të veçantapër kontratën e shitjes së mallrave që përfshijnë palët e caktuara si “tregtarët” dhe për qiratë emallrave. Edhe brenda sistemeve civile dallimi midis kontratave “tregtare” dhe “civile” është

21 Arthur von Mehren, ‘A General View of Contract’, in International Encyclopedia of Comparative Law (vol VII,ch 1, 1982); James Gordley, ‘Contract in Pre-Commercial Societies and in Western History’, in InternationalEncyclopedia of Comparative Law (vol VII, ch 2, 1997).22 Art 2(a) CISG; on which see Peter Schlechtriem, in Peter Schlechtriem and Ingeborg Schwenzer(eds), Commentary on the UN Convention on the International Sale of Goods (CISG) (2nd edn, 2005), Art 2, nn 5 ff;Preamble to PICC and comment 2 in UNIDROIT (n 15), 2 f.

7

kritikuar për ca kohë. 23Shumë më e rëndësishme në diskutimet bashkëkohore rreth të drejtëskontraktore dhe integritetit të saj është çështja e mbrojtjes së konsumatorit. Veçanërisht nëEvropë, një numër i madh i statuteve në fushën e së drejtës kontraktore konsumatore, shpeshbazuar në direktivat e KE, kanë kaluar pjesë pjesë dhe ka lindur pyetja se si duhet zgjidhur kjogjendje jo e kënaqshme.24 Disa vende (si p.sh Franca dhe Austria) kanë miratuar kode tëkonsumit ndërsa të tjerët (si p.sh Holanda dhe Gjermania) janë përpjekur të integrojnëlegjislacionin e tyre të konsumit në kodin e përgjithshëm civil. Problematika është debatuar fortnë të dyja nivelet si atë kombëtar dhe atë evropian, përgjigjia varet kryesisht nga fakti nëse edrejta kontraktore e përgjithshme dhe ajo e konsumit shihen sikur kanë qëllime të njëjta apo tëndryshme.

1.3 Bazat e zbatueshmërisë - sfondi historik në ligjin romak.

Asnjë sistem ligjor nuk ka qenë ndonjëherë i pamatur mjaftueshëm sa për të bërë të gjithapremtimet e zbatueshme. Megjithatë ndonjëri mund të ketë qasjen e çështjes së zbatueshmërisëduke supozuar se premtimet janë përgjithësisht të zbatueshme, me disa përjashtime të caktuara,ose duke supozuar se premtimet janë në përgjithësi të pazbatueshme, në mënyrë të ngjashmeedhe këtu me përjashtime të caktuara. Të dyja sistemet , civil law dhe common law bëjnë tëfundit këtë supozim.Me zhvillimin e tregjeve konkurruese dhe specializimin e punës, u bë e domosdoshme sigurimi injë bazë të përgjithshme për zbatimin e premtimeve edhe para shfaqjes së vullnetit nga secilaprej palëve. Transaksione të tilla ishin shumë larg nga transaksioni i thjeshtë monetar të tilla sihuadhënia e parave ose shitja e mallrave, primitivisht borxhi rezulton si i rikuperueshëm jo përshkak të premtimit të debitorit për të paguar, por për shkak se debitori përndryshe do tëpasurohet padrejtësisht.Nocioni se një premtim mund të sjellë krijimin e një detyrimi për tu zbatuar ishte arritje e sëdrejtës romake. Kontratat “konsensuale” dhanë bazë ligjore për zbatimin e premtimeve tëthjeshta, madje edhe para çdo shfaqje vullneti nga secila prej palëve, por në përputhje memodelin e evolucionit përmes përjashtimeve, ishte e kufizuar në katër lloje të rëndësishme: tekontrata e shitjes, qirasë, partneritetit, dhe mandate.25 Përveç kësaj, edhe premtimet e njëanshmeishin të zbatueshme. Edhe më vonë në kohën e Justinianit në shekullin e gjashtë, zgjerimi më irëndësishëm përtej kategorive të drejtës klasike romake ishte për të njohur edhe një tjetër

23 For a detailed discussion, see Denis Tallon, ‘Civil Law and Commercial Law’, in International Encyclopedia ofComparative Law (vol VIII, ch 2, 1983); and see Francesco Galgano, ‘Diritto civile e diritto commerciale’,in idem (ed), Atalante di dirittoprivato comparato (1992), 35 ff.24 Reinhard Zimmermann, ‘Consumer Contract Law and General Contract Law: The German Experience’, (2005)58 Current Legal Problems 41525 Zimmermann (n 9), 230 ff.

8

kategori e njohur si kontrata “innominate” ( pa emer).26 Ndryshe nga kontratat konsensuale, atonuk ishin të kufizuara në klasa të caktuara të transaksioneve, ato megjithatë ishin të kufizuara,sepse nuk i mbulonin shkëmbimet e premtimeve edhe para çdo shfaqje vullneti nga ndonjëra palepor, sepse ishin të detyrueshme vetëm kur njëra nga palët e kishte përfunduar punën. Zhvillimi injë baze të përgjithshme për zbatimin e premtimeve -themeli i një teorie të përgjithshme tëkontratës- iu la sistemeve moderne ligjore që u ngritën në Evropë gjatë Mesjetës: common lawqë u zhvillua në Angli dhe civil law që u zhvillua në evopën kontinentale

1.3.1 Zgjidhjet e common law dhe civil law.

Meqë ndikimi i së drejtës romake në Angli u venit me shpërbërjen e sistemit politik romak ,common law filloi në një fazë më pak të avancuar sesa ligji romak, prandaj gjykatat anglezendërtuar me mund një bazë të tillë, duke filluar në mesjetë. Ajo që u arrit të bëhej kjo ishte egjitha meritë e faktit që kur ata filluan punën , ligji anglez i kontratave ishte pak më i avancuar seai i shumë shoqërive primitive. Ashtu si edhe tek e drejta romake , ata krijuan kategoritë epremtimeve të detyrueshme. 27Një nga më të rëndësishmet nga këto, borxhi, nuk ishte ipërshtatur më mirë se sa ishin kontratat innominate tek e drejta romake për shkëmbime para çdopërmbushjeje nga secila prej palëve , për shkak se edhe tek borxhi kërkohej gjithashtu qëpremtimi të ishte kryer në fakt. Vetëm në fund të shekullit të gjashtëmbëdhjetë duke u motivuarnga konkurrenca që ju bënin gjykatat kishtare, gjykatat e common law-t u përgatitën për tëdetyruar shkëmbimet e premtimeve të papërmbushura28.

Baza e zbatimit të detyrueshëm që u zhvillua nga gjykatat e common law-t erdhi në jetë duke unjohur si “doktrina e konsideratës”. Në fillim, fjala konsideratë përdorej pa rëndësi teknike, pornë shekullin e gjashtëmbëdhjetë ajo erdhi në jetë si një fjalë e artit që shprehte thelbin e kushtevetë nevojshme për një veprim që bënte shkeljen e kontratës. 29Fjala në këtë mënyrë përdorej për tëidentifikuar ato premtime që në sytë e common law ishin mjaftueshëm të rëndësishme përshoqërinë aq sa për të justifikuar sanksione ligjore për zbatimin e tyre.Tradicionalisht mbizotëronmendimi se premtimi i thjeshtë i një personi për të bërë diçka nuk është i detyrueshëm nëse nukmbështetet nga konsiderata.30 Thelbi i konsideratës erdhi në jetë si një shkëmbim në të cilin njëpremtim bëhej në mënyrë që të merrej diçka në kthim - shpesh quhej quid pro quo. Ajo çfarë

26 On the Roman stipulatio, see Zimmermann (n 9), 68 ff. Apart from that four types of ‘real’ contracts wererecognized (loan for use, loan for consumption, pledge, and deposit); in these cases, obligations only arose with thehanding over of whatever object the contract was about; see Zimmermann (n 9), 153 ff27 Simpson (n 6), 1 ff; David Ibbetson, A Historical Introduction to the Law of Obligations(1999), 24 ff; GerhardKegel, Vertrag und Delikt (2002), 35 ff.28 On the rise of the action of assumpsit, see Simpson (n 6), 199 ff; Ibbetson (n 31), 126 ff; Kegel (n 31), 51 ff.29 On the history of the doctrine of consideration, see Simpson (n 6), 316 ff, 375 ff; Ibbetson (n 31), 141 ff; Kegel(n 31), 66 ff; Jörg Benedict, ‘Consideration: Formalismus und Realismus im Common Law of Contract’, (2005)69 RabelsZ 1 ff.30 Midland Bank Trust Co Ltd v Green [1981] AC 513; G. H. Treitel, The Law of Contract (11th edn, 2003), 67 ff.

9

mund të japë premtuesi mund të jetë një premtim apo një diçka që duhet ta bëjë, përmbushëdetyrimin . 31

Në shumë sisteme të civil law-t, duke përfshirë atë gjermanik, nuk ka asnjë kërkesë tëkrahasueshme me konsideratën dhe është e mjaftueshme në qoftë se një premtim bëhet meqëllimin për tu mbajtur pra duke u mbështetur në vullnetin e brendshëm për realizimin e tij. Nëligjin francez dhe disa sisteme të tjera të lidhura shpesh thuhet se që një detyrim në një kontratë“synallagmatike” (një kontratë dypalëshe me premtime të ndërsjellta) të jetë i ekzekutueshëmduhet të kemi shkak ose shkaqe të rëndësishme. Nën një kontratë të tillë , shkaku është arsyeja qënxit njërën palë për t'u angazhuar në këtë shkëmbim. Gjykatat32 franceze nuk angazhohen tëbëjnë një hetim subjektiv në motivimet e palëve, por në qoftë se përmbushja e dhënë në këmbimtë një detyrimi është e pavlefshme, nuk ka rëndësi të mirëfilltë, gjykata mund të refuzojë ta bëjëtë zbatueshëm detyrimin duke argumentuar që ka mungesë të shkakut. Ky koncept i paqartë nukzbatohet shpesh nga gjykatat, megjithëse disa raste të kohëve të fundit sugjerojnë përdorimin etij. Sot, shkaku është i rëndësishëm kryesisht në ofrimin e një baze që i mundëson gjykatës tërefuzojë detyrimin për zbatim të një kontrate nëse ajo është joligjore apo jomorale .33 Përveçkësaj , premtimet me natyrë dhurimi, në vendet e sistemit civil law janë të detyrueshme, porzakonisht kërkojnë noterizimin si një formalitet për autenticitetin e tyre.

1.3.2 Bazat për zbatimin e refuzimit.

Të gjitha sistemet ligjore kanë vendosur kushte limit ose minimum për bërjen e kontratave tëdetyrueshme. Kështu disa kategorive të personave shpesh për shkak të moshës së re apo aftësisëmendore të kufizuar , u mohohet e drejta për të lidhur kontrata. Për më tepër , edhe në supozimine palëve kompetente për shpërdorim gjatë procesit të bisedimeve nga njëra prej tyre mund tëdëmtojë zbatueshmërinë e marrëveshjes . Dy llojet më të zakonshme të abuzimit janë ato qërrjedhin nga sjellja mashtruese dhe nga sjellja me karakter shtrëngues . Mbrojtja kundër këtyredy llojeve të abuzimit zakonisht jepet duke lejuar palën qe ka pësuar abuzimin të kërkojëanullimin e kontratës duke rivendosur kështu të dyja palët në pozicionet e tyre fillestare paramarrëveshjes . Me standardizimin e kushteve të kontratës, gjykatat dhe legjislacionet u përballënme problematika më delikate në integritetin e procesit të bisedimeve . Marrëveshja tipike në njëtransaksion rutinë filloi të përbëhet nga një formular standard që përmban kushte të përgatituranga njëra palë dhe duke u miratuar nga tjetra me pak ose aspak mundësi për negociata . E drejtakontraktore tradicionale që është projektuar për një marrëveshje paradigmatike që ështe arritur

31 Midland Bank Trust Co Ltd v Green [1981] AC 513; G. H. Treitel, The Law of Contract (11th edn, 2003), 67 ff.32 Restatement (Second) of Contracts § 71.33 Restatement (Second) of Contracts § 79; E. Allan Farnsworth, Farnsworth on Contracts (vol I, 3rd edn, 2004),124 ff. For a comparative evaluation, see Ferdinand Fromholzer, Consideration (1997); for an analytical evaluation,see Stephen A. Smith, Contract Theory (2004), 215 ff.

10

nga të dyja palët me pushtet të barabartë gjatë bisedimeve dhe me një proces të negocimi të lire ,u keq-pajis dhe çoi në sfidën e paraqitur me kushte dhe parashikime standarde.Standardizimi i termave dhe kushteve ka përparësi të dukshme . Kjo i bën negociatat individualetë panevojshme dhe sjell uljen e kostove të transaksioneve duke u shërbyer në këtë mënyrëinteresave të të dyja palëve . Për më tepër , duke qënë se një interpretim gjyqësor i një formularistandard shërben edhe si interpretim i formave të ngjashme, standardizimi lehtëson akumulimin epërvojës dhe ndihmon në bërjen e rrezikut të llogaritshëm. Megjithatë, rreziqet janë të pandara nëstandardizim , sepse ai siguron një mjet me të cilën njëra palë mund të imponojë kushte mbipalën tjetër . Forma standarde paraqitet si një propozim në formatin “merre- ose-lere” dhe shpeshquhet kontratë adezioni sipas të cilës e vetmja alternativë përveç lidhjes së kontratës ështërefuzimi i plotë i saj .

Shqetësimi tradicional i gjykatave në policat kontraktore ka qenë shpërdorimi i procesit tëbisedimeve më shumë se të qënit e tyre të drejta ose padrejta . Si konsiderata në sistemet ecommon law-t ashtu edhe shkaku në sistemin francez nuk rregullon thelbin e marrëveshjes apobisedimeve. Doktrina e laesio enormis, e cila njëherë e një kohë lejonte anullimin e kontratave tëpabarabarta në vendet e civil law tashmë e refuzon dhe ruan vetëm pak raste.Gjykatat kanë ndjekur doktrinën tradicionale të kontratës dhe për këtë arsye nuk kanë qenë tëhapura ndaj argumentit që njëra palë duhet të lirohet nga një marrëveshje e krijuar në bazë tëimponimit të kushteve standarde. Megjithatë, në raste të vështira, gjykatat tentojnë të lehtësojnëpalën më të dobët dhe duke bërë këtë sjellin zhvillimin e disa teknikave. Ndonjëherë ato imbahen faktit që termat standart nuk u bënë fare pjesë e kontratës, si psh kur kushtet ishin tëshkruara në të vogla, të vendosura në anën e pasme të një flete apo të inkorporuar me referencëtë errët ose të paqartë. Ndonjëherë ato zbatonin rregullat e ndërtimit të rreptë, duke gjetur termate paqartë ose të paqartë dhe pastaj i interpretonim ato contra proferentem ('kundër palës qëpërfiton).Megjithatë, asnjë nga këto teknika tradicionale gjyqësore nuk ishte e mjaftueshme, tëpaktën në teori, për të mbrojtur një person fatkeq i cili kishte për këto kushte.34

Në vitet e pas Luftës së Dytë Botërore, dihej gjithnjë e më shumë se teknika të tilla gjyqësoreishin të pamjaftueshme dhe se klauzolat abuzive duhet t'i nënshtroheshin kontrollit të rreptëlegjislativ dhe gjyqësor. Pjesa më e madhe e shqetësimit në lidhje me termat e standardizuaraishte drejtuar kudo në mbrojtje të konsumatorëve, me arsyetimin se konsumatorët si pala me edobët, duhet të jenë të mbrojtur kundrejt kushteve që favorizojnë firmat që abuzojnë mësuperioritetin e tyre ekonomik.Rezultat i kësaj ka qenë një nxjerrje masive e masave legjislativeqë ndalojnë lloje të veçanta të abuzimit apo që kërkojnë shpalosje të qartë ose paraprake tëkushteve veçanërisht të rëndësishme.

34 Perhaps the most significant incursion is § 2–209(1) UCC, which abolished the pre-existing duty rule for goodscontracts. On the pre-existing duty rule, see Farnsworth (n 36, vol I) 520 ff; Fromholzer (n 36), 131 ff.

11

Legjislacioni gjerman zhvlerëson automatikisht termat standarde të biznesit në qoftë se, nëkundërshtim me parimet e besimit të mirë, e vendosin palën tjetër në një disavantazh tëpaarsyeshëm.Më në përgjithësi, ai parashikon se klauzolat e “papritura” nuk bëhen pjesë ekontratës në qoftë se ato janë kaq të “pazakonta” saqë nuk mund të pritet që pala tjetër tëmendojë se ata do të jenë aty. Ky legjislacion zbatohet edhe në qoftë se të dyja palët janëtregtarë.

Legjislacioni francez që nga viti 1978 e autorizoi qeverinë të nxjerrë dekrete që ndalojnëklauzolat e specifikuara në kontratat ndërmjet tregtarëve dhe konsumatorëve në masën që ato ijepnin një avantazh të padrejtë dhe imponoheshin mbi konsumatorin duke abuzuar me pushtetinekonomik. Komisioni i ngritur për të bërë këtë ishte joaktiv dhe në 1991 Gjykata e Kasacionit ushpreh se kjo ishte e hapur për tu bërë nga gjykatat. Klauzolat abuzive gjithashtu mund tëshfuqizohen edhe në bazë të ligjit të përgjithshëm të kontratës.Në Angli, pas Luftës së Dytë Botërore u krijua një rregull i bërë nga gjyqtarët në të cilinspecifikohet se një klauzolë shfajësuese nuk është mbrojtëse e një kërkese të bazuar në një"shkelje thelbësore të kontratës", për arsye se në rast të një shkelje të tillë vetë kontrata e tërëquhet e përfunduar dhe klauzola zhduket. Sidoqoftë, Dhoma e Lordëve ia mbylli derën këtijrregulli në 1980. Në 1977, Akti i Kushteve të Padrejta të Kontratës iu dha gjyqtarëve pushtet tëgjerë kontrolli mbi klauzolat e padrejta që përjashtojnë ose limititojnë përgjejgësinë veçanërishtkur janë të përfshire konsumatorët.

Në 1993 iu bë një shtesë së drejtës europiane me një direktivë të Komunitetit Evropian që iukërkonte shteteve anëtare të paraqisnin dispozitat e zbatueshme të kontratës që në vend që tënegocioheshin individualisht, ishin hartuar më parë dhe konsumatori nuk kishte pasur mundësinëtë ndikojë në përmbajtjen e saj. Gjykatat duhet të lejohen të cilësojnë një klauzolë të tillë tëpavlefshme në qoftë se, në kundërshtim me kërkesat e mirëbesimit, klauzola shkakton pabarazidomethënëse. Ligji gjerman mbeti kryesisht i paprekur, pasi ai tashmë i rregullonte kushtetstandarde në mënyrë rigoroze madje edhe më rigorozisisht sesa bëri direktiva. Ligji francez35

nga ana tjetër ndryshoi materialisht sepse inkorporoi 'listën e zezë' të kushteve të padrejta tëpërfshira në Direktivën e KE-së. Anglia, në të kundërt, miratoi ‘termat e padrejta në rregulloret ekontratave konsumatore në 1999, që ekzistojnë së bashku me Aktin e 1977. Ashtu si Franca edheAnglia e përfshiu direktivën pa amendament.

Në Shtetet e Bashkuara, problemi i klauzolave abuzive trajtohet nga doktrina e cila e lejongjykatën të refuzojë zbatimin e një pjesë ose e të gjithë kontratës kur jemi para kushteve apotermave kontraktualë dukshëm të pafavorshëm në drejtim të njërës palë dhe përfitim të tjetrës.

35 Restatement (Second) of Contracts § 90. For comment, see Farnsworth (n 36, vol I), 167 ff; English law does notrecognize a cause of action based on promissory estoppel, instead limiting it to a purely defensive role: Combe vCombe [1951] 2 KB 215.

12

Përveç refuzimit të zbatimit për të mbrojtur interesat e njërës prej palëve, gjykatat nganjëherërefuzojnë zbatimin në mënyrë që të mbrojnë interesat e publikut të gjerë. Në të gjitha sistemetligjore, ky pushtet iu rezervohet gjykatave. 36Ligji francez sjell në lojë konceptin e shkakut mearsyetimin se një kontratë nuk mund të bazohet në një shkak jo ligjor (cause illicite). Gjykata dotë shqyrtojë jo vetëm arsyen që çoi një palë për t'u angazhuar në shkëmbim, për shembull, pritjae marrjes së tokës në këmbim të një çmimi, por edhe motivin e mëtejshëm të palës, të tillë sihapja një kazinoje apo një bordelloje dhe të përcaktojë nëse ky motiv është fyes ndaj rregullavetë ligjit apo moralit.

1.3.3 Procedurat e kërkuara për zbatueshmërinë.

Të gjitha sistemet ligjore përdorin disa formalitete si kushte për zbatimin e detyrueshmën ku sifunksion të tyre mund të përfshijnë lehtësimin e barrës së provës dhe konfirmimin e seriozitetit tëqëllimit. Megjithëatë shumë sisteme të civil law, nuk kanë kërkesën e përgjithshme të njëformaliteti si kusht për zbatimin e detyrueshmëm , ndonëse shkrimi ose ndonjë formalitet tjetërmund të jetë i nevojshëm për disa lloje të veçanta të kontratave. Kështu ligji gjerman kërkonshkrimin për dispozitat në kontratat e sigurimit dhe për kontratat e shitjes së tokës të cilat duhettë jenë në formë noteriale. Kërkesa të tilla edhe nëse ekzistojnë mund të mos ndikojnë nëtransaksionet tregtare, si në rastin e Francës ku në Kodin Civil Francez forma e shkruar kërkohetpër çdo kontratë jo-tregtare që përfshin më shumë se një shumë të caktuar. Për më tepër, nësistemet që ndjekin shembulin francez, formaliteti që kërkohet mund të jetë thjesht për tëkufizuar mjetet e provës, si psh. nga dëshmitarët, më shumë se sa të ndikojë në vlefshmërinë ekontratës.

Nga frika e dëshmive të rreme në lidhje me kontratat gojore Britana bëri miratimin e Statutit tëMashtrimeve (Statute of Frauds) në 1677. Ky statut parashikonte që klasa të caktuara tëkontratave nuk ishin të zbatueshme përveçse nëse provoheshin nga një shkrim i nënshkruar. Mëe rëndësishmja nga këto klasa ishin kontratat e sigurimit, kontratat për shitjen e tokës, kontratatqë nuk duhet të përmbusheshin brenda një viti nga koha e lidhjes së tyre dhe kontratat për shitjene mallrave. 37Shumica e shteteve amerikane miratuan statute të ngjashme që mbulonin këtoklasa.

Në 1954, pas 277 vitesh, Parlamenti shfuqizoi pjesën më të madhe të dispozitave të Statutit tëMashtrimeve, duke mbajtur vetëm dispozitat për kontratat e sigurimit dhe ato për kontratat eshitjes së tokës. Në Shtetet e Bashkuara nuk ka pasur lëvizje të këtij lloji, ku Statuti iMashtrimeve ruan ende fuqinë e tij dhe është ruajtur në Kodin Tregtar Uniform, me disa

36 For the historical development of the principle of pacta sunt servanda under the ius commune, see Klaus-PeterNanz, ‘Die Entstehung des allgemeinen Vertragsbegriffs im 16. bis 18. Jahrhundert’ (1985); Zimmermann (n 9), 537ff; John Barton (ed), Towards a General Law of Contract (1990); Kegel (n 31), 3 ff.37 For the historical development, see Zimmermann (n 9), 549 ff

13

përmirësime në kontratat e shitjes së mallrave.38 Në të vërtetë, ka një tendencë në kërkimin eformalitetit të shkrimit si mjet për mbrojtjen e palëve të thjeshta dhe të pamirëinfrouara si psh.konsumatorët. 39

1.4 Kërkesat e marrëveshjes - oferta dhe pranimi; përfundimi i kontratës.

Marrëveshja është baza e kontratës dhe të gjitha sistemet ligjore imponojnë dy kërkesa për tëpërcaktuar nëse ka pasur marrëveshje ligjërisht të detyrueshme apo jo. Së pari, palët duhet tëkenë manifestuar pëlqimin e tyre për t'u detyruar, një kërkesë kjo që lind nga premisa që detyrimikontraktor është konsensual.40 Së dyti, marrëveshja për të cilën ata manifestojnë pëlqimin e tyreduhet të jetë mjaftueshmërisht e përcaktuar për të qënë e zbatueshme, kjo kërkesë parashikohetnë mënyrë implicite në premisën që ligji i kontratës mbron pritshmërinë e personit të cilit i ështëbërë propozimi. Fokusin më të madh do ta kemi tek kërkesa e parë ku dallimet midis sistemeveligjore janë të mprehta.41

E drejta kontraktore parashikon karakteristikat e procesit të marrëveshjes në termat e një ofertëdiskrete nga njëra palë dhe të pranimit nga tjetra. Pasi është pranuar oferta, të dyja palët janë tëlidhura nga kontrata që rezulton. Një ndryshim i madh midis sistemeve ligjore i përket revokimittë ofertës para lidhjes së kontratës. Duhet të dallojmë revokimin nga ofertuesi pas pranimit ngaai që i bëhet oferta nga ai në të cilin ofertuesi e tërheq ofertën para se të jetë bërë pranimi. Nëcommon law oferta nuk ka fuqi detyruese dhe mund të revokohet në çdo kohë para pranimit.Vështirësia e palës të cilës i bëhet oferta është zbutur disi nga sundimi rregullit të "kutisëpostare”, sipas të cilit një ofertë e pranuar me postë quhet e pranuar që nga momenti i dërgimit tëpranimit. Risku i revokimit të ofertes ekziston vetëm gjatë kohës midis blerjes së ofertës dheardhjes së pranimit.42 Një ofertë është e revokueshme edhe nëse ajo parashikon se ajo nuk mundtë revokohet për një periudhë të caktuar, kjo është pasojë e doktrinës së konsideratës. Një

38 For a comparative evaluation of cause and consideration as ‘indicia of seriousness’ of a promise, see Zweigert andKötz (n 2), 388 ff; Kötz (n 12), 52 ff; P. G. Monateri, Francesco Galgano, and Guido Alpa, in Galgano (n 26), 89 ff;and see the case studies and comparative comment in James Gordley (ed), The Enforceability of Promises inEuropean Contract Law (2001). Neither PECL nor PICC recognize cause or consideration; see Art 2:201 (1) PECLand Art 3.2 PICC (‘… without any further requirement’39 Melvin A. Eisenberg, ‘Donative Promises’, (1979) 47 University of Chicago LR 1; John P. Dawson, Gifts andPromises: Continental and American Law Compared (1980); Zimmermann (n 9), 477 ff; James Gordley, TheFoundations of Private Law: Property, Tort, Contract, Unjust Enrichment (2006), 352 ff.40 Zweigert and Kötz (n 2), 348 ff; Kötz (n 12), 97 ff for the United States, see Farnsworth (n 36, vol I), 442 ff41 Zimmermann (n 9), 651 ff; Zweigert and Kötz (n 2), 424 ff; Kötz (n 12), 196 ff; Thomas Probst, ‘Defects in theContracting Process’, in International Encyclopedia of Comparative Law (vol XI, ch 11, III and IV, 2001); ThomasSchindler, Rechtsgeschäftliche Entscheidungsfreiheit und Drohung (2005); Smith (n 36), 315 ff; Arts 4:107 f PECL;Arts 3.8 f PICC.42 Zimmermann (n 9), 651 ff; Zweigert and Kötz (n 2), 424 ff; Kötz (n 12), 196 ff; Thomas Probst, ‘Defects in theContracting Process’, in International Encyclopedia of Comparative Law (vol XI, ch 11, III and IV, 2001); ThomasSchindler, Rechtsgeschäftliche Entscheidungsfreiheit und Drohung (2005); Smith (n 36), 315 ff; Arts 4:107 f PECL;Arts 3.8 f PICC.

14

praktikë e zakonshme për ofertën, është pagimi i një shumë nominale si konsideratë, duke bërëkonvertimin e ofertës në të pakthyeshme. Është gjithashtu e mundur që revokimi i një ofertemund të përjashtohet nën doktrinën e privimit nga të drejtat e premtuesit ofertëbërës.. Për mëtepër, në Shtetet e Bashkuara një ofertues mund të bëjë një “ofertë të forte” të pakthyeshme përshitjen e mallrave nën rregullimin e Uniform Commercial Code.43

Edhe në të drejtën franceze, ofertuesi përgjithësisht është i lirë të revokojë ofertën në çdo kohë,megjithëatë në disa rrethana edhe revokim mund të konsiderohet si një “faute” ( gabim) dhe sidiçka e paligjshme në qoftë se është abuziv dhe frustron pritjet legjitime të palës së cilës i bëhetoferta. Në këtë rast revokimi sanksionohet me dëmshpërblim të detyrueshëm psh, në rastin kuroferta fikson një periudhë pakthyeshmërie ose kur nga rrethanat del një kohë e arsyeshme përpakthyeshmëri. Ligji francez është i paqartë në se pranimi është efektiv nga moment i dërgimitapo i marrjes.

Ligji gjerman merr një pozicion tjetër, sipas të cilit, në mungesë të një dispozite që parashikon tëkundërtën, çdo ofertë është e parevokueshme për një periudhe të arsyeshme edhe në qoftë se kjoperiudhë nuk ka qenë e përcaktuar. Gjatë asaj periudhe është i pamundur revokimi dhe njërevokim i supozuar nuk ka efekt juridik. Nëse oferta ka të përcaktuar një periudhëpakthyeshmërie, ajo nuk mund të revokohet gjatë asaj periudhe.44 Në çdo rast, pranimi ështëefektiv, jo nga momenti që është dërguar, por kur ai arrin tek ofruesi.45

Nëse një marrëveshje konsiderohet mjaft e qartë në shfaqjen e qëllimit të nevojshëm për ta bërëatë të detyrueshme është një gjë që varion midis sistemeve të ndryshme ligjore.46 SistemetRomake përgjithësisht kërkojnë që kontrata të ketë një objekt, kërkesë kjo që mungon teksistemet e tjera47.

1.4.1 Detyrimi kontrakual.

Nëse palët negociatore nënshkruajnë dokumentet për lidhje të kontratës ato në mënyrë të qartëkanë bashkuar vullnetet duke pranuar kushtet e përmbajtura në to. Problemet lindin nësebisedimet dështojnë dhe dokumentet nuk janë nënshkruar. Zgjidhja e mosmarrëveshjeve që

43 ) On the doctrine of laesio enormis, see Zimmermann (n 9), 259 ff; F. Willem Grosheide, ‘Iustum PretiumRedivivum?’, in: F. Willem Grosheide and Ewoud Hondius (eds), International Contract Law 2003 (2004), 69ff; Gordley, Foundations (n 43), 364 ff44 For a historical account of standard terms of business, and how to police them, see Sibylle Hofer, PhillipHellwege, and Stefan Vogenauer, in Mathias Schmoeckel, Joachim Ruckert, and ReinhardZimmermann, Historisch-kritischer Kommentar zum BGB (vol II, in preparation), §§ 305–10; see also Farnsworth(n 36, vol I), 556 ff.45For comparative accounts, see Zweigert and Kötz (n 2), 333 ff; Kötz (n 12), 137 ff; Karl-Heinz Neumayer,‘Contracting Subject to Standard Terms and Conditions’, in International Encyclopedia of Comparative Law(volVII, ch XII, 1999).46 AGBG (Standard Terms of Business Act) of 1976; now § 307 BGB47 (50) § 3 AGBG; now § 305 c I BGB.

15

lindin nga dështimi i negociatave ka marrë rëndësi gjithnjë e në rritje. Sistemet common law dhecivil law sistemet kanë arritur në zgjidhje të ndryshme.Gjykatat e common law-t tradicionalisht iu kanë dhënë palëve lirinë për të negociuar pa rrezikune përgjegjësisë parakontraktore. Para se oferta të pranohet asnjëra prej palëve nuk është edetyruar ti përmbahet parashikimeve të saj. Kjo liri e gjerë e negociatave është subjekt ipërjashtimeve të rastit për shembull, pala e dëmtuar mund të ngrejë një kërkesë përdëmshpërblimin e dëmëve të shkaktuara nga pala tjetër gjatë negociatave, kur ka qenë e dëmtuarnga një shtrembërim ose në Shtetet e Bashkuara, kur është mbështetur në një premtim të veçantëtë bërë nga pala tjetër gjatë negociatave.

Gjykatat gjermane kanë përshtatur konceptin e “culpa in contrahendo48” (faji në kontraktim)zhvilluar nga Rudolf von Jhering pas mesit të shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe tani i kodifikuar ,për t’iu përmbajtur këtij koncepti pala që nuk arrin të respektojë duke shprehur vullnetin enevojshëm gjatë negociatave dhe kryen një shkelje të detyrimeve të saj kontraktore ështëpërgjegjëse për humbjet e palës tjetër. Edhe pse anullimi i thjeshtë i negociatave nuk përbën njëshkelje të tillë, pala mund të jetë përgjegjëse nëse ajo refuzon pa një shkak të arsyeshëm të lidhëkontratën pas sjelljes së saj në një mënyrë të tillë që pala tjetër në mënyrë të arsyeshme kishtemenduar se do të lidhej një kontratë. 49

Në fillim të shekullit të njëzetë, një dijetar francez, Raymond Saleilles avancoi mendimin se pasipalët kanë hyrë në negociata të dyja duhet të veprojnë me qëllim të mirë dhe nuk mund tëndërpresin “arbitrarisht” negociatat pa kompensuar palën tjetër për dëmin e shkaktuar duke qënëse ishte në mirëbesim. Gjykatat franceze kanë imponuar përgjegjësi me anë të teorisë së dëmitjashtëkontraktor, gabimi shihet si një abuzim me të drejtën për të cilën mjafton edhe keqbesimi.Keqbesim mund të kemi kur një palë ka negociuar pa qëllim serioz për të kontraktuar ose kur njëpalë prish ose anullon negociatat papritur dhe pa arsye.

Sistemet ligjore ndryshojnë gjithashtu edhe në ekzekutimin e detyrueshëm të një marrëveshjejeeksplicite midis palëve për të negociuar në mirëbesim. Marrëveshje të tilla janë të detyrueshmenë sistemet civil law. Megjithatë, gjykatat angleze kanë qenë këmbëngulëse në refuzimin edetyrimit të zbatimit të marrëveshjeve të tilla për dy arsye: së pari, se fushëveprimi i një detyrimitë tillë është shumë i papërcaktuar që të jetë i ekzekutueshëm dhe së dyti se nuk ka asnjë mënyrëpër të llogaritur dëmet që priten nga shkelja e një detyrimi të tillë pasi nuk ka asnjë mënyrë për tëpërcaktuar kushtet e kontratës që mund të ishte lidhur. Shumë gjykata në Shtetet e Bashkuarakanë hedhur poshtë këto argumente dhe e kanë bërë të detyrueshëm zbatimin e marrëveshjespër të negociuar , të paktën kur është konstatuar se për disa kushte të rëndësishme është rënë

48 Rudolf von Jhering.49 Art L 132–1 Code de la consommation.

16

dakord. 50Në përgjigje të argumentit të dytë, këto gjykata kanë llogaritur dëmet jo në bazë tëpritjeve, por mbi bazën e besimit, nganjëherë duke përfshirë edhe mundësitë e humbura për tëpërfunduar kontrata të tjera. Në përgjigje të argumentit të papërcaktueshmërisë, këto gjykatakanë arritur në përfundimin se kjo është një shkelje e detyrimit për të negociuar në mirëbesim nëqoftë se njëra palë thjesht refuzon të respektojë një kusht apo parashikim për të cilin është rënëdakord, përveçse nëse pala tjetër kërkon ndonjë lëshim mbi disa çështje që janë ende për t’unegociuar.51

1.5 Përmbajtja e kontratës.

1.5.1 Hyrje.

Shumica e asaj që ne zakonisht e mendojmë si të drejtë kontraktore përbëhet prej një kuadriligjor brenda të cilit palët mund të krijojnë të drejtat dhe detyrimet e tyre me marrëveshje.Shoqëritë e zhvilluara u japin palëve kontraktuese pushtet të gjerë për t'i dhënë formëmarrëdhënieve të tyre sipas parimit të autonomisë së palëve ose “lirisë kontraktore” dhe shumëmosmarrëveshje të kontratës nuk kanë të bëjnë me këtë kornizë ligjore, por më tepër me tëdrejtat dhe detyrimet që vetë palët kanë krijuar. Kundërshtitë e tilla mbi "interpretimin" ose"ndërtimin" e kontratës përfaqësojnë një pjesë të konsiderueshme të të gjitha problematikave tëkontratës.

Para se një palë mund të akuzohet për shkelje duhet të përcaktohen kufijte në të cilët shtrihetdetyrimi i kësaj pale. Në fillim gjykata do të shikojë me gjuhën e vetë kontratës. Gjithashtugjykata do të shikojë termat/kushtet e nënkuptuara në ligj, termat që lexohen në kontratë-nganjëherë në bazë të statutit dhe nganjëherë si një çështje e diskrecionit gjyqësor- me qëllim qëtë plotësojë boshllëqet në gjuhën e kontratës. Me përjashtime të rralla për fusha të tilla si kontratae sigurimit dhe ligjit për mbrojtjen e konsumatorit, këto rregulla nuk janë të detyrueshme,përkundrazi palët janë të lira të kontraktojnë për to. Në Shtetet e Bashkuara, rregulla të tilla janëtë njohura zakonisht me emrin asdefault, në Gjermani si dispozitat Recht, dhe në Francë sisupplétives Lois.52

50 For other devices policing contracts which are procedurally as well as substantively unfair (such as undueinfluence, or § 138 II BGB, ie the rule on ‘usury’ ), see, against the general background of freedom ofcontract, Zweigert and Kötz (n 2), 323 ff; Kötz (n 12), 130 ff; Arthur von Mehren, ‘The Formation of Contracts’,in International Encyclopedia of Comparative Law (vol VII, ch 9, 1992), nn 62 ff; Jacques du Plessis and ReinhardZimmermann, ‘The Relevance of Reverence: Undue Influence Civilian Style’, (2004) 10 Maastricht Journal ofEuropean and Comparative Law 345 ff; Art 4:109 PECL; Art 3.10 PICC.51 For historical and comparative discussion of illegality and immorality, see Zimmermann (n 9), 697 ff; Zweigertand Kötz (n 2), 380 ff; Kötz (n 12), 154 ff; Arts 15:101 ff PECL; this subject is not yet covered by thePICC; Farnsworth (n 36, vol II), 1 ff.52 For comparative discussions, see Zweigert and Kötz (n 2), 356 ff; Kötz (n 12), 16 ff; Arthur von Mehren (n 60),nn 134 ff; Franco Ferrari, ‘La Formazione del contratto’, in Galgano (n 26), 67 ff; Catherine Delforge, ‘La formationdes contrats sous un angle dynamique: Reflexions comparatives’, in Fontaine (n 62), 137 ff; Arts 14 ff CISG; Arts

17

Shumica e sistemeve civil law njohin një rregull të paracaktuar të një rëndësie të madhe dhe mendikim të gjerë që kërkon që një palë kontraktuese të sillet sipas rregullave të mirëbesimit ose tëasaj çfarë është në gjermanisht Treu und Glauben dhe ne Francë Bonne foi common lawtradicionalisht nuk njeh këtë vonesë sundojnë. Gjykatat angleze kanë këmbëngulur në refuzimine pranimit të një përmbajtje të tillë të paqartë mbi sjelljen e një pale kontraktuese edhe pse atonganjëherë kanë arritur në të njëjtat përfundime me zbatimin e rregullave më specifike. NëShtetet e Bashkuara, një përjashtim i shquar në botën e common laë -t, gjykatat në përgjithësinjohin një rregull të paracaktuar që kërkon që palët kontraktuese të sillen sipas parimit tëmirëbesimit dhe rregullave të negociatave të drejta ( fair dealing), një standard i paqartë ky që,megjithatë, është më pak i gjerë se ne vendet e civil law-t.53

Një problem i ndërlikuar është ai i përcaktimit të kushteve të një kontrate kur oferta dhe pranimindryshojnë. Përgjigja klasike e konsideron një pranim jo-konform ofertës si një refuzim ose sinjë kundërofertë. Precedentet francezë dhe gjermanë kanë tentuar vendosjen e kushteve tëpalëve në barazi, duke lejuar formimin dhe zëvendësimin e kushteve në konflikt parashikimetligjore. E drejta angleze normalisht trajton format e ndryshme duke mos pasur krijimin e asnjëkontrate derisa njëra palë shprehimisht jep pranimin ose derisa fillon zbatimin. Në këtë të funditdokumenti përfundimtar parashikon kushtet e kontratës. Ligji amerikan varet nga konteksti. Nëcommon law përgjigjia është shumë e ngjashme dhe në linjat e së drejtës angleze. Për shitjen emallrave, Kodi Tregtar Uniform ofron një përgjigje disi të paqartë dhe në mënyra të ndryshmeduke u renditur si ligji francez dhe gjerman

1.5.2 Integriteti i shkrimit.

Sistemet e common law- t tregojnë respekt të madh për integritetin e kontratave të shkruara . Pasnegociatave të gjata , palët kontraktuese shpesh hedhin një pjesë ose të gjithë marrëveshjen e tyrenë formë të shkruar në mënyrë që të sigurojnë dëshmi të besueshme të marrëveshjes dhe për tëshmangur varësinë nga memoria e pasigurt. Në çështjet gjyqësore megjithatë, njëra palë mund tëkërkojë të paraqesë dëshmi të negociatave të hershme në përpjekje për të treguar se kushtet emarrëveshjes janë të ndryshme nga ato të treguara në formë të shkruar . Të ballafaquar me njëmundësi të tillë , palët mund të preferojnë të lehtësojnë zgjidhjen e konflikteve me anë tëpërjashtimit nga objekti i marrëveshjes së tyre ato çështje që nuk reflektohen në formë të shkruar.

2:201 ff PECL; Arts 2.1.1 PICC; for discussion of these international instruments, see Eva Luig, Der InternationaleVertragsschluss (200253 For comparative discussions, see Zweigert and Kötz (n 2), 356 ff; Kötz (n 12), 16 ff; Arthur von Mehren (n 60),nn 134 ff; Franco Ferrari, ‘La Formazione del contratto’, in Galgano (n 26), 67 ff; Catherine Delforge, ‘La formationdes contrats sous un angle dynamique: Reflexions comparatives’, in Fontaine (n 62), 137 ff; Arts 14 ff CISG; Arts2:201 ff PECL; Arts 2.1.1 PICC; for discussion of these international instruments, see Eva Luig, Der InternationaleVertragsschluss (2002

18

Në sistemet e common law-t , integriteti i të shkruarit sigurohet nga "‘parol evidence rule”,rregull që ka një homolog pak të përdorur në vendet e civil law-t. Ky rregull mund të pengojëpërdorimin e provave jokarakteristike, provave të pashkruara-të kundërshtojnë dhe ndoshta edhetë plotësojnë ato në formë të shkruar.54 Emri i këtij rregulli është mashtrues, sepse nuk është ikufizuar në prova verbale (ose 'parol') dhe mund të përjashtojë shkrime të tilla si letra, telegrame,memorandume dhe hartimet paraprake. Ai nuk është një rregull i "provave", por i së drejtësmateriale.55

Ky rregull ka për qëllim të japë efekt ligjor mbi qëllimin e palëve për ta bërë shkrimin të paktënsi një përmbedhje dhe ndoshta edhe një shprehje të plotë të marrëveshjes së tyre. Nëse palët kanënjë qëllim të tillë, marrëveshja thuhet se është e integruar dhe rregulli aplikohet. Nëse ata kanëpër qëllim që të shkruarit të jetë një përmbledhje e fundit e kushteve që përmban, por jo njëshprehje e plotë e të gjitha kushteve të rëna dakord (disa terma mbeten të pashkruara)marrëveshja thuhet se është pjesërisht e integruar dhe pranohet dëshmia për marrëveshjet emëparshme apo e negociatave për të plotësuar këtë formë të shkruar, megjithatë nuk mund takundërshtojë atë. Nëse palët kanë për qëllim që të shkruarit të jetë një shprehje e plotë e të gjithakushteve të rëna dakord si dhe një shprehje e fundit e kushteve që ai përmban , marrëveshja ështëplotësisht e integruar dhe nuk është e pranueshme as edhe një dëshmi për të plotësuar shkrim.Në mënyrë që të jetë e qartë kur një kontratë është e integruar plotësisht, marrëveshjet në vendete common law-t shpesh përmbajnë atë që njihet zakonisht si një “klauzola e bashkimit”, e cilahedh negociatat paraprake në formë të shkruar duke cituar se kjo formë e shkruar përmban tëgjithë marrëveshjen. Gjykatat e këtyre vendeve përgjithësisht u kanë dhënë efekt klauzolave tëtilla.

Kur interpretimi i gjuhës së shkrimit është problem, si zëvendësues për rregullin e provaveverbale njihet ai i “ kuptimit të thjeshtë” i cili mbron integritetin e të shkruarit. Në përcaktimin ekuptimit të kontratës, gjykatat në të gjitha sistemet juridike në përgjithësi e konsiderojnë veten tëlirë për të parë të gjitha rrethanat e rastit, përfshirë edhe provat e negociatave të mëparshme edhenë qoftë se ato tregojnë se të dyja palët i kanë bashkangjitur gjuhës së kontratës një kuptim tëndryshëm nga ai që do ti jepej zakonisht. Në rregullin e kuptimit të thjeshtë, një gjykatë mund tërefuzojë të marri në konsideratë provat e negociatave të mëparshme kur bën interpretimin egjuhës së kontratës së shkruar tërësisht të integruar që gjykata e konsideron të qartë. Thelbi ikëtij rregulli është se ka disa raste në të cilat kuptimi i gjuhës, kur merret në kontekst, është aq iqartë saqë provat e negociatave paraprake nuk duhet të përdoren në interpretimin e tij.

54 Established in Adams v Lindsell (1818) 1 B & Ald 681, 106 ER 250; confirmed by the House of Lords in Dunlopv Higgins (1848) 1 HLC 381, 9 ER 805 and adopted generally in the United States, see Restatement (Second) ofContracts § 6355 Treitel (n 34), 246 ff

19

1.6 Paraqitja dhe shkelja.

Sistemet ligjore tregojnë një shumëllojshmëri të gjerë të qasjeve në lidhje me të drejtat e njërëspale që pretendon se pala tjetër ka shkelur kontratën. Në këtë rast mund të shtrohen dy pyetje: Sëpari, si mundet të përcaktojë një gjykatë nëse ka pasur shkelje të kontratës? Së dyti, në qoftë seka pasur shkelje, si mundet të përcaktojë një gjykatë nëse kjo shkelje është mjaft serioze sa për tëjustifikuar dhënien fund të marrëdhënieve kontraktuale nga ana e palës së dëmtuar?

1.6.1 Përcaktimi se kur ka ndodhur një shkelje.

Përsa i përket pyetjes së parë, a ekziston një dallim i rëndësishëm ndërmjet sistemeve commonlaw dhe civil law. Në sistemet common law-t 56norma është ajo e zbatimit dhe përmbushjesrigoroze. Pala pritet të përmbushë në përputhje me kontratën e shkruar dhe dështimi për të bërëkëtë sjell të drejtën e ngritjes së padisë nga pala tjetër, pa u parë nëqoftëse është me fajin e palësapo jo. Për më tepër, një dështim në zbatimin apo përmbushjen rigoroze të kontratës nëse lind nëvetvete të drejtën e padisë nga ana e palës tjetër, pa pasur nevojën e ndonjë kërkese që pala edëmtuar të njoftojë ose të bëjë ndonjë notë proteste.57

Kështu sistemet e civil law shpesh ndryshojnë në dy aspekte të rëndësishme nga homologët etyre të common law-t. Së pari, në disa sisteme civil law , veçanërisht ato bazuar në të drejtëngjermanike, faji ndihmon në përcaktimin e faktit nëse ka pasur apo nuk ka patur shkelje. Nëparim , një palë mund të shmangë përgjegjësinë për shkelje duke provuar se ajo përdori gjithëkujdesin e arsyeshëm sipas rrethanave; kështu sipas së drejtës gjermanike, vonesa nuk është njëshkelje përveçse nëse vonesa është për shkak të ndonjë fakti apo sjellje nga ana e debitorit për tëcilat ai është përgjejgjës.58 Së dyti, ndryshe nga common law, shumë sisteme të civil law-t nukjanë të njëjtë , unitare. Sistemi gjerman, për shembull, i ndan shkeljet: në kategoritë epamundësisë dhe vonesës dhe në një kategori të mbetur të “shkeljes pozitive të kontratës”Pamundësia e përmbushjes se kontratës do të trajtohet ndryshe në varësi të faktit nëse ajo ështëorigjinale pra e krijuar drejtëpërdrejtë apo vjen si pasojë e diçkaje tjetër. E drejta gjermanike etrajton përmbushjen e vonuar si një shembull të veçantë të të metave apo shkeljeve dhe nuk i jepmjete juridike mbrojëtëse palës së dëmtuar për mosplotësim ose përmbushje për arsyen sedebitori dështoi në përmbushjen e detyrimit në datën e maturimit . Pala e dëmtuar duhet të bëjënjë protestë/ kundërshtim (Mahnung) për ta vënë palën tjetër para detyrimit për përmbushje dhetë caktojë një afat për këtë përmbushje , përveçse kur një i tillë ka qenë i fiksuar në përputhje mekalendarin, apo kanë kaluar tridhjetë ditë nga faturimi.

56 Arthur von Mehren (n 60), nn 112 ff; Kötz (n 12), 34 ff; Gordley, Foundations (n 43), 297 ff; Zimmermann andWhittaker (n 11), 171 ff; Bertrand de Coninck, ‘Le droit commun de la rupture des negotiations precontractuelles’,in Fontaine (n 62), 15 ff; Ewoud Hondius, ‘Pre-Contractual Liability’, in F. Willem Grosheide and Ewoud Hondius(n 46), 5ff; Arts 2:301 f PECL; Arts 2.1.15 PICC.57 Farnsworth (n 36, vol I), 391 ff.58 Rudolf von Jhering, ‘Culpa in contrahendo, oder Schadensersatz bei nichtigen oder nicht zur Perfektion gelangtenVertragen’, (1861) 4 Jherings Jahrbücher für die Dogmatik des bürgerlichen Rechts 16 ff.

20

Ligji francez bën dallimin midis një detyrimi për arritjen një rezultati të caktuar (obligation derésultat) dhe detyrimit për përdorimin e përpjekjeve të arsyeshme për të arritur një rezultat(obligation de moyens), siç do ndermerrej zakonisht nga një mjek, avokat ose nga një person qëkujdeset për punët e tjetrit. Kreditori duhet të provojë vetëm mospërmbushjen, duke i lënëdebitorit barrën për të provuar shkakun e saj (cause étrangère); për këtë të fundit kreditori duhetti provojë të dyja mospërmbushjen dhe fajin59. Në parim nuk ka pretendim për dëme, si përvonesën ashtu edhe për mospërmbushjen, zakonisht mund të pretendohen kur pala tjetër ështëvënë në dijeni për këtë shkelje me anën e një protestë formale (mise en demeure), edhe pse kjoështë e panevojshme nëse, për shembull, ka një afat të caktuar për përmbushjen e kontratës.60

1.6.2 Përcaktimi nëse shkelja justifikon përfundimin e marrëdhënies.

Një shkelje e thjeshtë apo ndonjë dështim tjetër në përmbushjen e kontratës jodomosdoshmërisht sjell të drejtën e palës së dëmtuar për t'i dhënë fund marrëdhënieskontraktuale, të paktën jo në mungesë të një dispozite të veçantë që e parashikon këtë. Nga anatjetër një shkelje serioze në përmbushje , përgjithësisht i jep palës së dëmtuar të drejtën për t'idhënë fund marrëdhënies kontraktore61. Sistemet ligjore ndryshojnë në lidhje me se sa seriozeështë e nevojshme të jetë një shkelje apo mospërmbushje që të justifikojë dhënien fund tëmarrëdhënieve kontraktuale,62 në lidhje me shkallën në të cilën pala e dëmtuar ka të drejtë tëpërdori vetë-ndihmën në dhënien fund të kësaj marrëdhënieje dhe në lidhje me natyrën e tëdrejtave të palës së dëmtuar kur marrëdhënia ka përfunduar.

Gjykatat angleze shpesh përqëndrohen në rëndësinë e kushtit përkatës, duke i’u mbajtur faktit seky kusht duhet të jetë "esencial" që të justifikojë dhënien fund të marrëdhënieve kontraktuale. Nërastet që kanë të bëjnë me kontratat e shitjes së mallrave , ato bëjnë dallimin midis kushteve dhegarancive. Një kusht është një term i rëndësishëm, një shkelje e të cilit mund të japë të drejtënpër t'i dhënë fund marrëdhënies kontraktuale, ndërsa një garanci është një term sekondar, njëshkelje e cila jep vetëm të drejtën për të kërkuar dëmet. 63

59 Raymond Saleilles, “De la responsabilité précontractuelle”, (1907) 6 Revue Trimestrielle de Droit Civil 697, 717ff.60 Farnsworth (n 36, vol I), 391 ff; idem, ‘Precontractual Liability and Preliminary Agreements: Fair Dealing andFailed Negotiations’, (1987) 87 Columbia LR 217, 264 ff.61 On which see Zimmermann (n 9), 621 ff; Zweigert and Kötz (n 2), 400 ff; Kötz (n 12), 106 ff; Arts 5:101PECL; Arts 4.1 ff PICC62 For example, in England many default terms are supplied by the Sale of Goods Act of 1979 and the Supply ofGoods and Services Act of 1982, though the courts readily fill in remaining gaps. On implied terms in English lawin comparative perspective, see Martin Schmidt-Kessel, ‘Implied Terms—Auf der Suche nach demFunktionsäquivalent’, (1997) 96 Zeitschrift für Vergleichende Rechts-wissenschaft 101 ff; WolfgangGrobecker, Implied Terms und Treu und Glauben (1998); and see Smith (n 36), 280 ff63 For example, in England many default terms are supplied by the Sale of Goods Act of 1979 and the Supply ofGoods and Services Act of 1982, though the courts readily fill in remaining gaps. On implied terms in English lawin comparative perspective, see Martin Schmidt-Kessel, ‘Implied Terms—Auf der Suche nach dem

21

Ky dallim është i panjohur në Shtetet e Bashkuara ku fokusi është përgjithësisht në madhësinë eshkeljes dhe jo në rëndësinë e termit/kushtit. Kur palët kanë shkëmbyer premtimet, gjykatat nëpërgjithësi e shikojnë përmbushjen nga secila prej palëve si kusht “konstruktiv” (ose tënënkuptuar) për detyrimin e palës tjetër për të përmbushur pjesën e saj.64 Nëse mospërmbushja enjë pale është mjaft e rëndësishme sa për tu karakterizuar si “materiale”, mospërmbushjajustifikon të paktën të drejtën e palës së dëmtuar për të thirrun në zbatim kushtin konstruktiv dhepezullimin e përmbushjes nga ana e vet, duke i dhënë palës tjetër një shans tjetër për të kuruarmospërmbushjen e saj. Nëse mospërmbushja vazhdon pa u kuruar për një kohë tëkonsiderueshme, pala e dëmtuar ka të drejtën për t'i dhënë fund marrëdhënies.

Në sistemet e common law-t, një palë e dëmtuar që është e justifikuar në dhënien fund tëmarrëdhënieve kontraktuale ka të drejtë të deklarojë kontratën e anuluar duke njoftuar palëntjetër. 65Sigurisht që, një palë e dëmtuar rrezikon të tejkalojë kufijtë e ligjit , për dhënien fund tëmarrëdhënieve kontraktuale duke refuzuar përmbushjen pa justifikime cila është në vetvete njëshkelje materiale.

Sipas ligjit gjerman, dështimi i palës tjetër për përmbushje të detyrimit, si rregull nuk i jep tëdrejtën palës së dëmtuar për t'i dhënë fund marrëdhënies kontraktuale. Në qoftë se debitori nuk ikryen, apo nuk kryen siç duhet veprimet për përmbushje në kohën kur ai duhet ta bëjë këtë, nëpërgjithësi kreditori duhet ti lejojë në mirëkuptim një periudhë shtesë të arsyeshme. Në qoftë sedebitori nuk kryen veprimet e nevojshme për përmbushje brenda kësaj periudhe, kreditori mundta zgjidhë kontratën, pavarësisht nëse ishte apo jo faji i debitorit. Megjithatë, ai lirohetautomatikisht nga ky detyrim në rastet kur debitori lirohet nga detyrimi si rezultat i faktit sepërmbushja është bërë e pamundur.

Sipas së drejtës franceze, e drejta për t'i dhënë fund marrëdhënies kontraktuale vjen ngapikëpamja se çdo kontratë dypalëshe konsiderohet si e konkluduar nën kushtin zgjidhës që ështëai i përmbushjes së duhur të detyrave reciproke. Si sipas së drejtës gjermane, disa detyrime janëkarakterizuar si “ndihmëse” ose “sekondare” dhe janë të sanksionuara vetëm për kërkim të

Funktionsäquivalent’, (1997) 96 Zeitschrift für Vergleichende Rechts-wissenschaft 101 ff; WolfgangGrobecker, Implied Terms und Treu und Glauben (1998); and see Smith (n 36), 280 ff.64 For example, in England many default terms are supplied by the Sale of Goods Act of 1979 and the Supply ofGoods and Services Act of 1982, though the courts readily fill in remaining gaps. On implied terms in English lawin comparative perspective, see Martin Schmidt-Kessel, ‘Implied Terms—Auf der Suche nach demFunktionsäquivalent’, (1997) 96 Zeitschrift für Vergleichende Rechts-wissenschaft 101 ff; WolfgangGrobecker, Implied Terms und Treu und Glauben (1998); and see Smith (n 36), 280 ff.65 For comparative analysis, see Jack Beatson and Daniel Friedmann (eds), Good Faith and Fault in ContractLaw (1995); Hein Kötz, ‘Towards a European Civil Code: The Duty of Good Faith’, in The Law of Obligations:Essays in Celebration of John Fleming (1998), 243 ff; Martijn Hesselink, De redelijkheid en billijkheid in hetEuropese privaatrecht—Good Faith in European Private Law (1999); Zimmermann and Whittaker (n 11), 7 ff.

22

dëmeve. Gjithësesi kontrata nuk 'zgjidhet' si një çështje e ligjit nga dështimi i palës tjetër për tëpërmbushur detyrimin e saj dhe pala e dëmtuar ose mund të kërkojë përmbushjen ose t'i japëfund marrëdhënies. Nëse pala e dëmtuar kërkon këtë të fundit , vetë ndihma është shumë ekufizuar dhe zgjidhja e kontratës mund të kërkohet vetëm në rrugë ligjore.I takon gjyqtarit, i cili ka diskrecion të gjerë, të përcaktojë seriozitetin e shkeljes dhe të urdhërojëzgjidhjen e kontratës, të japë një periudhë shtesë në mirëkuptim (delai de grace) gjatë të cilëspala tjetër duhet të përmbushë detyrimin e saj, të përkrahë kontratën ose në rastin e një kontratëpër shitjen e mallrave, të urdhërojë uljen e çmimit për të meta që nuk janë serioze. Ka disapërjashtime dhe procedurat ligjore nuk janë të nevojshme , për shembull, nëse kontrata përmbannjë dispozitë të shprehur për zgjidhje të kontratës në rastin e ndodhjes së një ngjarjeje të caktuar.Për më tepër, në qoftë se eshtë caktuar një afat për shpërndarjen dhe marrjen e mallrave nga njëblerës, shitësi mund ta konsiderojë të zgjidhur kontratën në qoftë se blerësi nuk ka marrëdorëzimin brenda këtij afati.66

Janë përdorur terma të ndryshëm për rastin kur pala e dëmtuar i jep fund marrëdhënieskontraktuale: ndërprerje, anulim, shmangie. Dhënia fund e marrëdhënies domosdoshmërisht lironpalët nga detyrimet e tyre për të përmbushur kontratën dhe parashikimet e saj. Ashtu si në rastine përmbushjes së plotë, rezulton në rehabilitimin e palës së dëmtuar.

Doktrina e kundërshtimit apo mosnjohjes paraprake, e cila i mundëson palës së dëmtuar tëkërkojë zhdëmtim edhe para se të bëhet shkak mospërmbushja, është konsideruar shpesh si njëkarakteristikë e rëndësishme e common law-t. Nëse para se të ketë ardhur koha për përmbushjene detyrimeve të njërës palë, kjo palë e mohon ose kundërshton përmbushjen duke deklaruar seajo nuk do ose nuk mund ti përmbushë këto detyrime, pala e dëmtuar nuk ka nevojë të presiderisa të vijë koha për përmbushje por, menjëherë mund të zgjidhë kontratën dhe të kërkojëdëmshpërblim për shkelje totale të saj.67 Në të vërtetë, në Shtetet e Bashkuara edhe pasiguria nëpërmbushje lejon palën e pasigurt të kërkojë garanci të mjaftueshme për përmbushjen nga palatjetër, të pezullojë performancën e vet në qoftë se është komercialisht e arsyeshme për ta bërëkëtë dhe në qoftë se nuk i jepet garancia që kërkon, ta deklarojë kontratën të kundërshtuar dhe sirrjedhojë të kërkojë zgjidhjen e saj.68 Kundërshtimi ose mosnjohja paraprake është gjithashtu, injohur edhe jashtë botës së common law-t. Kështu, ligji gjerman pranon mundësinë se një

66 See eg § 150 II BGB. This ‘mirror-image’ rule has been softened somewhat in many legal systems to allow forcontract formation where the offer and acceptance differ immaterially67 For comparative accounts, see Kötz (n 12), 32 f; von Mehren (n 60), nn 157 ff; Catherine Delforge, ‘Le conflit néde la confrontation de conditions générates contradictoires et son incidence sur la formation des contrats’, inFontaine (n 62), 479 ff; Ernst A. Kramer, ‘“Battle of the Forms”: Eine rechtsvergleichende Skizze mit Blick auf dasschweizerische Recht’, in Gauchs Welt: Recht, Vertragsrecht und Baurecht. Festschrift für Peter Gauch (2004), 493ff; and see Art 2:209 PECL; Art 2.1.22 PICC.68 Butler Machine Tool Co Ltd v Ex-Cell-O Corp (England) Ltd [1979] 1 WLR 401.

23

mosnjohje paraprake mund të justifikojë ndërprerjen e kontratës dhe mund të lejojë palën edëmtuar për të kërkuar dëmet.69

1.7 Rrethanat e ndryshueshme.

Siç u theksua më herët, gjykatat kërkojnë terma të nënkuptuara në ligj, në mënyrë që të mbushinboshllëqet në gjuhën e kontratës. Një situatë e rëndësishme në të cilat gjykatat e bëjnë këtë ështëkur ngjarjet-rrjedhojë rezultojnë në rrethana të ndryshuara që nuk trajtohen në marrëveshjenndërmjet palëve. Termat e nënkuptuara të përdorura për të mbushur boshllëqet e tilla janë tëparacaktuara dhe palët janë të lira të kontraktojnë rreth tyre. Sistemet ligjore 70bien dakord se nëqoftë se rrethanat e ndryshuara e bëjnë të pamundur përmbushjen e kontratës nga ana e njërëspalë, kjo palë shkarkohet nga detyrimi për përmbushje, të paktën nëse arsyeja nuk ështëpërgjegjësi e asaj pale. Nëse justifikimi do të rezultojë nga pazbatueshmëria e thjeshtë apo ngafrustrimi i qëllimit është më pak uniform. Në sistemet civil law, zgjidhja e çështjeve të tillashpesh shihet si një konflikt mes dy pozicioneve të kundërta polare- parimi pacta sunt servanda(kontratat duhet të vëzhgohen) dhe doktrina e clausula rebus sic stantibus (një kontratë varet ngavazhdimi i rrethanave ekzistuese në kohën e formimit të saj)Në mes të shekullit të nëntëmbëdhjetë, e drejta franceze u kristalizua në një seri vendimesh qëfavorizonin parimin e pacta sunt servanda. Force majeure (forca madhore)71 si justifikim është ikufizuar në një ngjarje që është e paparashikueshme, i papërballueshëm dhe që e bënpërmbushjen absolutisht të pamundur. Imprévision ka bërë kohët e fundit inkursione nëtransaksione thjesht private në ndryshim nga politika në mbrojte të ekulibrit publik dhe financiartë deritanishëm. Kjo duket të jetë pjesë e një riorientimi më të ëplotë të së drejtës kontraktorefranceze nën patronazhin e mirëbesimit.72

Gjykatat gjermane, nga ana tjetër, kanë pranuar parimin se gjyqtarët kanë fuqi të ngushta përlirimin e palëve nga detyrimet e tyre kontraktuale. Kjo është kështu jo vetëm në rastet epamundësisë por edhe për atë që është quajtur Störung der Geschäftsgrundlage (zhdukja ethemelit apo bazës së kontratës).73

Edhe common law pranon parimin se gjykatat kanë një fuqi të ngushtë për lirimin e palëve ngadetyrimet e tyre kontraktuale. Gjykatat angleze ngrejnë pyetjen nëse si rezultat i pengimit tëperformancës do të ishte 'krejtësisht i ndryshëm". Gjykatat amerikane pyesin nëse mosardhja epengesës ishte një "supozim themelor” mbi të cilin ishte përpiluar kontrata. Në Shtetet eBashkuara termi ''pazbatueshmëri” në vend të “pamundësisë” është përdorur për të sugjeruar senjë palë mund të shkarkohet nga detyrimi për përmbushje nëse performanca bëhet shumë më e

69 § 2–207 UCC70 Though French law, in Art 1341 Code civil, provides that parol may not vary or contradict certain writings. Thisprovision has been relaxed judicially71 The Oxford handbook of comparative law- comparative contractual law.72 Restatement (Second) of Contracts § 213; Farnsworth (n 36, vol II), 219 ff; Chitty on Contracts (n 65, vol I), 752ff.73 also Art 2:105 PECL; Art 2.1.17 PICC.

24

rëndë edhe pse jo absolutisht e pamundur. Gjykatat e common law-t tradicionalisht e kanëhedhur poshtë nocionin se ato kanë ndonjë fuqi për të përshtatur apo modifikuar kontratat nëdritën e ngjarjeve rrjedhojë dhe të paparashikuara. Nëse ato ngjarje plotësojnë kërkesat përshkarkim nga detyrimi, kontrata rrëzohet plotësisht, megjithëse gjykatat nuk kanë qenë tëgatshme për ta bërë këtë në qoftë se palët mund ti parandalonin këto ngjarje. Gjykatat anglezezhvilluan doktrinën e “frustrimit të qëllimit " sipas së cilës një palë mund të shkarkohet ngadetyrimi nëse performanca në kthim e palës tjetër është bërë aq e pavlefshme sa hedh poshtëqëllimin e palës së parë në lidhjen e kontratës. Gjykatat amerikane kanë ndjekur rrugën e ngritjessë padisë.74

1.8 Ndreqjet.

1.8.1 Dëmi.

Kur njëra palë shkel kontratën, qëllimi kryesor i sistemeve më të mëdha ligjore është vënia epalës së dëmtuar në pozitën në të cilën ajo do të kishte qenë në qoftë se kontrata do të ishtepërmbushur. Shpesh kjo është tentuar me vendosjen e një çmimi në para për dëmet, gjë që nëfakt, imponon një detyrim të ri , atë për të paguar para për shkeljen e vjetër. Objektivi i pagesësnë para për dëmet e shkaktuara bëhet për të ndrequr humbjen duke kompensuar palën ndaj tëcilës ishte bërë premtimi për përmbushje dhe jo për të penguar shkeljen duke ndëshkuar palën nëshkelje. Për këtë arsye , dëmet ndëshkuese në përgjithësi nuk jepen për shkelje të kontratës. Njëpalë e dëmtuar shpesh do të kënaqet me një çmim monetar për dëmet siç mund të jetë rasti që ajopalë mund të përdori të hollat për blerjen e mallrave ose shërbimeve gjetkë. Kjo, për ta bërë tëqartë, nuk do të përfshijë koston e shqyrtimit gjyqësor të mosmarrëveshjes që mund të jetë enevojshme për të marrë dëmshpërblim.75

1.8.2 Dëmet e përcaktuara.

Në disa raste, palët do të duan të përfshijnë në kontratën e tyre një dispozitë që parashikonshumat e pagueshme si dëme në rast të shkeljeve të ndryshme të mundshme. Një dispozitë e tillëështë konsideruar zakonisht si tavani dhe një dyshemeja e dëmshpërblimit. Zbatueshmëria ekëtyre dispozitave të demit të përcaktuar varion midis sistemeve ligjore76.

74 See Art 1156 Code civil; § 133 BGB; and see Stefan Vogenauer, in Mathias Schmoeckel, Joachim Rückert, andReinhard Zimmermann, Historisch-kritischer Kommentar zum BGB (vol I, 2003), §§ 133, 157.75 See eg Taylor v Caldwell (1863) 3 B & S 826; Krell v Henry [1903] 2 KB 740 (CA); Restatement (Second) ofContracts § 265. See Zimmermann, (1993) 193 Archiv für die civilistische Praxis 121 ff, 137 ff; G. H.Treitel, Frustration and Force Majeure (1994); idem, Contract (n 34), 866 ff; Martin Schmidt-Kessel, Standardsvertraglicher Haftung nach englischem Recht (2003).76 These damages include only foreseeable losses, though French law makes an exception in cases of fraud, forwhich causation is the only limit: Arts 1150 f Code civil. See further Zimmermann (n 9), 829ff; Treitel, Contract (n 34), 965 ff; Gordley, Foundations (n 43), 395 ff; Smith (n 36), 409 ff; Art 74 CISG; Art

25

Sistemet civil law janë përgjithësisht të hapura ndaj dispozitave të tilla. E drejta franceze fillonnga parimi i zbatimit literal të dispozitave për dëmet. 77Disa vjet më parë, megjithatë, Kodi Civilu ndryshua për ti lejuar gjyqtarit të reduktoje ose rrisë dëmin e përcaktuar në qoftë se klauzolaështë haptazi e tepruar apo tallëse, në mënyrë që zgjidheshin abuzimet në lloje të caktuara tëtransaksioneve.78 Në të drejtën gjermane, klauzolat e përcaktimit të demit, në përgjithësi janë tëdetyrueshme, por në qoftë se shuma është tepër e lartë, gjykata mund ta zvogëlojë atë në njëshumë të arsyeshme.79

Common law merr një qasje më të kufizuar. Kufizimi më i rëndësishëm është ai që u mohonpalëve fuqinë që të përcaktojnë në kontratën e tyre shumën e parave që duhet paguar sidëmshpërblim që është aq e madhe sa të karakterizohet si një "penalitet". Nëse shuma epërcaktuar është dukshëm më e madhe se shuma e kërkuar për kompensim, ky përcaktim mundtë ketë një efekt in terrorem tek i premtuari që do të parandalojë shkeljen, ndoshta në mënyrëjoefikase, duke performuar. Prandaj gjykatat e common law-t ushtrojnë një pushtet që dënondispozitat e dëmeve të përcaktuara që derivojnë nga parimi i kompensimit, që është, dispozitatkontraktuale parashikojnë ato që janë quajtur dënime në vend të atyre që janë quajtur dëme tëlikuiduara. Vizatimi i një vijë në mes të dëmeve të likuiduara dhe penaliteteve nuk është e njërëndësie të thjeshtë për gjykatat e common law-t. Mund të jenë të rëndësishëm disa faktorë. Më irëndësishmi është se shuma e përcaktuar duhet të jetë një parashikim i arsyeshëm i humbjes sësupozuar, siç shihet në kohën kur është bërë kontrata. Një faktor i dytë është që dëmet eparashikuara si pasojë e shkeljes duhet të jenë të paqarta në sasi ose të vështira për tu provuar.80

1.8.3 Lehtësirat specifike

Ndonjëherë pala e dëmtuar nuk e gjen të kënaqshëm dëmin monetar dhe preferon lehtësim tëveçantë. Sigurisht në qoftë se premtimi i palës që ka kryer shkeljen ishte thjesht për të paguar njëshumë parash, efekti i një gjykimi për të kërkuar dëmet monetare është që t’i japë palës sëdëmtuar lehtësim të veçantë. Nuk është gjithmonë e lehtë për një gjykatë të caktojë një vlerëmonetare për humbjen e shkaktuar nga një shkelje. Premtimi i thyer mund të jetë ai për të ofruarmallra të cilat kanë vlerë të veçantë 'sentimentale' për palën e dëmtuar ose mund të jetë një qëkërkon përmbushjen gjatë një periudhe të gjatë kohore dhe do të jetë e vështirë për të parashikuardëmet.Është rënë dakord kudo që një blerës i mallrave nuk duhet të mbështetet në ndihmën e vet për tëmarrë mallrat nga një shitës ose të përdori mjete të ngjashme private për të detyruar zbatimin e

9:503 PECL; Art 7.4.4 PICC; Florian Faust, Die Vorhersehbarkeit des Schadens gemäβ Art. 74 S. 2 UN-Kaufrecht(CISG)(1996).77 Zimmermann (n 9), 95 ff; Ralf-Peter Sossna, Die Geschichte der Begrenzung vonVertragsstrafen(1993); Treitel, Remedies (n 93), 208 ff; Harriet Schelhaas, Het boetebeding in het Europesecontractenrecht(2004); Art 9:509 PECL; Art 7.4.13 PICC.78 Art 1152 al 2 Code civil.79 § 343 BGB80 For details, see Treitel, Contract (n 34), 999 ff; idem, Remedies (n 93), 228 ff; Farnsworth (n 36, vol III), 300 ff.

26

kontratës. Një palë e dëmtuar duhet të shkojë në gjykatë për të marrë ndihmë të veçantë. Gjykatate civil law fillojnë me parimin se duhet të jepet në përgjithësi ndihma specifike për shkelje tëkontratës. Gjykatat e common law-t nga ana tjetër, fillojnë me parimin se ndihma specifikë përshkelje e kontratës është një mjet juridik i barabartë që do të urdhërohet vetëm kur dëmi apomjete të tjera të common law-t kanë mbrojtje të pamjaftueshme për palën e dëmtuar. 81Në tëdrejtën gjermane, një palë kontraktuese ka të drejtë të kërkojë ndihmë specifike. Ligji ianënshtron këtë përjashtimeve, si psh kur ndihma e veçantë është e pamundur. Nëse detyrimiështë për të dorëzimin e një pasurie të luajtshme, detyrimi përfshin ndihmën e një zyrtari i cilimerr pronën nga pala në shkelje dhe ia jep atë palës së dëmtuar. Nëse detyrimi është për të bërënjë akt që mund të kryhet edhe nga një person tjetër, si në rastin e një kontrate ndërtimi apo përtë ofruar mallra të përgjithshme, pala e dëmtuar mund t’i kërkojë gjykatës autorizimin për tëkryer veprimin me shpenzime në ngarkim të palës në shkelje, të cilës mund t’i kërkohet që tëpaguajë paraprakisht. Detyrimi personal nuk është i përjashtuar dhe në qoftë se një akt nuk mundtë kryhet nga një person tjetër, apo ku performanca konsiston në devijime, dështimi nëpërmbushjen e vendimit të gjykatës mund të dënohet me gjobë dhe burgim.82

Sistemi francez dhe ato të lidhur me të njohin në parim gjithashtu disponueshmërinë e exacutionen nature apo atë që quhet ekzekutimi i “drejtpërdrejtë”. Megjithatë, e drejta franceze vazhdonnë zbatimin e vendimeve ndihmës së veçantë dhe disponueshmëria e përgjithshme e ndihmave tëtilla është subjekt i një përjashtim të rëndësishëm. Kodi Civil bën dallimin midis detyrimeve tëtransferimit të pronësisë (obligations de donner) në njërën anë dhe detyrimet për të bërë ose përtë mos bërë diçka (obligations de faire ou de ne pas faire) në anën tjetër.Detyrimet e llojit të fundit mund të zbatohen në mënyrë specifike nga një oficer i gjykatës që vëpalën e dëmtuar në posedim edhe pse ndryshe aktorët shtetërorë nuk do të përdorin forcën nëmbështetje të ekzekutimit në natyrë (exécution en nature).83 Nëse detyrimi është për të dorëzuarmallra të përgjithshme, gjykata mund të autorizojë blerësin për të blerë mallra zëvendësuese meshpenzime të shitësit. Megjithatë në bazë të Kodit Civil detyrimet për të bërë ose për të mos bërëdiçka janë të sanksionuara vetëm nga dëmet dhe nuk mund të zbatohen drejtpërdrejtë, të paktënnë fushën e shërbimeve personale. Për të ndihmuar zbatimin e premtimeve, pavarësisht nëse atokrijojnë kërkesën për një përmbushje specifike apo thjesht të dëmeve, gjykatat kanë zhvilluarastreinte (dënimin)84. Kjo zakonisht merr formën e një vendimi për përmbushje të detyruar apopër dëmet, e shoqëruar me një dënim me të cilin pala në shkelje duhet të paguajë një shumë fiksepër çdo ditë apo periudhë tjetër që kjo palë është në shkelje/gabim. Nëse, në fund të periudhës,

81 For historical and comparative analyses, see Zimmermann (n 9), 770 ff; Zweigert and Kötz (n 2), 470ff; Treitel, Remedies (n 93), 43 ff; Gordley, Foundations (n 43), 388 ff; Shael Herman, ‘Specific Performance: AComparative Analysis’, (2003) 7 Edinburgh LR 5 ff, 194 ff; and see Smith (n 36), 398 ff; Melvin A. Eisenberg,‘Actual and Virtual Specific Performance, the Theory of Efficient Breach, and the Indifference Principle in ContractLaw’, (2005) 23 California LR 975 ff.82 §§ 883, 887, 888, 890 German Civil Procedure Act; and see Zweigert and Kötz (n 2), 472ff; Treitel, Remedies (n 93), 51 ff.83 Art 826 Code de procédure civile.84 Art 1144 Code civil.

27

pala në shkelje ende nuk ka përmbushur, pala e dëmtuar mund të aplikojë për një likuidim tëastreinte dhe për lëshimin e një a astreinte(dënimi) të mëtejshëm. Në dallim nga e drejtagjermane, gjoba i paguhet palës së dëmtuar dhe jo shtetit. 85

1.9 Të drejtat e palëve të treta.

Deri tani diskutimi është fokusuar në të drejtat e premtuesit dhe të premtuarit. Megjithatë shumëkontrata, implikojnë të drejtat e të tjerëve më së shumti kontratat e sigurimit, por edhe kontratatme avokatët për shprehjen e vullnetit, kontratat midis prodhuesve dhe shitësve me pakicë përfurnizimin me mallra që u shiten në fund konsumatorëve dhe kështu me radhë. Mënyra se si itrajtojnë të drejtat e palëve të treta sistemi civil law dhe common law janë shumë të ndryshme.86

Në të gjitha sistemet, palët kontraktuese shprehimisht mund t’u japin të drejta personave jo palëqë i lejojnë të kërkojnë zbatimin e kontratës. Kjo e ka fillesën nga e drejta romake, por u bë enevojshme me rritjen e institucionit të sigurimit gjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë. 87E drejtaangleze u izolua materialisht në këtë drejtim, edhe pse kontratat (të drejtat e palëve të treta) dheAkti i 1999 e solli Anglinë në konformitet. Juridiksionet e civil law janë gjithashtu të gatshëm tëzgjerojnë të drejtat e palëve të treta, kështu, për shembull, aty ku qiraja e një prone siguron se ajonuk mund të përdoret për të njëjtat qëllime si një pronë tjetër, ndërtimi i duhur i marrëveshjesmund të çojë në përfundimin se qiramarrësi i pronës së dytë ka një kërkesë/pretendim tëdrejtpërdrejtë ndaj qiramarrësit së pronës së parë. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për të drejtënamerikane.88 E drejta angleze ende nuk e njeh qëllimin e nënkuptuar. Pak a shumë i njëjti efektnganjëherë mund të arrihet me anë ligjit që rregullon deliktet, i cili kujdeset më pak për çështjet eprivatësisë. Në çdo rast, të drejtat e dhëna palës së tretë i nënshtrohen çdo mbrojtje ose kufizimitë krijuar në kontratën origjinale.89

Shumica e sistemeve bien dakord se palët në një kontratë mund të ndryshojnë ose shfuqizojnë tëdrejtat e palëve të treta deri në momentin që pala e tretë njofton palët kontraktuese se ajo epranon të drejtën. E drejta angleze dhe amerikane shkojnë më tej duke i lejuar të japinpakthyeshmërinë, ndërsa e drejta gjermane kërkon më shumë në përgjithësi, në synimin e palëve

85 For details of the French system, see Zweigert and Kötz (n 2), 475 ff; Treitel, Remedies (n 93), 55 ff; OliverRemien, Rechtsverwirklichung durch Zwangsgeld (1992), 33 ff.86 For historical and comparative discussion, see Zimmermann (n 9), 34 ff, Walter Beyer, Der VertragzugunstenDritter (1995); Zweigert and Kötz (n 2), 456 ff; Kötz (n 12), 245 ff; Hein Kötz, ‘Rights of Third Parties: Third PartyBeneficiaries and Assignment’, in International Encyclopedia of Comparative Law (vol VII, ch 13, 1992), nn 2ff (though all of these have been written before the coming into force of the Contracts (Rights of Third Parties) Actof 1999 in England); Vernon Valentine Palmer, ‘Contracts in Favour of Third Persons in Europe: First Steps TowardTomorrow's Harmonization’, (2003) 11 European Review of Private Law 8 ff.87 On the Contracts (Rights of Third Parties) Act of 1999, see Robert Merkin (ed), Privity of Contract: The Impact ofthe Contract (Rights of Third Parties) Act 1999 (2000); Treitel, Contract (n 34), 651 ff; Hans-Friedrich Muller, ‘DieEinfiihrung des Vertrages zugunsten Dritter in das englische Recht’, (2003) 67 RabelsZ 140 ff; Robert Stevens, ‘TheContracts (Rights of Third Parties) Act 1999’, (2004) 120 LQR 292 ff.88 Though the law of sales is unclear about questions of privity, with the Uniform Commercial Code permitting greatvariation among the states: § 2–318 UCC.89 Art 5.2.4 PICC.

28

kontraktuese.90 Mbetet ndonjë ndryshim përsa i përket aftësisë së premtuesit për të zbatuarpremtimin e bërë në të mirë të palës së tretë . Sistemet civil law dhe e drejta amerikane lejojnëpalën që i është bërë premtimi të kërkojë zbatimin e premtimit në mënyrë specifike dhe tëmbledhë dëmet për shkak të palës së tretë.91 Në të kundërt, e drejta angleze mbetet e paqartë,statuti i fundit ishte i heshtur për këtë çështje.

1.10 Një tentativë për të nxjerrë përfundime.

Pamja e përgjithshme e dhënë në këtë kapitull na zbulon një sërë dallimesh në midis sistemevecivil law dhe common law dhe gjithashtu mes të drejtës franceze dhe gjermane si dy eksponentëtkryesorë të traditës së civil law-t dhe deri në një farë mase, madje edhe mes të drejtës anglezedhe asaj amerikane. E njëjta gjë është e vërtetë edhe për çështje të tjera madhore në fushën e sëdrejtës së përgjithshme të kontratës që nuk janë prekur si: kapaciteti kontraktual92, gabimi93,agjensia94. Por kjo pasqyrë ka treguar gjithashtu se ka një konvergjencë graduale.95 Për shkak tëzhvillimeve në të katër sistemet ligjore të mbuluara në këtë kapitull: Anglez, SHBA-amerikan,Francez dhe atij Gjerman. Kjo ka mundësuar që studiues nga e gjithë bota të përpunujnë njëriparaqitje ndërkombëtare të së drejtës së kontratës (Parimet UNIDROIT e Kontratave TregtareNdërkombëtare) dhe dijetarët nga të gjitha shtetet anëtare të Bashkimit Evropian që tëformulojnë një riparaqitje të së drejtës kontraktore Evropiane (Parimet e e së drejtës europianekontraktore). Këto dokumente, nga ana tjetër, mund të japin udhëzime për zhvillimin e ardhshëmsë dretjës kombëtare kontraktore.

90 The issue is dealt with in Art 6:110 (3) PECL and Art 5.2.5 PICC91 Kötz, ‘Rights of Third Parties’ (n 136), nn 54 ff.92 Zimmermann (n 9), 583 ff; Martin J. Schermaier, Die Bestimmung des wesentlichen Irrtums von den Glossatorenbis zum BGB (2000); Zweigert and Kötz (n 2), 410 ff; Kötz (n 12), 171 ff; Ernst A. Kramer, Der Irrtum beimVertragsschluss: Eine weltweit rechtsvergleichende Bestandsaufnahme (1998); Melvin A. Eisenberg, ‘Mistake inContract Law’, (2003) 91 California LR 1573 ff; Ruth Sefton-Green (ed), Mistake, Fraud and Duties to Inform inEuropean Contract Law (2005); Gordley, Foundations (n 43), 307 ff; Art 4:103 PECL; Arts 3.4 f PICC.93 Zimmermann (n 9), 45 ff; Wolfram Müller-Freienfels, Stellvertretungsregeln in Einheit undVielfalt (1982); Zweigert and Kötz (n 2), 431 ff; Kötz (n 12), 217 ff; Chapter 3 of PECL; Chapter 2, Section 2 ofPICC.94 Zimmermann (n 9), 58 ff; Klaus Luig, Zur Geschichte der Zessionslehre (1966); Bruno Huwiler, Der Begriff derZession in der Gesetzgebung seit dem Vernunftrecht (1975); Zweigert and Kötz (n 2), 442 ff; Kötz (n 12), 263ff; Hein Kötz, ‘Rights of Third Parties’ (n 136), nn 58 ff; Chapter 11 of PECL; Chapter 9 of PICC95 See, as far as the civil-law/common-law dichotomy is concerned, Basil Markesinis, The Gradual Convergence:Foreign Ideas, Foreign Influences and English Law on the Eve of the 21st Century (1994); James Gordley,‘Common Law und Civil Law: eine überholte Unterscheidung’, (1993) 1 Zeitschrift für EuropäischesPrivatrecht 498 ff; Reinhard Zimmermann, ‘Savigny's Legacy: Legal History, Comparative Law, and theEmergence of a European Legal Science’, (1996) 112 LQR 576 ff.

29

KAPITULLI II

ROLI I INTERPRETIMIT TË KONTRATËS NË PROÇESET GJYQËSORE.

Interpretimi luan një rol të rëndësishëm në proceset gjyqësore, për shkak se është shpjegimi ifaktit kontraktual.Kjo i lejon gjykatësit të zbulojë qëllimin e përbashkët të palëve dhe elementetobjektiv në përmbajtjen e kontratës.Në praktikën gjyqësore, ligji përcakton një kufi për qasjen einterpretimit të kontratës.Për të justifikuar përshtatshmërinë e këtij kufiri, duhet të kemi njohuritë saktë në diferencën midis shkaqeve dhe kushteve të interpretimit të kontratës. Për më tepër,praktika gjyqësore e interpretimit të kontratës thellon të kuptuarit tonë në këtë operacionintelektual. Ajo që është e nevojshme për të zbuluar substance e interpretimit të kontratës për tëudhëhequr zbatimin e saj.

Shkaqet dhe kushtet e interpretimit të kontratës.Pse gjyqtarët duhet të interpretojnë një kontratë ? A mund të interpretojnë kontratën në çdo kohë? Si gjyqtarët duhet të interpretojnë marrëveshjen e palëve?

2.1. Interpetimi i kontratave sipas Kodit Civil Shqiptar.

Në Kodin Civil te Republikës së Shqipërisë është parashikuar një institut i rëndësishëm që lidhetme të drejtën e kontratave ,ai i "interpretimit te kontratave" .juristë kryesisht gjyqtarët të cilëthasen edhe me shpesh me problematike të lidhura me të drejtën kontraktore theksojnë se ështënje institut i rëndësishëm qe ndihmon per te kuptuar qellimin e vertet te paleve ne nje kontrate,dhe ne fund luajne rol dhe funksion ndihmes ne vendimarrjen perkatese .Interpretimi te ketij instituti behet duke vendosur natyren e dispozitave perballë llojeve teinterpretimeve ligjore. Ne kushte te tilla nisur nga nje interpretim logjik dhe sistematik që ibejmë dispozitave te institutit të "interpretimit te kontrates" ve ne pah dy kritere mbi bazen e tecilit bëhet Interpretimi i kontratës : kriteri subjektiv dhe kritetri objektiv.

Kriteri subjektiv ka nje rol thelbësor për faktin se nuk e kufizon gjyqtarin në kuptimin e letrar tëfjalëve por e lejon të shkojë përtej kuptimit të tyre në mënyrë që mos të tradhëtojë qëllimin evërtetë të palëve, ndodhemi përbalë mungeses së objektit të kontratës e për rrjedhojëpavlefshmërisë së veprimit juridik pasi ne nuk dimë nëse është kontratë shitje , qeraje ,emfiteozeapo dhurimi ,apo qirasë financiare .Në një situatë të tillë gjyqtari duhet të zbulojë se cili ka qenëqëllimi i vërtetë i palëve ,dhe për këtë gjë bazohet ne dy parime; moskufizimit ne kuptimin letrartë fjalëve dhe mos respektimi i normës juris( emërtimi i bërë nga palët në kontratë . psh e shitjes) i cila , pra gjyqtari pasi ka rindërtuar thelbin e marrëdhenies juridike të detyrimit i jep kontratësnjë emërtim të ndryshëm nga ai i bërë nga palët .

30

Ne kushte te tilla ngre pyetje po si zbulohet se cili ka qenë qëllimi i lidhjes kontratës ,pra kanëpasur si qëllim ,shitje ,dhënie me qera apo një tjetër lloj kontrate nga ato të sipërpermendurat .Për te zbuluar qëllimin gjyqtarit i vjen ne ndihmë dy kritere të rëndësishme:kriteri historik. Kykriter na ndihmon për të kuptuar se cilat kanë qenë veprimet e palëve para dhe pas lidhjes sekontratës ,korrespondenca ,publike etj .

Kriter logjik na ndihmon që të gjidha dispozitat e kontratës kryesisht duke u bazuar në kushtet ekontratës ,si ato thelbësore ashtu edhe te thjeshtat ,ti intepretojmë në raport harmonik me njeritjetrin me qëllim që t’i jepet nje kuptim i saktë .Më lartë përmendën edhe interpretimin ekontratës në bazë të kriterit objekti , i cili bazohet ne disa parime, mirëbesimit kontraktor, parimii kuptimit pozitiv dhe parimi i kuptimit në bazë të natyrës së kontratës .

Nisur nga parimi i pare vlen ,fakti se palët gjatë egzistencës së marrëdhenies juridike të detyrimitdhe përmbushjes së detyrimeve përkates duhet të sillen me korrektësi dhe ndershmëri ,në mënyrepër të shmangur çdo sjellje abuzive që shkon në funksion të interesave personale te njerit prejpalëve në kontratë .Ne lidhje me parimin e dyte ate te kuptimit pozitiv ,duhet pare ne raport meparimin e mirbesimit kontraktor .Ky parim ka ne thelb fjalet me dy kuptime ,ne kete rast duhetmare kuptimi pozitiv i fjales dhe qe shkon ne konfigurim te plote me qellimin e paleve nekontrate psh A pretendon se ai mund te kryej nje veprim te caktuar pasi ,kontrata nuk e pengon,duke zbatuar parimin " cdo gje e pa ndaluar eshte e lejuar" ne nje kohe qe palet ne fillim as ekane deshiruar nje veprim te tille .

2.2 Liria kontraktore

Liria Kontraktore ka rëndësi të veçantë për të drejtën kontraktore dhe është parimi themelor i saj.96 Liria e tillë konsiderohet si e domosdoshme për lidhjen e kontratave në përgjithësi , qëparaqiten në veprimtarinë ekonomike për qarkullimin e mallrave dhe dhënien e shërbimeveKonkretisht liria e kontraktimit do të thotë se rendi juridik u ofron mundësi palëvekontraktuese duke vlerësuar interesat e tyre në suazat e caktuara me ligj , që pavarësisht tëcaktojnë regjimin juridik të punëve të veta , të caktojnë se cilat punë do ti ndërrmarrin ,cfarë detyrimesh për ta do të rrjedhin nga punët e tilla .Për të drejtën e detyrimeveështë karakteristike tipike metoda e rregullimit të marëdhënieve pasurore në pajtim mevullnetin e palëve kontraktuese të cilat janë pjesëmarrëse në marrëdhëniet e tilla .Shtetiështë ai i cili përcakton rregullat me të cilat marëdhëniet e tilla rregullohet vetëm nëato raste kur palët kontraktuese nuk janë përcaktuar diçka tjetër .Liria e kontraktimit paraqet mundësi për pjesëmarrësit në marëdhëniet e detyrimit , qëme vullnetin e tyre të lirë ti rregullojnë marrëdhëniet juridike të detyrimeve ndërmjet tyre.Më hollësisht liria e kontraktimit do të thotë që çdo subjekti i së drejtës të vendosë

96 Dr Nerxhivane Dauti E drejta e detyrimeve , Pjesa e përgjithshme dhe e vecantë ,Prishtinë , 2001 Fq 59 .

31

lirisht të lidhë ose të mos lidhë kontratën e caktuar , të zgjedhë lirisht personin me tëcilin do ta lidhe kontratën , të caktojë lirisht mbi ndërrimin dhe mënyrën e shuarjes sëkontratës i97 Shikuar nga aspekti historik shek XIX është shekulli në të cilin triumfonkontrata .Palët kontraktuese janë të lira që pavarësisht ti rregullojnë marëdhëniet e tyrenë mënyrën që u përgjigjet më së miri .Ideali i këtillë i kontratës , i cili ka paraqiturpjesën e negociatave të dy palëve kontraktuese të barabarta , seriozisht është tronditurnë atë kohë kur njëra palë kontraktuese ka dalë para tjetrës me formularin e përgatitur, kurse tjetra ka qënë në situatë që atë formular të paraqitur vetëm ta pranojë ose tarefuzojë take it or leave it98

Me proklamimin e lirisë së kontraktimit , shoqëria edhe ligjdhënësi , garanton se kontratae lidhur në mes palëve kontraktuese e ka efektin e ligjit për to ajo që kontraktuesitkanë përcaktuar me kontaratë është ligji për ta sic theksojne autorët Farsworth , Yang ,liria e kontraktimit u mundëson ndërrmarrjeve ekonomike që ta ushtrojnë ligjin ngakontrata dhe më i rëndësishmi është ushtrimi i ligjit në mënyrë autoritare . Kontratastandarte në veçanti mund të bëhen instrumenti efektiv në duart e indistrualistëve tëfuqishëm dhe të zotëruesve , konvencional duke u mundësuar atyre imponimin e rendittë ri ekonomik 99

Është me rëndësi të theksohet se liria e kontraktore dhe autonomia e vullnetit të palëvekontraktuese, janë ndër parimet kryesore dhe më të rëndësishme të së drejtës sëdetyrimeve .Liria e kontraktore në përgjithësi nënkupton autorizimin e subjekteve të sëdrejtës që në mbështetje të vullnetit të tyre të krijojnë marëdhënien kontraktore , tëlidhin punën juridike me të cilat vetë e caktojnë mënyrën , formën dhe përmbajtjen etyre .Mirëpo edhe pse palët kontraktuese janë të lira të vendosin se me cilin persondo ta lidhin kontratën e caktuar , e cila do të jetë lënda apo përmbajtja e saj , megjithatëliria e tillë e kontraktimit duhet të jetë në suazat e rregullave ligjore , me karakterimperativ , kushtetues dhe të moralit shoqëror të shoqërisë së caktuar .

Kontrata si instrument i tillë mundëson qarkullimin e brendshëm , si dhe atëndërkombëtar .Në të gjitha kodet civile konsiderohet se mbrojtja e lirisë së kontraktimit ,si njeri prej parimeve themelore të së drejtës së detyrimeve , mund të arsyetohet vetëm nëato raste kur liria e tillë plotëson detyrat të cilat janë ngushtë të lidhura me vetëegzistencën e tyre .Pra sic theksuam kodet civile e konsiderojnë lirinë e kontraktore ,si paraqitja e kontratave standarte në ekonomi , ka qënë liria kontraktore.Liriakontraktore, si njëri ndër parimet më të rëndësishme dhe më kapitale të së drejtës së

97 Dr N.Dauti , vep e cit ... fq 5998Dr J .Vilus Dr S..Cari Dr .s .Sogorov Medjunarondo privredno ugovorno pravo Ugovorni adnosi saelementom inostranosi Beograd 1977 fq 7399 A .Farnsworthw.Yang Cases and materiales on cantracts ,Fourth edition , wesstburyNewYork ,INC ,fq 374

32

detyrimeve është paraparë si parim themelor i së drejtës kontraktore .Liria kontraktore ështërrjedhim i veprimit të ligjit në ekonominë tregut .Gjithnje kur vepron ligji i tregut , sirezultat i domosdoshëm i veprimit të tillë paraqitet fakti se ndërrmarrjet ekonomikekanë mundesi lirisht të lidhin kontratën lidhur me afarizmin e tyre .Për nderrmarrjetqë kryejnë veprimtari në të cilën inkorporohet elementet e sherbimeve publike si janëTransporti hekurudhor , posta , sigurimi , shërbimet komunale , si dhe organizatat e tjeraqë i përmbushin nevojat e përgjithshme , ekziston detyrimi i lidhjes së kontratës sipaskushteve të njëjta me sejcilën që i paraqet ofertën .

2.2.1 Kufizimi i lirisë së kontraktore

Liria kontraktore për subjektet e së drejtës nuk është e pakufizuar ajo kufizohet nëpikëpamje të mundësive të zgjedhjes se palës kontraktore , në pikpamjet të përmbajtjessë kontratës , me anë të kontratave të aderimit në kontratat formulare nëpërmjet formëssë kontratës , si dhe në rastet kur për lidhjen e kontartes kërkohet dhënia e pëlqimit 100

Në fillim të shek XIX veçmas pas luftës se parë botërore , filluan të paraqiten mendime tëtjera mbi lirinë e kontraktore , Ky mendim i ri paraqet dukshëm begatinë e masaveshtetërore në fushën e ekonomisë .Shoqëria më nuk e vështron kontratën si institucionqë u intereson vetëm palëve kontraktuese por thekson se duhet të kihet parasyshedhe ajo se çfarë efekti do të të shprehë kontrata me personat e trëtë në shoqërinënë tërësi.

Kjo është edhe e kuptueshme duke marrë parasysh ndryshimet që janë paraqitur nëshoqërinë pas luftës .Nga kjo rrjedhimisht që të kuptohet ndryshimi që e kaperjetuar parimin e lirisë kontraktore, duhet të vihen në dukje ndryshimet që kanëndodhur në vendet e zhvilluara ekonomikisht .Shoqëria njerëzore e shek XIX me idenë etregut plotësisht të lirë transferohet në mesin e shek XX në shoqëri masive industrialeKufizimi i lirisë kontraktore është kushtëzuar nga nevoja bashkëkohore të zhvillimitekonomik .Zhvillimi historik i saj ka treguar se liria e kontraktimit nuk është vërtetuarnjëherë e përgjithmonë në formën e caktuar të paraqitur përpara për të gjitha elementët qëpërbejn përmbajtjen dhe rëndësine e saj , por u është shtruar ndryshimeve historike.Këtu është fjala për kufizimin e lirisë së kontraktore me rendesi është të theksohetkufizimi politiko juridik i parimit të lirisë së kombinimit .Ky kufizim gjen arësyetimine vet në kuptimin e kontratës si kontratës si punë juridike e përbërë dhe e formuar ngafaktorë objektiv dhe subjektiv .Ky kufizim i lirisë së kontraktimit shprehet si nëpikpamje të lidhjes së kontratës formulare , ashtu edhe në pikpamje të caktimit tëpërmbajtjes së saj 101

100Dr N.Daui vep e cit .. fq 54101 Vilus Caric Sogorov vep e cit ...fq 74 Dr M. Vuckovic , Vep e cit ... fq 24

33

2.2.2 Kufizimi i lirisë kontraktore në pikpamje të lidhjes së kontratës në përgjithësi

Rastet më të shpeshta të kufizimit të lirisë kontraktore në paraktikë shprehën nëpikpamje të lidhjes së kontratës. Kështu lidhur me shërbimet që i ofrojnë mbartësit e tëashtuquajturave shërbime publike konsideriohet se ekziston detyrimi ligjor i këtyrendërrmarrjeve të lidhin kontratat me persona të caktuar , do të detyroheshin për diçkatë cilën rendi juridik nuk mund ta lejojë.102 Oferta për kryerjen e shërbimeve lidhjen ekontratës duhet ti sjellë të gjitha kontratat në pozitë të barabartë në pikpamje tëshërbimit, çmimit dhe të kushteve të tjera. Detyrimin për të lidhur kontratë në kushte tënjëjta kanë në kryerjen e veprimtarisë së tyre psh hekurudha entet e sigurimit ,organizatat komunaletë gjitha këto veprojnë dhe punojnë në suaza të kushteve të tyretë përgjithshme të afarizmit , kështu që është veçori specifike e veprimtarisë së tyre qëajo që çdo kontraktues duhet vënë në pozitë të njëjtë 103 dhe të lidhin kontratë mecilindo që bie dakord me vullnetin e tij të lirë për lidhjen e kontratës .Kufizimi i lirisë së kontraktimit mund të paraqitet sa i përket zgjedhjes së palës tjeterkontraktore .Prodhuesit e bimëve industriale duhet këto prodhime tua dorëzojnëpërpunuesve të tyre ose atyre të cilët i ka caktuar ligji . Kjo vlen edhe për prodhuesite bakrit plumbit argjentit etj 104 Liria kontraktore është e kufizuar me kontratat formalenë të cialt nga forma parashikohet ose sipas ligjit ose sipas kontratës , p.sh kontratambi ndërtimin , kontrata mbi shitblerjen e sendeve të paluajtshme , kontrata mbishfrytëzimin e banesës e cila duhet patjetër të lidhet në formën me shkrim etj nëtë cilat forma paraqitet si element për vlefshmërinë e kontratës .105 Nëse forma nukrespektohet nga subjektet , kontrata është e pavlefshme .Kufizimi i lirisë kontraktoreparaqitet sa i përket zgjedhjes së bashkontraktuesit edhe për ndërrmarrjet ekonomikeqë merren me qarkullimin e mallrave me pakicë

2.2.3 Keqpërdorimet e lirisë së kontraktimit lidhur me kushtet e përgjithshme tëkontaratave standart.

Sikurse edhe në rastin e kontratave të tjera të së drejtës së detyrimeve , edhe të kontratatstandart liria e kontraktimit mund të keqpërdoret .Këtu është me rëndësi të theksohetkeqpërdorimet e lirisë së kontraktimit lidhur me kushtet e përgjithshme të kontratavestandart , të cilat i hartojnë asociacionet tregëtare dhe të tjera , të cilat i shfrytëzojnë dhei zbatojnë rregullat e së drejtës së së detyrimeve . Në disa raste një ndërrmarrjeekonomike e madhe dhe e fuqishme ka mundësi të kontrollojë tërë industrinë , ose njëdegë të madhe dhe t’ia imponojë kushtet e veta të përgjithshme të afarizmit .Kjo më së

102Dr .B.Vizner Komentar ZOO I Zagreb 1978 fq 156103 Dr A.Goldstanji Privredno ugovorno pravo Zagreb 1967 fq 71 ,72104Dr N.Dauti vep ..e cit ...fq 60105Po aty

34

shpeshti ndodh për shkak se ndërrmarrja e tillë gëzon pozitë monopoliste , dhe situatanë treg i mundëson dhe i dikton kushtet që i dëshiron .Sa për ilustrim do ti përmendimdisa nga korporatat më të fuqishme në Britaninë e Madhe si shtet më i zhvilluarekonomikisht , të cilat gëzojnë monopol dhe ia imponojnë kushtet e veta palës tjetërkontraktuese .Korporatat e tilla gjigante kanë prirje që të ndikojnë drejtpërdrejt nëkufizimin e lirisë së kontraktimit , sepse duke gëzuar pozitën e tillë monopoliste , atojanë në situatë t ia diktojnë kushtet palës tjetër kontraktuese .Pala e dobët ekonomikishtka një mundësi të vetme që të vendosë të deklarojë se a do a nuk do lidhë kontratën.Në këto raste qëllimi i monopoleve është ndarja e tregut , dominimi në kontrollimin etregut , përcaktimit i cmimeve , caktimi i kushteve të vecanta , në prodhim dheqarkullimi për realizimin e profiliit gjithnjë e më të lartë .format më të rëndësishme tëmonopoleve janë : kartelet , trustet , dhe koncernet , keqpërdorimi i lirisë së kontraktimitnë këto raste shprehet në pabarazinë e palëve kontraktuese , sepse njëra palë ështësuperiore dhe mban monopolin në qarkullim e mallrave dhe dhënien e shërbimeveduke qënë i vetmi prodhues ose eksportues i mallrave në vendin e caktuar .Pozita monopoliste në shfrytëzimin e kontratave formulare ekziston vetëm nëseekziston marrëveshja sipas së cilës ekonomistët janë të detyruar ti shfrytëzojnë kushtete përgjithshme të caktuara të kontratave formulare .Lirisht mund të themi se ekzistonmendimi i përgjithshëm i shprehur nga shkencëtarët që janë marrë me studimin eçështjes së kufizimit të lirisë së kontraktore me anë të kontratave standart sekeqpërdorimit i lirisë së kontaktimit në masë të madhe përputhet me rastet ekeqpërdorimit të pozitës monopol , sepse theksohet se blerësi do të jetë i shtrenguarti pranojë kushtet e pavlefshme të kontratës gjithnjë kur pozita monopol në të cilëngjëndet shitësi e pamundëson shfrytëzimin të ofertës së vlefshme 106

Në teorinë dhe praktikën gjyqësore ekziston një numër i madh klauzolash kontraktore,të cialt konsiderohen jo korrekte , pasi që me to të behet keqpërdorimi i lirisë sëkontraktimit. Këto janë klauzolat të njëanshme që parimisht janë klauzola nëkontrata formulare, sepse si arësyetim për to merret se meqë janë formularë , nukkanë qënë të mundur negociatat. Klauzola tipike në kontartat standart me të cilatbëhet keqpërdorimi i lirisë së kontraktimit janë klauzolat mbi cmimin , lirimin ngapërgjegjësia përjashtimit e garancionit, klauzolat e arbitrazhit, klauzolat mbi rrezikunsigurimin, mbi shpërblimin e dëmit, mbi kundërshtimet, lidhur me parashtrimin ekërkesave etj. 107

106Vilus Caric Sogorov Vep E cit .... fq 74107Vilus Caris Sogorov vep e cit ...fq 74

35

2.2.4 Ndershmëria dhe ndërgjegjshmëria e palëve kontraktuese.

Ndershmëria në marëdhëniet e detyrimeve kuptohet si sinqeritet i palëve kontraktuese dhegatishmeria e tyre që në kohën dhe në mënyrën vullnetare të caktuar ti përmbushindetyrat e tyre , pra sipas marrëveshjes së palëve kontraktuese 108.Kjo sjellje kërkonreciprocitet në marëdhënie kontraktore ashtu që të dy palët kontraktuese duhet të jenë tëndërgjegjshme me rastin e përmbushjes së kontratës .Me sjelljen e tillë të kontraktuesve ikontribohet besimi reciprok të tyre , sjellja loja e të dyja palëve .Rregullat e ndershmërisë dhe të ndërgjegjshmërisë fides dhe bonafides e kanë origjinennga e drejta romake .Në të drejtën romake Bona fides ka nënkuptuar mirëbesimin dhebesnikërinë e dhënë Bona fides exigidut quod comenit fiat - ndershmëria kërkon tëveprohet ashtu si është kontraktuar 109 Bona fides është karakterizuar si sjellje lojale ,përkundër mala fides që nënkupton dolus dhe bazohej në exeptio doli generalis Fidesbona contrarie est fraudi et dolo - ndergjegjshmeria është e kundërta epandershmërisë dhe mashtrimit .

Në sistemin juridik të common law Vlen parimi Good Faith nga fakti se në kodinuniform të amerikës parimi i mirëbesimit Good Faith është i formuluar si parim ipërgjithshëm në dispozitat hyrëse të këtij kodi në nenet 1 -230 , sipas të cilave cdokontratë a detyrim sipas këtij kodi kërkon që me rastin e zbatimit të veprohet memirëbesim.Ndërsa në nenin 2-302 në rast se gjykata gjen se nëse kontrata ose ndonjëdispozitë e saj është e padrejtë unconscionable në castin kur lidhet kontrata, gjykatamund të nxjerrë vendimin që kontrata të ekzekutohet pa klauzolën e padrejtë,përkatësisht mund ta kufizojë zbatimin e klauzolës së padrejtë që me veprimin etyre të mos rrjedhin pasoja KC I Gjermanisë i vitit 1990 neni 242 ndershmërinë dhendërgjegjshmërinë e formulon ashtu që debitorin është i detyruar që detyrimin e vetta përmbushë duke u mbështetur në ndershmëri dhe ndërgjegjshmeri klauzolagjenerale treu und Glauben , Treu në gjuhën gjermane ka kuptimin se cdo pjesëmarrësnë një marëdhënie të detyrimit duhet të jetë besnik për fjalën e dhënë , kurse Glaubendo të thotë se pala tjetër mund të besojë se ai do ta mbajë fjalën e dhënë .K.C. i Zvicrës është më i përpikti se K.C. Gjermann sepse në nenin 2 1 thekson se ‘Çdo pjesëmarrës është i detyruar që të drejtat dhe detyrimet e veta ti përmbushë dukeu mbështetur në parimin e ndershmërisë dhe të ndërgjegjshmërisë de la bonne110 Në 2

108 Dr B.Vizner Komentar ZOO i Zagreb 1978 fq 69109Paulus - D 17,2,3,3,3, Dr Dragomir Stojcevic -A Romac Dicta et regulae iuris Peto dopunjeno izdanje ,Savremena Administracija Beograd 1989 fq 171110CCS L art 2 Chacun est tenu d exercer ses droit et d esecuter ses obligationes selon les regles de labonne foi .Code des obligationes , edit par la chancelleri federal , Etat le lm octobre 1986 Bern .

36

të po këtij thuhet se keqpërdorimi i hapur i së drejtës së caktuar nuk gëzon mbrojtjejuridike .Kur e drejta subjektive e titullarit të së drejtës ushtrohet me qëllim që palës tjetër t’i shkaktohetdëm, për këtë gjë ligjdhënësi është mjaft i qartë dhe i saktë. Kodi Civil i Zvicrës në nenin 3shprehimisht thekson se “ndershmëria dhe ndërgjegjshmëria prezumohet kur ligji këtë e kërkonsipas nevojës ose efekteve të një të drejte”111.Kodi Civil i Francez në nenin 1134 thekson se: “kontrata duhet të përmbushet sipas bona fides(de bonne foi). ” Në mënyrë të njëjtë këtë e ka formuluar edhe Kodi Civil i Italisë, i cili e kadispozitën mbi mirëbesimin (Buona Fide).Ndershmëria dhe ndërgjegjshmëria në të gjitha sistemet juridike të botës shfrytëzohet si standartjuridik me rastin e vlerësimit të sjelljes së palëve kontraktuese. Ky parim konsiderohet si bazë esistemit juridik në tërësi dhe parim themelor i së drejtës së detyrimeve. Kuptimi i shprehjeve“ndershmëria dhe ndërgjegjshmëria”, “treu und glauben”, “bonna fides”, “regles de la bonnefais” i përket familjes së klauzolave juridike gjenerale ose standarte.

Fjala është për dispozitën e cila mbështetet në vlerat e përgjithshme duke futur në jetë rregullatligjore të karakterit moral. Me termin standard juridik, i cili në gjermanisht paraqet termin“klauzola gjenerale”, nënkuptohet një “instrument i teknikës juridike, të cilin e hasim në tëgjitha sistemet – me emra të ndryshëm dhe me kuptime të ndryshme, mbi përmbajtjen, rendindhe ndërtimin e formulës në të cilën është shprehur standarti.” Në realitet, standarti është njëriprej llojeve të rregullës juridike, në kuptimin më të gjerë të kësaj të kësaj shprehjeje të fundit,një rregull sjellje përmbajtja e së cilës nuk është dhënë që më herët, as në pikëpamje tësupozimeve, e as në pikëpamje të supozimeve, e as në pikëpamje të sanksioneve.

Në lidhje me këtë, përmbajtjen konkrete të standartit e cakton gjyqtari në rastin konkret, dukepasur parasysh të gjitha rrethanat konkrete. Ndershmëria dhe ndërgjegjshmëria paraqet direktivëpër vlerësimin e drejtë të interesave reciproke të palëve kontraktuese në marrëdhënien juridike.Nga kjo është i arsyeshëm kujdesi i gjykatës që të interesohet për respektimin dhe ruajtjen epozitës së barabartë të të dy palëve kontraktuese në kontratë, si dhe të mbrojë ekuivalencën(barasvlerën) e prestimeve reciproke. Në rast se me kushtet e përgjithshme të afarizmit ështëpërcaktuar forma e caktuar për lidhjen e kontratës, pala e cila e parasheh formën me kushtet epërgjithshme është e detyruar që palës tjetër t’ia shpërblejë dëmin për shkak të cënimit tëbesimit, në rast se kontrata nuk është lidhur ashtu sic është e paraparë, kurse pala tjetër në bazëtë bisedimeve me të drjetë ka mundur të konstatojë se kontrata është e lidhur në formën eparaparë.Paqartësitë në kushtet e përgjithshme të afarizmit, që kanë rrjedhë para se të lidhet kontrata dhejanë dhënë në përmbajtjen e kontratës, i bien barrë atij që i ka përpiluar kushtet e përgjithshme.

111CCS L’art.3: La bonne foi est presumee, lorsque laloi eu fait dependre la naissance au les effest d’un droit. (Codedes obligations, edite par la chancellerie federale, Etat le l’octobre 1986 Bern).

37

Në këtë rast parimi i ndershmërisë dhe i ndërgjegjshmërisë duhet të marrë mbi supe mbrojtjen epalës së papërvojë dhe më të dobët ekonomikisht në raport me partnerin kontraktues tëpaskrupullt, i cili me përpilimin e kushteve të përgjithshme të afarizmit ka dashur të nxjerrëmarrëdhënia juridike e negociatave lidhur me lidhjen e kontratës, është i detyruar që palës tjetërt’ia shpërblejë dëmin sipas rregullave që vlejnë për përgjegjësinë kontraktuese të cilën ajo përkëtë shkak e ka pësuar.

2.3. Arsyetimi nën dominimin e kritereve subjektive interpretimit të kontratës në ligjinfrancez.

Teoria franceze e interpretimit të kontratës është e bazuar në punën e shquar të juristëve. NëKodin Civil gjendet origjina e tyre në rregullat e interpretimit të kontratës të bëra nga juristëtDomat dhe Pothier.Juristët bashkëkohore zakonisht përdorin termat e përkthyer ose të krijuar ngakëto dy juristë të mëdhenj, si p.sh. "paqartësi", "errët" dhe çdo shprehje tjetër zëvendësuese,etj112.Në fakt, këto terma janë përdorur për të zbuluar shkaqet e interpretimit të kontratës. Atonatyrisht të çojnë në një kërkim të qëllimit të përbashkët të brendshëm të palëve. Teoria einterpretimit të kontratës është kualifikuar si një qasje interpretuese në bazë të kritereve tëvlerësimit subjektiv.Nga analiza e teksteve, fjalët dhe sjelljet me të cilat vullneti i kontraktuesit realizohet , juristëtfranceze manifestijnë nevojën për interpretimin e kontratës si një çështje që lidhet në mes tëvullnetit dhe deklararimit të tij.Ata kërkojnë të bëhet shënimi i kushteve konvencionale dhe të bëjë një dallim midis paqartësisë,anonimitetit dhe absurditetit. Me dykuptimësinë, ekziston nje mori kuptimesh të mundshme;errësira nënkupton mungesën e kuptimit të dukshëm, absurditeti është një shprehje epaarsyeshme e mendimit113.Ka edhe raste të mendimeve me të meta dhe mendimit tëmeta114.Megjithatë, raste të tilla si papërkryeshmërisë së qëllimit, shpesh duket si defektet eshprehjes, edhe pse natyra e tyre është e qëllimshme.

2.3.1 Lidhja mes të shkakut dhe kushteve të interpretimit të kontratës.

Arsyetimi interpretues është mënyra e paraqitjes së kontratës. Përmbatja e kontratës, të foluritdhe sjellje të tjera të palëve, janë elementë që përcaktojnë formimin e kontratës, nga natyra ato ipërkasin deklarimit dhe vullnetit të kontraktorëve.Në Kodin Civil gjënden rregullime kryesorepër të kërkuar qëllimin e përbashkët të palëve.Ky rregullim është konsideruar si direktiva për

112 J. DOMAT, Les loiscivilesdansleurordre naturel, éd. fq1777, t. 1, n° 10 et s., 1re , 6e et 7e règles.113 Y. Paclot, Recherche sur l’interprétationjuridique, thèse, Paris II, 1988, p. 375 et 377.114 Po aty., fq. 379-384

38

rregulla të tjera interpretuese115.Kështu, sipas direktivës në vijim të vendimeve të Gjykatës sëKasacionit, kur fjalët e përdorura nga palët janë terma të qarta dhe të sakta të kontratës këto nukjanë subjekt i interpretimit, përndryshe shtrembërohet akti116.Ideja e këtij gjykimi është ethjeshtë: duke e interpretuar një kontratë që nuk ishte asnjë arsye, sepse ishte e qartë dhe saktë,gjyqtarët kanë shkelur vullnetin e palëve117. Ky përjashtim specifik i interpretimit reflektonkërkesat e parimit të autonomisë së palëve.Pra, paqartësia, terri dhe absurditeti nuk janë vetëmshkaqet e interpretimit të kontratës, por edhe kushtet e saj.Në shekullin e tetëmbëdhjetë u mbrojt ideja se gjyqtarët duhet të shkruanin tekste standartekontraktuale. Lawrence ka gjetur bazat e saj teorike në draftin e parë të Kodit Civil, paraprakishtu tha se: Kur ligji është i qartë, ne nuk duhet të shmangim pretekstin literal për të depërtuarmendjen. Ch.Demolombe u bë trashëgimtar i vëzhgimit të Cujas dhe theksoi nevojën e errësirësdhe paqartësie, si kushtet e interpretimit të kontratës118.Megjithatë ai fillimisht e kundërshtojë synimin e përbashkët të palëve në kuptimin literal tëkushteve të kontratës.Kjo ide ka marrë shumë përkrahës në mesin e avokatëve francezë që kanëbërë kërkime në ligjin civil gjerman 119. Është, pra, çështja e dominimit dhe qëllimi i brendshëmi palëve ose qëllimi i deklaruar. Në ligjin francez, ky dallim zakonisht përkthehet memarrëdhëniet në mes të qëllimit të drejtpërdrejtë dhe motivimin të palëve kontraktore.Qëllimi i deklaruar, koncepti fillestar i ligjit gjerman, duket të jetë pjesë e qëllimit tëdrejtpërdrejtë treguar nga pëlqimi e kontraktorit. Por në çdo rast, që nocioni është i dallueshëmnga qëllimi i brendshëm i përbashkët i palëve siç thekson vullnetin e një pale të njohur nga palatjetër kontraktuese, por jo ndonjë qëllim brendshëm të kontraktorit.Në këtë kuptim, ligji francezështë padyshim kriteri interpretues i një prirje subjektivizmi. Në të vërtetë, një kontratë e qartëështë konsideruar në mënyrë implicite një raportim i saktë i vullnetit të brendshëm tëkontraktorëve.Qëndrimi i gjykatës franceze duket shumë i fortë në lidhje me kushtet e interpretimit tëkontratës.Përveç gjykimit të famshëm të Gjykatës së Kasacionit në vitin 1872, gjykatat vendorekanë nxjerrë shumë vendime në mbështetje të kushteve të interpretimit të kontratës120.Ajo kavendosur se trupi gjykues duhet të interpretojë një akt të paqartë ose të panjohur.Kjo qasjenënkupton se ligji mund të vendosë parimin se rregullat e interpretimit mund të luajnë rolin e

115 A. Rieg, Le rôle de la volonté dans l’acte juridique en droit civil français et allemand, thèse, éd. L.G.D.J., 1961,n°3, p.4 ; H. Trofimoff, Les sources doctrinales de l’ordre de présentation des articles 1156 à 1164 du Code civil surl’interprétation des contrats, RHDFE, 1994, fq.. 203.116 Cass. civ., 15 avril 1872, DP 72.1.176 ; S. 73.1.232 ; H. Capitant, F. Terre et Y. Lequette, Les Grands arrêts de lajurisprudence civile, Dalloz, 12e éd., n° 161.117 F. Terre, Ph. Simler Et Y. Lequette, Droit civil : les obligations, 9e éd. Dalloz, Paris, 2005, n° 459, p.463.118 Ch. Demolombe, Cours De Code Napoléon, 2e Éd., 1871, T. 2, N° 4.119 A. Rieg, Thèse Op. Cit., N° 394 .120 Caen, 28 Janv. 1827, Dalloz, Rép. Prat., V° Obligations, N°849 ; Pau, 27 Janv. 1891, D. 1892, Ii P. 39 ;Bordeaux, 10 Déc. 1928, D. 1929 ; Caen, 14 Déc. 1942, D.C. 1944, 112, Cit. Par J. Lopez Santa Maria, LesSystèmes D’interprétation Des Contrats, Thèse, Université De Paris, 1968, P. 26

39

tyre nëse ka errësirë në intrepretim apo kundërshtojnë kushtet e marrëveshjes121.Ky interpretimështë kusht i konfirmuar edhe një herë me gjykimin në Gjykatën e Kasacionit në vitin 1996122.

2.3.2 Ndarja në mes të shkakut dhe kushteve të interpretimit të kontratës.

Në lidhje me shkaqet dhe kushtet e kontratave , ato nuk ka qenë kurrë në unanimitet doktrinarme interpretimin. Pararendëse të koncepteve moderne kontraktuale, J.Domat dhe J.Pothier nuk eishte dukur e nevojshme të merrnin në konsideratë kriteret e një errësire dhe paqartësie si kushtetë interpretimit të kontratës. Për ta, paqartësi, terri dhe absurditeti janë shkaqet e interpretimit tëkontratës, dhe jo kushtet e tyre. J.Domat ka vlerësuar në interpretimin e kontratës, se "nësekushtet e një marrëveshjeje duken në kundërshtim me qëllimin e palëve, përveç të dukshme,duhet të ndiqet qëllimi më tepër se fjalët123.Ky rregull do të thotë se qëllimi i brendshëm i palëveduhet të mbizotërojë në termat kontraktuale, nëse ato janë të qarta apo jo.Kërkesa e vetme është dëshmi e kontradiktoritetit mes qëllimin e kontraktorëve dhe kushteve tëmarrëveshjes. J.Pothier, ka konceptet e J. Domat si trashëgimtar i tij, që ka zhvilluar një rregulltë famshme Kodit Civil francez në punën e tij formulimin e rregullave interpretimin e kontratave.Sipas tij, duhet, që kontrata , të kërkojë se cili ishte qëllimi i përbashkët i palëve kontraktuese,më shumë se kuptimin gramatikor në konceptet fjalëve124.Këtu nuk ka kushte që kufizojnë në tëcilën gjykata është e autorizuar për të kërkuar vullnetin e përbashkët të brendshme të palëve.Aubry dhe Rau kanë bërë një analizë të duhur të shkakut dhe shfaqjes së kushteve të

interpretimit125.Ata e gjetën fuqinë e tepërt prej gjykatave. Kjo çoi në atë që Gjykata Supreme kakërkuar për të kufizuar kërkimin për qëllimin e përbashkët të palëve në përmbatje. Sepse, nësegjyqtari i procedurës paraprake është i lirë që të përjashtojë zbatimin e termave të qarta dhespecifike për konceptet, për të është e mundur që të abuzojë me pushtetin dhe të ndryshojëqëllimin e vërtetë të kontraktorëve.Ky abuzim është kundër frymës së nenit 1156 të Kodit Civil.Pavarësisht kësaj problematike nëlidhje me praktikën gjyqësore, Aubry dhe Rau kanë rekomanduar në fund se parimi i themeluarnga Neni 1156 duhet gjithmonë të marrë përparësi mbi kufirin e fuqive të gjyqtarit.Për më tepër,shumë kritikë synojnë objektivitetin e një veprimi të qartë dhe të saktë. Dereux tha se "asgjë nukdo të jetë më e errët se ideja e" akteve të qarta "126. Geny kritikoi arsyetimin e akteve të qarta apotë errëta në bazë të një iluzioni racionalist127.Në sajë të teorive bashkëkohore të gjuhës dheinterpretimit, ne e pranojmë gjithnjë e më shumë se kuptimet e shumta janë thelbësore të sjelljes

121 H. Et L. Mazeaud, Commentaire, Rtd Civ., 1948, P. 468.122 Cass. Civ. 1re, 29 Mai 1996, Bull. Civ., I, N° 233, P. 155, Jugeant Que « Les Juges Du Fond Ne PeuventInterpréter Les Conventions Que Si Celles-Ci Sont Obscures Ou Ambiguës ».123 3 J. Domat, Op. Préc., N° 13.124R.-J. Pothier, Traité Des Obligations, Éd. Lettlier, T. 1, An Xiii (1805), N° 91125 Aubry, Rau Et S., Cours De Droit Civil Françaisd’après La Méthode De Zachariae, 6e Éd. Marchal Et Billard,1936, N° 347126 G. Dereux, De L’interprétation Des Actesjuridiquesprivés, Thèse, Paris, 1905, Fq.88 .127 F. Geny, Méthoded’interprétation Et Sources En Droit Privépositif, L.G.D.J., 2e Éd., T. 1, 1919, N° 96, P. 256

40

së palëve kontraktuese. A është e mundur për të gjetur një mënyrë të interpretimit të kontratës nëkontekstin e shqiptimit dhe zbatimit të saj128 .Dean G. Marty ka kërkuar që në këtë rast se gjykata mund të japë vendimin e saj me njëmotivim të mjaftueshëm që do të lejonte Gjykata më e lartë të dinte faktet që justifikojnëinterpetimin bërë nga e gjyqtarit që ti largohet tekstit të Konventës, interpretimin e një kontratetë qartë që të kuptohet që është e mundur129.Pavarësisht nga indiferenca e Gjykatës së Lartë nëlidhje me këto analiza doktrinore, të caktuara për vendimet e gjykatës kanë mbështetur këtëdoktrinë. Në këto gjykime, gjyqtarët me të drejtë kanë parë paqartësisë e tyre, termat merren nëkuptimin e tyre tekstual që janë të papajtueshme me të gjithë kontratën dhe qëllimin e qarta tëpalëve130.Argumentet doktrinore dhe ligji i caktuar i lartpërmendur në rastin konkret nuk mund tëparandalojë Gjykatën e Kasacionit, e cila gjeti disa parime themelore për të ndaluar fuqinë egjyqtarit për të abuzuar, me një siguri të tillë ligjore131 dhe me të vërtetën e provave tëgjykimit132.Por dallimi në mes të një kontrate të qartë dhe të një kuptimi te errët është ende epaqartë. Disa shkrimtarë mendojnë se është e kotë të shihet jurisprudenca e Gjykatës sëKasacionit e cila është një provë serioze në mes të qartës dhe të paqartës133.Kjo situatë shkakton vështirësi të vlerësimit në praktikë të gjykatave më të ulëta.Së pari, interpretimi i kontratës bëhet, por edhe mund të censurohet në emër të denatyrizimit; sëdyti, gjyqtari refuzon të interpretojë një kontratë që mund të ngarkohet një detyriminterpretimi134.Nëse gjyqtari i procedurës paraprake gjithmonë kërkon për të dalluar termat epanjohur ose të paqarta të klauzolës së qartë kontraktuale, do të jemi në një gjendje hezitimi.Pra, nuk i ngatërron shkaqet e interpretimit të kontratës me kushtet e saj, që do të thotë sedykuptimësia, kuptimi i errët dhe absurditeti nuk duhet të vlerësohen si kushte interpretimit tëkontratës.Polemikat doktrinale kanë ndikuar fuqimisht në procesin e reformave të ligjit tëkontratës në Francë. Drafti i reformës së ligjit të detyrimeve dhe parashkrimit (dmth draftinCatalà)e ka përcaktuar atë, në një nivel legjislativ, në kushtet e interpretimit të krijuara tashmënga jurisprudenca135.Ky motivim përfshin ruajtjen e bashkimit të shkaqeve dhe kushteve tëinterpretimit të kontratës në ligjin francez.

128 M. Van De Kerchove, Le Sensclair D’un Texte : Argument De Raison Au Argument D’autorité ?, In G.Haarscher, L. Ingber Et R. Vander Elst (Dir.), Argument D’autorité Et Argument De Raison En Droit, Éd. Nemesis,1988, P. 291 Et 307. ; Voiraussi, T Ivainer, Qu’est-Cequ’untexteclair ?, In Le Droit Enprocès, Ouvr. Coll., Puf,1983, P. 147 Et S.129 G. Marty, La Distinction Du Fait Et Du Droit, Essai Sur Le Pouvoir De Contrôle De La Cour De Cassation SurLes Juges Du Fait, Thèse, Éd. Sirey, Toulouse, 1929, N°151, Fq. 318.130Sco., 11 Juin 1942, D.C. 1943.135, Note J. Flour ; Reg., 15 Avril 1926, S. 1926.1.151.131J. Ghestin, Ch. Jamin Et M.Billiau, Droit Civil : Les Effets Du Contrat, Éd. L.G.D.J. 2001, N° 25, P. 35.132Cass. Com, 6 Juillet 1993, J.C.P. 1993, Éd. G., Ii, 2126, Commentaire Par J. Boré.133T. Ivainer, Art. Préc., N° 29.134A. Benabent, Droit Civil : Les Obligations, 11e Éd. Montchrestien, 2007, N° 274, P. 214.135P. Catala, L’avant-Projet De Réforme Du Droit Des Obligations Et Du Droit De La Prescription, Éd. Rdc2006/1, V. Art. 1138, P. 218, Qui Stipule Que « Les Clauses Claires Et Précises Ne Sont Pas Sujettes ÀInterprétation, À Peine De Dénaturation De L’acte ».

41

Megjithatë, drafti i reformës së ligjit të kontratave të bëra në vitin 2008 ka tendencë për tëshkëputur një interpretim të arsyetuar të klauzolës së qartë dhe specifike në gjendje që të mosshtrembërojë kontratën dhe të zgjidhë mosmarrëveshjet në mes tyre përmes rinegocimit,interpretimet për klauzolat e kontratës nuk kanë domethënie ligjore.Në të vërtetë, interpretimi ikontratës i lejon gjyqtarit të qartësimin të zgjidhë mosmarrëveshjet në mes palëve kontraktuese.

2.3.3 Kufizimet gjuhësore për deklarimin e vullnetit të palëve.

Së pari, në gjuhë, qëllimet e kontraktuesit shprehen domosdoshmërisht me shkrim ose me gojë.Megjithatë, në praktikë, të shkruarit dhe të folurit nuk mund të jenë plotësisht të sakta dhe iqarta.Gjuha është një instrument delikat në përdorimin e saj, për shkak të karakteristikat e tij tëmundshme të analogjisë136.Vullneti i palëve është personal, por gjuha është shenja të zakonshmetë njohura nga individët të cilët në mënyrë rutinore komunikojnë.Në procesin e deklarimit të vullnetit, shenja gjuhësore neutralizohet, në të vërtetë, personalitetidhe synimi i palëve që i përshtaten nevojave të komunikimit mes njerëzve. Me fjalë të tjera,shenjat e para-ekzistuese gjuhësore kufizojnë shprehjen e lirë të vullnetit të brendshëm të palëvetë interesuara. Këto shenja nuk mund, pra, me veten e tyre, të tregojnë pikërisht vullnetin evërtetë të palëve.Gjithashtu, duke pasur parasysh pamundësinë e gjetjes së një ndeshje të saktëmes fjalës dhe objektit që është për të verifikuar ekzistencën e një korrespondence esenciale osetë përgjithshme mes tyre.Teoria e strukturës së gjuhës është i mbrojtur në kohë.Sipas kësaj teorie, çdo term ka një rëndësijetike në qendër të drejtimit të strukturës, por kufiri i kësaj strukture është e paqartë dhe indryshueshëm. Prandaj është e mundur për të përcaktuar saktësisht afatin. Kjo teori i kërkonlexuesit për të lexuar tekstin dhe për të kuptuar thelbin e termave. Megjithatë, për termat epërdorur në marxhin dhe në kuptimin e strukturës, ai së pari duhet të bëjë dallimin midistermave në kuptimin origjinal, e atyre që kanë janë në kuptim të zgjeruar. Pastaj, pas njëvlerësimi të interesave, duke i realizuar në qëllim të interpretimit në një kuptim më të zgjeruar.

2.3.4 Kufijtë e aftësive e të kuptuarit dhe e të shprehurit të palëve.

Për kontraktorët, aftësia e të kuptuarit dhe e të shprehurit të palëve të bëhet pika e parë e këtijkërkimi.Shpesh, palët nuk kanë përcaktuar disa faktorë të rëndësishëm që nxjerrin në pahaftësinë dhe qëllimin kontraktor dhe pranimin e këtij rezultati kontraktor. Në këtë rast, është epamundur për ta që të shpjegojnë me saktësi dëshirat e tyre të vërteta.Ndërsa kontraktuesit kanë shkruar kontratën me shkrim, largpamësinë e rrethanave në tëardhmen shpesh shkakton një boshllëk në tekst .Kompetenca e të kuptuarit të palëve e kufizonmë tej përsosmërinë për zhvillimin e një kontrate, pasi mirëkuptimi në kontratë është i ndikuar

136 Zhou Yan, L’interprétation Des Contrats, Thèse, Université De Jilin, 2006, P. 28-32.

42

nga shumë faktorët e perceptuar dhe jo karakteristik. Një gabim ose gabimi në formimin ekontratës më vonë mund të shkaktojë një mosmarrëveshje në mes të palëve në kontratë.

2.3.5 Kufijtë nga porosia, përdorimi dhe rrethanat ekonomike.

Ndonjëherë, edhe në qoftë se palët janë kompetente për të hyrë në një marrëveshje, me porosiparandalon duke shkruar një tekst të qartë dhe të saktë. Mashtrimi i zakonshëm në tregti mesiguri është konsideruar si një mosbesim i palës tjetër kontraktuese, që është për të thënë sebesueshmëria e palës tjetër është moralisht e dëmtuar. Kjo është arsyeja pse, pavarësisht njëmarrëveshje e papërsosur, palët shpesh preferojnë të tregojnë respekt ndaj palës tjetër, sepse edheme shkrim, asnjë kontratë nuk mund të shmang rrezikun moral.Përveç kësaj, shumë autorë kanë analizuar, në dobitë ligjit, problemin i interpretimit tëkontratës. Për ta, palët janë të detyruar shpesh të përfundojnë një marrëveshje jo të përsosur përtë ruajtur koston e tregtare.Në praktikë, palët nuk duan të sakrifikojë shumë kohë për tënegociuar për kontratën, sepse mundësia e biznesit nuk i lejon ata të shtyjnë transaksionin. Për tëkufizuar rrezikun e transaksionit, palët shpesh përdorin kontratës modelet standarde, të shkruaranga ekspertët, të cilat janë të bazuara në rregullat e së drejtës materiale.Këto modele të kontratave të ofruara nga palët e treta, kanë lehtësuar përfundimin e kontratësmidis palëve, të tilla si kontratë standarde. Kjo qasje mund të shihet si një tendencë epërgjithshme e sjelljes sociale nën ndikimin e rregullave ligjore. Për fat të keq, pavarësisht ngakjo praktikë, motivet dhe qëllimet e palëve kontraktuese mbeten personale. Por sapo vështirësitëe kontratës hasen, palët në mënyrë të pashmangshme kthehet të kundërshtojë atë. Për të zgjidhurkëtë sfidë, gjyqtari duhet të marrë kontratën dhe interpretimin e mëtejshëm.

2.3.6 Substanca e interpretimit të kontratës.

Kërkimi për interpretimin e kontratës të substancave në fjalë jo vetëm për përmbajtjen e këtijprocesi gjyqësor, por edhe thelbin e tij si dhe natyrën ligjore. Theksohet se ajo që është erëndëshme ka të bëjë me hulumtimin e interpretimit të kontratës në hapat e analizave të materies. Në mënyrë të veçantë, ne duhet së pari të shqyrtojmë gjendjen e vërtetë të këtij operacioni, qëdo të thotë, me lindjen e pasigurisë në proçesit të interpretimit të kontratës dhe pastaj tëpërpjekja për ripërcaktimin e saj .Pasiguria e proçesit të interpretimit të kontratës.Doktrina klasike bazohet në hartimin e projektit.

Sipas këtij projekti, ne duhet të kërkojmë marrëveshje në atë që ështe qëllimi i përbashkët ipalëve kontraktuese, në vend të respektimit të kuptimit literal të fjalëve137.Carbonnier thagjyqtari duhet të kërkojë me të gjitha mjetet, madje edhe jo karakteristike të aktit, ai që ishtemendimi i vërtetë i brendshëm, midis palëve kontraktore.138 Maja nuk është vetëm për parimin e

137 Neni . 1156 I K.Civil Francez.138 1 J. Carbonnier, Droit Civil : Les Obligations, T.4, 22e Éd. Puf, 2000, Fq. 278

43

interpretimit të thjeshtë për të parë se çfarë ështe vullneti i kontraktorëve, por ai gjithashtu tha se"gjyqtari është kryesisht përgjegjës për zbulimin e një psikologjie të tillë139.Natyrisht, redaktorët e Kodit të Napoleonit ishin fuqishëm ndikuar nga doktrinat e vullnetit tëlirë. Në mesin e rregullave të reja të interpretimit të Kodit Civil Francez, interpretimi subjektiv idirektivave të duket pa dyshim dominant, edhe pse gjyqtarët mund të zgjasë frymën e nenit 1135me interpretimin e kontratës. Megjithatë, teoria e autonomisë nuk mund të shpjegojë plotësisht tëgjithë kontratën. J. Dodd thotë që "interpretimi nuk mund të ketë qëllimin dhe rezultatin si njëdëshmi ose pak a shumë të fortë, gjyqtari kurrë nuk mund të thotë që sigurisht ekzistonte qëllimii tillë; ai gjithmonë do të reduktojë për të thënë që palët më shumë gjasa duan këtë apo atë. Do tëhetojë zemrën dhe mendjen e secilit për të zbuluar motivet dhe arsyet që kanë përcaktuarvullnetin e tyre140. Ata janë të detyruar në këtë mënyrë për të konfirmuar se "ne nuk duhet tëfshehim natyrën spekulative të kërkimit që duan. Mjaft shpesh ky vullneti zbulohet dhe gjyqtaribeson se është një vullnet fiktiv141. Carbonnier ka thënë, ndërkohë, se interpretimi i kontratës, itillë si ligji që ka kufijtë, edhe se në disa spote të errëta dhe kundërthënie, qëllimi i përbashkët ikontraktimit nuk mund të gjendet142.Kritikat kanë karakter kryesisht të pastër psikologjik të interpretimit subjektiv. Kjo psikologjiështë konsideruar teorikisht qëllimi pakufizuar dhe i tërthortë. Por legjitimiteti dhe mundësia ekëtij hulumtimi psikologjik është shumë i dyshimtë. Dereux tha: "Unë jam kurioz të di se çfarë jugjeni fiktive ose artificiale në parim kaq të thjeshtë që kam thënë më parë: interpretuesi duhet tëkërkojë vullnetin e palëve. Ku ka edhe nuk ka nevojë për të pasur të drejtë të dinë, tëinterpretojnë një tekst dhe të kërkojë mendim, synimi e autorit të tekstit; dhe sensin epërbashkët.Kodi Civil, tradita, fjalori, të gjithë komplotojnë për të përsëritur:intepretuesi duhet të kërkojëvullnetin. Por unë them se shpesh, ai nuk mund të gjejë një vullnet ose një qëllim të përbashkëtqë mund të diktojë vendimin e tij, sepse ne nuk mund të dimë se çfarë ka ekzistuar143. Gounot thase "respekti për vullnetin e ka një kufi, imponuar nga kufijtë e vullnetit; ai duhet të ndalet, që tëndalojë ku do vetë 144. Ai denoncoi mosrespektimin sistematik të kufijve natyrore të vullnetit tënjeriut..Duke marrë parasysh kritikat e mësipërme, avokatët kanë kërkuar për të gjetur njëzgjidhje efektive në teori. Sipas Gounot, kur vullneti i palëve është që nuk ekziston ose është ipanjohur, interpretimi bëhet për të gjetur "objektivin e duhur".MG Rouhette shkoi edhe më tej duke deklaruar se "në rast të kontestit, pretendimet e palëve tëkundërshtuara hipotetikisht", puna e gjyqtarit nuk është për të kërkuar qëllimin e përbashkët të

139 J. Flour, Cours De Droit Civil, 2e Année De Licence, Éd. Les Cours De Droit, 1964/65, Fq.387.140 J. Gauguier, De L’interprétation Des Actes Juridiques, Thèse, Paris, 1898, Fq. 6141 Ripert Et Boulanger, Traité De Droit Civil D’après Le Traité De Planiel, T. Ii, Obligations, Droits Réels, Éd.,1957, N° 455142 5 J. Carbonnier, Op. Et Loc. Préc., N° 146, Fq. 284.143 G. Dereux, L’interprétation Des Actes Juridiques Privés, Paris, 1905, Fq. 4 Et 5.144 E. Gounot, Le Principe De L’autonomie De La Volonté En Droit Privé : Contribution À L’étude Critique DeL’individualisme Juridique, Thèse, Éd. A. Rousseau, Paris, 1912, Fq.206 Et 207.

44

palëve, por për të bërë "një zgjedhje në mes të një shumëllojshmërive të marrëveshjeve, apo nëmes të një marrëveshjeje apo që nuk ka marrëveshje në të gjitha145."Carbonnier angazhohet në faktin se "duhet të kuptohet se gjyqtari ka fuqinë për të bashkëngjiturpër kontratën e pasojave që palët nuk e kanë konsideruar të vërteta, në qoftë se atij I duken tëkontrolluara nga natyra e përgjithshme e operacionit,146. Pra, paradoksi mes konceptit ideal tëlirisë së kontratës dhe objektiviteit fuqitë e kufirit të kërkimit përfundimisht shkaktojnë dyshimete qasjes gjyqësore me interpretimin e kontratës: interpretim subjektiv dhe interpretimin objektiv.Ky dualitet reflekton si një teori temperamentin e autonomisë dhe një prirje pragmatiste duketheksuar se gjyqtari bën atë që ai mund të bëjë, por jo çfarë të bëjë.Në mënyrë të veçantë, gjyqtari kërkon, në radhë të parë, për të identifikuar qëllimin e përbashkëttë palëve që daton në kohën e formimit të kontratës; së dyti, në rast të mungesës, gjyqtari ështëpërgjegjës për plotësimin e mangësive të vetë kontratës, sipas ligjit ", duke fiksuar se cilat mundtë ketë qenë, ose edhe atë që do të duhej të vendosin palët, në qoftë se ata do ta kishinkonsideruar zgjidhjen e problemit.Sipas idesë së dualitetit të interpretimit të kontratës, autorët kanë thyer proçesin e interpretimit nëdy hapa: së pari është një shpjegues147 ose interpretim deklarative148 që do të nxjerrë kryesishtnga metoda subjektive; për fazën e dytë, një interpretim krijues ose konstruktiv i frymëzuarkryesisht nga metoda objektive.Doktrina bashkëkohore kundërshton interpretimin subjektiv në interpretimit objektiv. I pari kapër qëllim për të zbuluar përmbajtjen e kontratës duke gjetur qëllimin e përbashkët e vërtetë tëpalëve; i fundit është për të përcaktuar përmbajtjen e kontratës duke iu referuar shërbimevesociale të kontratës ose që kërkon e drejta149, që do të thotë, kërkesat e së drejtës, si dhepërdorimit të ligjit150. Në parim, nëse procesin i interpretimit, interpretimi subjektiv mbizotëronmbi interpretimin objektiv: në qoftë se kanë një synim të përbashkët të palëve në klauzolatpërkatëse të kontratës, interpretimi është tepër subjektiv; ndryshe interpretimi objektiv , si njëmjet plotësues, e përdorur nga gjykata.Nën dualitetin e interpretimit të kontratës, gjyqtari nuk respekton qëllimin e përbashkët të palëvenë qoftë se ai mund të identifikohet me të vërtetë. Përndryshe, gjyqtari sovran përcaktonpërmbajtjen e kontratës. Në të vërtetë, nuk ka kritere objektive të vlerësimit për të dalluarpamundësinë dhe paaftësisë për të gjetur qëllimin e përbashkët. Kufiri i brendshëm i këtijdualiteti është e paqartë. Nga njëra anë, ne nuk e dimë në mënyrë të qartë kur gjyqtari mund tëndalojë kërkimin e vullnetit të përbashkët të palëve dhe të bëjë arbitrin e saj. Nga ana tjetër, ne

145 Mg Rouhette Shkoi Edhe Më Tej Duke Deklaruar Se "Në Rast Të Kontestit, Pretendimet E Palëve TëKundërshtuar Hipotetike", Puna E Gjyqtarit Nuk Është Për Të Kërkuar Qëllimin E Përbashkët Të Palëve, Por Për TëBërë "Një Zgjedhje Në Mes Të Një Dëshire Shumëllojshmërie Të Marrëveshjeve, Apo Në Mes Të NjëMarrëveshjeje Dhe Nuk Ka Marrëveshje Në Të Gjitha. "146 J. Carbonnier, Op. Et Loc. Préc., N° 34, Fq. 87.147 F. Terre, Ph. Simler Et Y. Lequette, Op. Précit., N° 450.148 Y. Paclot, Op. Précit., N° 281, Fq. 266.149 J. Ghestin, Ch. Jamin Et M. Billiau, Op. Précit., N° 10-12, Fq. 17-19.150 Shih Nenin 1135 I K.C.Francez.

45

nuk e dimë as, për qëllimet e mundshme e palëve nëse gjyqtari do të gjej atë ose të paaftësisë sëgjetjes, në fakt. Teoria e ambivalencës së interpretimit të kontratës nuk është e dobishme nëmetodologjinë ligjore. Interesi i tij akademik gjendet vetëm në epistemologjinë, sepse ajo pohonekzistencën objektive dhe nevojën për ndërhyrje gjyqësore në përcaktimin e përmbajtjeskontraktore.Ka një opinion që mohon ambivalencën e interpretimit të kontratës. Z. Ph. Simlers ka menduarse "mungesa e qëllimit të shprehur është ekskluzive në një interpretim të dyshuar. Çështja eboshllëqeve të kontratës dhe në përgjithësi, për të përcaktuar përmbajtjen e saj në këtë mënyrëduket mjaft e dallueshme nga ajo e interpretimit151.Të tjerë kanë treguar se vetëm interpretimi subjektiv i rregullave duhet të rezultojë në zbulim,dhe jo në prodhim152.Ata mendojnë se mbushja e mangësive të kontratës nuk është nëinterpretimin e kontratës. Ky opinion është i bazuar në një fakt: nuk ka ende asnjë qëllim tëpërbashkët të palëve, kur qëllimet e palëve janë divergjente ose ka mungesë në qëllimit për tëdyja palët. Megjithatë, pavarësisht nga kjo pikëpamje, vetë autorët pranojnë, për më tepër,ekzistencën e një marrëdhënie të caktuar në mes të neneve 1160 dhe 1135 të Kodit Civil. Që nganeni 1160 që është në seksionin V të Pjesës interpretimin e konventave të Kodit Civil, është evështirë për ta për të shpjeguar paradoksin mes këtij legjislacioni dhe vëzhgimit. Vërejtjet kundërambivalencës së interpretimi të kontratës lindin, në fakt, një pyetje më thelbësore: në atë zonëinterpretimi i kontratës duhet të jetë? Edhe pse disa autorë, kanë përdorur një afat ligjor tëkontratës plotësimi i boshllëqeve, të dallueshme nga interpretimi i kontratës, shumica e pranojnëdualitetin e qasjes me interpretimin e kontratës. Pyetjet e interpretimit të termave të kontratës dheplotësimi i boshllëqeve janë konsideruar përgjithësisht dy nën-tema të rëndësishme nëinterpretimin e kontratës. Ky dualitet çon dhe një qasje të dyfishtë në interpretimin e kontratës.Gjyqtari ka për detyrë jo vetëm për të zbuluar qëllimin e përbashkët të palëve, por duhet tëndërtojë të metat e qëllimet e palëve. Debati mbi kontratë interpretimin e ambivalencës shkaktonnjë reflektim të mëtejshëm të konceptit të interpretimit të kontratës, edhe nocionin e kontratës.Kjo reflekton nevojën për një ripërcaktim të fushës së të interpretimit të kontratës.

2.3.7 Çështjet e interpretimit të kontratës.

Çështja e interpretimit të kontratës është lidhur ngushtë me hartimin e interpretimit të kontratës.Me fjalë të tjera, kjo varet, në fakt, në një ideologji kontraktuale. Sipas autonomisë së vullnetit,interpretimi i një kontratë është pikërisht për të zbuluar qëllimin e përbashkët të palëve.Interpretimi i kontratës është për të interpretuar vullnetin e palëve kontraktore. Por teoria eambivalencës së interpretimit të kontratës tregon se përveç duke kërkuar vullnetin e palëve,interpretuesi duhet të shpjegojë detzrimet e ngarkuara palëve kontraktuese me ligj, dukepërdorur keshtu parimin e barazisë së palëve . Kontrata nuk është një gjë e përcaktuar

151 Ph. Simler, J.-Ci. Civil, Art. 1156 À 1164, Fasc. 10, N° 10.152 Comp. M. Van De Kerchove Et Ph. Gerard, Avant-Propos, In L’interprétation En Droit, Éd. FacultéUniversitaire Saint-Louis, Bruxelles, 1978, Fq. 8.

46

ekskluzivisht nga palët. Për të gjetur shkaqet e këtij ndryshimi konceptual, ne duhet së pariduhet të analiyojmë marrëdhëniet në mes të interpretimi të kontratës dhe teoria e aktit ligjor,atëherë vlera e projektimin e marrëdhënieve kontraktuale i shërbn interpretimit të kontratës.

2.3.8 Interpretimi i kontratës dhe teoria e aktit ligjor.

Doktrina tradicionale dhe mbizotëruese e konsideron interpretimin e kontratës si interpretimit tëvullnetit të palëve. Kjo pikëpamje është e bazuar, në fakt, në teorinë e aktit ligjor. Në mungesë tënjë përkufizim ligjor në Kodin Civil, interpretuesit e së drejtës zakonisht përdorin termin nëkërkimin e së drejtës civile ne teorinëe aktit ligjor . Që nga akti ligjor është i bazuar kryesisht nëvullnetin e autorit, ajo është përcaktuar në mënyrë logjike, si një akt të vullneti153, ose njëmanifestim i vullnetit154.Sipas teorisë së aktit ligjor, konventat e përfshira në veprime bilateralenë lidhje me veprimet e njëanshme ose kolektiv në klasifikimin e aktit ligjor. Sa për kontratën,është një shembull tipik i konventave dhe akteve ligjore. Marrëdhëniet në mes të kontratës dhemarrëveshjes është si pjesë e së tërës. Në mënyrë të veçantë, kontrata është rasti i Konventës;marrëveshja përfshin, përveç kontratën, lloje të tjera të marrëveshjeve mes palëve. Siç ështëshpjeguar Carbonnier ", kontrata është një marrëveshje vullnetare për qëllim të krijojë detyrime,ndërsa marrëveshja është një marrëveshje vullnetare për qëllim të prodhojë asnjë efekt juridik, icili për të krijuar detyrime mund të jetë për të transferuar ose dalja jashtë nëpërmjt faljes sëborxhit155. " Prandaj, çdo kontratë është një marrëveshje apo akt juridik i karakterizuar meqëllimin e përbashkët të palëve. Interpretimi i një kontrate, duhet të shkojë për të zbuluarvullnetin e vërtetë të kontraktorëve.Teoria e vullnetit të lirë i jep individit që do të ndikojë në mënyrë ekuivalente me ligjin. KoditCivil gjallërisht shpreh këtë pikëpamje: "Konventat e formuar ligjërisht dhe të marrë vendin eligjit për ata që e kanë krijuar". Prandaj, doktrina tradicionale beson se akti ligjor mundet që sinjë akt i vullnetit, të luajë një rol krijues në efekt të së drejtë. Aktet ligjore janë veprimet ekryera vetëm për të arritur një ose më shumë efekte ligjore156 '. J. Miell, JL Aubert dhe É. Savauxpërcaktojë aktet ligjore si "vepra vullneti janë bërë posaçërisht për të prodhuar efekte juridike,natyra dhe shtrirja e tyre është e vetvete e nevojshme157." Kështu Demolombe ka zbuluar se "qënë fakt vullneti është në aktin ligjor i cili buron dhe shtrihet përgjatë së drejtës dhe që

153 L. Duguit, Traité De Droit Constitutionnel, T. I, 3e Éd. E. Boccard, 1927, P. 325 Et S. ; L’article 1110-1 DeL’avant-Projet De Réforme Du Droit Des Obligations Et De La Prescription (Dit Avant-Projet Catala) Définit LesActes Juridiques Comme « Des Actes De Volonté Destinés À Produire Des Effets De Droit ».154 G. Jèze, Les Principes Généraux Du Droit Administratif, 3e Éd. Giard, Paris, 1914, P. 19 ; L’article 2 DeL’avant-Projet Gouvernemental De Réforme Du Droit Des Contrats Définit Les Actes Juridiques Comme « DesManifestations De Volontés Destinées À Produire Des Effets De Droit ».155 J. Carbonnier.156 M. Planiol Et G. Ripert, Traité Élémentaire De Droit Civil, 11e Éd. Lgdj, 1931, Paris, N° 265.157 J. Flour, J.-L. Aubert Et É. Savaux, Droit Civil, Les Obligations, 1. L’acte Juridique, 14e Éd. Sirey, 2010, Par É.Savaux, Fq.. 63

47

padyshim vetëm atij duhet ti drejtohemi për të përcaktuar ligjin." ose, " për të interpretuar njëakt ligjor është për të përcaktuar efektet e tij."Megjithatë, përkufizimi i paraqitur më sipër është kundërshtuar nga autorët e teorisë pozitivizmit,të dyja janë ligjore dhe sociologjike. Ligjore, Kelzen ka mohuar rolin krijues të Konventës nëkuptimin e efektit ligjor, duke deklaruar se "marrëveshja është e detyrueshme në masën që ligji ekonsideron atë një krijuese në fakt e të drejtës; ose, me fjalë të tjera, në atë masë që një standardi një shkalle më të lartë (ligj ose normë zakonore) lejon subjektet për të krijuar (me delegim) njëstandard të një shkallë më të ulët158. Kelzen ka miratuar teorinë e hierarkisë së normave dhetheksoi se vartësia e standardeve kontraktuale me standardet shtetërore "ndihmon për tëshpjeguar përmbajtjen dhe shpëton standarde kontraktuale në masë të madhe nga vullneti ipalëve: ligji i shtetit kërkon një përmbajtje të veçantë të kontratës nga ligjet e detyrueshme, ose,në heshtjen e palëve, përcakton që gjyqtari për t'u integruar në përmbajtjen standarde kontraktoretë ligjeve plotësuese dhe për të plotësuar atë përdor konceptin e barazisë së palëve 159". Në termasociologjike, Gounot u frymëzua nga doktrina sociologjike e Durkheim dhe tregoi se "një akt dotë nxjerrë një herë, backgroundi social i këputur nga ai depërton në ndikimin e tij dhe inënshtrohet ligjeve (rregullat, ligji ,përdorimi, drejtësia, besim të mirë), në mënyrë që, ndërsashërbente për të mirë të interesave legjitime të partive të veçanta, ajo është për të gjithë burimin emaksimale, të paktën gabuar burim i mirë. " Jèze menduar se efekti juridik i aktit ligjor "ështëpër të krijuar një situatë ligjore, për të investuar një individ i një situate ligjore krijuar tashmë osepër të parë një situatë para-ekzistuese ligjore." Duguit student i Durkheim, refuzoi edhe rolinkrijues të vullnetit në aktin ligjor, duke përcaktuar aktin ligjor si "çdo akt të vullnetit të përfshirëme synimin që një ndryshim ndodh në sistemin ligjor, të tilla atje kur të ndodhë, ose si ajo do tënë një pikë. "Në të vërtetë, pikpamjet e lartpërmendura të teorisë pozitiviste kanë një bazë të përbashkët:efekti juridik i një akti ligjor dal nga sanksionimi i standardeve të rendit, por jo i vetë individit .Për këtë sanksion , aktet ligjore duhet gjithmonë të plotësojnë kushtet e përcaktuara ngastandardet e rendit publik. Siç është shprehur J. Dereux, "vullneti është mësuar të krijojnë tëdrejta dhe detyrime, në qoftë se ai plotëson disa kushte pa të cilat nuk do të duket irespektuar160," dhe ai " të jetë pa defekte serioze" të kualifikuara ligjërisht . Me fjalë të tjera,akti ligjor që të jetë i ligjshëm. Në të vërtetë, ligjshmëria e aktit ligjor përbën një kusht themelorsipas të cilit akti ligjor mund të ketë efektin e duhur. Çështja e ligjshmërisë së aktit ligjor ështëtheksuar kryesisht nga çështje e vullnetit. Sipas nenit parimeve të përgjithshme të ligjit civil, aktiligjor civil është përcaktuar si një akt të ligjshëm për qëllim për të krijuar, modifikuar ose shuartë drejtat civile dhe detyrimet civile. Për këtë duhet të plotësohen tre kushte thelbësore përvlefshmërinë e një akti ligjor: kapacitet palëve ose aftësia e tyre për të lidhur kontratë , realitetine shprehjes dhe shpalljes së vullnetit, respektimin e ligjit dhe i interesit publik.

158 H. Kelsen, La Théorie Juridique De La Convention, Arch. Philosophique Du Droit, 1940, Fq 47.159 P. Ancel, Force Obligatoire Et Contenu Obligationnel Du Contrat, Rtd Civ. (4), Oct.-Déc. 1999, N° 7, Fq. 776.160 G. Dereux, L’interprétation Des Actes Juridiques Privés, Thèse Paris, 1905, P. 443.

48

2.3.9 Interpretimi i kontratës dhe klasifikimi.

Klasifikimi ligjor ekziston, si një instrument të nevojshëm në veprimtarinë gjyqësore të të gjithavendeve të botës. Por në ligj kontratktor ka një dallim i kujdesshëm në mes të interpretimit dhekualifikimit që është themeluar me iniciativën e doktrinës franceze. Ky kontribut ka meritën përtë rinovuar në mënyrë të qartë dallimin në mes të natyrës së interpretimin dhe të klasifikimit .Kjo bën dallimin midis çështjes së faktit dhe çështjes së ligjit. Në teori, dallimi në mes tyre ështëi dukshëm . Në praktikë, duket më paksa i vështirë .Dallimi teorik në mes të interpretimit dhe klasifikimi i saj .Sipas një përkufizimi të pranuar nëpërgjithësi, kualifikimi është përcaktuar si "një hap intelektual në analizën ligjore të një fakti osenjë akt që përbën një kërkesë ligjore (jo fakti) ", me të cilin gjyqtari kërkon të " hyjë në njëkategorim ekzistues ligjore ". Në kontratë, kualifikimi përfshin lidhjen e kontratës për një llojkontrate të quajtur dhe zbatimin e kritereve të paracaktuara për këtë lloj të kontrate. Në rast tëdështimit të lidhjes, ligji do të përcaktojë se "kontrata, do të thotë se ata kanë një emërtim vet,ose ata nuk e kanë atë, janë subjekt i rregullave të përgjithshme, të cilat janë qëllimi i këtij titulli"(paragrafi 1). Natyrisht, qëllimi i kualifikimi është përcaktimi i rregullave ligjore në fuqi. Përmë tepër, gjyqësori kualifikimi nuk do të kufizohet me emrin rënë dakord nga palët ose ngaprocesi i kualifikimit nga ana e trupit gjykues. Në mënyrë të veçantë, individi nga natyra ekontratës nuk e pengon gjyqtarin dhe të bëjë kualifikimin e saj. Megjithatë, qasja e kësaj fuqiegjithmonë duhet të kontrollohet nga Gjykatat më të larta, pasi ajo është një operacion intelektuali ligjit.Megjithatë, interpretimi i kontratës është "për të përcaktuar kuptimin dhe shtrirjen edetyrimeve161”. Kjo nuk ka për qëllim për të gjetur rregullat ligjore që të zbatohen. Kur kamëdyshje lidhur me përmbajtjen e kontratës, gjykata duhet, para së gjithash, kërkojnë qëllimin epërbashkët të palëve. Kjo është vetëm një çështje e faktit. Me fjalë të tjera, ajo nuk ka nevojë përt'iu referuar kategorive të parapërcaktuara ligjore nga ligji. Të paktën pjesërisht të krijuara ngadoktrina aktive tradicionale, interpretimi i kontratës duhet dallohet si një veprimtari e drejtë.Prandaj, vullneti individual është elementi i parë për të vlerësuar interpretimin e kontratës.Klauzolat e interpretimit kanë rënë dakord nga palët, si një deklaratë të qartë të qëllimit tëpërbashkët të palëve, i imponohen gjyktës në interpretimin e kontratës nëse kushte të tilla nukpërputhen me frymën e elementeve thelbësore të kontratës.Përveç këtij, pushteti autonom të gjykatës në interpretimin e kontratës është i përjashtuar ngashqyrtimi nga Gjykata e Lartë, përveç në rastet e shtrembërimit të një klauzole të qartë dhe tësaktë. Për më tepër, dallimi në mes të interpretimit dhe kualifikimit lejon, në teori, për të krijuarnjë rend të ushtrimit të instrumenteve gjyqësore për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të njëmosmarrëveshje kontraktuale. Siç tregohet nga Fr. Terre, Ph. Simlers dhe Y. Lequette, "nëlogjikë të rreptë, interpretimi dhe kualifikimi janë pjesë e një afati kohor që i pari duket si

161 F. Terre, Ph. Simler Et Y. Lequette, Op. Précit., N° 444 ; Voir Aussi, G. Marty Et P. Raynaud, Droit Civil, T. Ii,Vol. I, Les Obligations, 2e Éd. Sirey, 1988, N° 240, P. 248 ; J. Flour, J.-L. Aubert Et É. Savaux, Droit Civil, LesObligations, 1. L’acte Juridique, Op. Cit., N° 393.

49

parakusht për të dytin162." Për "duhet, në fakt, së pari, bëhet për të larguar paqartësitë e vetëkontratës përpara se të kërkojnë regjimin ligjor të zbatueshëm për të." Krijimi i këtij afatithekson lidhjen logjike dhe funksionale të interpretimit dhe të kualifikimit. Kjo lejon gjyqtarinpër t'u kualifikuar lloje të ndryshme të çështjeve dhe duhet trajtuar mosmarrëveshjet midispalëve. Për shembull, kur çështja e kundërshtuar lidhet me të kuptuarit të ndryshe të natyrës sëkontratës , gjyqtari duhet të bashkëpunojë me interpretimin e qëllimit të përbashkët të palëve,dhe për të gjetur, përmes këtij procesi të kualifikimin, e vërtetë e natyrës së kontratës nëmosmarrëveshje. Nëse, anasjelltas, gjyqtari neglizhon kërkimin për vullnetin e vërtetë të palëve,dhe të aplikon direkt, në përputhje me titullin e kontratës në tekstin e tij, rregullat ligjore në fjalë,natyra e vërtetë e kontratës do të jetë e fshehur për shkak të gabimit gjyqësor teknik.Megjithatë, siç është shprehur J.Dereux163, kur "pothuajse tërësisht zvogëlon interpretimin eveprimeve private në një koleksion të thjeshtë të çështjeve faktike", ai ndjek një fenomenpraktikë në kundërshtim, si në aspektin e procesit gjyqësor në drejtim të rendit të ushtrimit tëinstrumenteve juridike dhe madje edhe një farë mase bën konfuzioni në mes të interpretimit dhekualifikimit.

2.4 Solidariteti mes palëve kontraktore : ideologjia e re kontraktore.

Për të gjetur kuptimin real të Kodit Civil, puna e autorëve është zbuluar, për të afirmuar dhemadje krijojnë ligj të ri të kontratave sot164. Pavarësisht nga ekzistenca e polemikave, njëdoktrinë kontraktore solidariteti shfaqet fuqishëm me ndikimin e tij në ideologjinë bashkëkohoretë së drejtës së kontratës. Solidariteti kontraktual është me të vërtetë me orientimin e tij mbibazën e parimit të mirëbesimit sanksionuar në të drejtën pozitive. Në kushtet e këtij instrumentikontrolli, kjo doktrinë promovon rritjen dhe ndërhyrjen e gjyqësorit në kontrata për të korrigjuarpabarazitë e tepërta dhe abuzive kontraktuale dhe për të shmangur përjashtimin social ndjenjënhumaniste ose përjashtimin e tregut në kuptim ekonomik. Sipas disa autorëve, solidaritetikontraktual përbëhet nga dy ndarje të ndryshme doktrinale: rrymës sociale dhe morale.Ideja e këtij pushteti vjen nga të kuptuarit e marrëdhënieve kontraktuale që nuk është i bazuar nënjë kontratë shoqërore një fakt i bërë nga të gjithë qytetarët, por në bazë të një "kuazi-kontratë" i

162 F. Terré, Ph. Simler Et Y. Lequette, Op. Précit., N° 444 ; Voir Aussi, Fr. Terré, L’influence De La VolontéIndividuelle Sur Les Qualifications, Préf. R. Le Balle, Éd. Lgdj, 1957, N° 12 Et N° 674 ; J. Lopez Santa Maria, LesSystèmes D’interprétation Des Contrats, Thèse, Paris Ii, 1968, N° 61 ; Ph. Simler, Jcl Civil Code, Art. 1156 À 1164,Sep. 2009, N° 19.

164 D. Mazeaud, Loyauté, Solidarité, Fraternité : La Nouvelle Devise Contractuelle ?, Mélange Offerts À F. Terre,Éd. Dalloz, Puf Et J.-C., 1999, P. 603-634 ; La Réduction Des Obligations Contractuelles, Droit & Patrimoine,N°58, Mars 1998, Fq. 58-68 ; C. Thibierge-Guelfucci, Librepos Sur La Transformation Des Contrats, Rtd Civ. 1997,P. 357-385 ; Ch. Jamin, Révision Et Intangibilité Du Contrat, Ou La Double Philosophie De L’article 1134 Du CodeCivil, Op. Préc., P. 46-57 ; Une Brève Histoire Politique Des Interprétations De L’article 1134 Du Code Civil, Op.Préc., P. 905-907 ; L. Grynbaum, Le Contrat Contingent : L’adaptation Du Contrat Par Le Juge Sur L’habilitationDu Législateur, Op. Préc., N° 83 – N° 101 ; Y. Picod, Le Devoir De Loyauté Dans L’exécution Du Contrat, Éd.Lgdj, T. 208, Préf. G. Couturier, 1989.

50

themeluar me ligj165. " Kjo ndërhyrje e kontrolli jo e bazuar është në fakt me një qëllim por epabalancuar dhe e padrejtë. Ndërkohë që, në frymën aktuale sociale, mbrojtja e kontraktuesitdobësohet dhe nuk ndjek qëndrimin moral, por " e parë nga pikëpamje rreptësisht ekonomike "për funksionalitetin e ruajtur dhe lirinë e cila " konsiderohet apo pretendohet për palën e dobëtkontraktore. "Fryma aktuale morale e solidaritetit kontraktor, përfaqësohet sidomos nga doktrina e DenisMazeaud, bazuar kryesisht në një etikë e veçantë kontraktore individualiste. Pikërisht, kjo ështënjë pikëpamje e etikës aktuale të kontratës.Nxitësit e kësaj teorie e vendosin në fushën e zgjedhur solidaritetin kontraktor dhe marrëdhënietkontraktore të varësisë. Ndryshe nga marrëdhënia e përgjithshme të varësisë reciproke ndërmjetpalëve kontraktore e dalë nga frymëzimi aktual i idesë sociale, marrëveshjet e varësisë tëpërmendura nga etika aktuale dhe kontraktuale përcaktojnë disa kategori të kontratave ku"pabarazia e fuqisë kontraktore të palëve është një realitet i padiskutueshëm.Megjithatë, dallimet e dukshme e këtyre dy rrymave të solidaritetit kontraktor nuk janëthelbësore. Ato pasqyrojnë, në fakt, se karakteri i ndryshëm të aspekteve të kërkimit, vëzhgimidhe udhëzime praktike preferencat shkencore të aktivistëve të kësaj ideologjie kontraktuale.Frymëzimi aktual social nuk e refuzon etikën kontraktore. Në të vërtetë, koncepti i edukatësqytetare kontraktore, e cila është në qendër të etikës aktuale është formuar në analogji meshoqërinë civile .Përveç kësaj, etika kontraktore aktuale mbështetet në rishikimin e kontratës, kurvazhdimi i zbatimit të angazhimeve mund të çojë në pasoja të përjashtimit social.Lidhur me intensitetin e kontrollit të politikave, pavarësisht nga dallimi në mes këtyre dy rrymatë solidaritetit kontraktor, ndërhyrja gjyqësore mbetet teknikisht ende në diferenca mesmarrveshjes dhe ekzekutimit të kontratës.Disa autorë, të cilët e përcaktojnë natyrën njerëzore si egoiste, evokojnë atë që "palët duhet tëmarrin përsipër rrezikun e kontratës së tyre," sepse "ata kontraktojnë lirisht dhe ligji u jep atyremjetet për të mbrojtur interesat e tyre," sepse " ligji duhet të mbështesë përpjekjet e njeriut."Është pikërisht një liberalizim i pastër kontraktor bashkëkohor, më saktësisht një individualizëmtipik në ligj. Ai jeton ende sot! Ideologjia e individualizmit kontraktor është armiqësore ndajideologjisë së përbashkët të solidaritetit aktuale kontraktor. Kjo opozitë themelore shkakton njëindividualizmin kontraktor dhe nuk pranon asnjë ndërhyrje gjyqësore në marrëdhëniekontraktore të shkaktuar nga rrymat e ndryshme të solidaritetit kontraktor, as në kufi, ose nëzemër të kontratës. Në të vërtetë, të dy rrjedhat e solidaritetit kontraktor synojnë të arrijnëfleksibilitetin e parimit të paprekshmërisë së kontratës në praktikën gjyqësore166.

165 Ch. Jamin, Plaidoyer Pour Le Solidarisme Contractuel, Op. Préc., Fq. 442.166 Voir D. Mazeaud, La Réduction Des Obligations Contractuelles, Op. Préc., P. 66, Selon Cet Auteur, «Simplement, Il Faut Admettre Qu’intangibilité Ne Rime Point Avec Rigidité Et S’accommode D’une CertaineFlexibilité. » ; Ch. Jamin, Révision Et Intangibilité Du Contrat, Ou La Double Philosophie De L’article 1134 DuCode Civil, Op. Préc., P. 57, Cet Auteur Pense Que « Le Concept De Solidarisme Contractuel Me Paraît DevoirAssurer Une Plus Grande Souplesse D’exécution Du Contrat Lorsque Celui-Ci Est Conclu Pour Une Longue Durée… ».

51

2.4.1 Solidariteti në marrëdhëniet kontraktore dhe respekti për natyrën e njeriut.

Për t'iu përgjigjur pyetjes së parë ne kemi nevojë për të adresuar një të fakteve në deklaratënthemelore të drejtave të njeriut , si ithtarët e solidaritetit kontraktuale theksoj se kjo ideologji e repërputhet të paktën me realitetin bashkëkohor të marrëdhënieve kontraktore, por kundërshtarët ekritikojnë faktin se "solidariteti i marrëdhënies kontraktore nuk është i bazuar në këtë realitet. "Këto kanë trajtuar realitetin e natyrës njerëzore dhe asimiluar realitetin e kontratës. Por ajo qëështë natyra e vërtetë e njeriut? Një autor i caktuar mendon se "njerëzit janë natyrshëm mëshumë vëmendshëm ndaj interesave të tyre sesa ndaj interesave të të tjerëve" dhe se "njerëzitjanë egoistë." Ky është një realitet. Por njerëzit janë edhe bujar, të dashur dhe të mëshirshëm.Ata kanë karakter moral, vetëmohuese, vëllazërinë ,solidaritetin, edhe sakrificën. Ky ështërealiteti! Njeriu nuk është një kafshë e thjeshtë që i vënë "gjithmonë" interesin e tyre privat mbiinteresin publik. Natyra e njeriut ka ndoshta instinktin për ti dhënë dashuri të tjerëve. Kjo ështënë arsyen e ligjit themelor të organizimit të shoqërisë njerëzore. Nëse dikush e pranon se ligjiduhet të krijojë përpjekje njerëzore, nuk duhet të refuzojë një ligj që nxjerr ne pah anën e mirë tënjerëzve. Sa i përket kontratës, një pikë e parë thuhet se " kontrata duhet të jenë të dizenjnuarsipas njeriut ose jo pasi ai është si ne do të dëshironim që ai të jetë." Por anë e mirë dhe keqe ebashkëjetesës njerëzore, legjislacioni dhe gjykatat nuk mund të rregullojmë rregullatparadoksale në lidhjen e kontratës. Ata duhet të bazojnë zgjedhjen e tyre të bazuar në vlerat qëato mbështesin.Solidariteti i marrëdhënies kontraktore nuk duhet reformuar sipas natyrës së njeriut, por duhet tëzbulohet dhe të shprehë preferencën për elemente pozitive të saj. Zhvillimi bashkëkohor iekonomisë kapitaliste të krijuar nga organe ekonomike që janë dominante në disa sektorëindustriale ose komercial. Marrëdhënia e varësisë është në aktivitetet e bizneseve të shumta.Lakmia e kapitalit krijon një konsum të pafund të njerëzve në sektorë të caktuar me fitim të lartë.Kriza ekonomike është e pashmangshme në rrugën e shënuar nga drejt një liberalizmi të pastërdhe individual. Prandaj, marrëdhëniet kontraktore bashkëkohore nuk qëndrojnë në shkallën emëdha të numrave, të barabartë dhe të balancuara.Abuzimi i varësisë, dominimi i termave të rëndësishme dhe çmimi janë shumë shpesh tëdëmshme për besimin profane të konsumatorit dhe në besimin profesional. Përveç kësaj, krizaekonomike godet debitorë jo fajtor të kontratës dhe kërcënon lirinë e qasjes në tregun ekorporatave dhe të drejtën e pjesëmarrjes sociale të qytetarëve. Të gjitha këto zbulime janë tëvërteta!Për të frenuar këto padrejtësi të papranueshme, ligji i konkurrencës ka marrë tashmëmasat të cilat janë për të dënuar lidhur me abuzimin me pozitën dominuese.Në të vërtetë, ekziston një bashkëveprim dialektik me të cilën karakterizohet marrëdhënia midis

doktrinës dhe të drejtës pozitive. Ky bashkëveprim dialektik paraqet në të dyja rastet mes këtyredy objekteve, ndikimit reciprok dhe pavarësisë reciproke. Pa dyshim, doktrina ofron ligjinpozitiv jo vetëm si koncept themelor, mendimet dhe nocionet e afateve ligjore, por edhearsyetimin logjik, teknikën e ndërtimit dhe zbatimit.

52

Në një kuptim, doktrina është baza e së drejtës pozitive, sidomos kur është krijuar një ligj apo nëjurisprudencë. Në anën tjetër, si rezultat i hulumtimit doktrinor, ligji pozitiv bëhet një direktivëapo një kriter për të vazhduar studimin më vonshme doktrinore. Megjithatë, kjo është ose qëduhet të bëhet lirisht167.Ajo ka për qëllim të stimulojë zhvillimin dhe rinovimin e drejtës pozitive.Në të vërtetë, pasi doktrina është i shumëfishtë dhe e ndryshme, legjislacioni dhe gjykata nukvaret nga një doktrinë të vetme për të bërë ligje apo gjykime. Politikat legjislative apo gjyqësorenë përgjithësi janë bazuar në një filozofi pragmatiste qëllimi i të cilit është që në mënyrëlegjitime të zgjidhë problemet praktike168.Solidariteti kontraktor është në thelb një zbulim intelektual më shumë se shpikja intelektuale. Nëtë vërtetë, normat morale dhe universale apriori ligjet ekonomike kanë ekzistuar para krijimit tëideologjisë kontraktore. Evolucioni i jetës ekonomike dhe sociale nxit një zhvendosje nga sasioretë cilësore në politikat legjislative dhe gjyqësore. Kjo është arsyeja pse, në krahasim me ligj tëzakonshëm, ligji specifik shpesh mbështetet në një filozofi legjislative dhe ka përjashtime tëshumta dhe të shpërndara.Ajo është gjithashtu për këtë arsye se Gjykata e Lartë ndjek një politikë lëvizëse është një"martesë e përzier mes vlerave mes nevojës ekonomike dhe humanizmit kontraktual169.Pa dyshim, këto detyrime kontraktore (ose detyrimet kontraktore), tashmë bëhet realitetetlegjislativ, gjyqësor dhe akademik që pasqyrojnë solidaritetin kontraktor. Për të vlerësuar tëmirat e një doktrine të re, duhet të shqyrtojmë ligjshmërinë e arsyetimit logjik dhe realitetin nëaplikimin e saj në praktikë, por jo mendimet e ndryshme të doktrinës tjetër në themel, si të gjithëdoktrinat ndoshta janë të interesuar që një fenomen ligjor dhe të interpretohet në mënyra tëshumta. Solidariteti kontraktual tregon rëndësinë e saj me realitetin legjislative dhe gjyqësore,dhe argumentet e saj janë të justifikueshme.Çështja e diskutueshme nuk është e bazuar kryesisht në një fakt të natyrës njerëzore ose të sëdrejtës pozitive, por është një etika ligjore. Por solidariteti kontraktor nuk kërkon as të mohojëtë drejtën e kreditorit ose të përjashtojë detyrën e debitorit. Në vend të kësaj, ai dëshiron tëpërmirësojë dobinë dhe mbrojtjen e drejtë interesave individuale të palëve kontraktore. Duke upërballur me palën tjetër në një pozitë dominuese, mbrojtja e vetë i palës më të dobët shpeshështë e kotë. Ndryshimi paparashikueshëm në rrethana ndoshta mund të paralizojë masatmbrojtëse të parashikuara nga secila palë në kohën e lidhjes së kontratës. Kontraktuesi nuk do t'imohohet e drejta për të mbrojtur interesat e veta, sepse ai ka një pritshmëri të ligjshme përpartnerin e tij. Afirmimi i së drejtës së mbrojtjes nuk nënkupton pranimin e keqpërdorimit të

167 Voir Fr. Geny, Méthode D’interprétation Et Sources En Droit Privé Positif, Essai Critique, Éd. LibraireGénérale De Droit, 1919.168 Sur Ce Point, Voir M. Mekki, Les Doctrines Sur L’efficacité Du Contrat En Temps De Crise, Discussion AuColloque Du 22 Oct. 2009, In Les Prévisions Contractuelles À L’épreuve De La Crise Économique, Organisé ParRdc. Pour Répondre À Une Question Posée Par M. Revet, Cet Auteur Indique Que La Cour De Cassation NeCherche Pas À Souscrire Ni Au Libéralisme Contractuel Ni Au Le Solidarisme Contractuel, Mais Cherche ÀTrouver Une Solution Juste.169 D. Mazeaud, La Politique Contractuelle De La Cour De Cassation, In Mélange Ph. Jestaz, Éd. Dalloz, 2006, P.372.

53

kësaj të drejte. Nga njëra anë, ithtarët e kritikus të doktrinës së solidaritetit individual nëmarrëdheniet kontraktore në emër të së drejtës së mbrojtjes ose të lirisë janë kundër altruizmit nëetikën kontraktore. Së dyti, në emër të detyrës së mbrojtjes apo përgjegjësisë, ata nuk pranojnëmjetet juridike për mbrojtjen së një pale kontraktuese. Natyrisht, ata e kundërshtojnë veten etyre!Në të vërtetë, thelbi i problemit nuk është shprehur qoftë në aspektin e së drejtës ose të detyrës,qoftë në aspektin e lirisë apo përgjegjësisë. Polemika është e bazuar në të kuptuarit e thellë tëshërbimeve dhe drejtësisë në marrëdhëniet kontraktore. Për të ruajtur dhe të dobinë emarrëdhënies kontraktore vetëm bashkëkohore, detyrimisht ne duhet të kërkojmë një ideologji tëre kontraktore me qëllim për t'i dhënë fund mospërputhjes në mes të të drejtave, fruta të veçantajurisprudencës dhe ligjit të përbashkët të kontratës?

2.4.2 Solidariteti kontraktor dhe siguria juridike.

Debati i dytë i rëndësishëm në solidaritetin e marrëdhënies kontraktore ngjallparashikueshmërinë e kontratës dhe sigurisë juridike. Për disa autorë, ndërhyrja gjyqësore nëkontratë, mbrojtur nga kjo ideologji e re kontraktuale ", rrezikon të shtypë lirinë e Konventavedhe për të arritur një solidarism shtetëror".Vëzhgimet e mësipërme sugjerojnë një shqetësim në lidhje me zgjerimin e pushtetit gjyqësor nëfushën përkatëse. Termat "sigurisë" dhe "parashikimit" janë përdorur shpesh nga autorët tëndryshëm. Por këto fjalë kanë kuptime të shumta. Në një lidhje konvencionale, siguria ka të bëjëme tema të ndryshme: kontraktuesit më lidhur sigurinë kontraktore, kontrata, transaksioni dhesiguria ligjore. Këto koncepte janë në thelb të ndryshme. kontraktuesit e sigurtë ligjërisht duhettë fokusohet në mbrojtjen e integritetit fizik të kontraktorëve. Ndërhyrja gjyqësore në njëkontratë nuk kërcënon kontraktorët nga pikpamja fizike dhe materiale e sigurisë.Transaksioni është kryesisht për të ruajtur stabilitetin e marrëdhënieve ekonomike të shkëmbimitdhe funksionit anonim të sistemit të tregtar. Duke supozuar ekzistencën e një zinxhir kontratash,ndërhyrja e ndikimeve ndoshta gjykuar nga efekti i aktiviteteve tregtare të palëve. Shtrirja dheintensiteti i këtij ndikimi domosdoshmërisht varet nga distanca mes largpamësi subjektive tëpalëve kontraktore dhe realitetit objektiv të këtij parashikimi.Me fjalë të tjera, gjyqtari nuk mund të përcaktojë aktivitetet ekonomike të palëve rreth kontratëssë kndërshtuar , për largpamësia e kontraktorëve thelb duhet të përshkruhet si një rezultat negativi mospërputhjeve midis pritjeve dhe realitetit. Është aktivitetet e tjera ekonomike tëkontraktorëve vetë bazuar në pritje të caktuar të një transaksioni, të cilët i vlerësojnë shkallën dheintensitetin e ndërhyrjes të gjyqtarit në një kontratë. Në fakt, duke lejuar realizimin e një kontratee cila do të bëhet pikë referimi për vlerësimin e performancës, është nevoja për të ruajtursigurinë e sistemit të qarkullimit të mallrave. Kjo kërkesë është, në një kuptim, në vend të vlerëssolidariste të projektimit në ndarjen shoqërore të punës të një liberalizmi të pastër kontraktuale,sepse ai thekson parësinë e interesit të përgjithshëm në sistemit ekonomik mbi interesatindividuale të kontraktorëve.

54

Megjithatë, ndërhyrja e gjyqtarit me marrëdhënie kontraktuale me pretekstin e lirisë sëkontratës, siguria e transaksioneve mbetet më problem se siguria e sistemit ekonomik eshkëmbimit të mallrave, por bëhet problemi i realizimit të saj parashikohet konkretisht mepalëve kontraktore. Megjithatë, edhe në qoftë se raporti i transaksionit dhe kontrata ështëbashkëshoqëruese, diferenca e personave të përcaktohet në kualifikime të veçanta. Ne nuk duhettë ngatërrojmë karakteristikat thelbësore të standardeve të sigurisë dhe të sigurisë fizike. Sa ipërket sigurisë kontraktuale, është, së pari, fati i vetë kontratës, që do të thotë se kontrata është emirëmbajtur apo jo (p.sh., modifikimin, rishikimi, përfundimi apo anulimin e kontratës). Nga anatjetër, siguria kontraktuale nënkupton sigurinë e marrëdhënieve kontraktuale të përcaktuara ngapalët. Sipas Kodit Civil francez me anë të një metaforë, forca detyruese e ligjit të kontratësështë e barabartë me atë të ligjive autentike, siguria e ligjeve kontraktore duhet të njihet si një llojtë sigurisë juridike.

2.4.3 Përcaktimi i sigurisë juridike.

Në shumicën e fjalorëve, përkufizimi është i kufizuar në termin "siguri" dhe i jep vetëm njëaspekt të konceptit të sigurisë ligjore.Por idealja në vetvete është objektive apo subjektive? E drejta subjektive është me të vërtetësubjektive? Në pikëpamje të kriterit dalluese të propozuar nga Demogue, idealja nuk është evërtetë, dhe jo një siguri objektive. Megjithatë,ai ne nuk e hedh poshtë ekzistencën e një situatëobjektive të sigurisë ligjore. Në fakt, kjo situatë i sigurt nuk është absolute. Ajo sigurohet osesiguron mjedisin ligjor relativisht të sigurt si në formimin e vlerësimeve ashtu dhe në zbatimin etyre. Për shembull, shumë klauzolat origjinale të Kodit Civil Francez (1804) ende janë tëaplikueshme dhe në fuqi sot.Kjo krijon një njohuri të përgjithshme juridike, si një zakon, në ndërgjegjen tonë dhe e bën tëlehtë për të siguruar rezultatet ligjore të sjelljes. Kjo situatë sigurtë ligjor është reale dheobjektive. Për të zbuluar siguri subjektive, ne duhet të studiojmë mendimin e palëve kontraktuesenë një mjedis ligjor. Kjo nuk është vetëdija e të drejtave individuale të palëve kontraktuese.Siguria subjektive vjen direkt nga një reagim mendor për mjedisin ligjor në të cilin kontraktuesitjanë. Ajo ka të bëjë jo vetëm qetësinë në rast të ndonjë parashikimi lidhur me garancinë erezultateve ligjore, por edhe me shqetësimin nëse rezultatet e paparashikueshme juridike osepaqëndrueshmërisë së arritjes të parashikimit të mëparshëm. Këto dy qëndrime janë pjesë e njëreagimi psikologjik të kontraktorëve nëpër rrethana të ndryshme objektive.Në mënyrë të veçantë, kontraktorët mbështeten në autoritetin e ligjit për të mbrojturlegjitimitetin, efektivitetin dhe efikasitetin e akteve ligjore. Ky besim ligjor gjithashtu formonbazën e sigurisë ligjore, integritetit institucional. Kur qytetarët tashmë e pranojnë autoritetin eligjit e cila formon nga disa procedura legjitime (p.sh., sundimin e ligjit) dhe për të krijuar besimnë efikasitetin e ligjit, institucioni ligjor duhet gjithmonë të ruajtur kredibilitetin e vet në publikdhe respekt të gjitha sjelljeve të kryera nga qytetarët në bazë të këtij besimi ligjor. Siguria ligjorekërkon respektimin e parashikimeve të ngritura tashmë nga subjektet e ligjit. Për të përforcuar

55

këtë detyrë mbrojtjen e autoritetit publik, duke nxitur popullin të besojë në ligj, avokatët mbrojnëose mbështesin një të drejtë subjektive dispozitat ligjore , të cilit duhet të respektohen.

2.4.4 Besimi dhe ndërhyrja gjyqësore.

Ne duhet të dallojë në mes të besimit ligjor e besimit mes palëve kontraktuese, si arrihet kjo nëmjedis faktik. Për shkak të shqetësimeve të besimit te ligji, vetëm ekzistenca e një mjedisimbrojtës ligjor çon në efektivitetin e ligjit. Ne nuk mund të ngatërrojë objektin e duhur tëbesimit ligjor me premtimet reciproke të bëra nga palët kontraktuese në formimin ose zbatimin ekontratës (p.sh., cilësinë e mallrave, vendin , data e lëshimit apo metoda e pagesës së debitorit,etj).Për më tepër, besimi tek ligji është e lidhur gjithmonë me aktet e subjekteve në pritje të sëdrejtës. Pasi ligji lejon personat për të vendosur disa parashikime për rezultatet ligjore të sjelljessë tyre, kjo nuk duhet vendosur në dëm ose në kundërshtim të personave në fjalë. Edhe psekoncepti i pritjes së arsyeshme është një lidhje rreptë me nocionin e pritjeve legjitime, ajo ështëmë afër konceptit të parashikimeve të arsyeshme. Për shkak se besimi është bazuar në vlerësimine kapacitetit dhe juridiksionin e palës tjetër; pritja dhe parashikimi kanë për qëllim kryesisht nëarritjen e objektivave të kontratës.Shqetësimet ligjore të sigurisë juridike janë vetëm parashikime ligjore (ose duke pritur në fuqi tëligjit), nuk janë parashikuara (ose në pritje interes material) subjektet juridike. Me fjalë të tjera,siguria juridike në lidhje me kontratën nuk rezulton drejtpërdrejt nga moskryerjen ose kryerjen edetyrimeve kontraktuale të debitorit, por vjen nga kalimit I marrëdhënieve kontraktore të ofruaranga palët. Rezultati përfundimtar është shkaktuar zakonisht nga legjislacioni apo vendimetgjyqësore. Të ballafaquar me këto pikëpamje të ndryshme doktrinore, ne tani duhet të përgjigjetdy pyetje të rëndësishme.Në të vërtetë, ajo që është shumë e rëndësishme që funksionimin e parashikimeve dhe që ështëpërdorur për të shqyrtuar legjitimitetin e palëve kontraktore. Pra, rezulton se propozimi imësipërm duket aq sa i mençur aq edhe realist. Mbrojtja e parashikimeve kushtëzohet ngadomosdoshmeria e sigurisë së rreptë juridike. Për shkak se stabiliteti i mjedisit ligjor rrethpalëve kontraktuese është një kërkesë thelbësore e urdhërimit të sigurisë së rreptë ligjore.Gjyqtari duhet së pari të mbrojë sigurinë e ligjit ekzistues në lidhje me parashikimet e palëvekontraktuese, të cilat që nga përkufizimi i të drejtës së kontratës kanë rënë dakord me palët qëkjo është teorikisht një kërcënim potencial për sigurinë e ligjit ekzistues, në qoftë se nuk kakontrollin e ligjshmërisë dhe legjitimimit. Përkrahësit e teorisë së individualizimit kontraktualvënë theks të tepruar mbi lirinë për të përcaktuar përmbajtjen e kontratës në pronësi të palëve përrrezikun e prishjen e sigurisë së drejtës objektive dhe tradhëtinë e arsyes me frymën e ligjit.Megjithatë, siç kemi treguar më lart, si rregull juridik,i pashkruar konsiderohet jo i bazuardomosdoshmërisht në një shkrim apo pamjen, ose në një njohje virtuale të mungesës së njëqëllim të përbashkët të palëve. Pra, nuk ka nevojë për të diskutuar marrëdhëniet e kundërta ose të

56

pamjaftueshme në mes të procesit të pashkruar që konsiderohet realitet material. Në të kundër,një kontratë formuar ligjërisht nga palët, përbën në vetvete një realitet ligjor. E pashkruarkonsiderojmë një term individual që është i pamjaftueshëm për të kryer këtë realitetligjor.Megjithë kundërshtimin e qartë midis vullnetarizmit dhe solidarizmit kontraktual, procesi ipashkruar konsiderohet si afat klasike i të drejtës pozitive, duke i dhënë kesaj një natyrë tëpërjetshme.

57

KAPITULLI III

INTERPRETIMI I KONTRATËS NË KUADËR TË DREJTAVE THEMELORE

Interpretimi i kontratave është dëgjuar gjerësisht si përkufizim i kuptimit të saj, marrë nëkonsideratë sërisht nëpërmjetë nevojës së interpretimit të tij në kuadër e të drejtave dhe lirevethemelore të njeriut . Nga kjo vjen dhe ndikimi dhe konformiteti i akteve kontraktore të KëshillitEvropian për të Drejtave të Njeriut. Më pas Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut sirrjedhoje me përballjen e paevitueshme të respektimit të lirisë kontraktore dhe ruajtjes së tëdrejtave themelore,mbi të cilin vlen të pyetet pasi ato përbëjnë interesin e subjektit të këtyremarredhënieve por edhe për shtetet që respektojnë këto konventa si dhe për gjykatat e shteteveqë bëjnë këtë interpretim.

3.1. Leximi i kontratave nëpërmjet prizmit të të drejtave themelore.

Të drejtat themelore dhe kontratat i përgjigjen koncepteve tërësisht preçize, nisur nga të cilatduken më të vështira fillimisht duke patur parasysh të përbashkëtat e tyre - megjithatë vështrimii një pjese të të drejtave themelore, nëpërmjet rregullave tradicionale të interpretimit do takundërshtojë këtë pohim..Padyshim të drejtat themelore të njeriut janë në mode, politikanë,filozofë, profesionistë të sëdrejtës flasin për to,ndonjëherë vulgarizojnë në përdorimin e tyre ,emocioni humbet qartesinë panumëruar përdorimin e shprehjeve të tjera të përafërta: “Liria publike ose te drejtat e njeriutpengojnë në përcaktimin e konturit të vertetës”. Këto terma a kanë të njëtin kuptim ?Simanifesotohen të drejtat themelore në këtë fushë juridike?Nocioni i të drejtave themelore.Disa autorë për të dalluar këto nocione pa mohuar pikat e tyre tëpërbashketa përdorin tre kritere kronologjike.E drejta e njeriut do të jetë thelbi i gjithë grupimit të shprehjeve,pikënisja e këtyre ështëfrymëzuar nga epoka e dritës ( lumiere) nocioni pra, është më i vjetër se dy të tjerët dhe“nisurnga burimet e të drejtës natyrore të tekstit të parë i cili është shpallur (Bill of Rights 1689),Deklarata e vitit 1789 por, gjithashtu një hapje Ndërkombëtare moderne (Karta San Francisko eVitit 1945 Deklarata Universale 1948, Pakti New York-ut i vitit 1966 Konventa Europiane )” etë drejtave të njeriut170 flitet për raportet e njeriut në Bashkimi Europian),siç nënvizon dheRobert Badinter 171 flitet për raportet e njeriut në të drejta themelore.Të drejtat e njeriut grupohen pra , në të drejta më themelore për njeriun. Duke mbajtur vizioninuniversal të të drejtave, domethëne mbajtja e tyre nga qëniet njerëzore – të drejtat e njeriut pa iklasifikuar sipas gjenaratës të cilës ato i përkasin.

170D.Turpin ,”Libertes Publiques Et Droits Fondamentaux” 2004,P 7.171 R.Badinter Dhe B.Genevois “Normes De Values Constitutionnelle Et Degree De Protection Des DroitsFondamentaux” Rfda 1990 ,P,317.

58

Gjenerata e parë e të drejtave të njeriut korrespondon me të drejtat individuale civile,politike siliria e shprehjes ose lirisë së sindikatave. Gjenerata e dytë e të drejtave të njeriut korrespondonme të drejtat e ekonomike, sociale dhe kulturore, dhe kështu veprimi i shtetit, si e drejta ebanimit, si dhe drejtë e punës. Gjenarata e tretë rigrupohen të gjitha të drejtat kolektive,të drejtësolidare, e drejta e mjedisit të pastër. Së fundmi një gjeneratë e katërt: e drejta e ndarjes sëavancuar, që i korrespondon me të drejtën globale,në raport njeriun si specie, si e tillë është dhefusha bioteknike. Megjithatë mungesa e homogjenitetit dhe konotacionit juridik,të të drejtavethemelore të njeriut pak nga pak, bëjnë pjesë në fjalorin e të drejtës së shprehjes dhe lirivethemelore të njeriut qe i përkasin në vetvete shprehjes të së drejtës apo karakterizohen nga njërëndesi që luan ligji në rregjimet e tyre.Kushtetuta përcakton në nenin 34 që: Ligji fikson rregullat që i përkasin të drejtave civile dhegarancive themelore që i përkasin qytetarëve për ushtrimin e lirive publike172.Të drejtat civile dhe garancitë themelore që i jepen qytetarit për ushtrimin e lirive publike porgjithashtu roli i parazgjedhur i gjyqtarit për vënien në vend të tyre për të cilën ai është rojtar apogarant për respektimin e tye . Megjithatë atëherë kur të drejtat e njeriut kalojnë kufijtë e tyre dhekthehen në filozofi, lirite publike përshkruhen me konkretisht dhe janë përcaktuar ngalegjislatori.Duke njohur ata vete kufijtë e tyre - shënojnë një fakt, një lidhje shumë të fortë midis rregullitjuridik kombëtar dhe përkufizimit të lirisë publike e cila i lë vend të drejtave dhe lirivethemelore. Kështu, vizioni i ligjit që karakterizohej nga lirite publike ka ndryshuar. Të drejtatthemelore mishërohen në nevojen për t’iu nënshtruar të drejtave themelore në nje nivelsuperlegjislativ.Një numer tekstesh ndërkombëtare të mbrojtes të të drejtave të personave jane integruar nëfjalorin e K.E.D.NJ-së duke siguruar mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore.Karta e Bashkimit Evropian është mishëruar në të drejtën themelore. Në kuptim të kriterevekronologjike të drejtat themelore duhen perceptuar në mënyrë më precize si zëvendësuese të njëkategorie të të drejtave për të cilat përdorimi i ri i tyre, mishërohet në shenjtërimin e pjesës më tëmadhe të të drejtave të njeriut, për të cilat përdorimi i korrespondon vullnetit të shoqërisë nëkuptim të vlerës hierarkike dhe të superioritetit. Kjo referencë kronologjike nuk lejon të dalëshnga përkufizimi komplet i të drejtave themelore. Pa avantazhin për të nënvizuar evolimin e tyre,që prej asaj kohe kriteret e tjera të perzgjedhjes a janë përdorur ndonjeherë.Themeli i të drejtave vlerësohet nëpërmjet kritereve formale dhe substanciale173 duke lejuarkështu izolimin e të drejtave themelore të njeriut dhe lirive publike duke sjellë element tëpërkufizimit,kjo pra, bën atë që në përmbajtja e tyre këto të drejta themelore mund të jenë tëdiferencuara.

172 Shih Neni 34 I Kushtetutës Së Shqipërisë173 H.Oberdorff,”Droits De L”Home Et Libertes Fondamentales “,Lgdj,2008, P.30

59

3.1.1 Koncepti formal.

Koncepti formal i këtyre të drejtave nënvizon një vlerësim të lartë të normave të vëna nëveprim,dallimi shkon në funksion të superioritetit të normave që shprehin esencialen nëpërmjetthellimit të tyre . Shpesh të ndara nga Kushtetuta ose në norma ndërkombtare këto të drejtarivishen me siguri duke i dhënë një vlere të rëndësishme,nje garanci kushtetuese,ato sigurojnënjë mbrojtje të gjerë dhe një respektim të të gjithë pushtetit.Fakti që del nga e drejta themelore siguron prevalimin mbi të gjitha të tjerat, megjithatë derisaato mund të autorizojnë një normë të re pak a shumë ekuivalente në bazën formale të së cilësqëndron e drejta themelore,konsiderohet që tashmë e kushtëzon atë vete, dhe vetë e drejta nukështë nisur gjithmonë174, nga themelësia e këtyre të drejtave mbi anën formale justifikohet që tëdrejtat themelore mund të aplikohen në mënyre vertikale midis individëve dhe personave publik,që në mënyrë horizontale hyjnë tek individët175. Të drejtat themelore janë në Kushtetutë nëkuptimin formal dhe material sepse ato diktojnë procedurën e ndjekur për një normë inferiore,përgjithësisht abstrakte me qëllim që të jetë e vlefshme. Ato në mënyrë direkte nukmaterializohen në Kushtetute,ato janë indirekte. Legjislatori është ai që kufizohet në materien ecila duhet të jetë respektuar.Në këtë kuptim siç e mbron edhe , Etienne Picard, këtë pikëpamje të drejtat Kushtetuese “si njëkategori jashtë normës”176. Kjo ndosh sepse e drejta themelore vendoset pak nga pak gjithëkundnë hierarkinë normative, dhe asnjë normë e veçantë nuk mundet të japë llogari në mënyrëekskluzive apo integrale. Megjithatë disa norma themelore luajnë një rol me influencë me tëdrejtën e brendshme dhe të drejtën Kushtetuese të vendosur,ato në vetvete përbëjnë një bllok tëtë drejtave themelore kualifikuar si “konvencionalë” - dhe që vihen në lëvizje jo nga një hierarkinormash në vetvete por nga një rregull juridik i brendshëm,por vendosja e rregullit juridik tëbrëndshëm bëhet në respektim të një hierarkie më të gjerë.Flitet në kuadrin e KonventesEvropiane për të drejtat e njeriut qe zëvendëson thelbin e këtij studimi.Rasti është i ndryshëm në Francë apo në pjesën më të madhe të shteteve antare të cilat kanëintegruar në legjislacionin e brendshem këto norma juridike, kështu që duhet të flasim për normathemelore Kushtetuese Kombëtare. Përdorimi i normes që vë në lëvizje të drejtën themeloreshprehet nëpermjet teksteve në nivel kombëtar,Deklarata e Lirive dhe të Drejtave tëQytetarit,Kushtetuata e Republikës që kushtëzojnë principet baze në nivel Evropian barazohenme Konventen Evropiane për të Drejtat e Njeriut të vitit 1950, Karta Sociale Evropiane të vitit1961 dhe Karta Komunitare e të Drejtave Themelore të vitit 2000 në nivel Ndërkombetar,Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut të vitit 1948, zëvendëson burimin themelor tësaj.Duke marre shkas nga rëndësia në nivel evropian Konventa zë vend thelbësor në studimintonë per të simbolizuar influencën e të drejtës themelore në të drejtën e brëndshme.

174 E.Picard , “ L’emergence Des Drits Fondamentaux En France “,Ajda 1998,N Special ,P.6-43175 Oberdorff, Op.Cit .(V.Note 8 )176E.Picard ,Op .Cit.

60

3.1.2 Koncepti substancial.

Koncepti substancial niset nga përmbajtja e të drejtave për të justifikuar themelësinë e tyre.Dukeu nisur nga kjo përmbajtje objekti i mbrojtur prej tyre jane e drejta e jetës, e drejta për të mos iunënshtruar trajtimit jo njerëzor dhe degradues, pengimi i skllavërisë p.sh, ose e drejta e ligjitpenal qe zëvendeson thënien “themelësia shprehet nëpërmjet derogimit i cili nuk lejonjustifikimin e shkeljes në veshtrimin e tyre rreth të drejtave themelore të rangut të dyte dhe tëdrejtave të kushtëzuara përmbajtja e tyre lejon ngushtimin e aplikimit që do të jete justifikimi përmbrojten e interesave të përgjithshme dhe ruajtjen e rendit publik.Këto të fundit duhet të përmbushin dy kushte komulative .

1- Së pari të jenë të parashikuara nga ligji;2- Së dyti të kenë një qëllim legjitim;

Janë të nevojshme në shoqërinë demokratike,gjithashtu ngushtimi në të drejtë nuk duhet të jetënë substancë vetë e drejta.Mundet të konsiderohet apriori qe disa konstatime relative i afrohen konceptit substancial për tëjustifikuar themelimin dhe superioritetin e të drejtave të njeriut. ”Kjo kategori është gjithashtuesenciale.Kjo paraqitet esencialisht në masë relative që një e drejtë e tille mund të konsiderohetsi themelore, e cila prezantohet në konfigurihet si konfliktuale,por ndër të tjera e drejta nuk mundtë suportojë relativitetin.Megjithate konsiderohet aposteriori dhe në menyrë më pak të përcaktuar që kushtet e vendosuratë mbajë pamundësinë që presin nga substanca e vete të drejtës e cila e lejon afrimin me themeline saj.Në fushën e të drejtave themelore një pjese më shumë ose një pjesë me pak e gjerë nëpërmbajtjen e saj nuk mund të jetë e ngushtuar po duhet që në mënyrë kronologjike formalia osesubstancialia e afruar me të drejtat themelore të vendosen në kontrata nëse ato do të duken aapriori dhe në mënyrë simultane të vendosen midis tyre.

3.2 Kontratat.Përkufizimi i kontratës.

Përkufizimi i kontratës sipas Kodit Civil: “Kontrata është veprimi juridik me anë të së cilës njëose disa palë krijojnë, ndryshojnë ose shuajnë një marrëdhënie juridike”.Ajo bën të lindin nje numer i pakufizuar detyrimesh në ngarkim të kontraktuesit por në tëkundërt në këte të fundit gjenerojnë një efekt të së drejtës së zakonshme. Kontrata ka nje efektkrijues ajo vendoset nga ligji për palët dhe përfaqëson marrëveshjen e vullnetit të tyre,- kyvullnet ndiqet nga interesat e propozuara – nëpërmjet të cilave çdo kontraktues gjen avantazhin etij. Teoria klasike dhe automisë së vullnetit na lejon të kristalizojmë përgjatë shekujve idetë sipastë cilave vullneti i individit zëvendëson burimin e detyrimit që i vendoset atij.Me këtë kuptim kjo teori mbron vizionin klasik të kontratës, aksin dhe konceptin individual tëlirisë. Megjithatë vetem vullneti i kontraktorit lejon të krijohet një akt juridik.Atëherë detyrimi idalë nga kontrata është në kundërshtim me faktin e ligjit por në fakt ky është vullneti, burimi i të

61

drejtës autonome. Teoria e autonomisë së vullnetit e nisur nga vizioni tradicional i kontratësshprehet nga dy principe themelore që janë:Liria kontraktore dhe forca detyruese e kontratës,e para supozon që individi është i lirë të lidhëkontratë ose jo, por gjithashtu i jep të drejtën të njihet me përmbajtjen e kontratës.Principet e forcës detyruese të kontratës formalizohen në nenin 690 K.Civil “Kontrata e lidhurrregullisht ka forcën e ligjit për palët. Ajo mund të prishet ose të ndryshohet me pëlqimin endërsjelltë të palëve ose për shkaqe të parashikuara me ligj”.Koncepti i kontratës është një princip autonom i vullnetit i njohur nga disa zhvillime tërëndësishme, nisur nga konkretizimi i lirise kontrata nuk duhet të ketë asnjë nderhyrje të veçantëmegjithëse palët kanë të drejtë të shprehin lirisht marrëveshjen e tyre. Në mënyre progresivetradita civile lejon që ti afrohet vullnetit të mbrojtur nga rendi publik dhe nga zakonet e mira.Sot kontrata duket akoma në avantazh si një akt padyshim i formuar midis disekuilibrit të palëvedhe duhet korrigjuar. Emergjenca e të drejtave themelore të brendshme -megjithëse një normë ere duhet për të kuptuar kontratën ajo nuk është e huaj për ndryshimet që prej takimit midis tëdrejtës themelore dhe kontratave, por megjithatë diferencat e tyre ato konvergojnë.

3.2.1 Të drejtat themelore dhe kontratat.Influenca e të drejtes themelore mbi kontratën.

Të drejtat themelore influencojne në kontratë dhe më veçanërisht në interpretimin e saj.Influencae të drejtës themelore në të drejtën e brendshme është e rëndësishme.Në këtë pikëpamje peisazhijuridik gjendet i modifikuar. Pjesa më e madhe e fushës juridike i përket kësaj emergjence, vetë edrejta deri në atë kohë nuk kishte aplikuar në këtë fushë veçse për të drejten publike,në dallimnga numri i madh i sistemeve juridike që e kishin paraprirë këtë 177.Studimi dhe influenca e tëdrejtës themelore në të drejtën private përfshihet,në punën e gjyqtarëve që do të jetë objekti istudimit tonë, në fakt interesi që sjell kontrata, përfundon midis personave privat që vendosenveçanërisht në influencën duke u shprehur me raportet horizontale.E drejta publike për nga natyra është më pak e larguar nga konfigurimi vertikal në të cilënshprehen më normalisht këto të drejta , megjithatë nuk flitet në asnje rast për mohimin e faktit qëgjyqtari administrativ apo gjyqtari kushtetues qëndrojnë larg kësaj influence.Duke e ditur që pjesa me e madhe e kësaj fushe është prekur nga kjo emergjence imagjinohet qëe drejta e kontratës nuk bën përjashtim nga rregulli, megjithëse kjo dege e së drejtës nuk mundetqë spontanisht të imagjinohet në këtë kontekst si pushteti i ilustruar. Ethet evropiane që kanëfilluar këto kohët e fundit,ankimet në terrenin e të drejtes penale ose ato të të drejtës sëpersonave shkojnë nesër duke prekur edhe fushen e detyrimeve civile ose tregtare, dhe ato prapresin njohjen e të drejtave të njeriut me kontratat! “178

177 J.Rochfeld,”Contrat Et Libertes Fondamentales ”Rdc 1 Er Decembre 2003,N 1, P.17178 J.Mestre”Definition Et Source Des Droits Fondamentaux” ,Lamy Droit Contrat , Version Informatisee, 245-11.

62

Sot përgjigja imediate pozitive në të drejtën themelore janë bërë një burim madhorë i të drejtes sëkontratës.P. Malaurie 179 e njeh që “Influenca e K.E.D.NJ-së në të drejten civile bashkëkohoreështë një e dhënë madhore në këto vitet e fundit,është për tu matur dhe kundërshtuar: shumëautorë janë kundërshtare,shihen me kundërshtimet e tyre,disa janë në favor ” 180 Marie LediAnsel flet për një injeksion të të drejtave të njeriut në marrëdheniet ndërpersonale disa autore tëtjerë flasin për nje fondamentalizëm181 të të drejtës së kontratave ose një e vërtetë“homogjenizimi i të drejtës private182.

3.2.2 Influenca e të drejtës themelore në interpretimin e kontratave.

Ajo që në fakt është e rralle tashmë të konstatosh që kontratat jane lexuar në prizmin e tëdrejtave themelore. Konkretisht, kjo sjell kuptimin që gjyqtari duhet të nxjerrë nga kontratapërfundimin dhe konsolidimin e saj që është konform të drejtave themelore të vendosura. Njëpjese e të drejtës themelore e cila është vëzhguar nga influenca tradicionale e kontratave.Interpretimi i kontratave konsiston në përcaktimin e kuptimit të tyre. Jurisprudenca ka njohur qëprej një kohe të gjate që gjyqtaret në fund jane të pavarur në fushen e interpretimit në fakt,interpretimi i një kontrate zgjon nevojën e rrethanave të faktit që Gjykata e Lartë nuk mundetjuridikishit ti anashkaloje. Nga ky rregull rrjedh pamundësia që palët të formojnë një pushtet tëgabuar interpretimi, megjithatë ndodh që Gjykata e Lartë të jetë kompetente për interpretimin ekontratave.Tre hipoteza na dalin përpara fillimisht, Gjykata e Lartë ndërhyn në interpretimin e kontratavenërpërmjet kontrollit jo natyral nëpërmjet klauzolave të qarta dhe preçize që mund të jenëpërdorur nga gjyqtarët.Interpretimi i nevojshëm i klauzolave të dy kuptimta të errëta,nëse janë tëqarta dhe preçize, interpretimi nuk justifikohet, por nocioni i denatyralizimit,noton si një nocionfluid dhe lejon nje marsh manovrimi të rëndësishëm në Gjykatën e Lartë , në kontrollin e saj nëinterpretimin e kontratës.Gjykata mund të ndërhyje në disa kontrata të klauzolave të quajtura TIP dhe që interpretimiduhet të jete i unifikuar nga Gjykata e Lartë dhe kjo metode vjen e përdorur në konventa p.sh,Kontrata e sigurimit.Gjykata është kompetente përsa i përket kontrollit të kualifikimit tëkontratave. Ky kualifikim është shumë i rëndësishëm pasi rrjedh nga një regjim juridik në të cilinakti duhet të zbatohet. Rregullat e kompetencës së inkuadruar me kontratat janë të bashkuara merregullat në fund në mënyre që të lejojnë interpretimin e një kontrate.

179P.Malaurie ,<La Convention Europeenne Des Droits De L Home Et Le Droit Civil Francais>, Jcp 2002 ,Ed G, I,143, N 25,P.1123.180 J-P Marguenaud,” L Influence De La Cedh Sur Le Droit Francais Des Obligatioins “, In Le Renouvellement DesSocures Du Droit Des Obligatioins ,Tav .Ass .H .Caapitan ,T.1lgdj,1997.181 P.Remy-Corlay,”De La Fondamentalisation Du Droit Des Contrats “, Rdc 2003,P.17 Et S.182 P.Remy ,” Les Concepts Contractuels Francais A L Heure Des Principes Du Doit Europeen Des Contrats”P.Remy-Corlay Et D.Fenouillet ,Dalloz,2003,P.7

63

Si duhet interpretuar një kontratë? Rregullat e interpretimit janë përcaktuar nga nenet 1156 e nëvijim183 e në vazhdim të Kodi Civil Shqiptar, si dhe në Kodet e vendeve të civil law tëklasifikuara nga Jack Dupishot “ Guida e Vogel 184“Kjo nuk është urdhëruese por zëvendëson njërregull të thjeshtë të dhënë nga gjyqtari, ai nxjerr dy metoda për interpretimin e kontratave.Metoda e parë është subjektive i cili parashikohet në “Konventë të kërkohet ajo që është epërbashket me qëllimin e palëve kontraktuese sesa të ngelet në kuptimin literal të termit”.Kytekst është vendosur për të nxjerrë thelbin e Konventës në letër, e për rrjedhojë të kërkojëqëllimin e përbashket të palëve.E para ndërmjet këtyre dispozitave është që kjo dykuptueshmëria interpretohet në përdorimin evendit ku kontrata është përpiluar. Në fund arrihet në vullnetin për të siguruar koherencënkontraktore duke u shprehur që “ të gjitha klauzolat e Konventes interpretohen njera në raport metjetrën duke i dhënë secilës kuptimin që del nga akti në tërësi “. Kjo metode subjektive mund tëkritikohet për mungesë pragmatizmi,ajo duket një shprehje e vullnetit të përbashkët të palëve icili shpesh duket inekzistent.Në rastin e nje konflikti relativ përsa i përket dykuptimeve të dala nga kontratat – secila prej tyredo ti japë kuptimin që asaj i duket më e favorshëm. Kjo metode interpretimi i korrespondonrealitetit në të cilën vullneti i palëve është i dukshëm.Metoda e dytë e quajtur objektive i përketë situatës në të cilën palët kanë shprehur vullnetin por

nuk kanë rënë në marrëveshje për pika të caktuara, kështu që gjyqtari nuk mund të njohëvullnetin e tyre.Ai gjendet i detyruar të materializojë me vendim këtë detyrim që i mungon.Qoftë gojore ose e shkruar gjuha shpesh është një mjet jo perfekt i të menduarit ose numri i

kontraktuesve rezulton mediokër për gjuhën e ligjit, kontratat vuajnë shpeshherë nga kjoparregullsi, gjithashtu është e rrallë që palët kanë përcaktuar dhe zgjidhur në total vështirësitëqë kontrata dyshohet të ngrejë, domethënë që një provë fakti redaktimi i kontrates mund të duketjo komplet. Duhet atëhërë qoftë qartësimi i kuptimit nëpërmjet interpretimit shpjegues qoftëbashkimi dhe interpretimi krijues, ndonjëherë vetë palët e ngrenë problemin lirisht sepsendodhen përpara faktit që rrezikojnë të vendosin pengesa për përfundimin e kontratës.Kyinterpretim krijues është ndonjëherë i kualifikuar, ideja e klasifikimit të kontrates vjen nga njeinterpretim i Gjykates së Kasacionit Francez të vitit 1911.Një kontratë transporti nuk parashikonte rastet kur nje pasagjer i anijes mbërrinte i plagosur nëdestinacion, përballë heshtjes së palëve gjykata vendosi që për këte natyrë Konventa tëimpononte detyrimin e sigurimit për transportuesin i cili duhet të dërgonte udhëtarin shëndoshë emirë në vendin e mbërritjes. Gjyqtari krijoi një detyrim kontraktual të ri duke e nisur këtë metodëtë një realiteti të mbështetur në K.Civil i cili parashikonte që: Konventat detyrojnë jo vetëm përato qe shpreh, por të gjithë në vazhdimësi detyrimin sipas natyres së tij. Një nga principetthemelore të interpretimit të kontratave konsiston në konsideratën që fillimisht ligji kontraktualkalon për qartësine e tij.

183 K.Civil I Miratuar Me Ligjin184 J.Dupichot,”Pour Un Retour Aux Texts : Defense Et Illustration Des Articles 1156 A 1164 Du Code Civil “, InEtudes J.Flour ,Lgdj,Defrenois,1979,P.179 .

64

Që atëherë një akt i qartë,lejon jo vetëm përfundimin e kuptimit të kontratës.a contrariondërhyrja e gjykatës për ti dhënë kuptim, nuk është e mundur në qoftë se akti është i errët. Nëfakt sistemi juridik kontinental është themeluar mbi principet e lirisë kontraktore dhe autonomisësë vullnetit. Megjithatë prej një kohe të gjate ideja sipas të cilës ndërhyrja gjyqësore nuk është enevojshme në intepretimin e kontratave në rastet kur këto të fundit kanë provuardykuptueshmërinë dhe tashmë janë rrëzuar. Një mënyrë e ndryshme interpretimi del ngakontratat të cilat mbështeten mbi të drejtat themelore.

3.2.3 Interpretimi i ri i kontratës.

Të drejtat themelore bëjnë një kalim nëpërmjet rregullave tradicionale dhe interpretimit tënxjerrë nga Kodi Civil dhe jurisprudenca.Vullneti i palëve qartësisht i shprehur nuk shërben për të ndaluar ndërhyrjen e gjyqtarit nëkontratë për interpretim.Vetëm qartësia e ligjit kontraktor bashkuar me konformitetin e tëdrejtave themelore do të ndalojë ndërhyrjen e gjykatës.Që nga ajo kohë të drejtat themelore qëkur janë përdorur nga gjykata përcaktojne avantazhin e hipotezës së një interpretimi “Krijues tëkontratës”.K.E.D.NJ-ja është “burim i zgjeruar i pushtetit të krijuesit të së drejtes ”185.Në këtë kuadër interpretimi shërben për të dhënë një kuptim të kontratës që sjell detyriminkontraktor. Leximi i kontratave në prizmin e të drejtave themelore merr vlerë më shume nëinterpretimin objektiv sesa në interpretimin subjektiv, kjo metodë shtrihet dhe mbeshtetet jo mënë vullnetin e përbashkët por në principin e mirëbesimit.Profesor C.Jarrosson nënvizon që pushteti i krijimit është ndonjëherë rrjedhojë llogjike epushtetit të interpretimit186. Kur flitet për kontratat gjyqtari shton “ Një detyrim të cilin palët nuke kanë parashikuar dhe mundet që vetë ata ta kenë interpretuar qartësisht”. Ndërhyrja e gjyqtaritështë e tepërt dhe ajo mund të thellohejë mundësinë e ndarjes nga palët .Kjo mundet të bëhetnëpërmjet “ krijimit të vërtetë nën mbulesën e interpretimit”187 . Vete ky autor duke avancuar meidenë që vendimi i interpretuar – në momentin e marrjes izolon vullnetin e palëve dhe bëhet mëe përgjithshëm. Përgjithshmëria e vendimit paraprin gjithmonë e më shumë specifikimin e tij,duke u bërë i përgjithshëm dhe jo personal vendimi i afrohet ligjit. “Ky interpretimi i kontratavebëhet si një krijim i rregullit publik, i përgjithshëm, jo personal, ai nuk është më interpretim porkrijimi i një norme të përgjithshme188”.Që nga koha kur kontrata është lexuar në prizmin e të drejtave themelore interpretimi për këtërast mund të variojë. Duhet të konsiderohet nëpërmjet një studimi që vetë interpretimi të jetë igjerë, të lejojë dy alternativa. Përdorimi i të drejtës themelore për interpretimin e kontratavemund të konsistojë në qartësimin e shprehjes së përmbajtjes së një klauzole.

185 R.De Gouttes,” La Cedh Et Le Juge Francais “,Ridc 1999 ,P.9.186C. Jarrosson “La Notion D Arbitrage “,Paris ,Bibliotheque De Droit Prive,1987,Tome N 198.187 C.Jarrosson,Op.Cit. (V.Note 68), N 147.188 V.Egea, “L Interpretation Des Contrats : Regard Sur L Actualite Des Articles 1156 Et Suivants Du CodeCivil”Institut D Etudes Judiciaries – Faculte De Droit D Aix –Marseille,2004 ,P.13

65

Ky konceptim bën të mundur një afrim strikt me interpretimin.Përdorimi i të drejtës themeloremund të interpretojë kontratën e një detyrimi duke përcaktur përmbajtjen e saj.Ky konceptim bëntë mundur nje afrim të gjerë të interpretimit. Në hipotëzen e parë gjyqtari bazohet mbi kontratënpër ta vlerësuar në emer të të drejtave themelore.Në hipotezën e dytë të së drejtës themelore zëvendësohet norma e vetme të referencës, gjyqtarimbështetet mbi një kushte “fiktive” nga e cila do të lind ose jo një detyrim. Shpesh në këtë rastështë një normë e brendshme e cila diskutohet. Kontrata mund të mbështetet mbi një ligj, p.sh,këtë të fundit, i cili shkel të drejtat themelore, kontribon ai që në kuptimin e kontratës të jetëkundër të drejtave themelore, nëpërmjet detyrimeve që rrjedhin prej saj. Ky është pra njëkonceptim i gjerë i interpretimit që është shkruar me nisjen e një influence të zgjeruar të sëdrejtës themelore në interpretimin e kontratës, duke e lejuar kështu të kemi një vizion global tëinfluences mbi të drejtat themelore, duke lejuar zgjerimin e pushtetit , sipas kontekstit, dallimindhe matjen e dalë nga një këndvështrim sipas asaj që shkruhet në kuadrin e një ose disakonceptimeve të interepretimit. Leximi i kontratës nëpërmjet prizmit të të drejtave themelorebën të lindë një kundërshtim më i madh mes respektimit të të drejtave themelore nga njër dherespektimit të lirisë kontraktore nga ana tjetër, ky këndvështrim vjen i konkretizuar me ndikimine të drejtës themelore dhe kontratës “Ajo që është e sigurt lidhur me faktin e pranimit të ankimit në Konventen Evropiane në raport

horizontal janë raportet kontraktore të së drejtës private dhe natyra e hyrjes së tyre, në të drejtëne detyrimeve në përgjithësi si dhe në të drejtën e kontratave në veçanti , kjo ndërhyrje është ekonsiderueshme”189. Në fakt mund të thuhet që në të tashmen kombinohen shumë principedrejtuese në të drejten e kontratës, si principi i autonomisë së vullnetit, kujdesja e leximit tëakteve kontraktore që ndihmon në ekuilibrin avantazhues të vëzhgimit të thjeshtë të vullnetit. Qëmund të imagjinohet gjithashtu se si roli i gjyqtarit,interpretuesit të kontratës është i ndryshëmnë vështrimin e burimeve të reja të të drejtes që tashmë i ofrohen atij.Këto ndryshime në stadin estudimeve që i paraprijnë por të matura tashmë në raport me çfarë supozohet lidhur me respektine mbrojtjes të dy urdhërimeve të tilla . Liria kontraktore dhe liria themelore për rrjedhoje duhet tëjenë të rëndësishme, ky takim megjithëse shtypës në vështrimin e parë ka vend të rëndësishëm.

3.2.4 Pikat e takimit të kontratave me të drejtat themelore

Një ballafaqim interesant midis interpretimit të kontratës dhe dyshimit të ruajtur nga liriakontraktore është ai i mbrojtjes të të drejtave themelore.Nisur nga ky moment gjyqtari do tëkonsiderojë kuptimin e kushteve të kontratës ose më mire detyrimin që rrjedh nga aktet, qëshkojnë kundrejt të drejtave themelore.Në bazën të këtij arsyetimi ai do të shkojë në të kundërt të pushtetit që tashmë konsiderohetlegjitim në shprehjen e të drejtave kontraktore. Të gjitha pyetjet konsistojnë në gjetjen e njëekuilibri të drejtë midis respektimit të këtyre dy urdhërimeve, studimi lejon fillimisht tendencën

189 J-P.Marguenaud.

66

për zgjidhjen e problematikës nga një gjyqtar. A do të bëjë përpjekje të rregullt për zgjidhjeneçështjes me pajtim ? A do të ketë ai tendencën të mosrepektojë njërin apo tjetrin nga këtoelementë?Ky ballafaqim përbën vetë objektin e problematikës tonë. Në cilin masa ballafaqimit të sëdrejtës themelore do të influencojë në kuptimin që asaj i atribohet nga kontrata? Interesi përsubjektin do të jetë i madh.Influenca në të drejtën themelore të brendshme është një pyetjeinteresante për doktrinën e në veçanti që ajo karakterizon pikën e takimit midis kontratës dhe tëdrejtave themelore i cili përbën apriori hipotezën e cila del në mënyrë evidente. Studimet ezgjeruara kanë arritur ti japin përgjigje pyetjes lidhur me influencën e së drejtës themelore ,duke shënuar këshu impaktin e të drejtës private në përgjithesi por gjithashtu në të drejten civilenë veçanti. I pasur me mbeshtetjen respektive studimi jonë do t’i drejtohet nevojës për pyetje ,lidhur me të drejtat themelore më saktesisht me interpretimin e kontratës.Ku dallohen fakti nga fenomeni në jurisprudencën e vjetër cila është akoma e pa integruar pormbi të gjitha është interesi për të ballafaquar pavarësisht nga ajo që lind midis lirisë kontraktorenëpërmjet përdorimit të forcave detyruese të kontratës dhe te drejtave themelore.

3.2.5 Hipoteza e konfliktit të normës. Superioriteti i të drejtave themelore mbi kontratën.

Hipoteza e konfliktit të normës kur kjo mund të interpretohet i lejon gjyqtarit të ketë njëinfluencë më të madhe në të drejta themelore, në fakt ai pozicionohet në kuadrin e një konfliktitë normës superioritetit tradicional të të drejtave themelore mbi kontratën. Megjithatë arsyetimnuk mund të jetë absolut.Vizioni më i kujdesshëm në hierarkinë e normave ka të bëjë me teorinë e Hans Kelzenit dhekonsiston në zhvillimin e ideve të konformizmit, ai i përgjigjet një vizioni të pastër të së drejtës.Sistemi juridik perceptohet si një bashkësi globale që shpjegohet nga kjo teori “Rregulli juridiknuk është një sistem normash juridike të vendosura të gjitha në nje rend por në një ndërtesë meshumëkate të mbivendosura, një piramidë ose hierarki formale, thënë kështu “Disa numra kateshpër vendosjen e normës juridike”190.Normat klasifikohen në mënyre piramidale, në fund janë normat inferiore në majë ato themelore.Për të konsideruar normën konform të drejtave themelore është e detyrueshme që çdo normë tipërgjigjet një kushti,një ekzistence të vendosur nga norma superiore “ Hirarkia, struktura esistemit juridik nuk janë veçse organet e saj si dhe normat që vendosen në një situatësuperioriteti ose varësie nga njëra në raport me tjetrën, në mënyrë lineare kjo strukture do tëvendosë lidhjen në kuptim unik midis niveleve hirarkike duke përjashtuar të gjitha format endërhyrjes ose kundërshtimit midis tyre. Ajo do të jetë arsyeja që element të ndryshëm do tëshumëfishohen duke u nisur nga burimi i një krijimi origjinal të vetëm”.191

190 H.Kelsen,”Theorie Pure Du Droit”191 F.Ost Et M.Van De Kerchove,” Pour Une Theorie Dialectique Du Droit”Publications Des FacultiesUniversitaires Saint –Louis Bruxelles,2002,P.44

67

Çfarë vendi zënë të drejtat themelore në hierarkine e normave. Duke ju referuar shprehimisht njërenditje superlegjislative. Franca për shembull por edhe Belgjika,Greqia,Zvicra, Spanja,Bullgaria,Shqipëria i përcaktojnë një rend infrakushtetues, por superlegjislativ me normatndërkombtarë,derisa vendet e ulëta për shembull të njohin konventën e të drejtave të njeriutsuperkushtetuese dhe kushtetuta në Austri.Rendi i K.E.D.NJ-së në Itali,Gjermani, Finlande edhe Hungari është legjislativ.Por vlera epërcaktuar nga K.E.D.NJ-ja për kontratat duhet lexuar tradicionalisht në hirarkinë enormave.Vendosja në fund të piramidës së Kelzenit për të qenë të vlefshme pra për tu respektuarnormat që janë superiore.Çfarë vendi zë kontrata në hierarkinë e normave. Duket se kontratat mund të konsiderohen sinorme e K.Civil e cila ka forcen e ligjit për palët, kjo i jep asaj një pushtet normativ.Në optikën eKelzenit është kjo arsyeja e ekzistencës së një norme superiore që do ti kushtëzojë vlefshmërinëdhe ekzistencën si normë që mund të konsiderohet në kontroll.Në fakt kontrata tërheq me forcëne vet detyruese të ligjit normën e cila është më superiore.Disa autorë e mbështesin idenë që tëdrejtat themelore kanë rol superior mbi kontratat.Pra, është e ligjshme të thuhet që të drejtatthemelore janë më superiore se kontratat.192

Vlefshmëria e kontratës varet nga respektimi i të drejtave themelore.Nëse një gjyqtar arsyetonme termin konflikt i normave kur ai interpreton një kontratë. Kështu mund të mendohet qëkontrata mund të jetë e kufizuar nga të drejtat themelore dhe për rrjedhojë kjo hierarki nëpiramidën e normave ,por gjithashtu do të ndodhet në varësinë vertikale të kontratave.Për këtëarsye lind pyetja se formulimi i kontratave ka një kontroll të quajtur themeltar që shkon drejtverifikimit të rregullave të së drejtës që përpunohet nga palët dhe aktet janë në respektim të tëdrejtave parësore dhe individuale.

3.2.6 Superioriteti i të drejtave themelore

Duke iu referuar leximit tradicional hierarkia e normave ose jurisprudenca ka treguar qëndonjëherë ngjyrimi është afrim. Konsiderohen që të drejtat themelore duhet të prevalojnë mbikushtet kontraktore, duhen pranuar që në rast konflikti me këto të fundit “të jenë automatikishtdetyruese” kjo është përmbajtja e kontratës.Logjika juridike nuk mund të kënaqët me këtë vizion.Në fakt është e mundur të përcaktohet njëhipotezë tjetër që mbështetet në faktin se një gjyqtar niset nga postulati sipas të cilit interpretimii kontratës vë në lëvizje një konflikt duke ju kundërvënë të drejtave themelore.Duhet pra tëimagjinohet që kjo hipoteze e njohur e kontratës është cilësuar si e drejtë e njeriut.Kur konflikti iinterpretimit ndërhyn mund të mendosh që në kuptim të vlerës,së kësaj marrëdhënie juridike ecila bie ndesh më lirinë kontraktore.Kontrata e realizuar manifeston këtë fakt – Konflikti mundt’i kundërvihet dy të drejtave themelore nëpërmjet të cilave edhe kontratës. Kur ndodhen kundërnjëra tjetrës dy të drejta themelore mbi bazën e një konflikti në dukje delikat.Si mund ta zgjidhim

192 H.Kelsen,”La Theorie Juridiques De La Convertion” ,Arch .Phil.Droit 1940, P. 48.

68

një konflikt të tillë? Duhen përballuar dy momente preçize. Fillimisht mbi bazën e arsyetimitgjyqtari mund të konsiderojë që kontrata është një e drejtë themelore.Në vazhdim çfarë vendi doti lihet të drejtës themelore për të nxjerrë nga palët interpretimin e kësaj kontrate.Nëse Gjyqtari e konsideron kontratën si të drejtë të njeriut kjo është shprehje e lirisëkontraktore.Ajo zëvendëson çdo individ kontraktues me personat sipas zgjedhjes së tij, porgjithashtu individi mund të zgjedhë përmbajtjen e kontratës. Njohja e karakterit kushtetues, liriakontraktore është e vjetër, dhe ajo vetëqëndron në këtë ngjyrim, në pjesën më të madhe eautorëve që e konsiderojnë këtë arritje.Shumë herët dhe në mënyrën më eksplicite në kuadrin eprocedurës së “delegimit” të Kushtetutës, gjyqtari ka “lirine kontraktore” jo me autonominë evullnetit të cilën duhet të kërkojë midis “principeve themelore të regjimit të detyrimeve civiledhe tregtare”.Vlera kushtetuese është afirmuar në mënyrën me zyrtare. Dispozitat legjislative janë anulluar përarsye të mos njohjes se lirisë kontraktore .Në këte kuptim për disa autore, kontrata –si shprehja elirise kontraktore – përcakton të drejtat e njeriut 193. Nëse gjyqtari vendos një titull, mund tëmendohet që bëhet fjalë për një objektiv të limitur të influencës të drejtes themelore nëinterpretim.Duke luajtur me vlerën kushtetuese të lirisë kontraktore vendosemi në një nivelhierarkik më të ngritur se ai i të drejtave themelore. Kjo lidhet me këtë vizion préciz Kelzeniantë hierarkisë së normave..Ajo që nuk duhet harruar është fakti që liria kontraktore është gjithmonë e kufizuar dhe që nëmënyrë paradoksale, ato që kanë ndryshuar janë rregullat që e kufizojnë. “Të drejtat themelorenë të njëjtën kohë që njihet liria kontraktore si njëra prej tyre, i jepet për të një përkufizim inevojshëm194”. Ky deduksion tregon mirë që afrimi tradicional i hierarkisë së normave nukmund të kënaqë pasi sic mund të mendohet të drejtat themelore – ato vetë të cilat janë në kryetë piramidës së normave të Kelzenit kanë një vlerë superlegjislative infrakomunitare –mundësisht të limituar në lirinë kontraktore, si rrjedhojë kontrata vjen si një e drejtë e njeriut.Në fakt, gjithmonë ekziston kufizimi i kontratave. Që nga viti 1804, liria kontraktore nuk ka qenëkurrë absolute. Në bazë të K.Civil, “Konventat ligjërisht zënë vend në ligj”. Gjithashtu, këtoKonventa duhet të jenë respektuar nëpërmjet rregullimi publik dhe zakoneve të mira. Rregullipublik zhvillohet dhe evolon. “Ai ndërhyn jo vetëm nëpërmjet ligjeve të thëna” “rregull publik”(ekonomik), por është njëkohësisht në mënyrë të barabartë në përfaqësim më të tjerët vlerënkontraktore, qëllimin i mirë, solidaritetin. Duket që vlerat e saj për një pjesë sigurohet nganjohjet e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore.”Zakonet e mira janë zhdukur me kontratën – ose jo nga shoqëria. Por ato mund të rilindin nëmënyrë diskrete, në një tjetër formë, duke përdorur ndoshta të drejtat e njeriut. “Në emër të lirisëkontraktore”. Të drejtat themelore janë mjetet për të nxjerrë të reja të ndryshme, pa i nominuarato.

193 P.Remy-Corlay, Dictionnaire Des De L ‘Homme ,1 E.Puf ,2008, Fq..198194 P.Remy-Corlay.

69

Duke vëzhguar kështu zëvendësimin e normës referencë me kuadrin e kontratës. Të drejtatthemelore bëjnë të nevojshme që të lejojnë realizimin e tyre. Ato sigurojnë një rregullim publik“rregullin publik kontrakor”. “Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut ka njohur që e drejtakomunitare mund të inkuadrohet në kontrata megjithëse ajo i njeh efektin horizontal direkt tënormës komunitare dhe të drejtës primare mbi kontratat195”.Të drejtat themelore mund të kufizohen në kuptim të kontratës.Në optikën e një reflektimikomplet, mund të mendohet “a contrario” që kontrata do të ketë pushtet të limituar, gjithashtutë drejtat themelore, megjithëse hipoteza duket më pak flagrante196. “ Esenciale ose prerogativeqoftë lidhur me personalitetin, e atyre që kanë qenë të detyruar të pranojnë atë duke e bërë atëobjekt operacioni juridik direkt ose indirekt. Direkt, sepse mund të hiqet dorë në mënyrë tëkufizuar dhe provizore pa titull ose me titull”. Indirekt, sepse është e nevojshme që disa kontratatë hyjnë si një lloj heqje dorë nga e drejta. Interpetimi në mënyrë strikte shihet si shtrengim aporezervim gjithmonë lidhur me abuzimin që mund t’i bëhet atij që përfiton . Sistemi i njërregullimi të konflikteve kundër të drejtave themelore dhe lirisë kontraktore, duket paksa delikat.Ekziston rreziku i mbrojtjes së tepruar të të drejtave themelore dhe lirive kontraktore, që prejmomentit të zgjerimit të lirisë kontraktore të normës duke i dhënë asaj vlerë Kushtetuese. Kjojep mundësinë kontratës të njihet dhe të prevalojë.Duhet përjashtuar në mënyrë absolute ideja sipas të cilës, kontrata mund të kufizojë të drejtatthemelore dhe kjo na duket e mundshme. Marrja e vendimeve nuk mund të jetë e thjeshtë nësegjyqtari pozicionohet përballë një konflikti normash dhe vlerës së tyre hierarkike. Për këtë arsyedhe në raste shumë të vështira që mund të mendohet , gjyqtari do të kerkojë interpretimin ekësaj norme , në rast të “përplasjes” së të drejtave themelore, sipas termit doktrinor gjerman,hierarkia e normave ka brishtësinë e një kështjelle letre, mund të ketë anomali në rast sekërcënohet nga rregulli i cili kërcënon nga e gjithë piramidën – kjo mund të jetë kuptuar nëmënyrë pozitive duke u përcjellur këto alternativa.Pascal Puig vërente që teoria klasike dhe hierarkia e normave të duket ndonjëherë siguruaramirë për atë që kërkon një organizim hierarkik dhe norma të një koherence substanciale197. Përkëtë është e nevojshme që të propozohet një tjeter përafrim që konsiston jo më në hierarkinëtradicionale por qëndron në një sistem automatik,si një teori ekskluzive, që del nga teoria epastër e së drejtës, avantazhi është “nje princip” midis të tjerave që lejon relativizmin ekarakterit absolut mbi hirarkine e normave si trashëgimi e priamidës së normave të Kelzenitduke privilegjuar zgjidhjen e tyre rast pas rasti.Forca e një norme “ka vlerën “ e arsyes mbi të cilën ajo mbeshtetet.Kjo vlere vlerësohet në çdorast në veçanti në funksion të argumentit pro ose kundër saj . Pascal Puig arrin në finalizimin e sëdrejtës, në kundërshtim me teorine pozitiviste që konsiston në arritjen e vlerave – të normëssuperiore. Ai supozon ,nëse konsiderojmë një normë të klasifikur inferiore sipas kësaj teorie ajomund të mbivendoset mbi nje norme superiore.” “Gjyqtari i zakonshëm mund gjithashtu një rast

195Cjce ,15 Decembre 1995, Bosman ,C-415/93.196 J.Raynaud.197 P.Puig, “Hierarchie Des Normes : Du Systeme Au Principe “, Rtd Civ.2001,P . 749.

70

p.sh të nje kontrolli kushtetues të një ligji, të vendosi të japë një preferencë të ligjit që çmon seduhet zbatuar për ta justifikuar në hapsirë vendosjen në distancë të dy principeve hierarkike.Ainuk mund ti konsiderojë që ky supozim mund të legjitimojë idenë sipas të cilës kontrata –qëështë realizuar, në leximin tradicional dhe hierarkik te normave,të jetë në nivel më të ngritur sesanjë dispozitë e K.E.D.NJ –së.A mundet kontrata në disa raste të prevalojë mbi të drejtat themelore?Pascal Ancel 198 ka

mundur të tregojë që kontrata nuk kufizohet nga detyrimet që mund të lindin, por që prodhon njëefekt detyrues normativ.Kontrata mund të jetë kuptuar jo vetëm në funksion të një norme tjetërqë dikton kushtet ekzistencës së saj, por të jetë e tillë që në raportet me këto efekte ajo do tidrejtohet një individi . Një mbështetje formale të dalë nga një teori e pastër e cila i ka lëshuarvendin që zë në teorine e drejtës materiale. Përafrimi i interpetimit nga gjyqtari mund të jetë indryshëm nëse ka diferencë midis të drejtës themelore – kjo lidhet jo më në rregullat e konfliktitpor me në një konflikt hierarkik të normave- megjithatë ajo lidhet edhe me përmbajtjen e sëdrejtës domethënë me konfliktin qe lind në substancë.

3.2.7 Hipoteza e lindjes së konfliktit në substancë.

Konflikti në substancë supozon që gjyqtari të gjendet perballë një kundërshtimi midis interesitdhe përmbajtjes , të së drejtes mbi të cilën vendosen dukshëm termat e themelësisë.Ky është përshembull rasti kur një gjyqtar duhet të zgjidhë në shkelje të interpretimit të kundërt në respektimtë jetës private apo familjare dhe të drejtës së pronës. Mund të mendohet se arsyetimi i gjyqtaritdo të jetë i vështire nëse bazohet në kontekstin e saj se sa në atë që është konflikt i normës.Padyshim, privilegjimi i tij në avantazhin e zgjidhjes me mirëkuptim ose jo, e parë në brendësitë çështjes evidentohet superioriteti i njerës apo tjetrës normë. Por si do ta vlerësojë substancëkëtë të drejtë? Si do të rregullojë konfliktin e përmbajtes midis së drejtës private dhe të drejtës sëpronës? Për t’u përgjigjur kësaj pyetje ai duhet të përkufizoje atë në substancë, të çmojë nëseështë e mundur tëGjyqtari përdor për herë të parë nocionin substancë në të cilën ai preçizon që rregullimi i sëdrejtes “nuk duhet të përfshihet në substancë me të drejten”.Gjykata ka vertetuar gjithmonë qëështë e dosmosdoshme të vihet substanca mbi të drejtën.Domethënë pjesa më esenciale e sëdrejtës është ajo që nuk mund të kufizohet dhe ajo që nuk mund të aplikohet vertikalisht osehorizontalisht nga K.E.D.NJ-ja . Disa dispozita të K.E.D.NJ –së, klasifikon si “ shprehje evështirë e të drejtave199”, këto nuk mund në asnjë rast të lihen mënjanë.Substanca e tyre ështëpika esenciale që asnjë shtrëngim nuk mund ta mbajë.“ Kufizimi i së drejtës në rezultat nukmund të ngushtojë apo reduktojë në një mënyrë ose një tjeter substancën e saj”. Peter Muzny 200

198 P.Ancel.199 110 F.Sudre, Fq.206, N143200 P.Muzny ,”L’essai Sur La Notion De Noyau Intangible D Un Droit ,La Jurisprudence Du Tribunal Federal Et DeLa Cour Edh “, 2006,Fq. 989 .

71

konstaton që një kujdes në substancën e një të drejte nuk mund të ketë në konsiderateproporcionalitetin.Dihet paraprakisht që për të përkufizuar substancën e së drejtës duhet për shembull të kërkohetnëse titullari i së drejtës duhet të ruaj aftësinë e çështjes në një mënyre apo në një tjeter, ose tëkërkojë në atë që është ë vështirë pengesën.Për shembull një individ nuk kënaqet me lirinë eshoqerisë ,nëse është e mundur ,nëse ka mundësinë që i mbetet e zgjedhjes ose të veprimit dhekjo rezulton jo ekzistente ose reduktohet në atë pikë që nuk i afron asnjë mënyrë zgjidhje 201.Substanca e një të drejte i korrespondon përmbajtjes së saj, por jo të gjithë përmbajtjes.Substanca e së drejtës është më e rëndësishme se përmbatja e saj.A ështe e nevojshme përgjyqtarin që të pengojë natyrën e vërtetë me qëllim që e drejta të jetë më esenciale.Ky term futetnë lojë kur bëhet fjale për kushtet esenciale te lidhura ngushtësisht me të drejtën themelore qënuk mund të jetë që në fillim ligjore . Nocioni substancë më pak i njohur duhet të shpjegojë senë cilën masë një gjyqtar – mund të ndajë një konflikt interesi, origjine, ose konfliktinterpretimi dhe të mund të vendosë një hierarki midis të drejtës, faktit dhe përmbajtjes.Burimet e së drejtës janë shtuar dhe rinovuar 202 zhvillimi i përmbajtjes bëhet më delikat nëteorinë e të drejtës , mbi të gjitha ku kjo teori del e ç rregullt në vetvete dhe kritikohet203.Kështu,një studiues tjetër i strukturës juridike duhet të jetë inkurajuar,që të gjykoje në mënyre tëndryshme të drejtën, dhe të lidhë këtë të drejtë me bashkëekzistentën e saj.Në vështrim të këtyreparametrave të reja, një hierarki e substancës mundet që ajo të jetë jashtë vendimit (gjykimit)

3.2.8 Gjeneralitet e të drejës së interpretimit.

Frederic Sudre mbron idenë që një hierarki funksionon dhe përmbajtja mund të vendoset midissaj dhe të drejtës themelore.Në këtë vështrim që në fillim del nocioni i rregullit publik– kynocion ka dalë nga vendimi 204- autori shpjegon faktin që ai supozon se disa të drejta varen ngarregulli publik dhe disa të tjera jo.“ Në të kundërt nocioni i rregullit publik do të dukej figure ethjeshtë dhe retorike dhe do të humbiste të gjithë kuptimin e tij juridik”205. Sipas këtij nocionivetëm disa të drejta vijnë si një rregullim publik dhe janë të drejta themelore. Në të kundërtK.E.D.NJ-ja duhet interpretuar sipas konceptit të “shoqëri demokratike” .Ajo vjen për rrjedhojetë bëjë dallimin midis asaj që është themelore dhe ajo që nuk është e tillë , dukë instaluar kështu

201 Gjednj ,Gde Ch .29 .04. 1999 ,Chassagnou Versus France ,Req. N 25088/94, 28331/95 Et 28443/95 Rtdh1999,P. 901, Obs .P.Flores Et M.Flores-Lonjou : Rtd Civ.1999 .P. 913,Obs.J-P.Marguenaud :Gacedh,Shen.66,Comm..J.-P. Marguenaud.202 V.Lasserre-Kiesow “Lordre Des Sources Ou Le Renouvellement Des Sources Du Droit “, D.2006,P. 2279: CTchakaloff Et O.Gohin , “La Constitution Est-Elle Encore La Norme Fondamentale De La Republique”D.1999,Fq120.203F.Granet , “Perturbations Dans La Hierarchie Des Normes Juridiques “,In Le Droit Prive Francais A La Fin DuXxe Siècle :Etudes Offertes A P.Catala ,Litec, 2001 ,Fq.41

204GJ.E.D.NJ ,23 mars 1995 ,Loizidou versus .Turquie,serie A, N 310 JCP 1996,ed G,I 3910,n 4 ,F Sudre:Ajda 1996,p.385,obs.J-F.Flauss :JDI 1997,p.273,P.Tavernier :RTDH 1998,p.102,J.Cot :JCP 1996,I,3910,n4,Sudre.205 F.Sudre.,fq .383

72

hierarkine midis të drejtave themelore. Gjyqtari Evropian është ai që duhet të identifikojëkarakteristikat e shoqërise demokratike, në vendimin e Handyside versus Mbretërinë eBashkuar206, sipas të cilit janë demokratike “pluraliste, tolerante dhe shprehin liritë dhe tedrejtat e njeriut ”.Idetë e shoqërise demokratike zëvendësojnë “një kriter interpretimi207” duke lejuar kështu qëGJ.E.D.NJ-ja të përcaktohet si mbrojtës i së drejtës të dalë nga K.E.D.NJ-ja dhe protokollet esaj.Në këtë rast një shoqëri demokratike - është ajo që kalon efektivitetin e të drejtave tëgarantuara – gjyqtari europian elaboron pra dy kategori të së drejtes: Të drejtën thelbësore tëshoqërise demokratike (liria e shprehjes, liria e mendimit, njohjes të fesë... etj , si një drejtë tënjë rëndësie parësore, në shoqëri demokratike). Ideja e një hallke të forteë të së drejtës është endarë.Një fakt që rrjedh nga doktrina e mbrojtjes të së drejtës që të mbrojnë idenë e njëhierarkie e të drejte themelore,midis të drejtave në rradhë te parë dhe të drejtat në radhë tëdytë,ose midis të drejtave themelore esenciale të tilla dhe të tjera që nuk mund të jenë të drejtathemelore esenciale.Për autorë të tjerë208, kjo analizë duhet berë si karakteristikë e padukshme dhe të pavarur nga të

drejtat themelore. Në realitet, dy koncepte të hierarkisë të së drejtes themelore në funksion tësubstances së tyre të ekzistencës. Rrjedhimisht, ajo konsiston në mendimin që substanca e sëdrejtës është e paprekshme, supozohet që për çdo të drejtë ekziston nje lidhje e fortë dheprerogativat e nevojshme. Kjo hallkë e vështirë nuk mundet në asnje rastë të jetë harruar.Kontrata vjen dhe sjell atë që duhet të jetë “në mënyrë strikte e të përcaktueshme ”. Kështu largasaj që gjykata do të konstatojë dhe që nyja e vështirë e kujdesit të interpretimi të saj e cila nukshkon më lart. A mundet që të ekzistojë në përmbajtjen e vetë të drejtës themelore një hierarkimidis kësaj hallke dhe ndihmës në vështrimit të elementëve të saj.Çfarë do të ndodhë nëse dy përmbajtje të së drejtës janë në konflikt me njëra-tjetën ? Në këtërast mund të mendohet që nuk do të ndryshojë zgjidhja e problemit. Ajo që nuk mund të jetëvetë e drejtë themelore ose në konflikt e kundërt midis dy personave.Në avantazh me këtë konceptim është e favorizuar siguria juridike deri në zgjidhjen e njekonflikti që nuk do të varet nga përmbajtja , por do të jetë gjykimi i njëjtë në funksion të sëdrejtës që i përket. Një e drejtë e tillë është si mbrojtje që rrjedh nga imponimi “Nevoja teorikevendoset në të drejtën konvencionale,ekzistenca e pajustifikueshmërisë së saj do të sjellë në njëtë ardhme përjashtimin nga arsyetimi teologjik që formon esencën llogjike në mënyrëpropocionale”.

206 GJ.E.D.NJ.,7 decembre 1976 ,Handyside C. Royaume –Uni,serie A,n24 ,JDI1977fq.706,obs.P.Rolland:GACEDH,n 7,F.Sudre.207 F.OST,<Originalite des methodes d interpretation de le Cour europeenne des droits de l homme>,in M.Delmas-Marty (dir),Raisonnes la reason d Etat,vers une Europe des droits de l home,PUF,Les voies dedroit,paris,1989,p.429 et suiv.208 P.Puig,Op.Cit.( V.Note 105), P.749.L Auteur Cite J.Ravanas, “Libert E De La Presse Et Responsabilite Civile: LIllusion D Une Hierarchie Des Normes En Conflit “,Note Sous Civ.2e ,24 Janvier 1996,D,1997,P.268 ,Et, Du MemeAuteur,< Liberte D Expression Et Protection Des Droits De La Personnalite>,D.2000 , Chr.P.459

73

Nevoja e dytë mbron idenë sipas të cilës substanca e së drejtës duhet të jetë e favorshme nëtrajtimin e saj rast pas rasti.Ajo duhet përcaktuar për mbrojtjësin e saj duke imagjinuar që edrejta nuk mund të degradojë në disa pika , se substanca e së drejtës ekziston por nuk mund tëjetë e përcaktuar apriori.Ajo duhet të jetë rezultat i vendosjes në balancë i dy interesave nëkonflikt në një moment të dhënë, në një situatë të dhënë dhe kur është rasti ajo do të jetë nëmomentin e dhenë në një shtrëngim i cili pasjellë kujdesin në substancë. Përmbajtja nuk ka “njëhallkë të paprekur të papërcaktuar”. Nëse ulet në favor të kësaj teorie të dytë,ai nuk mundet tëfutet , në hierarkinë e fortë të përmbajtjes të një të drejte themelore, por mbi të gjitha një hierarkitë ndryshme nga funksioni i saj.Një hierarki është e mundur por ajo është e kufizuar, gjithashtu është krijuar në funksion të njësituate konkrete në të cilën ajo është përballur,për tu ribërë përsëri. Ekuilibri është mënyra enevojshme për ta prishur në favor të njërit apo tjetrit,ajo që prevalon ose ajo që preferohet ështëajo e cila është vendosur përpara nga të dyja palët që do të fitojë proçesin. Po respektimi i këtyreinteresave të çon në atë hapsirë që një interesi që peshon më shumë sesa një tjetër. “Bëhet fjalëpër një hierarki të momentit”.Kjo hierarki nuk është e njëjta dhe e krijuar në funksion të njësituate konkrete në të cilën ajo përballet për tu ribërë përsëri.Kështu, kjo tregon pra që gjithçka varet nga ajo që përcakton gjyqtari dhe që bën pjese në“hallken më të vështirë” për të drejtat ose përjashtimet. Ky është padyshim gjyqtari Evropian –interpretuesi i K.E.D.NJ-së që është ngarkuar për të përcaktuar, një lëvizje të zgjedhurproporcionale, të tillë që çdo herë të përdoret për të ndarë interesat me të cilat ai përballet.Referenca e propocionalitetit është prezent në të dyja pasojat.Në të parën koncepti i propocionalitetit duhet përdorur nga gjyqtari për atë që do të konstatojë qënuk është e prerë mbi substancë.Proporcionaliteti që i përket, dy prerogativave ndihmëse. Në tëdytin koncepti i proporcionaliteti mund të përdoret në të gjitha momentet, derisa të jetëkonsideruar që nuk ka rëndësi që e drejta kur është substanciale të mund të degradojë porkujdesi duhet të jetë proporcional.Mund të dalë një kriter përdorimi nga gjykata duke berë të varet nga aplikimi i këtij apo atij

koncepti? Në këte stad studimi,asgje nuk mund të nxjerrë arritjen në një konfuzion të sigurt mbiarsyetimin e gjyqtarit.Por tashmë mund të konsiderojmë jashtë faktin që gjyqtari ështëpërjashtuar për njërën apo tjetrën koncept, qellimi i vendimit të tij në këtë mënyrë është i njëjtëme efektin e kontratës.Duhet të jemi kujdesur për një substance e cila është në pikënisje evendosur më parë,në qoftë se qëllimi është një balancim gjyqtari do të nxjerrë nga substanca tëdrejtën. Ai duhet të kuptojë që pyetja e konfliktit të substances është e rëndësishme,sepse ngazgjedhja e saj varet interpretimi i kontratës në të cilën do të varet gjithashtu dhe sanksioni. Njëriapo tjetri nga këto hipoteza e konfliktit të normës ose nga një substancë varet besimi nga vendiqë zënë të drejtat themelore tek gjyqtari ,në vendimet juridike,por në edhe barazimin e ideve qëdalin nga kontrata.Me të drejtë koncepti i këtyre elementëve qëndron në mes të evolucioni.Koha është vlerësimi dhe influence e të drejtave themelore në interpretim sepse vështrimi ikontratave ka ndryshuar. Arritjet e deri tanishme janë të ndryshme “Zhvillimi i të drejtave tënjeriut të çojnë sigurisht në një rinovim e burimeve kontraktore. Ndërhyrja e të drejtave të njeriut

74

në kontratë tregon gjithmonë oshilacione të njohura, kontrata përgjithmonë tërheq midis lirisëdhe vullnetit të individëve.Ndryshimi i normës së referencës, mund të interpretohet duke ngritur një konceptimi tradicionaltë kontratës si në manifestim të autonomisë së vullnetit dhe lirisë kontraktore.Ky ndryshimshpjegohet nga modifikimi i interesave të ndjekura “Kjo është ajo që diskutohet ,në kuadrin e tëdy teksteve, sot në konkurencë, të mbrojtjes së vetë lirisë: të lirisë kontraktore të palëve tëmishëruar në kodin civil,theksoi se vihet sot mbi liritë publike, të individualizuara në respekt ngandërmjetësimi i Konventës Europiane, e cila imponohet në mënyrë të barabartë dhe direkte nërelacionet mes private209. Perceptimi i kontratave ka evoluar dhe e drejta themelore lejon tipërgjigjet një vullneti të lirë në përpilimin e një akti të dalë nga një vullnet i lirë. Por e gjithakjo në përdorimin e drejtave themelore,gjyqtari mban parasysh përdorimin e rregullavetradicionale të parashikuara në Kodin Civil.Mundet që ai të konsiderojë se masa e influencës mund të varet nga perceptimi që ka gjyqtaringa natyra e konfliktit midis të drejtës themelore dhe kontratës. Në fakt gjyqtari i brendshëm- nëmënyrë preçize në fund është i pavaruar në menyrën e interpretimit të të drejtave themelore.Studimi i pikave të takimit midis interpretimit të kontratave në të drejtën themelore ku përfshinato ku duhet të jenë pritur veprimi i GJ.E.D.NJ-së dhe i juridiksionit të brendshëm,masat einfluencës të cilat varen nga veprimet e tyre respektive. Në kuadër të këtij afrimimbështetës,vihet re fillimisht që influenca e së drejtës të bazohet në interpretimin e kontratave.

3.3 Ndikimi i të drejtave themelore në interpretimin e kontratave.

Të drejtat themelore të ndikojnë dukshëm në interpretimin e kontratave. Ky perceptim nëpërmjetrregullave tradicionale të interpretimit të parashikohet në Kodin Civil dhe është e lejuar përshkak të punës shtesë të gjykatave evropiane dhe gjykatave kombëtare. Infuenca e gjyqtaritevropian në drejtat themelore, puna e Këshillit të Evropës, janë të përdorur nga GjykataEvropiane e cila nga ana e saj siguron prodhimin, promovimin dhe kontrollin. Për arsyethelbësore që kanë të bëjnë kryesisht me aftësinë e saj. GJ.E.D.NJ-ja lejon atë për të frenuarabuzimet që shteti mund të sjellë të drejtat themelore të individëve.210

Gjyqtari Evropiane luan një rol të rëndësishëm në efektin e vëzhgimit të të drejtave themeloredhe të leximit të kontratës. Kjo përfshirje, shkallëzohet indirekt si dhe manifestohet në mënyra tëndryshme. Karakteri i influencës.- është shkallëzuar gradualisht, Gjykata Evropiane ka shënuargjurmën e saj në interpretimin e kontratës.Ndërhyrjet e shpërndara në të vërtetë kanë mundësuarqë ajo të ketë një ndikim të rëndësishëm në një mënyrë efektive për interpretimin ekontratave.Kështu, roli i saj është i ndjeshëm në shfaqjen e të drejtave themelore në kontratë dheështë rezultat i kësaj qasje evolutive.

209 G.Lardeux, “Liberte Contractuelle Du Bailleur Et Libertes Fondamentales Du Preneur”,Rdc 2004,P.348.210Neni 34 I Gjednj

75

Sipas kompetencave të njohura Gjykata ka për qëllim për të kontrolluar marrëdhëniet vertikale-ky ndikim mund të jetë i tërthortë.Përdorimi i fjalës "indirekte" nuk do të thotë se do të ketëndikim në të drejtat e njeriut, jo nëse ky është Gjyqtari Evropian,dhe kjo deri tani do tëaplikohet direkt në kontratë. Duke u fokusuar në rolin e shtetit, Gjyqtari Evropian arrin tëveprojë në kuptimin e kontratës.Veprimi i tij do të jetë për të krijuar si një lloj rrjeti leximi tëdrejtave themelore, të cilat do t'ju ndikojë te gjyqtari i brendshëm për të drejtuar përmbajtjen evendimeve të tij.Ndikimi i të drejtave të njeriut duhet të shfaqet në mënyra të ndryshme.Menyra sesi manifestohet infuenca apo ngritja e të drejtave themelore në interpretimin ekontratës, bëhet dalëngadalë persa i përket veprimit të Gjyqtarit Evropian. Njohja e efektithorizontal të Konventës është manifestimi i parë i kësaj ngjritje .Zbatimi i saj ka bërë të mundurkrijimin e një klime të dominimit dhe pronësisë së GJ.E.D.NJ-së.Këtu vendoset avantazhi nëkonfigurimin e gjerë të interpretimit të marrë në kuptimin e përgjithshëm që palët kanë mundurtë atribuojnë në aktit, dhe përmbatjen e tij që rrjedh nga detyrimet. Influenca e të drejtavethemelore në këtë rast është e ‘menjëhershme’.Gradualisht, ndikimi i të drejtave të njeriut nëinterpretimin e kontratës është rritur dhe përpunuar , ato i kanë lejuar Gjyqtarit Evropian njëpozitë shumë të qartë në interpretimin e kontratës të ndërmarrë nga Gjykata Evropiane.

3.4 Ndikimi i menjëhershëm i të drejtave themelore në interpretim.

Ky ndikim do të thotë se veprimi i gjyqtarit është i menjëhershëm por kërkon realizimin e njëkonteksti të favorshëm për aplikime mëvonshëm nga ana e gjykatës vendase të të drejtave tënjeriut. Duke vëzhguar ndikimin e të drejtave të njeriut është si pjesë e një qasje më të gjerë,sesa një interpretim të vetëm, ai në fakt ka të bëjë me interpretimin e të gjithë kontratës.Midis ndryshimeve duhet ndërhyrë për të ndërmjetësuar mënyrën e njohjes së efektit horizontaltë KEDNJ-së përbën një shtyllë të vërtetë, në të cilën GJ.E.D.NJ-ja tani mund të kontrollojëzbatimin e të drejtave themelore në marrëdhëniet private që kalojnë nëpërmjet shteteve.Zhvillimi i efektit horizontal të Konventës lejoi që GJ.E.D.NJ-ja të zgjeroi veprimet e saj dhenë këtë mënyrë për të zënë një vend gjithnjë e më të rëndësishëm. Koncepti qëndror i efektithorizontal meriton një vëmëndje të veçantë dhe duhet të drejtohemi në radhë të parë çështja epërcaktimit dhe më pas të aplikimit të saj.

3.4.1 Përcaktimi i efektit horizontal.

Efekti indirekt horizontal lejon gjyqtarin evropian për të shqyrtuar zbatimin e të drejtavethemelore në marrëdhëniet private. Kjo aftësi është rezultat i një domethënie të vërtetë të sistemitfillestar të përcaktuar nga K.E.D.NJ i cili ishte vetëm për të frenuar abuzimet që mund ti sjellinautoriteteve publike ndaj të drejtave themelore të qytetarëve të saj.

76

"Konventa shkon përtej individit në marrëdhëniet e shtetit për të na sjellë përsëri në kontratën qëlidh njerëzit mes njëri tjetrit, me të njëtin titull që i bashkon ata211". Prandaj, ajo i kalonzbatimin horizontal të të drejtave të themeluar nga GJ.E.D.NJ-ja.212 Gjykata Evropiane çmon qështeti mund të jetë përgjegjës, nëpërmjet supozimeve të ndryshme, të shkeljeve të Konventës tëshkaktuar nga individët.Prandaj, roli i K.E.D.NJ-së është në rritje dhe kjo do të thotë se gjyqtari evropian ka tendencëpër të njohur gjithnjë e më shumë nenet e Konventës në efektin horizontal, që vlen të thuhet seata kanë për qëllim që ti zbatojnë edhe në marrëdhënie private, duke përfshirë edhe atokontraktuale. Shumë gjyqtarë evropiane shkuar edhe më larg , ata kanë siguruar një ndikim tërëndësishëm në shtetin dhe organet e tij. Në vitin 1981, zbatimi i rekursit individual përGJ.E.D.NJ-ja ka theksuar këtë fenomen që të çon në drejtim të njohjes të efektit horizontal tëpërgjithshëm. Tani, efekti horizontal në tekstin Evropian e lejon Gjykatën për të zgjeruarkontrollin e saj mbi dëmin që mund të sjellë në të drejtat e një individi nga një tjeter individ.Duke pasur parasysh natyrën e marrëdhënieve ndërmjet këtyre dy njerëzve,është lehtësisht edukshme që kontrata në rradhë të parë i përket kësaj perspektive. Në mënyrë të veçantë, kur delne pah një konflikt në lidhje me kuptimin e marrëveshjes, zbatimi i efektit horizontal do të lejojëGJ.E.D.NJ-në në mënyrë të tërthortë të udhëheqë zgjidhjen e konfliktit në fjalë. Prandaj është erëndësishme për të kuptuar se ku konsiston ky dispozitiv, sidomos kur ai ka për qëllim tëzbatohet në përmbatjen e interpretimit të një kontrate.

3.4.2 Përkufizimi i efektit horizontal.

GJ.E.D.NJ-ja pranoi efektin e tërthortë horizontal në vendimin Young, James dhe Webster v.Mbretërinë së Bashkuar, 13 Gusht 1981. Ky rast ka ngritur çështjen e përputhshmërisë sëlegjislacionit në Mbretërinë e Bashkuar në lidhje me praktikën se në kontratat mbi bazën e Nenit11 të K.E.D.NJ-së që mbron lirinë e tubimit dhe organizimit. "Sipas nenit 1, secili shtetkontraktues duhet të njohë" për të gjithë në kuadër të saj juridiksionin e drejtave dhe liritë epërcaktuara në Konventë "; prandaj, në qoftë se një shkelje e njërit prej tyre rrjedh nga njëshkelje e ligjvënësit të këtij detyrimi, përgjegjësia qëndron te shteti.

Në qoftë se shkaku i menjëhershëm i ngjarjeve që e ngritën këtë çështje vjen nga marrëveshjae vitit 1975 midis British Rail dhe sindikatave hekurudhore, në të drejtën e brendshme në fuqinë atë kohë që e bëri të ligjshme trajtimin e secilit nga ankimet e aplikantëve. Përgjegjësia eshtetit të paditur për shkelje të Konventës i cili kishte rezultuar nga angazhimi në këtë mënyrë,mbi këtë bazë;nuk ka nevojë për të përcaktuar nëse ajo është argumentuar nga aplikantët, përshkak si punëdhënës do të kenë shtetin ose kontrollin e ushtruar prej tij në British Rail. "

211 P. Fontbressin "Efekti Horizontal I Konventës Evropiane Për Të Drejtat E Njeriut Dhe Të Ardhmen E Ligjit TëKontratës", Në Liber Amicorum Marc-André Eissen, Lgdj, Bruylant Bruksel, 1995, F. 163.212 Gjednj, 9 Dhjetor 1994, Lopez Östra V. Spanja, Seria A, Nr 303-C, Rtd Civ. 1996 P. 507, Obs. Jp Marguénaud;Jdi 1995 F. 798,

77

Efekti horizontal i Konventës korrespondon me një kërkesë të kësaj marrëveshje nëmarrëdhëniet private. Frymëzuar nga teoria gjermane fjalë për fjalë "efektet ballë për ballë tepalët e treta”, zbatimi i tij në Gjykatën Evropiane nuk është e njëjtë si para gjykatave tëbrendshme. Kjo është "zbatueshmëria e të drejtave të njeriut në marrëdhëniet ndërpersonale". "Për të vendosur efektin horizontal, le të shohim se çfarë nuk e mbulon dhe çfarë e përcakton.Drejtimi aktual i efektit horizontal rrit qëllimin e K.E.D.NJ-së. Për më tepër, për të kuptuar seçfarë qëndron pas idesë së efektit horizontal, është e nevojshme për të përcaktuar kuptimin që nejapim për rolin e shtetit në zbatimin e të drejtave themelore në një marrëdhënie private.

3.4.3 Zgjerimi i fushës së veprimit të K.E.D.NJ-së .

Efekti horizontal siç mund të identifikohet dhe të projektohet sot është një shtrirje vertikale efushës e veprimit të K.E.D.NJ-së. Në të vërtetë, K.E.D.NJ-ja është e aplikueshme në rradhë tëparë për kuptimin e saj në marrëdhëniet midis shtetit dhe individëve. GJ.E.D.NJ-ja ështëkompetente, për shkeljet e kryera prej njërit nga shtetet nënshkruese. Kështu që ajo përcaktonnjë detyrim për individët, shkelja nga ana e tyre do të ndëshkohet nga institucionet eStrasburgut. Pranimi i një shkeljeje të shkaktuar nga një individ tek një individ dhe për të cilatshteti do të jetë përgjegjës nuk është një rast i parashikuar nga K.E.D.NJ-ja në hartimin esaj.Por tani realiteti është ndryshe. Njohja e efektit horizontal promovon mbrojtjen e K.E.D.NJ-së i cili nuk i shërben kufizimit të ndërhyrjeve të paligjshme nga ana e shtetit, por gjithashtumerr parasysh përgjegjësinë e shtetit për të parandaluar dhe për të rregulluar kufizimetpatolerueshme në të drejtat themelore të shkaktuara nga personat privat. GJ.E.D.NJ-ja, me këtënjohje, kërkoi për t'iu përgjigjur nevojës për pragmatizëm dhe qëndrueshmëri, e ndjekur nga afërnga një pjesë e doktrinës .

3.5 Pranimi i efektit horizontal i sugjeruar nga GJ.E.D.NJ-ja.

Efekti horizontal, u reflektua origjina të drejtës gjermane dhe ka "të siguruar efektivitetin e tëdrejtave të mbrojtura, duke përfshirë këtu dhe aktet e palëve të treta."Nocioni është efektihorizonal i një norme në marrëdhëniet në mes të individëve privatë, në krahasim me efektinvertikal i cili mbron individët kundër abuzimeve të shtetit ,mund të çojë në cënimin e tëdrejtave themelore.Kjo do të thotë se të drejtat e mbrojtura nga Konventa duhet të respektohen si në marrëdhënievertikale që lidh individin me shtetin ashtu edhe në marrëdhëniet horizontale të detyrueshmemes dy individëve privatë.Gjyqtari Evropian tashmë është i duhet të kontrollojë si mbrojtjen e individit me të drejtat e tij

themelore ashtu edhe të sigurojë mbrojtjen e tij nga individët e tjerë. Kjo është më shumë përtë mbrojtur të drejtat e individit kundër shtetit, por më tepër për të siguruar ushtrimin efektiv tëkëtyre të drejtave nga ana e shtetit.Gjyqtari L.-E. Pettiti e mirëpret këtë zgjerim të madhësisë së

78

interpretimit të K.E.D.NJ-së, i cili jo vetëm që bëhet një instrument i mbrojtjes kundër shtetit,por një mekanizëm për mbrojtjen e përgjithshme.213

Ky zgjerim ishte e parashikueshëm dhe sigurisht shkelja nga një shtet i të drejtave themelore tëgarantuara për një individ është sanksionuar nëpërmjet efektit vertikal. Individi duhet të mbrohetnga ndërhyrja e shtetit, por edhe nga privatët. Mbrojtja fillestare vertikale është zgjeruar në këtëmënyrë e dhenë marrëdhëniet private midis individëve. Në masën që ligji i BE-së u jep të drejtambi individët, do të ishte e çuditshme që sistemi i ngritur nga K.E.D.NJ-ja të mbetej pa këtëzgjerim. Dispozita të caktuara paraqesin veprimin e tyre të menjëhershëm, për shembull, neni 13në lidhje me të drejtën e një mjeti më efektiv ose nenit 17 për ndalimin e abuzimit të të drejtavetë K.E.D.NJ-së. Ajo i përgjigjet vëzhgimit të bërë nga Gjykata Euvropiane që individët mund tëjenë viktima të shkeljes së të drejtave të tyre themelore nga ana e individëve të tjerë si pjesë e njëkontrate. Arritja që mund të mbajnë gjendjen e shtetit në respektimin e të drejtave themeloreështë padyshim më i dukshëm.Frédéric Sudre 214 i referohet teorisë natyrore të përdorur nga GJ.E.D.NJ-ja për të justifikuarzbatimin e një detyrimi pozitiv, si pjesë e Konventës.Efekti horizontal i K.E.D.NJ-së, ipropozuar nga ana e Gjykatës Evropiane përmes jurisprudencës së saj, u përshëndetur edhepozitivisht nga doktrina e së drejtës .Pavarësisht shqetësimeve të ngritura nga disa autorë njohja e efektit horizontal është nëpërputhje për një pjesë të rëndësishme të doktrinës.

3.5.1.Pranimi efektit horizontal i efektit horizontal nga doktrina .

Frika në lidhje me njohjen e efektit horizontal passjellë detyrimet e njohura të shteteve. Në fakt,vetëm shteti është zakonisht debitor ndaj të drejtave dhe lirive të përcaktuara nga K.E.D.NJ.-ja.Përveç kësaj, shumica e dispozitave të saj i referohet kufizimeve të autoriteteve publike.Megjithatë, ky zgjerim ka një tendencë për të zgjeruar lidhjet e tyre, që për këtë arsye nuk ishtepranuar duke ratifikuar K.E.D.N-ja. Fuqia e dhënë gjyqtarëve evropiane - nganjëherë referuargjenerimit të një sistemi të "qeverisjes nga ana e gjyqtarëve" - do të priren për të nxjerrë në pahfrikën që rrjedh prej tyre. Standardet ligjore për shkak të përhapjes së burimeve evropiane,rrjedhimisht do të shkaktojnë probleme në kuadër të sistemit ligjor dhe të paralizojnë standartet ebrendshme.Krahas shprehjes së frikës, autorë të tjerë e konsiderojnë me vend se njohja e efektit horizontaltë Konventës është pjesë e një qasjeje koherente.

213 L.-E. Pettiti, E. Decaux, Et P.-H. Imbert (Botim), La Convention Européenne Des Droits De L’homme,Commentaire Article Par Article, Paris, Economica, 1995, F. 33.214 F. Sudre, « Les Obligations Positives Dans La Jurisprudence Européenne Des Droits De L’homme », Rtdh 1995,Fq. 363.

79

3.5.2 Pranimi i zbatimi në efektin horizontal dhe vertikal.

Një pjesë e doktrinës e konsideron se të drejtat themelore duhet të aplikojnë një marrëdhënieprivate në të njëjtën mënyrë si ato në marrëdhëniet vertikale. Për të pranuar të kundërtën do tëbëjnë prova të mospërputhjes, kjo është për të mbrojtur tezën e efektit horizontal tëmenjëhershëm, pasi efekti vertikal i të drejtave të natyrore themelore apo edhe i paraekzistencëssë tyre.215

Nevoja e mbrojtes së të drejtave themelore, në mesin e akteve ndërpersonale, është enevojshme . Të gjithë si individë ta gjejme këtë situate të dobët përballë shtetit, një individmund të gjendet në të njëjtën situatë që mund të gjendet përballë individit tjetër që në mënyrëkoherente këta të fundit mund të kërkojnë të drejtat themelore për aplikim horizontal që shprehetmenjëherë. Në fakt, një individ mund të gjendet në të njëjtën situatë përballë shtetit, Jean Riveroka zhvilluar një ide pë të nënvizuar koherëncën e këtij demostrimi.216Mundet në fakt të ruhetçfarë do të jetë inkoherente për të vënë në lëvizje të gjithë mekanizmin e mbrojtjes të të drejtavethemelore të individit përballë shtetit dhe duke mos pranuar të njëjtën gjë në marredhënienprivate.

Disa shkrimtarë e miratojnë pozicionin nganjëherë janë edhe më të përkushtuar. Kështu, tëdrejtat themelore janë subjekt i qasjeve të ndryshme që ndonjëherë mund edhe të asgjësojë çdointeres në përcaktimin efekteve horizontale. Në të vërtetë, nëse dikush mendon se efektihorizontal është "karakteristikë thelbësore e të drejtave themelore" (...) " kriteret e tyre"217 ,atëherë ky identifikim humbet dobinë e tij. Sipas Julien Raynaud, ajo do të jetë e përshtatshmepër të miratuar këtë qasje në respektimin e të drejtave të personalitetit të njohur të cilët kanë përqëllim të aplikojnë erga omnes, që do të thotë në mes të individëve. Disa madje e pranojnë se tëdrejtat themelore janë të destinuara të zbatohen vetëm ndërmjet personave privatë, dhe dukezgjedhur rrugën e ekskluzivitetit. Siç është treguar edhe nga këta autorë, kjo ide e "automatike"e të drejtave themelore në marrëdhëniet private mund të kombinohen gjerësisht me një kërkesë tështetit .Sipas autorëve të tjerë, efekti horizontal i të drejtave themelore në interpretimin e kontratës duhettë jetë e lidhur "me subjektin e efektit të drejtpërdrejtë, marrë në kuptimin e aftësisë se një edrejte të jetë ngritur para gjyqtarit." Kjo është për shkak se efekti i drejtpërdrejtë është i njohurdhe bërë i mundur që efekti horizontal të mund të justifikohet. Ky është quajtur "efekti horizontali drejtpërdrejtë". Ky projektim ka meritën e të qenit praktik pasi lidhet efekti horizontal i tëdrejtave themelore në shqyrtim nga gjyqtari, me anë të efektit të drejtpërdrejtë. Edhe pse kykoncept i doktrinës është në koherencë, ai mbetet ndonjëherë idealist.

215 J. Habermas, Droit Et Démocratie, Entre Faits Et Normes, Gallimard, 1997, Fq. 140.216 J. Rivero, « La Protection Des Droits De L’homme Dans Les Rapports Entre Personnes Privées », In René CassinAmicorum Discipulorumque Liber Iii, La Protection Des Droits De L'homme Dans Les Rapports Entre PersonnesPrivées, Paris Pedone, 1971., F 311 .217 J. Raynaud, Op. Cit. (V. Note 84), F. 84, N° 52.

80

Në të vërtetë, ai nuk mund të luajë në favor të efektivitetit të drejtave themelore dhe mbrojtjes sëtyre, sepse nga ky moment asnjë nga palët në kontratë nuk do të kërkojë për të gjykuar njëmosmarrëveshje në lidhje me interpretimin e kontratës, ky i fundit do të vazhdojë për të drejtuar,edhe pse përmbajtja e saj është kundër të drejtave themelore. Për të përcaktuar se çfarëmbulohet nga koncepti i efektit horizontal në kuadër të interpretimit të kontratës, ajo duhet tëidentifikojë rolin që i atribuohet shtetit në zbatimin e të drejtave themelore në kuadër të " njëmarrëdhënie private”. Zgjerimi i fushës së K.E.D.NJ-së në aspektin vertikal deri në aspektinhorizontal mbulon idenë e një zgjatje të përgjegjësisë shtetërore.

3.5.3 Shtrirja e përgjegjësisë shtetërore.

Ndikimi i të drejtave të njeriut në kontratë do të përcaktohet nga qëndrimi i miratuar nga shtetinë lidhje me çështjen për të cilën është përballur. Në të vërtetë, e drejta themelore për tëmanifestuar, më shumë përgjegjësinë e shtetit. Ajo që është esenciale duhettë integrohet ideja seshteti mund të nxisi një sulm të tillë në një marrëdhënie private. Por ,si mund të konsiderohetpërgjegjës? Roli i shtetit në shkeljen e të drejtave themelore në kontratë mund të rezultojë siveprimin e saj (A) ose mosveprimin , edhe pse çështja e mosveprimit të tij duket se është pjesamë e rëndësishme e kontratës në interpretimit të saj.

3.5.4 Detyrimi i veprimit dhe mosveprimi të shtetit .

Shteti mundet që me anë të veprimeve të tij – për shëmbull218 implementimin e ligjit e kanënxitur shkeljen e kryer në kontratë. Në shumicën e rasteve, ajo nuk ka lejuar dhe nuk e kadekurajuar. individin, duke futur një ligj të tillë në një kontratë ose duke përdorur përfitimet qëajo mund të jap, mund të paragjykojë të drejtat e një individi vetëm për shkak të shtetit. Ngaekzistenca e saj, standardi thjesht është futur në një kontratë ku shkel të drejtën e një individi219.Ne mendojmë për shembull rastin HUTTEN-CZAPSKA në të cilin Gjykata Evropiane ka dënuarnjë ligj që kishte efektin e privimit të pronarëve të ndërtesave të qiramarrësit, dhe të vënëqiramarrësit në fund në situata shumë të favorshme. Shkeljet private këtu atribuohen nëlegjislacionin e shtetit. Legjislacioni i këtij të fundit e bën shkelje të mundshme nga një palë etretë të një drejte themelore të një individi. Në situata të tjera, përgjegjësia e shtetit mund tëlindë, jo për shkak të legjislacionit të tij, por për shkak të veprimit të gjyqtarit, i cili nuk ka bërënjë vendim interpretimi nëpërputhje me Konventën.

218 Cour Edh, 9 Octobre 1979, Airey V. Irlande, Série A, N° 32, Afdi 1980, P. 323, Obs. R. Pelloux ; Cde 1980, P.470, Obs. G. Cohen-Jonathan ;Jdi 1982, P. 511, Obs. P. Rolland ; Gacedh, N° 2, Comm. F. Sudre.Ky VendimPohon Që « Nje Pengese Që Vijë Në Kundërshtim Me Konventën Vetëm Si Pengesë Ligjore ». Kjo Do Të Thotë SeNdërhyrja Pasive Shteti Mund Të Jetë Një Dështim Për Të Ndarë Një Rregull Ose Legjislative, Normative GjerëLigjore .219 J. Raynaud, Op. Cit. , F. 98, Vendimi I Gjykatës Së Strasbourgut Di 19.11. 1996 , Lpa, 17 .12. 1997, F. 25, L.Bartmann.

81

"Në raste të tjera, burimi i shkeljes është në ligj ose në rregullat e përgjithshme por përbën njëndërhyrje të vazhdueshme me vetë palën e dëmtuar220". Në të dyja rastet, shteti ka shkelurdetyrimin e tij për të respektuar të drejtat themelore. Gjykata siguron një mjet të veçantë dukedëmtuar të drejtën themelore të tjetrit. Por në atë moment Gjykata Evropiane do të konsideroj seshteti është përgjegjës për dëmin e shkaktuar nga kontrata për shkak të veprimeve të tij? Me fjalëtë tjera, çfarë hapash duhen që ai të njohë përgjegjësinë e shtetit për ekzistencën e një detyrimipozitiv? Zbulimi i një detyrimi pozitiv për gjendjen e ngarkesës është bërë duke marrë parasysh"balancim e të drejtë mes interesit të përgjithshëm dhe interesave të individit221". Nëse dikushkritikon shtetin në një ndërhyrje aktive, Gjykata Evropiane do të verifikojë se kjo ndërhyrje ështëe mbështetur me ligj, ka ndjekur një qëllim ligjshëm dhe është e nevojshme në një shoqëridemokratike. Megjithatë, për shkak se teorisë së detyrimeve pozitive është përdorur normalishtpër të dënuar një mosveprim të shtetit mund të konsiderohet në këtë kontekst veprimi i shtetit .Aplikimi i teorisë së detyrimeve pozitive nuk duhet të zbatohet, sepse ajo i lejon fillimishtmungesën e veprimit të shtetit. Tani është ligji kombëtar që është vënë në pyetje222. Megjithatë,disa gjykime tregojnë se gjyqtari Evropian ndonjëherë humb rrugën në këtë dallim delikat, dheaplikohet teoria për detyrimet pozitive, ndërsa shkelja është për shkak të ligjit të shtetit. Prandaj,Gjykata Evropiane i bën thirrje shtetit për të treguar veprimin, atëherë nëse veprimi tashmë ështërealizuar. Detyrimi pozitiv vjen këtu për të mos për të korrigjuar veprimin, por për tëzëvendësuar një veprim tjetër. Si pjesë e një aplikimi horizontal të K.E.D.NJ-së, shteti mund tëmbajë përgjegjësi për veprimin e tij. Ajo gjithashtu mund të jetë përgjegjës për një shkelje të njëtë drejte themelore në një marrëdhënie private për shkak të mosveprimit të tij.Ajo është nënveprimin e shtetit (kontrata) dhe për këtë arsye, interpretimi i saj është më i ndikuar nga tëdrejtat themelore .Shteti me anë të mosveprimit ka krijuar një shteg që lejon një individ që të nxisi ata që shkelintë drejtat e një personi tjetër. Kjo ndërhyrje negative ose e ashtuquajtura pasive lejon një individtë futet në ligjin themelor për shkak të mungesës së veprimit të shtetit, ose shkakton në vetvetetë një shkelje të së drejtës themelore223. Më shpesh, Gjykata Evropiane ka kritikuar mosveprimine shtetit për shkeljet dhe për këtë shkak ajo nuk e ka përmbushur detyrimin e saj pozitiv për tëmbrojtur individët kundër njëri-tjetrit dhe përgjegjësinë e shtetit për të vendosur fushën edetyrimeve pozitive.Shteti nuk ka marrë masat e duhura për të parandaluar ose kufizuar dëmtimin e të drejtësthemelore në kontratë. Shteti nuk mund të ketë vepruar dhe të ketë shkelje të drejtpërdrejtë të tëdrejtave të garantuara nga Konventa. Kjo mund të ketë favorizuar shkeljen e ligjit nga një palë etretë. Në rastin e parë, shteti mund të bëhët përgjegjës për një shkelje të një të drejte për të mos

220J. Raynaud, Op.Cit.221 Gjednj , 11.07.2002, Goodwin V Royaume-Uni, Req. 28957/95, Rtd Civ. 2002, F. 862, Obs. J.-P. Marguénaud .222 F. Sudre, Op. Cit. F. 254, N°167.223 Cour Edh, 9 Décembre 1994, Lopez Ostra C. Espagne, Série A, N° 303-C, Rtd Civ. 1996, P. 507, Obs. J.-P.Marguénaud ; Jdi 1995, P. 798, P. Tavernier.

82

marrë veprime ligjore - ose materiale224 që janë të nevojshme. Abstenimi 225 përbën në vetvetenjë shkelje të ligjit. Kjo mund të jetë për shembull, mungesa e zhvillimit të legjislacionit. Nërastin e dytë, shteti mund të jetë përgjegjës për shkak se ai lejon një individ, të largohet, për tëshkelur të drejtën e një individi tjetër. Sistemi ligjor i brendshëm është në pikëpyetje nga mënyrasesi shteti lejon shkeljen e një të drejte themelore nga një individ për shkak të abstenimit të tij, eshprehur kjo në mënyra të ndryshme, kjo është vërejtur në një gjendje të mosveprimi dhe sendikimi i të drejtave të njeriut në kontratë do të jetë më i rëndësishëm.

3.5.5 Fusha e veprimit të kontratës dhe interpretimi i saj.

Shteti mund jetë përgjegjës nga Gjykata Evropiane e ndërhyrjes aktive me një të drejtëthemelore. Ai gjithashtu mund të jetë përgjegjëse për ndërhyrjen pasive me një të drejtëthemelore. Në këtë hipotezë të dytë mund të manifestohet më shumë ndikimi i të drejtave tënjeriut në interpretimin e kontratës. Në mënyrë të veçantë, ndërhyrja pasive mund të zbulohet pasnjë sulmi të drejtpërdrejtë në një të drejtë themelore, apo të një shkeljeje të kryer me anë të njëpale të tretë që mund të ndërhyjë në të drejtën e K.E.D.NJ-së.Kur një palë e tretë mund të ketë kryer një shkelje të një të drejte themelore në lidhje me një

tjetër, çështja e efektit horizontal të Konventës - domethënë një kërkesë e Konventës nëmarrëdhëniet private - është i shqetësuese. Shteti ka keqinterpretuar një kontratë që lejonshkeljen dhe që vazhdon në përmbajtjen e saj. Organet gjyqësore të shtetit kanë treguar njëmungesë të kujdesit që nuk kishte marrë masat e duhura për të kufizuar shkeljet kontraktore.Dikush mund të mendojë se në vendimin e tij mbi interpretimin, shteti ka shprehur tashmë një

veprim. Por veprimi i tij duhet të kalojë nëpër kufizimin e shkeljeve të përfshira në kontratë,përndryshe Gjykata Evropiane e konsideron këtë ngjarje si mosveprim. Në atë moment GjykataEvropiane do të konsiderojë shtetin përgjegjës për dëmin e shkaktuar nga kontrata për shkak tëmosveprimit të tij? Kur shteti ka realizuar një ndërhyrje pasive, që do të thotë ndërhyrje qëkërkon veprim pozitiv në pjesën e saj për të neutralizuar të drejtën themelore për të cilat ështëpërgjegjës, veprimi i gjyqtarit nuk është aq i rregullt që të sigurojë se është pjesë e këtij veprimi."Zhvendosja e kontrollit të ushtruar nga ana e Gjykatës është shkak i " përmbysja "së lojës sëproporcionalitetit në drejtim të detyrimeve pozitive, pasi marrëdhënia e proporcionalitetit nukështë për të kontrolluar, si zakonisht, interferencat me të drejtat individuale të janë të tepërta nëlidhje me qëllimin e interesit të përgjithshëm, por që detyrimet e vendosura nga shteti nuk janëshumë të rënda për sa i përket interesit individual për të mbrojtur226".Nëse dikush qëndron në idenë se prej interpretimit kuptohet gjerësisht, dështimet e shtetit mundtë shprehen në mënyra të ndryshme. Nëse dikush është i interesuar për një interpretim të tillë, ai

224 Cour Edh,9 Octobre 1979, Airey C. Irlande, Série A, N° 32, Afdi 1980, P. 323, Obs. R. Pelloux ; Cde 1980, P.470, Obs. G. Cohen-Jonathan ; Jdi 1982, P. 511, Obs. P. Rolland ; Gacedh, N° 2, Comm. F. Sudre.225 F. Sudre, Op. Cit. (V. Note 151), P. 370.226 F. Sudre, « L’effectivité Des Droits », In Les Grands Arrêts De La Cour Européenne Des Droits De L'homme,3ème Éd., Paris, Puf, Thémis, 2005, F. 29.

83

është veprimi i shtetit i cili do të dënohet nga rezultati i vendimit të gjykatës. Ky vendim caktonnjë kuptim të veçantë për të një klauzolë që e bën një vendim të gabuar. Nëse dikush është iinteresuar për përmbajtjen e aktit, në kuptimin që ai merr nga detyrimet, atëherë shteti mund tëjetë përgjegjës për shkak të veprimit apo mosveprimit të tij. Për shkak të dështimit të tij në atë qëlejohet një individ të shkeli të drejtat e një tjetri në kontratë, duke lënë në këtë mënyrë njëboshllëk ligjor. Por shteti mund të jetë përgjegjës për faktin se prej veprimit të tij, në atë që ka,me anë të sistemit të tij ligjor (hartimi i një ligji për shembull) lejon një individ të futet nëkontratë, duke lejuar shkeljen e ligjitis dhe duke theksuar vendosmërinë e efektit horizontal nëtë gjithë kontratën.

3.5.6 Baza e efektit horizontal.

Në çfarë bazohet efekti horizontal kur ai ndikon në kontratë ? Kush e justifikon dhe legjitimongjyqtarin evropiane për të ndikuar në interpretimin e kontratës? Dikush në të vërtetë mund nëmënyrë legjitime të bëjë pyetjen në funksion të rëndësisë së efektit horizontal, në atë që vendosmbi detyrimet e reja shtetërore, të cilat e kishin bërë këtë direkt duke nënshkruar Konventën, qëajo të veprojë në rolin e shtetit ligjor evropian mbi ndikimin e interpretimit të kontratës kurështë kryer nga gjykata vendase. GJ.E.D.NJ-ja konsideron se shteti është përgjegjës për arritjensi duhet në nivel privat. Kështu ka më shumë vlerë se duke kërkuar prej shtetit përgjegjësinësipas ligjit. Sipas vendimeve të saj, GJ.E.D.NJ-ja tregon se ajo është e bazuar kryesisht nëteorinë e detyrimeve pozitive , ose nenin 1 të K.E.D.NJ për të justifikuar kërkesën e efektithorizontal227.Për shkak se shteti nuk mundet thjesht të mbetet pasiv në mbrojtjen e të drejtave themelore tënjeriut, zhvillimi i efektit indirekt horizontal i të drejtave të njeriut në mënyrë legjitimematerializohet duke rritur detyrimet shtetërore , të cilat evulojnë në mënyrë të natyrshme. Ajokrijon " një risi cilësore prej natyrës së detyrimeve që mbulohen nga shtetet 228" një modifikim i"ekonomisë229" së K.E.D.NJ-së. Shteti duhet të garantojë të drejtat e K.E.D.NJ-së në raportet eveçanta, që nënkupton krijimin dhe ndërmarrjen e një detyrimi pra "parandalimin230", që do tëthotë duke marrë masat e nevojshme për të parandaluar shkeljet e të drejtave të individëve.

227 Në Këtë Temë, V. E Plotë Studimi Prej Moutel Në Artikulimin E Këtij Fondacioni Të Dyfishtë: Op. Cit. (V.Shënim 74). Sipas Saj, Kjo Do Të Jetë Koherente Të Marrin Në Konsideratë Neni 1 I Konventës Si Bazë Për Një"Parim I Përgjithshëm Të Zbatimit Horizontal Të Konventës" Dhe Të Përdorin Teorinë E Detyrimeve Pozitive Pas", Të Përcaktojë Shkallën E Detyrimeve Shtetërore, Si Teknika Të Tjera Të Përdorura Nga Gjednj-Ja Për TëUdhëhequr Efekt Të Tërthortë Horizontal "228 G. Cohen-Jonathan, « Abus De Droit Et Libertés Fondamentales », In Au Carrefour Des Droits, Mélanges EnL'honneur De Louis Dubouis, Dalloz, 2002, P. 517, Spéc. F. 536.229 F. Sudre, Op. Cit. (V. Note 175), F. 23.230 O De Schutter, "Ndërhyrja E Qeverisë Në Marrëdhëniet Familjare Dhe Detyrimi Për Të Parandaluar Abuzimin:Jetës Familjare Dhe Të Drejtën Për Mbrojtjen E Fëmijëve Në Praktikën Gjyqësore Të Gjykatës Evropiane Për TëDrejtat E Njeriut" Familja Rt Ligji 1999-3, F. 427-455, Spec. Pp. 442: Studimi I Olivier De Schutter Ofron NjëPamje Të Plotë Të Asaj Që Ata Mbulojnë. Shteti Do Të Ketë Një Detyrim Negativ Parësor Për Të Respektuar, I CiliËshtë Në Një Marrëdhënie Tradicionale Vertikale Ndërmjet Shtetit Dhe Individit. Por Për Shkak Se Shteti Nuk

84

Në këtë kontekst të një hulumtimi efektivitetit të drejtave231, teoria e detyrimeve pozitive ështëpërdorur nga gjyqtarë për të justifikuar përgjegjësinë e shtetit. Derisa kanë aplikuar në mënyrëlegjitime në një kornizë vertikale atë që karakterizojn marrëdhëniet midis shtetit dhe individit -që është një shtrirje horizontale dhe që është e dobishme në këtë rast për të ndihmuar formimine bazës së një padie të tillë të shtetit në lidhje me një artikull të veçantë të K.E.D.NJ-së.Ndërsa është aplikuar zakonisht në një kornizë vertikale e cila karakterizon marrëdhëniet midisshtetit dhe individit .Kjo është shtrirja e tij horizontale që është e dobishme në këtë rast dhe endihmon të formojë bazën e një padie të tillë të shtetit në lidhje me një artikull të veçantë tëK.E.D.NJ-së. Funksioni origjinal i teorisë rrjedh nga një funksion që buron nga përcaktimi indikimit të të drejtave të njeriut në leximin e kontratës232.Detyrimet pozitive kanë qenë të lidhura me efektin horizontal të K.E.D.NJ-së për të siguruar ngaautoritetet publike hapat pozitivë për të bërë mbrojtjen e të drejtave themelore të njeriut, tësigurojnë këtë qasje ndaj sulmeve të shkaktuara në marrëdhëniet private. Në anën tjetër, është emundshme që refuzimi për të parë një detyrim pozitiv do të thotë mohimin e zgjerimit të sëdrejtës të pretenduar nga një kontraktues dhe në këtë mënyrë të pranoj se shteti është përgjegjëspër shkeljet e shkaktuara nga kontrata sepse ai nuk do të kishte bërë ose duhet të kishte bërëgabim.Kështu, nga roli i rëndësishëm i caktuar nga gjyqtari, për detyrimet pozitive "mund të përfshijnë

marrjen e masave për respektimin e jetës private edhe në marrëdhëniet mes individëve233". Disagjykime e kanë sqaruar më vonë këtë zgjatje234. Për shembull, GJ.E.D.NJ-ja në vitin 1978 nërastin e Irlandës kundër Mbretërisë së Bashkuar tha se: "Konventa thjesht i detyron autoritetet elarta të Shteteve Kontraktuese për të respektuar vetem të drejtat dhe liritë e përcaktuara në to (...); ajo gjithashtu nënkupton se ata kanë nevojë për të siguruar gëzimin e tyre, për të parandaluarose korrigjuar çdo shkelje në nivele të ulëta". Lëvizja e përhapur e detyrimeve pozitive katendencë për të rritur përfshirjen e Gjykatës Evropiane në interpretimin e kontratës.

Mund Thjesht Të Mbetet Pasiv, Detyrimi Për Të Respektuar Është Reflektuar Edhe Pozitivisht, Kur Ajo Është QëShteti Të Mos Ofrojë Një Mjet Të Veçantë Apo Inkurajim Për Të Shkelin Të Drejtat E Një Një Individ. KyManifestim I Dytë I Detyrimeve Të Shtetit Është Pikërisht Pjesë E Teorisë Së Detyrimeve Pozitive, Duke Mbetur NëNjë Kornizë Vertikale. Shteti Gjithashtu Ka Një Detyrim Për Të Mbrojtur, Që Do Të Thotë, Për Të Parandaluar NjëIndivid Vuan Një Shkelje E Të Drejtave Të Tij Nga Veprimet E Individëve Të Tjerë Privatë. Siç Do Të Shohim,Cettemanifestation E Detyrimit Të Shtetit Tejkalon Marrëdhënie Vertikale. Më Në Fund, Detyrimi Pozitiv Për TëKryer, Më Pak Të Theksuar Nga Gjykatësi, Që Korrespondon Me Zbatimin E Burimeve Të KonsiderueshmeMateriale.231 Les Obligations Positives Sont Une Technique Privilégiée Du « Dynamisme Interprétatif » De La Convention :P. Rolland, « Le Contrôle De L’opportunité Par La Cour Edh Des Droits De L’homme », In D. Rousseau Et F.Sudre, Conseil Constitutionnel Et Cour Edh Des Droits De L’homme, Paris, Éd. S.T.H, 1990, P. 70 :232 O. De Schutter, "Gjeneratat E Të Drejtave Të Njeriut Dhe Ndërveprimin E Sistemeve Të Mbrojtjes: Skenarët ESistemit Evropian Të Mbrojtjes Së Të Drejtave Të Njeriut," Në Të Gjykuar Sociale, Akti I Konferencës SëOrganizuar Nga Adeage 19 Tetor . 2001 Kronikat E Omij, Nr 2, Pulim 2004.233 Gjednj 26.03.1985, X Et Y Versus. Pays-Bas, Série A, N° 91, Cde 1988, P. 462, Obs. G. Cohen-Jonathan ; Rsc1985, P. 629, Obs. L.-E. Pettiti ;Jdi 1986, P. 1082, Obs. P. Rolland , P. Tavernier.234 Cf. Par Ex. Gjednj,9 .12.1994, Lopez Ostra C. Espagne, Série A, N°303-C, Rtd Civ. 1996, P. 507, Obs. J-P.Marguénaud ;Jdi 1995, P. 798, P. Tavernier.

85

Si rezultati i Konventës për detyrimet pozitive që rriten, gjyqtari pret shtetin për t'i zbatuar atonë marrëdhëniet vertikale me individin, por edhe le të bëjë që shteti të respektojë nëpërmjetgjyqtarit marrëdhëniet private. Njohja e karakterit horizontal të një ligji buron nga Gjykata eStrasburgut. Në këtë kuptim, Gjyqtari Evropian që përcakton nëse kjo e drejtë themelore duhet tëzbatohet edhe në marrëdhëniet private. Duke pranuar këtë karakteristikë të një të drejte tëKonventës, ajo është përgjegjëse për zbatimin e saj dhe automatikisht do të përballohen ngashteti që ka për detyrë ta bëjë këtë njohje. Në këtë perspektivë, shteti duhet të sigurojë qëpersonat, me anë të kontratave të tyre nuk do të shkelin të drejtat e mbrojtura nga K.E.D.NJ-ja.Gjykata ka gjetur se efekti horizontal i të drejtave themelore në kontratë do të mund të gjejnë njëbazë në teori për detyrimet pozitive, porDetyrimi sipas nenit 1 të Konventës se "Palët e Larta Kontraktuese i sigurojnë çdo kujt brendajuridiksionit të tyre të drejtat dhe liritë e përcaktuara në këtë Konventë "lejon gjyqtarin Evropiannë bazë të efektit horizontal të K.E.D.NJ-së që të mbështetet në përgjegjësinë e shtetit. Ajosugjeron se në fakt arritja ndodhi në marrëdhëniet kontraktuale të shtetit në masën që ajo nuk eka përmbushur detyrimin e saj për të siguruar efektivitetin e të drejtave të garantuara nëKonventë në lidhje me personat në fjalë.Në gjykimin Young, James dhe Webster235, Gjykata Evropiane u shpreh - në lidhje me një

kontratë në të cilën një klauzolë kontraktuale parashikonte kushtin që një punonjës të respektojëpërcaktimet se "në bazë të nenit 1 çdo shtet kontraktues do të njohë "çdokujt brenda juridiksionittë saj të drejtat dhe liritë e përcaktuara në Konventë" prandaj, në qoftë se një shkelje e njërit prejtyre rrjedh nga një shkelje e legjislacionit kombëtar të këtij detyrimi, përgjegjësia qëndron mbishtetin, edhe pse shkaku i afërt i ngjarjeve nga e cila u ngrit çështja në vitin 1975 qëndron nëmarrëveshje midis sindikatave hekurudhore, të legjislacionit të brendshëm në fuqi në atë kohë qëe bëri të ligjshme trajtimin. Përgjegjësia e shtetit të paditur për shkelje të Konventës ,e cila do tëkishin rezultuar e angazhuar në këtë mënyrë dhe mbi këtë bazë; nuk ka nevojë për të përcaktuarnëse ajo është ashtu siç ankuesit e paraqesin, për shkak se punëdhënësi do të ketë shtetin osekontrollin e ushtruar prej tij në transportin hekurudhor ".Në të njëjtën mënyrë, në çështjen e Qipros v. Turqisë e 10 maj 2001, në Dhomën e Madhe të

Gjykatës është shprehur se "nëse autoritetet e një shteti kontraktues miratojnë, formalisht apo nëmënyrë të heshtur, veprimet e individëve për shkelje të individëve të tjerë i nënshtrohenjuridiksionit të vet me të drejtat e garantuara nga Konventa, përgjegjësia e shtetit mund të jetë eangazhimi në bazë të Konventës. Çdo përfundim tjetër do të jetë në përputhje me detyrimet sipasnenit 1 të Konventës236".Kohët e fundit, GJ.E.D.NJ-ja "në bazë të nenit 1 të Konventës, i jep të drejtën çdo shtetkontraktues që ti njohë" çdo person brenda juridiksionit të tij të drejtat dhe liritë e përcaktuaraKonventë" përgjegjësia e shtetit të paditur në kuptimin e nenit 1 të Konventës mund të rezultojë

235 Gjednj,13 .08. 1981, Young, James Et Webster, Série A, N° 44, Afdi, 1982, P. 499, Obs. R. Pelloux ; Cde 1982,P. 226, Obs. G. Cohen-Jonathan ; Jdi 1982, P. 220, Obs. P. Rolland.236. Gjednj H, 10 .05. 2001, Chypre Versus. Turquie, § 81.

86

mbi këtë bazë për çdo shkelje të nenit 10 237".Doktrina është e ndarë në hartimin e këtij neni nëthemel të avancimit nga ana e gjyqtarit. Për shembull, Jean-Pierre Marguénaud duket se ekonsideron Nenin 1 si bazë e vërtetë të efektit horizontal të Konventës - ku ai thotë se "efektikontraktual horizontal, që rrjedh nga natyra detyruese e nenit 1 duhet të jenë themeli i vërtetë injë parimi të përgjithshëm të zbatimit horizontal të të drejtave të njeriut që u mbështet për njëkohë të gjatë në teorinë e detyrimeve pozitive, pra, është i bazuar në themel më të fortëtekstual238 "- pa trajtuar supozimet e tjera, duke bërë referencë të veçantë për nenet 13 dhe 17 tëK.E.D.NJ-së239. Në anën tjetër, disa autorë bëjnë një analizë të ndryshme të jurisprudencësevropiane dhe theksojnë më shumë detyrimet pozitive të teorisë si bazë për efektin horizontal tëK.E.D.NJ-së240. Për shembull, C. GARCIA ka qenë kategorik, megjithatë ai ka caktuar idetyrimeve pozitive si bazë për zgjerimin e të drejtave themelore në marrëdhëniet private.Sipas këtij autori, çdo të drejte, për mbrojtjen e saj të shtrihet në marrëdhëniet private, së pariduhet të njihet me detyrimet pozitive. "Pra, momenti i ndonjë të drejte individuale të njohurduket se është: mbrojtja vertikale e marrëdhënies së shtetit dhe mbrojtjes individuale në bazë tëdetyrimeve pozitive vertikale në marrëdhëniet me shtetin dhe individin, në fund mbrojtja në bazëtë efektit indirekt horizontal". Pa u futur në rëndësinë e çështjes edhe pse nuk ka korniza përfundimtare ajo duhet aktualishtpër të nxjerrë në rastin Evropian, këtë pasiguri në lidhje me themelin e saj ,ajo nuk do tëdepërtojë në efektin horizontal, e cila duket i qëndrueshëm. Pasi përcaktohet efekti horizontal itë të drejtave themelore sipas kontratës dhe me zgjerimin e interpretimit të saj - në përgjithësikuptohet - është e përshtatshme për të vlerësuar zbatimin.Ky studim do të na lejojë vëzhgojmëse si Gjykata Evropiane përdor të drejtat themelore në mënyrë që ato të mund të përdoren për tëlexuar kontratën.

3.6 Realizimi i efektit horizontal.

Vendosja e efektit horizontal është shprehur me anë të veprimeve të ndryshme të GjykatësEvropiane. Në të vërtetë, GJ.E.D.NJ-ja është duke punuar pa pushim për të ndikuar në veprimine gjyqtarit të brendshëm . Më shumë gjyqtarë evropian flasin për një çështje, përveç nëse gjykatae brendshme është në gjendje për të vendosur lirshëm në këtë pikë .Nëpërmjet njohjes së efektithorizontal të të drejtave të K.E.D.NJ -ja, Gjykata Evropiane pranon se shteti është përgjegjës përarritjen e zgjidhjen e një mosmarrëveshjeje në lidhje me interpretimin e kontratës. Përshtatja e

237 Gjednj, 16 .12, 2008, Khurshid Mustafa Et Tarzibachi C. Suède: « L'assujettissement Du Contrat À LaConvention Européenne Des Droits De L'homme », § 31 Et § 34, Rtd Civ. 2009, J.-P. Marguénaud, P. 281.238 J.-P. Marguénaud, « L'assujettissement Du Contrat À La Convention Européenne Des Droits De L'homme », RtdCiv. 2009, F. 281.239 J.-P. Marguénaud (Dir.), Cedh Et Droit Privé, L’influence De La Jurisprudence De La Cour Européenne DesDroits De L’homme Sur Le Droit Privé Français, La Documentation Française, 2001, F. 81.240 J.-F. Akandji-Kombe, Les Obligations Positives En Vertu De La Convention Européenne Des Droits DeL’homme, Un Guide Pour La Mise En Oeuvre De La Convention Européenne Des Droits De L’homme, Précis SurLes Droits De L’homme, N° 7, Conseil De L’europe, Www.Echr.Coe.Int, 2006.

87

mjeteve për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të cilat Gjykata Evropiane i ballafaqon dhe që flasinpër zhvillimin e efektit indirekt horizontal.Në të vërtetë, kjo përshtatje është arsyetimi, ilustruar kryesisht nga përdorimi i parimit tëproporcionalitetit241 kërkon që të zgjerohet në gjykim .Në përmbledhje, me përshtatjen e zhvillimit të jurisprudencës të procesit gjyqësor privat dherritjen e fushëveprimit të saj që është pjesë e zgjerimit të efektit indirekt horizontal . Kjo nëmënyrë indirekte rrit ndikimin e të drejtave themelore në kontratë dhe në interpretimin i saj. Nëpërmbledhje, përshtatja e zhvillimit të jurisprudencës të proçesit gjyqësor privat dhe rritjen efushëveprimit të tij është pjesë e zgjerimit të efektit indirekt horizontal.Kjo vetë në mënyrëindirekte rrit ndikimin e të drejtave themelore në kontratë..

3.7 Zgjerimi i parimit të proporcionalitetit.

Parimi i proporcionaliteti ka dy kuptime . Kuptimi i parë është ai që gjykata Evropiane do të gjejnë proporcionalitetin e ndërhyrjes nga shteti duke legjitimuar këto të drejta të individit.Proporcionaliteti gjithashtu mund të kuptohet si një mjet arsyetimi i përdorur nga GJ.E.D.NJ nëzgjidhjen e mosmarrëveshjeve. Në sajë të balancimit të interesave, Gjykata Evropiane do të jetënë gjendje për të zgjidhur përballjen mes tyre. Kur konstatohet a priori zgjerimi iproporcionalitetit në kontekstin e marrëdhënieve private, ajo më tepër ka të bëjë me kuptimin edytë. Në të vërtetë, ndërsa proporcionaliteti - kuptohet si një mjet për zgjidhjen emosmarrëveshjeve - përdoret zakonisht për të përcaktuar nëse veprimi i pushtetit publik është ivlefshëm kundër interesave të një individi, gjyqtari tani do të duhet për të aplikuar edhe në rastkur shkelja bëhet nga një individ.Proporcionaliteti ishte parashikuar fillimisht të zbatohej për marrëdhëniet vertikale ndërmjetinteresit të përgjithshëm të shtetit dhe interesave private të një individi. Mirëpo, ai është nëgjendje për të kontrolluar marrëdhëniet private, gjyqtarit evropian i duhet të vendosë në mes tëinteresave të privatëve. Në këtë rast, proporcionaliteti tenton të shkojë drejt marrëdhënieprivate. Në të vërtetë, në atë masë që gjyqtari tashmë i jepet mundësia të hetojë në mes tëinteresave private për të vendosur kuptimin e një kontrate që ajo të zërë vendin eproporcionalitetit klasik - në këtë rast të papërshtatshëm - për një proporcionalitet Jean-PierreMarguénaud e quan " marrëdhënien private242" më adekuate .Një tranzicion që është vënë re , bëhet nga gjyqtari në mes të parimit të proporcionalitetitvertikal dhe i proporcionalitetit në mes të dy interesave private. Parimi i proporcionalitetit, simënyrë konvencionale kuptohet që ka qenë i pastruar nga Gjykata e Drejtësisë për të kufizuar

241 P. Muzny, Op. Cit. (V. Note 128).242 J.-P. Marguénaud, « Transsexualisme, Droit À L'expertise Équitable Et Diffusion De L'effet Horizontal De LaConvention Européenne Des Droits De L'homme Dans Les Relations Contractuelles », Note Sous L’arrêt Van KuckV. Allemagne, Rtd Civ. 2004, P. 361.

88

ndërhyrjen e autoriteteve në komunitetit dhe shteteve anëtare, duke kërkuar nga ata që tëzbatojnë ato me mjetet e duhura për të arritur qëllimin243.GJ.E.D.NJ-ja operon me një balancim të interesave ndërmjet interesit publik të shtetit dheinteresit privat të një individi244. Kjo kërkesë e proporcionalitet është e kombinuar me atë për tëparë një marrëdhënie të arsyeshme të proporcionalitetit midis mjeteve të përdorura dhe qëllimitqë kërkohet të realizohet, pra nevojës për të ndjekur një qëllim legjitim i cili nuk shkaktonndërhyrje me përmbajtjen e ligjit. Kjo formë klasike e proporcionalitetit është menduar për tëmirën e individit.Ajo mbron një vizion relativist në kategorinë e moderuar të të drejtavethemelore dhe përcakton vlefshmërinë e kushteve të cilat "kanë çuar në shkelje të lirivethemelore të njeriut245."Një formë e përmbysur e proporcionalitetit që ka qenë gjithashtu e zhvilluar, është mendimi përtë mirën e shtetit dhe jo të individit, nëse ajo është e justifikuar për të imponuar një detyrë246 tështetit, ose në qoftë se barra e saj është shumë e madhe. Por, në kontekstin e një konflikti në mestë mbrojtjes së të drejtave themelore dhe të kontratës këto dy interesat private përmbushen.Proporcionaliteti i përshtatur me njohjen, çon në zgjerimin e efektit horizontal të K.E.D.NJ-së.Pra, kjo nuk ishte zhvillimi i një lloj ndryshimi të testit të proporcionalitetit, duke përdorurbilancin e përgjithshëm të një interesi të veçantë, por dy interesave të veçanta për të gjetur njëekuilibër mes tyre. Kontrolli "marëdhënies private të proporcionalitetit247" është aq i "shkëputurnga çdo referencë për " autoritetet publike "," e nevojshme në një shoqëri demokratike"ose " sikufi kombëtar i vlerësimit248". "Proporcionaliteti i marrëdhënies private 249" në këtë rast ështëmarrë për zbatimin e standardit të proporcionalitetit me një mosmarrëveshje private.Megjithatë,edhe pse mosmarrëveshja është private, palët janë të pranishme edhe në proçeduratpara gjykatave evropiane – pra, shteti dhe një kontraktues karakterizojnë një marrëdhënievertikale, duke perceptuar parimin dhe aplikimin e saj delikat. Në fakt, siç do ta shohim,përdorimi i vetë proporcionalitetit është vërtetë një ndryshim. Kjo është natyra e interesave ,zbatimi i të cilave ndryshon situatat e zakonshme. Aplikimi i proporcionalitetit në marrëdhënietmes privatëve të çon në faktin që nuk duhet të harrojmë ndikimin e tërthortë që ka GjykataEvropiane i cili kalon nga shteti. Në të vërtetë, zbatimi i saj ka evoluar në dy faza.GJ.E.D.NJ-ja e ka përdorur për marrëdhënien në fjalë interpretimin e kontratës, në të cilën

gjyqtari duket se ka ruajtur "të gjitha virtytet e interesit të përgjithshëm250".Duke vepruar kështu,

243 G. Cornu, Vocabulaire Juridique, Association H. Capitant, 7ème Éd., Paris Puf, Coll. Quadrige, 2005.244 M. Mekki, L’intérêt Général Et Le Contrat, Contribution À Une Étude De La Hiérarchie Des Intérêts En DroitPrivé” Paris, 2004.245 J. Carbonnier, Note Sous Ca Poitiers, 8 Novembre 1949, Jcp Éd. G, 1949, Ii, N° 5205.246 Zbulimi I Detyrimit Pozitiv Të Shtetit Është Në Fakt Rezultat I Rezultatit Të Zbatimit Të Parimit TëProporcionalitetit.247 J.-P. Marguénaud.248 J. Mouly Et J.-P. Marguénaud, « L’alcool Et La Drogue Dans Les Éprouvettes De La Convention Edh : ViePrivée Du Salarié Et Principe De Proportionnalité », D. 2005, P. 36.249 J.-P. Marguénaud.250 J.-P. Marguénaud, « Transsexualisme, Droit À L’expertise Équitable Et Diffusion De L’effet Horizontal De LaConvention Européenne Des Droits De L’homme Dans Les Relations Contractuelles », Rtd Civ. 2004, F. 361.

89

ai jep përshtypjen se ndërhyrja e tij është e justifikuar për shkak se i është përshtatur njëmarrëdhënie vertikale. Megjithatë, të dy kontraktuesit ishin me të vërtetë individët privatë.Pastaj, ligji ka treguar se gjyqtari kishte ndërmarrë një hap në zbatimin e parimit të"proporcionalitetit në marrëdhëniet e privatëve" si pjesë e një marrëdhënie kontraktuale .

3.7.1 Fshehja e "proporcionalitetit në mes marrëdhëniet e privatëve ".

Në manifestimet e tij të hershme, "proporcionaliteti në marrëdhëniet mes privatëve " ështëzbatuar nga gjykata si të ishte një proporcionalitet klasik. Në të vërtetë, Gjykata Evropiane kabërë testin e proporcionalitetit midis dy interesave private, nisur si një marrëdhënie vertikale.Biznesmenët Madsen v. Danimarkës 251 dhe Wretlund v. Suedi 252, Gjykata Evropiane ështëpërballur me aplikantët që pretendojnë shkelje të nenit 8 të K.E.D.NJ-së mbi të drejtën përrespektimin e jetës private dhe familjare të shkaktuara me shfaqjen alkoolit dhe të drogës të bërandaj tyre nga punëdhënësi .Për rastin e biznesmenit Madsen, GJ.E.D.NJ-ja ka konsideruar se masat e kontestuara kanë qenë

të nevojshme në një "shoqëri demokratike" për të mbrojtur të drejtat dhe liritë e të tjerëve dhe tësigurisë së kompanive në aktivitetet të cilat ishin veçanërisht të rrezikshme. " Ndërsapunëdhënësi është person privat, vërejmë se arsyetimi i gjyqtarit –i cili kontrollondomosdoshmërinë e masës dhe proporcionaliteti të saj - është e njëjtë si në kuadrin e njëmarrëdhënie vertikale në të cilin gjyqtari do të duhet të vendosë një konflikt në mes të interesitpublik dhe privat.Në rast Wretlund v. Suedi, Gjykata shqyrtoi - në të njëjtën mënyrë - proporcionalitetin endërhyrjes, duke shmangur me kujdes dhe përshkruar si "ndërhyrje nga një autoritetpublik".Gjykata konstatoi se " veprimet operacionale në një central bërthamor lidhur mesigurinë dhe mbrojtjen e të drejtave dhe lirive publike të të tjerëve arsyetojnë paraqitjen epersonelin e të pastër në testet e alkoolit dhe drogës".Në të dyja rastet, Gjykata e Strasburgut ka shpallur aplikimet e papranueshme, pasipretendimet dhe masat e kontestuara kanë qenë të nevojshme në një "shoqëri demokratike" për tëmbrojtur të drejtat dhe liritë e të tjerëve dhe të sigurisë në kompanive aktiviteti i të cilave ishteveçanërisht i rrezikshëm. Kjo shprehje tregon se Gjykata nuk u largua plotësisht nga ky kuptimiorigjinal që është shprehje aktuale e marrëdhënieve ndërmjet shtetit dhe individit.Gjyqtari evropian e gjen veten në një situatë për të cilën ai duhet ti përshtatet proporcionalitetit.Megjithatë, arsyetimi i tij është pothuajse i njëjtë si kur ai ka për të vendosur në mes të interesittë përgjithshëm dhe interesave private. Profesorët Jean-Pierre dhe Jean-Mouly Marguénaudkanë hulimtuar , rreth vendimit Madsen, një kapiten i një anije në det ka një fuqi relative për tëruajtur sigurinë në bord në kuadër të përgjegjësisësë autoriteteve publike253, si dhe për njëcentral bërthamor në çështjen Wretlund, për të cilën përgjegjësia ngjan me atë të subjektit

251Gjednj, 7 .11. 2002, Madsen V. Danimarkës, Jcp 2004, Éd.E, N° 334, P. 373, Obs. J. Raynaud.252Gjednj, 9 Mars 2004, Arrêt Wretlund V. Suedi.253 J. Mouly Et J.-P. Marguénaud, Op. Cit (V. Note 203).

90

publike. Ajo që duhet bërë është të mbrojë komunitetin nga rreziqet bërthamore, edhe pse ainuk ka lidhur kontratë me operatorin.Në kuptim të këtij ligji, mund të konkludohet se kur kontraktuesi ka aftësi të ngjashme me ato tëpersonit publik, të drejtat themelore do të luajnë një rol të rëndësishëm në interpretim. Gjykata ekonsideron të lehtë në këtë rast faktin se shteti kishte detyrim pozitiv për të garantuar të drejtënthemelore në të gjitha marrëdhëniet midis individëve privatë. Zbatimi i të drejtave themelore nëkëtë kontekst është i ngjashëm me atë që është realizuar në një kornizë vertikale, midis shtetitdhe individit.Në të vërtetë, konflikti në mes të lirisë kontraktore akorduar individëve, dhe leximit të kontratëspërmes të drejtave themelore është e kufizuar në këtë kontekst, si kontraktues është personipublik. Kjo liri është kundërshtuar si zakonisht pak me detyrimin për të respektuar të drejtatthemelore. Aplikimi i proporcionalitetit është klasik për disa konflikte,siç sugjeron GjykataEvropiane nuk e përjashton këtë në situata të caktuara, për të drejtat themelore që mund tëpërdoren në të njëjtën mënyrë sikur të ishte një marrëdhënie vertikale ndërmjet individit dheshtetit, ndërsa kjo nuk është kështu për shkak se marrëdhënia është horizontale, megjithatë,mosmarrëveshja është thjesht private ose familjare.Gjykata Evropiane ka tendencë për t'u marrë parasysh faktin se shteti nuk e ka siguruar rritjen

aq sa për të respektuar të drejtat themelore të njeriut, me përjashtim të rastit të drejtave tëpacënueshme254.Tashmë në një rast të mëparshëm255, gjyqtari kishte treguar përkushtimin e tijpër të mos bërë shumë ndryshime radikale në zgjidhjen e situatave me të cilat ai përballet .Një punonjës i televizionit spanjoll u shkarkua pasi ka kritikuar menaxhimin e biznesit dhesjelljen e drejtuesve të televizionit . Ai u ankua për shkelje të së drejtës së tij për lirinë eshprehjes së mbrojtur sipas nenit 10 të K.E.D.NJ-së. Në përgjigje të argumentit paraprak tëqeveria spanjolle që u shpreh se shkarkimi ka ndodhur për shkak të natyrës private tëpunëdhënësit, Gjykata deklaroi se "Neni 10 nuk zbatohet vetëm në marrëdhëniet midispunëdhënësit dhe punëmarrësit, kur ata janë të së drejtës publike, por mund të zbatohen kur këtomarrëdhënie janë sipas të drejtës private ", që nënkupton një zbatueshmëri horizontale tëKonventës.Pastaj ajo shtoi se "përveç kësaj, në disa raste, shteti ka një detyrim pozitiv për të mbrojtur tëdrejtën e lirisë së shprehjes kundër shkeljeve edhe nga personat privatë. Prandaj, Gjykatakonstaton se masa përbën një ndërhyrje në të drejtën e tij për lirinë e shprehjes së mbrojtur sipasparagrafit 1 të nenit 10 ".Ne perceptojmë një konfuzion në mes të natyrës publike ose private tëtelevizionit spanjoll - pjesërisht të private - për të cilin kanë punuar punonjësi. Ndërsa i ështëkushtuar zbatimit horizontal të neneve të sipërpërmendura , Gjykata Evropiane ka zbatuar

254 Në Vendimin Pla Et Puncernau Versus. Andorre, Verehet Megjitatë Një Situate E Ndryshme : Gjednj INënshtrohet Respektimit Të Neneve 8 Dhe 14 Te Kednj-Së Në Fushën E Testamneteve Dge Trashegimisë ,Megjiate Duke Konsideruar Si Shume Private Dhe Intime . Gjyqtari Garlicki, Sipas Mendimit Të Tij Kundërshtues,Ka Mbajtur Gjithashtu Qëndrimin Se Parimi Që Duhet Të Qeverisin Çështje Të Tilla Ka Qenë Respektimi I LirisëSë Individëve, Të Drejtat E Njeriut Për Të Luajtur Një Rol Kryesor Dhe Shenues Në Këtë Fushë255Gjednj, 29 .02.2000, Fuentes Bobo Versus Espagne, Req. N°39293/98, D. 2001, P. 574, J. Mouly Et J.-P.Marguénaud ;Jcp 2001, Éd. G, I, 291, N° 38, Obs. F. Sudre.

91

parimin e proporcionalitet në mënyrë tradicionale. Pas aplikimit të proporcionalitet në mes të dyinteresave private duke pretenduar të jetë në një kontekst vertikal, Gjykata Evropiane kashpjeguar në mënyrë progresive arsyetimin e saj dhe ka pranuar se ka ndërhyrë për të vendosurnë mes të dy interesave.Në një vendim Pla dhe Puncernau v. Andorre të datës 16 dhjetor 2008256, GJ.E.D.NJ-ja ka bërënjë aplikim "të marrëdhënies private në parimin e proporcionalitetit 257", përkushtimin e vërtetë" në detyrim kontrator258" të K.E.D.NJ-së: "Gjyqtarët Evropian njëzëri, menduan në gjykimet etyre se shteti suedez në fakt kishte dështuar në detyrimet e veta pozitive për të mbrojtur këtë tëdrejtë. Në arritjen e këtij përfundimi, ata mendonin se dëbimi nga banesa i aplikantët kishinjetuar për gjashtë vjet ishte një mjet joproporcional për mbrojtjen e të drejtave të palëve të treta.Në të vërtetë, GJ.E.D.NJ-ja vepron direkt në mes të dy interesave private, respektivishtqiradhënësit dhe qiramarrësit. Gjyqtari konsideron se edhe në qoftë se dëbimi i banorëve ështëpërcaktuar me ligj për të ndjekur një qëllim legjitim, nuk ishte e nevojshme në një shoqëridemokratike .Gjyqtari ka interpretuar kontratën drejtpërdrejt, duke përdorur proporcionalitetin për të vendosurinteresin e qiradhënësit të vënë përpara, dhe interesave të banorëve me origjinë të huaj për tëmarrë informacion nga vendi i tyre i origjinës, me anë të antenave parabolike të jashtme.Gjykata Evropiane ka bërë një përparim të ri për të drejtat e njeriut në interpretimin e kontratës.Por, edhe pse gjyqtari ballafaqon hapur dy interesa private, kjo nuk do të shpjegojë shumëmënyra se si ajo zhvillon arsyetimin e saj për të arritur në vendimin që ai merr në rasti konkret .Ashtu si mosmarrëveshja është në mes të dy interesave private në mënyrë të qartë - që gjyqtarika aplikuar atë të ashtuquajtur proporcionalitet të marrëdhënieve private - nuk ka asgjë për tëkuptuar se si ai përdor proporcionalitetin në pjesën e poshtme. Megjithatë, duket e nevojshme tëvlerësojmë këtë tranzicion në përdorimin e parimit të proporcionalitetit.

3.7.2 Niveli i zgjerimit të proporcionalitet.

Ky vlerësim nxjerr në pah dy mendime kryesore. E para ka të bëjë me ndryshimin e kryer nëmënyrën e zgjidhjes së mosmarrëveshjes. Në të vërtetë, duket se kjo nuk është ashtu si dhe se kyparim i përdorur është ndryshuar - pavarësisht nga fakti se konteksti për të cilin u menduafillimisht nuk është i njëjtë. Parimi nuk ndryshon dhe ai është përdorur në një kontekst tëndryshëm. Ky është qëllimi i parimit që i cili ka evoluar.Konsiderata e dytë është natyra e interesave të përfshira. Ndërsa dy interesat private janë prekur ,ne e kuptojmë se kjo nuk është aq shumë përfituese për të drejtat që janë kritike në zgjidhjen ekonfliktit, por edhe drejtat që dalin përballë tij . Proporcionaliteti, pra indirekt ngre çështjen epërparësisë së të drejtave mbi të tjerët dhe shkallën e dëmtimit të tyre nga secili, për timbështeturygjerimin e tyre drejt marrëdhënies private.

256 Cour Edh, 16 Décembre 2008, Khurshid Mustafa Et Tarzibachi C. Suède.257 J.-P. Marguénaud.258 J.-P. Marguénaud.

92

Arsyetimi i gjyqtarit nuk është krejtësisht e ndryshëm nga ai që përdoret në rastin e një dëmtimitë pësuar në një marrëdhënie vertikale. Megjithatë, koncepti i proporcionalitet të parashikuar ngaGjykata e Strasburgut nuk është natyrisht ai që duhet të konsiderohet në një kontratë në të cilënjanë shprehur dy interesa private. Në të vërtetë, "në hartimin e tij dominuese, koncepti ligjor iproporcionalitet ka të bëjë me mbrojtjen e të drejtave themelore të njeriut nëpërmjet shkeljevefrenimit që mund të sjellë fuqia e tyre publike në ndjekje të një qëllimi të caktuar me interes tëpërgjithshëm259."Proporcionaliteti shprehet një lidhje të "komoditet260" mes disa elementëve. Kush mund të

mendojë në mënyrë ligjore se gjyqtari që nuk e ka miratuar të njëjtën mënyrë zgjidhjen emosmarrëveshjes, kur ajo duhet të përballet me interesit e përgjithshëm në një interes privat dhemes dy interesave private. Angazhimi i përgjegjësisë së shtetit për mosrespektimin e të drejtavethemelore në mes të individëve përmbushet me një analizën e veçantë, e cila nuk e bën nëmënyrë metodike, kjo kalon duke kërkuar një përgjigje proporcionale dhe për ruajtjen dhesubstancë të lirisë261."Gjyqtarët duhet ti kushtojnë me shumë vëmendje për të treguar ndërhyrjen e "lidhjes direkte"

të së drejtës në fjalë për individin262. Kontrolli i "proporcionalitetit" duhet të luajnë bazuar nëobjektivat legjitime të papërcaktuar dhe objektiva jo më legjitime të emërtuar në paragrafin 2 tënenit 8 të Konventës . Kështu, K.E.D.NJ-ja , duhet të vijë për të ushtruar një rishikim tëkrahasueshëm të proporcionalitetit të gjykatave të brendshme tashmë të realizuara nga neni120/2 i Kodit të Punës. Nëse Gjykata e Strasburgut ushtron në të njëjtën fushë të njëjtin lloj tëkontroll, si ai i përdorur tashmë nga gjykatat e brendshme, marrëdhënia mes privatëve ,për këtëarsye është gati për të marrë një nivel të katërt në juridiksion, këtë herë në rang evropian263".Një pjesë e doktrinës gjithashtu mbron fuqimisht dialektikën. "Ajo ende do tronditet përvendosmërinë dhe vendin përhapjen së Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut nëmarrëdhëniet mes individëve nën ndikimin e parimit të proporcionalitetit ,ndërtuar nëmarrëdhëniet vertikale ndërmjet shtetit dhe individit"Megjithatë, nga pikëpamja e gjykimeve tëbëra dhe vendimeve e tjera mund të konstatohet se nuk ka ndodhur në fakt futja e marredhënieveprivate në respektimin e proporcionalitetit .Në shumicën e kohës, GJ.E.D.NJ-ja përcakton se interpretimin e kontratës me "standardet264" endërhyrjes së shtetit. "Në kryerjen e kontrollit të saj mbi marrëdhëniet private, Gjykatat nuklëvizin larg nga metoda analitike që përdor për ndërhyrje publike me të drejtat e Konventës. Ajo

259 G. Xynopoulos, Dictionnaire De La Culture Juridique, Sous La Dir. De D. Alland Et S. Rials, Puf, 1ère Éd.,2003, F. 1251.260 P. Muzny, Dictionnaire Des Droits De L’homme, 1ère Éd. Puf, 2008, Sous La Direction De J.Andriantsimbazovina, H. Gaudin, J.-P. Marguénaud, S. Rials, F. Sudre, P. 811.261 J. Raynau, F. 187.262 Gjednj,24 .021998, Botta C. Italie, Req. N° 21439/93, Rtdc 1999, P. 498, J.-P. Marguénaud ; Rtdh, 1999, P. 595,B. Maurer.263 J. Mouly Et J.-P. Marguénaud.264 J. Raynaud F. 188, N° 177.

93

gjithashtu kontrollon faktin nëse shkelja është përcaktuar me ligj, ka ndjekur një qëllim ligjordhe nëse ishte e nevojshme në një shoqëri demokratike.Lidhur me këtë pikë të fundit, ajo është e kaluar në mënyrë të ngjashme në gjykimin mbi

proporcionalitetin e masës së marrë në këtë rast nga një person privat, 265".Mund të vemë re sekjo nuk është me aq shumë e ndryshme nga në mjetet e saj, por nga qëllimi i saj. Në kontekstine një marrëdhënie private, dhe pasi ajo që është vërejtur është fakti se gjyqtari miraton të njëjtënmënyre si në rastin e një marrëdhënie vertikale, çështja e marrëdhënies private tëproporcionalitetit atëherë na del konkluzioni se ajo e përballet me të drejtat të përfshira, dhepër këtë arsye është çështja e prioritesh.

3.8 Hierarkia e të drejtave themelore.

Proporcionaliteti në fushën e të drejtave të njeriut ndodhet me fushën optimale të aplikimit, pasishumicën e standardeve i kanë dhënë një kuptim relativ të drejtave të njeriut . Këto kanë efektnë liritë individuale, me një përmbajtje abstrakte, janë vetë a priori të papërcaktuara266." Dukepasur parasysh se të drejtat e njeriut kanë një natyrë relative të theksuar të ndarë ngaproporcionaliteti, vlera e tyre në një situatë të caktuar do të jetë e ndryshme në varësi të natyrëssë çështjes. Për të përcaktuar nëse vendimi i interpretimit është marrë në përputhje me K.E.D.NJ,gjyqtari do të duhet të përballet me objektivin e masës që mbulon atë dhe në lidhje me shkeljen etë drejtës themelore. Sipas ligjit në fjalë, zgjidhja do të jetë e ndryshme. Kështu, çështja eproporcionalitetit në mes të të drejtave themelore në mënyrë indirekte ngre çështjen e hierarkisësë të drejtave themelore. Edhe pse disa të drejta nuk mund të jenë subjekt i përjashtimeve, të tillasi: e drejta për jetën, e drejta për liri nga trajtimi çnjerëzor ose poshtërues - përbëjnë atë qëFrédéric SUDRE quan "thelbin267" e të drejtave themelore - më të drejta të tjera që janë nëgjendje t'i nënshtrohen kufizimeve në çdo rast janë të ndryshme. Në këtë kuptim, ne mbrojmëtezën se nuk ekziston një hierarki e momentit të drejtave themelore. "Bilanci është thyerdomosdoshmërisht në një tjetër favor, ajo që mbizotëronte ose në qoftë se e parapëlqente atë,ishte vënë përpara nga një prej dy palëve në gjykim. Balancimi i interesave të çon në atë që, sëpaku në rrethanat e këtij rasti, një interes peshon më shumë se një tjetër.268". Zbatimi iproporcionalitetit bën të mundur ruajtjen e ekuilibri mes interesave private. Rezultati imosmarrëveshjes nuk është përcaktuar paraprakisht në varësi të vlerës, nga pikëpamja formaleqë secili do të zotërojë të drejtën themelore. Përveç përfshirjes në çdo rast s "thelbi" i ligjit do tëmbizotërojë. Ndikimi i proporcionaliteti në të drejtat themelore dhe në interpretimin e kontratësështë e inkurajuar nga zgjerimi i mjeteve për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve .

265 P. Ancel, J. Moret-Bailly, A. Jeammaud Et E. Millard, Vers Un Droit Commun Disciplinaire, Publications DeL’université De Saint-Étienne, 2007, F. 296.266 P. Muzny, Op. Cit. , F 811.267 F. Sudre, Op. Cit. , F 206, N°143.268 F. Rigaux, Op. Cit. , F. 225.

94

Gjykata Evropiane, në dëshirën për të rritur autoritetin e saj po merret me konfliktet që ende nukjanë nën juridiksionin e tij. Një tjetër element përforcon këtë ide,është ndërhyrje graduale, e cilaka të bëjë me shtrirjen e autoritetit të vendimeve të GJ.E.D.NJ-së.

3.8.1 Shtrirja e autoritetit të vendimeve të GJ.E.D.NJ-së.

Në përgjithësi, vërehet se gjykimet e GJ.E.D.NJ-së kanë një autoritet të ndryshëm nga ai zyrtarpër tekstin e K.E.D.NJ-së. Duke shfaqur një gjë të gjykuar të caktuar zyrtarisht, gjykimet tëGJ.E.D.NJ në të vërtetë janë bartës të gjësë së gjykuar, e cila tenton të nxjerrë në pah ndikiminqë mund të luajë në kontratë . Përveç kësaj, lind pyetja ,nëse vendimet e Gjykatës Evropiane errisin këtë tendencë .Pyetja nëse vendimet e dhëna nga Gjykata Evropiane duhet të merren parasysh nga shtetet nëligjin e tyre të brendshëm mund të rriten269, pavarësisht përgjigjes negative teksti i KEDNJ-sëduket se është bërë zyrtar. Nëse teksti i K.E.D.NJ-së e bën të pamundur jurisprudencën evropianenë interpretimin e kontratave private, puna e Gjykatës Evropiane tregon të kundërtën. Ne duhettë konsiderojmë autoritetin e vendimeve të GJ.E.D.NJ-së përtej asaj që ofron nga teksti tëK.E.D.NJ-së. Sipas K.E.D.NJ, gjykimet e GJ.E.D.NJ kanë autoritetin e gjësë së gjykuar. Në fakt,mund të flitet për gjykimin në interpretimit. Autoriteti formal i Konventës është i tejkaluar ngaautoritetit aktuale në ndikimit të gjyqtarëve evropiane për kontratën dhe interpretimin e saj.

3.8.2 Autoriteti i vërtetë dhe formal.

Autoriteti formal i vendimeve është gjë e gjykuar. Autoriteti i gjë e gjykuar270 që do të thotë senuk është e mundur për të vënë në dyshim atë që është gjykuar përfundimisht. Në gjykiminRingeisen v. Austrisë271 për të cilin GJ.E.D.NJ-js vuri në dukje se ish-neni 52 i K.E.D.NJ-së, i ciliparashikon se "Gjykimi i Gjykatës është i formës së prerë", "ka të vetmin qëllim dallimin e sajnga vendimet e gjykatave të një autoriteti tjetër ". Autoriteti formal i vendimeve nganjëherëshoqërohet me interpretimin e gjësë së gjykuar.

269 G. Cohen-Jonathan, "Disa Konsiderata Mbi Autoritetin E Vendimeve Të Gjednj Të Drejtave Të Njeriut", NëLiber Amicorum Marc-André Eissen, Lgdj, Bruylant Brussels 1995 F. 39-64; A. Rzemczewski, "Ekzekutimi IVendimeve Sipas Konventës Evropiane Për Të Drejtat E Njeriut", Në Simpoziumin E 30: Mbrojtja E Të Drejtave TëNjeriut Në Kuadrin Ndërkombëtar, Strasburg, 29-31 Maj 1997 Pp. 42 Dhe S. C. Defigier, H. Pauliat, V. SaintJames, A. Sauviat, "Autoriteti Interpretuese E Vendimeve Të Gjednj Të Drejtave Të Njeriut", Në J.-P. Marguénaud(Ed.), Echr Dhe Ligji Private. Ndikimi I Jurisprudencës Së Gjednj-Së Të Drejtave Të Njeriut Në Ligjin PrivatFrancez, Mission Research "Ligj Dhe Drejtësi", Paris, Documentation French, 2001, F. 11-73; J. Velu, "PërAutoritetit Gjyqësor Të Vendimeve Të Gjykatës Evropiane Të Të Drejtave Të Njeriut: Pikëpamjet E Duhura NëKrahasim Me Zhvillimet Aktuale", Në Rrugët E Reja Në Tribute Ligjit Në F. Rigaux, Bruksel, Bruylant 1993 F.527-562.270 Neni 44 I Konventës .271Gjednj , 23 ,06, 1973, Arrêt Ringeisen V. Austisë, § 13.

95

Autoriteti i vërtetë i vendimeve është interpretimi i gjësë së gjykuar272. Gjykata Evropianeinterpreton të drejtat e K.E.D.NJ-së në mënyrë që gjykatat kombëtare të zbatojnë në përputhjeme të273. Perceptimi i marrëdhënies mirëmbahet midis GJ.E.D.NJ-së dhe gjykatave kombëtare .Ata janë subjekt i një "udhërimi të disiplinës gjyqësore274."Ndërsa nuk është e detyruar me ligj,gjyqtari zbaton K.E.D.NJ-në, dhe interpretimin e këtij teksti nga Gjykata Evropiane, duke pasurparasysh të gjitha pasojat mund të rezultojnë që mosnjohja e tekstit.Vetë gjykata pranon se vendimet e saj "shërbejnë vetëm për të vendosur çështjen para saj, por mëgjerësisht për të sqaruar, mbrojtur dhe zhvilluar rregullat e Konventës, dhe kështu tëkontribuojnë për pajtueshmëri nga shtetet, angazhimet e ndërmarra nga ana e tyre si PalëtKontraktuese275 ".Ky autoritet gjen një bazë në Nenin 32 të K.E.D.NJ-së e cila cakton nëGJ.E.D.NJ-ja detyrën e interpretimit të Konventës276.Autoriteti i njohur është më i madh se saishte planifikuar fillimisht. Për këtë arsye a duhet të merret parasysh në të njëjtën mënyrë qështeti duhet të respektojë ligjin evropian, edhe pse nuk do të gjykohet? Të gjitha shtetet, nëkundërshtim me ligjin e Komunitetit nuk duhet të vendosin K.E.D.NJ- në në nivel të njëjtë,brenda sistemit të tyre ligjor. Megjithatë, pavarësisht se çfarë përfshin tekstin e Konventës,GJ.E.D.NJ-ja ka vendosur veten duke siguruar gjykimin të saj ,si një autoritet shumë irëndësishëm.Konventa është e heshtur për detyrimin e ekzistencën për të marrë parasysh vendimet eGjykatës së Strasburgut, më tej lind pyetja nëse vendimi nuk ka të bëjë me shtetin direkt. Nëkëtë heshtje, ajo takohet me kërcënimin e ndërhyrjes nga gjykatat evropiane. Sipas nenit 46 tëKonventës, natyra e detyrueshme e vendimit evropian duket e kufizuar kur shteti është palë nëmosmarrëveshje. Por në realitet, autoriteti i vendimeve të Gjykatës nuk është vetëm relativ portejkalon marrëdhëniet e diskutueshme që shtrihen në të gjitha shtetet anëtare të Këshillit të

272 F. Sudre, Op. Cit. (V. Note 18), P. 740, N° 342 ; J. Velu Et R. Ergec, Op. Cit. (V. Note 156), N° 1237.273238cour Edh, 13 Juillet 2004, Pla Et Puncernau C. Andorre, Rtd Civ. 2004, P. 804, Obs. J.-P. Marguénaud ;Ajda2004, P. 1812, Obs. J.-F. Flauss ; « Droit De La Convention Européenne Des Droits De L’homme », Jcp 2005, I,103, N° 15, Obs. F. Sudre ; « L’interprétation D’une Clause Testamentaire Et La Convention Edh », Jcp, 2005, Éd.G, Ii, 10052, Note F. Boulanger ;D. 20105, P. 1832, Note E. Poisson- Drocourt ; « La Nature Testamentaire D’uneLettre Missive », D. 2005, P. 1064, Obs. M. Nicod ; « Cedh Et Interprétation Des Contrats De Droit Privé », Rdc2005, P. 645, Obs. J. Rochfeld ; « L’interprétation D’un Testament Conformément Aux Principes De La ConventionEuropéenne Des Droits De L’homme », Répertoire Defrénois 2005, P. 1909, Note P. Malaurie.274 B. Genevois, Concl. Ce, 11 Juillet 1984, Subrini, D. 1985, P. 150.275Gjednj, 18 Janar 1978 Ireland V. Mbretëria E Bashkuar, Seria A, Nr 25. Is Delicostopoulos Konsideron SeAutoriteti I Vendimeve Të Gjednj Duhet Të Përshkruhet Si "Autoritetin E Precedentit", "Autoriteti I PrecedentitPërbën Mbështetjen E Nevojshme Për Funksionin Interpretuese Për Të Krijuar Gjykime Ligjërisht Detyruese EGjednj-Së Të Drejtave Të Njeriut Përtej Rastit. Autoriteti I Gjë Interpretuar Është Një Zgjidhje E PapërsosurPjesërisht Për Shkak Se Ajo Vjen Nga Një Transparencës Së Gabuar I Konceptit Të Autoritetit Të Gjë InterpretohetSiç U Shpjegua Nga Doktrina E Komunitetit Për T'iu Përgjigjur Pyetjeve Ligji Vet Komuniteti Në Një KontekstTjetër Ligjore ", Gjyqi Civil Provë E Ligjit Procedural Evropian, Pref. S. Guinchard, Lgdj, 2003, No 174 Et Seq.,Spec. Nr 197.276 F. Sudre, "Për Dinamizmin Interpretuese Të Gjykatës Evropiane Për Të Drejtat E Njeriut", Jcp 2001 I, F. 335; J.Andriantsimbazovina, "Metodat E Interpretimit Të Të Drejtave Të Njeriut Instrumentit Të Dialogut Kednj? "Në F.Lichère, L. Potvin-Solis, Raynouard A. (Ed.), Dialogu Mes Gjykatësve Evropiane Dhe Kombëtare: Yshtje ApoRealitet Bruylant-Ndëshkim I Drejtë, Al ?. "Ligj Dhe Drejtësi", Nr 53, 2003 167.

96

Evropës.Kjo arsye përfshihet që në fillim në logjikën e pastër. Në të vërtetë, duket normale qëdënimi i një shteti bazë duhet të shërbejë dhe për referencën e shteteve të tjera, ndonëse nëparim nuk janë të prekur nga rasti. Për të mos u dënuar nga ana e tij, ai është në përputhje meatë që ka dalë nga jurisprudencën ndërkombëtare kombëtare dhe e zbaton në praktikë.Në këtë drejtim, Protokolli 14 i Konventës ka shtuar me nenin 46 paragrafi 3 parashikon "njëkërkesë për interpretim" për të ndihmuar dhe trajtuar mungesën e qartësisë së një vendimi. Kjokërkesë është në përputhje të zbatimit nga shtetet e vendimeve të Gjykatës. Përveç kësaj,paragrafë të rinj 4 dhe 5 të të njëjtit nen sigurojnë "procesin gjyqësor kundër shkeljeve". Kyfunksion lejon që Këshilli i Ministrave pas vendosjes së një shteti mbetet objekt i kushteve tëcaktuara për të vepruar kundër tij, nëse ajo dëshmon ose refuzon të pajtohet me një vendim tëGjykatës277.Autoriteti formal i vendimeve është tejkaluar në praktikë.Gjëja e gjykuar ,pra ajo që rezulton ngavendimi bëhet në praktikë dhe jep një zgjidhje për interpretim .

3.8.3 Pikëpyetjet e gjykimit llojet e vendimeve.

Vendimet e Gjykatës Evropiane janë të detyrueshme278 dhe deklarative279. Megjithatë, janë tëkufizuara deri në masën që ndikimi ka luajtur rol në të drejtat e njeriut .Natyra e detyrueshme e gjykimit është e kufizuar jo vetëm kur zgjidhja luan mes palëve .Zbatimi i teknikës pilot të gjykimit ndihmon për të përforcuar këtë konstatim . Vendimet eGJ.E.D.NJ-së janë të nevojshme ,detyruese do të thotë se vendimi është i formës së prerë280 përpalët e përfshira në gjykim. I detyrueshëm "në fakt" është demonstruar nga ana e GJ.E.D.NJ-sëme rastin e dy vendimeve në ndërkombëtare. Gjykimi i Marckx v.Belgjikës281 është i pari qëështë ankuar pas dënimit të tij për natyrën edhe pasojat e legjislacionit, Gjykata e KasacionitBelge nuk e pranoi ndrzshimin e praktikës e saj gjyqësore, zgjidhja evropiane nuk e detyrojnë

277 Raporti Shpjegues I Protokollit 14 Në Konventës Evropiane Të Të Drejtave Të Njeriut Dhe Lirive Themelore, QëNdryshon Sistemin E Kontrollit Të Konventës, § 99 "Presionin Politik Që Do Të Përbëjnë Një Veprim Të TillëShkelje (...) Duhet Të Të Jetë I Mjaftueshëm Për Të Shtetit Në Fjalë Kryen Gjykimin Fillestar Të Gjykatës "; § 100:"Neni I Ri 46 Prandaj, Shton Mundësi Të Reja Për Të Bërë Presion Atyre Ekzistuese. Vetë Ekzistenca E NjëProcedure Të Tillë Të Procedurës Shkeljes Dhe Kërcënimin Për Të Përdorur Atë Duhet Të Ketë Një Nxitje Të ReEfektive Për Ekzekutimin E Vendimeve Të Gjykatës. "278 Neni 46§ 1 I Konventës279 Neni 41 I Kednj-Së: "Kur Gjykata Konstaton Se Ka Pasur Shkelje Të Konventës Ose Të Protokolleve Të Saj, DheNëse E Drejta E Brendshme E Palës Së Lartë Kontraktuese Lejon Të Bëhet Vetëm Një Ndreqje E Pjesshme PasojatE Kësaj Shkeljeje, Gjykata Jep Palën E Dëmtuar, Nëse Është E Nevojshme, Vetëm Kënaqësinë ".280 Ai Do Të Bëhet I Formës Së Prerë Dhe I Detyrueshëm, Për Këtë Arsye, Pasi Që Palët Të Raportojnë PërsëriBrenda Tre Muajve, Ata Nuk Do Të Bëjnë Referencë Për Të Shqyrtuar Nga Dhoma E Madhe, Ose Një Herë KësajPeriudhe Prej 3 Muajsh Ose Më Tepër, Kërkesa Për Rishqyrtim Është Refuzuar. Nëse Kjo Kërkesë U Pranuan,Vendimi Përfundimtar Do Të Jetë Që Të Dhomës Së Madhe.281 Cour Edh,13 Juin 1979, Marckx C. Belgique, Série A, N° 31, Gacedh, N° 48, Comm. A. Gouttenoire ; Afdi 1980,P. 317, Obs. R. Pelloux ; Jdi 1982, P. 183, Obs. P. Rolland ; Rbdi 1980, Pp. 53-81, M. Bossuyt ; Cde 1980, P. 473,Obs. G. Cohen-Jonathan.

97

atë duke zhvilluar një plan që përputhet në K.E.D.NJ-në. Aplikanti është konsideruar si njëviktimë, sepse, edhe pse një ligj në këtë fushë ishte miratuar, megjithasë nuk ka hyrë në fuqi.Gjykatat Angleze janë subjekt i vendimeve të Gjykatës e cila, në fakt, përfiton nga karakteri idetyrueshëm282. Megjithatë, natyra e detyrueshme e gjykimit duhet të jetë e kualifikuar dhe seautoriteti i gjykimit nuk prek vetëm palët. Kjo ndodh për GJ.E.D.NJ-në anashkalon efektin edrejtpërdrejtë të gjykimit dhe në këtë mënyrë zbatohen vendimet të saj nga shtetet jo palë përzgjidhjen e mosmarrëveshjeve .Ajo ka deklaruar kështu në gjykimin Modinos v. Qipro 283 se të gjitha shteteve që ruajnë në

standardet e tyre kombëtare ligjore që do të jetë e ngjashme me ato që kundërshtim dhe që kanëdeklaruar në Konventë në lidhje me një shtet tjetër do të respektojnë jurisprudencën e Gjykatëspa pritur që të dënohen nga ana e saj. Cilësia e gjykimit shumë palësh është tejkaluar. Në këtëkuptim, Gjykata ka përdorur gjithnjë e më shumë konceptin e precedentit në raste tëngjashme284.Vetë Gjykata ka pranuar se efektet e vendimeve të saj mund të në një farë mase -përtej kufijve të rastit285.Vendimet e marra nga GJ.E.D.NJ-ja luajnë rol vetëm ndërmjet palëvevetëm në këtë kontest.

3.8.4 Teknika e gjykimit pilot dhe ndikimi i vendimit pilot për interpretimin e kontratës.

Teknika e gjykimit pilot lëshuar nga jurisprudenca e Strasburgut, për të zbatuar vendimin eGjykatës Evropiane për të gjitha gjykimet me situata të ngjashme , kjo teknikë garanton Gjykatatevropianë në një përhapje shumë të gjerë të ndikimit të saj. Gjykimi pilot i lejon gjykatatevropiane të luajnë rol dhe një ndikim në interpetimin e kontratës dhe zbatimi i saj ështëgradual .Vendimi pilot vjen si pjesë e vlerësimit të një standardi të brendshëm nga ana e GjykatësEvropiane. Gjyqtari, duke argumentuar se ky standard nuk është në përputhje me K.E.D.NJ do tëkërkojë që shteti të marrë hapat e nevojshme në mënyrë që të pushojë cënimin e Konventës. Nëtë vërtetë, shteti duhet të përgjigjet për këtë gatishmëri duke i dhënë fund shkeljes, pasi kadështuar për shkak të veprimit apo mosveprimit të tij. Ai duhet të përballet me hipotezat edështimit në rendin e brendshëm juridik që kanë efektin nënshtrimi të një klase të tërë tëpersonave të privuar nga një e drejtë e garantuar me K.E.D.NJ-ja. Dy llojet e vendimeve pilotedallohen shpesh mes atyre për trajtimin e një çështje të caktuar dhe atë - më të zakonshme - tëcilat i takojnë një "shkelje sistematike286".

282 Natyra E Detyrueshme E Gjykimit Duhet Të Jenë Të Kualifikuar Që Prej Hyrjes Në Fuqi Të Protokollit 11; NëTë Vërtetë, Gjykimi Do Të Bëhet I Formës Së Prerë Dhe Për Këtë Arsye Është E Detyrueshme Vetëm Në TriSituata Të Listuara Shteruese Në Nenin 44 § 2. Natyra E Subjektit Gjykimit Të Kërkesës, V. F. Sudre, Op. Cit. (V.Shënim 18), F. 723, No. 339.283 Gjednj, Vendimi Modinos C. Chypre Du 22 Prill1993, § 20 Et Suiv.284 Gjednj, Vendimi Achache C. France Du 3 Tetor 2006 § 28, Qui Renvoie À L’arrêt Lecarpentier C. France Du 2Mai 2006.285Gjedn,J Vendimi Marckx, § 58.286 D. Szymczak,Sipas Vendimit Broniowski Versus Polonise Gjednj Du 28,09,2005, N° 31443/96,

98

Fillimisht, GJ.E.D.NJ-ja identifikon "problem strukturor" që kanë hasur palët nga shteti. Së dyti,kjo tregon se çfarë është e përgjithshme dhe individuale që shteti duhet të miratojë në mënyrë qëtë rregullojnë situatën. Në lëvizjen e tretë, më në fund, ajo e pezullimon , ngrin të gjitha rastet tëe pazgjidhura të përsëritura para saj, derisa shteti i interesuar të marrë masat e duhura. Gjykimipilot do të ketë efekt për të ngrirë të gjitha rastet që kanë të bëjnë me të njëjtin problem.Karakteristikë e gjykimit pilot është ndërhyrja kur problem është bërë shkelja që ka të ngjarë tëpërsëritet disa herë dhe do të shkaktojë shumë kërkesa të ngjashme.Numri i aplikantëve për të drejtën në Gjykatën e Strasburgut duhet të jetë një nga kriteret

përcaktuese për zbatimin e kësaj teknike, edhe pse disa autorë ishin në gjendje për të treguar sekjo nuk ishte e vërtetë për të gjitha aplikimet 287.Në një raport të fundit të shkruar nga një "grup injerëzve të ditur ose të urtëve", të emëruar nga Këshilli i Evropës288 për të bërë propozime përfunksionimin e Gjykatës, u zbulua se ata kishin planifikuar për të rregulluar sistemin pilot tëgjykimit dhe transferuar disa aftësi tashmë të kthyera të shteteve palë për vetë gjykatën. Me fjalëtë tjera, ky "grup i njerëzve të ditur të propozojë për të rregulluar fuqinë e tepërt e Gjykatës289."Kështu, teknika e gjykimit pilot është e mundshme për të marrë vend në zyrën e GjykatësEuropiane, për shkak se ajo është një kohë e çmuar dhe e lejon atë për të kontrolluar ekzekutimine vendimeve të saj në Shtetet Anëtare.Përveç kësaj, aplikimi i procedurës së gjykimit pilot për një kontratë të çon në një shkallë të

mishërimit që thellësisht ndryshon të dhënat e ndikimit të burimit evropiane në këtëfushë290."Gjykata e të drejtave të njeriut ka fuqinë për të vendosur veten si ligjvënës i bilancitobjektiv kontraktual, që kërkon të drejtën kombëtare të rishikojë ligjet e saj në rast të ç ekuilibritnë mes të drejtave dhe detyrimeve të palëve për një ligj të kontratës private 291".Kjo lëvizjetregon një ndikim që nuk është ushtruar në tekstin e Konventës, përmes interpretimit të tij, por nëstandardin e brendshme, zakonisht me ligjin. Kështu, nga procedura e gjykimit pilot të gjyqtarido të jetë në gjendje për të neutralizuar një standard, i cili ka qenë kontraktual.Në qoftë se kontraktuesit kanë materializuar në pjesë të ligjit në një kusht të kontratës, atëherëvendimi i Gjykatës Evropiane në lidhje me këtë tekst do të jetë vendimtar nëse kjo klauzolë ështëe vlefshme apo jo. Teknika e gjykimit pilot lejon gjyqtarin Evropian për të ndikuar gjykatatvendase, veçanërisht për shkak të ndikimit që mund të ketë në standardin e brendshëm. Kjoteknikë po zbatuar gradualisht.

287GJEDNJ, Gde Ch., 1er Mars 2006, Sejdovic C. Italie, Req. N° 56581/00.288 Rapport Du Groupe Des Sage Au Comité Des Ministres, 15 Novembre 2006.289 B. Edelman, « La Cour Européenne Des Droits De L’homme : Une Juridiction Tyrannique ? », D. 2008, P. 1946.290 F. Lazaud, « L’objectivisation Du Contentieux Européen Des Droits De L’homme : Lecture De L’arrêtBRONIOWSKI À La Lumière Du Protocole Numéro 14 », RRJ Droit Prospectif 2005, P. 913.291M. Santa-Croce, J.-Cl Civil, Fascicule N° 50, « Contrats Internationaux », 1er Mars 2008,N° 73 Et Suiv.

99

3.8.5 Progresi i influencës së gjykimit pilot.

Ka patur pikëpyetje të shumta për gjykimin pilot. Megjithatë janë dhënë disa vendime tërëndësishme për të justifikuar këtë ndikim, por që kanë të bëjnë vetëm çështjet kontraktuale.Broniowski v. Polonisë 292, aplikanti u ankua për shkelje të nenit 1 të protokollit të parë tëK.E.D.NJ-së për mbrojtjen e pronës nga shteti polak. Gjyshja e tij , një banore e provincavelindore të Polonisë e braktisi, si shumë të tjerë, pronat e tij para se të riatdhesohen pas luftës, pasikufijtë e rinj u caktuan shteti polake ndërmori hapa për ti kompensuar ata që kanë qënë privuarnga shtëpitë e tyre, duke u dhënë atyre vendin e njëjtë, por proçedura nuk ka ndodhur për arsyeekonomike. GJEDNJ-ja në këtë situatë, nuk do të ndalet në gjetjen e një shkelje të nenit 1 tëprotokollit nr.1 në të mirë të aplikantit, ajo gjithashtu ka gjetur se ekziston një problem i madhstrukturore të lidhura me mungesa, sipas ligjit polak, një mekanizëm efektiv për zbatimin e tëdrejtës së pronës për kompensim. Pastaj ajo urdhëroi Poloninë, në pajisjen dhe ndalimingarancisë", me anë të masave ligjore dhe praktikat e duhura administrative, për zbatimin e sëdrejtës së pronësisë në fjalë për aplikantët të tjera të interesuara ose për të siguruar këto, në venddëmshpërblim të barabartë në përputhje me parimet e mbrojtjes së të drejtave të pronës sipasnenit 1 të protokollit nr.1 ".Vendimet e tjera kanë konfirmuar më vonë këtë gjykim. Megjithatë, gjykimi nuk mishëronëndonjë risi që ne duam për të nxjerrë në pah. Kjo nuk është aktuale për shkak të marrëdhënievekontraktuale marrëdhënia e vërejtur është thjesht vertikale. Ajo rrjedh nga një gjendjemosveprimi ndaj një individi, i cili nuk kishte lidhur me një kontratë me një individ tjetër.Megjithatë, çështjet kontraktuale nuk është krejtësisht e huaj për këtë metodë, është shprehurHutten Czapska v. Polonisë 293. Dhoma e Madhe kthehet duke përfunduar në zgjidhjen e miratuarme vendim të Dhomës së 22 shkurt 2005294. Hutten-Czapska, një shtetas francez me origjinëpolake, ka pretenduar se është një viktimë e dëmit të pronës - një shtëpi - e prindërve të tij. Në tëvërtetë, kjo ka ardhur nga mosfunksionimi i legjislacionit Polak të strehimit, e cila i kishtepërdorur si ambjet strehimi në rregjimin komunist si qiramarrësinë në mënyrë të mbrojtur tëqirave të marra nga qiradhënësi të cilat nuk kanë mbuluar koston e mirëmbajtjes së aseteve meqira. Ky çekuilibër ka përfshirë shumë njerëz.Ligji i kontestuar ka ndikuar në një marrëveshje qiraje midis personave privatë. Gjykata, pra, kainiciuar procedurën e gjykimit drejtuesit dhe ka kërkuar marrjen e masave të përgjithshme ngaana e shtetit Polak për t'i dhënë fund atij. Në të vërtetë Polonia, kërkon riorganizim tëpërgjithshëm të marrëdhënieve kontraktuale të pronarëve dhe qiramarrësve dhe shkon edhe mëtej, sepse ajo gjithashtu sugjeron mënyrën më të mirë për të arritur këtë. Në një gjykim të 28 prill

292 Gjednj,22 Qershor 2004, Broniowski Versus Pologne, Req. N° 31443/96, Rtdh 2005, P. 203, E. Lambert-Abdelgawad ; Jdi, 2005, P. 544, Obs. P. Tavernier ; Rrj Droit Prospectif 2005, P. 913, Note F. Lazaud ; Ga Cedh, N°71, Comm. J. Andriantsimbazovina.293 Gjednj,19 Qershor 2006, Hutten-Czapska Versus Pologne, Req. N° 35014/97, Ajda 2006, P. 1709 Et 1717, Obs.J.-F. Flauss.294Gjednj ,Hutten-Czapska Verus Pologne Du 22 .02.2005.

100

2008295, duke vendosur nxjerrjen e çështjes për rolin, për shkak të një zgjidhjeje që tëkonsiderohet e vlefshme, GJ.E.D.NJ-ja ka treguar se ajo mund të shkojë më tej. "Në një vendimtë datës 19 Qershor 2006 ("gjykimit kryesor"), Dhoma e Madhe e Gjykatës konstatoi se ka pasurshkelje të nenit 1 të protokollit nr.1 të Konventës. Ai arriti në përfundimin se shkelja në origjinëështë një problem sistematik lidhur me keqfunksionimin e legjislacionit të brendshëm, i cili a)kishte imponuar dhe vazhdoi të vendosë kufizime mbi të drejtat e pronarëve të dëmtuar nëmënyrë të veçantë në atë që përmban dispozita në shtojcën për qiratë; b) nuk e kishte parashikuardhe ende nuk parashikon ndonjë procedurë apo mekanizëm që i mundëson pronarëve të mbulojëhumbjet e shkaktuara në lidhje me mirëmbajtjen e pronës së tyre (pika 3 të dispozitave operativetë principalit).Në këtë drejtim, Gjykata u shpreh se për të ndaluar shkeljet sistematike të identifikuara në rastin

në fjalë, shteti i paditur, ka bërë veprime juridike ose të tjera të përshtatshme me një mekanizëmruajtje e balancuar mes interesave të pronarëve dhe të interesit të përgjithshëm të komunitetit, nëpërputhje me standardet e mbrojtjes së të drejtave të pronësisë në bazë të Konventës ". Njëmarrëveshje e tillë është një zgjidhje e cila mund të çojë në gjykim në bazë të nenit 37 tëKonventës, me kushetet, e përmendura në paragrafin 1 të këtij neni dhe nenit 62 / 3 Rregullat eGjykatës, për të respektuar e të drejtave të njeriut sipas përcaktimit në Konventë dhe protokollete saj. Tani, një zgjerim logjik i aktit të gjykimit pilot Gjykata u shpreh se çështja sipas nenit 41duhet të përcaktohet jo vetëm nga mundësia e qeverisë polake dhe aplikuesit për të arriturmarrëveshje por edhe në dritën e të gjitha masave ose të përgjithshme që qeveria mund të marrënë ekzekutimin e gjykimit kryesorë. Qeveria ra dakord të paguajë Hutten-Czapska pothuajse çdogjë që t'i kërkonte, nuk kishte asnjë dyshim se Polonia kishte respektuar me përpikëri përgjykimin përfundimtar për të cilin ishte palë dhe në nenin 46 / 1 për të shpenzuar në fuqi edetyrueshme dhe ekzekutimi i vendimeve të Gjykatës, marrëveshja dhe zgjidhja duhet tëmiratohet pa marrë parasysh ekzistencën e masave të tjera individuale dhe të përgjithshme dhemasat për palët e tjera si aplikanti i suksesshëm në vitin 2006.Gjyqtari Evropian përcakton rezultatin e mosmarrëveshjes në zbatimin e reformës legjislativedhe se zgjidhja u bë një zgjidhje për autoritet296.Përveç kësaj për të bërë një gjykim drejtuesit eGjykata Evropiane shtyn veprimin e saj edhe më tej pasi e rregulloi proçedurën e zgjidhjesmiqësore të lidhur midis shtetit dhe individit për pasojë të gjykimit pilot në mënyrë që zgjidhja ebërë në mes të gjithë individëve të cilët do të jenë subjekt i gjykimit për qeverite dhe shtetet etyre të jenë identike. Normalisht, gjyqtari evropian pret që shteti të marrë masat e nevojshme nëmënyrë që për raste të pazgjidhura mund të kenë zgjidhje. Në këtë rast, ai është e bazuar nëzgjidhjen e kaluar në mes të shtetit të kërkuesit fillestar –e cila kaloi nën të drejtën e ankuesit përshpërblim të drejtë - për të zgjidhur mosmarrëveshjen. Kjo pra, paraqet vullnetin e tij për të

295Gjednj, Gde.Ch. Arrêt Hutten-Czapska VERSUS. Pologne, 28 AVRIL 2008.296 J.-P. Marguénaud, « Un Nouvel Instrument De Conquête Du Droit Des Contrats Par La Cour Edh : LeRèglement Amiable Pilote », Rtd Civ. 2008, P. 641.

101

zgjidhur mosmarrëveshjen në një mënyrë, duke marrë një "zgjidhje 297." Kjo e lejon atë për tërritur aftësinë dhe për të monitoruar zbatimin e vendimeve të tij dhe të imponojnë vizionin e saj.Ndërsa neni 46 parashikon vetëm masat individuale, Gjykata Evropiane rishkoi hapsirat për tëmarrë edhe një masë të përgjithshme me kërkesën e shtetit. Natyra e detyrueshme e gjykimitështë e kufizuar deri në masën që fusha e zgjidhjes jo gjithmonë luan në mes të palëve. Teknika egjykimit të drejtuesit bie në këtë kontekst. Përveç kësaj, natyra deklarative e gjykimit është vënëgjithashtu në pikëpyetje..Vendimet e GJ.E.D.NJ-së janë deklarative. Karakteri deklarative do të thotë se gjykimi nuk ështëme vlerë të zbatueshme në territorin e Shteteve Anëtare298. Ekzekutimi i vendimeve varet ngavetë shtetet e cila do të zbatojë mjetet që ata duan për të përmbushur detyrimin e kërkuar e ciliështë një rezultat i detyrimit. GJ.E.D.NJ-ja pranoi se vendimi i saj "deklarativ kryesisht lë përshtetin zgjedhjen e mjeteve që do të përdoret në mënyrë të brëndshme ligjore për të përmbushurdetyrimin që rrjedh për atë në bazë të nenit 53299 ".Në të vërtetë, nuk ka sanksione që janë dhënë nga K.E.D.NJ-ja për mos ekzekutimin e

vendimit. Asnjë masë shtrënguese nuk është përmendur. Për më tepër, nuk ka asnjë dëshmi tëPalëve të Larta Kontraktuese si një detyrim i rezultatit për të respektuar të drejtat e njeriut nëmarrëdhëniet ndërpersonale apo anasjelltas që peshon mbi to në mënyrat e detyrimeve tëthjeshta. GJ.E.D.NJ-ja nuk bën dallim kategorik ndërmjet detyrimit të mjetit dhe rezultatit.Detyrimet janë mjetet specifike të përshkruara kur mbrojtja e kërkuar nuk varet vetëm nësjelljen e shtetit. Së fundi, këto detyrime shtohen duke parandaluar shkeljet individuale dhe dukerespektuar privatësinë e individëve300 ".Për këtë arsye mund të konsiderohet si pjesë einterpretimit të kontratës, detyrimi i shtetit që është një mundësi e tretë. Megjithatë, karakterideklarativ i gjykimit duhet të jetë i kualifikuar, sepse shpesh ndodh që gjyqtari Evropian për tësqaruar mënyrën në të cilën duhet kuptuar qëllimi i gjykimit dhe masat që do të merren brendavendit301.Gjykatësi Evropiane "parandalon përcaktimet e nenit 46 dhe nuk kufizon juridiksionine vet me atë të bërë gjykime thjesht deklarative302".Në të vërtetë, ndërkohë që Gjykata eStrasburgut ka konsideruar gjithmonë se gjykimet e saj ishin kryesisht deklarative nuk do takthejë për të treguar të paditurit, shtetit mjetet më të përshtatshme për të sjellë ligjin e saj të

297 Opinion Séparée Du Juge Zagrebelsky, À Laquelle Se Rallie Le Juge Jaeger, À Propos De L’arrêt De La CourEdh Gde Ch. Hutten Czapska Du 28 Avril 2008 :Ajda 2008, P 1930, Obs. J.-F. Flauss.298 M.-A. Eissen, « La Cour Européenne Des Droits De L’homme », Rdp 1986, P. 1574.299 Cour Edh,13 Juin 1979, Marckx C. Belgique, Série A, N°31, Gacedh, N°48, Comm. A. Gouttenoire ; Afdi 1980,P. 317, Obs. R. Pelloux ; Jdi 1982, P. 183, Obs. P. Rolland ; Rbdi 1980, Pp. 53-81, M. Bossuyt ; Cde 1980, P. 473,Obs. G. Cohen-Jonathan.300 B. Moutel, Op. Cit. (V. Note 74), Partie Ii, N°295.301 Cour Edh, Gde Ch., 13 Juillet 2000, Scozzari Et Giunta, Req. N° 39221/98 Et 41963/98.302 F. Sudre, « Conclusions », In L’effectivité Des Arrêts De La Cour Européenne Des Droits De L’homme,Colloque, Limoges, 30 Et 31 Mars 2006.

102

brëndshëm në përputhje me kërkesat e Konventës303, ajo i jep sot udhëzime të detajuara mbi atëpër t'i dhënë fund shkeljes.Në gjykimin Broniowski për shembull304, Gjykata Evropiane kombinon nenin 41, në lidhje risitë,dhe neni 46 në forcën e detyrueshme dhe zbatimin e vendimeve305, për të forcuar autoritetin egjykimit. Frédéric Sudre306 konsideron idenë e preçedentit të zhvilluar në jurisprudencën dhe nëveçanti Chapman307ka ndaluar vetëm të formojë rolin e shtetit pasi është i lidhur me njëjurisprudencë të fortë dhe të qëndrueshme në Strasburg.Karakteri deklarativ i vendimit të GJ.E.D.NJ-së duhet të jetë i kualifikuar aq sa Gjykata

Evropiane shpeshherë saktësisht deklaron se si ajo duhet të zbatojë vendimin. Ndikimi i tëdrejtave të njeriut në interpretimin e kontratës është shprehur nëpërmjet zhvillimit të efektithorizontal të K.E.D.NJ-së. Gjykata zhvillon dhe diversifikon veprimet e saj mbi gjykatat vendaseqë do të jenë të detyruara nga qëndrimi i saj. Megjithatë, ndikimi i të drejtave të njeriut ka kufijpër interpretimin e kontratës nëpërmjet zbatimit të efektit horizontal të Konventës. Në të vërtetë,kërkesat e Gjykatës Evropiane në lidhje me shtetin nuk mund të jenë absolute.

3.8.6 Përfundimi.

Ndërhyrja indirekte e Gjykatës Evropiane në kontratë. Gjykata Evropiane ështëtradicionalisht e kufizuar për të ndërhyrë kur një shteti shkel të drejtat themelore të njërit prejshtetasve të tij, tani e sheh më të zgjeruar rolin e saj. Tani, marrëdhëniet vertikale ndërmjetshtetit dhe individit nuk janë të vetmit që janë vënë nën disiplinën e dashamirësisë nga gjykata eStrasburgut. Marrëdhëniet private, kryesorja e të cilave janë marrëdhëniet kontraktuale që janënë pajtueshmëri me K.E.D.NJ-në dhe protokollet e saj shtesë. Nëpërmjet shtetit, gjyqtariEvropian siguron se transaksionet ligjore në mes të individëve në përputhje me të drejtat etraktatit. Njohja e efektit horizontal të K.E.D.NJ-së e lejon Gjykatën Evropiane për të shqyrtuarzbatimin e të drejtave themelore në marrëdhëniet private. Nëpërmjet veprimit të shtetit - i cilimund të manifestohet nga një veprim ose mosveprim i shtetit - dhe potencialin për një vend tëdyfishtë – nëse në nenin 1 i K.E.D.NJ-së, ose në teorinë e detyrimeve pozitive – GJ.E.D.NJ-javazhdimisht zgjeron mundësinë e ofruar nga efekti indirekt horizontal që krijoi mundësinë përndikimin e saj në veprimin e gjyqtarit të brëndshëm. Ky i fundit, kur do të interpretojë kontratën

303Cf. Cour Edh,13 Juin 1979, Marckx C. Belgique, Série A, N°31, Gacedh, N°48, Comm. A. Gouttenoire ; Afdi1980, P. 317, Obs. R. Pelloux ; Jdi 1982, P. 183, Obs. P. Rolland ; Rbdi 1980, Pp. 53-81, M. Bossuyt ; Cde 1980, P.473, Obs. G. Cohen-Jonathan.304Cour Edh, 28 Septembre 2005, Broniowski C. Pologne, Ajda 2006, P. 467, J.-F.Flauss.305 Cf. Art. 46§ 2 De La Cedh: « L'arrêt Définitif De La Cour Est Transmis Au Comité Des Ministres Qui EnSurveille L'exécution ».306 F. Sudre, Op. Cit. (V. Note 18), P. 742, N° 342.307 Cour Edh, 18 Janvier 2001, Chapman C. Royaume-Uni, Req. N° 27238/95, § 70 : « Sans Être FormellementTenue De Suivre L’un Quelconque De Ses Arrêts Antérieurs, La Cour Considère Qu’il Est Dans L’intérêt De LaSécurité Juridique, De La Prévisibilité Et De L’égalité Devant La Loi Qu’elle Ne S’écarte Pas Sans Motif ValableDesprécédents », Rtd Civ. 2001, P. 448, Obs. J-.P. Marguénaud ;Rtdh 2001, P. 887, Obs. F. Sudre ; Gacedh N° 45,Comm. J.-P. Marguénaud.

103

e domosdoshmërisht do të orientohet në qasjen e saj me kërkesat evropiane. Ndikimi i tëdrejtave të njeriut mbi interpretimin e kontratës me interpreti kuptohet gjerësisht këtu sipërcaktimi i përmbajtjes së kontratës dhe ashtu detyrimet të cilat janë në mënyrë indirekte.Efekti horizontal i K.E.D.NJ-së në interpretimin e kontratës janë zbatuar në mënyra të ndryshme.Në të vërtetë, për këtë arsye ndikimi mund të luajë rol në të drejtat themelore të kontratës nëpërgjithësi - duke përfshirë,edhe interpretimin i cili është vërejtur dhe materializohet në nivele tëndryshme.Mënyra e ndërhyrjes indirekte. Zbatimi i të drejtave themelore të marrëdhënieve privatendodhin nëpërmjet modifikimit të disa mjeteve evropiane për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve,duke përfshirë zgjerimin e proporcionalitetit, e cila tani duhet të përballet me interesat private.Për më tepër, vëzhgimi i forcimit të autoritetit dhe karakterit të vendimeve të GJ.E.D.NJ-së ,i ciliparaqitet me fuqinë në rritje të gjyqtarit evropian përtej kompetencave të dhëna zakonisht ngaK.E.D.NJ-ja. Shqyrtimi i rastit të tij në të drejtën e brendshme ka tendencë të rritet në idenë seveprimi i gjykatës kombëtare gradualisht do të kontrollohet gjithnjë, e orientohet në interpretimine kontratës. GJ.E.D.NJ-ja ka sukses në krijimin e një klime të favorshme për zgjerimin e këtijautoriteti. Aktiviteti i saj për qëllim zhvillimin e efektit horizontal të K.E.D.NJ-së ndikon nëkontratë duke parë veprimet e gjyqtarit të brendshëm, dhe duke bërë të mundur që ai të luajë njërol të rëndësishëm në kontratë. Të drejtat themelore ndikojnë në interpretim, për shkak tëndikimit që ato luajnë në kontratën në tërësi dhe nga shtrirja e interpretimit që kuptohetgjerësisht si në vlerë për të përcaktuar përmbajtjen e kontratës. Në mënyrë të jashtëzakonshme,Gjykata Evropiane ka ndërhyrë disa herë drejtëpërdrejtë në interpretimin e kontratës, dukeluajtur rol në të drejtat themelore me një ndikimi të menjëhershëm mbi interpretimin e tyre.Gjykata Evropiane kërkon leximin e aktit që jetë në përputhje me K.E.D.NJ-në.

104

KAPITULLI IV

NDIKIMI I INTERPRETIMIT NË TË DREJTAT THEMELORE

4.1 Ndikimi i menjëhershëm i interpretimin në të drejtat themelore .

GJ.E.D.NJ-ja ndonjëherë përfshihet drejtëpërdrejtë në interpretimin e kontratës të bërë ngagjykata vendase. Ky manifestim i ndikimit është më i theksuar në ndërhyrje të gjyqtarit Evropiansi ajo që ndihmon të krijojë këtë kompetencë "shkallën e katërt të juridiksionit" të Gjykatës eLartë, jo të shkaktojë trazira të mëdha mbi disa parime të mëdha të tilla si subsidiariteti. Kjondërhyrje e përshkruar si e "menjëhershme" - në dallim nga veprimi "ndërmjetëson" nxitjen e njëndikimi të tërthortë në interpretimin e kontratës - në mënyra të ndryshme të cilat manifestohenedhe pse është ende me probleme. Ne jemi në fakt vetëm në fillim të këtij veprimi i cili - nëselejohet të vazhdojë - do të ndryshojë në mënyrë të konsiderueshme praktikën e çështjevekontraktuale. Gjykata Evropiane, në ndikimin e tij të menjëhershëm në kontratë, ndërhyrigradualisht (Neni 1). Qëllimi i përparimeve të tilla duhet të kuptohet, edhe pse është ende evështirë për të bërë një vlerësim të plotë të tyre.Manifestimi i influencës.Krijuar në një klimë të favorshme për të ndikuar në të drejtatthemelore në interpretim, paralelisht shohim se ndikimi nëpërmjet jurisprudencën e saj, gjykatagradualisht tregon se ajo mund të shkojë më tej për të ndikuar në veprimin e gjyqtarit tëbrendshëm, pasi tregon se shtrirja e efektit indirekt horizontal për të nganjëherë mund të jetë idrejtëpërdrejtë. Në të vërtetë, ajo erdhi për të gjykuar direkt ata që dënojnë interpretimin kryernga gjykatat e brendshme me arsyetimin se ajo nuk përputhet me kërkesat e GJ.E.D.NJ-së.Gjykata kthehet në një gjykatë të interpretimit të brendshëm. Ky nuk është roli i saj që mund tëluajë në shkelje të kontratës , por është roli i interpretimit në vetvete. Përdorimi i shtetit ështëpër të dënuar direkt gjykatat vendase për shkak të interpretimit të dhënë. Kështu, në rastinkonkret, është vërejtur ç ekuilibri i një lloji të veçantë të marrëdhënieve kontraktuale që tani ka tëngjarë që të korrigjohet direkt nga GJ.E.D.NJ-ja. Kjo ndërhyrje ka qenë graduale. Pasinterpretimeve të papranueshme të kryer nga gjykata vendase , Gjykata Evropiane ndonjëherë kashënuar edhe më tej dominimin e saj duke sugjeruar interpretim e vet të kontratës .

4.1.1 Vlerësimi i drejtpërdrejtë i interpretimit të brëndshëm.

Gjykata konstatoi se çështja e interpretimit të kontratës nuk ishte thjeshtë një shprehje"konvencionale e zonës së ndaluar308". Ajo shprehu nevojën për autoritetet kombëtare, gjatëinterpretimit të një kontrate, të bëhet në mënyrë që jëtë në përputhje me të drejtat themelore tëmbrojtura nga K.E.D.NJ-ja. Ajo ka dënuar në mënyrë të qartë dhe në mënyrë të përsëritur

308 J.-P. Marguénaud, « La Cour Edh Des Droits De L'homme À La Conquête Du Droit Des Contrats Au Moyen DesArrêts Pilotes », Rtd Civ. 2006 P. 719.

105

shtetin - përmes gjykatave kombëtare të saj - për të keqinterpretuar një kontratë. Kjo i depërtonduke parë dhe në interpretim, duke ndjekur pozicionin e marrë nga gjykatat kombëtare , dhepastaj shkoi edhe më tej, duke dënuar me interpretimin e bërë prej tyre.Gjykatat e brendshme përforcohen. Komisioni Evropian hodhi poshtë një rast në të cilin dukemundësuar kontratë punësimi309 me kusht që mjeku i punësuar një spital katolik, gjatë dhe jashtëorarit të punës, të ketë një sjellje në përputhje me parimet e krishtere. Pas një interviste në tëcilën ai e ka favorizuar abortin, ai u shkarkua nga puna. Mjeku referua për mbrojtjen e tij tëNenit 10 të K.E.D.NJ-së, e cila mbron të drejtën e lirisë së shprehjes, por komisioni refuzoikërkesën e tij. Ajo që është e avancuar në fakt është se "ligji gjerman, siç është interpretuar ngaGjykata Kushtetuese Federale njeh nevojën për të njohur lirinë e shprehjes së një punonjësi ndajkërkesave të tepërta të punëdhënësit të tij, edhe në qoftë se ata janë rezultat i një kontrate tëvlefshme për punësim.Në qoftë se, si në këtë rast, punëdhënësi është organ i themeluar në bazë të besimeve të caktuaradhe gjykimeve të vlerave që ai e sheh si thelbësore për kryerjen e funksioneve të tij në shoqëri,ajo është në fakt në përputhje me kërkesat e Konventës për të dhënë qëllimin e plotë edhe tëlirisë së shprehjes nga punëdhënësi. Punëdhënësi i këtij lloji mund të ushtrojë në mënyrë efektivekëtë liri pa imponuar disa detyra të besnikërisë ndaj punonjësve të saj. Për punëdhënësit sithemel i cili ka punësuar ankuesin në spital e tij, ligj i garanton në çdo rast se ekziston njëmarrëdhënie e arsyeshme ndërmjet masave që ndikojnë në lirinë e shprehjes dhe natyrën e punësdhe rëndësinë e çështjes për punëdhënësit. Gjithashtu mbron punonjësit nga një pengesë qëgodet në substancë lirinë e shprehjes.Komisioni konsideron se neni 10 i Konventës kërkon nga shteti, në raste të tilla si këto, që nukka detyrë pozitive për të siguruar mbrojtje superiore”. Interpretimi i bërë nga gjykatat gjermanenuk është dënuar nga Gjykata e Strasburgut, pasi beson se ata kanë interpretuar kontratën nëpërputhje me të drejtat themelore. Vështirësia qëndron nëse një klauzolë kontraktuale - e cila upranua - mund të bëjë më të vlefshme lirinë e shprehjes. Komisioni hodhi poshtë fillimishtargumentin e avancuar nga qeveria gjermane, e cila kishte thënë se me nënshkrimin e kontratësmjeku kishte pranuar vlerat e fesë katolike. Komisioni refuzoi të përjashtojë tërësisht të drejtën emjekut, por pranoi, se ai ka pranuar klauzolën - dhe pasojat e mosrespektimit - ai kishte pranuarse e drejta e tij është e kufizuar, dhe se ajo ishte normale. Ky rast është unik për shkak se ai nukështë në dijeni se Gjykata Evropiane lejon këtyre ndrydhjen të së drejtës.Por, siç theksoi Beatrice Moutel, Gjykata Evropiane mori në konsideratë elemente të veçanta përtë bërë vendimin e saj, duke përfshirë faktin se punëdhënësi kishte një status të veçantë dhe sebesonin në kushte thelbësore. Po ashtu, gjyqtari konstatoi se legjislacioni i brendshëm ka krijuarnjë zgjidhje të mbrojtjes për të punësuarit në rast të kërkesave të paarsyeshme dhe joproporcionale ndaj punëdhënësit. Gjykata Evropiane, edhe pse ajo ndjek zgjidhjen e dhënë,vlerëson interpretimin e kryer nga gjykatat e brendshme. Në rrethana të tjera, vlerësimi igjeneruar si një ndikim të rëndësishëm që cënoi qëllimin e gjykimit.

309 Comm. Edh., 6 Septembre 1989, Rommelfanger C. Rfa, Dr N° 62, P. 151.

106

4.1.2 Rastet e dënimit të juridiksionit të brëndshëm.

Gjykata Evropiane tashmë ka dënuar gjykatat e brendshme sepse kishin keqinterpretuarkontratën. Van Kuck v. Gjermanisë310 i pari që me të vërtetë ka theksuar të gjykuar këtëndërhyrje në interpretimin e kontratës311.Gjykata Evropiane nuk kërkon në këtë rast për t'i dhënëkuptim kësaj klauzole tepër të përgjithshme, pas një kontrate sigurimi. GJ.E.D.NJ-ja ka parasyshzhvillimet në jurisprudencën evropiane në lidhje me të drejtën për respektimin e jetës private dhefamiljare sipas nenit 8 të Konventës312.Duke mos e bërë këtë, ai e interpreton kontratën në njëmënyrë që nuk është në përputhje me K.E.D.NJ-në313.Ky rast ilustron "ndërhyrjen mëspektakolare evropiane në zemër të kontratës314".Gjyqtari është i detyruar tani me interpretimin etë drejtave themelore të bëra nga GJ.E.D.NJ-ja, por edhe nga të gjitha prerogativat që do të lindinprej saj.Ndërsa nga gjykata e brendshme reduktohet në këtë fushë315 ndikimi i të drejtave të njeriutvazhdon të rritet. Mosmarrëveshja mbetet në fillim në një konfiguracion normal: GjykataEvropiane luan një ndikim në kontratë, por shteti mbetet entitet hipotetik dhe tërësisht idënueshëm. Njëkohësisht, ndikimet evropiane në të vërtetë kanë ndikuar në interpretimin ekontratës pasi ai merr parasysh marrëdhëniet private midis dy palëve kontraktuese, për teorinë e

310 Gjednj, 12 Qershor 2003, Van Kuck V.Gjermanisë, Ankimi. N° 35968/97, Rtd Civ. 2004, Fq. 361,311 A. Debet "Siguruesi, Transeksual Dhe Konventa Evropiane Për Të Drejtat E Njeriut", Rdc 1 Korrik 2004, No 3,F. 788: "Shteti, Në Bazë Të Këtyre Obligimeve Duhet Të Respektojnë Të Drejtat E Garantuara Nga Konventa MesIndividëve, Edhe Në Marrëdhënie Kontraktuale. Një Mësim I Rëndësishëm Nga Gjykimi Van Kuck Është DeklarataE Qartë Në Këtë Drejtim Pozita E Gjednj Në Rastin E Rolit Të Gjyqtarit: Ajo Është Mbajtur Në Interpretimin EKontratës Së Një Detyrimi Pozitiv Për Të Mbrojtur Të Drejtat Themelore. Në Qoftë Se Jo, Rreziqet Shtetërore UDënua, I Dënuar Në Rastin. Para Këtij Vendimi, Një Fjali E Tillë Dukej E Mundur. Tani Ne E Dimë Se Gjednj-JaNuk Do Të Hezitojë Për Shpallë ".312 69; Jp Marguénaud, Rtd Civ. 2004, F. 361: "Nuk Është Një Risi E Madhe Që, Siç E Dimë, Neni 8 Është Një NgaPikat E Para Që Do Të Mobilizohen Nga Gjednj-Ja Të Drejtave Të Njeriut Për Të Siguruar Shpërndarjen E IAshtuquajturi Horizontal I Konventës Evropiane Të Homme293 Njerëzore. Ajo Që Është E Re, Megjithatë, ËshtëSe Ky Përhapjen E Nenit 8 Në Sferën E Marrëdhënieve Të Parashikohet Shprehimisht Të Drejtën Për RespektiminE Jetës Private Rritjen E Të Gjitha Përmirësimeve Që Janë Bërë Atij Gradualisht Nga Jurisprudenca EvropianIntegritetin Fizik Dhe Psikologjik Të Personit, Identiteti Fizik Dhe Social Të Individit, Gjinisë, Emri, OrientimitSeksual, Jeta Seksuale, E Drejta Për Zhvillim Personal, Të Drejtën Për Të Krijuar Dhe Zhvilluar Marrëdhënie MeTë Tjerët Dhe Mbi Të Gjitha, Autonomia Personale (...). Shpërndarja Horizontal Të Gjitha Pasojat E Privatësisë, TëRenditura Meticulously Në Paragrafin 69 Të Vendimit Van Kuck, Mund Të, Në Kohë, Të Çojë Në Prishjen EShumë Zgjidhje Të Ligjit Civil Për Njerëzit Dhe Familjen. "313 § 57 : « La Cour Estime Que La Façon Dont Les Juridictions Internes Ont Interprété La Notion De « NécessitéMédicale » Et Apprécié Les Éléments De Preuve Produits À Cet Égard N’a Pas Revêtu Un Caractère Raisonnable ».314 J.-P. Marguénaud, Op. Cit. (V. Note 293).315Tradicionalisht Ajo Refuzon, Sidomos Në Temën E Më I Në Lidhje Me Jetën Private, Për Pozicionin. Nëse "Neni8 Mund Të Gjenerojnë Detyrimet Në Lidhje Me Respektimin E Jetës Private, Nocioni I Pajtueshmëri Fuzziness,Sidomos Kur Është Fjala Për Detyrime Të Tilla Pozitive; Kërkesat E Tij Ndryshojnë Shumë Nga Një Rast NëTjetrin, Duke Pasur Parasysh Diversitetin E Praktikat E Ndjekura Dhe Situatat Marrjen Në Shtetet Kontraktuese"Gjednj, 25 Mars 1992 B. C. France, Seria A, Nr 232-C, D. 1992 P. 325, Obs. J-. F Renucci; Jcp 1992 2, Ed. G, Ii,21955, T. Station; Rtd Civ. 1992 P. 540, J. Hauser; D. 1993 P. 101, J.-P. Marguénaud; Jcp 1993 Ed. G, I, F. 3654,Nr 19, F. Sudre; Jdi 1993 P. 720, P. Tavernier.

107

detyrimeve pozitive. Sigurisht, ky vendim i ka lejuar Gjykatës Evropiane për të shqyrtuarzbatimin e K.E.D.NJ-së nga gjykata kombëtare në marrëdhëniet private. Por më shumë se kaq,ajo i afrohet një efekti të drejtpërdrejtë horizontal të K.E.D.NJ-së, sepse gjykimi njeh, nëmarrëdhëniet private, ekzistencën e detyrimeve pozitive për të respektuar të drejtat themelore.Përveç kësaj, Gjykata Evropiane direkt dënon interpretimin e marrë nga autoritetetkombëtare.Ajo mbështet në faktin se se interpretimi i dhënë nga gjykatat e brendshme në lidhjeme interpretimin e një kontrate, Gjykata Evropiane ka treguar se ajo i kishte njohur - gradualisht- për të siguruar që të drejtat themelore që janë përdorur lidhur me treguesin e leximit dhe aktitkontraktor.

4.1.3 Zëvendësimi i drejtpërdrejtë i interpretimit të brendshëm.

Përtej nevojës për pajtim me K.E.D.NJ-ja, interpretimi substancial i kryer nga gjykatat ebrendshme mund të kontrollohet nga Gjykata Evropiane. Ajo është një përkthyese e vërtetë ikontratës dhe sugjeron interpretimin e duhur, duke zëvendësuar për autoritetet vendore. Ajorekomandon që shteti duhet të ketë lexuar klauzolën dhe interpretuar kontratën 316. Pla dhePuncernau317 janë kritikë në këtë pikë. Kjo vendos kontrollin e Strasburgut e mosmarrëveshjevetë nivelit të gjykatave supreme dhe gjykatës midis individëve privatë dhe nga fillon lloji të ri iinterpretimit të kontratës, në aspektin e të drejtave themelore duke rekomanduar një mënyrë të repër të interpretuar kontratën " të cilat duhet të lexohen me qetësi të madhe në zemër dhe meshqetësim318. "Në vitin 1939, një grua e ve –së cilës i vdiq burri , 10 vjet më vonë- shkroi mevullnet e saj një testament në të cilën ka lënë trashëgim të gjithë pasurinë djalin të saj, e cila idetyron që të transmetojë këtë trashëgimi për një fëmijë ose djalin e vogël e lindur nga njëmartesë legjitime.. Djali legatar i kontraktuar për martesë ligjore që ka një djalë me gruan e tij.Në vitin 1995, legatari i vullnetit të saj lë trashëgim pronësinë e mallrave në trashëgiminë enënës së tij për djalit të tij të adoptuar dhe uzufruktin për gruan e tij. Pas vdekjes së tij në vitin1996, mbesat e tij kërkojnë dhe marrin anulimin e vullnetit dhe bindjes së djalit të adoptuar dhenënën e tij për të dorëzuar të gjitha pronat në mes të trashëgimisë së gjyshes me arsyetimin sepërfituesi me zëvendësimi nuk ishte një fëmijë të dalë nga një martese të ligjshme dhekanonike.

316 F. Boulanger, « L’interprétation D’une Clause Testamentaire Et La Convention Edh », Jcp, 2005, Éd. G, Ii,10052.317 Cour Edh, 13 Juillet 2004, Pla Et Puncernau C. Andorre, Rtd Civ. 2004, P. 804, Obs. J.-P. Marguénaud ;Ajda2004, P. 1812, Obs. J.-F. Flauss ; « Droit De La Convention Européenne Des Droits De L’homme », Jcp 2005, I,103, N° 5, F. Sudre ; « L’interprétation D’une Clause Testamentaire Et La Convention Edh », Jcp, 2005, Éd. G, Ii,10052, Note F. Boulanger ; D. 20105, P. 1832, Note E. Poisson- Drocourt ; « La Nature Testamentaire D’une LettreMissive », D. 2005, P. 1064, Obs. M. Nicod ; Rdc 2005, P. 645, Obs. J. Rochfeld ; « L’interprétation D’unTestament Conformément Aux Principes De La Convention Européenne Des Droits De L’homme », RépertoireDefrénois 2005, P. 1909, Note P. Malaurie.318 J.-P. Marguénaud, « Avis De Tempête Européenne Sur L'interprétation Des Testaments Et Des Contrats Privés »,Rtd Civ. 2004, P. 804.

108

Gjykata, duke u mbështetur në një analizë gramatikore të klauzolës në mënyrë që "rrethanat dherealiteti në fuqi" në kohën e shkrimit të dokumentit konkludoi se "nuk mund të thuhet setrashëgimlënësi, duke përdorur këtë formulë, që parashikohej për të përjashtuar nga trashëgimiaose fëmijët jo-biologjike për shkak se ky kishte qënë qëllimi, . "Në apel, Gjykata e Lartë eDrejtësisë përfundon me një zgjidhje të anasjelltë ", sipas kuadrit ligjor të birësimit birësuese nëfuqi në 1939 dhe 1949 ka adoptuar fëmijë të cilët ishin persona jashtë rrethit të familjes", nëmënyrë që testatori pa dyshim mund të konsiderohen trashëgimtarë. Sipas Gjykatës së Lartë,trashëgimlënësi nuk mund të mendojë se "djali", me këtë kapacitet të dyfishtë mund të jetë njëbir i adoptuar nga viti 1939 apo edhe në 1949 fëmijët e adoptuar, të cilët ishin persona jashtërrethit familjar.Gjykata Kushtetuese në fund kapi duke përfshirë edhe një shkelje të parimit të barazisë sëfëmijëve para ligjit, pavarësisht nga prindër të tyre e shpalli ankesën të papranueshme nëseGjykata e Drejtësisë kishte përfunduar me interpretimin e një akti private dhe nuk kishte dëgjuartë thotë "ekzistencën e përgjithshme të diskriminimit." Pronari i zhveshur dhe uzufruktari përkëtë arsye kanë konfiskuar pronën dhe për këtë arsye GJ.E.D.NJ-ja vendosi në disfavor të tyre.Megjithatë, në ushtrimin e mbikëqyrjes së detyrës evropiane në të, ajo nuk mund të mbetet i

palëvizshme, kur interpretohet nga një gjykatë kombëtare duke mundësuar aktin ligjor, të jetë njëprirje e testamentit të një kontrate private, një dokument publik, një dispozitë ligjore ose njëpraktikë administrative, duhet të jetë e paarsyeshme, arbitrare ose, si në këtë rast, në kundërshtimflagrant me ndalimin e diskriminimit të përcaktuara në nenin 14 dhe më në përgjithësi meparimet themelore të Konventës ".Kjo do të thotë se "një dallim është diskriminues në kuptimin e nenit 14, nëse nuk ka justifikimobjektiv dhe të arsyeshëm, që do të thotë në qoftë se ajo nuk ndjek një qëllim legjitim, ose nësenuk ka marrëdhënie të arsyeshme të proporcionalitetit midis mjeteve të përdorura dhe qëllimit qëkërkohet." Ne perceptojmë vështirësinë e mosmarrëveshjes, kryesisht duke marrë kohën e kaluarnë mes vullnetit dhe kërkesës për anulimin e vullnetit dhe mënyrën që duhet për të lexuar njëklauzolë të shkruar në një periudhë të largët të asaj në të cilën ajo është lexuar319.Megjithatë, interesi ynë qëndron diku tjetër, në mënyrë të veçantë reagimi i gjyqtarit evropian që- nuk janë të kënaqur me leximin nga ana e gjyqtarit Andorian - kanë vepruar direkt nëinterpretimin e klauzolës duke zëvendësuar interpretimin e vet me atë të gjykatave të brendshme.Pajtueshmërinë e interpretimit të një akti private nga gjykata kombëtare me K.E.D.NJ. Për herëtë parë, Gjykata kontrollon interpretimin e aktit të drejtës private të bërë nga gjyqtarët vendas

319Në të vërtetë, ligjet mbi trashëgiminë domosdoshmërisht përvojë përparime të mëdha në pothuajse 60 vjet.Përshembull, Kushtetuta e Andorrës nga viti 1993 afirmon barazinë e fëmijëve para ligjit ", pavarësisht nga prindër tëtyre." Një ligj për miratimin dhe mbrojtjen e të miturve nga 21 mars 1996 jep fëmijës miratuar "brenda familjesbirësuese" të njëjtat të drejta dhe detyrime si ato të një fëmijë i ligjshëm. Këto tekste nuk ekzistojnë në kohën eshkrimit të vullnetit.Duhet të kemi parasysh se kjo mund të ketë ndikim në të menduarit e trashëgimlënësit? Sepsetekstet reflektojnë menduar modelet e një shoqërie në një kohë të caktuar, nuk do të ekzistonte, do të thotë se ajoishte kundër asaj që ata japin, ose mund të mendojnë si kjo ata Veprat sot, edhe pse ata nuk kanë ekzistuar në atëkohë? Në të vërtetë, të dyja janë të mundshme dhe kjo duket shumë e vështirë të pozicionohet nëçështjen.Megjithatë, kjo është ajo që duhej të Drejtësisë Europiane.

109

dhe në këtë rast bëhet nga gjyqtare evropian interpretimi i brendshëm. Kjo vë në dukje seinterpretimi është i tepërt, duke qenë se klauzola interpretohet nga gjyqtari që nuk bën dallim nëmes të fëmijëve biologjike dhe adoptues.GJ.E.D.NJ-ja vlerëson drejtpërdrejtë interpretimin e kryer nga gjykata vendase. Prandaj, nëkundërshtim me parimin themelor të mosdiskriminimit dhe të drejtën për respektimin e jetësprivate dhe familjare, interpretimi duhet të ndëshkohet. Ndryshe me gjykimin Van Kuck - në tëcilën ndërhyrja e gjyqtarit Evropian u kualifikua për shkak se argumentet e parashtruara ngamendimi alternativ i gjyqtarit Ress në çështjen Pla dhe Puncernau janë ndaluar, sepse kufiri ivlerësimit të shtetit nuk respektohet as liria kontraktuese. Në një vendim të kohëve të fundit,Gjykata Evropiane ka bërë referencë për gjykimin e Pla dhe Puncernau."Kontrolli i interpretimit të kontratave, që është risi e madhe e këtij vendimi, por në këtë rast

luan një rol disi të pazakontë. Në të vërtetë, ajo lejon vetëm Gjykatën për të siguruar qëndërhyrja në të drejtën e lirisë për të marrë informacion të dy qiramarrësit është e pa parë me ligjnë kuptim të Konventës; kjo është për shkak se interpretimi i klauzolës kontraktuale përgjatëvijave të një arsyetim të ç montimit i cili ishte gjithashtu i papranueshëm nga ndërhyrja është epa parë me ligj. Ndikimi i menjëhershëm i të drejtave themelore në interpretimin e manifestohetnë mënyrë progresive dhe mënyra të shumëllojshme. Gjykata Evropiane ka qenë në gjendje për ti ruajtur K.E.D.NJ-së një rol të rëndësishëm në përcaktimin e kuptimit të kontratës, duke shijuarinterpretimin e drejtpërdrejtë të kryer nga gjykatat e brendshme, ndonjëherë edhe dukezëvendësuar atë. Ndërhyrja e Gjykatës Evropiane në interpretimin e kontratës krijon pasoja tërëndësishme.

4.2 Shtrirja e influencës së menjëhershme.

Mënyra e përfshirjes se gjyqtari përcakton arsyetimin e tij - veçanërisht në gjykimin PLA dhePuncernau - e lejon atë për të siguruar mundësinë për të ndërhyrë në supozime të shumta dhe ehap atë për zbulimeve te reja në fushën e kontratës. Kjo ndërhyrje godet parimin esubvencionimit Evropian .Pasurimi i fuqive evropiane të gjyqtarit. Supozimet e ndërhyrjes janë kuptuar në mënyrë tëgjerë kanë efektin e sigurimit të Gjykatës së Strasburgut duke i mundësuar rol të rëndësishëm nëinterpretimin e kontratës .Supozimet e reagimit të gjyqtarit në interpretim. Gjyqtari Evropian ka të drejtë të ndërhyjë nëtitullin vetëm marxhinal në tri situatat, përkatësisht në rastet e "një vlerësimi nga gjykatakombëtare të fakteve ose të ligjit të brendshëm që është haptazi e paarsyeshëm", "haptaziarbitrar" ose "në kundërshtim flagrant me parimet themelore të Konventës". Për të zbutur fjalën esaj , Gjykata thekson, megjithatë, se ajo është që kryesisht autoritetet kombëtare dhe veçanërishtgjykatat të interpretojnë dhe zbatojnë ligjin e brendshëm. Në gjykimin Pla dhe Puncernau,GJ.E.D.NJ-ja është bazuar në supozimin e kundërshtimit flagrant me një parim themelor. "Ajoarriti duke mundësuar përputhshmërinë e aktit me këtë parim: ai është vullneti i trashëgimlënësit,

110

siç interpretohet, i cili është diskriminues. Del si një mënyrë e kontrollit të vullnetit privat tëtërthortë, të paktën në rastet më flagrante320".Pavarësisht nga përmbajtja e vendimit të Gjykatës Evropiane e cila është shprehur nëjurisprudencën e saj. Në varësi të projektimit që mund të ketë gjykata për këtë apo atë ligj, taniduket e mundur që të jetë në gjendje të hyjë në çdo situatë në ndonjë nga këto tri supozime.Supozimi i kundërshtimit me parimet themelore të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriutshfaqen si i vetmi i kuptueshëm: kjo do të thotë se është në funksion të interpretimit të dhënënga Gjykata Evropiane e të Drejtave te Njeriut. Ajo nuk ka mundësinë që në gjykatat kombëtaretë interpretohet një kontradiktë flagrante e kontratës me këto parime. Në të kundërt, dysupozimet e tjera janë shumë më të paqarta. Gjatë interpretimit gjykata kombëtare është epaarsyeshme apo arbitrare? Kjo mund të vendosë të mos ndiqen këto rekomandime dhe tëpërballen me dënimin e shtetit .Ajo mund të vendosë të ndjekë rrugën evropiane, por ky vendim do të thotë shqyrtimin në të

gjitha mënyrat e saj tradicionale e të menduarit në aspektin e interpretimit. Supozimet e njohuranga GJ.E.D.NJ-ja, në të cilën Gjykata Europiane do të ketë gjasa për të ndërhyrë dhe për tëdënuar një interpretim të brendshëm. Çështja e supozimit të dobisë më këto ndërhyrje të lindnga situata ku Gjykata i kanë dhënë fuqinë shumë të gjerë për të ndërhyrë. Gjykata Evropianenuk ka thjesht detyrimi të drejtojë gjyqtarit të brëndshëm, por e zëvendëson atë në interpretim .Ky vëzhgim sjell vullnetin e supozuar të GJ.E.D.NJ-së për t u imponuar gradualisht në Gjykatat.Gatishmërinë e tij për t’u shpërndarë rendin evropian e shtyn GJ.E.D.NJ-në për të ndërhyrëdirekt në interpretimin e kontratës miratimin si dhe një "mbikëqyrje të qëndrimit321."Ajo thotë se në këtë mënyrë dëshira e saj për të krijuar një interpretim ne nivel të lartë

rregullator evropian të kontrollit kombëtar të interpretimit. Në të vërtetë, nëse rrinë në supozimetqë morëm në konsideratë, fuqitë e gjyqtarit evropian shkojnë përtej atyre të Gjykatës së Lartënë interpretim. Duke supozuar se kjo zgjidhje është dashur të përshtatet në kohë, GJ.E.D.NJ-jatani do të jetë në gjëndje për të kontrolluar të gjitha mosmarrëveshjet në burimeve private të cilatgjykata kombëtare i kanë shqyrtuar , duke i lënë në fuqi dhe duke mundësuar që mos ti mungojëasgjë në të gjithë kufijtë e interpretimit.Sipas mendimit të tij kundërshtues, gjyqtari Garlicki322 mbetet pikërisht këtu nëse "pyetja evërtetë është për Gjykatën deri në çfarë mase kjo Konventë ka një" "efekt horizontal, që do tëthotë, një efekt i cili ndalon individët që të marrin masa për të prekur të drejtat dhe liritë eindividëve të tjerë. Me fjalë të tjera: në çfarë mase shteti ishte i detyruar ose ndaluar të refuzojënë një masë të tillë në marrëdheniet mes privatëve, për të aplikuar ato? "Dhënia ekompetencave të gjera të ndërhyrjes në Gjykatën Evropiane, ndikimin e menjëhershëm të të

320 J. Rochefeld, « Cedh Et Interprétation Des Contrats De Droit Privé », Rdc 2005, P. 645 Et S.321 J.-P. Marguenaud, « Logiques De La Cour De Cassation Et De La Cour Européenne Des Droits De L’homme »In La Cour De Cassation Et L’élaboration Du Droit, Sous La Direction De N. Molfessis, Economica, 2004, Paris, P225.322 Opinion en partie dissidente de M. le juge BRATZA et Opinion dissidente de M. le juge GARLICKI.

111

Drejtave Themelore gjatë interpretimit të kontratës rezulton si detyrimi që rrjedh nga pariminevropian të subsidiaritetit.

4.2.1 Shkelja e parimit të subsidiaritetit.

Në të drejtë, subsidiariteti supozon se pas veprimit të gjyqtarit Evropian , vjen veprimi pasues igjyqtarit të brendshëm. Gjyqtari kombëtar është gjykatësi i zakonshëm i ligjit për liritëindividuale, të njohura në nivel evropian. Kjo vjen deri tek ai, para së gjithash, për të siguruarzbatimin e së drejtës së garantuar nga përmbajta e traktatit. Parimi i madh evropian, ështëreflektuar në rregullin e shterimit te mjeteve juridike të brendshme, e cila parashikon semosmarrëveshja nuk mund të sillet para organeve të Evropës ose të Komunitetit para se të gjithamjetet e mundshme në ligjin e brendshëm. Në fakt, subsidiariteti zbulon një realitet tjetër.Gjyqtari Evropian është futur në vend të gjykatës kombëtare për të interpretuar një klauzolëtestamenti. Kjo dëmton parimin e subsidiaritetit që nuk lë pa shkaktuar pasoja të rënda nëorganizimin e ligjit të brendshëm, duke përfshirë rolin e gjyqtarit. Në të vërtetë, Gjykata e Lartë,e cila ka juridiksion vetëm në rastet e rrezikut shtrembërim të rolit të saj dhe jo të ndërhyrjes nëinterpretimin e ligjit. Do të jetë e vështirë për të mos ndërhyrë në Gjykatën Evropiane, në njëmosmarrëveshje për të cilat gjykata do të përballet, për të shmangur shumë dënime të shteteve sipasoje e mosrespektimit te lirive dhe të drejtave të njeriut. Përveç kësaj, siguria ligjore është edëmtuar në masë të madhe në qoftë se Gjykata Evropiane në çdo kohë mund të rrezikojëvendimet e brendshme në lidhje me interpretimin e kontratës. Ajo është duke vënë re një dallimtë qartë në mes të faktit dhe subsidiaritetit në ligj .Subsidiariteti në ligj."Makineria e mbrojtjes e themeluar nga Konventa është në varësi të

sistemeve kombëtare të mbrojtjes së të drejtave të njeriut323". Për më tepër, Gjykata "nuk mundtë zëvendësojë autoritetet përkatëse kombëtare, dështim i cili do të lë në harresë natyrënplotësuese të makinerive ndërkombëtare të zbatimit kolektiv të përcaktuar nga Konventa324".Gjyqtari kombëtar është gjykatësi i zakonshëm i ligji për liritë individuale, të njohura në nivelevropian. Kjo është deri tek ai, para së gjithash, për të siguruar të drejtën e garantuar nga teksti itraktatit. "Qëllimi do të jetë se si kërkesa për drejtësi, për të drejtat e njeriut, për të kënaqur ngashtetet e tyre325". Rregullat e K.E.D.NJ-së nuk janë të destinuara për të zëvendësuar ligjinkombëtar, por për të kapërcyer mangësitë e dala nga këto ligje . Parimi i madh evropian ështëreflektuar në rregullin e shterimit te mjeteve juridike të brendshme, e cila parashikon semosmarrëveshja nuk mund të sillet para organeve të Evropës ose të Komunitetit para se të jenë

323 Gjednj, 7 ,12, 1976, Handyside C. Royaume-Uni, Série A, N° 24, Jdi 1977, P. 706, Obs. P. Rolland ;Gacedh, N°7, F. Sudre.324 Gjednj, 23 ,07, 1968, Affaire « Relative À Certains Aspects Du Régime Linguistique De L’enseignement EnBelgique », Série A N°6, § 10: Afdi 1968, P. 201, Obs. R. Pelloux ;Gacedh, N° 8, Comm. F. Sudre.325 J.-F. Burgelin Et A. Lalardrie, « L’application De La Convention Par Le Juge Judiciaire Français », In MélangesEn Hommage À L.-E. Pettiti, Bruxelles, Bruylant, 1999.

112

ezauruar gjitha mjetet e mundshme në ligjin e brendshëm 326. Ky rregull pasqyronvendosmërinë për të bërë K.E.D.Nj - në një mjet për harmonizimin e ligjeve të ndryshmekombëtare të vendeve anëtare, dhe jo një mjet standardizimit. "Qëllimi i sundimit të varësisëështë që të përballojë sovranitetin e shteteve327." Gjykata kombëtare është vendosur për tëgjykuar nevojën për një kufizim të K.E.D.Nj-së: "Autoritetet shtetërore janë në parim për tëvendosur më mirë se gjyqtari ndërkombëtar mbi kufijtë që mund të jenë për të drejtat eparashikuara në këtë Konventë 328". Edhe në kuadër të ligjit të brendshëm , gjykatat janë sovranenë interpretim, Gjykata e Lartë ka ndërhyrë vetëm në raste të veçanta të shtrembërimit. Kyrregull do të thotë - shterimi i mjeteve që është bërë, pasi aplikanti ka kaluar përpara gjykatave?Me gjithë fuqitë e kufizuara të Gjykatës së Lartë që ka në këtë fushë, ajo është përballur shpesh,nëse ajo e tejkalon autoritetin e tij apo se kushtet në të cilat ai ka fuqinë për të ndërhyrë që ato tëjenë përmbushur. Rregulli i shterimit të mjeteve të brendshme lejon shtetin të mbajë një shkallëtë autonomisë dhe fuqisë që gjendet në idenë pretoriane të diferencës kombëtare të vlerësimit nësecilin shtet nga Gjykata e Strasbourgut. Shteti është i lirë të zgjedhë mjetet që do të mundësojnëzbatimin e detyrimeve sipas K.E.D.NJ-së329. GJ.E.D.NJ-ja vetëm vërteton se masat e marra përt’i realizuar këto janë në përputhje me Konventën.Frédéric Sudre specifikojë se si diskrecioni është i kontrolluar nga Strasburgu, se "shkalla ediferencës do të ndryshojnë sipas rrethanave të kohës, vendit, natyrën e të drejtës në fjalë ose tëaktiviteteve në qëllimin e ligjit të ndërhyrjes, ekzistencës ose jo e një "emëruesi të përbashkët"në sistemet ligjore të shteteve kontraktuese330". Megjithëse GJ.E.D.NJ-ja ka mundësi për tëpërcaktuar shtrirjen e këtij pushteti që i është dhënë shteteve, kufiri kombëtar i vlerësimit ështëpër të kufizuar ndikimin e Gjykatës Evropiane dhe për të njohur sovranitetin e shteteve. Kjonjohje, përtej përgjigjes së një shqetësimi praktik, është një vlerësim simbolik në interes tëpluralizmit në shtetet anëtare. Fuqitë e kontrollit të gjyqtarit Evropian është përshtatur, dhe seliria e shtetit nuk është absolute. Megjithatë, fuqia e shqyrtimit te Gjykatës Evropiane po bëhetgjithnjë e më i madhe, e cila ka për pasojë logjikën e reduktimit të lirisë. Subsidiariteti në ligj, ika dhënë përparësi të drejtësisë së brendshme dhe për të kufizuar rolin e institucioneve evropianenë zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, e cila nga ana e saj është zëvendësuar me një subsidiaritetittë vërtetë, duke e njohur me rëndësinë e të drejtave themelore dhe Gjykatën Evropiane nëinterpretimin e kontratës.Subsidiariteti në fakt. Në të vërtetë, subsidiariteti i tillë që kemi përshkruar vetëm ka dëmtuardisa herë gjyqtarin gjatë interpretimit të një kontrate, për shembull, gjatë interpretimit të njëtestamenti, dhe në atë krejtësisht zëvendëson interpretimin e kryer nga gjykatat e brendshme.

326 Art. 35 § 1 De La Convention (Ex. Art. 26).327 G. Cohen-Jonathan, La Convention Européenne Des Droits De L’homme, Presses Universitaires D’aix-Marseille,Economica, 1989, P. 110.328 Gjednj ,7 .12, 1976, Handyside C. Royaume-Uni, Série A, N° 24, Jdi 1977, P. 706, Obs. P. Rolland ; Gacedh, N°7, F. Sudre.329 Gednj, 9 .10 1979, Airey C. Irlande, Série A, N ° 32, Afdi 1980, P. 323, Obs. R. Pelloux ; Cde 1980, P. 470, Obs.G. Cohen-Jonathan ; Jdi 1982, P. 511, Obs. P. Rolland ; Gacedh, N° 2, Comm. F. Sudre.330 F. Sudre, Op. Cit. (V. Note 151).

113

Shkelja e parimit të subsidiaritetit është ndjerë në organizmat ligjore. Në ligjin e brendshëm,rregullat për interpretimin e kontratës janë vetëm rekomandimet e dhëna për gjyqtarët, "këshillatë thjeshta të dhënë gjyqtarit331." Por pasi këtij ligji të rastit, karakteri i këtyre udhëzimeveinterpretimi që vihet në pyetje. Përveç kësaj, roli i gjyqtarit po ndryshon. Në të vërtetë, Gjykatae Lartë , e cila ka juridiksion vetëm në rastet e rrezikut që shtrembëron në rolin e saj tëndryshuar. Ajo do të ketë të vështirë për të mos ndërhyrë në Gjykatën Evropiane, në njëmosmarrëveshje në të cilat gjykatat do të përballen, për të shmangur dënimet e shteteve . JudithRochfeld në këtë pikë ka treguar se si përdorimi i të drejtave të njeriut mund të çojë në rrëzimin earsyetimit kontraktor klasik 332 të bazuar në lirinë e kontratës, si dhe rendin publik dhe moralin .Shkelja e parimit të subsidiaritetit gjithashtu e dëmton sigurinë juridike. Fakti se gjykatatevropiane për të sfiduar në çdo kohë arsyetimin e gjyqtarit vendas nuk japin një garanci embrojtje për individët. Për më tepër, nga përmbajtja e të drejtave të njeriut mungon kjo saktësi.Për këtë arsye, "do të jetë më pak detyra e përcaktimit nga vetë përmbajtja e të drejtave qësigurohen dhe kufizimet argumentuese janë gjithmonë e më qartë të interpretueshme përrespektimin në proçesin e vendimmarrjes333." Për më tepër, fakti që nga ndërhyrja e shtetevenë këtë situatë është e diskutueshme për aq sa kjo i lë atyre shumë pak liri zgjedhjeje.Kjo ndjenjë është theksuar nga disa autorë që përdorin për të bërë nga Gjykata Evropiane tekstetë ndryshme nga K.E.D.NJ-ja për të interpretuar kontratën, të tilla si Karta Sociale Evropiane,për të cilat disa shtete janë të detyruar, edhe pse ata nuk e kanë nënshkruar atë 334,edhe pse rastetjanë ende të rralla, Gjykata Evropiane megjithëse ka demonstruar aftësinë e tij për të ndikuar nëmënyrë të menjëhershme në interpretimin e kontratës.

4.2.2 Përfundimi.

Ndërhyrja e drejtpërdrejtë e Gjykatës Europiane në interpretim. Gjykata Evropiane katreguar se ajo mund të kthehet në një gjykatë të interpretimit të brendshëm. Nga kykëndvështrim, ai ndërhyn në dy faza. Shteti është dënuar për herë të parë në interpretimin ekryer nga gjykatat e brendshme, duke theksuar se kuptimi i kontratës nuk ishte në përputhje meK.E.D.Nj- në. Gjykata vlerësoi se çështja e interpretimit të kontratës nuk ështe një "zonë ndalimikonvencional335”. Gjykata Evropiane ndonjëherë shkoi edhe më tej në fjalën e saj duke treguarsesi interpretimi i gjykatës vendase si do të kishte qenë i mirë në rastin konkret. Sipas PLA dhePuncernau ndalimi është vendimtar në ilustrim prej këtij vëzhgimi. Ajo tregon se si Gjykata

331 Cass. Civ, 18 Mars 1807.332 J. Rochfeld, Op. Cit. (V. Note 22), P. 20.333 E. Picard, Op. Cit. (V. Note 10).334J.-F. Renucci, « Les Frontières Du Pouvoir D’interprétation Des Juges Européens », Jcp 14 Mars 2007, Éd.G,N°11.335 J.-P. Marguénaud, Op. Cit. (V. Note 287) 335 E. Picard, Op. Cit. (V. Note 10).335J.-F. Renucci, « Les Frontières Du Pouvoir D’interprétation Des Juges Européens », Jcp 14 Mars 2007, Éd.G,N°11.335 J.-P. Marguénaud, Op. Cit. (V. Note 287.

114

Evropiane është pjesë e zyrës së gjykatave të brendshme dhe zbaton një ndërhyrje të vërtetëinterpretuese.Fusha e ndërhyrjes së drejtpërdrejtë. Ndikimi i drejtpërdrejtë i zbatimit të të drejtave të njeriutnga ana e Gjykatës Evropiane krijon pasoja të rëndësishme. Nëpërmjet jurisprudencës Pla dhePuncernau, kompetencat e gjyqtarit janë zgjeruar në masë të madhe, pasi ai është në gjendje përtë dënuar interpretimin e kryer nga gjykata kombëtare që nëse interpretimi bie në kundërshtimme të drejtat themelore. Përveç kësaj, parimi i subsidiaritetit Evropian ka favorizuar zgjidhjen emosmarrëveshjeve nga organet kombëtare . Gjyqtari Evropian është i pozicionuar në gjykatën ekatërt më të lartë ose të gjykatës së apelit, e cila çon në pikëpyetje rolin e Gjykatës Supreme dhegjykatave kombëtare në interpretimin e kontratës.Ndikimi në të drejtat themelore të diktuara nga Gjykata Evropiane. Ndikimi i të drejtavethemelore në interpretimin e kontratës është pjesërisht rezultat i veprimit të gjyqtarit evropian icili zë një vend të rëndësishëm në këtë proces, është ai që dikton influencimin, ai i cili e drejton.interpretimi i kontratave që nuk janë nën juridiksionin e tij, por ai është duke vepruar mbi tëdrejtat e njeriut dhe sundimin e ligjit që ai do të jetë në gjendje për të ndikuar në punën egjyqtarit të brendshëm. Përmbajtja e veprimeve të tij ndaj këtij ndikimi është i larmishme mekalimin e kohës, si në aspektin e sasisë ashtu edhe të cilësisë. Në të vërtetë, gjatë zhvillimit të eveprimeve të ndryshme - duke luajtur rol në cilësinë e ndikimit - GJEDNJ-ja gradualisht kaarritur të mbizotërojë në interpretimin sa i përket shkallës dhe për shume arsye . Duke ndikuarnë mënyrë indirekte me interpretimin e kontratës - më rrallë prej – GJEDNJ-së ka pjesënthemelore në interpretimit të kontratës.Në të vërtetë, duke përcaktuar se të drejtat themelore të zbatohen në marrëdhëniet private,

privatizimin e mjeteve të saj për zgjidhjen e konflikteve, forcon autoritetin e vendimeve të saj,duke gjykuar interpretimin e dhënë nga gjyqtari brendshëm, kërkon të imponojë vizionin e tij përtë drejtat e njeriut. Gjyqtari Evropian dikton influencën që duhet të luajnë të drejtat themelore nëinterpretimin e kontratës. Kjo është pjesa më kryesore, por deri më tani nuk mund të ekzistojë pakontributin e gjykatës vendase e cila është në thelb, jo për të përcakton influencen, por edhe epranon atë. Në të vërtetë, Gjykata Evropiane kufizohet nga mungesa e njohjes në lidhje meefektin e drejtpërdrejtë horizontal të Konventës.Kjo nuk është për atë që të ndërhyjë në marrëdhënie private, madje edhe në mënyrë të tërthortë,për të përcaktuar drejtimin e kontratës . Leximi i kontratës përmes prizmit të të drejtave të njeriutkryesisht është rezultat i veprimit në fushën e brendshme, e cila merr indirekt influencën ediktuar nga Gjykata Evropiane. Ata kanë për detyrë interpretimin e kontratës, sipas rregullavetë përcaktuara në Kodin Civil. Përveç kësaj, ndikimi i të drejtave themelore është për të njëkornizë e re e referencës, të cilën ai duhet ta përdori për të përcaktuar kuptimin e veprimitkontraktor .

115

4.3 Influenca e pranuar nga gjykatat e brendshme.

Të udhëhequr nga Gjykata Evropiane, gjykata kombëtare është përgjegjës për zbatimin einfluencës të përcaktuar nga GJ.E.D.NJ-ja, duke zbatuar drejt për së drejti të drejtat themeloregjatë interpretimit të kontratës. Rezervuar kjo pritje nga gjyqtari i brendshëm kuptohet shpejt sedhe praktika gjyqësore në mënyrë indirekte GJ.E.D.NJ-në nuk e lidh rrugën e saj me atë tështeteve anëtare, do të ishte më mirë që shteti të ndjekë rekomandimet e Strasburgut për tëshmangur dënimin e tij . Kështu, gjykata vendase do të jetë e varur nga interpretimi nga veprimii gjyqtarit Evropian, pas "tabelës e vlerësimit336" të themeluar nga GJ.E.D.NJ-ja.Në kuadrin e brëndshëm, interpretimi i kryer nga gjyqtari në kontratë është shpesh njëinterpretim strikt i përcaktuar në kuptimin e një kushti specifike të kontratës. Para se konflikti tëjetë sjellë në GJ.E.D.NJ, gjyqtari Evropian bën përpjekjet për të frenuar në zhvillimin që kaarritur për të shmangur dënimin, duke promovuar një qëndrim të parashikuar për nisjen e këtijintepretimi337. Ajo që është vërejtur është fakti se ai ka përdor në mënyrë indirekte K.E.D.NJ-nëpër të interpretuar ligjin e palëve, në masën që ishte në gjendje për të shqyrtuar krijimin emundshëm të një kontrate të përbashkët "të ligjore 338". Kjo ndjenjë e evolucionit të drejtavethemelore në interpretimin e kontratës karakterizohet edhe me efektin e saj të drejtpërdrejtë.Ndryshim nga zbatimi indirekt i ndikimit nga gjyqtari Evropian, ndikimi i të drejtave themelorenë marrëveshje brënda vendit është i drejtpërdrejtë.Duke zbatuar influencen e sjellë nga Gjykata Evropiane, gjykatat e brendshme kanë arritur vetëmnë aplikimin drejtpërdrejtë e efektin horizontal të K.E.D.NJ-së në të drejtat themelore tëindividëve. Në mënyrë të veçantë, një person do të hyjë në një gjykatë dhe të kërkoj një të drejtëthemelore që i kundërvihet një tjetër të drejte, në të cilën gjykatat drejtpërdrejtë nuk ka nevojëpër një ndërmjetës midis gjykatës dhe kontraktorëve që të mbështeten në të drejtat themelore nëinterpretim. E drejta e brëndshme tregon se është e detyruar të presë për këtë zgjidhje tërezervuar nga gjykatat e brendshme e ndikuar nga GJ.E.D.NJ-ja që është respekt për dëshirat etij, duke zbuluar kështu një ndikim të rëndësishëm për të drejtat themelore të njeriut nëinterpretimin e kontratës .Raporti në fushëveprimin e këtij zhvillimi– është i rëndësishëm dhe inevojshëm .

4.3.1 Njohje e influencës së të drejtave themelore.

Në përgjithësi, ajo bëhet shpejt e qartë sepse gjykata kombëtare është e detyruar për të provuarse ajo respekton kontratën në kuadër të lirive dhe të të drejtave të njeriut. Ajo "duhet të zbatojëligjin e brendshëm sipas dispozitave të K.E.D.NJ-së, si dhe të interpretojë drejtat e njeriut. PërGJ.E.D.NJ-në edhe në qoftë se ky interpretim i qëndrueshëm është i pamundur, thjesht heq dorënga e kundërta dhe zbaton të rregulltën, qoftë ligjore apo rregullatore, qoftë e re apo e

336 J. Raynaud, Op. Cit. (V. Note 84), P. 89, N° 56.337Po Aty., P. 188, N° 176.338 G. Lardeux, Op. Cit. (V. Note P 133), P. 348.

116

vjetër339". Kështu, në një vazhdimësi të qëndrueshme të njohjes së efektit horizontal tëKonventës, gjyqtari bazohet sot në përmbajtjen e këtij të fundit për të justifikuar kuptimin që ai iatribon aktit kontraktual.Natyra themelore e të drejtave dhe lirive të përcaktuara ne të është vërtetë unike që të"kapërcejë340" kushtet e kontratës. Si pasojë, edhe pse disa vendime kanë qenë të gjyqtarit tëizoluar disi nga rekomandimet evropiane (neni 2), ne duhet të marrim parasysh - në përgjithësi -praktikat gjyqësore që ka tendencën për një njohje në mënyrë sistematike të rolin primar të tëdrejtave themelore, kur këto janë në kundërshtim me kuptimin e kontratës. Ky rregull ikonsoliduar tregon një respekt të thellë për udhëzimet evropiane apo edhe një pozicion të vërtetëtë nënshtruar të vendimmarrjes së brendshme .

4.3.2 Sundimi aktual i të drejtave themelore në kontratë.

Metoda e gjyqtarit të brendshëm për të ruajtur të drejtat themelore në shkelje të një kontratemund të shkojnë drejtimin që duhet ,në këtë kuptim, ajo është tashmë pjesë e të njëjtit kërkim sigjyqtar evropian. Ne njohin përparësinë sistematike të mbrojtjes së të drejtave themelore nëlidhje me forcën detyruese të kontratës , e cila shkon për të parë një ndikim vendimtar të tyre nëpërcaktimin e kuptimit të kontratës. Në këtë kontekst, veprimi i saj është shprehur kryesisht nëdy mënyra, secila prej tyre konvergon drejt këtij objektivi. Ndonjëherë ligji i referohet një ngritjetë të drejtave themelore , në raste të tjera, ai inkurajon në kuptim të interesave në konflikt -përjashtimi bëhet për klauzolën e kundërshtuar - me mbrojtjen e të drejtave . Në të dyja rastet, tëdrejtat e K.E.D.NJ-së janë përdorur për të përcaktuar kuptimin e kushtit të kundërshtuar.Kjo përparësi e të drejtave themelore të quhet e ndarë për shkak se duke luajtur një rol të drejtavethemelore në interpretimin e kontratës, ajo nuk e përjashton mbajtjen e kontratës dukeneutralizuar klauzolën e kundërshtuar . Mbetet fakti se ajo është një rregull i qartë që në emër tëtë drejtave themelore, gjyqtari ndryshon kuptimin e kontratës përmes modifikimit të përmbajtjessë tij

4.3.3 Respektimi i të drejtave themelore dhe të kontratës sipas marrëveshjes.

Zbatimi i kësaj marrëveshje - duke folur në një zonë të caktuar - reflekton dëshirën për tëmbajtur kontratën gjallë, ndërsa neutralizimi i klauzolave shkel në të drejtat themelore. Ligji nëkëtë rast është akoma diskret . Avantazhi i këtij pajtimi duhet të specifikohet, duke mbajtur nëkërkim pavlefshmërinë e pjesshme të klauzolës së kundërshtuar.Jurisprudenca diskrete.Edhe pse ligji është ende diskret, megjithatë disa vendime na japinmundësinë për të kuptuar rëndësinë e veçantë që mund të ketë gjykata e brendshme dhe rolin e

339 G. Canivet, « La Cour De Cassation Et La Convention Edh Des Droits De L’homme », In C. Teitgen-Colly (Éd.),Cinquantième Anniversaire De La Convention Edh Des Droits De L’homme, Némésis-Bruylant, 2002, P. 260.340 J. Rochfeld, « Contrat Et Convention Edh », Rdc 1er Avril 2004, N° 2, P. 231.

117

tyre në të drejtat themelore për të lexuar kontratën. Nëpërmjet kontratave të qirasë së banesave,"furnizimit341" në këtë çështje, gjykatësi ka vendosur në disa raste për tu pajtuar me mbrojtjen ekontratës me të drejtat themelore duke shkelur dhe përmbajtjen e kontratës. Ky hulumtim ështëmanifestuar kryesisht në kontratën e qirasë së banimit342 - dhe më saktësisht përmes klauzolëspersonale të qëndrimit të mbajtur - e cila është më së shumti në konflikti me të drejtën për tërespektuar jetën private dhe familjare.Neni 8 i K.E.D.NJ-së mbron të drejtën për respektimin e jetës private dhe familjare - dhe është evetmja dispozitë343 - gjykata kombëtare vendos që një klauzolë në kontratën e qirasë mund të jetëndalimi i një qiramarrësit për të strehuar familjen e tij , duke krijuar për herë të parë njohjen aqhaptazi të dimensionit horizontal të K.E.D.NJ-së. Duke shfaqur një zgjidhje të njëjtë, gjyqtarimori një hap tjetër, kur i nënshtrohen të njëjtit fat marrëdhënia që bashkon dy shokë dhome - tëvendosur në të njëjtin plan horizontal në aspektin e të drejtave - dhe jo qiradhënësit dheqiramarrësit e tij, në varësi të një raporti të pabalancuar .Artikulimi inkurajoi interesave e qiradhënësit dhe qiramarrësit në rastin Mel Yedei, ky rast344 ipërfshirë në një kontratë qiraje banimi në të cilën është futur një kusht qëndrimi personal, që ikërkon qiramarrëses vetëm për të qëndruar me fëmijët e saj. Megjithatë, qiramarrësja, një nënë,është vendosur me babain e fëmijëve të saj dhe motrën e saj. qirradhënësi ka vendosurndërprerjen e qirasë. Gjykata e Shkallës së Parë dhe Gjykata e Lartë iu përgjigjën pozitivishtkërkesës së qiramarrësit vetëm në bazë të përcaktimeve të nenit 8 të K.E.D.NJ-së.Si pjesë e një kontrate qiraje të banimit, Gjykata tashmë kishte rastin për të qartësuar se ndaliminë fushëveprimin e dhënies me qira për të pritur të tretët mund të përfshijë anëtarët e familjes, sinë lidhje me çdo person të qiramarrësit të bashkuar nga lidhjet e gjakut apo marrëdhëniet juridiketë një lidhje345. Gjithashtu, në vitin 1992, Gjykata e Parisit ka vendosur në lidhje me përfundimine një kontrate qiraje për shkelje të drejtave personale të banimit, e cila ishte "pa dyshim njëshkelje e respektimit të jetës private të mbrojtur nga të drejtat e K.E.D.NJ-së346. "Neni 8 i KEDNJ-së mbron të drejtën për respektimin e jetës private dhe familjare e cila ështëpërdorur nga gjyqtari që të bazojë vendimin e vet. Referenca vetëm mbështetet në idenë e njëpërdorimi në respekt të kërkesave evropiane, sidomos në ligjin e brendshëm - në veçanti nenin 6të Kodit Civil kufizuar nga konventa të veçanta - do të kishte lejuar vetëm atë për të justifikuar

341 J. Rochfeld, Op. Cit. (V. Note 334).342 Selon J. Raynard (Obs. In Rtd Civ. 1999, P. 920 Et Suiv.), Le Contrat De Bail D’habitation Est Un Domaine « OùLe Candide Ne Voyait Pas Nécessairement, En Tout Cas Plus Qu’ailleurs, Matière À Attenter Aux Droits DeL’homme ».343 Cass. Civ. 3ème, 6 Mars 1996, Mel Yedei, Rtd Civ. 1996, P. 897, Obs. J. Mestre ; Rtd Civ. 1996, P. 1024, Obs. J.-P. Marguénaud ;Rtd Civ. 1996, P. 580, J. Hauser ; Jcp, Éd. G, I, N° 1, 3958, Obs. C. Jamin ;Rd Imm. 1996, P. 620,Obs. F. Collart-Dutilleul Et J. Derruppe ;D. 1997, P. 167, Note B. De Lamy ; D. 1996, P. 379, Centre De Droit PrivéDe Nancy Ii ; Ajdi 1996, P. 704, B. Wertenschlag.344 Cass. Civ. 3ème, 6 Mars 1996, Mel Yedei, Rtd Civ. 1996, P. 897, Obs. J. Mestre ; Rtd Civ. 1996, P. 1024, Obs. J.-P. Marguénaud ;Rtd Civ. 1996, P. 580, J. Hauser ; Jcp, Éd. G, I, N° 1, 3958, Obs. C. Jamin ;Rd Imm. 1996, P. 620,Obs. F. Collart-Dutilleul Et J. Derruppe ;D. 1997, P. 167, Note B. De Lamy ; D. 1996, P. 379, Centre De Droit PrivéDe Nancy Ii ; Ajdi 1996, P. 704, B. Wertenschlag.345 Ca Paris, 28 Novembre 1988, Loyers Et Copr. 1989, N° 46 Et 48.346 Ti Paris, 21 Mai 1992.

118

këtë zgjidhje347. Neni 8 i KEDNJ-së mbron të drejtën për respektimin e jetës private dhefamiljare e cila është përdorur nga gjyqtari për të bazuar vendimin e tij.Referenca vetëm mbështet idenë e një përdorimi në respekt të kërkesave evropiane, sidomos siligjin e brendshëm - në veçanti të neneve të Kodit Civil të kufizuar në konventat e veçanta - dotë kishte lejuar vetëm atë për të justifikuar këtë zgjidhje348.Por "në mes të një zgjatje marramendëse të rendit publik kombëtar dhe zbatimin e" instrumentitkushtetues të rendit publik evropian", sipas asaj që ka parashikuar Konventa. Loizidou nëgjykimin shumë të rëndësishëm të Gjykatës së Strasburgut në 23 Mars 1995 Dhoma civile kagjetur një zgjidhje të mençur dhe të thjeshtë349."Me anë të kësaj dispozite, gjyqtari balancon ruajtjen e kontratës dhe paralizon e klauzolën ekundërshtuar duke e bërë atë pjesërisht të pavlefshme. Për më tepër, kjo zgjidhje është ekuptueshme në funksion të mbrojtjes së nevojshme të shtëpisë - "shenjterimin e privatësisë350", -të cilat nuk mund t'i nënshtrohen më tepër dëshirave të pronarit në një pozitë të fortë. Ajo qëështë e kuptueshme gjithashtu lidhur me faktin se pronari kërkon të mbrojë pronën e tij. Pronariështë duke u përpjekur për të mbrojtur pronën e tij dhe për të ndaluar personat me të cilin ai nuke ka nënshkruar një kontratë të qëndrojnë në banese.Qirramarrja është një baze shumë personale, ai gjithashtu pranon se kontrata e qirasë për banim

mund të përmbajnë klauzola të vlefshme që ndalojnë tjetërsimin e banesës apo dhënien menënqira351. Në mënyrë të ngjashme, gjyqtari toleron ndalimin e huadhënies për banim, osepërdorimin e lirë të lokaleve nga të tjerë të licencuar, e cila arrin të ndalojë nënqiranë, dhepërbën një të metë mjaft serioze për të përfunduar qiranë352. Kuptimi i kontratës i dhënë ngaGjykata e Lartë, si për të sugjeruar se klauzola vazhdon të zbatohet ndaj personave që nuk janë tëafërmit e qiramarrësit. Ndërkohë që ky nuk është një qëndrim i përbashkët, vihet re se gjyqtariarriti të tolerojë të tilla klauzola personale dhe kështu bën për të justifikuar ndërprerjen ekontratës nëse nuk janë plotësuar kushtet e vëna në lidhjen e saj 353, Gjyqtari i brendshëm lexonmarrëveshjen e qirasë për banim në përputhje me të drejtat themelore.Ky lexim zgjidh një mosmarrëveshje që lind ndërmjet qiradhënësit dhe qiramarrësit marrëdhënie

në të cilën njëra palë quhet i dobët. Kjo është e kuptueshme kur ndikimi dhe të drejtat themeloremund të luajnë në interpretim. Por leximi i kontratës përmes prizmit të të drejtave të njeriut,

347 C. Jamin, Op. Cit. (V. Note 37) ; « Contenu Des Contrats Et Convention Européenne Des Droits De L'homme »,Rtd Civ. 1996, P. 897, Obs. J. Mestre ; « De La Protection Européenne Des Locataires Hospitaliers Contre LaRigueur Des Clauses D'habitation Personnelle », Rtd Civ. 1996, P. 1024, J.-P. Marguénaud.348 C. Jamin, Op. Cit. (V. Note 37) ; « Contenu Des Contrats Et Convention Européenne Des Droits De L'homme »,Rtd Civ. 1996, P. 897, Obs. J. Mestre ; « De La Protection Européenne Des Locataires Hospitaliers Contre LaRigueur Des Clauses D'habitation Personnelle », Rtd Civ. 1996, P. 1024, J.-P. Marguénaud.349 J.-P. Marguénaud, Op. Cit.(V. Note 339).350 M. Grimaldi, « Le Droit Au Logement », In Travaux De L’association H. Capitant, Journées Mexicaines, 1982,Economica1984, P. 421, Cité Par J. Raynaud, Op. Cit. (V. Note 84), P. 105, N° 74.351 Loi N° 89-462 Du 6 Juillet 1989 Tendant À Améliorer Les Rapports Locatifs Et Portant Modification De La LoiN° 86-1290 Du 23 Décembre 1986, Art. 8.352 Ca Paris, 25 Avril 1994, Loyers Et Copr. 1994, N° 280.353 Cf. Par Ex. Cour D’appel De Versailles, 29 Janvier 1999, Hlm D’eure Et Loir C. Martins De Medeiros.

119

gjithmonë si pjesë e një marrëveshje qiraje është zbatuar edhe nga gjyqtari, pasi konflikti ishtemidis dy personave.

4.3.4 Kërkimi i anullimit të pjesshëm të kushtit të kundërshtuar.

Kjo qasje ka efektin e promovimit të pavlefshmërisë së pjesshme të kontratës. Duke siguruarrespektimin e të drejtave themelore përmes kuptimit të kontratës, gjyqtari lejon veprimin për tëvazhduar respektimin e saj. Dikush mund ta konsiderojë që në fillim se për gjyqtarin , pajtiminuk funksionon , por e drejta themelore merr përparësi në këtë rast. Në të vërtetë, ajo prekpërsëri kontratën e një prej detyrimeve të saj pa shpjeguar për arsyet si dhe pa shpjeguar pasojat.Pavlefshmëria e kontratës është e pjesshme. Kërkesa për qiramarrësit për të zënë ambientet embajtura personalisht, me përjashtim e të afërmve të qiramarrësit.Kjo klauzolë vlen për të gjithë ata që nuk janë "të afërt". Për më tepër, për të mbështetur këtë ide,duke parë se ka ndodhur që një klauzolë për qëndrim personal mund të jetë e vlefshme në varësitë situatës354, duke sugjeruar "se pavarësisht bazueshmërisë së tyre, të drejtat themelore nuk janëdomosdoshmërisht të mbizotëruese 355". Ata mund të pajtohen me kontratën. Me sa duketgjyqtari pajtohem me të kërkimin e mbijetesës së kontratës, duke mbrojtur një "qëndrueshmërikontraktuale të domosdoshme356". Gjykatësi zgjedh një sanksion të aktit të lejuar në këtë tëfundit për të ruajtur vlefshmërinë e saj.Një referencë për teorinë dhe kushtet e padrejta është interesante në këtë pikë, pasi Neni 132.1pika 8 Kodi i Konsumatorit se "kontrata do të mbetet në fuqi në të gjitha dispozitat e tij tëndryshme nga ato konsiderohen abuzive në qoftë se ajo mund të mbijetojë pa dispozita të tilla".Sigurisht në rastin tonë, klauzola është pjesërisht e pavlefshme, ndërsa ky rregull në teorinë ekushteve të padrejta trajton çështjen e qëllimit të anullimit të klauzolave të tilla në lidhje meaktin kontraktor në tërësinë e tij. Megjithatë, është e mundur për të bërë një krahasim në mes tëdy situatave. Në të vërtetë, edhe pse kjo nuk është kontrata që pjesërisht anullohet - por klauzoladuke shkaktuar një mosmarrëveshje në interpretim - arsyetimi nuk mund të jetë i njëjtë.Kjo klauzolë vazhdon të jetë e vlefshme, përveç si pjesës së cenuar të të drejtave themelore.Prandaj, kjo zgjidhje lejon mbijetesën e kontratës, që gjyqtari mund të konsiderojë se është earsyeshme në këto kushte për pronarin. Kontrata shumë mirë mund të mbijetojë pa klauzolë. Në

354 Cass. Civ 2. April 2, 1997 Nr 93-16995 "Divorci Në Peticion Të Përbashkët: Përmbajtja E Konventës Dhe LiritëThemelore Të Njeriut", Rtd Civ. 1997 P. 638, Obs. J. Hauser. Kjo Nuk Ishte Pronar I Një Marrëdhënie MeQiramarrësit E Tij Ose Dy Shokët E Dhomës, Por Dy Bashkëshortëve Të Ndara. Në Marrëveshjen Përfundimtare EZgjidhjes Efektet E Divorcit Mbi Aplikimin E Tyre Të Përbashkët, Pritej Çmimin Për Gruan E Pasurisë SëPërbashkët, Në Këmbim Të Një Pagese Të Holla Të Kërkohet Që Të Paguajnë Kur Fëmija I Fundit I Çiftit Do TëKishte Fituar Një Pozicion Rrogëtar. Një Kusht U Vendos Që Ky Ekuilibër Të Holla Është Për Shkak MenjëherëSapo Shtëpia Do Të Banohet Vetëm Nga Gruaja Dhe Fëmijët. Një Tjetër Burrë Shijuar Strehimit, Ish-BashkëshortiE Kishte Kërkuar Atë Dhe Ka Marrë Pagesën E Tij. Gruaja Megjithatë Thirret Një Shkelje Të Së Drejtës Së Tij PërRespektimin E Jetës Private355 E. Picard, Op. Cit. (V. Note 10) , P. 6-43.356 J. Mestre, « L'évolution Du Contrat En Droit Privé Français », In L'évolution Contemporaine Du Droit DesContrats, Journées Savatier, 1985.

120

marrjen e këtij vendimi, gjyqtari zgjedh për një kompromis. Edhe pse këto vendime duhet tëdemonstrojnë risi dhe të të zbulojnë rolin e rëndësishëm që mund të zërë K.E.D.NJ-ja nëpërcaktimin dhe kuptimin e një klauzole në kontratën e dhënies me qira, fushën e veprimit tëgjyqtarit të brendshëm kjo konsideratë duket e kufizuar.Ky kompromis për të ruajtur kontratën dhe respektimin e të drejtave themelore mbetet aktualishti kufizuar në shtrirje për shkak të mënyrës se gjyqtari artikulon në arsyetimin e tij. Në të vërtetë,ai përdor nocionet e gjera që të parandalojnë identifikimin saktësisht në shkallën e ndikimit të tëdrejtave të njeriut në kuptimin e kontratës. Për më tepër, mungesa e arsyetimit të qartë dhe tëpamundur për të nxjerrë të dhëna në lidhje me situatat në të cilat gjyqtari do të jetë më i prirurpër të dhënë të drejtave themelore të një rëndësie të madhe në interpretimin e kontratës . Përveçkësaj, ruajtja e pjesshme e vullnetit të klauzolës përpjekja për në respektimin e të drejtavethemelore nuk e pengon gjithësesi modifikimin e kontratës .

4.3.5 Qëndrimi i paqartë i gjyqtarit.

Siç e kemi parë, klauzola e kontestuar është pjesërisht e pavlefshme për aq sa ajo vazhdon tëzbatohet për qiramarrësit dhe palët jo të lidhura. Ky koncept është e komplikuar nga përmasatqë ajo mbulojnë atë. Thjesht duke deklaruar se një kontratë qiraje nuk mund të ketë efektin eprivimit të konsumatorëve saktësisht të aftësisë për të pritur familjen e tij, gjyqatari nuk kaspecifikuar se çfarë nënkuptohet me konceptin e familjes. Gjerësisht si familja e qiramarrësit, oseashtu si çdo person me të cilin ai do të mbajë qëndrim social, miqësor, profesional? Përveç kësaj,gjyqtari nuk specifikon se si duhet kuptuar termi "mikpritje ". Mikpritja mund të kuptohetgjerësisht dhe për këtë arsye duhet të jetë saktësisht apo duhet të jetë i përkohshme?Ky zhvleresim nuk trajton disa çështje kyçe në rregjimin e të drejtës për qiranë, e cila ështëmodifikuar në mënyrë substanciale. Për shembull, si të kuptojmë nënqiranë? Si të marrin nëkonsideratë detyrat e qiramarrësit? A është kjo një mënyrë e barabartë që i nënshtrohen detyrimetpër të takuar njerëzit e shtëpisë së tij në raport me qiramarrësit? Për më tepër, nuk ka prova, përshembull, për të përcaktuar se në atë kohë një shtëpi është uzurpuar në mënyrë të padrejtë.Prandaj, kjo përjashton qëndrueshmërinë e ligjshme të situatave të cilat deri tani kanë qenë tëvlefshme.Tani, qiradhënësi nuk do të përfshihet në klauzolat e kontratës me qëllim për të shmangurmbipopullimin nga qiramarrësit të banesave që mund të prishë qetësinë e ndërtesës. Nësegjyqtari vendos kufizimin e klauzolës për qëndrim personal vlen vetëm për të afërmit eqiramarrësit, që merr në konsideratë interesat e pronarit, i cili me anë të një marrëveshje të tillëshmangë duke e kthyer pronën e tij në "qëndrim familjar357”. Në të vërtetë, qiraja nuk është panje baze të caktuar personale, ne e kuptojmë se pronari do të dojë për të siguruar që dhenia eshtepisë me qera jepet vetëm për qiramarrësit e tij.

357 J. Hauser, « Bail D'habitation : L'usage En Bonne Mère De Famille », Rtd Civ. 1996, P. 580.

121

Nga ana tjetër, kur kontrata kërkon zënien e banesës personale dhe në të njëjtën kohë, njëndalim për të pritur persona të tretë, çështja bëhet më delikate, dhe kjo është për këtë arsye qëgjyqtari kërkon, me anë të këtij pajtimi, për të ruajtur të drejtën për respektimin e jetës privatedhe familjare të qiramarrësit. Pra, kur ai vendosi të kufizojë qëllimin e klauzolës së përqëndrimin personal, mund të mendojnë për qëllimin e qiramarrësit. Megjithatë, gjyqtari nukpërballet me këto interesa për arsyetimin e plotë të tij në zgjedhjen e pajtimit..Megjithatë, kjo nuk e liron gjyqtarin për të shprehur konsideratën e tij për interesat e pronarit,duke çuar në zgjidhjen e një pavlefshmërisë së pjesshme të klauzolës, e cila mbetet e vlefshmekur pret të afërmit. Megjithatë, mungesa e shpjegimit të arsyetimit rritet për të pyetur veten sederi në çfarë mase vullnetit i palëve është respektuar. Klauzola personale për qëndrimin nukështë respektuar. Gjyqtari nuk respekton kontratën origjinale dhe ndryshon kuptimin për tërespektuar të drejtat themelore.

4.3.6 Rregullimi i kontratës.

Pas ndërhyrjes së Gjykatës Evropiane, klauzola mbetet pjesërisht e vlefshme. Megjithatë, njëpjesë e detyrimit neutralizohet dhe ka tendencë për të ndryshuar kontratën. Ne nuk duhet tëmohojmë rëndësinë për të cilën luan rol Gjykata Evropiane në këtë proces vendim marrje,përmes ndikimit që mund të luajë të drejtat themelore – që ka interpretuar nga GJ.E.D.NJ-ja - nëinterpretimin e kontratës. Në fakt, perceptimi i asaj është i ligjshëm dhe çfarë nuk ështëdomosdoshme mund të luhatet duke marrë në konsideratë disa elemente të jashtëm. Leximi ikontratës përmes prizmit të të drejtave të njeriut udhëhiqet nga vizioni i gjyqtarit evropian.Në objektivin për të siguruar atë respekt, ajo duhet ndonjëherë të ndryshojë përmbajtjen ekontratës dhe të revokojë një nga klauzolat që ishin futur në kontratë nga palët. Duke hequr njëklauzolë në kontratë dhe në kundërshtim me fuqinë detyruese të aktit, kjo e bën atë në përputhjeme K.E.D.NJ-në dhe Gjykatën Evropiane. Edhe pse gjyqtari nuk shpjegon arsyetimin porvazhdon, edhe pse ai arsyeton përgjithësisht në të gjithë vendimin - i cili tenton të kufizojëndonjë vlerësim të tij të plotë të drejtës dhe se vendimi i tij ka një ndikim shumë tërëndësishëm në aktin kontraktor për të cilën është marrë. Efektet e këtij manifestimi të pushtetitgjyqësor mund të merrnin më afër me ato që rezultojnë nga një "kontratë e detyruar358" dhe përkëtë arsye kanë teknike tendencë për të rritur fushëveprimin e kësaj."Kontrata e detyruar" është e përcaktuar si "shtesë nga gjyqtari i një detyrimi në kontratë, jo e

përcaktuar nga palët359." Edhe pse disa elemente të konceptit nuk rrinë në kontekstin tonë,qëllimi i gjyqtarit i afrohet kësaj teknike. Ideja e shtuar përfshin shtimin e një detyrimi. Por kurgjyqtari pjesërisht neutralizon një klauzolë, ajo zbret një detyrim të kontraktor. Por - dhe si do qëtë demonstrojë - heqjen ose shtimin e një detyrimi të kontratës mundet shpesh - objektivisht - tëgjenerojë pasoja të ngjashme për palët. Përveç kësaj, kur gjyqtari shpalli pavlefshmërinë e

358L. Josserand, Op. Cit. (V. Note 59).359 S. Porchy-Simon, Droit Civil 2ème Année Les Obligations, 3ème Éd., Dalloz, 2004, P. 174.

122

pjesshme të një klauzole, ajo është e bazuar në një detyrim të mishëruar në kontratë. Prandaj,palët kanë theksuar në këtë detyrim.Konteksti është i ndryshëm nga ai i detyruar i kontratës siç kuptohet tradicionalisht. Modifikimi

i kontratës është bërë që mund të detyrohen palët nga kontrata, por kjo nuk është një problem nëkëtë rast për të mbushur heshtjen e palëve. Kjo është një kërkesë e re që është shtuar në kontratë.Kjo është më shumë - si pjesë e një "detyrimi" klasik - për të kapërcyer heshtjen e palëve, por njëdetyrim për të zëvendësuar atë me një tjetër. Megjithatë, nuk duhet të marrin në konsideratëndryshimin e kontratës siç vërehet që është domosdoshmërisht si një nënshtrim i një vlerësiminegativ.Në fakt, edhe pse ndërhyrja e gjyqtarit mund të duket shqetësuese në disa raste mund tëmos plotësojnë lirinë kontraktore të palëve, mund të konsiderohet, megjithatë, shqiptimi ipavlefshmërisë së pjesshme të klauzolës së kundërshtuar apo të kufizuar.Rregulli i pakundërshtueshëm.Gjyqtari ndonjëherë zgjedh të jetë i përgjithshëm me epërsinë

e të afërsinë të të drejtave themelore në interpretimin e kontratës. Kjo zgjedhje është shprehurnë pak a shumë në mënyrë graduale në jurisprudencë. Në të vërtetë, edhe pse ndikimi i tëdrejtave themelore është aq e rëndësishëm në vendimet të ndryshme në përcaktimin e kuptimit tëkontratës, vihet re se arsyetimi për zgjidhjen mund të ndryshojnë. Gjyqtari me të vërtetë katreguar se ai mund të vendosë çështjen në dy mënyra. Ajo miraton një qëndrim ndonjëherëekstrem duke pohuar përparësinë e të drejtave themelore në përcaktimin e kontratës . Herë tëtjera, edhe pse ka lëshuar në mënyrë të plotë, vendimi tregon zbatimin e parimit tëproporcionalitetit dhe është e shprehur kryesisht në ligj. .Gjyqtari mendonte ndonjëherë, pa bërë ndonjë përpjekje për të justifikuar apo edhe në mënyrëabuzive, se kontrata ka shkelur të drejtat themelore, dhe se kuptimi i saj duhet të ndryshohet nëpërputhje me K.E.D.NJ-në.

4.4 Bilanci i ndikimit të të drejtave themelore .

Pas vëzhgimit të drejtave themelore nga ana e gjyqtarit në interpretimin e kontratës arrin në njëpërfundim se interpretimi i kontratës duhet të jetë në përputhje me K.E.D.NJ-në. Ky objektiv idiktuar nga Gjykata Evropiane, gjyqtari brendshëm e sheh si detyrë interpretimin të kontratës .Në të vërtetë, palët do të duhet të respektojnë standardet e ndryshme në përpilimin dhe formën qëdo të japin për kontratës së tyre, kjo nënkupton se kontrata nuk do të interpretohet vetëm nëdrejtim të të njëjtave rregulla që mbizotëronjë dhe "pastaj mënyra se si ai do të takohet mekontratën do të jetë ndryshe”.Së pari, shfaqja e të drejtave të njeriut në të drejtën e brendshme domosdoshmërisht duhet të

merret parasysh nga gjykata vendase dhe se interpretimi do të zhvillohet në mënyrë tëndryshme, për shkak të ekzistencës së rregullave të reja të ligjit të kontratës dhe se do të jetëbazë për leximin e saj. Shfaqja e të drejtave të njeriut në të drejtën e brendshme zgjeron bazën erregullave përmes prizmit të së cilës kontrata do të lexohet.Së dyti, dhe në thelbin e kontratës, është vënë re një ndryshim në qasjen e gjyqtarit për tëndërhyrë, faktin që ai nuk heziton për shkak të këtij kërkimi për të ndryshuar në mënyrë të

123

konsiderueshme aktin kontraktual në pajtimin e aktit të K.E.D.NJ-së. Se futja e të drejtave tënjeriut mund të mbrojë individin nga shteti dhe ai gjithashtu lejon që shteti të ndërhyjë nëmarrëdhëniet midis individëve, për të justifikuar ndërhyrjen e tij për të bërë kontrata më tëbalancuar. Që nga formulimi, kontrata shënon një rritje të ndërhyrjes së shtetit në marrëdhënietme privatët.

4.4.1 Modifikimi i interpretimit për formën.

Nocioni i rendit publik, për të informuar ata që duan të kryejnë një akt ligjor është objektivitjetër kryesor më i përhapur360. Kjo qasje për të nxjerrë në pah rëndësinë e rendit publik qëduhet të japë palëve kuptimin që ata kanë për kontratën e tyre. Në të vërtetë, duke ndryshuarrregullat e rendit publik - për shkak të rritjes së drejtës së brendshme të drejtat e K.E.D.NJ-së -domosdoshmërisht do të kenë pasoja, nëse gjyqtari kishte referuar një mosmarrëveshjeinterpretimi duke ndryshuar qasjen e këtij të fundit. Rregullat e rendit publik që përdoren për tëvlerësuar kuptimin e kontratës - e para e cila – priren për t’u plotësuar. Në këtë kuptim,interpretimi i kontratës domosdoshmërisht do të ndikohet që kuptimi i kontratës nuk do tëlexohet vetëm përmes prizmit të vetëm të rregullave të rendit të brendshëm publik, nga KodiCivil. Konsideratat e politikave të gjyqtarëve për të përcaktuar kuptimin e kontratës zgjatet.Evoluimi i rregullave të interpretimit udhëzuese të rendit publik , mendoj se gjyqtari ka të ngjarëqë për interpretimin të jetë në pozicionin e të pasurit për të artikuluar këto rregulla, evropianedhe të brendshme.

4.4.2 Evoluimi i rregullave të rendit publik të interpretimit.

Politika publike tashmë ka evoluar. Më parë, liria e kontratës përshtatej kryesisht ngaligjshmëria e kontratës, d.m.th një kontratë konform moralit dhe rendit publik sipas të KoditCivil. Kufijtë e rendit publik të kontratës ishin më pak të rrepta. Shqyrtimi gjyqësor është"relativisht i lehtë361”. Sot, përveç këtyre konsideratave, rendi publik ka fondamentalizma. Tëdrejtat themelore tashmë janë të përfshira në konceptin e politikave publike që mbron gjyqtarindhe janë referenca në të cilën gjyqtari do të mbështetet për të lexuar kontratën. Pas gjetjes këtëijzhvillimi në përgjithësi, duhet të përcaktohen më saktësisht ato rregulla që mbulonjë këto ide tërendit publik të brendshëm dhe të Evropian .Evoluimi i rregullave . Ndërhyrja e të drejtave themelore në kontratë është tregues i një"ndryshimi të perceptimit të kontratës dhe raportet që kanë ndërhyrë në atë362". Qasja e gjyqtaritnë lidhje me interpretimin e kontratës është ndryshuar në formë. Në të vërtetë, rregullat einterpretimit që rrisin hulumtimin e palëve të cilat "do të tentojnë të zhduket në favor të

360 J. Hauser Et J.-J Lemouland, V° « Ordre Public Et Bonnes Moeurs », Rép. Civ. Dalloz, Mars 2004, Mise À JourJuin 2010.361 F. Terre, P. Simler, Y. Lequette, Op. Cit. (V. Note 57), N° 35.362 J. Rochfeld, « Contrat Et Libertés Fondamentales », Rdc 2003, P. 17.

124

rregullave duke u fokusuar në kërkim të respektimit të të drejtave themelore. Si të lexohetkontrata të ndryshuar nëpërmjet shembullit të klauzolës jo konkurruese, Judith Rochfeldpërshkruan këtë evolucion. Në një terren tradicionale, klauzola nuk konkurron vlefshmërinë nëbazë të lirisë kontraktore të fuqishme: sigurimi është e ligjshme, sepse ai është i dëshiruar.Pastaj u mor në konsideratë liria e konfliktit dhe zgjidhja nga përdorimi i kufijve tradicionale të

rendit publik: sigurimi është i ligjshëm, sepse ai ishte e dëshiruar, përveç se kur do të ishte nëkundërshtim me të rendin publik. Në kuadër të arsyetimit klasike "efektiviteti i të drejtavethemelore" ishte "drita filtruar i vlerave kontraktuale363. Le të futemi tani në rrugën e re të tëmenduarit në aspektin e mundësive për liri. Sigurisht, ajo është mbështetur nga kontrata ,por,zgjedhja e bërë nga liria kontraktuale, apo çfarëdo që ndodh nuk e shteron konfliktin. Larg ngakonceptimi liberal dhe arsyetimi konvencionale, pëlqimin për kufizimin e lirisë nuk justifikonshkeljen.Ne duhet të pyesim "lirinë e prezumimit",me atë që është themelore, dhe të marrë parasyshnëse shkelja është e justifikuar 364. E gjithë kjo përpjekje e gjyqtarit, e distancoi arsyetimin mëshumë tradicional dhe respektimin e lirisë kontraktore në kërkim të përputhjes praktike midis tëgjitha interesave të përfshira365. Kështu tashmë respektohen tri qasje në kohë, në formën einterpretimit.Së pari, interpretimi ka kohë që është mishëruar më ngritjen e vullnetit.Në këtëkuptim, interpretimi ishte menduar të ndërhynte në kontratë, sepse gjyqtari kishte për tëmbrojtur kuptimin origjinal të kontratës përmes lirisë kontraktore.Pastaj në një hap të dytë, tradita civile e ligjit - në veçanti nëpërmjet Kodit Civil i cili thotë se"nuk mund të shmangen me marrëveshje private, ligjet e rendit dhe moralit publik" - gradualishttë jetë e mundur për të pajtuar këtë me lirinë e kërkesave të kontratës që kanë të bëjnë membrojtjen e rendit publik. Vullneti i palëve justifikon ekzistencën e thjeshtë të klauzolës sëkontratës, përveç rastit nëse ajo është në kundërshtim me politikën publike. Interpretimi ështëpastaj modifikim disi në formë, duke ruajtur formën e vullnetit.Por së treti, ne tani shohim gjithnjë e më shumë një interpretim ndërhyrës. Hulumtimi nuk do

domosdoshmërisht kënd sulmi për të lexuar kontratën nga ana e gjyqtarit. Mbrojtja e lirisë - ngaparimi dëmtimit - mbizotëron. Duke lexuar kontratën si të ngritur e cila nga ana e saj tenton tëjetë një luftë për pushtet në mes të një pale të dobët dhe një pjesë dominuese. Për të lehtësuarkëtë situatë, përdorimi i të drejtave themelore do të rivendosë kontraktuesin në pozitë më tëdobët në situatën e qytetarit që do të përballet me shtetin, mishëruar nga kontraktuesin dominues.Kontrata "përveç një rolit të shkëmbimit, është bërë në shumë raste një vend të ushtrimit tëpushtetit nga një prej kontraktorëve; në përputhje me rrethanat. Pra, në të ardhmen, për tëdepërtuar në ligjin e kontratës, të paktën ata që lidh kontraktuesit me pabalancimin e forcave,ku mund të ndodhë një shkelje e të drejtave 366. Vullneti i palëve nuk është i mjaftueshëm për tëinterpretuar kontratën. Në kontratë, analiza e palëve "do të jetë më e rëndësishme, ajo do të

363 J.-J. Abrantes, Contrat De Travail Et Droits Fondamentaux, Peter Lang, 2000, P. 76-80, P. 194.364 J. Rochfeld« Contrat Et Libertés Fondamentales), P. 17.365 J.-J. Abrantes, Op. Cit. (V. Note 442).366 J. Rochfeld« Contrat Et Libertés Fondamentales).

125

përqëndrohet në atë që palët janë të ligjshme dhe të arsyeshme në të drejtë që presin nëpërputhje me parimet themelore të Konventës Evropiane të Drejtave të Njeriut367.Ky interpretim i ri i kontratës, zbulon një fenomen shumë të përgjithshëm të një ndjekjenevojshme të akteteve kontraktore. Leximi i kontratës përmes prizmit të të drejtave të njeriuttregon vullnetin e gjyqtarit për të rivendosur ekuilibrin duke ndjekur një kërkim barazie. Në tëvërtetë, ajo që është më e saktë është të merret parasysh faktin se të drejtat themelore janëpërdorur për të interpretuar kontratën për shkak se kontrata nuk është më i fokusuar në bazëntradicionale të marrëdhënieve kontraktuale – d.m.th vetëvendosje, vullneti - që mishëron njëmarrëdhënie ku njëra palë është në një pozicion të dobët. Raporti, në krahasim me atë tëbashkimit të individit ndaj shtetit, është caktuar në kontratë me anë të të drejtave themelore, epërdorur tradicionalisht për të detyruar pushtetin e njëanshëm368.Siç është shpjeguar JudithRochefeld, tani ajo nuk është domosdoshmërisht e rëndësishme për të kërkuar dhe për tëpërcaktuar nëse formimi i kontratës u arrit në mënyrë të vlefshme, ose nëse është ekzekutuar siçduhet, por më tepër për të monitoruar liritë e secilit kontraktues të cilët mund të pajtohen dhe tërespektojnë njëri-tjetrin. Zgjedhja e bërë nga liria kontraktuale është më e mundur për të shterurkonfliktin. Kjo do të thotë duke shkuar përtej referencës tradicionale në "themel"369 ligjit tëdetyrimeve që është liria kontraktore " për të arritur "arsyetimin në raportet e subjektit përmesmbartësve të kompetencave."Vlera praktike e kontratës kërkohet nga teoria autonomisë në të cilën është ndërtuar gradualishtajo që humbi rëndësinë e saj. Teoria e përgjithshme e cila ka përjetuar krizën e fortë të rritjes eshënuar nga teoria e autonomisë së vullnetit që kishin dominuar dhe shpjeguar më parë. Dhe taninë destabilizimin e kësaj toke të humbur, duket i ri dhe plot vitalitet i të drejtave të lëvizur nganjë fuqi natyrore të zgjerimit, të tilla si konsumimi njerëzor ose konkurrencës, rregullat qëdetyrojnë parimet klasike, lirinë kontraktuale dhe të tjera të detyrueshme. Këto të drejtashumëfishohen nga shkeljet në shkallë të gjerë që ligji bashkëkohor kishte filluar të sjellë nëteorinë e përgjithshme370. Interpretimi i zhvillimit i cili karakterizohet, përtej kuptimevesimbolik që mund të dalë, për skenën e rregullave të reja nga rendi publik evropian dhe rregullate rendit të brendshëm publik, të cilat domosdoshmërisht bashkëjetojnë.

4.4.3 Evoluimi i mënyrës së interpretimit.

Rregullat e rendit të brendshëm publik, që janë përdorur për të interpretuar kontratën tani sëbashku me të drejtat themelore rrjedhin nga rendi publik evropian. Ajo që së pari duhet tëtheksohet se pavarësisht nga pyetjet doktrinore a mund të ekzistojnë në përmbajtjen apo vetë

367 M. Santa-Croce, Op. Cit. (V. Note 265).368 J. Rochefeld« Contrat Et Libertés Fondamentales,.369 J. Rochefeld. « Contrat Et Libertés Fondamentales370 C. Thibierge-Guefulcci, « Libres Propos Sur La Transformation Du Droit Des Contrats », Rtd Civ. 1997, P. 357Et S.

126

ekzistencën e rendit publik evropian371, një pamje e zgjeruar e këtij të fundit është më efavorizuar, duke ndjekur qasjen e përgjithshme të gjykatave evropiane mbi efektivitetin e tëdrejtave themelore. Prandaj, të drejtat themelore kuptohen si pjesë përbërëse të rendit publikevropian.Ky i fundit është në këtë konceptim të gjerë të të gjitha të drejtave themelore që dalin në tëdrejtën e brendshme. Këto të drejta dalin përmes jurisprudencës së Strasburgut dhe interpretimine dhënë ana e tyre - duke kombinuar idenë e paraqitjes së dy normativave institucionale tëK.E.D.NJ-së –të cilat janë vlerat më thelbësore të rendit publik evropian.Rendi publik evropian dhe rendi i brendshëm publik janë një grup rregullash që bëhet idetyrueshëm për shkak se konsiderohen thelbësore për shoqërinë. Fillimisht, këto dy grupe tërregullave, edhe pse ata kanë shkaqe të ngjashme, janë trajtuar në mënyrë të qartë në entitete tëndara, përkatësisht dhe respektivisht të shtetit dhe individit. Që nga njohja e efektit horizontal,Gjykata Evropiane, përmes interpretimit të të drejtave themelore - e cila për këtë arsye mishëronvlerat e rendit publik Evropian - mund të ndikojë në interpretim.Për shkak të efektit horizontal, respektimi i të drejtave themelore nga shtetin i ngarkuar duhet tësigurohet në marrëdhëniet private si edhe në interpretim. Ne duhet së pari të kuptojmë se si këtorregulla do të ndikojnë në interpretimin e kontratës, a është e sigurtë që mbulojnë rendin ebrendshëm publik dhe rendin publik evropian . Shfaqja e të drejtave themelore nënkupton serendi publik evropian, i cili mbart dhe mishëron këto vlera, do të udhëhiqet nga interpretimi, icili nuk do të matet vetëm përmes lenteve të rregullave të rendit të brendshëm publik.

4.4.4 Rendi i brendshëm publik.

Në të drejtën e brendshme rendit publik në përgjithësi mishërohet në një normë e detyrueshmetë cilës individi nuk mund t’i largohet, as në sjelljen ose në marrëveshjen e tij . Ky është "njëstandard, i shprehur ose jo një ligj që është vendosur mbi bazën e kërkesave themelore (sociale,politike ...) konsiderohet thelbësore për funksionimin e shërbimeve publike, ruajtjen e sigurisëapo moralin (në këtë kuptim, rendi publik përfshin moralin), marshimin e ekonomisë (rendekonomik- publik), ose edhe për të shpëtuar disa interesa (të politikave publike372).Shumë autorë e kanë shfrytëzuar duke dhënë përkufizime të ndryshme373, nganjëherë aq tëlargëta se ajo ende duket e vështirë edhe sot që të jetë në gjëndje për të dhënë një përkufizim tëunifikuar. Përkufizimi i dhënë nga profesor Planiol është marrë shpesh për të përafruar politikatpublike me idenë së interesit të përgjithshëm. Një dispozitë e rendit publik ", kur ajo është e

371. F. Sudre : « Existe-T-Il Un Ordre Public Européen ? », In P. Tavernier (Dir.), Quelle Europe Pour Les Droits DeL’homme ? La Cour De Strasbourg Et La Réalisation D’une « Union Plus Étroite », Bruxelles, Bruylant, 1996 ; F.Sudre, « L’ordre Public Européen », In M.-J. Redor (Dir.), L’ordre Public : Ordre Public Ou Ordres Publics, OrdrePublic Et Droits Fondamentaux, Nemesis, Bruylant, Coll. Droit Et Justice, 2001, P. 109 ; C. Picheral ? L’ordrePublic Européen : Droit Communautaire Et Droit Européen Des Droits De L’homme, Préf. F. Sudre, LaDocumentation Française, Coll. Monde Européen Et International, 2001.372 G. Cornu, Op. Cit. (V. Note 198).373 P. Malaurie, L’ordre Public Et Le Contrat, Thèse Paris, 1953.

127

frymëzuar nga interesi i përgjithshëm që do te rrezikohet nëse individët do të jetë i lirë për tëparandaluar zbatimin e ligjit. Në këtë pikë, rendi i brendshëm publik dhe rendi publik evropianbashkohet pasi secili kërkon të mbrojë vlerat që i konsideron thelbësore .Vështirë për të përcaktuar, autorët kanë trajtuar për këtë arsye nganjëherë çështjen e përmbajtjessë politikave publike në përkufizimin e tij. Disa kanë theksuar mungesën e unitetit të këtijkoncepti. Jean Rivero, për shembull, dallon në kuadër të rendit publik, rendi publik dhe politikatprocedurale që janë substanciale publike. Profesor Combacau ka zhvilluar të njëjtën ide nëkundërshtimin e politikave të publikut që synon për të luftuar "disa sjellje materiale" dhe atë qëmbikëqyrë prodhimin e "akteve ligjore". Sipas disa autorëve, përmbajtja ndryshon, por endeështë unike374.Sipas profesorit Couturier, një nga analizat e rendit të brendshëm publik "tregon që është më ishkolluar, si parimin e zgjidhjes së konfliktit të normave375.". Raporti me kontratën, rregullat qëdo të lejojë gjyqtari për të vlerësuar ligjshmërinë e kontratave të cilat janë shprehur kryesisht nëKodin Civil .

4.4.5 Rendi publik evropian.

Në sferën evropiane, rendi publik përdoret për të mbrojtur vlerat e shoqërisë demokratikeevropiane të dëshiruara nga shtetet anëtare. Edhe pse në bazë të doktrinës dhe KomisionitEvropian376, në çështjen Loizidou v. Turqisë 377 ishte një mundësi që GJ.E.D.NJ- ja të thoshtese Konventa ishte një "instrument kushtetues i rendit publik evropian". Preambula e K.E.D.NJ-sëshërben si gurë në themelin e saj. Ekzistenca e saj është për shkak të dëshirës për respektomin etë drejtat e njeriut. Për më tepër, kontrolli nga gjykatat e përputhshmërisë së tyre në kontrata katendencë për të forcuar qëllimin e rendit publik evropian. Përmbajtja e rendit publik evropiannuk është e përcaktuar qartë.Thamë se të drejtat janë të pacënueshme domosdoshmërisht - nganatyra e tyre - të rendit publik evropian.Kjo përcaktohet në nenin 2 të Konventës që mbron të drejtën e jetës, ose neni 3 në të drejtën elirisë nga tortura apo trajtimi ç njerëzor dhe degradues, neni 4 për ndalimin e skllavërisë dhepuna e detyruar. Megjithatë, rendi publik evropian nuk është i kufizuar në një listë gjithëpërfshirëse të të drejtave, por do të konsiderohet si grup i të drejtave themelore të cilat mund tëndikojnë në interpretimin e kontratës. Për më tepër, ideja e demokracisë është kryesore . Ajo

374 E. Picard, « Introduction Générale : La Fonction De L’ordre Public Dans L’ordre Juridique », In M.-J. Redor(Dir.), L’ordre Public : Ordre Public Ou Ordres Publics, Ordre Public Et Droits Fondamentaux, Nemesis, Bruylant,Coll. Droit Et Justice, 2001, P. 17.375 G. Couturier, « L'ordre Public De Protection, Heurs Et Malheurs D'une Vieille Notion Neuve », Études OffertesÀ Jacques Flour, Répertoire Defrénois 1979, Pp. 95-115.376 10 .07.1978, Chypre Versus.. Turquie, Dr N° 13, P. 85.377 Gjednj,23 Mars 1995, Loizidou Versus Turquie, Série A, N° 310, Jcp 1996, Éd. G, I, 3910, N° 4, F. Sudre ;Ajda1996, P. 385, Obs. J.-F. Flauss ;Jdi 1997, P. 273, P. Tavernier ; Rtdh 1998, P. 102, J. Cot ; Jcp 1996, I, 3910, N° 4,F. Sudre.

128

përbën një element themelor "për rendin publik evropian378". Por këto komponente janërelativisht abstrakte dhe kjo është e diskutueshme nëse rendi publik evropian nuk është njëkategori funksionale, e cila njeh të paktën një përmbajtje të paracaktuar për përdorime të saj dheqë nuk mund të konceptohet në mënyrë të pavarur nga kjo ngjarje379.Rendi i brendshëm publik –për të cilin shpesh i referohemi Kodit Civil - ilustrohet në të vërtetëme anë të rregullave të ndryshme, të cilat do të shërbejnë si një për të interpretuar kontratën. Qëtë drejtat njerëzore të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut zgjohem në ligjin ebrendshëm, ajo në mënyrë të pashmangshme ka qenë një shumëzim i rregullave e rendit publiknga të cilat gjyqtari do të vlerësojë ligjshmërinë e kuptimit që palët kanë me kontratën. Mund tëimagjinohet se zgjerimi i këtyre rregullave të rendit publik çon në përballjen mes rregullat e sëdrejtës së brendshme dhe të drejtat themelore.Artikulimi i rregullave udhëzuese bëhet në interpretimin e politikave publike. Rendi publikevropian dhe rregullat e brendshme e rendit publik të formuar kanë çuar domosdoshmërisht nëpërmbushjen, për shkak të ndërhyrjes në ligjin e brëndshëm në të drejtat themelore të K.E.D.NJ-së. Pra, si do të ndërtohet? Me sa duket gjatë interpretimit të një kontrate, gjyqtari mund tëpërballet në thelb me dy hipotezat. Në përgjithësi, dhe në kontekstin e interpretimit të rregullavetë rendit publik evropian që do të mbizotërojnë mbi ato të rendit të brendshëm publik .

4.4.6 Interpretimi i përhapjes së rendit publik evropian për rregullat e rendit tëbrendshëm publik të interpretimit.

Dy situata janë të mundshme. Gjendja e parë është një në të cilën interpretimi i kontratësballafaqon dy standarde, një evropian dhe një të brendshëm .Mund të imagjinoni se në fund tëvendimit interpretues kontraktor i aplikuar në Gjykatën Europiane të të Drejtave të Njeriut, ajodo të marrë një vendim për të mos përfshirë përgjegjësinë e shtetit, aq sa nuk ka asnjë shkelje tëstandardeve evropiane. Në të vërtetë, në një konfiguracion të tillë, të rrit përputhshmërinë e aktitkontraktuale të K.E.D.NJ-së i cili është e tepërt dhe standardet janë të ngjashme.

Kjo hipotezë nuk është për të paraqitur kërkesën e detyrueshme të shqiptuar nga GjykataEuropiane e aktit në përputhje me K.E.D.Nj-në. Rendi publik evropian në këtë konfigurim nukkërkon shtimin e rendit të brendshëm publik të kthesave të tij në shqyrtimin e një "rendi të ripublik380". Hipoteza e dytë do të nxjerrë në pah një kontradiktë midis politikave publike nëfamilje dhe një standardit evropian. Pas interpretimit, në qoftë se një kontraktues ankohet në

378Gjednj,. 31 ,01, 1998, Parti Communiste Unifié Et Autres Versus Turquie 30,01 1998, § 45 ; Gde Ch. 17 Février2004, Gorzelik Versus Pologne, § 89.379 C. Picheral, Dictionnaire Des Droits De L’homme, Sous La Direction De J. Andriantsimbazovina, H. Gaudin, J.-P. Marguénaud, S. Rials, F. Sudre, Puf, 1ère Éd.2008, Fq. 720.380 J. Rochfeld, Op. Cit. (V. Note 307).

129

Gjykatën Evropiane, ne mund të supozojmë se ai do të raportojë shkeljen e të drejtave themeloredhe të angazhojë me përgjegjësinë shtetin.

Kushtetutat , i cili parashikojnë se "traktatet ose marrëveshjet janë ratifikuar ose miratuar, paspublikimit, të një autoriteti superior me atë të ligjeve, subjekti, për çdo marrëveshje apo traktat,për zbatimin e saj nga pala tjetër".Ky vizion skematik, edhe pse i paraqitur ka dy mundësi tëmëdha për rregulla të përbashkëta, mbetet i fokusuar në një vizion disi teorik.

Nëse hipoteza e dytë është marrë, ne mund të parashikojmë se rendi publik evropian nuk ështëgjë tjetër veçse rendin e brendshëm publik. Edhe në kontekstin e interpretimit të një kontrate381,kufiri kombëtar i vlerësimit të shtetit mund të luajë dhe të lejojë përgjegjësinë e tij që nuk ështëgjithmonë angazhim, që rregullat e rendit të brendshëm publik nuk kanë asnjë detyrimabsolutisht në përputhje me kërkesat evropiane. Përveç kësaj dhe më e rëndësishmja janë disaproblematika të parashikuara nga doktrina për zgjerimine rregullave të rendit publik tëinterpretimit .

4.4.7 Ankimi me inisiativës së saj.

Duke iu drejtuar në mënyrë automatike gjykatës në një pike te ligjit është që të bëjë kërkesë nëmënyrë spontane pra me inisiativën e saj përveç atyre në të cilat paditësi ose i padituri kanëkërkuar për të fituar382.Gjykatësi i brendshëm është i detyruar të nxjerrë ex officio një shkelje tërendit publik evropian të cilat kontraktuesi apo ankuesi nuk e kishte kërkuar.Përparësia e renditpublik evropian nga për rendin e brendshëm publik, duhet të jetë e shprehur në të gjitharrethanat, ose mund të zbatojnë ligjin e brendshëm, në qoftë se ligji i B.E-së nuk është i zhvilluarnë këtë drejtim? Doktrina383 do të ishte në gjendje për t u përgjigjur pyetjes nëse gjyqtari igjykimi të një çështje, do të “mbështetej” automatikisht në K.E.D.NJ-në nëse palët nuk e kishinbërë atë .Pyetja është interesante në lidhje me interpretimin e kontratës, deri në atë masë që ajo do të dijë

ta lexojë të përputhja me K.E.D.NJ-në është absolute. Gjyqtari i brendshëm është i detyruar tënxjerrë ex officio një shkelje të rendit publik evropian të cilët kontraktuesi dhe ankuesi nukkishin kërkuar? Përparësia e rendit publik evropian për rendin e brendshëm publik, duhet të jetë eshprehur në të gjitha rrethanat, ose ne mund të zbatojnë ligjin e brëndshëm, në qoftë se ligji iBE-së nuk është zhvilluar në këtë drejtim. Ligjvënësi dhe gjyqtari me veprimet e tyre mund të

381 S. Van Drooghenbroeck, « Conflits Entre Droits Fondamentaux Et Marge Nationale D’appréciation, Autour DeL’arrêt Chassagnou C. France », Journal Des Tribunaux De Droit Européen (1999), Pp. 162-166 ; K. Lemmens, LaPresse Et La Protection Juridique De L’individu, Attention Aux Chiens De Garde, Larcier, 2004.382 J. Normand, « Principes Directeurs Du Procès, Office Du Juge, Fondement Des Prétentions Litigieuses », Jcl.Procédure Civile, Fasc. 152, N° 64.383 E. Bruce, « La Cour De Cassation Française Et L’application D’office De La Convention Européenne Des DroitsDe L’homme », Rtdh 2005, Pp. 401-443, Spéc. P. 412 ; F. Sudre, Rudh 1991, P. 12. J-.F. Flauss, Ajda 1997, P. 977,B. Moutel, Op. Cit. (V. Note 74).

130

vëzhgojnë se si deklarata me ligj është përdorur në përgjithësi në të drejtën e brendshme. Interesii fillimit të çështjes me inisiativën e vet, në kontekstin e interpretimit justifikohet ngandryshimet hipotetike dhe ndërhyrjet në të drejtat themelore dhe mund të ketë rolin e vet qëGjykata e Lartë të bëjë interpretimin e kontratës.Çështja e lëvizjes së saj përpara në interpretimin e kontratës nuk do të thotë të dalë jashtë

rregullave të GJ.E.D.NJ-së në lidhje me të drejtën private dhe në mënyrë specifike të kontratën.Por interesi për të trjatuar çështjen u bë e qartë në pyetjen specifike se a ishte detyrim apo edrejtë për të ngritur problemin e të drejtave themelore në kontekstin e interpretimit. Kjo pikë estudimit, hipotetikisht mund të përfshijë rolin e gjykatave më të ulëta, por edhe absolutisht edhetë Gjykatës së Lartë.Gjykatësi Evropian a i kërkon gjykatës kombëtare të ngritur sipas detyrës zyrtare të K.E.D.NJ-së zgjidhjen e konflikitit në kundërshtim me ligjin e Komunitetit384?.GJ.E.D.NJ-ja nuk i kërkongjykatës së brëndshme që të shqyrtojë ex officio konfliktin sipas Konventës385. Interesi i ligjit nëpërgjithësi, rregullat e brendshme të procedurës civile të sigurojnë që palët janë ato që kanëiniciativën , përmes parimit të iniciativës së palës për tu drejtuar gjykatës dhe për të ngriturpretendimet e tyre 386.Henri Motulsky387 mbrojti idenë se ajo është që palët të vërtetojnë faktet tëcilat do të mbështesin kërkesat e veta. Kjo që palët për të përcaktuar si subjekt i marrëdhëniesjuridike , por në të njëjtën kohë për të vendosur faktet që do të mbështeten në themel të tyre.Gjyqtari nga ana e tij duhet të vendosë pikërisht sipas kërkesave së palëve.Gjyqtari duhet të vendosë vetëm në atë që i kërkohet388. Megjithatë, perceptimi i pushtetit fjalaështë gjithmonë e vështirë, është e zakonshme për t'u marrë parasysh se, si gjykata, duhet tëzbatojë atë. Për këtë arsye ky është edhe një detyrim. Asnjë rregull shprehimisht nuk parashikonmënyrën në të cilën gjykata vendase do të interpretojnë një kontrate - deri në lëvizjen e çështjessë të drejtave themelore. Prandaj është e nevojshme për të marrë, në funksion të njëkëndvështrimi të veçantë dhe me rregullat ekzistuese në legjislacionin e brendshëm, që mund tëpërshtaten më të mirë.

4.4.8 Çështja delikate mes fakteve dhe ligjit.

Sfondi i verpimit të gjykatës duhet lëvizi për të përzier faktet me ligjin, nëse palët nuk kanë bërënë veçanti ,për K.E.D.NJ.- në përgjithësi, në lidhje me gjykatat, rregulli paraqet se ata kanë tëdrejtë të ngrejnë çëshjen e faktit dhe të ligjit. Në kuadër të interpretimit të kontratës, është endenjë opsion apo një detyrim? Dikush mund të mendojë se për të interpretuar kontratën dhe përkëtë arsye për të vlerësuar nëse kjo shkel të drejtat themelore, ai domosdoshmërisht do të trajtojë

384Cjce, 11 Juillet 1991, Verholene.A., Aff.C-87, 88 Et 89/90, Rec. I, P. 3757, Concl. Darmon.385 Cour Edh,15 Novembre 1996, Ahmet Sadik C. Grèce, Req. N° 18877/91, Rudh 1991, P. 12, F. Sudre ; Ajda 1997,P. 977, J.-F. Flauss.386 Art. 4 Du Ncpc, « L'objet Du Litige Est Déterminé Par Les Prétentions Respectives Des Parties ».387 H. Motulsky, « La Réforme Du Code De Procédure Civile Par Le Décret Du 13 Octobre 1965 Et Les PrincipesDirecteurs Du Procès », Jcp 1966, Éd. G, I, 1996, Chron. P. 91.388 Art. 5 du NCPC, « Le juge doit se prononcer sur tout ce qui est demandé et seulement sur ce qui est demandé ».

131

faktet për të bërë një vendim. Për aq sa gjyqtari është sovran në interpretim, duhet të merretparasysh se në këtë kontekst ky duhet të respektojë këtë detyrim.Në kuptimin më të ngushtë, çështja e interpretimit është një çështje fakti. Shkelja e të drejtës

themelore, nëse do të njihet, dhe për shkak se ajo në këtë kontekst të interpretimit do të jetëkulmi i një arsyetimi se domosdoshmërisht mbështetet në konsiderata faktike. Duket se gjyqtari iprocedurës paraprake të ketë fuqi për të ngritur çështjet e një fakti të përzier mesatar të ligjit, dhevendos në kuadrin e interpretimit, për të mos zbatuar këtë mundësi,duhet gjithashtu ta ta bëjëatë edhe Gjykata Lartë ? Gjyqtari i Gjykatës së Lartë duhet të vlerësojë në mënyrë të përzier tëfaktin dhe ligjin? Në përgjithësi, faktet nuk duhet të trajtohen nga Gjykata e Lartë.Tani, çështja e interpretimit lind nga fakti, siç e kemi parë, dhe të vlerësojmë kuptimin ekontratës duke i dhënë rëndësi shkelje të së drejtës themelore, ajo patjetër do të duhet të merretme çështjen. Prandaj, roli i Gjykatës së Lartë në kontekstin e veçantë të interpretimit të kontratës,kur ngre çështjen e një mesatare të përzier mes faktit dhe të ligjit në bazë të K.E.D.NJ-së, do tëmbetet i njëjtë. Gjykata si pjesë e një mënyre të përzier të faktit dhe të ligjit nuk mund tëndërhyjë, është e rëndësishme të marrin në konsideratë çështjen e ngritur më parë që tërishqyrtojë mundësinë e thjeshtë që është e njohur tani për gjyqtarët.Në të vërtetë, interpretimi i kontratës për sa i përket të drejtave themelore në mënyrë të

pashmangshme përfshin trajtimin e elementeve faktike lidhur me K.E.D.NJ-në i cili do tëpërcaktojë kontratën dhe të nxjerr në përfundim shkeljen. E drejta e K.E.D.NJ-së është subjekt irregullave të brendshme të organizimit dhe proçedurave ligjore389.Gjyqtarët janë në gjendje për të aplikuar sipas detyrës zyrtare kushtet e marrëveshjes. Në mënyrëtë veçantë në kontekstin e interpretimit të kontratës, duket se juridiksioni sovran i caktuargjykatës në këtë kuadër do të forcojë në mënyrë të drejtës drejpërdrjt dhe ligjore deklarimin ishkeljes. Sipas interpretimit, por për mos përzier fakin dhe ligjin, çështja mund të ngrihet nëseështë e njohur apo jo dhe nëse nuk duhet të rishqyrtohet. Në të vërtetë, asgjë në këtë kontekst dotë thotë një fakt të përzier të ligjit, në gjendjen aktuale të rregullat e përgjithshme të proçedurëscivile, nuk ka siguri para gjyqtarit – i cili nuk ka juridiksion në çështjet e interpretimit - në këtëraport do të rritet edhe shkelja e të drejtës themelore.Ky konstatim mund të sugjerojë se kjo çështje, do të ketë më shumë mundësi për të dënuarshtetin nga Gjykata Evropiane. Përgjigja për këtë pyetje të ngritur me të vërtetë dhe nëse kjovaret nga rëndësia që ne i japim lirisë kontraktore të individëve. Pyetja që lind është se cilët janëkufijtë e ndryshimit të aktit kontraktor. Kjo pyetje del si ndikim i të drejtave të njeriut që mundtë ndryshojë drejtimin për palët dhe me qëllim që ti japë kontratës një emër të përputhje meK.E.D.NJ-në. Me sa duket duke u përpjekur për të nxitur në çdo rast deklaratën e lirive dhe tedrejtave te njeriut në raport me interpretimin mund të jetë një zgjidhje e mirë, sepse këtupërfshihet edhe liria kontraktore e individëve. Por ndjenja se palët bien dakord në kontratën etyre është një çështje që është në qendër të idesë së shprehjes së vullnetit. Interpretimi i kontratësështë ndryshuar në formë, por edhe në substancë.

389 E. Bruce, Op. Cit. (V. Note 471).

132

4.5 Modifikimi i interpretimit në themel.

Ndërhyrja e të drejtave themelore në interpretimin e kontratës detyron gjyqtarin që do tëribalancojë marrëdhëniet kontraktore, duke krijuar në të njëjtin rast ballafaqimin midis dykonceptimeve të kontratës, origjinale dhe të pranishme. Kontrata është transformuar, ajo nukreflekton karakteristikat e veta. Dizajni ideal i marrëdhënieve kontraktore, në bazë të vullnetit tëlirë të palëve nuk është më i privilegjuar. Gjyqtari duhet të respektojë vullnetin e palëve, i cilinuk është i qartë390. Por kërkesa e të drejtave themelore tenton të favorizojë një interpretim qëështë orientuar në një kërkim të vërtetë për vullnetin. Kontrata nuk zhduket, ajo do të jetë meshumë gjasa që të kthehet391. Forma e re e interpretimit gjeneron në një ndryshim në përmbajtjene interpretimit, në atë që tani ju lejon të ndryshojnë aktin kontraktor. Për të mbrojtur lirinë për tëcilën kontrata mund të dëmtojë - këtë leximin e cënimit të lirisë janë duke u bërë më shumëmbrojtëse - gjyqtari nuk hezitoi për të hequr, plotësisht ose pjesërisht, një klauzolë kontraktore.Jurisprudenca na ka treguar se gjykatat e brendshme, gjatë interpretimit të kontratës, mund të

kufizojnë detyrimet e interpretimit kontraktues, me qëllim të mbrojtjes së jetës private dhefamiljare. Megjithatë, Gjykata gjithashtu ka parasysh dhe faktin se gjyqtari nuk pranoi për tështuar një klauzolë në kontratë, përveçse nëse shprehimisht është i garantuar ky deklarim. Fshirjae një klauzole është e lejuar në interpretimin e kontratës përmes prizmit të të drejtave të njeriut.Shtimi i një klauzole përmes prizmit të të drejtave të njeriut është refuzuar në interpretimin ekontratës. Por, nga një pikë simbolike e parë, heqja e një detyrimi nuk ka të njëjtin efekt si fshirjae një kërkese në kontratë?Refuzimi i gjyqtarit për të trajtuar në të njëjtën mënyrë largimin dhe shtimin e një detyrimi që

ishte për shkak të refuzimit të tij - në kuadër të marrëdhënieve private - për të aplikuar teorinë edetyrimeve pozitive . Aplikimi bëhet zakonisht në lidhje me shtetin, kjo teori për të justifikuarzbatimin e detyrimit të saj në rast të abstenimit që rezultoi në shkelje të së drejtës themelore tënjë individi, nëse shkelja është zbatuar konkretisht nga shteti ose nga një individ. Duke refuzuarpër të shtuar një kërkesë për kontratë, gjyqtari shënon refuzimin e saj për të aplikuar teorinë edetyrimeve pozitive të një individi në një marrëdhënie private, për të cilën individi do të jetëpersonalisht përgjegjës pasi nuk ka vepruar në favor të mbrojtjes së të drejtave themelore të tjetrapalë kontraktuese.Megjithatë, ndërsa gjyqtari dhe një pjesë e doktrinës refuzon të miratojnë efektin shtues të të

drejtave themelore të njeriut në kontratë, mbetet fakti se me ndryshimin e kontratës - nëse njështim ose fshirje e detyrimit - gjyqtari ka krijuar në lidhje me një nga palët si një detyrim i ri qëmund të imagjinohet se ai i afrohet një detyrimi pozitiv. Kështu, ndërsa Gjykata Evropianezgjeron teorinë e detyrimeve pozitive të shtetit, i cili duhet të sigurojë shmangien e dëmit brendamarrëdhënieve private, gjykata e brendshme mund të nënkuptojë se njeh këtë detyrim pozitiv .

390 J. Mestre Et A. Laude, Op.Cit. (V. Note 66), P. 9 Et S.391 P. Remy-Corlay, Op. Cit. (V. Note 34), P. 200

133

4.5.1 Ngurrimi për njohjen e një detyrimi pozitiv.

Jurisprudenca mëson se gjyqtari nuk ka pranuar - në emër të të drejtave të njeriut - për tëndryshuar kuptimin e kontratës në qoftë se ajo është për të shtuar një kërkesë që nuk i kanëparashikuar palët. Respekti për bindjet fetare të qiramarrësit apo punonjësit që nuk kanë gënjyerpronarin ose punëdhënësit, përveç n një kusht i shprehur parashikohet në kontratë.Me sa duket do të mendojmë se duke miratuar një lexim të tillë të kontratës - jo kufizueskrahasuar me interpretimet e tjera të ngjarjeve – kjo do të shënojë refuzimin e gjyqtarit për tëzbatuar, në kuadër të marrëdhënieve private. Ai nuk dëshiron që në kontratë një kërkesë e palësqë nuk kishte parashikuar rezultatin se duke bërë aktin në përputhje me Konventën, të rristebarrën që i krijohet njërit prej tyre, duke goditur kështu edhe sigurinë ligjore.Kuptohet se përgjykatat, e njëjta gjë për të hequr një klauzolë në kontratë, e bën atë të ndjehet e paligjshme -lehtësimin e barrës për të licencuarit ose të punësuarit - dhe të imponimine qiradhënësit osepunëdhënësi që ata të garantojnë efektivitetin e lirisë në fjalë në mungesë të klauzolës siguruarnë kontratë.Gjyqtari toleron dëmtimin e lirisë së kontratës duke u neutralizuar një klauzolë në kontratë, por

nuk toleron për të vendosur mbi individët një detyrim të ri. Në këtë pikë, Gendoline Lardeux392

shpjegon ndryshimin e qasjes tolerante në efektin shtues të pakapshëm dhe refuzimin erespektimit të drejtave themelore përmes nocionit të pa parashikueshmërisë. Ky nocion iparashikueshmërisë mbron idenë e pranisë së një kusht kontraktor. Mungesa e një kushtikontraktor mishëron pa parashikueshmërinë për palët dhe është e zakonshme që të shohin teorinëe detyrimeve pozitive që nuk duhet të zbatohet në marrëdhënie private.Duke modifikuar kontratën, gjyqtari bën përgjegjës njërn palë kontraktore i cili e ka shkelur tëdrejtën themelore të palës tjetër, një detyrim të ri. Hiqet një kërkesë për të kontraktuar për njëpjesë, në të vërtetë në çast që të rritet në një tjetër në ngarkim të palës tjetër. Teoria e detyrimevepozitive, është një zgjerim i mëtejshëm në marrëdhëniet private. Në fakt, kjo është e ndryshmepadyshim nga fshirja e detyrës kontraktore apo të shtohet një e tillë.Por, pavarësisht nga çështja e shkallës së pa parashikueshmërisë, efektet e zbritjes apo detyrimitshtesë në kontratë duken në të njëjtën substancë. Aq më tepër, për të cilën gjyqtari nuk pranonpër të shtuar një detyrim në kontratë që nuk ka kuptim, pasi që kur zbritet një detyrim, efektetjanë të njëjta. Refuzimi për të përfshirë në kontratë një detyrim të ri është i qartë. Ne e kuptojmëse justifikohet nga pa parashikueshmëria përreth proçesit që shkakton një shkelje materiale tëparimit të sigurisë juridike. Nuk ka plane për të vënë përgjegjësinë e një kontraktuesi që mund tëpërbëjë një detyrim pozitiv. Megjithatë, dikush mund të mendojë në lidhje me diferencën që nukdo të jetë, nga një pikëpamje e përgjithshme, për të zbritur një klauzolë në kontratë apo për tështuar një të tillë. Modifikimi i kontratës, përbëhet nga një ose disa supozime të ngjashme tëpërdorimit, të teorisë së detyrimeve pozitive.

392 G. Lardeux, Op. Cit. (V. Note 133), P. 348.

134

Dëshmia e ekzistencës së një detyrimi pozitiv.Duket se shtimi ose fshirja e një kushti ngagjyqtari në interpretimin e kontratës do të ketë të njëjtin ndikim në pjesën e poshtme. Çfarë doforme që të marrë, mund të konsiderojmë ndryshimin për shkak të interpretimit që gjeneron njëdetyrim pozitiv nga ana e kontraktorëve. Arsyetimi në analogji me detyrim pozitiv që njihet ngashteti në këtë pikë është interesant.

4.5.2 Modifikimi i kontratës së gjenerimit të një detyrimi pozitiv në kontratë.

Gjykata Evropiane pret për të vepruar konkretisht. Kjo është për të "marrë masat e nevojshmepër të mbrojtur të drejtën393" dhe për të "marrë masa të arsyeshme dhe të përshtatshme për tëmbrojtur të drejtat e individit394". Në këtë kontekst, shteti nuk duhet të veprojë ndesh me parimete këtyre kërkesave. Në këtë kërkim për mbrojtjen e të drejtave themelore, gjyqtari bën detyrimete tij të ngarkesës pozitive, nëse rezulton se ai nuk ka vepruar, apo është gabuar. Në nivelkombëtar - dhe në kontekstin e interpretimit të kontratës - gjykata kombëtare mundet për tëngarkuar një individ dhe me një detyrim të tillë pozitiv - duke zbritur ose duke shtuar njëkërkesë në kontratë për të bërë kuptimin e të drejtave themelore me pretekstin se kontrata nukdo të mbrojë siç duhet të drejtat themelore?Rezultatet e jurisprudencës sugjerojnë një përgjigje pozitive për këtë pyetje. Në fakt, ajo shton

ose pakson një kusht që kontrata të respektojë të drejtat themelore, gjykata e brendshme kavendosur në lidhje me palën tjetër, një detyrim të ri që nuk mund të konsiderohet një detyrimpozitiv. Për këtë pakësim, tashmë mund të dallohet prej shumicës në opinionin e përgjatë ivijave të jurisprudencës - të të menduarit që të heq një detyrim për kontratën dhe nuk është enjëjtë duke vendosur një detyrim pa sfiduar thelbin e mendimit doktrinor. Pas shqyrtimit tëproporcionalitetit, gjyqtari do të vendosë drejtimin që i jep kontratës.Dy hipoteza dalin pikërisht para tij. Është vlerësuar se kuptimi i kontratës nuk i shkel të drejtat

themelore. Në këtë situatë, ajo nuk do të jetë e nevojshme që gjyqtari të ndryshojë përmbajtjen ekontratës në përputhje me K.E.D.NJ-në. Përkundrazi, ajo mund të konsiderohet se e drejtathemelore kontraktore është e dukshme në kontratë. Pra, kuptimi i kontratës duhet të ndryshohetnë mënyrë që të jetë në përputhje me kërkesat evropiane. Për ta bërë këtë, gjyqtari do tëndryshojë përmbajtjen e detyrimeve të kontratës.Në këtë perspektivë, ligji na lejon për të nxjerrënjë pasqyrë të qartë: dy zgjidhje janë të mundshme.Kur gjyqtari i brendshëm pakëson një kusht në kontratë ose neutralizon efektet e saj, prandajështë një test klasik i proporcionalitetit nëse shkel të drejtën themelore të atij që vuan nga kypakësim. Nëse përgjigja për këtë pyetje është pozitive, atëherë gjyqtari heq klauzolën në kontratëduke e neutralizuar pjesërisht ose plotësisht. Kur gjyqtari ka shtuar një klauzolë në kontratën meanë të një detyrimi të ri, ajo është rezultat i një kontrolli të dyfishtë. Gjyqtari i parë ka aplikuarparimin e proporcionalitetit tradicional. Në këtë kërkesë të parë, ai konkludon shkeljen,

393Gjednj, 24 .08.1994, Arrêt Hokkanen C. Finlande.394 Gjednj,, 9 .12.1994, Lopez Ostra C. Espagne, Série A, N° 303-C, Rtd Civ. 1996, P. 507, Obs. J-P. Marguénaud ;Jdi 1995, P. 798, P. Tavernier.

135

pushtimin që ai dëshiron të lehtësuar. Në të vërtetë, ky sulm është manifestuar nga një mungesë,në mënyrë që hipoteza e heqjes së klauzolës të bëhet me një shkelje të materializuar, që është nëkontratë.I ballafaquar me këtë arritje, gjyqtari shton një kërkesë në kontratë për të rregulluar pasojat, pasipyeti nëse ky detyrim i ri nuk është shumë i rëndë për të kryer për aplikantin, i cili do të duhet tëjetë në përputhje me kontratën. Kjo është një provë e kundërt e proporcionalitetit. Imagjinoni.Gjyqtari ka refuzuar të konsiderojë se pronari edhe nëse nuk është përmendur në kontratë - ishtepër të respektuar besimet fetare të banorëve të tij.Por kur gjyqtari pajtohet, në emër të të drejtavethemelore , i heq kontratës një kusht që kërkon qiraxhiu për qëndrimin personal të ambjentit meqira, ai krijoi në të njëjtën kohë - në drejtim të pronarit - detyrimin për të toleruar në praninë enjerëzve që nuk kanë nënshkruar kontratën.Në mënyrë të ngjashme, kur gjyqtari pajtohet të pakësojë nga kontratë një kusht , ndërsaqiramarrësi është me qira, nuk i cenojnë të drejtën për respektimin e jetës private dhe familjare tënjë qiramarrësit duke imponuar detyrimin për të jetuar me një person tjetër, me të cilën ai nuk eka nënshkruar kontratën? Nëse gjyqtari nuk pranon për të shtuar një detyrim të kontratës, ai nukpranoi për të vënë veten në pozitën e gjyqtarit evropian i cili do të krijonte një detyrim dukeshtetin, sepse shteti nuk ka vepruar ose e ka bërë gabim. Prandaj, gjyqtari gjendet në situatën eproporcionalitetit për dhënien dhe shtimin e kryer një personi apo të një detyrimi të ri për shkakse ky do të dëmtohet, nga veprimi ose mosveprimi në të drejtën themelore të palës tjetër.Kështu, gjyqtari heq ose shton një detyrim, në përmbajtjen e kontratës e cila është ndryshuar. Nëkëtë kuptim, kontrata nuk është akti që palët kishin nënshkruar. Gjyqtari mund të marrë njëvendim në emër të të drejtave të njeriut.Por, duke dashur për të krijuar një kontratë më tëbalancuar, gjyqtari dobëson palën tjetër duke imponuar një detyrim të ri që ajo nuk e kishteplanifikuar.Megjithatë, do të ishte gabim të thuhet se shkalla e ndryshimit të kontratës është e njëjtë kur

gjyqtari shton një detyrim dhe kur ai shton një detyrim tjetër në kontratë. Natyrisht, kjo nuk ështëe njëjtë për një qiramarrës që të ndalohet nga mbajtjen e personave në shtëpi përveç atyre me tëcilët ai jeton, dhe të kërkojë pronarit të pranojnë prezencën e të huajve. Qiramarrësi është njëpozicion më shumë për mbrojtjen e pronarit, i cili përmes kushtit të tepruar, ka vepruar nëkeqbesim. Detyrimi në të dy rastet nuk mund të ketë të njëjtën natyrë. Përveç kësaj, ajo që mundtë thuhet është se detyrimi i hequr , krijon një detyrim të ri për një pjesë dhe nga kjo nis epaligjshmëria. Në këtë kuptim, pala që ishte fillimisht në kushtin e paligjshëm - për shembull,pronari në rastin e parashikimit personal të banimit - konsiderohet shumë ekstrem.Ne jemi dakord të pranojmë se kur gjyqtari heq një kusht, ai është për shkak të paligjshmëri nëkontratë. Gjyqtari ka modifikuar kontratën, por për shkak se kjo kontratë nuk është e ligjshme.Disa mund të mendojnë se përtej shtrirjes së mosbesimit - se paligjshmëria në kontratë është evetmja arsye që gjyqtari i lejon për të hequr kushtin. Pra, kjo do të justifikonte në të njëjtën kohë

136

duke refuzimin për të shtuar një kërkesë në kontratë që nuk është e paligjshme në përmbajtje.Kjo shohet më shumë, kur në drejtimin të saj ka lindur një mosmarrëveshje 395.Analiza e propozuar është reflektim dhe pozitë objektive mbi fatin e përbashkët të kontratës nëraste të tilla. Pozita objektive do të thotë që të mos përqëndrohet veçanërisht në shkakun ezbritjes ose shtimin e detyrimit, por për të gjetur pasoja të përbashkëta, që do të thotë ndryshimi ikontratës të nënshkruar nga palët në emër të të drejtave të njeriut. Përveç rregullave tëparashikuara nga ligji i brendshëm që rregullon marrëdhëniet kontraktuale, ligjshmërinë e sjelljesindividuale në një kontratë për këtë arsye është e mundshme që të gjykohet në aspektin e tëdrejtave themelore, e cila tenton të rrisë ndërhyrjene gjyqtarit në marrëdhëniet private. Nësegjykata vendase heq ose shton një kusht në kontratë që është e njëjtë për rezultatet e marra,përkatësisht ndryshimi i aktit që është nënshkruar nga palët. Në këtë kuptim - dhe pa mohuarfaktin se efektet e dëmit nuk janë të njëjta, nëse ajo është në këto situata - kjo mund tëkonsiderohet se njëra nga palët ndërmerr një detyrim pozitiv. Për këtë arsye duket interesante tëarsyetosh me analogji me detyrimet pozitive që normalisht gjenden në këto situata.Arsyetimi me analogji është interesant, që do të jetë për të krahasuar rolin e shtetit dhe atë tëindividit i cili e sheh një detyrim të ri pozitiv. Teoria e detyrimeve pozitive është aplikuarzakonisht nga Gjykata Evropiane në lidhje me shtetet. Koncepti pa konturet e saj përsosmundësinë e jurisprudencës së Strasburgut. Ajo krijon një detyrim për shtetin i cili "thjesht duhettë jetë pasiv396", por "për të marrë masa të arsyeshme dhe të përshtatshme për të mbrojtur tëdrejtat397" e garantuara nga Konventa. "GJ.E.D.NJ-ja ka ndërtuar - edhe pse ajo e mohon teorinë e detyrimeve pozitive të vendosurashtetit, për të drejtat dhe liritë e individëve398". Kjo nënkupton që në fillim se shteti nuk duhet tëshkelë të drejtat themelore të qytetarëve të saj, por duhet të veprojë për të mbrojtur ato dhe t'ibëjë ato të efektshme. Si mund të shfaqet një detyrim pozitiv në një marrëdhënie kontraktore?Pyetja e bërë nga gjyqtari është e thjeshtë. Për shembull, në kontekstin e vendimeve mbi lirinëfetare, gjyqtari ishte i nevojshëm të marri në konsideratë nëse liria e qiramarrësve që adhurojnënje kult fetar, mund të detyrojë pronarin për të instaluar një çelës mekanike përveçse elektrikut,për të hyrë në ndërtesa për të lejuar qiramarrësit në përputhje me praktikat e diktuara nga feja etij. Kështu, në analogji me detyrimet pozitive që hasen në marrëdhëniet vertikale, gjyqtari kamenduar se - si ai mund të bëjë një lidhje me shtetin - shkalla në të cilën një person privat është inevojshëm për të respektuar dhe për t'u dhënë efekt të të drejtave themelore të një individi tjetër.

395 Por pastaj, si për të përcaktuar kufijtë midis kontratë të vlefshme dhe atë që nuk janë të tilla ? Shumë kontratapërmbajtja e të cilave duket e dyshimtë megjithatë vazhdojnë të zbatohen dhe nxjerrin ndonjë konflikt të veçantë nëmes të palëve.396 Gjednj, 9 .10. 1979, Airey C. Irlande, Série A, N° 32, Afdi 1980, P. 323, Obs. R. Pelloux ; Cde 1980, P. 470,Obs. G. Cohen-Jonathan ; Jdi 1982, P. 511, Obs. P. Rolland ; Gacedh, N° 2, Comm. F. Sudre.397 Gjednj, 21.02. 1990, Powell Et Rayner C. Royaume-Uni, Série A, N° 172, Rtdh 1991, P. 241, Obs. J.-F. Flauss;Jdi 1991, P. 774, Obs. P. Tavernier.398 J. Andriantsimbazovina, « L’état Et La Société Démocratique Dans La Jurisprudence De La Cour Edh »,Libertés, Justice, Tolérance, Mélanges En Hommage Au Doyen G. Cohen-Jonathan, Bruxelles, Bruylant, Vol. I,2004, Pp. 57-78.

137

Detyrimi pozitiv i gjeneruar nga gjyqtari evropian i shtetit në lidhje me supozimin se shteti nukka vepruar si duhet në lidhje me një individin. Gjyqtari i brëndshëm mund të mendojë se njëkontraktor nuk ka vepruar siç duhet në lidhje me palën tjetër, duke pasur parasysh të drejtatthemelore. Mënyra e zgjidhjes së marrëveshjes është interpretuar dhe po ndryshon për shkak tërritjes së vetëdijes së të drejtave themelore të K.E.D.NJ-së. Kjo është e rëndësishme duke luajturnga të drejtat themelore në interpretimin e kontratës gjeneron pasojën. Në të vërtetë, ajoshkakton nëpërmjet rendit të brendshëm një zgjerim të rëndësishëm të një sërë rregullash qëduhet të respektohen nga palët dhe në bazë të të cilave gjyqtari bindet me interpretimin ekontratës.

4.6 Përfundimi.

Ndikimi mikpritës i të drejtave themelore të interpretimit.- Interpretimi i kontratës në aspektin etë drejtave themelore zbulon parësinë e të drejtave themelore në kontratë. Pasojat e marrëdhëniessë detyrimit dhe të drejtave të brendshme në përgjithësi janë të rëndësishme. Kontrata nuk duhetkonsideruar si një mjet nënshtrimi..Nëpërmjet të drejtave themelore, gjyqtari rikthen njëekuilibër që nuk mund të ekzistojë.Liria e kontratës nuk është vlera e preferuar,përveç kësaj,rendi i brendshëm publik nuk është i mjaftueshëm për të frenuar marrëdhëniet njerëzore.Nëmënyrë të veçantë, objektivi i ndjekur nëpërmjet interpretimit të kontratës kandryshuar.Interpretimi ndryshon në formë, por edhe në substancë.Në formë, nuk është një evolucion i rregullave të rendit publik udhëzues i interpretimit tëkontratës,që i korrespondon një normë të detyrueshme për individët të cilët nuk mund tëndryshojnë as në sjelljen e tyre, as marrëveshjen399 e tyre, në rendin e brendshëm publik, i cili kamenduar se është bazuar deri tani gjyqtari për të interpretuar një marrëveshja të zgjeruar.Funksioni për të pajtuar interesat e ndryshme në lidhje me një rregull është i tillë që ekonsideron thelbësore origjinën dhe ajo do të lejojë që gjyqtari t’i japi kuptim kontratës sëparaqitur , për të "kryer një gjykim vertikal mbi marrëveshjen, se ajo është paraqitur nëshqyrtimin e kësaj ideje të përgjithshme400."Ky përcaktim për kuptimin e kontratës tani do të duhet të marrë parasysh rregullat nga rendipublik evropian, i cili është një bllok i rregullave të përcaktuara nga GJ.E.D.NJ-ja - në shtetetanëtare - që korrespondon me kushtetutën si një objektiv i shoqëri demokratike. Takimi gjithnjëe më i zakonshëm në mes të këtyre dy grupeve të rregullave - për shkak të ndikimit të luajtur ngatë drejtat themelore në interpretimin e kontratës - shkakton një ndryshim në rendit të brendshëmpublik. Prandaj, gjyqtari është bazuar - ekskluzivisht përveç rregullave të ndryshme nga ato tëparashikuara nga ligji i brendshëm, për të interpretuar kontratën.Në përgjithësi, kur këta të dy përballen me politikat publike, rendi publik Evropian do tëmbizotërojë. Përfshirë dhe rregullat e ligjit në fuqi - gjyqtari duhet të përmbushë kërkesat e

399 Neni 6 I Kodit Civil.400 J. Ghestin, Op. Cit. (V. Note 462), P. 77.

138

K.E.D.NJ-së, pra rëndësia më madhe në interpretimin e kontratës dhe të tejkalon rregullat ebrendshme. Kjo përparësi e cila ndikon drejtpërdrejtë në interpretimin e kontratës dhe ka luajturrol në kuadrin e lirisë kontraktore të individëve e cilanuk mund të sigurohet pa kufij..Në të vërtetë, kjo teori, e cila është përdorur normalisht për të drejtat e qiramarrësve ngaGJ.E.D.NJ-ja - në një kornizë vertikale - për të ngarkuar shtetin me një detyrë për të respektuardhe mbrojtur të drejtat themelore të individëve, që janë zgjeruar midis individëve. Gjyqtari bënpërgjegjës individin detyrimi nga i cili është respektuar - madje edhe për të bërë më efektive - tëdrejtat e njeriut të personave të tjerë. Në të vërtetë, ai neutralizon një klauzolë në kontratë oseshton një detyrim në një kontratë, pasojat janë "objektive" në të njëjtën gjë, që do të thotë segjyqtari ka tendencë në interpretimin e asaj nëpërmjet prizmit të të drejtave themelore, qëndryshojnë gjithnjë nga kontrata. Ai krijoi ndaj njërës palë një detyrim të ri që mund tëkonsiderohet një detyrim pozitiv për sa i përket palës tjetër.Mikpritja nga gjykatat e të drejtave themelore.- Jurisprudenca e gjykatave të brendshmetregon miratimin gradual të standardeve evropiane për të zgjidhur mosmarrëveshjet interpretuesenë të cilat ato përballen. Kur përcaktohet kuptimi i një kontrate që është i nevojshëm, GJ.E.D.NJ-ja përbën një mjet që mundëson atë për të rritur vendimin e saj dhe t'i dhënë një bazë më tëmadhe interpretimit. Gjykatat kombëtare janë për të zbatuar ndikimin e të Drejtave Themelore,të cilave u janë përcaktuar nga Gjykata Evropiane, jurisprudenca e brendshme tregon sepikpamja më i zakonshme e gjyqtarit është respektimi i të drejtave themelore në fuqi detyruesetë kontratës, në mënyrë që ato të përbëjnë një standard të rëndësishëm të referencës mbi të cilatgjykata kombëtare bazohet në interpretim.Pasojat e parësisë së të drejtave themelore në interpretimin e kontratës. Origjina e shënuarthellë nga liria dhe individualizmi, kontrata tani është subjekt i një kërkimi të barazisë i zbatuarnga gjyqtari. Gjithë afrimi i tij niset me arsyetimin tradicional dhe respektimin e lirisë sëkontratës, që është duke kërkuar "harmonizimin në praktikë midis të gjitha interesave tëpërfshira401." Gjyqtari nuk ka vlerësuar gjithmonë interpretimin e kontratës sipas vullnetit tëpalëve, por kërkon të drejtojë interpretimin në përputhje me të drejtat themelore. Të dy formatjanë të modifikuar dhe si përmbajtja, rregullat dhe projektimi i interpretimit.Ndikimi i të drejtave të njeriut, si rezultat i punës së mëtejshme të drejtësisë evropiane dhedrejtësisë së brendshme. Të drejtat themelore ndikojnë dukshëm në interpretimin e kontratave.Kjo ngjarje është rezultat i punës së përbashkët në mes të GJ.E.D.NJ-së dhe gjykatave vendase.Kjo ndarje është e organizuar, sepse secili prej tyre –i zgjedhur në mënyrë të qëndrueshme -përmbush një rol të veçantë, të cilën ai nuk e ka humbur. Kështu, Gjykata Evropiane diktonndikimin, që merr gjykata e brendshme ,për shkak të mungesës së njohjes së një efekti horizontaltë drejtpërdrejtë të K.E.D.NJ-së në lidhje me Gjykatën Evropiane, ajo ishte në gjendje pengesefillimisht rreth kësaj duke zhvilluar gradualisht dhe nëpërmjet manovrave të ndryshme efektin endikimit indirekt.

401 J.-J. Abrantes, Op. Cit. (V. Note 442), P.170.

139

Duke vepruar kështu, ajo ka krijuar gradualisht një klimë të favorshme ndikimi në rritje të tëdrejtave të njeriut në kontratë dhe shfaqjen e saj në ligjin kombëtar.Kohët e fundit, GjykataEvropiane ka bërë një hap të mëtejshëm në veprimet e saj , duke interpetuar të drejtat themeloreme ndikimin të menjëhershëm , gjithashtu ajo kërkon leximin e kontratës në përputhje meK.E.D.NJ-në. Në të drejtën e brendshme, leximi i kontratës përmes prizmit të të drejtave tënjeriut është efekt i drejtpërdrejtë horizontal të K.E.D.NJ-së. Prirja jo e favorshme e rezervuarpër ta sot çon në një përballje të një dënimi lidhur me mosrespektimit të interpretimit tëK.E.D.NJ-së - kjo gjeneron më shpesh përparësinë e lirisë e cila ka përballje kontraktuale, dhenëpërmjet saj gjejmë forcën detyruese të kontratës.Pasojat e kontratës dhe interpretimi i kësaj të fundit, çon në ndryshimin dhe qasjen e gjyqtaritende në këto ambiente. Por kjo vjen nga gjykata evropiane ose të brendshme, që efekti i vërejturi të drejtave themelore në interpretimin e kontratës është i përsosur. Në të vërtetë, edhe pseplotësueshmëria e veprimeve të tyre është e qartë, elementet e caktuar ndihmojnë për të vlerësuarshkallën e këtij ndryshimi.

140

KAPITULLI V

INFLUENCA NË PËRMIRËSIMIN E TË DREJTAVE BAZË NË INTERPRETIMIN EKONTRATAVE

Influenca në përmirësimin e të drejtave bazë në interpretimin e kontratave është frut i një punetë përbashkët ndërmjet Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut dhe gjykatave të brendshme.Ndërsa Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut dikton ndikim në interpretimin e K.E.D.NJ-së,në të kundërt gjyqtari brendshëm ka tendencë për ta aplikuar atë ndikim nga ku, apo në çdoburim që duket nën vëzhgimin e vendimeve evropiane dhe kombëtare ka nevojë për më shumëkoherencë dhe legjitimitet që të vlerësohet dhe të matet në vlerën e drejtë. Në të vërtetë, analiza endikimit të të drejtave themelore në interpretimin e kontratës nuk mund të jetë e mjaftueshme përtë respektuar ligjin, përndryshe vlerësimi mbetet sipërfaqësor.Influenca në përmirësimin e të drejtave bazë në interpretimin e kontratave, është zbatuar nga njëveprim i përbashkët ndërmjetë Gjykatës Evropiane të Drejtave të Njeriut dhe gjykatave tëbrendshme . Në këtë kuptim, përmirësimet e mundshme duhet të kuptohen në mënyrë holistike,edhe pse për Gjykatën Evropiane dhe gjykatat e brendshme duhen kuptuar saktë përsa i përketveprimeve të tyre të dyja qëndrimet janë të mundshme.E para është për të mohuar përfshirjen e tij dhe të përpiqen për të frenuar, dhe kjo na bën bindëspër shkak të mungesës së realizmit.Prandaj, një mendim i dytë duke e njohur natyrën e papriturdhe të papërshtatshme të veprimeve të gjyqtarëve - do të ishte e duhur përpjekja për të krijuarkëtë veprim, jo domosdoshmërisht duhet për të justifikuar apo për të inkurajuar atë, por për tabërë atë më të qëndrueshëm. Kështu, edhe pse Gjykata Evropiane është nxitësi i një kësajrëndësie , sot të drejtat themelore , duhet ti përshtaten asaj në interpretimin e kontratës.Ndërhyrja në proces gjyqësor privat nuk është rutinë për përdorimin e mjeteve dhe arsyetimin e

tyre. Kjo është projektuar për të trajtuar vertikalisht procesin gjyqësor. Në lidhje me veprimin egjyqtarit të brendshëm, ka dy reagime që janë të mundshme. Një qëndrim kufizues presupozonfavorizimin e sovranitetit shtetëror dhe të hedh poshtë të gjithë ndikimet e jashtme.Një qëndrimmë i larmishëm dhe pragmatik është, ai i forcimit të rolit të gjyqtarit të brendshëm - kështu qëështë një kundërpeshë e vërtetë për ndërhyrje të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut përtë marrë parasysh realitetin evropian.Gjyqtari i brendshëm - edhe pse sovran në interpretim - duhet të forcojë ndërhyrjen e tij për tabërë të fortë marrëdhënien e tij me Gjykatën Evropiane dhe kështu të bëjë më të kuptueshmerëndësinë që i jep për të drejtat themelore në vendimet në lidhje me interpretimine kontratës.Dyudhëzime dhe ndihma për të filluar pasqyrimin mbi përmirësimin dhe veprimet e mundshme ngagjykatat evropiane dhe gjykatat e brendshme në zbatimin e të drejtave themelore në interpretim.Në vendimin e interpretimit ndikimi i të drejtave themelore duhet që të marrë parasysh interesate palëve kontraktuese. Më i madh është vlerësimi i përgjithshëm i kontraktorëve për tëpërcaktuar kuptimin e kontratës përpara gjyqtarit evropian .

141

Paralelisht, vendimi teknik duhet të përshtatet brenda vendit, që do të thotë, janë mjetet nëdispozicion të gjykatës së brendshme për interpretimin e kontratave të cilat duhet të rishqyrtohen,si për të përforcuar punën e tyre dhe për të mbajtur në rezolucion maksimal mosmarrëveshjet nëlidhje me interpretimin në nivel kombëtar, por edhe për të përshtatur për shfaqjen e të drejtave tënjeriut dhe të merren me të në një mënyrë më të qëndrueshme dhe konstruktive.

5.1. Nevoja për interpretimin e kontratave .

Vlerësimi i palëve kontraktuese, do të thotë dy individëve që janë kontraktuar brenda venditmund të shprehen me masa të ndryshme në Gjykatën Evropiane. Ajo fillimisht mund të shprehëpërshtatjen më të gjërë, të vendimeve evropiane në interpretim.Në të vërtetë, Gjykata Evropiane,edhe pse kërkon që gjyqtari i brendshëm të lexojë kontratën në përputhje me K.E.D.NJ-në dhekjo ndodh direkt në interpretim, nuk mund të sillet sikur ai të ishte në konfigurim vertikal për tëzgjidhur mosmarrëveshjen .Vlerësimi e kontraktuesve mundet në një hap të dytë që të promovojë duke rritur efektivitetin evendimit evropian në interpretim. Edhe pse gjyqtari evropian qëndrimet për vendimin einterpretimit nga gjykata e brëndshme, e zëvendëson interpretimin e tij - Juridiksioni po ashtunuk është i njohur nga atij. Vendimi është pasuar nga fushveprimi i brendshëm. Është enevojshme të ketë konsideratë më të madhe të kontraktuesve, në funksion të ndikimit tëmundshëm të qasjes së Gjyqtarit Evropian mbi statusin e tyre privat, fuqia që i jep për tëpërcaktuar kuptimin e kontratës. Një pjesë e doktrinës dhe veçanërisht studiuesi Beatrice Moutelnë frontin e efektit horizontal në të drejtën privatë402 ka ndihmuar për të ngritur këto çështje,megjithatë, trajtohet në një kuadër më të përgjithshëm. Ajo që duket interesante për të shkuar mëtej në pikë të veçantë të interpretimit.

5.1.1 Përshtatja e vendimit evropian – interpretimi.

Ndërsa mosmarrëveshjet e interpretimit lindin në një kontratë në mes të personave fizikë,Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut diskuton mosmarrëveshjen në këndvështrim vertikal,duke gjetur në një kontekst për zgjidhjen. Duket interesante për riformulimin e çështjes ne palëtkontraktuese, çelësi kryesor i kapërcimit të konfliktit fillestar.Rritja e rolit të palëve dhembrojtja e tyre do të kalojë nëpër një inkuadrim të veprimit të gjyqtarit evropian,qëndrueshmëria e të cilit duhet të forcohet, sepse interesi i kontraktorëve nuk duhet humbur dhelënë në harresë. Përshtatja e vendimit evropiane të interpretimit mund të konsiderohet nga dyaspekte.Fillimisht, kjo përfshin përshtatjen e rishikimit të interesave të vërtetë që bien ndesh me njëri -tjetrin. Gjyqtari evropian është shpesh shumë larg nga dy interesa private që në fakt ikundërvihen kontekstit të interpretimit .

402 B. Moutel, Op. Cit. (V. Note 74).

142

Së dyti, kjo përshtatje përfshin rishqyrtimin ku palët vërtetë bien ndesh. Në kuadër tëinterpretimit të kontratës, dhe në funksion të rëndësisë që kanë bashkëngjitur domethënies që ikanë dhënë në kontratës. Ata duhet të jenë ligjërisht në gjendje për të shpjeguar - se interpretimii kontratës të përcaktohet duke marrë parasysh këto elemente kritike - në kuptimin të asaj që iatribuohet një klauzolë të veçantë dhe për të cilën u bë shembull një mosmarrëveshje.

5.1.2 Shqyrtimi i interesave aktuale në konflikt.

A është e nevojshme të rishikohen interesat e marra në konsideratë nga Gjykata Evropiane. Siç ekemi vërejtur më parë403, përdorimi apo hezitimi i përshtatjes në "proporcionaliteti nëmarrëdhëniet private"404.Megjithatë, kjo mangësi e theksuar shprehet përmes ndikimit tëndërmjetëm të drejtave të njeriut në interpretimin e kontratës. Gjyqtari evropian nga përdorimi ikëtij mjeti ndihmon që në dukje kontekstin e favorshëm për zbatimin horizontal të drejtavethemelore në kontratë dhe me shtrirje në interpretimin e saj.Gjyqtari ishte në gjendje për të treguar që është duke punuar për të interpretuar drejtpërdrejt njëkusht në kontratë. Ajo që është edhe më e nevojshme dhe legjitime për të inkurajuar marrjen nëkonsideratë të natyrës të dy interesave private që i kundërvihen. Zbatimi i proporcionalitetit,duke marrë parasysh këto interesa - se "proporcionaliteti i marrëdhënieve me privatët" 405- duhettë inkurajohet në këtë rast.Në masën që ligji është i matur, për të cilin GJ.E.D.NJ-ja nuk ezhvillohet në një kontekst që i njohur dhe se GJ.E.D.NJ-ja nuk e njeh atë si një aftësi zbatimin esaj .Ai që i rrallë, është fakti themelorse që interpretimin e kontratës mund të gjejnë frymëzimnë disa reflektime të brendshme doktrinore që përpiqen për të justifikuar atë, dhe të mendojnëpër përshtatjen dhe zbatimin e saj. Për më tepër, legjislacioni i brendshëm në vetvete mund tëpërbëjë një bazë duke rishqyrtuar një diskutim interesant, duke përfshirë ligjin , i cila përdorproporcionalitetin ndërmjet interesave private .

5.1.3 Frymëzimi doktrinor.

Shumë autorë kanë kërkuar për proporcionalitetin midis interesave të përfshir ,në këtë drejtim,François Geny, bën pjesë tek ishte ndoshta më e përhapur mendimi se dështimi për të zbuluarvullnetin e palëve, "kjo do të jetë për një interpretues për të vlerësuar e interesat, bilancin që dotë krijontej një probabilitet normal, që në mënyrë legjitime mund të zëvendësojë elementinpsikologjik të dështuar”. 406

Bilanci i interesave është i lartë. "Në fund të fundit, për këtë arsye, çështja e rolit dhe kufijve tëcaktuar të autonomisë, krijimin e të drejtave individuale, e dominuar nga një parim i

403 Pjesa 1, Titulli 1, Kapitulli 1.404 J.-P. Marguénaud, Op. Cit. .405 J.-P. Marguénaud.406 F. Geny, Méthode D’interprétation Et Sources En Droit Privé Positif, Tome 1, 2e Éd. Lgdj, 1954, N° 174, P. 528Et Suiv.

143

përgjithshëm duke rishqyrtuar zgjidhjen. Ky parim, i cili mund të quhet parimi i ekuilibrit tëinteresave, duhet të udhëheqin juristin, intepretuesin e ligjit, gjatë gjithë kohës, nëse një zgjidhjeprivate, të ligjshme dhe të mjaftueshme, kjo është për të sunduar , autoritetin, rregullat e sjelljesqë përbëjnë organizimin pozitiv ligjore”.Ajo ofron një metodë për këto interesa, pajtimin parase të bëhet respekti duke rishqyrtuar "drejtësisë" dhe "shërbimet sociale".

Disa diskutime doktrinore407 janë ngritur në lidhje me "proporcionalitetin ".408 Në mënyrë tëveçantë në kontekstin e interpretimit të kontratës, ai percepton të gjithë interesin i cili ka për tëzhvilluar një kërkesë të tillë.Në të vërtetë, ndërsa parimi i proporcionalitetit standardi i cili mbronkonsumatorët dhe lejon përjashtime në ndërhyrjen shtetërore, është e nevojshëm, kur gjyqtariështë i detyruar të përballet mes dy interesave private, kjo nuk do të përcaktojë një situataapriori të shkeljeve të mundshme për të shmangur favorizimin e një kontraktori më shumë se njëtjetri.

Megjithatë, ne nuk duhet të përjashtojmë faktin se në bazë të kontekstit në të cilin duket eshprehur proporcionalisht edhe nëse ajo do të përdoret duke rishqyrtuar nga Gjykata Evropiane,ajo duhet të kalojë përmes shtetit dhe detyrimet e teorisë së shtetit për të kuptuar interesatprivate.

Në këtë kuptim, një studimi i veçantë dhe i pasur të Jean-Pierre Marguénaud dhe Jean Mouly409parashtron idenë se zbatimi i parimit të proporcionalitetit duhet të ndryshojë në përputhje medetyrimin e kontrollit të shtetit.Për çdo lloj detyrimi të shtetit410 për këtë arsye ekziston një test ipërshtatshëm proporcionaliteti.Autorët bëjnë dallimin në mes të detyrimit negativ për të respektuar, detyrimit negative dukerishqyrtuar sigurimin e një mjeti të veçantë të cënuar të drejtën së një individi apo për tëinkurajuar këtë shkelje, detyrimi për tu mbrojtur, i cili sipas Olivier de Schutter, është detyrimipër tu përmbushur.

Sipas këtyre autorëve, format e ndryshme të proporcionalitetit do të aplikohen në mënyra tëndryshme në varësi të detyrimit të shtetit. Zbatimi i proporcionalitetit është standardi kur ai qëkundërshton interesin publik dhe interesin privat. Në këtë rast, gjyqtari ngre pikëpyetje nëseinteresi publik justifikon një shkelje themelore nga shteti i së drejtës në raport individin.Zbatimi i proporcionalitetit është i kundërt, nëse ai lejon gjyqtarin për t'u marrë parasysh faktinse nuk është e tepërt për të ngarkuar shtetin me një detyrim pozitiv. Testi i proporcionalitetitështë midis dy interesave private.Nga kjo pikpamje për zbatimin e parimit të proporcionalitetit,është interesante në kontekstin e interpretimit për të vlerësuar se çfarë detyrimesh ka shteti që

407 J.-P. Marguénaud, Op. Cit. (V. Note 191) ; V. Van Der Plancke Et N. Van Leuven, Op. Cit. (V. Note 143).408 J.-P. Marguénaud, Op. Cit., (V. Note 191).409 J.-P. Marguénaud Et J. Mouly, Op. Cit. (V. Note 203).410O. De Schutter, Op. Cit. (V. Note 180).

144

mund të jenë të përfshirë dhe për këtë arsye në zbatimi i parimit proporcionalitetit, duhet atë tafavorizojë gjyqtari.Zbatimi i procesit gjyqësor i proporcionalitetit në marrëdhëniet private mund të përcaktohet ngasubjekti përgjegjës për shkelje në kontratë, e cila çoi në nevojën për interpretim.Në interpretimine kontratës, dy situata mund të dalin në varësi të faktit nëse ju mendoni se është shteti që ështëdënuar për shkak se nuk ka provuar "korrektesë" në interpretimin e kontratës ose në cilënpërmbajtje të kontratës gjeneron një "gabim" në kuptimin e aktit , nëse kuptimi i kontratës ishtei natyrshëm në atë që përmbanNë varësi të faktit se ajo është në një apo tjetër anë e këtyre supozimeve kështu që parashikohetnë bazë të këtyre reflektimeve doktrinore proporcionalitetit nuk do të zbatohet në të njëjtënmënyrë.

5.1.4 Faji për shkeljen e kontratës.

Nga katër detyrimet shtetërore të listuara më sipër, dhe në qoftë se ai supozon se shteti ështëdrejtpërdrejt fajtor për shkelje të kontratës, përgjegjësia e tij qëndron në faktin se nuk kaplotësuar saktësisht një nga ato detyrime.Në të vërtetë, kjo është për shkak se nuk e kapërmbushur detyrimin negative të proporcionalitetit të siguruar si një mjet të veçantë oseinkurajues të shkelur nga një individ.Duke bërë kështu, kjo do të kishte shkaktuar ose nuk do tëkishin parandaluar një individ për t'i dhënë kuptim kontratës në kundërshtim me të drejtatthemelore.Në kontekstin e interpretimit të kontratës, pjesa tjetër e manifestimit negativ të detyrimit për tërespektuar – për të bërë parandalimin që shteti mbartë abuzimet ndaj individëve të tjerë tëparashikuara nga Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut - nuk duhet a priori që të zbatohet,pasi ajo është pjesë e një marrëdhënie të pastër vertikale.Në mënyrë të veçantë, gjyqtari Evropianduhet të sigurojë që shteti nuk u jep individëve mjetet - për shembull nëpërmjet një ligji, dhe përkëtë arsye veprimi i ligjvënësit - për të dëmtuar kontratën me të drejtat themelore të tyre nga palatjetër.Duke favorizuar ose jo një kontraktues dëmton të drejtën themelore të palës tjetër mund të jetëedhe me anë të shtetit dhe me anë të gjyqtarit të tij, me vendimin e tij të interpretimit ketëinjoruar shkeljet.Gjithmonë futet ideja që të nxitet zbatimi i proporcionalitetit, duke marrëparasysh interesat e të dyja palëve, duhet të kërkohet që testi i proporcionalitetit të jetë më ipërshtatshëm kur bëhet fjalë për një detyrim negativ për të respektuar.Detyrimet negative për të respektuar drejtohen në mënyrë klasike të një aplikimi tradicional tëproporcionalitetit, sepse lidhja vertikale kundërshton interesin e shtetit me atë të individit.Dikushmund të imagjinoj se detyrimi negativ të mos japë stimuj të veçantë për të dëmtuar një individ, icili në mënyrë specifike të ketë interes në fushën e interpretimit, duhet të jetë subjekt i të njëjtitkontroll.Megjithatë, ky argument shkon kundër propozimit për të të bërë dhe marrë në konsideratëinteresat private të dy palëve. Prandaj, ne duhet të konsiderojmë se shteti është në faj dhe ka

145

shkaktuar dëme në kontratë - dhe kjo shtrembëron kuptimin - aplikimin e parimit tëproporcionalitetit .Mund të imagjinoni situatën në të cilën shkelja e kontratës nuk ështëdrejtpërdrejtë konflikt me shtetin, por është pala tjetër që mund të jetë direkt fajtore përshkeljen, sipas interpretimit, duhet të inkurajohen në bazë të detyrimit përkatës.

5.1.5 Konfliktet individuale.

Nëse dikush supozon se interpretimi i kontratës - kuptohet gjerësisht si në lidhje me përcaktimine përmbajtjes së saj - tregon një shkelje të së drejtës themelore, shkelja e bërë në kontratështrembëron kuptimin e duhur nga pala tjeter.Angazhimi i përgjegjësisë së shtetit është po aqsimbolik dhe thjesht i përgjigjet kërkesave dhe procedurave të përcaktuara nga GjykataEvropiane e të Drejtave të Njeriut.Duke pasur parasysh se individi është fajtor, ne mund tëkonsiderojmë se detyrimi i shtetit në lojë se është një detyrim pozitiv për mbrojtjen e të cilitduhet parandaluar një individ i cili vuan nga dëmtimet e një tjetër individi, në këtë rast të palëstjetër.Në shumë lloj të kontratave të shqyrtuara nga jurisprudenca, detyrimi i shtetit për interpretimin ekontratës mund të jetë një detyrim pozitiv për mbrojtjen e individit.Për shembull, shteti duhet tësigurojë që punëdhënësi ose pronari nuk duhet të shkelë të drejtat themelore të punonjësit ose tëqiramarrësit dhe anasjelltas.Prandaj, nëse e konsideron shkelje të së drejtës themelore është faktii një individi - që do të thotë se shteti është i pranishëm vetëm për shkak se kërkon atë procesiEvropian - një detyrim pozitiv për të mbrojtur të drejtat themelore të individëve ndaj sulmeve tëshkaktuara nga individë të tjerë.Gjithmonë futemi në idenë e nxitjes së zbatimit të proporcionalitetit, duke marrë parasyshinteresat e të dyja palëve, duhet të kërkohet që prova është më e përshtatshme për të kur bëhetfjalë për një detyrim pozitiv.Si pjesë e këtij detyrimi pozitiv, ne mund të imagjinojmë searsyetimi për zbatimin e "proporcionalitetit në marrëdhëniet private" 411 në këtë kontekst kanxjerrë legjitimitetin e saj më fortë. Në të vërtetë, midis dy interesa private që janë tëpamohueshme në konflikt.Megjithatë, Jean-Pierre Marguénaud dhe Jean MOULY412 shprehen se detyrimi pozitiv përmbrojtjen përmes parimit të proporcionalitetit të " marrëdhënieve private"413 është e kufizuar.Megjithatë, në kontekstin e interpretimit të kontratës mbetet ende kjo dëshirë për të rriturinteresat konfliktuale ndërmjetë palëve, të cilat duhet të jenë të kualifikuara. Në të vërtetë,interpretimi i një kontrate private nga Gjykata Evropiane nuk duket në avantazh padrejtësish "në të cilën është serioze" për kompaninë nën kornizën private dhe për të kufizuar marrëdhënienmes palëve.Për më tepër, ne zhvillimin në pjesën e mbetur të këtij studimi, duhet të zvogëlohet prania eshtetit para Gjykatës Evropiane për çështjen e interpretimit të kontratës, duke kufizuar në të

411 J.-P. Marguénaud, Op. Cit., (V. Note 191).412 J.-P. Marguénaud Et J. Mouly, Op. Cit. (V. Note 203).413 J.-P. Marguénaud, Op. Cit., (V. Note 191).

146

njëjtën kohë shqyrtimin e këtyre autorëve me parimin e proporcionalitetit dhe anasjelltas.Nëpërgjithësi, kur çështja e interpretimit të kontratës është ngritur para Gjykatës Evropiane, dheedhe pse kjo është ende e rrallë, GJ.E.D.NJ-ja përdor parimin standart të proporcionalitetit .Nëtë vërtetë, edhe pse Gjykata Evropiane luan rol dhe ndikon në interpretimin e kontratës, shtetiende dënohet, duke lënë të kuptohet se kalon domosdo nëpërmjet tij gjyqtari.Gjyqtari Evropian duhet të favorizojë një autonomi në aplikimin e parimit të proporcionalitetitpër të bërë një ekuilibër mes interesave të palëve private.Kur interpretimi bëhet përmes prizmit tëtë drejtave themelore, një qasje parandaluese për këtë vlerësim ka qenë i theksuar për shkak tëkarakterit subjektiv të tyre .Në të vërtetë, duke gjetur ekuilibrin - për shkak të lëvizjes së tëdrejtave themelore - mund të jenë të paqëndrueshme, të parregullta. "Bilanci i interesave mund tëjetë një mënyrë për të bërë pyetje duke mos e zgjidhur (...) dhe zgjidhjet janë ende nëgrumbullim marrëveshjeve të paqëndrueshme (...)"414.Proporcionaliteti megjithëse shfaqet si një mjet i domosdoshëm për zgjidhjen e njëmosmarrëveshje ndërmjet dy interesave private , ai duhet të zbatohet dhe të përshtatet, nëseGjykata Evropiane interpreton direkt një kontratë. Legjislacioni i brendshëm, përmes punës dheligjit lejon, në reflektimet doktrinore paralele, për të justifikuar rëndësinë e përdorimit tëproporcionalitetit, kur vjen puna për të interpretuar një kontratë ku përballen interesat e dyprivatëve.Në këtë kuptim, vlerësimi i palëve në kontratë rekomandoi një interes për rishqyrtime një konfliktiti në fakt të privilegjuar.

5.1.6 Frymëzimi ligjor .

Ne kemi parë në zhvillimet e mëvonshme që gjykatat e brendshme kanë përdorurproporcionalitetin për të interpretuar kontratën e punës. Kjo i vlen Kodit të Punës,proporcionaliteti në marrëdhëniet e punës është i detyrueshëm për të punësuarit dhepunëdhënësin. Për më tepër, sugjerimi i një aplikimi të një parimi të proporcionalitetit nëmarrëdhëniet private vjen nga gjykata e brendshme415, kështu është konsideruar edhe ngaGjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut.416Kontrata e punës është padyshim veprimi në lidhjeme të cilat gjyqtari është duke punuar për të formuluar arsyetimin e tillë dhe në të cilën ideja eproporcionalitetit midis interesave të përfshira është e pranishme.Kontrata e punës ilustron këtë qasje përmes kushtit së lëvizshmërisë në shtëpi apo të vendbanimitdhe nuk konkuron me këtë kusht.Kështu kushti gjeografik i lëvizshmërisë së një kontrate punedhe të pranuar nga punëmarrësi mund të jetë e vlefshme në kushte të caktuara, duke përfshirë

414 C. Jamin, « Le Droit Des Contrats Saisi Par Les Droits Fondamentaux », In G. Lewkowicz Et M. Xifaras,Repenser Le Contrat, Dalloz, 2009, P. 175.415 Cass. Soc., 12 Janvier 1999, Spileers C. Sarl Omnipac, D. 1999, P. 645, Note J.-P. Marguénaud Et J. Mouly ;Rtd Civ. 1999, P. 358, Obs. J. Hauser ; Rtd Civ. 1999, P. 395, J. Mestre ; Rjpf 1999, N° 3, P. 8, E. Garaud, Dr. Soc.1999, P. 287, J.-E. Ray ; Rjs 1999, P. 94, P. 94, J. Richard De La Tour ; Cah. Soc. Barreau De Paris, Année, N°110, A, 25, P. 159, R. Wintgen.416 Cour Edh,12 Juin 2003, Van Kuck C. Allemagne, Req. N° 35968/97, Rtd Civ. 2004, P. 361, Obs. J. P.Marguénaud ; Rdc 1er Juillet 2004, N° 3, P. 788, Obs. A. Debet.

147

proporcionalitetin, edhe pse kjo duket se dëmtonr të drejtën për respektimin e jetës private dhefamiljare të punonjësit.Përdorimi i proporcionalitetit kur dy interesa private përballen me atë që është më e rëndësishme,sidomos kur të drejtat themelore janë në rrezik, si ajo lejon jo të drejtpërdrejtë por a priorirezultatin e procesit gjyqësor. "Ky pajtimi veçanërisht i ndjeshëm në marrëdhëniet e punës ështëpër shkak të antagonizmit origjinal të interesave në mes të punëdhënësit dhe punëmarrësit"417.Gjyqtari Evropian duhet të marrë parasysh se si ajo trajton konfliktet që janë sjellë para tij, dhekanë - megjithëse në mënyrë të tërthortë - një natyrë private.Ndikim i njohur I të drejtavethemelore për interpretimin e kontratës nuk mund të jetë koherent dhe i pranueshëm nëse gjyqtarinuk ka pretenduar të vendosë, si zakonisht, një interes privat mbi interesin e përgjithshëm.

5.2 Shqyrtimi i vërtetë i palëve në konflikt.

Përdorimi nga Gjykata Evropiane e parimit të proporcionalitetit është përshtatur duke marrëparasysh interesat private të të dy kontraktuesve. Gjykata Evropiane është e inkurajuar për tëinterpretuar kontratën.Prandaj është e nevojshme që interesat e kontraktuesit, përballë kontratës,janë të dyja merren parasysh, por dhe mirë identifikojnë ose mund të dyshojnë në aftësinë egjyqtarit evropian per t i identifikuar.Për këtë arsye, një problem i madhë del në mes të rëndësisësë interesave të palëve dhe për ti identifikuar ato, dhe proçedura të GJ.E.D.NJ-së, e cila ështëplanifikuar për të adresuar natyrën vertikale të proçesit gjyqësor. Prandaj, vetëm shteti dhekërkuesi janë pala kontraktuese para Gjykatës Evropiane.Në të vërtetë, sipas nenit 34 të K.E.D.NJ-së, "Gjykata mund të marrë kërkesat nga çdo person,organizatë joqeveritare ose grup individësh që pretendojnë të jenë viktima të një shkeljeje nganjë prej palëve të larta kontraktuese të të drejtave të njohura në këtë Konventë ose protokollevetë saj. palët e larta kontraktuese betohen të mos pengojnë në ndonjë mënyrë ushtrimin efektiv tëkësaj të drejte".Në mënyrë të veçantë, kur kontraktuesi u ankua para GJ.E.D.NJ-në për të prishur një prejshkeljeve të saj themelore të të drejtave të kryer nga kontrata e tij, ose për shkak të një klauzoleose për shkak të një standardi të brendshëm të zbatueshëm për kontratën në këtë kuptim.Përmeskësaj qasjeje, ajo shënon pakënaqësinë e tij për vendimin interpretimin që është marrë ngagjykatat e brendshme.Interesat e të cilëve mbron ai në këtë kontekst? Mund të imagjinohet se ai do të përpiqet tëdemonstrojë se shkelja e gjetur mund t'i atribuohet atij - proçedura evropiane që nuk mund tëshprehet në kuadrin e përgjegjshmërisë së përgjegjësisë shtetërore - nëse ai e ka mbrojtur nëmënyrë adekuate kontraktorin apo aplikantin kontraktues shkelja e të cilit u ankimua se ishte ejustifikuar.Por, mund të marrë rolin e mbrojtësit të kontraktorit që mungon? Në të vërtetë, mbrojtja einteresit publik, por para në të njëjtën kohë - në bazë të nenit 1 të K.E.DNJ-së - për të mbrojtur

417 M. Pellegrin Et J. Tresca, « Droits Fondamentaux Et Droit Du Travail », Aedsn, 26 Mars 2010.

148

të drejtat dhe liritë e të tjerëve, u ngrit çështja se mbi atë baze a do të jemi para këtij rasti. Përshkak të këtij konfuzioni, prezumimi i përfaqësimit të dobët të kontratave është ngriturmungon.418

Lidhur me vendimet - edhe të rralla - të cilat janë marrë nga Gjykata Evropiane dhe kanë zbatuartë drejtat themelore të drejtpërdrejtë të interpretuar në një kontratë private, mund të imagjinohetqë të mbështetet në mekanizmat e caktuara të parashikuara nga GJ.E.D.NJ-ja dhe do aplikojë nëkëtë kontekst shumë të veçantë, për të bërë më shumë një identifikim të saktë të interesave tëshprehura në kontratë, për të arritur më afër kuptimit të kërkuar për palët.Në të vërtetë, pyetja nuk është për të krijuar një proçedurë në kontekstin e veçantë tëinterpretimit të kontratës nga ana e Gjykatës Evropiane, së pari për shkak se kjo qasje është endeshumë e rrallë, sepse atëherë ajo nuk kthehet dhe gjyqtari evropian ndërhyn në marrëdhënietprivate dhe më shumë në çështjen e interpretimit që shpreh një vullnet privat.Megjithatë, për shkak se gjyqtari tregoi se ai i dha fuqinë për të ndërhyrë në këtë mënyrë, neduhet të mendojmë për gjurmët "të paktën " që më e keqja të përmirësojë mjetet që ekzistojnë -krijimin ose shpikjen e mjeteve të ndryshme në nivel evropian që do të rriten vetëm dhe për tëzgjeruar proçesin e tillë të ndërhyrjes - identifikimin e atyre interesave.Për aq sa duket se palët janë të vendosur mirë për ta bërë këtë, të marrë në konsideratë zbatimin eteknikës së ndërhyrjes së palës së tretë - parashikuar nga K.E.D.NJ-ja - ndoshta mund të jetë njëbazë interesante për reflektim.Duke supozuar teknikën e ndërhyrjes palës së tretë do të lejojë një kontraktues të përjashtuarnga proçedura evropiane për të ndërhyrë para Strasburgut që të pozicionohet në interpretimin ekontratës, duke përcaktuar deri në çfarë mase kjo ndërhyrje është e mundur dhe legjitimesaktësisht se ku të drejtat themelore direkt e zbatueshme për të interpretuar një kontratë ngaGjykata Evropiane .

5.2.1 Ekzistenca e ndërhyrjes së palës së tretë në përgjithësi.

Teknika e ndërhyrjes palës së tretë u prezantua në dy faza. Së pari, Protokolli nr. 11 të K.E.D.NJ-së, hyrë në fuqi në 11 nëntor 1998, i ka futur në procedurën e parë për ushtrimin e ndërhyrjespalës së tretë.Nëpërmjet pikës së parë, neni 36 autorizon ndërhyrjen e palës së tretë. Ai siguron se "në të gjithaçështjet para një Dhome ose Dhomës së Madhe, një palë e lartë kontraktuese shtetas i të cilitështë një aplikant ka të drejtë të paraqesë komente me shkrim dhe të marrë pjesë në seancat."Kjofuqi është siguruar për personat në paragrafin e dytë të nenit 36. "Në interes të administrimit tëmirë të drejtësisë, kryetari i Gjykatës mund të ftojë çdo palë kontraktuese që nuk është palë nëgjykim ose një person të interesuar kërkues të paraqesë komente me shkrim ose marrë pjesë nëseanca. "

418 B. Moutel, Op.Cit. (V. Note 74), N° 196

149

Që nga neni 36 / 2 është përfshirë në K.E.D.NJ, ndërhyrja e palës së tretë mund të marrë formëne komenteve me shkrim, ose mund të lejojë një palë të tretë për të marrë pjesë në seancë dhe tëflasë.Në vijim, Protokolli i 14 i K.E.D.NJ-së, e cila hyri në fuqi më 1 qershor 2010, shtohet njëparagraf i 3 të nenit 36 të këtij të fundit, krijimin e Komisionerit për të Drejtat e Njeriut.Aty thuhet: Në një rast para një Dhome ose Dhomës së Madhe, Komisioneri për të Drejtat eNjeriut mund të paraqesë komente me shkrim dhe të marrë pjesë në seanca. "Roli i tij mund tëjetë vendimtar në këtë proces. Juridiksioni i tij është i gjerë dhe i jep pushtet të konsiderueshëm", si në qoftë se ai tani është e njohur në rolin e kujdestarit të caktuar të rendit publik evropianpër të drejtat e njeriut"419 ."Qëllimi është që të sigurojë Gjykatës që ka për të vendosur një dritë të re mbi çështjet ,origjinale në krahasim me palët, dhe do të lejojë që ajo të marrë një vendim të mirë, sepse ështëinformuar më mirë "420.Në fakt, edhe pse krijimi i saj është me të vërtetë e re, vihet re se teknikae ndërhyrjes palë e tretë ka qenë i ngadalshme për t'u zbatuar. Përdorur pak, ajo megjithatë fillon,vetëm pak vite për të gjeneruar një interes në rritje edhe përmes veprimit të palëve të treta përveten e tyre - ka një rritje në numrin e aplikimeve në GJ.E.D.NJ-së - por edhe me doktrinën dhepraktikuesit e ligjit në përgjithësi.421

Në praktikë, duket se zbatimi i tij nuk është vlerësuar kundrejtë palëve të treta, për aq sa duhet tëjetë vullnetar dhe i kufizuar në shënimet e informacionit në regjistrim , informacioni i tyre lidhurme kërkesën aktuale. Në të kundërt, kur një shtet që dëshiron të ndërhyjë si palë e tretë nëproçedurë, regjistruesi në të njëjtën kohë një kopje e kërkesës duhet t i ja njoftojë çdo palë tjetërkontraktuese shtetas i të cilit është në këtë rast një kërkues.Duke supozuar teknikën e ndërhyrjes së palës së tretë që do të lejonte një palë kontraktueserrëzuar nga proçedura Evropiane për të ndërhyrë para Strasburgut, duhet të përcaktohet se si kjondërhyrje është e mundur dhe interesante, në aspektin e interpretimit. Ajo duhet vërtetë të jetënë bazë të proçedurës që ekziston, që ne dyshojmë se një proçedurë e veçantë që duhetpërjashtuar nga pala tjetër është zbatuar - do të ishte e justifikuar edhe për rolin normal tëGjykatës? - Dhe se vlerësimi i një trajtimit të mosmarrëveshjeve interpretuese nga GjykataEvropiane në përgjithësi nuk është e inkurajus.Për këtë arsye konsiderohet mënyra më e mirë për ta zbatuar atë, në mënyrë që për të ruajtur, nëçdo moment, interesat e palëve kontraktore.

419M. De Salvia, « La Tierce Intervention Dans Le Cadre De La Convention Européenne Des Droits De L’homme :Un Moyen Hybride, Aléatoire Et Novateur », In La Tierce Intervention Devant La Cour Européenne Des Droits DeL’homme Et En Droit Comparé E. Decaux Et C. Pettiti (Dir.), Droit Et Justice N°84, Bruylant, 2008, Fq. 23.420 O. De Schutter, « La Réforme Des Mécanismes De Contrôle De La Convention Européenne Des Droits DeL’homme. État Des Lieux Et Perspectives D’avenir », Courrier Hebdomadaire Du C.R.I.S.P., N° 1512-1213, 1996,Fq 45.421 E. Decaux Et C. Pettiti (Dir.), La Tierce Intervention Devant La Cour Européenne Des Droits De L’homme EtEn Droit Comparé, Droit Et Justice N° 84, Bruylant, 2008

150

5.2.2 Interesi i ndërhyrjes së palës së tretë në interpretim.

Për të matur interesin e zbatimit të ndërhyrjes së palës së tretë, kur gjykata Europiane interpretonkontratën, ne duhet të vendosim veten në kushtet aktuale të zbatimit të këtij mekanizmi të ofruarnga K.E.D.NJ-ja, edhe nëse këto rregulla duhet të ishin përcaktuar për zgjidhjen e njëmosmarrëveshjeje vertikale.Reflektimi nuk ka të bëjë me një dëshirë për të ndryshuar procedurënekzistuese, apo edhe të ndryshojnë thelbin e vërtetë të fushës së ndërhyrjes për marrëdhënietvertikale për të cilat është krijuar, apo edhe për të krijuar një të veçantë, e cila do të përshtatet nëmënyrë specifike për rastin e interpretimit.Prandaj, leximi i nenit 36 sipas kërkesave ekzistueseproçeduriale, duhet të kërkohet nëse mund të përfshijnë hipotetikisht - dhe jashtëzakonisht -mosmarrëveshje në lidhje me interpretimin e kontratës.Nëse dikush e merr si pjesë e një konceptimi të gjerë të interpretimit - që do të thotë nëseGjykata Evropiane ka interpretuar kontratën në bazë të ligjit të brendshëm që do të kishteshtrembëruar kuptimin e aktit - çfarë mund të justifikojë dhe të legjitimojë një ndërhyrje të tillë?Duhet të kemi parasysh se kontraktori nuk do të paraqesë një interes të mjaftueshëm legjitim qëdo të vijnë dhe të shpjegojnë për Gjykatën kuptimin e kontratës - në përputhje me interesat e veta– kuptimin se për shkak të një ligji shkelet Konventa.Mund të imagjinoni se ndërhyrja e tij nuk është një kontribut më i madh përtej asaj që tashmëlejon proçedura. Në të vërtetë, në bazë të opsionit në dispozicion në bazë të nenit 36 § 3 tëK.E.D.NJ-së të përfshirë Komisionerin për të Drejtat e Njeriut, që mbron interesin epërgjithshëm. Mund të imagjinohet se efektet që prodhon - aq më tepër nëse shumë kontrata janëbazuar në këtë – interesat e përgjithshëm mund të ndikohen.“Ndriçimi i tillë duhet të jetë i dobishëm për punën e gjyqtarëve, në veçanti sa i përket kërkesavetë theksuara mangësitë strukturore ose sistematike në Shtetet e dënuara nga Gj.E.D.Nj-ja ”.422

Nisur nga ky interpretimi këtu kuptohet gjerësisht, që shteti ka një pjesë të përgjegjësisë, sepsekuptimi i kontratës nuk është në përputhje me Konventën, ajo sigurisht që është në njëmarrëdhënie horizontale, por në të cilën disa aspekte, për shkak të rolit që mund të luajë shteti, tëngjashme me sferën vertikale,mund të mendohet se Gjykata Evropiane, gjatë interpretimit tëkontratës në këtë kontekst, është në gjëndje për të trajtuar në mënyrë të kënaqshme standardin ekontestuar të brendshëm, dhe se interesi i kontraktorit për të ndërhyrë në objektiv të rritjesidentifikimi i interesave të tij të është shprehur më pak me gjuhën e kontratës.Nëse ne që e vendosim veten nën konceptimin e ngushtë të interpretimit - që do të thotë njëinterpretim të dhënë nga Gjykata Evropiane dhe se do të duhet të përcaktojë kuptimin e një termitë kontratës - çfarë mund të justifikojë dhe të legjitimojë një ndërhyrje të tillë dhe interesante?Mund të imagjinohet, duke pasur parasysh karakterin e fortë personal që bashkon individët, qëjanë të ngjashëm me tjetrin, jep një interes të veçantë që është shprehur në këtë kontratë.

422 M. Eudes, La Pratique Judiciaire Interne De La Cour Européenne Des Droits De L’homme, Thèse Paris, 2004,P. 198.

151

Interesi për të shprehur kuptimin që kanë ndikuar në kontratë merr në këtë kontekst njëdimension tjetër. Sa i rëndësishëm është atributi për të? Aj është një element kyç i kontratës apoaksesor? A do të ishte lidhur kontrata nëse kjo klauzolë nuk do ishte i pranishme? Nëse ajo ështëe pozicionuar në kushtet aktuale të proçesit të ndërhyrjes, dhe asnjë mekanizëm apo ndonjëindivid ose organ tjetër pranë Gjykatës do të mbrojë interesat e palës kontraktore që mungon dheqë askush nuk do ta dijë atë më mirë se kuptimin se që asaj i ka dhënë dispozita.Shteti nuk mund të di se kontraktori aplikant shpesh mbron interesat e kundërta. Proçedura endërhyrjes së palës së tretë mund të manifestohet në formë të shkruar ose gojore, ndoshta mundtë gjendet një interes të palës kontraktuese - e cila nuk është përfaqësuar në gjykatën evropiane -shpreh ndjenjën se ai personalisht i ka dhënë kushtin, duke promovuar identifikimin më të mirëtë interesit të njëri palëve. Për interpretimin e Gjykatës Evropiane që është aq e qëndrueshmedhe e drejtë të jetë e mundur, nëse do të rinovohet - edhe pse kjo e fundit nuk është nënjuridiksionin e saj - një konsideratë e tillë mund të jetë interesante.Veprimi perfekt i gjyqtarit Evropian në përcaktimin e ndikimit. Mënyra e interpretimit tëkontratës nga gjyqtari Evropian ndikon përmes të drejtave themelore. Në të vërtetë, elemente tëndryshëm mund të përmirësohen, të cilët do të ketë efektin duke i dhënë më shumë besueshmëridhe koherencë të veprimit të tyre. Ky ndikim nuk mund të mohohet - çështja e ekzistencës së tijparaqitet edhe më shumë dhe ndoshta nuk ka prirje të ulet. Kështu, duket më e qëndrueshme mëe përshtatur - nuk humb nga vëmendja zgjidhja e mosmarrëveshjeve të interpretimit .

5.3 Zbatueshmëria e vendimeve sipas Konventës të Drejtave të Njeriut Evropiane nëmarrëdhëniet kontraktore.

Të drejtat e njeriut janë më pas në një marrëdhënie vertikale »423 .Nga shikim të parë, kjomarrëdhenie vertikale duket të jetë një pengesë të pakapërcyeshme.Megjithatë, disa kanëargumentuar se "për të drejtat e njeriut duhet të jetë e nevojshme një përvojë me të vërtetë, për tëbashkëngjitur dhe për ti zbatuar në marrëdhëniet midis individëve privatë "424 Nocioni i "efektithorizontal" pastaj e ngren në debatin: "efekti horizontal mbulon marrëdhëniet mes individëtprivatë dhe ka efekt të kundërt e vertikal me qëllim raportet mbahet mes individëve dhe shtetit"425

423 J.-P. Marguenaud (Dir.), Cedh Et Droit Prive – L’influence De La Jurisprudence De La Cour Europeenne DesDroits De L’homme Sur Le Droit Prive Francais, La Documentation Francaise, 2001, P. 76.424 J. Rivero, ≪ La Protection Des Droits De L’homme Dans Les Rapports Entre Personnes Privees ≫, In ReneCassin, Amicorum Discipulorumque Liber, Editions Pedone, 1971, T. Iii, P. 312.425 B. Moutel, L’ Effet Horizontal De La Convention Europeenne Des Droits De L’homme En Droit PriveFrancais – Essai Sur La Diffusion De La Cedh Dans Les Rapports Entre Personnes Privees, These Limoges,2006, No 6, P. 15. V. Aussi A. Debet, Op. Cit. (N. 8), No 57 Et S., P. 66 Et S. ; J. Raynaud, Op. Cit.(N. 16), No 51 Et S., P. 83 Et S. ; Fr. Sudre, J.-P. Marguenaud, J. Andriantsimbazovina,A. Gouttenoire, M. Levinet Et G. Gonzalez, Les Grands Arrets De La Cour EuropeenneDes Droits De L’homme, Puf, ≪ Themis≫, 2011fq 173

152

Në këtë perspektivë, efekti horizontal i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut çon në"zbatimin e dispozita evropiane edhe në marrëdhëniet private "426Ky nocion " ka efekthorizontal" kjo është thelbesore sespe i lejon gjyqtarin ti nënshtrohet marrëdhënievekontraktore të KEDNJ-së. Duhet të pranuar fakti se : Në pranimin e efektit horizontal disagjyqtarë tregojnë guxim në zbatimin e normave te Konventës , për shkak se shumë nga kritikëtkundërshtojnë teoriën efektit horizontal.427

Kështu paraqitja e marrëdhënieve ndërpersonale te të drejtat e njeriut do të ishte "e tepërt" dhepa ndonjë "justifikim bindës"; pavarësisht gjithçkaje ky dorëzimi do të ishte "i tmerrshëm" sepse«në të njëjtën fushë të drejtave të Konventës nuk janë përshtatur mosmarrëveshje kontraktore"Efekti horizontal do ishte veçse " Një shpikje e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut” .Duke injoruar këto përfundime,jurisprudenca i është përkushtuar efektit horizontal të

Konventës Evropiane, por ky përkushtim nuk ecën në të njëtin ritëm si në të drejtën evropianeashtu edhe në të drejtën e brendshme.Në nivel evropian, gjyqtari e pranon, duke justifikuarefektin horizontal të Konventës Evropiane, por në realitet ky është një efekt i tërthortë horizontal.Në të drejtën e brendshme ,gjyqtari, pa u mbështetur në asnjë justifikim , ka realizuar efektinhorizontal të Konventës Evropiane të të drejtave të njeriut , këtë herë në mënyrë tëdrejtpërdrejtë.

5.3.1 Pranimi i efektit indirekt horizontale nga gjyqtari evropian.

Efekti horizontal është i përshkruar si "indirekt" si hipotezë ose nga shteti është ngritur cështjapër shkak se "mungon rregullorja ... ose është e pamundur për të sjellë efekte në mes tëindividëve privatë, të drejtat e përcaktuara nga Konventë. Efekti horizontal është me të vërtetë itërthortë ", për shkak të zgjedhjes së bërë ne fakt ai nuk është menduar për individët privatë dhenuk e zgjidh kundërshtimin e tyre, por është fati i një shteti, i cili në këtë rast fiton një rol tëndërmjetëm ».Është e rëndësishme të theksohet se Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut,vetëm efekt horizontal i tërthortë mund shqyrtohet , sepse vetë Gjykatae Strasburgut pranonzbatueshmërinë e Konventës Evropiane për marrëdhëniet kontraktuale në mes të individëveprivatë. Në këtë aspekt gjykimi I çëshjtes "Khurshid Mustafa dhe Tarzibachi kundërSuedisë»42816 dhjetor 2008 është zhvilluar me arsyetimin e ndjekur se Gjyqtari Evropian për tëjustifikuar efekt të tërthortë horizontale të Konventës.Në rastin konkret, një çift nga Irakutkishte marrë me qira një apartament në një periferi të Stokholmit. Pasi qirrramarresit janëinstaluar,qiradhenësit kanë zbuluar në pjesën e përparme të banesës së tyre, një antenë satelitoreata këtë e kanë përdorur atë për të marrë e programeve televizive në gjuhën arabe.

426B. Moutel, Op. Cit. (N. 20), No 9, P. 17.Nicolas Bareït Institut Universitaire Varenne427 J. Raynaud, Op. Cit. (N. 16), N 184a, P. 197, I Cili Konsideron Se Pranimi Sot I Efektit Horizontale Është " NjëFenomen ... Një Dhënë."428 GJEDNJ-ja, 16 dhjetor 2008, Khurshid Mustafa and Tarzibachi kundër Suedisë ; RTD civ. 2009, fq. 281,

153

Tani në marrëveshjen e tyre me qira, një klauzolë të veçantë ishte përckatuar kushti që "tëqiramarrësit nuk duhet të instalonin, pa leje, pankarta, e antenave të jashtme ose objekt tëngjashme në ndërtesën e marrë me qira »Në bazë të kësaj klauzole, pronari i ndërtesës kërkuarheqjen e antenës satelitore. Çifti i qiramarrësve ka refuzuar të pranoje këtë kërkesë, pronari kakërkuar ndërprerjen e qirasë . Duke mos patur sukses në gjykatat e brendshme, çifti I ështëdrejtuar Gjykatës Evropiane, duke argumentuar se ka pësuar një dëmtim të lirisë së tij për tëmarrë Informacione si kjo garanci që rrjedh neni 10 i KEDNj-së.Padyshim, mosmarrëveshja qëndron në klauzolat e kontratës me qira e cila ndalon instalimin eantenave. Dy liritë përplasen këtu: liria kontraktuale, ka për qëllim të lejojë palët për tëpërcaktuar si ata dëgjojnë përmbajtjen e kontratës së tyre, dhe liria për të marrë informacion,icila del nga vetë përmbatja e kontratës. Në këtë këndvështrim qeveria suedeze ka argumentuarse Gjykata Evropiane nuk ishte kompetente të shqyrtonte mosmarrëveshjen.Në të vërtetë, ka një konflikt në mes të dy individë privatë për një detyrimi kontraktual dhe

autoriteteve publikeqë nuk janë të prekur. Gjykatësi Evropian e ka shpallur kërkesën tëpranueshme për qiramarrësit. Arsyetimi i tij që meriton një vëmendje është fakti se gjykata efillon duke iu referuar nenit 1 të Konventës Evropiane, i cili thotë"Palët e Larta Kontraktuese isigurojnë çdokujt brenda juridiksionit të tyre të drejtat dhe liritë e përcaktuara në nenin 1 të kësajKonvente ». Kjo referencë me nenin 1 të KEDNJ-së është veçanërisht konsideraur bazatekstuale për teorinë e efektit horizontal.Gjykata Evropiane shtoi se Shtetet Kontraktuese nuk kanë premtuar vetëm për të mos shkelin të

drejtat e garantuaranga Konventa, pasi këto kanë deyrime pozitive të qenësishme në të drejtat tëcilat Shtetet janë gjithashtu të nevojshme për respektuar.Thënë ndryshe "Përgjegjësia e shtetitmund të jetë krijuar jo vetëm për shkak të ndërhyrjes së saj"Aktiv" në të drejtat e veçanta ... poredhe për shkak të ndërhyrjes së saj 'pasiv'për shkak të mos marrjes së masave pozitive që njëapikim konkret ti pergjigjej një kërkese të paraqitur "Vëmë re Se kjo referencë në teorinë edetyrimeve pozitive nuk është neutrale, sepse ajo është konsideruar si themeli pretorian i teorisësë efektit horizontal429

Në disa rreshta, gjyqtari Europian ngre kuadrin konceptual të interpretimit të faktit nësemosmarrëveshja që kundërshton pjesët rreth një klauzolë kontraktuale nuk konsiderohet sipengesë nëse kombinimi i nenit 1 të Konventës dhe të teorisë së detyrimeve pozitive lejonGjykata të caktojë një efekt horizontale në kontekstin Evropian dhe kjo është pikërisht ajo që dotë bëjë gjykata. Së pari, ajo vë në dukje se liria e shprehjes misheruar nga neni 10 i KonventësEvropiane,mund të jetë vetëm me të vërtetë efektive nëse masave pozitive mbrojtja janë marrënga shteti, edhe në sferën e marrëdhënieve ndërpersonale430

Prandaj, shteti suedez do të mbajë përgjegjësi në qoftë se nuk e ka përmbushur detyrimin e sajpozitiv për të ruajtur lirinë për të marrë informacione, pavarësisht se sfida për të gjetur këtë liri eka origjinën në një kontratë ligjore private. Kështu, në teorinë e detyrimeve pozitive mjetet

429 V. B. Moutel, Op. Cit. (N. 20), No 42 Et S., P. 40 Et S.430 Gjednj-Ja, 16 Dhjetor 2008, Khurshid Mustafa And Tarzibachi Versus Sweden ; Rtd Civ. 2009 § 32.

154

ndëshkimore të shkeljes së të drejtave të njeriut të kryer nga një individ, duke justifikuarjuridiksionin e Gjykatës Evropiane e cila në fund të fundit dënojë një shtet. Për të forcuarargumentin e tij, Gjykata pastaj përcakton se, në parim,ajo nuk është kompetente për të zgjidhurnatyrën e pastër të konfliktit privat.Megjithatë, ajo pranon se nuk mund të qëndrojë e ngurtë kur interpretimi i bërë nga një gjykatëkombëtare të një akti juridik, qoftë një klauzole testamentare, një kontratë private, një dokumentpublik, një dispozitë ligjore ose një praktikë administrative, paraqitet si e paarsyeshme, arbitrareapo diskriminuese.Pikërisht, në rastin specifik , që nga Gjykata Evropiane konsideron se gjykatate brendshme .Kontrata e qirasë ësht e vlefhsme dhe rrjedhimisht, dëbimi i banorëve dheapartamenti i tyre është rezultat i vendimeve te gabuara të Gjykatave .Gjykata konstaton përgjegjësinë e shtetit suedez, në kuptim të nenit 1 të Konventa Europiane .Ky vendim është i rëndësishëm në atë që tregon në të njëjtën kohë të mekanizmit e efektihorizontal dhe karakterin të tij të tërthortë. Gjyqtari Evropian i jep nenit 10 i Konventës si njëdimension horizontal i cili aplikohet në marrëdhëniet private. Megjithatë, ky dimensionhorizontal mbetet indirekte sepse nuk është pronar i ndërtesës që do të sanksionohet, por shtetisuedez që lejoi përfundimin e qirasë e cila përmban një klauzolë të penguese për lirinë eshprehjes .Kjo mënyrë interpretimi e tërthortë është e nevojshme për të nxjerre juridiksionin e të GjykataEvropiane, dhe kjo ndoshta shpjegon faktin se pse, në vendimet lidhur me klauzolat ndërhyrësejanë të drejta dhe themelore, gjyqtari Evropian bëri një përjashtim direkt të vlefshmërisë sëdispozitave të tilla, për të vendosur mbi interpretimin që i japin gjykatat ose procedurat mbi tëcilat punohet për të sfiduar ato. Ndërsa në qoftë se Gjykata Evropiane ka ndjerë gjithmonënevojën për tu lidhur me shkeljen e të drejtës themelore për një ndërhyrje të shtetit. Kjo gjë vihetre në shembujt e mëposhtëm .Kështu, në gjykimin Langborger v. Suedisë dorëzuar më 22 qershor 1989 , një shtetas suedezkishtë lidhur një marrëvëshjë qeraje e cila përmbantenjë "klauzolë negocimi". Në këtë pikë, palëtnë kontrata e e kanë pranuar e qiranë dhe kushtet e tjera për të rënë dakord në bazë tëmarrëveshjes së bisedimeve ndërmjet pronarëve të një grupi ndërtesash dhe një bashkimqeramarresish . I pakënaqur me shumën e qirasë,ai nuk dëshironte të përfaqësohet nga bashkimi iqiramarrësit, aplikanti e ndërprerë qiranë dhe ftoi pronarin për të lidhur një të re pasi këtë liri ija jepte klauzola e negocimit të kontratës; pronari nuk pranoi ofertën e tij.Në vendimin e Van Kuck v.Gjermanisë i cili u shpall më 12 qershor 2003431, aplikanti,i lindur

mashkull, iu nënshtrua trajtimit gjinore ricaktimi.Para operacionit, ajo ka hedhur në gjyqkompaninë e saj të sigurimit në mënyrë që ajo rimburson shpenzimet farmaceutike, dhe segjysma e shpenzimeve të operacionit ndryshimit të gjinisë. Megjithatë,klauzolat e kushteve tëpërgjithshme të kontratës së sigurimit të ndalojë siguruarin për të kërkuar një rimbursim në qoftëse sëmundja ose aksidenti ishte i qëllimshëm i provokuar . Gjykatat e brendshme kanë mbajturqëndrim në pikën e nëse trajtimi i ndryshimit të seksit ishte me të vërtetë e nevojshme ose nëse

431 GJEDNJ, 12 qershor 2003, Van Kuck kundër Gjermanisë.

155

gjendja e aplikantit ishte se pasojë e sjelljes së qëllimshme të tij .Ata arritën në përfundimin seankuesi nuk mund të kërkojë rimbursimin e për shkak se ajo kishte vetë shkaktoi sëmundjen tij.Kur ky rast, gjykata evropiane nuk ka në çdo rregullim kohor për vlefshmërinë e klauzolës apopër kufirin e rimbursimit; ajo thjesht kontrollohet nëse procedurat për rimbusrim jane të drejta .Së fundi, përmendet duhet Schüth v. Gjermani dhe Obst v Gjermanisë të datës 23 shtator2010,dhe Siebenhaar v Germanisë të bërë 3 shkurt 2011432.Në të tre rastet, punonjësit nuk erespektojn detyrimet besnikërisë sipas kontratave të tyre të punës të cilat janë pushuar nga punadhe kanë shkarkimin e tyre para Gjykatës Evropiane duke pretenduar se kanë ndërhyrë në tëdrejtën për respektimin e jetës së tyre private. Përsëri, kjo është më e vlefhsme së klauzoalkontaktore që ka te bëjë me shkakrimin e tyre vlerësuar nga gjykata në rastin Schüth vGjermanisë433 është interesante për shkak se Gjykata Evropiane është shprehur direkt për vlerëne kushtit të besnikërisë 434 - ndoshta kjo është një shenjë e afrimit në mes të jurisprudencësevropiane dhe jurisprudencën e brendshme të shteteve.

5.3.2 Zbatimi i efektit horizontal drejtpërdrejtë nga gjykatat e brendshme.

Para gjykatave të brendshme, dhe veçanërisht në Gjykatën e Lartë , Konventa Evropiane për tëDrejtat e Njeriut duhet të pranojmë si një efekt horizontal drejtpërdrejtë. Kjo do të thotë se"mos-respektimi I me Konventës në marrëdhëniet midis individëve, kundërshtuar nga palëtinicion procedure gjyqësore para gjykatave gjyqësore vendase. " Me fjalë të tjera, gjykatat ebrendshme mund të aplikojnë Konventën Evropiane si rregull për të zgjidhur mosmarrëveshjetthjesht private435

Megjithatë, duke zbatuar këtë efekt horizontal, i gjyqtari i brendshëm ka kontrolluarkushtetutshmërinë në kushtet e kontratës.Të njëtin qëndrim ka mbajtur Gjykata e Lartë , përshqyrtimi i parë i konformitetit të një kushti të dispozitave në Konventën Evropiane. Në njëvendim të njohur të dhënë më 6 mars 1996, ne dhome e trete të Gjykatës Së Kasacionit nëFrancë janë konstatuar se "kushtet e një qira për banimnuk mundin , sipas Nenit 8 § 1 tëKonventës Evropiane të drejtave të njeriut dhe lirive themelore, kanë efektin e privimit tëqiramarresit për aftësinë për të pritur të afërmit » Në këtë rast, qiraja e banimit përcaktuar seobjektet mund të plotësohet vetëm nga qiramarrësja dhe fëmijët e saj. Tani qiramarrësjapërfshirë ka pritur babai i dy fëmijë të fundit të saj, pronari i kërkoi ndërprerjen e qirasë përstrehim të të tretëve.Prandaj, Gjykata vendosi çështjen mbi kontrollin e përputhshmëria së kushteve të kontratës

dhe qëndrimit personal me dispozitat e Konventës Evropiane, veçanërisht në lidhje me të drejtënpër respektimin të privatësisë. Në këtë mënyrë, Gjykata e Lartë ka dhënë një interpretim

432 GJEDNJ, 23 shtator 2010, Schuth kundër Gjermanisë.

156

drejtpërdrejtë lidhur me efektin horizontaletë këtij teksti ndërkombetar.Ky qëndrimu vu re dhenë qëndrimet e mëvonshme . Prandaj qira banimi ka vepruar si "laborator eksperimental" përefekti horizontal i Konventës Evropiane , por kjo nuk ishte e vetmja kontratë prekur nga zbatimiI saj në nivel horizontal . Shumë shpejt, efekti i drejtpërdrejtë horizontal ka filluar edhe nëkontratën e punës.Duke referuar nenit 8 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut , Gjykata pohoi se "sipastekstit,çdokush ka të drejtë për respektimin e banesës së tij ; zgjedhje që i lirë i vendbanimitpersonal dhe familjar është një nga atributet e kësaj të drejte; një kufizim për këtë liria ngapunëdhënësi është i vlefshëm vetëm për gjendjen e të qenit i domosdoshëm për mbrojtjen einteresave legjitime të kompanisë dhe proporcionale, duke pasur parasysh nga I punësuarizënënë punën ë kërkuar, qëllimin e synuar nga efekt horizontal i interpretimi KonventaEvropiane e nenit 8, I cili kontrollon qëllim dhe proporcionalitetin: padyshim, Gjykata mori përzemër nga misioni i saj gjyqësore e të drejtave të njeriut dhe vazhdimisht do të kontrollojëklauzolat e pajtueshmërisë me të drejtat themelore .Pas kontratës së punës dhe kontrata me qira komerciale që është përballur , me KonventaEvropiane për të Drejtat e Njeriut. Së fundi, dy marrëveshje të tjera janë shqyrtuar në dritën eligjit evropian: kontrata e sigurimit dhe rregullat e ndërtimit. Së fundi, të gjithë këta shembujtregojnë se Gjykata e Kasacionite "guximin" për të zbatuar efektin horizontal të ligjit KonventësEvropiane në interpretimitin e kontratave . Qëndrimi i saj, megjithatë, bën thirrje për dy vërejtje.Së pari, edhe pse teoria horizontal efekti ngre një vështirësi të rëndësishme teorike, Gjykata eKasacionit ka shpjegim apo justifikim për dorëzimin e kontratës të Konventës Evropiane për tëDrejtat e Njeriut. Si Diogjeni, kjo provon lëvizjen nga ecje: Konventa Evropiane ka një efekthorizontal që Gjykata e Lartë vlen për marrëdhëniet kontraktuale midis palëvë private .Krahasuar me shpjegime të hollësishme të Gjykatës Evropiane, heshtja e Gjykatës së lartë mundtë duket e papritur. Ne nuk duhet të harrojmë se megjithatë gjykata vendase nuk është në tënjëjtën pozitë si gjykata Evropiane: ajo duhet të shpjegohet, sepse ajo duhet të justifikojë,legjitimimin dhe juridiksionin e saj mbi mosmarrëveshjet mes palëvë private , në të kundërtën,gjyqtari kombëtar është gjykatësi 'natyror' në marrëdhënie kontraktuale,dhe ndoshta nuk i ndjeninevojën për të shpjeguar dhe kur ajo mobilizon atë si një burim i veçantë i ligjit për të kryerdetyrën e tij. Të gjitha këto pyetje janë të ligjshme, sepse ata janë të bazuara në pariminsubsidiariteti i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut: Teksti evropiane duhet të zbatohennga gjykata kombëtare vetëm në rastet kur ligjet kombëtare nuk janë të mjaftueshme për tëmbrojtur të drejtat e njeriut. Ajo që është e qartë është fakti se Gjykata nuk respekton aspakparimin i subsidiaritetit, por ky qëndrim zbulon qëndrim startegjik që është indiferenca .Në përfundim, nën veprimin e kombinuar të jurisprudencës evropiane dhe brenda vendit,Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut ishte në gjendje për të zgjeruar e saj edhe përmarrëdhënie private kontraktuale. Duke supozuar efektin horizontal të Konventës Evropiane,gjyqtarët kanë, në një farë mënyre, por kjo nuk është e sigurt se ata të rriten dhe me guximin ityre kanë shkuar shumë më tej. Duket se gjyqtarët tregojnë disi më shumë kujdes kur bëhet fjalë

157

për të zbatuar në mënyrë efektive konventa evropiane për të Drejtat e Njeriut në marrëdhëniekontraktuale.

5.3.3 Zbatimi i Konventës Evropiane për të Drejtat të Njeriut një marrëdhënievekontraktuale e sigurtë.

Duke deklaruar Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut aplikohet marrëdhënietkontraktuale, gjyqtarët mund të kenë parasysh se ata bërë detyren e tyre në këtë pike .Gjëja mëe rëndësishme nuk është ajo, në fakt, për të thënë se liria kontraktuale mund të kufizohet nga tëdrejtat themelore? Por nga parimet në realitet, distanca është shpesh më e madhe, dhezbatueshmëria potenciale nuk ka gjithmonë mundësi të çojë në zbatimin efektiv. Vëzhgimi ijurisprudencës evropiane dhe vendore jep përshtypjen se gjyqtari është frikësuar disi ngaguximin e tij, dhe ai tani ndihet i detyruar të veprojnë me kujdes, kur ai në fakt kontrollikonservatizëm i kushtet kontraktore.Befasi, ajo ishte përpara Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut kur kjo jurisprudencënxorri më shume në dukje mbajtjen më shumë prova duke ditur se eshtë shume e rralle qëgjykata e Strasburgut kontrollojnë direct vlerat e një kushti kontraktor Vetëm dy raste qëshfaqet e përmendur në këtë kuptim: Vendimi Rommelfanger v Republikës FederaleGjermanisë 436 bëhen nga Komisioni Evropian për të Drejtat e Njeriut me 6 shtator 1989, dheSchüth v Gjermanisë dhënë nga Gjykata Evropiane më 23 shtator 2010. Këto ishte, në të dyjarastet specifike , të kontrollit kushtetues të kushteve të besnikëri në kontratat e punës, dheGjykata Evropiane pati mundësi për të treguar se "parimi, I Konventës i lejon detyrimetkontraktuale të këtij lloji nëse ato janë pranuar lirisht nga palët ".Sepse mosmarrëveshjeve ndërmjet personave privatë është jashtë zonës së saj tradicionale tëndërhyrjes, prandaj Gjykata Evropiane preferojnë të qëndrojnë e terhequr. .Më e habitshëmështë fakti që Gjykata e lartë gjithashtu duhet të jetë e gatshme të kalojnë nëpër me logjikën esaj.Së pari, qëllimi i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut mbetet i kufizuar në lloje tëcaktuara të kontratave Në anën tjetër, gjyqtari kërkon të rregulloj sanksionet që mund të vendosëkundër klauzola ndërhyrëse të drejtat e njeriut .Teoria e efektit horizontal vazhdon te kalojë ngado duke i lejuar gjyqtarit të kalojë të gjithapengesat kontraktore. Kontratat unilatarale , titujt e nderit , ekzekutimi i momentit apo aitestamentar ;a priori te gjitha kontratat i jane neneshtruar KEDNJ-së së bashku me të drejtatthemelore mund të konsiderohen si një kusht për vlefshmerine e Konvetës . Në këtë kuptim ,disa ankesa ne favor te ankimit mund të sanskionohen pak a shume si kontroll i klauzolavekontraktore . Në këtë konteks , është shenuar dhe konstatuar që përmbajta kontraktore nukmund ta pertypë më këtë qendrim ardhur si pasoje e nderhyrjes së të drejtave të njeriut.

436 GjEDNJ, 8 septembre 1989, Maximilian Rommelfanger kundër Republikës Feederale të Gjermanise ,anki. no 12242/86 .

158

Në permbledhje teoria e te drejtave të gjitha kontratat duhet ti neshtrohen KEDNJ-së , nerealitet vetem nje tip kontratash, paraqesin një profil të veçantë, bëhen efekektivisht objekt ikontrollit kolektiv të konventes. Ky kufizim mund të interpretohet ne dy mënyra. Njera mënyrëmund tiperceptojë se janë tranzitore mënyra e dytë eshte padyshim strukturore .

5.4 Efektiviteti i interpretimit të vendimit evropian.

Të drejtat themelore mund të luajnë një ndikim të menjëhershëm në interpretimin e kontratës437

me efekt të tërthortë horizontale. "Është e sigurt se njohja e efektit të menjëhershëm të vendimittë dhënë nga GJ.E.D.NJ-ja do të ishte mënyra më e përshtatshme për të riparuar shkeljen"438.Megjithatë, duke pasur parasysh vështirësitë dhe pasojat e rëndësishme që lind nga një efekt imenjëhershëm i ndaluar nga ligji kombëtar. Çështja e legjitimitetit është më e debatuar nga anadoktrinale. Disa autorë sugjerojnë një kërkesë të tillë, nevojën për të shqyrtuar çështjen brendavendit.439.Në funksion të argumenteve në debat, dhe pa mbrojtur një pozicion të përcaktuar apriori, ne dotë konsiderojmë mundësinë e një veprimi të tillë, këtë herë në pjesën e përparme të interpretimittë kontratës. Edhe pse mungesa e rishikimit të vendimit të brendshëm pas gjykimit Evropiannuk mund të përshkruhet si "skandaloz"440, duket e çuditshme që efektiviteti i të drejtavethemelore të promovuar vazhdimisht nga Gjykata Europiane është ndalur në këtë mënyrë.Aktualisht, "ankuesi individual që hyn në autoritetet evropiane luftojnë në mënyrë ekskluzivepër ligjin, ndër parimet për të përmirësuar gjendjen e atyre që më pas do të pasqyrojë në shkeljeqë ka qenë e hapur"441. Në të vërtetë, mosmarrëveshja midis kontraktorëve fillimisht horizontale- me pamjen vertikale para gjykatave evropiane - nuk e gjeti këtë funksion pas gjykimit evropian.Rëndësia e konsiderueshme është në kuptimin e dhënë GJ.E.D.NJ-ja, para së cilës përfundon mezgjidhjen e mosmarrëveshjes, e cila tenton të krijojë nivelin e katërt të juridiksionit442.Rëndësia që atribuohet palës kontraktuese takohet në Strasburg - por derisa mosmarrëveshjaështë private dhe se gjykatat e brendshme kishin dënuar - gjeneron një mospërputhje të caktuar.Në këtë, gjykim të Gjykatës Europiane e të Drejtave të Njeriut " ndryshohet fati i aplikuesitindividual i cili në masë të madhe pasuron Konventën".443.

437 V. Partie 1, Titre 1, Chapitre 2.438J.-F. Renucci, Droit Européen Des Droits De L’homme, 3ème Éd. Lgdj, 2003, P. 541, N° 415.439 B. Moutel, Op. Cit. (V. Note 74), N° 323. La Solution Proposée Est Envisagée Par L’auteur De ManièreGénérale Pour Le Droit Privé ; J.-P. Marguénaud, « L'instauration D'une Procédure De Révision Des DécisionsDéfinitives Déclarées Contraires À La Cedh Par La Cour De Strasbourg », In J.-P. Marguénaud (Dir.), L'influenceDe La Jurisprudence De La Cour Edh Des Droits De L’homme Sur Le Droit Privé Français, La DocumentationFrançaise, Coll. Perspectives Sur La Justice, Paris, 2001, P 209.440J.-P. Marguénaud, I.441 J.-P. Marguénaud, Op. Cit. (V. Note 192), P. 209.442 F. Sudre, Op. Cit. (V. Note 18), P. 380, N° 212-3443 J.-P. Marguénaud, La Cour Européenne Des Droits De L’homme, 3ème Éd., Dalloz, Coll. Connaissance DuDroit, 2005.

159

Një paradoks del nga njëra anë mes vullnetit të Gjykatës Evropiane për mbrojtjen e të drejtavethemelore edhe humbjen së interesit për kontraktorët. Edhe si ligji i brendshëm duhet mekalimin e kohës në përputhje me rekomandimet e BE-së, kontraktori përgjegjës për aplikim nukmund të përfitojnë direkt nga avantazhet që mund të prokurohen brenda vendimit.

5.4.1 Përshtatja e vendimit Evropian në interpretim.

Të dy kontraktuesit vazhdojnë deri në kuptimin që i kanë dhënë aktit dhe interesave të ndryshmetë vihet përpara për pushtet dhe të ndikojnë në mënyrë efektive për tu përballur në një interpretimqë është i drejtë sa të jetë e mundur. Identifikimi i këtyre interesave dhe zbatimi i tyre nëpërmjetpërdorimit të parimit të proporcionalitetit. I projektuar para se gjyqtari Evropian të aplikojë nënjë mosmarrëveshje vertikale, rimëkëmbja e kërkesës më të fokusuar në interesat specifike tëkontraktorëve. Tani për tani, Gjykata Evropiane ka aplikuar "proporcionalitetin në marrëdhëniete privatëve444" edhe sipas rastit për t'u marrë parasysh një manifestim i ri i këtij parimi .Për këtë arsye, një reflektim është i nevojshëm në mënyrë që akordon gjyqtarin evropian meparimin i proporcionalitetit në një masë të autonomisë dhe diferencimit nga parimi klasik iproporcionalitetit, i cili u krijua për të kufizuar ndikimin e autoriteteve publike të të drejtavethemelore të individëve. Ajo që është gjithashtu e rëndësishme në kontekstin e një përshtatje tëvendimit evropian në interpretim duke rritur në fakt ndërgjegjshmërinë më të madh të palëve nëkonflikt, pasi procedura evropiane - për marrëdhëniet vertikale - nuk pritet para GjykatësEvropiane . Prezenca e shtetit dhe e një individi varet në këtë drejtim, studimi u fokusua nëteknikën e ndërhyrjes palës së tretë - mekanizmi ekzistues, por para Gjykatës në kontekstin emarrëdhënieve vertikale - të dinë se deri në çfarë mase mundet, në rrethana të jashtëzakonshme .Në praktikën gjyqësore materiali është ende i rrallë, dhe nuk ka për qëllim të inkurajojëpërpunimin e mosmarrëveshjeve në interpretim në nivel evropian .Në të vërtetë, me sa duket, sidomos në kontekstin e një koncepti të rreptë të interpretimit,

rëndësinë dhe kuptimin që mund të japi një kontraktues pranisë së një kushti të veçantë nëkontratën e meriton ai që ka aftësia për të shprehur atë. Nevoja për një vlerësim të kontraktorëvenë vendimin interpretimi duhet të kalojnë nëpër një efektivitet më të madh të vendimit. Kjoështë ngritur nga doktrina në lidhje me kontratën në përgjithësi, ky debat mund të ketë një interestë veçantë në kuadrin e interpretimit të kontratës, dhe të ndryshojë në varësi të interpretimit .

5.5 Matja e efektivitetit.

Ç’ështja e efektivitetit të vendimit Evropian të interpretimit ligjin e brendshëm përbën njëzhvillim i ndjekur nga ndikimi i të drejtave themelore në interpretimin e kontratës. Kjo në faktdo të jetë për të zgjeruar fushën e vendimit të Gjykatës Evropiane që shqyrton brenda venditvendimin e interpretimit e bërë nga gjykata vendase.

444 J.-P. Marguénaud, Op. Cit., (V. Note 191).

160

Elementet e avancuara në lidhje me një qasje të tillë është çështja po debatohet nga doktrina, sëpari interpretimi të identifikohet duke marrë në konsideratë mundësinë e një proçedure të tillënë kontekstin e interpretimit të kontratës .Një kufizim efektiv. Ajo mund të konsiderohet a priori se e vetmja pengesë e vërtetë që mund tëdiskreditojë këtë udhë e cila është gjetur me një nga parimet e rëndësishme të së drejtës sëbrëndshme . Megjithatë, ajo mund të konsiderohet si një aposteriori, nën ndikimin edrejtpërdrejtë që Gjykata Evropiane ndonjëherë ka luajtur të drejtat themelore në interpretimin ekontratës, që kjo duhet të jetë pengesë. E vetmja pengesë e vërtetë që mund të diskreditojë këtërrugë është gjetur nëpërmjet respektimit të parimit të gjësë së gjykuar të vendimeve të gjykatavetë brendshme. Megjithatë, elemente të ndryshëm të veprimit Evropian ka tendencë për të treguarse forca e res judicata sipas ligjit kombëtar tejkalohet gjerësisht .Efektiviteti i kufizimit a priori nga res judicata i së drejtës së brendshme. Thamë menjëherëse ky reflektim që fton të rishohë tërësisht praktikat tona tradicionale, dhe vlera dhe roli që ne ijapim të gjykatave kombëtare në përgjithësi duhet të jenë i kualifikuar. Shqetësimet e lidhur mezbutjen autoritetin e vendimeve kombëtare janë të ligjshme që ky parim ofron siguri ligjore dhendihmon për të kufizuar vonesat proçedurale. Por kjo padyshim duhet të jenë të kualifikuar përaq pak mosmarrëveshjet horizontale janë sjellë para autoriteteve evropiane, madje edhe nëçështjet e interpretimit.

Rishikimi i vendimeve civile do të ketë avantazhin e zbatimit të një sistemi të mbrojtjes së tëdrejtave të njeriut që është "i plotë, efektive, efikase, koherente, të lexueshëm dhe ikuptueshëm."445 Gjykimi nga gjykatat e brendshme ka autoritetin e gjësë së gjykuar dhe nukmund të sfidohet, në sajë të kësaj karakteristike. "Autoriteti i parimit res judicata ka mbajtur nëlidhje me objektin e gjykimit. Ajo duhet të jetë gjëja e aplikuar për të është e njëjtë; kërkesaështë bazuar në të njëjtën shkak; aplikimi të jetë midis palëve të njëjta, dhe formuar nga ana etyre dhe kundër tyre në të njëjtën cilësi. "Vendimet e dhëna nga gjykatat e res judicata, që do tëthotë, duke marrë parasysh se ata përfaqësojnë të vërtetën. Pasi gjykimi me të gjitha mjetet ëehtëzbatuar, vendimi nuk mund të kundërshtohet. Kështu, nuk është mundur që kjo procedurë tërihapet, pas një vendimi të GJ.E.D.NJ-së. Megjithatë, forca e res judicata duket e vjetëruar ngaGjykata Evropiane.

5.5.1 Efektiviteti i vjetër në mënyrë retrospektive nga Gjykata Evropiane.

Argumente të ndryshme kanë tendencë për të treguar se forca e res judicata e ligjit të brendshëmështë tejkaluar. Kur çështja është sjellë para Gjykatës Evropiane, ajo humbet karakteristikat e sajhorizontale dhe të përballe me shtetin dhe me një nga kontraktorët. Kur ne shohim një ndryshimnë përfaqësimin e palëve. Aplikimi nuk do të luhet nga të njëjtave palë. Ajo nuk është bazuar në

445 J. Andriantsimbazovina, « La Réouverture D’une Instance Juridictionnelle Administrative Après CondamnationDe La France Par La Cour Européenne Des Droits De L’homme », Rfda 2005, P. 165.

161

të njëjtën shkak. Brenda vendit, kontraktori u ankua për veprimin e palës tjetër përmes kontratës.Ne nivel evropian, kontraktori mund të ankohet vetëm për veprimin e shtetit. Forca e res judicatapër këtë arsye nuk do të ketë nevojë për të luajtur rol për këtë mosmarrëveshje, pasi ajo që ështëmiratuar nga Gjykata Evropiane, nuk ka më të njëjtën natyrë.Ne mund të vlerësojmë se kur të kthehet brenda vendit, nuk është e njëjta çështje dhe për këtëarsye autoriteti i vendimit të parë nuk mund të aplikohet për të. Në fakt, parimi i gjësë së gjykuarështë dobësuar, kur një vendim i brendshëm kundërshtohet nga Strasburgu. Pas ndërhyrjes sëGJ.E.D.NJ-së konstatohen shkelje të ligjit të traktatit - që buron nga një veprim ose mosveprimose shtetëror - autoritetin e gjësë së gjykuar dhe ideja e së vërtetës në të janë arritur. Ruajtja eautoritetit të res judicata nga gjykatat e brendshme ishte e justifikueshme në një "mënyrë ligjoretë mbyllur në vetvete.446"Ajo që është e nevojshme "për t'u marrë parasysh, me bindje, janë standardet konvencionaleevropiane, duke përfshirë ku ato kanë efektin e përmbysur praktikat tona dhe traditave tëbrëndshme447". Argumentet tjera kanë tendencë për të treguar fuqinë që jurisprudenca evropianeluan në vendimet e brendshme. Gjykata Europiane është në gjendje të kundërshtojnë një vendimtë brendshëm, ne mund të konsiderojmë se parimi i autoritetit të gjësë së gjykuar është arritur.Megjithatë, ligji penal është e vetmja degë e ligjit për të siguruar për një përjashtim nga resjudicata. Disa sisteme të huaja gjithashtu ofrojnë këtë procedurë. Dikush mund të të nxjerr njëpërfundim veprime të caktuara të gjyqtarit Evropian disa elemente që sugjerojnë por nuk është epamundur që të shqyrtojë çështjen brenda vendit. Për më tepër, supozimi i një shqyrtimi të tillëështë adresuar edhe në të drejtën e brendshme .

5.6 Argumentet që rrjedhin nga veprimi i gjykatës evropiane.

Megjithëse ligji, rasti i dhënë nga GJ.E.D.NJ-ja nuk do të paraqet çështjen e rishikimit tëvendimeve të brendshme, gjetja e thjeshtë e autoritetin e forcuar sipas këtyre vendimeve embështet këtë mendim.Duket se jurisprudenca evropiane ka tejkaluar kompetencat e saj sipasK.E.D.NJ-së - luan dhe do të duhet të luajë një rol vendimtar në të drejtën e brendshme448.Mund të mbështetet në të njëjtën interpretimin të nenit 6 të Konventës Evropiane e të Drejtave tëNjeriut. Gjyqtarin Evropian arrin të marrë në konsideratë se kjo linjë e të menduarit mund tëjetë e mundur.Zhvillimet në lidhje me këtë nen janë fokusuar në të drejtën e aksesit nëgjykatë449. Siguria ligjore mbrohet dhe kërkon që "të vendoset përfundimisht në një çështje,vendimi i tyre nuk duhet të vihet në pikëpyetje"450.

446J. Andriantsimbazovina, Op. Cit. (V. Note 555), P. 165.447 Jp Dintilhac "Konfrontimi Në Mes Të Kodit Të Procedurës Civile Dhe Konventa Evropiane Për Mbrojtjen E TëDrejtave Të Njeriut Dhe Lirive Themelore Të Njeriut" Në Shtëpi Dhe J. C. Puigelier (Eds), Kodi I Ri I ProcedurësCivile (1975-2005), Economica, 2006, F. 415.448Pjesa E 1, Titulli 1, Seksioni 2, § 2.449 Gjednj, 21 Shkurt 1975, Golder Versus Royaume-Uni, Série A N° 18. Afdi 1975, P. 330, Obs. R. Pelloux;Gacedh, N° 25, Comm. A. Gouttenoire.450Gjednj, 28 Tetor 1999, Brumarescu Versus Roumanie, § 61.

162

Kjo mund të sugjerojë se vendimi i brendshëm nuk duhet të vihet në pyetje. Megjithatë, këtozhvillime të njëjta në lidhje me nenin 6 vlerësojnë të drejtën e çdo individi për një vendimpërfundimtar të mosmarrëveshjes. Në këtë kuptim, mund të imagjinohet se vendimi Evropian nëlidhje me kontratën, e cila ndikon më vonë në gjendjen e kontraktorëve - veçanërisht pasi njëprej tyre mungon nga procesi - jo një zgjidhje të prerë mosmarrëveshjes, pa u kthyer brendavendit. Neni 46-1 i Konventës së të Drejtave të Njeriut i cili parashikon se "Palët e lartakontraktuese marrin përsipër ti binden vendimeve përfundimtare të Gjykatës në çdo çështje kuato janë palë" mund të sugjerojnë gjithashtu se pas gjykimit Evropian, që ka të bëjë një vendimtë brendshëm, duhet të marrë në konsideratë.Disa sisteme të juridikë e kanë adresuar çështjen e krijimit të një procedure shqyrtimi në nivelkombëtar në vijim të vendimeve të GJ.E.D.NJ-së .Si, Franca, shumica e vendeve evropiane të sigurojë se res judicata mund të merren nëkonsideratë në qoftë se një fakt i ri vjen pasi është marr vendimi i formës së prerë. Për sa kohë -dhe si vetë Franca mohon - të gjitha ato që nuk sigurojnë për këtë sfidë mund të gjenerohet nganjë vendim i GJ.E.D.NJ-së. Danimarka, Finlanda apo Suedia është në mesin e vendeve që e kanënjohur këtë mundësi. Procedura e shqyrtimit dhe zbatimit, për shkak të dënimit që drejtohet ngaGJ.E.D.NJ-ja, përdor procedurën e rishikimit konvencional që ekziston në këto vende.Sistemet e tjera, si ligjet Spanjolle, sigurojnë brenda vendit një procedurë të veçantë në rastin e

një rishikimi aktorëve pas një vendimi Evropian. Kjo procedurë vlen edhe për penale,administrative, apo civil. Austria dhe Luksemburgu gjithashtu e ofrojnë për këtë procedurë, porvetëm në çështjet penale. Norvegjia dhe Zvicra do të zbatohen në çështjet civile dhe penale.Bazuar në vëzhgimet në vendet e tjera evropiane, duke përfshirë cështjet penale, pjesë edoktrinës të avancimit ka argumente përgjatë vijave të rishikimit të vendimit Evropian në ligjinkombëtar.Prandaj, rigjykimi është i inkurajuar për të shqyrtuar ndikimin e palëve. "Nuk ka asnjë arsyeobjektive të mos të ketë të njëjtin raport me vendimet civile ose administrative, të njëjtat shkaqeduhet të prodhojnë logjikisht efekte të njëjta. Parimi i afirmuar nga Konventa Evropiane për tëDrejtat e Njeriut është një nga pandashmëritë e të drejtave të garantuara. Nëse ka hierarki duhettë krijohet për përmbajtjen e këtyre të drejtave, ajo nuk mund të jetë ndryshe për zbatimin e tyrepraktik451". "Një individë apo kompani, ka humbur një padi kundër një tjetri para gjykatës, qëndikon në marrëdhëniet familjare, apo shtypin, ose kontrata, ose pronën, ose përgjegjësinë civile.Pasi janë shteruar mjetet juridike, K.E.D.NJ-ja konsideron se në rastin që sjellë para saj, gjykatakombëtare ka shkelur një dispozitë të Konventës Evropiane, në mënyrë që të penalizojë shtetin.Kjo linjë e mendimit, është ngritur për të drejtën private452 në përgjithësi dhe duket e mundshmenë funksion të elementeve të përparuar. Por tani e përshtatshme për të vlerësuar në lidhje meçështjen e interpretimit të kontratës, për tu marrë parasysh se në çfarë mase do të mund tëzbatohet dhe nëse ka një interes.

451J.-F. Renucci, « Le Réexamen D’une Décision De Justice Définitive Dans L’intérêt Des Droits De L’homme », D.2000, P. 655.452 B. Moutel, Op. Cit. (V. Note 74), N° 323.

163

5.7 Shtrirja e efikasitetit të kontratës.

Kjo është me kuptimin që palët të japin kontratën e tyre dhe të shprehin interesat e tyre private.Për shkak se kjo domethënie shumë të personalizuar, nuk është për Gjykatën Evropiane për tëndërhyrë në këto marrëdhënie të veçanta, e cila do të kontrollon marrëdhëniet vertikale.Megjithatë, edhe pse ligji është ende shumë i matur në temën e lirisë që ai mund të marrë nëlidhje me interpretimin e një kontrate të nevojshme dhe të marrin në konsideratë interesat epalëve që mund të ruhen në sferën e brendshme. Ai e tejkalon në këtë , prioritet që i jepetmbrojtjes së interesave të palëve duhet që të mbizotërojë, dhe merr për këtë arsye të pyes vetennëse do të ishte mirë për të zgjeruar fushën e vendimit evropian interpretim brenda vendit.Sigurisht, ndërhyrja gjyqësore në lidhje me interpretimin është ende e rrallë, por mjaftueshëmtronditës për të justifikuar se është pyetja për të cilën zërat që do të vënë përparadomosdoshmërinë empirike.Duke iu drejtuar shqyrtimit në kontekstin e interpretimit të thotë për të dalluar në mesin e disa

vendimeve, të cilat i karakterizon ato. Çfarë lloj interpretimi bën Gjykata Evropiane? Si uzëvendësua nga gjykata e brendshme? Si ai e pranoi përgjegjësinë e shtetit? A do të jetë thjeshtmosmarrëveshje vertikale apo e konsideron rolin e palëve në shkelje të së drejtës themelore?Studimi i jurisprudencës tregoi se Gjykata Evropiane mund të ndërhyjë drejtpërdrejtë nëinterpretimin dënon me interpretimin e bërë nga shteti, apo edhe duke qëndruar në të. Në këtërast, të dy mund të dallohen, nga e cila mund të mendojë se ideja e zbatimit të vendimitevropiane të interpretimit në nivel evropian do të kuptohet në mënyra të ndryshme. Sipasinterpretimit të K.E.D.NJ-së tregohet se e drejta themelore është për shkak të mosfunksionimitvetëm një herë (p.sh. keqinterpretimi i një klauzole kontraktuale nga ana e gjykatës sëbrendshme) ose një mosfunksionim strukturor ( p.sh. prania e një ligji mbi të cilat është bazuarkontrata, dhe që përcakton kuptimin dhe detyrimet e tij), interesat në këtë çështje ndryshojnë.Në rast se Gjykata Evropiane nuk do të dënojë shtetin, do të thotë se termi kontraktual dheinterpretimi që i është dhënë nga gjykatat e brendshme i'a jep kontratën në një mënyrë nëpërputhje me K.E.D.NJ - në? A është e njëjtë në rastin e një ligji? A është kjo për sa i përketarritjes që thirret nga aplikanti në Strasburg humbja e legjitimitetit të tij?Nëse kjo për Gjykatën Evropiane është për të analizuar përputhshmërinë e interpretimit tëkontratës për sa i përket të drejtave themelore për shkak të një ligji kombëtar ose një klauzolë efutur në kontratë e cila duhet të përcaktojë kuptimin, nëse përgjegjësia e shtetit nuk është njohur,atëherë shqyrtimi i çështjes në nivel kombëtar nuk duhet të bëhet. Në të vërtetë, nevoja për tëvënë në vend një proces rishikimi është zbutur në masë të madhe në këtë rast, pasi gjendja epalëve mbetet e pandryshuar.Vendimi Evropian, edhe pse kemi të bëjmë me shtetin një farë mënyre konfirmon interpretimin evendimit të brendshëm të një marrëdhënie private. Edhe parametrat e argumentit që vazhdojnë tëçojnë në këtë vendim janë të ndryshme nga ato të gjykatave të brendshme, në atë që nuk qëndronnë të njëjtin terren dhe nuk gjykon në të njëjtën mënyrë, rezultati është i njëjtë për të dyja palët.Vlerësimin e shqyrtimit në rastin e interpretimit duket për këtë arsye se kanë një interes, kur

164

përgjegjësia e shtetit është e angazhimi. Çështja e rishikimit në kontekstin e interpretimit të njëkontrate ka kuptim kur përgjegjësia e shtetit është e angazhuar me të vërtetë. Nëse GjykataEvropiane dënon shtetin, shkelja ishte pretenduar nga si pakënaqësi nga kontraktori. Çfarëqëllimi ka për ti dhënë interpretimin e tij në kontratë? Ajo do të dallojë se është në kontekstin enjë interpretimi duke zbuluar se kushti nuk është në përputhje me K.E.D.NJ-në (§ 1), ose nëkuptimin e kontratës shkel Konventën për shkak të një ligji.

5.7.1 Interpretimi për shkak të mosfunksionimit të kohës.

Gjykata Evropiane ka treguar se ajo mund të ndërhyjë drejtpërdrejtë në interpretimin ekontratës, kur ai erdhi për të shqyrtuar interpretimin se gjyqtari kombëtar kishte në dorë të vetnjë klauzolë të përshtatur për këtë arsye - nga palët në kontratë453. Në këtë rast, veprimi iGjykatës Evropiane është pjesë e një konceptimi të rreptë të interpretimit.Pikërisht në këtë kontekst që qasja e gjyqtarit është më shqetësuese për shkak se absolutisht nukka punuar në fushën e cila është zakonisht e tij. Për më tepër, ne mund të parashikojmë – që nëçdo rast duhet të konsiderohet - në qoftë se ai ka ndërhyrë në këtë mënyrë, ai do të vazhdojëvrullin e tij. Në këtë kontekst interpretohet në mënyrë strikte, nevoja për të luajtur vendimin e sajbrenda vendit, duke marrë në pyetje interpretimin kryer tashmë nga gjyqtari kombëtar?Ajo që është e rëndësishme duke pasur parasysh karakteristikat e veçanta në të cilat përshtatet

veprimi i gjykatave evropiane, është ruajtja e një ekuilibër në mes të interesit të veçantë qëmund të ketë për palët si dhe zbatimit të vendimit në ligjin kombëtar, dhe pasojat e përgjithshmeqë mund të gjenerojnë .Interesi për palët për të rihapur proçedurën në nivel kombëtar për tëzbatuar vendimin e Gjykatës Evropiane nuk duket vendimtar, edhe më shumë nëse interesatprivate të të dyja palëve janë konsideruar nga Gjykata Evropiane, pasi ka qenë i theksuar mëparë.Në të vërtetë, mosmarrëveshja është pjesë e një interpretimi të rreptë të një klauzole tëshprehur të veçantë dhe unike për marrëdhëniet kundër idesë së standartizimit. Nga kjo, nemund të konsiderojmë dy hipoteza.Së pari, në qoftë se kontraktori ka kërkuar nga gjykata evropiane se është përforcuar meinterpretimin e vendimit evropian - që nënkupton se shteti është i dënuar - kjo nënkupton se palae kishte kapur gjyqtarin e brendshëm në një çështje dhe interpretimi në këtë mënyrë e shehndryshimin e tij të situatës. Ai bëhet pala humbëse e gjykimit, pasi ajo nuk paraqitet paragjykatave evropiane, dhe se nuk është nga gjykata evropiane për të vepruar në këtë mjedis shumëprivat të një interpretimi të rreptë të kontratës. Në këtë kuptim, ne mund të konsiderojmë se evetmja mënyrë që Gjykata Evropiane të proçedojë për rivendosjen, e cila mund të zbatohet në

453 Shih Për Shembull. Gjykata Ednj 13 Korrik 2004, Pla Dhe Puncernau V. Andorra: Rtd Civ. 2004, F. 804, Obs.Jp Marguénaud; Ajda 2004, F. 1812 Obs. Jf Flauss; "Ligji I Konventës Evropiane Për Të Drejtat E Njeriut", Jcp2005 I, 103, Nr 15, Obs. F. Sudre; "Interpretimi I Një Natyrë Testamentare Dhe Kednj-Së", Jcp, 2005, Ed. G, Ii,10052, Vëren F. Baker; "Gjykata Evropiane E Të Drejtave Të Njeriut Dhe Interpretimi I Vullnetit", D. 2005, F.1832 E. Rating Fish Drocourt; "Natyra E Një Letër Zyrtare Letër Testament", D. 2005, F. 1064, Obs. Z. Nicod; Drc2005, F. 645, Obs. J. Rochfeld; "Interpretimi I Testamentit Në Përputhje Me Parimet E Konventës Evropiane Për TëDrejtat E Njeriut" Directory Defrenois 2005, F. 1909 P. Malaurie Vëren.

165

lidhje me kontraktuesit e tjerë, edhe pse kjo nuk është menduar në kontekstin e një marrëdhëniehorizontale, me interpretimin e një kontrate. Ai ka për qëllim normalizimin e gjendjes në shtetpara sulmit në K.E.D.NJ-së. Masat që merr shteti, për kontrollin e gjykatave evropiane janëzgjeruar.Edhe në qoftë se kjo nuk duhet të jetë një masë e përshtatshme për të formuar një pjesë tëinterpretimit, bujaria që karakterizon mund të sugjerojnë se Gjykata Evropiane mund të zhvillojënjë dëmshpërblim më të veçantë në kontekstin e një shkeljeje vertikale. Vënë gjërat e shtetitpërpara shkeljes së përfshirë edhe një shumëllojshmëri të supozimeve, pasi situatat kontraktuale,sidomos kur dispozita të caktuara janë personalizuar, janë të gjitha të ndryshme. Megjithatë,çështja e kompensimit të tillë nuk do të dali, nëse kërkesa e kontraktorit nga GJ.E.D.N-ja nukështë konfirmuar nga interpretimi e vendimit, që do të thotë, nëse shteti nuk është dënuar. Në tëvërtetë, gjendja e të dyja palëve mbetet e njëjtë ashtu siç ishte duke ndjekur interpretimin ebrendshëm. Gjykata Evropiane, në të dyja rastet, ka vepruar si gjykatë e gjyqtarit të brendshëm tëapelit. Sido që të jetë rezultati i vendimit të interpretimit Evropian, edhe pse ajo është enevojshme që të marri në konsideratë zgjidhjen "më pak të keq" në masën që ne nuk mund tëinjorojmë atë që Gjykata Evropiane ka marrë këtë qasje në shtet.Prandaj, çështja e rihapjes së proçedurës së vendimit të brendshëm duhet të merret parasysh.

Pasojat e mundshme në pyetje të vendimit të brendshëm të interpretimit të vendimit evropian përt'u paraqitur pasoja të rënda. Çështja e rihapjes së procedurës së vendimmarrjes së brendshmeduhet të merret parasysh. Megjithatë, sipas një interpretimi të rreptë të kontratës, që do të thotëkur bëhet fjalë për interpretimin të zbuluar në kuptim të një dispozite kontraktuale"materializuar", me mundësinë për gjykatësit për marrëveshje evropiane me një rast të tillë, dhetë njëjtën gjë për aplikuesit që të jetë në gjendje për të hyrë në Gjykatën Evropiane për një pyetjetë tillë, nuk është e dëshirueshme.Në këtë kuadër private dhe shumë të përpiktë , ai duhet të mbetet në sferën thjesht e brendshme,duke përdorur, megjithatë, në qoftë se duhen mekanizma të tjerë - më vonë e të parashikuara - sirregullat e vlerësimit për interpretimin e kontratës, ose interesi në çështjen e referencës. Tanikemi parasysh pyetjen kur interpretimi është i nevojshme për shkak të dështimit strukturor.

5.7.2 Interpretimi për shkak të mosfunksionimit strukturor.

Gjykata Evropiane ka treguar se ajo mund të ndërhyjë drejtpërdrejt në interpretimin e kontratës,kur kjo është një ligj që lejoi palët kontraktore që i kanë dhënë pëlqimin e tyre në mbështetje tëkëtij teksti, të shkelin Konventën Europiane të të Drejtave të Njeriut454. Në këtë rast, veprimi iGjykatës Evropiane është pjesë e një konceptimi më të gjerë të interpretimit. Kjo kuptohet mëpas si qëllim për të përcaktuar kuptimin e marrëveshjes së përgjithshme, që do të thotë, që tëpërcaktojë përmbajtjen e saj, dhe për këtë arsye detyrimet që rrjedhin nga kjo marrëveshje. Këtu

454 Gjednj, Gde Ch., 19 .06.2006, Hutten-Czapska Versus. Pologne, Req. N° 35014/97, Ajda 2006, P. 1709 Et 1717,Obs. J.-F. Flauss.

166

nuk është kuptimi i një klauzole të "materializuar" një burim i mosmarrëveshjes midis palëvekontraktuese, por kuptimi i përgjithshëm për kontratën. Në këtë kontekst të një interpretimikuptohet gjerësisht, nevoja për të luajtur nga brenda vendimin e Gjykatës Evropiane, duke marrënë pyetje a është i mençur interpretimin e kryer tashmë nga gjykata kombëtare?Për ndërhyrjen e gjyqtarit në një marrëdhënie private për të interpretuar kontratën, fillimishtmund të theksohet se në këtë pjesë të një modeli më të gjerë të interpretimit, ndërhyrja eGjykatës Evropiane është më pak shqetësuese. Ajo që duhet, në të njëjtën mënyrë si arsyetim,për të bërë një ekuilibër mes interesave të palëve për të rihapur procedurën në nivel kombëtar, sidhe ndikimi i përgjithshëm kjo do të ketë në të drejtën e brendshme. Interesi për vendimin qëinterpretimi evropian i ka dhënë aplikuesit në të drejtën e brendshme duket më e rëndësishme nëkëtë kontekst. Në të vërtetë, kërkesa e tyre do të mund të më shënohet ,se shkelja nuk vjen nganjë prej tyre nëpërmjet klauzolës që do të kishte futur në kontratë, por nga fakti i shtetit, nëmënyrë të veçantë të legjislacionit të tij.Mbi të gjitha, një pikëpamje e sigurisë juridike, dhe ideja e barazisë që mund të lindi455 - përkontraktuesit të tjerë janë domosdoshmërisht në të njëjtën situatë456 - rihapet e çështja që mundtë jetë e dobishme. Në mungesë të një rihapje të proçedimeve në nivel të brendshëm,kontraktuesit mund të përfitojnë nga avantazhet e ndryshimit të ligjit. Rihapet procedura në nivelkombëtar që do të lejojë që trupit gjykues për të nxjerrë të gjitha pasojat për kontratën endryshimit të ligjit në nivel kombëtar. Sidomos, që ligji të ndryshohet ose fshihet, duket se aiduhet të kthehet në gjykatën kombëtare për të interpretuar kontratën dhe për të përcaktuarndikimin që ka pasur në kuptimin e aktit, rëndësinë që palët kishin dhënë, në gjendjen emëparshme. Në këtë mënyrë në fakt nëse kuptimin që palët kishin dhënë kontratën dhe gjyqtarit iatribohet një rol vendimtar në këtë ligj, në qoftë se ajo ishte marrëveshje e bazës, ose pikaaksesore.Mbijetesa e kontratës varet nga kjo analizë. Nëse shteti nuk është i dënuar, dhe si pjesë e të njëdështimi interpretimi nuk lind e drejta për shqyrtimin i çështjes. Pasojat nga brenda nuk janëlarguar aq shumë nga situata në të cilën Gjykata Evropiane e kishte dënuar, madje edhe në njëmarrëdhënie thjesht vertikale, një ligj të brendshëm. Ky shqyrtim i interesave për kontraktorëtpërballen me pasojat që hasen në të drejtën e brendshme, atribohen dhe tregojnë interpretimin evendimit evropian - në kontekstin e një interpretimi për shkak të një mosfunksionimi strukturor

5.7.3 Përfundime.

Efektiviteti i vendimit Evropian të interpretimit. Liria e zbatimit të detyrueshëm në të drejtëne brendshme, mbrojtja e kontraktorit në përputhje me Gjykatën Evropiane të Drejtave të Njeriutnuk mund të sigurohet siç duhet në atë masë që çështja shkon jashtë në Strasburgut. Pas gjykimit

455Kjo do të krijonte pabarazi mes palëve në kontratë janë shkaku i ndryshimit të ligjit, si dhe individë të tjerë të cilëtjanë në të njëjtën situatë, dhe se mosmarrëveshja nuk është vendosur ende. Ata pa dyshim do të përfitojnë ngandryshimi i ligjit.456 Shih zhvillimin e teknikës së gjykimit pilot të: v. Part 1, Titulli 1, Kap. 1, Pjesa 2.

167

Evropian, ka proçedurë që lejon aplikanti të jetë në gjendje të rishqyrtojë çështjen brenda vendit.Vendimet e ndryshimit të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut është vetëm gjendja eankuesit, por kjo do të lejojë K.E.D.NJ- në për t u zhvilluar më tej 457. Kjo çështje paraqet njëproblem të madh për shkeljen e parimit të gjësë së gjykuar për vendimin e gjykatës sëbrendshme. Megjithatë, argumentet e ndryshme, të nxjerra nga doktrina e veprimit të gjykataveevropiane, apo të të sistemeve te tjera ligjore, mendojmë se një qasje e tillë do të jetë e mundur.E gjithë pika e marrëveshjes është që e di se deri në çfarë mase mund të jetë interesante dhe emundshme në konteksti i interpretimit.Sipas konceptit të interpretimit, duket se interesi nëçështjen e efektivitetit të vendimit Evropian nga gjykatat e brendshme nuk është e njëjtë. Sipjesë e një interpretimi për shkak të dështimit strukturor, që do të thotë kuptimi që palët i kanëdhënë kontratës lind nga një standard i brendshëm, për shembull, në të cilën kontrata ështëmbështetur, për shkak të detyrimeve që rrjedhin i kanë prishur kuptimin ,Ky studimi tregon semund të ketë një interes në vendimin Evropiane të interpretimit në fushën e të drejtës sëbrendshme, e cila do të nënkuptonte që të shqyrtojë vendimin e parë të interpretimit të kryer ngagjykata vendase. Megjithatë, në kontekstin e një interpretimi për shkak të mosfunksionimit ështëpër të thënë- se kur interpretimi kuptohet në mënyrë rigoroze, dhe kjo është përcaktuar nëkuptimin e një klauzole të veçantë kontrata, studimi tregoi se interesi ishte më pakët në këtëzgjidhje.Influenca perfekte e vendimit Interpretimi Evropian. Ndikimi i të drejtave themelore nëinterpretimin e kontratës është përsosur. Vendimi Evropian i interpretimit, siç është paraparë tanikërkon që palët kontraktore të vlerësojnë më shumë, përcaktimin e kuptimit të kontratës e cilaështë një marrëdhënie problematike me e madhe, deri në masën që pasojat do të jenë të krijuaranë kontratën në mënyrë të pashmangshme të ndryshojnë gjëndjen e tyre personale.Rivlerësimi nga palët kontraktore. Studimi tregoi ndikimin e të drejtave të njeriut nëinterpretimin e kontratës, kur ky interpretim është bërë në nivel evropian nuk i ka lejuar të marrëparasysh palët kontraktore . Rrugët e shqyrtimit, bazuar në debatet themelore doktrinore, lejohentë marrin në konsideratë, interpretimin e saktë të kontratës, para se vlerësimi mund të kalojëfillimisht duke iu përshtatur vendimet evropiane, e cila do të lejojë më shumë parasysh interesinnë fakt në konflikt, dhe një vleresim më i madh i palëve aktualisht në konflikt, për të cilën ështëkonsideruar çështja e ndërhyrjes së palës së tretë458. Ky vlerësim i kontraktorëve nga interpretimii kontratës kërkon përshtatjen e vendimit evropian të interpretimit por edhe nga ana e çështjes sëefektivitetit të vendimit Evropiane të interpretimit. Bazuar në këto debate doktrinore të lidhura,interesi i shtyrë në pjesën e përparme të interpretimit për të treguar se interesi i të tillë varet nëfakti nga origjina e interpretimit në nivel kombëtar, sipas kësaj ka qenë e nevojshme për shkaktë një- kompensimi apo të mosfunksionimit strukturor. Janë identifikuar disa mendime për tëpërmirësuar perceptimin e ndikimit të të drejtave të njeriut në interpretimin e brendshëm.Përfshirja e tyre është e inkurajuar për shkak se ata ndoshta do të nxisin trajtimin e

457 J.-P. Marguénaud, P. 113.458 G. Cohen-Jonathan, Op. Ci,Fq . 535.

168

mosmarrëveshjeve të interpretimit në kuptimin e të drejtave themelore në nivel thjeshtkombëtar, pa mohuar më të rëndësishmen ndër to që është ndikimi i Gjykatës Evropiane.

5.8 Nevoja për përmirësimin e vendimmarrjes.

Vëzhgimi dhe kritikat e rastit brenda vendit kanë ndihmuar të nxjerrin në pah karakteristikat eqëndrimit të gjykatës, në interpretimin e një kontrate nëpërmjet prizmit të të drejtave të njeriut.Rrëmuja, paqëndrueshmëria e jurisprudencës, për të ulur theksin në vullnetin në kontratë, nërënie në kompetencat e gjyqtarëve të brendshëm që të përballet me Konventën Evropiane të tëDrejtave të Njeriut, zotërim i dobët i mjeteve evropiane të tilla si proporcionaliteti.Në këto vëzhgime, është e mundur për të ofruar disa ide për të përmirësuar vendimmarrjen ebrendshme. Në të vërtetë, ajo nuk është e dobishme për të diskutuar mbi ekzistencën e këtijfenomeni459 - tani e pamohueshme - por më tepër për të sugjeruar përmirësime. Duket erëndësishme që gjykata kombëtare mund të ndërtojë mjete të forta për të trajtuar ndikimin e tëdrejtave themelore në mënyrë të balancuar, dhe mund të luftojë ndërhyrjen e Gjykatës Evropianenë mosmarrëveshje në lidhje me interpretimin e kontratës. Përmirësimet e para e mundshmepërmes zbatimit të një procedure paraprake të qeverisë që do të jetë rezultat i bashkëpunimit nëmes të Gjykatës Evropiane dhe gjykatat e brendshme në nismën e kësaj të fundit.Duke bërë thirrje për GJ.E.D.NJ-së, gjykatat e brendshme nuk e ka prerë ndikimin e saj nëvendimin përfundimtar. Kjo teknikë përbën një kompromis të mirë ndërmjet njohjes së drejtavethemelore dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjes nga ana e gjykatave të brendshme. Përmirësimi idytë i mundshëm ka të bëjë me rregullat për interpretimin e ligjit të kontratës.Kjo do të forcojëkëtë të fundit, nëse rregullat teknike të përcaktuara në Kodin Civil, si rregulla më abstrakte nëlidhje me atë që harton dhe drejton interpretuesi gjyqtar . Në këtë pikë të fundit, një reflektim përçështjen e heqjes dorë duket interesant.

5.9 Inkurajimi për njohjen referencën e vendimit.

Përdorimi i Komunitetit vendim teknik paraprak është një nga zgjidhjet që mund të bëhen për tëruajtur këtë lidhje të fortë në mes të Gjykatës Evropiane dhe gjykatave të brendshme 460 dukeruajtur zgjidhjen e mosmarrëveshjeve lidhur me interpretimin në maksimum në sferën ebrendshme. Në të vërtetë, ndërsa e drejta komunitare parashikon një procedurë për dialogndërmjet gjykatës kombëtare dhe Gjykatës së Drejtësisë dhe asaj e të drejtës së brendshme461

459 A. Debet,Op. Cit.460 F. Benoit-Rohmer, "Perspektivat E Reformave Afatgjatë Të Gjykatës Evropiane Të Të Drejtave Të Njeriut:"Certiorari "Kundrejt Vendim Paraprak" Rudh December 16, 2002, Vol. 14, Nr 7-8, F. 313 Ff.461 G. Cornu, Op. Cit. (V. 198 Shënime), "Procedura Para Konsultimit Për Interpretim Për Të Gjitha Gjykatat EGjyqësorit Hyjnë Një Pikë Të Re Të Ligjit, Delikate Dhe Të Shpeshta (Me Përjashtim Penale), Për Të Qëndruar EProcedurës Dhe Zbatohen Për Gjykatën E Kasacionit, Një Mendim I Cili, Thjesht Këshillues, Jo Të DetyrueshmeNë Juridiksionin E Ligjit Që Ka Kërkuar Ajo (Le Të Vetëm Juridiksionet E Tjera Në Proceset Gjyqësore Në TëArdhmen) Dhe Se Gjykata Nuk Duhet Të Presin Au Përtej Afatit Ligjor, Tani Kufizojë Qëndrimin E Procedurave. "

169

kjo organizon një rekomandim për mendimin midis gjykatave, nuk ka asnjë mjet që jetëparashikuar për respektimin i GJ.E.D.NJ-së për të drejtat e njeriut, pavarësisht nga kjo kur nukgjen shkelje në vendimin e Gjykatës.. Gjykata e lartë nga ana e saj ka fuqinë për të ndërhyrë nërastet e shtrembërimit në interpretim. Të ballafaquar462 me ndërhyrje të gjykatës evropiane, tëcilat nganjëherë veprojnë si një nivel i katërt i juridiksionit, është e mundur, që ti përgjigjemi tëvullnetit për të ndaluar këtë ndërhyrje, duke i dhënë kompetencë në Gjykatën e Lartë nëinterpretimin e kontratës, edhe pse gjyqtari do të ketë lexuar nëpërmjet të drejtave themelore.Kështu, në përgjigje të dëshirës për të përmirësuar fuqinë e gjyqtarit kombëtar në interpretimi,por edhe në mjete të mëdha të kontrollit për gjyqtarin për të marrë vendimin e tij, referencaparaprake është një rrugë interesante. Ajo do që të dyja të integrohen në në këtë proces, i cili dotë jetë një pengesë para se të hyjë përfundimisht në Gjykatën Evropiane, dhe do të lejojë njëkontroll më të mirë të të drejtave themelore të njeriut, duke i kërkuar gjyqtarit të evropian qëvendimi përfundimtar të merret nga ai.Ideja është që të japë gjyqtarit më shumë pushtet për të qenë një mburojë efektive kundërGJ.E.D.NJ-së dhe ribalancim të kësaj marrëdhënie. Ajo i është nënshtruar dhe zbatuar ngaGjykata Evropiane në lidhje me gjykatat vendase. Vendimi paraprak që nga ligji i Komunitetit,pa dyshim të jetë një mjet shumë i dobishëm për gjykatat kombëtarë në lidhje me K.E.D.NJ- në.Për shkak të mundësive që përdor, vendimi paraprak do të jetë një mjet shumë i dobishëm nëduart e gjykatës vendase në marrëdhëniet e saj me GJ.E.D.NJ-në .Kuptimi i referencës paraprake në përgjithësi. Kuptimi i artit të referencës paraprake dhekuptimi i vendimit paraprak ëshë teknik. Përkufizimi i vendimit paraprak dhe identifikimin epersonazheve të saj të lejojë që të kuptojnë domethënien e kësaj teknike.Përkufizimi i referencës paraprake sipas ligjit të Komunitetit, vendimet paraprake463 imundësojnë gjykatës kombëtare që të kërkojë nga gjyqtari i Gjykatës Evropiane në lidhje meinterpretimin ose vlefshmërinë e një këtij rregulli të Komunitetit464. Pyetja duhet të jetëkoherente dhe gjithëpërfshirëse dhe në kthim, përgjigja e dhënë duhet jetë e dobishme, që do tëthotë, ajo duhet të jetë një këshillë e vërtetë që jepet gjykatës kombëtare, lidhur vendimin e saj.Standardi që mund të jetë në kërkesë mund të rezultojë nga legjislacioni. Me origjinë nëKomunitet, vendimi paraprake janë pjesë e një procedure të rregulluar dhe i përgjigjenkarakteristikave specifike.Karakteret e vendimeve paraprake: Lidhur me natyrën e kërkesës, kjo është fakultative, kur vjenpyetja para një gjykate të një shteti anëtar dhe gjykata kombëtare konsideron se duhet të kthehetpër të reaguar nga Gj.E.D.NJ- ja.Zbatimi i vendimit paraprak teknik. Procedura e ndjekur gjatëvendimeve paraprake dhe objekti i vendimit janë të rëndësishme për të identifikuar.

462 F. Sudre, Op. Cit. (V. Note 18), P. 380, N° 212-3.463Neni 234 te traktatit te komunitetit evropian.464 Neni 234 i Traktatit në mënyrë specifike parashikon që Gjykata e Strasburgut ka juridiksion për të dhënë njëvendim paraprak për "interpretimin e këtij Traktati", "mbi vlefshmërinë dhe interpretimin e akteve të institucionevetë Komunitetit dhe Banka Qendrore Evropiane ", por edhe në" interpretimin e statuteve të organeve të përcaktuarame akt të Këshillit, ku këto statute kështu ofrojnë. "

170

Procedura e vendimeve paraprake. Këto rregulla zbatohen, kur kjo është një çështje einterpretimit e cila është dhënë nga Gjykatë. Megjithatë, kur është e vlefshme pyetja, rregullatjanë të ndryshme për shkak të prezumimit të ligjshmërisë të vendosur në ligjin e Komunitetit.Ndërsa asgjë në Traktatin nuk është planifikuar në këtë kuptim, i cili nuk është dalluar ngaGjykata e Drejtësisë. Gj.E.D.NJ- ja ka vendosur për të parandaluar gjykatat më të ulta që mundtë bëj thirrje të pakufizuar në pikëpyetje vlefshmërinë e Komunitetit që vepron dhe kalonënëpër Gjykatën e drejtësisë në atë masë që referenca paraprake është e detyrueshme. VetëmGjykata e Drejtësisë mund të shpallë pavlefshmërinë e një mase të Komunitetit për aq saobjektivi është për të ruajtur unitetin e ligjin e Komunitetit. Nëse ky dallim nuk ka operuar,pavlefshmërinë e një dispozite të Komunitetit mund të jetë ngritur në një shtet dhe jo në njëtjetër.Nga kjo rrjedh se çdo gjykatë kombëtare, nëse ajo e konsideron ankesën e paligjshmërisë së

masës komunitetit bazë, duhet të ankohet në Gjykatën e Drejtësisë. Pas referimit, juridiksionikomuniteti, me një vendim paraprak do të japë një përgjigje për pyetjen. Por cili është autoriteti ivendimit të saj? A është gjykata kombëtare e detyruar të ndjekin zgjidhjen e dhënë? A mund ai tëniset nga Traktati? Jurisprudenca komunitare nuk e specifikon,ajo vetë ka sqaruar rregullat mbikëtë çështje duke pajtuar unitetin e ligjit të Komunitetit dhe me repektimin nga gjykatënkombëtare. Kështu, gjykata kombëtare është e lidhur me res judicata e vendimeve të Komunitetitnë gjyq. Në këtë kuptim, ai duhet të ndjekë zgjidhjen e dhënë për pyetjen, edhe në qoftë se ështëe mundur për të kapur sërish Gjykatën e Drejtësisë, në qoftë se ai dëshiron një pyetje të re tëligjit, në qoftë se ajo nuk e ka përfshirë në zgjidhjen e dhënë.Kjo zgjidhje lidh Shtetet e tjera Anëtare dhe oborret e tyre dhe se "interpretimi i dhënë ngaGjykata përfshin dispozita që interpretohen."465 Në çështjet që kanë të bëjnë me vlefshmërinë eaktit të Komunitetit, qëllimi i vendimit paraprak është e njëjtë. Kur gjykatësi ndërhyn përvlefshmërinë e një akti të Komunitetit, ai i jep zgjidhje të çështjes nëse do të ketë fuqiprapavepruese gjithashtu, por ndalet në vlerën retroaktive thjesht për kontestin në fjalë. Për hir tësigurisë juridike, është e mundur që në kushte të caktuara të jashtëzakonshme dhe se gjykatatkomunitetit nuk luajnë në fuqi të gjykimit të saj në të ardhmen. Ndërsa është e mundur sot për tëzbatuar këtë procedurë të Komunitetit në lidhje me K.E.D.NJ-në466, dhe veçanërisht nëinterpretimin e kontratave, asgjë nuk është materializuar në këtë drejtim. Vetëm kërkesaindividuale, me kusht nga Protokolli i Shtesë Nr. 11, bën një apel për Dhomën e Madhe për tëvazhduar dialogun me gjyqtarët evropiane. Megjithatë, "suksesi i sistemit të Konventës në fundtë fundit do të varet nga ekzistenca e disa forma të bashkëpunimit midis gjykatave kombëtare

465 J.-P. Jacque, Droit Institutionnel De L’union Européenne, Dalloz, 4e Éd. 2006, Fq.. 737, Nº 1156.466 D. Ritleng "Institucionalizimi I Dialogut: Rrugën Përpara Për Të Gjykatës Së Drejtësisë Të KomuniteteveEuropiane Dhe Gjykatës Evropiane Të Të Drejtave Të Njeriut", Në Dialogun Gjykatësit Evropiane Dhe KombëtareYshtje Apo Realitet? Ligji Dhe Drejtësia, 53, Brussels, Bruylant, Nemesis 2004.

171

dhe gjykatës së Strasburgut467." Themelimi i referencës paraprake në kontekstin e marrëdhënievenë mes të K.E.D.NJ-së dhe gjykatës kombëtare duket e dobishëm në rastin e interpretimit tëkontratës.Dobia e referencës paraprake në lidhje me K.E.D.NJ-në. Zbatimi i vendimit paraprake do të jetë idobishëm për interpretimin e kontratës kryesisht për dy arsye. Së pari, kjo teknikë do të ishte njëkufi për ndërhyrjen e Gjykatës Evropiane në interpretimin e kontratës duket më mirë qëkuptohet nga gjykata vendase. Gjykata e Lartë mund të ndërhyjë dhe përtej rolit të caktuar për të(I). Atëherë kjo teknikë do të përmirësojë përmbajtjen e vendimeve në jurisprudencën që gjykatavendase, këshilluar nga Gjykata Evropiane, që do zbatohen në vazhdimësi me të drejtatthemelore me disa mjete evropiane .Rritja sasiore në rastin e legjislacionit të brendshëm. Vendimi paraprak fillimisht do të kufizonteveprimin e gjykatave evropiane dhe forcimin e gjyqtarit të brendshëm. Në të vërtetë, Gjykata eLartë sot luan një rol të kufizuar në interpretimin e kontratës, në mënyrë që aplikanti ka njëtendencë për të bërë automatikisht përdorimin e gjyqtarit evropian . Sipas kompetencave tëGjykatës , asgjë tani do të jetë në gjendje për të përmbushur plotësisht aplikantin, kur përfshihetnjë e drejtë themelore. Duke vepruar në këtë dobësi, ne duhet të rrisim peshën e gjyqtarit tëbrendshëm dhe për të siguruar se ai mbetet interpretuesi i kontratës.Përdorimi i vendimeve paraprake do ta zbus këtë kërcënim me bindje ndaj GJ.E.D.NJ-së468.Vendimi paraprak - nëse janë apo jo të përdorura nga gjykata kombëtare - nuk do të pengojëkërkuesin për të aplikuar në Gjykatën Evropiane, pasi aplikimi individual nuk do të jetë ikufizuar në këtë teknikë. Por, ajo është në gjendje të mendojnë se aplikanti i konsideron më paknevojë për t'iu drejtuar Gjykatës Evropiane në qoftë se gjykata vendase e bëri para tij,veçanërisht në qoftë se gjyqtari ka zbatuar vendimin. Rritja e rolit të Gjykatës së Lartë, është tëparashikojnë rrezikun në afat të gjatë, GJ.E.D.NJ-ja është e ngjashme me një gjyqtar apo të njënivel të katërt të juridiksionit. Nga pikëpamja praktike, ky përmirësim do të lehtësojë zbatimin eligjit, pasi është trajtuar vetem me pyetje, gjykata kombëtare favorizon zbatimin e vendimit tëgjyqtarit kombëtar. Përderisa vendimi teknike do të vijnë për t'u zbatuar në kuadrin emarrëdhënieve ndërmjet gjykatave vendore në GJ.E.D.NJ, rritja sasiore në jurisprudencë nërolin e ri të caktuar të gjyqtarit të brendshëm për të drejtuar direkt mosmarrëveshjeve nëinterpretimin e ndikuar nga të drejtat themelore, duke ju drejtuar gjykatave evropiane. Dobia ereferencës paraprake mund të lejojë një rritje cilësore të jurisprudencës.Rritja cilësore në rastin e jurisprudencës së brëndshme. Vendimi paraprak do një kohë të dytëpër të përmirësuar cilësinë e vendimeve gjyqësore. Kjo është edhe arsyeja pse GjykataKomunitare ka kërkuar kohë. Ajo i specifikon gjyqtarit të brendshëm kuptimin e rregullave tëpërfshira në Traktat. Në mënyrë të ngjashme, GJ.E.D.NJ-ja ,mund të përcaktojë kuptimin e tëdrejtës themelore që rrjedhin nga K.E.D.NJ-ja, gjyqtarit të brendshëm. Ai gjithashtu mund të

467 R. Ryssdal, Të Japin Kuotën E Në Drzemczewski A. Dhe J. Meyer-Ladewig "Karakteristika Kryesore TëMekanizmit Të Ri Të Kontrollit Të Krijuar Nga Kednj Pas Protokollin Nr 11", Nënshkruar Më 11 Maj 1994, Rudh1994, F. 81.468 J.-P. Jacque, Op. Cit. (V. Note 598), N° 1129.

172

japë këshilla se si duhet aplikuar për këto mosmarrëveshje në parimin e proporcionalitetit. Nëmënyrë të veçantë, mund të imagjinohet një aplikim i dyfishtë paraprak. Në të vërtetë, ajo mundtë jetë një mjet i dobishëm në duart e gjyqtarit. Ai do ti mundësojë këtij të fundit, përballjen meinterpretimin e kontratës, për të siguruar një lexim të qëndrueshëm të kontratës nëpërmjet prizmittë të drejtave të njeriut. Ajo gjithashtu mund të jetë një mjet i dobishëm në duart e legjislatorit-me një "stafetë legjislative"469 - të kontrollojnë përshtatshmërinë e legjislacionit që miraton njëkonvencionalitetin të kontrollit dhe të veprimit në mënyrë retrospektive për shmangur dënimet emundshme."Kundërshtarët e efektit horizontal të të drejtave themelore mund të argumentohen se mungesa estafetës së tillë legjislative është dëshmi e efektit të lirisë 470 ..." ose ndihmës, pas një vendimiEvropian për gjetjen e një shkelje, për të marrë masat e nevojshme në lidhje me ligjin . Në lidhjeme një ligj që ishte përdorur në një kontratë, që ka efekt për të bërë kuptimin e saj nuk është nëpërputhje me K.E.D.NJ-në, Julien Raynaud tregon se në qoftë se ky standard ka qenë më mirë ikontrolluari nga brenda, dënimi nga gjykatësi Evropian do të mund të frenohet. "Sanksioni ngaefekti indirekt horizontal, atëherë me sa duket kjo të ishte shmangur nëse gjykata e brendshmekishte nënshtruar ligjin për një rishikim konvencionaliteti në raport me standardet evropiane,epërsia vertikale e K.E.D.NJ-së, kështu ishte plotësisht efektive471 ". Ne kemi treguar më parë seshteti mund të jetë përgjegjës për kuptimin e një kontrate ku nuk ka interpretuar në mënyrëkorrekte, dhe për këtë arsye është në kundërshtim me Konventën, ose për shkak të ligjvënësit esaj - duke futur në kontratë një ligj që dëmton të drejtat themelore dhe që nuk është identifikuarsi e tillë - ose për shkak të gjyqtarit të brendshëm nuk ka interpretuar kontratën në përputhje metë drejtat themelore..Krijimi i referencës paraprake do të siguronte një rritje cilësore në ligjin e brendshëm të rastit përinterpretimin e kontratave, për shkak se - duke e konsideruar çështjen vetë me anë të të drejtavethemelore - gjykata vendase do të sigurojë lexim dhe të veprojnë në përputhje me K.E.D.NJ-në.,Zbatimi i referencës paraprake mbetet vetëm delikate dhe me avantazhe të pamohueshme.

5.10 Njohja e zbatimit të detyrave të lëna nga GJ.E.D.NJ-ja .

Në funksion të pushteteve që tashmë i jepen Gjykatës së Lartë mbi interpretimin e kontratave,krijimi i një referencë paraprake nuk do të jetë e lehtë. Kjo zhvendosje do të ishte e mundur nëpërgjithësi? A duhet të jetë më precize proçesi gjyqësor në lidhje me interpretimin? Ajo duhettë pyes veten në fillim nëse është e mundur zhvendosje e teknikës së referencës paraprake ngagjykata vendase drejt GJ.E.D.NJ-së .Në këtë kontekst, pyetje të ndryshme duhet të trajtohen menjë paralele të nevojshëm me procedurën e Komunitetit.Cila ishte pyetja drejtuar nga gjykata vendase? Cili do të jetë qëllimi i pyetjes? Ajo do jetë edetyrueshme apo të fakultative? Ajo që gjyqtari pushoi cfarë pasojat do të ketë? A do të jetë e

469 J.-P. Marguénaud (Dir.), Op. Cit. (V. Note 39), Fq. 171.470Raynaud, Op. Cit. (V. Note 84), Pfq. 84, N° 52.471 J. Raynaud, Op. Cit. (V. Note 84), Fq.. 98, N° 64.

173

mundur në një kohë të dytë për të përmirësojmë fushën problematike të interpretimit të tëkontratës . Cilat çështje të interpretimit që do të bëjnë me zbatimin e vendimieve të ndërlikuaraparaprake? .Çfarë duhet të jetë paraprake drejtuar GJ.E.D.NJ-së? A i trajton GJ.E.D.NJ -ja të Drejtave tëNjeriut për të të qartësuar kuptim të e saj në përmbajtje të Konventës Evropiane. Ky propozimkonfirmon kompetenca tashmë e njohur e GJ.E.D.NJ -së në nenin 32 të Konventës Evropiane, icili parashikon se "Juridiksioni i Gjykatës shtrihet për të gjitha çështjet në lidhje me interpretimindhe zbatimin e Konventës dhe protokollet e saj (...) ".Mundet që gjykatat e brendshme - si kjo në ligjin e Komunitetit – të kërkojnë të drejtat e njeriutGJ.E.D.NJ -së një pyetje në lidhje me vlefshmërinë e një akti që do të marrë? Në masën qëfunksioni i GJ.E.D.NJ -së është e kufizuar për të bërë gjykime. Nëse nuk mund të imagjinohet qëgjyqtari i brendshëm mund të kërkojë nga Gjykata Evropiane për vlefshmërinë e një akti, jo nëkuptimin e një direktivë ose rregullore e komunitetit, por të një ndalesë. Vlefshmëria e gjykimitdo të jetë për shembull, Gjykata Evropiane theksoi faktin se ai ka pranuar më parë në një rastvazhdimësinë e zbatimit për të tjerët, nëse ka, dhe nuk largohet, në funksion të së kaluarës dheevoluimin e parametrave të caktuara (sociale, kulturore, ekonomike apo politike) të pozicionit tësaj. Gjykatat vendase kanë aftësi të zbatojnë si duhet një ligj që do të ishte keqkuptuar fillimisht.Kjo gjithashtu do të ndihmojë ato në qoftë se ai do të përballet me një situatë të ngjashme, e cilatashmë duhet të nxitë të vlerësojnë dhe kuptojnë gjyqtarin evropian.

5.10.1 Sondazhi specifik në rast interpretimi.

Kur interpretohet një kontratë, mundet që projektohet në të njëjtën mënyrë si gjyqtari ibrendshëm për të përdorur teknikën e vendimeve paraprake për të kërkuar mendimin eK.E.D.NJ-së në zbatimin e të drejtave themelore? Kur interpretohet një kontratë, mundet qëprojektimi në të njëjtën mënyrë se gjyqtari i brendshëm për të përdorur teknikën e vendimeveparaprake për të kërkuar mendimin e K.E.D.NJ-së në zbatimin e të drejtave themelore? Disaelemente mund ta bllokojnë ose të bëjnë të vështirë zbatimin e tij? Disa elemente të eksplorimitduken, pra, më të lehtë për të identifikuar se të tjerët .Nga pikëpamja teknike, referenca paraprake kur të ndërhynte në mjediset e komunitetit, epërdorur për të zgjidhur mosmarrëveshjet që lindin në marrëdhëniet vertikale. Tani, në kuadër tëinterpretimit të një kontrate private, këto marrëdhënie janë horizontale. Ky element mund tëshkurtojë idenë e zbatimit të vendimit paraprak i drejtuar i GJ.E.D.NJ-së në kundërshtimin einterpretimit të kontratës? Ajo nuk duket, pasi Gjykata Evropiane - për të luajtur një ndikim nëinterpretim, në drejtim të aftësive së saj - fjalë për të ndërhyrë në një marrëdhënie horizontaleçon në ruajtjen e kornizës në të cilën zakonisht ajo operon. Pasi është shteti, ai që konsideronpërgjegjës për dëmin e shkaktuar në kontratë. Në kuadër të interpretimit të kontratës, ne mund tëtheksojmë rolin e rëndësishëm të luajtur nga gjykatat evropiane, kur interpretimi- sipas nenit 32të Konventës – i të drejtave themelore.

174

Vendimi teknik paraprak mund të inkurajojë këtë konsideratë, të kërkuar nga Gjykata Evropianedirekte si duhet për një situatë të caktuar, për të zbatuar të drejtat themelore. Në kuadër tëinterpretimit të kontratës, çështja e interpretimit të të drejtave themelore paraqet veten në tënjëjtat kushte si kur merret parasysh referenca paraprake në përgjithësi.Kur gjykata vendase has problem të interpretimit - që mosmarrëveshja të shkaktohet nga një

vështirësi në interpretimin e kuptimit të një klauzole në një të drejtë themelore, ose të shkaktuaranga vështirësia për të identifikuar një detyrim të pjesës-ai mund të kërkojë nga gjyqtari Evropiansi duhet të veprojë në lidhje me gjendjen e kontraktorëve. Kështu, ajo mund të interpretohet mëme lehtësi se kontrata duke maksimizuar shanset e saj për të mos u dënuar më pas. Kërkesa ngagjykata vendase për këtë arsye mund të përqëndrohet në interpretimin e të drejtave themelore tëKonventës për të udhëhequr leximin e kontratës.Qëllimi do të jetë i njëjtë me ligjin e Komunitetit. Përdorimi i gjyqtarit evropian do të kufizojënumrin e dënimeve, por edhe numri i ankesave nga individët para Gjykatës Evropiane. Roli igjyqtarit të brendshëm do të jetë kundër një vlere që proçesi të vijë tek zgjidhja përfundimtare.Përveç kësaj, ai është për të kënaqur edhe palët kontraktore të cilat do të duken pak në GjykatënEvropiane. Lidhur me pushtetin e vendimeve paraprake në kontekstin e interpretimit të njëkontrate, ne mund të imagjinojmë se ajo do të jetë e njëjtë si kur Gjykata Evropiane merr vendimnë lidhje me një shtet. Pa u identifikuar zyrtarisht si të tillë në tekstin e Konventës, ndikimi ivendimeve të saj është më i rëndësishëm se sa duket. Shteti është i detyruar fjalë për fjalë të bëjatë, që është rërë dakord.Me sa duket, nëse vendimi paraprak vjen si pjesë e interpretimit të një çështje kontraktuese osemë shumë i përgjithshëm - përgjigja e gjyqtarit do të pasohet nga gjykatat e brendshme.Megjithatë, disa çështje janë më komplekse për t'u marrë parasysh.

5.10.2 Gjurmët e angazhuara të reflektimit.

Nga këto mendimet tashmë a janë ndërmarrë në këtë drejtim? Përgjigja është po. Në 2000613,përvjetorin e pesëdhjetë të K.E.D.NJ-së, Konferenca ministrore Evropiane për të Drejtat eNjeriut e mbajtur në Romë me qëllim të reflektuar mbi të ardhmen e GJ.E.D.NJ-së. Me këtë rast,duke marrë një vendim paraprak nuk është inkurajuar. Megjithatë, ideja e kufizimit i kërkongjykatës - si referencë SHBA -ja është zhvilluar më tej. Efekti i dëshiruar është i njëjtë, që do tëthotë pretendimin zgjidhet nga gjykata vendase. Në të kundërt, objekt i veprimit nuk është injëjtë. Ndërsa ne të inkurajojmë veprime nga ana e gjykatës kombëtare për të kufizuar veprimine gjykatave evropiane, propozimi i fundit është për të vepruar vetë aplikantët duke kufizuarankesën e tyre në Gjykatën Evropiane. Në vend të peticionit individual është i përfshirë më pastë kufizojnë këtë përdorim, duke u fokusuar në aplikimet në Gjykatën Evropiane për të ngritur

175

abuzime serioze në të drejtat të njeriut472, kur çmon se shteti është fokusuar në ndërhyrje,pavarësisht nga shkalla e përfshirjes.Aplikuesit që duhet kufizojnë kërkesën individuale për rastet kur shkelja e rëndë prek të drejtatthemelore. "Ekspertët mendonin se për shkak të rëndësisë së tyre të vogël, në disa raste nukduhet të kthehe në Gjykatë, ku ideja se ajo i di aplikimet e ngritura për një çështje tëkonsiderueshme në Konventë473 ". Por, siç vuri në dukje Florence Benoit-Rohmer, përdorimi iteknikës Amerikane të shkresave në procesit gjyqësor Evropian nuk është e qartë. Proceduraamerikan parashikon se çështja duhet të ishte gjykuar dy herë - nga një gjykatë Gjykatat ebrendshme - para se të shkonte te ato ndërkombëtare Gjykata e Lartë mund të bëjë ndonjëpërzgjedhje. Për të prezantuar dokumentin me shkrim, pa u siguruar që biznesi ka qenë subjekt injë vendimi të mëparshëm që mundet që aksidentalisht është lënë e paprekur, mund tëpërfundojnë në një sistem në të cilin fuqia e të drejtave të GJ.E.D.NJ-së për të marrë ose tërefuzojë një rast në disa raste kanë çuar në shkelje për të lënë pa zgjidhje për shkak se Gjykata ikonsideron ato që nuk janë të mjaftueshme për shqyrtim474". Për këto arsye, propozimi i parë -edhe pse ajo vazhdon të njëjtin qëllim - është i mundshëm. Në të vërtetë, ajo është mirë për tëvepruar në rolin e gjykatave vendase për të kufizuar gjyqtarin evropian. Kjo qasje është shumëmë e pranueshme për individët në qoftë se ata ndjehen të shtrënguar. Por më gjerë rimendojmërolin e aktorëve ne interpretim, ajo gjithashtu do të sigurojë të mendojnë për rregullat einterpretimit të kontratës. Çështja e kushteve dhe karakteristikat e krijimit të referencës paraprak- ka patur përgjigje unanime dhe të vendosur.

5.10.3 Përfundime.

Procese të përmirësuara vendimi- në vazhdim gjetjen e një ndikimi perfekt e të drejtavethemelore në interpretimin e kontratës, vërejmë se procesi i vendimmarrjes ngjallë kureshtje dhezbatohet nga Gjykata Europiane dhe gjykatat e brendshme. Midis tyre, krijimi i vendimit teknikparaprak është interesant. Në të vërtetë, pa marrë parasysh ndikimin që tani luan GjykataEvropiane në interpretimin e kontratës, ajo ndoshta mund të inkurajojë zgjidhjen më të gjerë tëmosmarrëveshjeve në interpretim.Përmirësimi duke u kthyer vendimi. - Zbatimi i një procedure paraprake në pushtet mund tëforcojë konstatimin e ndikimin me koherencë dhe kredibilitet. Mjeti i përdorur në të drejtënkomunitare mund të krijojë një lloj kompromisi ndërmjet shqyrtimit të ndikimit evropian, dhemenaxhimin e kontestit të interpretimit më të gjerë në nivel të brendshëm.Sipas ligjit të Komunitetit, vendimi paraprak i lejon një dialog në mes të gjykatave të brendshmedhe të Gjykatës së Drejtësisë të Komuniteteve Evropiane, kur pika e parë takimin të këtijproblem është interpretimi apo vlefshmëria e ligjit. Kërkesat e gjykatave të brendshme duhet të

472 L. Wildhaber, « Un Avenir Constitutionnel Pour La Cour Européenne Des Droits De L’homme ? » Rudh 2002,Vol. 14, N° 1.473 F. Benoit-Rohmer, Op. Cit. (V. Note 92).474 F. Benoit-Rohmer, Ibid.

176

respektojnë një numër të kushteve materiale dhe formale që i lejon gjykatës kombëtare, të marrënë konsideratë vendimin e dhënë nga Gjykata e Drejtësisë, për të ruajtur rolin udhëheqës nëaplikimin e vendimit përfundimtar.Në kuadër të interpretimit të kontratës, vendosja e referencës paraprake do të jetë e dobishme. Nëtë vërtetë, kjo do të kufizonte veprimin e gjykatave evropiane dhe forcimin e gjyqtarit tëbrendshëm. Vendimi paraprak - nëse janë apo jo të përdorura nga gjykata kombëtare - nuk do tëpengojnë aplikanti për të aplikuar në Gjykatën Evropiane, pasi aplikimi individual nuk do të jetëi kufizuar me këtë teknikë. Për më tepër, kjo teknikë do të ketë avantazhin e dyfishtë të forcimittë rolit të gjykatave të brendshme, por edhe për të përmirësuar përmbajtjen e këtyre vendimevenë lidhje me përputhje me K.E.D.NJ-në, në atë masë që ajo mund të kërkojë nga gjyqtariinterpretimin i të drejtave themelore për çështjen.Edhe pse duket e dobishme, vendosja e referencës paraprake për çështjen e interpretimit të njëkontrate mbetet delikate. Nëse ne imagjinojmë një vendosja e referencës paraprake nëpërgjithësi, kjo detyrë nuk duket e vështirë. Në të njëjtën mënyrë që gjyqtari bën sa i përketGjykatës së Drejtësisë, mund të aplikojë në GJ.E.D.NJ për të kërkuar një përgjigje në lidhje meinterpretimin e të drejtave themelore. Ashtu si ligjin e Komunitetit, gjykatësit kanë të drejtë tëkërkojnë një përgjigje, dhe gjyqtarët suprem që do të jenë e nevojshme, për zbatimin uniform tëtë drejtave themelore.Por, zbatimi i referencës paraprake me rastin e interpretimit të kontratës është më e vështirë nëaspektin e rregullave të brendshme të interpretimit. Për sa i përket përmbajtjes së çështjes, sendetdo të jenë të njëjta si në kontekstin e një pyetje ashtu edhe në një kontekst të përgjithshëm.Në të vërtetë, gjyqtarët janë para të pavarur në interpretimin, dhe Gjykata e Lartë mund të

ndërhyjnë në rastet e shtrembërimit. Nëse dikush me të vërtetë dëshiron një fortesë, ajo duhet tëjetë në Gjykatën e Lartë të ketë detyrimin fakultative për gjykatat. Por kjo do të mohojë fuqitë edhëna atyre më gjerë. Është e rëndësishme që gjykatat të mbetet sovrane, për aq sa interpretimi enjë kontrate në thelb të gjejë një përgjigje në lidhje me faktet.Nëse ka një mundësi për gjykatësit, ajo duhet të jetë një detyrim për Gjykatën e Lartë? Edhe pse

interpretimi i kontratës është në thelb një çështje fakti, edhe pse Gjykata e Lartë, gjyqtari i sëdrejtës, do të vendosë një detyrim për Gjykatësi Suprem për tëdhëne një përgjigje pyetjes. Kjo dotë jetë e mundur, të mos shkojnë shumë në kundërshtim me rregullat e brendshme të ligjit, seGjykata e Lartë nuk paraqet ndonjë pyetje dhe i referohet gjykatave më të ulëta. Dikush mund taimagjinoj se aplikimi i K.E.D.NJ-së nga një kontraktorët që është e mundur në qoftë se gjendja edyfishtë e shterimit të mjeteve ne dhe kanë referuar një pyetje më gjerë Gjykatën e Strasburgut.Inkurajimi këtë sigurisht do të rezultojë në kufizimin e numrit të kërkesave përpara GjykatësEvropiane dhe për të inkurajuar përpunimin e mosmarrëveshjeve në një interpretimin më tëgjerë.

177

KREU VIInterpretimi i Kontratës në Kuadër të Legjislacionit të Republikës së

Shqipërisë.

6.1 Interpretimi: “një armë e fuqishme në duart e gjyqtarëve”.

Për të kuptuar rolin e aktorëve të sistemit të drejtësisë, sidomos rolit të gjyqtarit, por jo vetëm, nësistemin e drejtësisë shqiptare, duhet t’i referohemi parimeve të tilla si p. sh. “parimi i shtetit tësë drejtës”475, “parimi i trilogjisë së ndarjes së pushteteve”476 dhe “parimit të pavarësisë sëgjyqësorit” çdo organ në një shtet të së drejtës duhet të veprojë për aq sa e lejon kushtetuta dheligji, duke mos i tejkaluar kufijtë e përcaktuar prej tyre. Ky mekanizëm buron nga parimi bazë içdo shteti, parimi i ndarjes së tri pushteteve.

Mbarëvajtja e procesit të interpretimit të së drejtës nga gjyqtarët, është e lidhur ngushtë mepavarësinë e pushtetit gjyqësor, që përbën kushtin themelor për respektimin e parimit të shtetit tësë drejtës. Interpretimi është një nga funksionet më kryesore të gjykatave si institucion dhegjyqtarit si person i drejtpërdrejtë që realizon dhënien e drejtësisë.

Konstitucionalisti francez Moris Duverger përcakton funksionin e trefishtë të gjykatave simëposhtë. 1. Respektimi i hierarkisë së normave 2. Interpretimi i së drejtës 3. Zbatimi i sëdrejtës. Në këtë veprimtari, interpretimi i normës juridike, ka kufij të gjerë përzgjedhjeje, pasi jogjithmonë përmbajtja e normës është e një kuptimshme. Shpeshherë, mund të lindin kundërshtigjatë interpretimit të saj. Prandaj,është e nevojshme që shteti të zotërojë instrumentet e tij, për tësiguruar vullnetin normativ të vlefshëm për çdo rast konkret, e cila lidhet sidomos meekzistencën e gjyqësorit.477

475 Parimi i shtetit të së drejtës i sanksionuar në nenin 4 të Kushtetutës nënkupton veprimin e të gjithë institucioneveshtetërore sipas së drejtës në fuqi, si dhe, përcakton supremacinë e kushtetutës ndaj akteve të tjera normative.476 Parimi i ndarjes së pushteteve nuk duhet kuptuar që çdo pushtet është i mbyllur dhe i pakontrolluar nga askush.Ndarja e pushteteve midis tri degëve të qeverisjes garantohet vetëm nëpërmjet sistemit të kontrolleve dheekuilibrave. Qellimi i një koncepti të tillë kushtetues siguron që të parandalojë çdo degë të qeverisjes për të ushtruarnjë pushtet të pakufizuar. Kontrollet dhe ekuilibrat që njeh kushtetuta i japin secilës degë pushtete që kompensojnëapo zbusin ato të degëve të tjera. Në këtë kuptim, çdo institucion shtetëror duhet të ketë të përcaktuar qartë fushën ekompetencave të veta brënda të cilave është i autorizuar të veprojë në përputhje me kërkesat kushtetuese dhe ligjore.Parimin e ndarjes dhe të balancimit të pushteteve ende e kuptojme si një postulat, nga i cili duhet të rrjedhëdomosdoshmërisht fakti se funksioni normativ, interpretues dhe si zbatues janë të ndara dhe për këtë shkak ato ubesohen degëve të ndryshme të qeverisjes. Kështu, funksioni normativ i njihet kryesisht kuvendit, ai zbatues-pushtetit ekzekuktiv dhe funksioniˆ interpetues gjykatës.”477 Zaganjori, Xhezair, Anastasi, Aurela, Methasani, Aurela,”Shtet i së Drejtës në Kushtetutën e Republikës sëShqipërisë, sht. Bot. Adel Print 2011, fq. 176.

178

Nga kjo pikëpamje, roti i gjykatave kombëtare për interpretimin e legjislacionit të brendshëm tëRepublikës së Shqipërisë, është i padiskutueshëm. Jeremy Bentham në përshkrimin e CommonLaw ka përdorur termin “ligj gjyqësor”, për të theksuar pikëpamjen se gjyqtari, megjithëse,sikurse thuhet, normalisht nuk bën gjë tjetër veçse deklaron ligjin ekzistues, në të vërtetë mund tëthuhet se e krijon atë. Kjo deklaratë presupozon se nuk ka ndonjë ndryshim të dukshëm ndërmjetinterpretimit dhe bërjes së ligjeve.478 E përgjithshmja dhe abstraktja (ligji) në nivel konkret(vendimi gjyqësor) nuk mund të zbresin vetiu, pa gjyqtarin që i interpreton dhe izbaton. Ligji nëgjykatë është një normë lartësisht e personalizuar në formën e rregullës konkrete që formulongjyqtari.479

Gjyqtari për të marrë një vendim duhet të sistemojë njohuritë e tij mbi ligjin dhe të drejtën nëmënyrë të tillë që të zgjidhë problemet e ndryshme të praktikës që kërkojnë një interpretim apooperacione intelektuale të vështira. Funksioni i tij si interpretues i ligjit dhe jo një mekanik aporiprodhues i tij del në momentin e konflikteve të ligjeve apo akteve nënligjore. Janë situatakomplekse ku gjyqtarit i duhet të zbatoje njohurite e tij qe bazohen jo thjesht tek ligji nëkuptimin formal por edhe tek e drejta dhe burimetformale dhe materiale të kësaj të drejte. Aiduhet të jetë njohës i mirë i parimeve të pergjithshme të së drejtës që e udhëheqin kur ka konfliktligjesh, paqartësi apo ometim ligjor.

Neni 1 i Kodit të Procedurës Civile parashikon se “Gjykata nuk mund të refuzojë të shqyrtojëdhe të japë vendime për çështjet që i paraqiten për shqyrtim, me arsyetim se ligji mungon, nukështë i plotë, ka kundërthënie ose është i paqartë.” Nëse do të supozonim që gjyqtari është vetëmdeklarues mekanik i ligjit, atëherë kjo dispozitë do të quhej një dispozitë e vdekur. Është fakt qëkjo dispozitë aplikohet shpesh në rastet nga më të ndryshmet. Gjyqtari në bazë të bindjes së tij tëbrendshme dhe parimeve të përgjithshme do të duhet t’u japë përgjigje kërkesave të palëve edhepse ligji mungon, nuk është i plotë, ka kundërthënie ose është i paqartë”. Në një vendim GjykataKushtetuese shprehet se: : “....Gjykata duhet të kërkojë gjithmonë brenda rendit juridik të shtetitshqiptar normën që rregullon një rast konkret. Ajo duhet të mbështetet në një autoritet që kaforcën e ligjit dhe që zgjidh mosmarrëveshjen konkrete. Në rast se një normë e tillë nuk ekzistonajo duhet të kërkojë edhe norma të tjera që rregullojnë rastet analoge. Gjykata, për zgjidhjen enjë mosmarrëveshje ka detyrën funksionale për të kryer interpretime të ndryshme në lidhje mekuptimin e normave, me kërkimin e normave që rregullojnë rastet analoge apo me identifikimine parimeve të përgjithshme dhe të jurisprudencës kushtetuese.” 480

478 Simoni, Alessandro, Sadushi, Sokol, Çomo, Sokol, “Vështrim krahasues mbi procedurën civile”, Bot. Shkolla eMagjistraturës, 2006, fq. 27.479 Traja, Kristaq, “ Natyra juridike e vendimeve të Gjykatës së Lartë. Koha e precedentëve”, Rev. Jeta Juridike, Bot.Shkolla e Magjistraturës, nr. 1,shtator 2005, fq.6.480 Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 28, datë 16. 12. 2008.

179

Ometimi legjislativ është një dukuri e shpeshtë në të drejtën tonë, është fakt me të cilin gjyqtariduhet të përballet dhe të japë zgjidhje sa më të drejta. Ometimi legjislativ mund të eleminohet jovetëm nga institucionet ligjbërëse dhe Gjykata Kushtetuese, por edhe nga gjykatat e zakonshme,nëpërmjet interpretimit të ligjeve, zbatimit të ligjit me analogji, respektimit të parimeve tëpërgjithshme, etj. Plotësimi i ometimit legjislativ nga gjykatat e zakonshme është i kufizuarvetëm për marrëdhënien juridike konkrete,të lidhur me çështjen që shqyrtohet prej saj.

Duke qënë një person me aftësitë e duhura profesionale, një ekspert i ligjit atij i janë dhënëkompetencat për të interpretuar ligjin duke qëndruar në kufijtë midis “deklaruesit mekanik tëligjit” dhe “krijuesit të ligjit”. Është parimi i ndarjes së tri pushteteve dhe ai i shtetit të së drejtësqë percaktojnë marzhin e vlerësimit për kufijtë ku duhet të veprojë gjyqtari.

Vendimet Unifikuese Civile kanë sjellë debate rreth rolit të Gjykatës së Lartë në lidhje meinterpretimin dhe ligjbërjen. Vendimi unifikues në lidhje me nenin 83 të Kodit Civil solli shumëdebate lidhur me faktin nëse Gjykata e Lartë e tejkaloi kompetencën e saj që lidhet meunifikimin e praktikës gjyqësore apo krijoi ligj. Pakica në Vendimin Unifikues Nr. 1, datë 06. 01.2009 ka pretenduar se, “Kolegjet e Bashkuara nuk mund të zgjidhin problemet e përplasjeve tëdispozitave, pasi kjo është kompetencë e kuvendit.” Në bazë të nenit 1 të Kodit të ProcedurësCivile “ Gjykata nuk mund të refuzoië të shqyrtojë dhe të japë vendime për çështjet që iparaqiten për shqyrtim, me arsyetimin se ligji mungon, nuk është i plotë, ka kundërthënie oseështë i paqartë” Në këto kushte, Kolegjet e Bashkuara kanë detyrimin t'i japin zgjidhje kërkesavetë palëve edhe kur ligji ka kundërthënie, duke bërë interpretimin e kuadrit ligjor, në funksion tëzgjidhjes së çështjes konkrete. Gjithashtu, pakica ka mendimin se “veprimi juridik për kalimin epronësisë së sendeve të paluajtshme është i vlefshëm në rast se plotëson kushtet e parashikuaranga nenet 750 dhe 83 të Kodit Civil”. Nga vetë mënyra e ndërtimit të tyre dhe përcaktimet e bëranë to, këto dispozita nuk lenë asnjë hapësirë për të interpretuar, apo gjykuar ndryshe. Megjithatë,për të konkluduar në zgjidhjen e një rasti konkret, duhet pasur parasysh fakti se çdo dispozitëligjore duhet të interpretohet në mënyrë të tillë që të jetë e pajtueshme me dispozitat e tjeraligjore. Kjo për arsye, pasi çdo dispozitë e Kodit Civil është në një lidhje të caktuar me dispozitate tjera dhe së bashku ato formojnë një entitet. Për pasojë, asnjë dispozitë e Kodit Civil nuk mundtë nxirret jashtë kontekstit të saj dhe të interpretohet më vete. Në këto kushte, Kolegjet eBashkuara, kur nuk janë mbështetur vetëm në interpretimin literal të Nenit 83, por kanë bërëinterpretimin sistematik dhe logjik të të gjitha dispozitave të Kodit Civil e të ligjit përregjistrimin e pasurive të paluajtshme. Të njëjtat argumente ka përdorur Gjykata e lartë edhe nëVendimin Unifikues Nr. 5 datë 31. 05. 2011 në lidhje me parashkrimin e padisë sërivendikimit.481

481 Qëndrimi jo konseguent i jurisprudencës në lidhje me parashkrimin ose jo të padisë së rivendikimit janë rrjedhojëe mungesës së një dispozite konkrete në legjislacionin tonë, e cila në mënyrë të shprehur të përcaktonte karakterin epaparashkrueshëm të padisë së kthimit të sendit. Por, mungesa e një dispozite konkrete në lidhje me parashkriminose jo të padisë së rivendikimit nuk do të thotë a priori se kjo padi, referuar nenit 114 të Kodit Civil është e

180

Pra, Gjykata e Lartë pretendon se në këto vendime ajo ka mbetur në kufijtë e interpretimit tëKodit Civil dhe nuk ka krijuar ligj. Ky është një fakt i diskutueshëm në opinonin e juristëve dhetë doktrinës shqiptare. Këto dy vendime tregojnë se kufiri i veprimtarisë së gjykatës nëinterpretimin e ligjit dhe krijimin të tij është shumë i hollë dhe jo shumë i dallueshëm.

Në momentin që gjyqtari bën interpretim gjyqësor ai eshte krijues. Është tashmë e diturndryshimi i dukshëm midis interpretimit gjyqësor dhe ligjbërjes gjyqësore. Gjyqtari duhet të jetëi kujdesshëm në momentin e krijimit të ligjit, sepse hapësira e tij diskrecionale nuk duhet tëkalojë limitet që vendos “pranueshmëria e ligjbërjes nga gjykata”. Kjo pranueshmëri mund tëkuptohet duke patur parasysh faktinse në çdo akt që përcillet një shkallë e caktuar krijueshmërienuk duhet të kuptohet se gjyqtari ka liri të plotë interpretimi. Edhe në rastin e VendimeveUnifikuese është e qartë që gjyqtari bën ligj, por ajo qëështë ende e diskutueshme është faktinëse është tejkaluar shkalla dhe mënyrat e krijueshmërisë dhe a janë respektuar kufizimet dheligjshmëria e ligjbërjes nga gjykata. Çdo sistem ligjor i civilizuar, duhet realisht të përcaktojëdhe të zbatojë disa kufizime të lirisë gjyqësore, procedurale dhe materiale.482

Gjyqtari në evoluim, duhet të jetë një actor “sa më shumë aktiv” i të drejtës, brenda limiteve qëofron Kushtetuta dhe ligji, duke vepruar në mënyrë të ekuilibruar. Gjyqtari ideal duhet të veprojënë kufijtë midis “interpretimit të ligjit” dhe “krijimit të ligjit” apo midis një “deklaruesi mekaniktë ligjit” dhe “krijuesit të ligjit” në varësi të situatës konkrete.

Duhet të kemi parasysh faktin që gjyqtarët nëpërmjet ushtrimit të një roli krijues, nuk duhet tëabuzojnë me një kompetencë legjislative. Gjyqtarët detyrohen të interpretojnë, d.m.th. tëintegrojnë, të qartësojnë, të modelojnë dhe, jo rrallë, të krijojnë ligjin ex novo. Megjmatë, ky taktnuk i bën ata ligjbërës sepse vazhdon të mbetet një ndryshim thelbësor mes proceseve legjislativedhe gjyqësore. Pavaresisht sa më sipër, nuk ka elementë absolutisht të ndarë, sepse diskutimi mbinatyrën e procesit gjyqësor nuk do të thotë se në botën reale elementet tipikë të një procesigjyqësor nuk ndërveprojnë me elementët tipikë të një procesi të një natyre tjetër.483

parashkrueshme. Pavarësisht se nuk ka ndonjë normë juridike ku të jetë formuluar shprehimisht se padia erivendikimit është e pa parashkrueshme, sikurse është parashikuar në legjislacionin Francez dhe në ate Italian apopër padinë e kërkimit të trashëgimit, në vështrim të tërësisë së dispozitave që rregullojnë pronësinë dhe institute tëtjera të së drejtës civile dhe faktorëve që formësojnë përmbajtjen e tyre, nuk mund të pranohet se kjo padi është eparashkrueshme. Pra edhe këtu Gjykata e Lartë u bazua në nenin 1 të Kodit të Proçedurës Civile që parashikon se”Gjykata nuk mund të refuzojë të shqyrtojë dhe të japë vendime për çështjet që i paraqiten për shqyrtim, mearsyetim se “lgji mungon, nuk është i plotë, ka kundërthënie ose është i paqartë”.482 Simoni, Alessandro, Sadushi, Sokol, Xomo, Sokol, “Vështrim krahasues mbi proçedurën civile”, Bot. Shkolla eMagjistraturës, 2006.483 Ibid

181

6.2 Interpretimi i kontratës.

Kontrata, kur nuk është një kontratë e heshtur, është formuar prej fjalëve të shkruara në njëdokument (kontratë e shkruar) ose të thënë me zë (kontratë gojore) dhe kuptimi i fjalëve, ifjalëve të veçanta apo i të gjithë tekstit, mund të shkaktojë mosmarrëveshje.484Në praktikë shpeshndodh që palët të mos pajtohen me ndonjë dispozitë të kontratës ose me përmbajtjen e saj.Mospajtimet mund të shkaktohen ngaqë njëra palë ose të dy palët i kuptojnë ndryshe dispozitat ekontratës. Gjithashtu kuptimi i fjalëve ose më shumë i frazave, të përfshira në kontratë, mund tëjapin rrugë mosmarrëveshjeve rreth kuptimit të tyre efektiv. Për këtë arsye, personi i tretë osegjykata e bëjnë interpretimin e kontratës me qëllim vërtetimin të domethënies së saktë tëdispozitave ose të përmbajtjes së kontratës. Interpretimi që i bëhet kontratës, i jep mundësipalëve që të ekzekutohet kontrata dhe me të të realizohet parimi pacta sunt servanda.485

Interpretimi i kontratës është ai proces shpjegues që përdoret dhe thirret nga një jurist dheveçanërisht nga gjykata, në mënyrëqë t’i japë kuptimin korrekt marrëveshjes ekzistuese në tëcilën palët kanë rëne dakord, pra për kushtet e shkëmbyera mes palëve dhe përcaktimin praktik tëqëllimit të ndjekur nga ato. Pra, interpretimi i kontratës nënkupton vërtetimin e kuptimit dheefekteve të dispozitave të saj, që realizohet në ato raste kur dispozitat e kontratës486 janë tëpaqarta dhe palët i kuptojnë këto dispozita në mënyra të ndryshme. Me interpretimin e kontratësduhet të vërtetohet ç’kanë dashur palët me anë të saj, të sqarohet ç’është e paqartë midis tyre dhekështu të evitohen kundërthëniet midis palëve.487 Kështu, interpretimi i kontratës nuk është inevojshëm në qoftë se dispozitat e kontratës janë të qarta. Kur një kusht i parashikuar në kontratëështë pranuar si i vlefshëm për të dyja palët, dhe kur ky kusht është i qartë dhe i ligjshëm gjyqtariduhet të urdhërojë që kjo kontratë të aplikohet ashtu siç është shkruar dhe është thënë.

Kështu Gjykata e Lartë në një vendim të saj shprehet se: “Në rastin e kontratës objektmosmarrëveshjeje midis palëve ndërgjyqëse nuk ka vend për interpretimin e kontratës, pasi delqartë qëllimi i vërtetë dhe i përbashkët i palëve në lidhjen e kontratës paraprake dhe asajpërfundimtare.”488

Interpretim i kontratës duhet të dallohet nga klasifikimi i kontratës, pra nga ajo veprimtarirelative paraprake që merret me klasifikimin e kontratës në një ose më shumë prej llojeve tëndryshme të marrëveshjes të parashikuara nga legjislatori dhe të tipizuara nga përdorimi.Interpretimi i kontratës ka për qëllim të identifikojë saktësisht efektin ligjor të marrëveshjes së

484 Francesco Galgano, “E drejte private “, Luarasi University Press, Tiranë, 2006, fq. 409.485 Prof. Dr. Ajajdin Salishani, “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e përgjithshme, Shtyp. TIMEGATE, Prishtinë 2002.Fq. 268.486 Zakonisht kontestohet një dispozitë e caktuar, pra jo të gjitha487 Prof. Dr. Alajdin S. Alishani, “E dreita e detyriineve”, Pjesa e përgjithshme, Shtyp. TIMEGATE, Prishtinë 2002,fq. 268.488 Vendimi i Gjykatës së Lartë nr. 7, datë 5 shkurt 2009.

182

arritur nga palët dhe përkufizohet në përgjithësi si një grup rregullash të procedurës me të cilënaplikohen kriteret që interpretuesi duhet të respektojë për të dhënë kuptimin e duhur të tekstit tëinterpretuar. Gjykata duhet të ketë kujdes kur bën interpretimin e kontratës, pasi ky interpretimnuk mund të bëhet duke ndryshuar kushtet thelbësore të saj. Kështu do të shprehet edhe Gjykatae Lartë në një vendim të saj: “interpretimi i kontratës nuk mund të bëhet duke ndryshuaressencialia negotti të saj, siç është çmimi i vendosur për shërbimin, por interpretimi bëhet për tënxjerrë në pah vullnetin e palëve, pikërisht për të sqaruar atë që palët kanë dashur të thonë nëkontratë dhe nga një interpretim i tillë del që në kontratën e vitit 2001 nuk bëhet fjalë as përtranzitin dhe as për tarifën që duhet paguar për të.”489 Pra, interpretimi i kontratës është njëveprim intelektual i njeriut për vërtetimin e domethënies së vërtetë të kontratës. Ky vërtetimndonjëherë bëhet duke vërtetuar vullnetin e përbashkët të palëve ose duke pasurparasysh rrjedhatë ndryshme ekonomiko-shoqërore, politike, filozofike, sociale dhe rregullat e vetë sitemitjuridik. Interpretimi i kontratës duhet dalluar nga interpretimi i ligjit, nga klasifikimi dhe kyinterpretim duhet bërë duke pasur parasysh rrjedhat kryesore të sistemeve të ndryshme juridikedhe rregullave të unifikuara.490

Operacionet shpjeguese të kontratës kanë lidhje me hetimin dhe gjetjen e të vërtetës, bazuar nëfakte të cilat janë në vlerësimin e gjykatës apo gjyqtarit që gjykon çështjen në gjykim. Gjykataapo gjyqtari si një subjekt i procesit gjyqësor civil ka legjitimitetin e padiskutueshëm për tëvlerësuar nëse palët kanë shkelur dispozitat e cituara, si dhe është i destinuar të drejtojë një hetimtë tillë. Gjithashtu gjykata më e lartë është e destinuar të vlerësojë nëse gjykata tjetër ka qënëmjaftueshëm ose jo në arsyetimin e saj kur ka dhënë besimin apo bindjen rreth një çështje tëcaktuar në vendimin e saj, vendimi i cili duhet të motivohet. Në shumicën e rasteve,interpretimin e kontratës e bën gjyqtari, megjithatë ka edhe raste kur interpretimin e saj e bënpersoni i tretë, arbitrazhi ose një organ i autorizuar. Kësisoj, interpretimi mund të jetë gjyqësorose jashtëgjyqësor. Për nga vlera dhe autoriteti si dhe saktësia e interpretimit, interpretimigjyqësor është më i rëndësishëm. Ndërsa interpretimi jashtëgjyqësor ekziston kur atë e bënpersoni i autorizuar. Edhe ky interpretim është me autoritet dhe ka shpejtësi të caktuar.491

Kontekstet rreth interpretimit të kontratës gjykata i zgjidh duke zbatuar rregullat e caktuara të sëdrejtës kontraktore. Gjatë këtij interpretimi duhet të vërtetohet dispozita kontestuese, lloji ikontratës, natyra juridike e saj dhe fakte të tjera rilevante rreth saj. Ndihmesë të madhe përinterpretimin e kontratës e japin parimet e të drejtës kontraktore me qëllim të vërtetimit tëvullnetit të përbashkët të palëve. Pavarësisht kritereve apo parimeve primare në interpretimin ekontratës janë interpretimi i vetë dispozitave të Kodit Civil për kontratën në përgjithësi dhe

489 Vendimi i Gjykatës së Lartë nr. 21, datë 17 janar 2012.490 Prof. Dr. Alajdin S.Alishani, “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e përgjithshme, Shtyp. TIMEGATE, Prishtinë 2002,fq. 269.491 Prof. Dr. Alajdin S. Alishani, “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e përgjithshme, Shtyp. TIMEGATE, prishtinë 2002,fq. 269.

183

kontratat specifike. Gjykata e Lartë në një vendim të saj do të shprehet se” “keqinterpretim tëdispozitave të Kreut XXIII, Titulli II, pjesa V të Kodit Civil (nenet 1113-1149), të neneve 681,690, 698 të po këtij Kodi dhe të dispozitave të ligjit nr. 9267, datë29. 07. 2004” për veprimtarinëe sigurimit, risigurimit dhe ndërmjetësimit në sigurime dhe risigurime”, ka arritur nëkonkluzionin se: “kontrata e sigurimit nr. 001949, datë 11. 04. 2007 nuk ka sjellë asnjëherëefekte juridike për palët.”492 Sipas këtij vendimi arsyetimi dhe konkluzioni i gjykatave të faktitnuk ka pasurparasysh veçoritë e kontratës së sigurimit të mallrave nga rreziqet gjatë transportitdetar, çastin kurkontrata e sigurimit quhet e lidhur, pasojat juridike të pas këtij çasti, detyrimet epalëve dhe, për më tepër, kanë ngatërruar hyrjen në fuqi të kontratave të sigurimit të mallravedhe/ose produkteve493 me hyrjen në fuqi të kontratës së sigurimit të mallrave kundër rreziqevegjatë transportit494 (qoftë ky tokësor, ajror, detar apo i përzierë). Kështu për rastin e sigurimit tëmallrave kundër rreziqeve gjatë transportit, qoftë tokësor, ajror, detar apo i përzierë, gjen zbatimparimi “lex specialis derogate lex generalis”. Në një vendim tjetër, Gjykata e Lartë shprehet se:“mospagimi i qirasë nga qiramarrësi në afatin e caktuar në kontratë i jep të drejtë qiradhënësit që

492 Vendim i Gjykatës së Lartë nr. 269, datë 24 maj 2012.493 Përkufizimi i kontratës së sigurimit është dhënë në nenin 1113 të Kodit civil, sipas të cilit me kontratën esigurimit, njëra palë (siguruesi), në qoftë se vërtetohet ngjarja e parashikuar në kontratë, detyrohet që në rastin esigurimit të pasurisë t'i shpërblejë palës tjetër ose një personi të tretë, në dobinë e të cilit është lidhur kontrata, dëmine pësuar brenda kufijve të shumës që është parashikuar në kontratë. Në paragrafin e fundit të kësaj dispozite ështëparashikuar dhe një nga detyrimet e të siguruarit, detyrimi i të siguruarit të paguajë primin (çmimin e sigurimit) tëcaktuar në kontratë. Në nenet vijues janë parashikuar forma e kontratës për vlefshmërinë e saj, përmbajtja e policëssë sigurimit, të drejtat dhe detyrimet e palëve para dhe gjatë lidhjes së kontratës, hyrja në fuqi e kontratës, rasti isigurimit, rastet e mbulimit me sigurim, modalitetet që duhet të respektohen gjatë periudhës të mbulimit me sigurim,si dhe shpërblimi i sigurimit. Në thelb, këto dispozita përmbajnë rregullime të përgjithshme në lidhje me kontratën esigurimit, qoftë për sigurimin e pasurisë apo të personit. Referuar dispozitave të sipërcituara, kontrata e sigurimitështë kontratë formale dhe konsesuale, si rregull me afat. Ajo quhet e lidhur në momentin që palët shprehin vullnetine tyre për lidhjen e saj dhe nga siguruesi emetohet polica e sigurimit. Sipas nenit 1124/1 të Kodit Civil ”Kontrata esigurimit hyn në fuqi në orën 24 të ditës së përfundimit të kontratës dhe mbaron në orën 24 të ditës së fundit tëkohëzgjatjes se kontratës”. Kjo nuk do të thotë se kontrata quhet e lidhur në orën 24 të ditës së pagimit të primit.Kontrata e sigurimit lidhet me lëshimin e policës së sigurimit, por pasojat e saj fillojnë në orën 24 të ditës së pagimittë primit, moment në të cilin lind për siguruesin dhe detyrimi për shpërblimin e sigurimit nëse ndodh rasti isigurimit. Po ashtu, sipas nenit 1125 të 119 Kodit Civil, në qoftë se primi ose kësti i parë i tij nuk paguhet në afatin ecaktuar në kontratë, sigurimi pezullohet deri në orën 24 të ditës që kontraktuesi paguan shumën që detyrohet dhe kurnuk paguhen primet në vazhdim, sipas afateve të caktuara, sigurimi pezullohet nga ora 24 e ditës së pesëmbëdhjetëpas mbarimit të afatit të pagimit dhe siguruesi ka të drejtë të kërkojë zgjidhjen e kontratës. Por përcaktimet emësipërme vlejne si rregullime të përgjithshme për kontratat e sigurimit të pasurisë.494 Në rastin e sigurimit të mallrave ndaj rreziqeve të transportit rregullimi është i ndryshëm (neni 1148 i K. Civil).Në ndryshim nga parimet e përgjithshme të mësipërme për rastet e kontratave të sigurimit të mallrave kundërrreziqeve gjatë transportit janë përcaktuar rregullime të veçanta në nenet 1147-1149 të Kodit Civil. Kështu, në nenin1148 të Kodit Civil, në ndryshim nga nenet 1124/1 dhe 1126 të po këtij Kodi të cilët çastin e hyrjes në fuqi tëkontratës së sigurimit të pasurisë e lidhin me pagimin e primit të sigurimit nga i siguruari, çasti i hyrjes në fuqi tëkontratës së sigurimit të mallrave kundër rreziqeve të transportimit përcaktohet në mënyrë eksplicite ”nga çast i qëmallrat janë dorëzuar transportuesit” dhe kontrata ”vazhdon gjersa këto ti dorëzohen pritësit, përveç‚ kur në kontratëështë parashikuar ndryshe”. Shprehimisht kjo dispozitë ka ka parashikuar se ”Kontrata e sigurimit të mallrave kundirrreziqeve të transportit hyn në fuqi që nga gasti që mallrat i janë dorëzuar transportuesit dhe vazhdon gjer sa këto t'idorëzohen pritësit, përveç kur ne kontratë është parashikuar ndryshe”. Pra, kio dispozitë bën përjashtim ngarregullimet e përgjithshme të kontratave të sigurimit, parashikuar nga dispozitat ku gjykatat kanë mbështeturzgjidhjen e dhënë të mosmarrëveshjes në konflikt.

184

të paraqesë padi në gjykatë për të kërkuar zgjidhjen e kontratës së qirasë, por kjo nuk do të thotëse kontrata bie vetë nga fuqia pa u shprehur gjykata me vendim të formës së prerë.495 Në Kreun eVI të Kodit Civil (neni 801 e vijues) bëhet fjalë për kontratën e qirasë, të drejtat dhe detyrimet epalëve etj dhe sipas nenit 812/2 të këtij Kodi del që qiramarrësi duhet të kryejë pagesën në afatete caktuara, por kjo nuk do të thotë se nëse nuk paguhet qiraja kontrata e lidhur ndërmjet palëveështë e zgjidhur automatikisht, ashtu siç arsyeton Gjykata e Apelit, duke e konsideruar kontratëne qirasë si një veprim juridik me kusht, të parashikuar nga neni 84 i Kodit Civil”. Pra,interpretimi në përputhje më dispozitat specifike në Kodin Civil ndihmojnë gjyqtarin të kuptojëllojin e marrëveshjës midis palëve, dhe mbi të gjitha të mund të bëjë një kualifikim të kësajmarrëveshje në përputhje me llojin e kontratës që ai gjykon se është në rastin konkret.

6.3 Kriteret ligjore të interpretimit

Kushtet fjalët e shprehura në kontratë nga palët mund të jenë të errëta dhe të dyshimta ose mundtë thonë me shumë ose me pak nga ajo se çfarë kanë dashur të thonë palët, apo rasti më i keq kurnjë kontratë mund të përmbajë kushte që janë në kundërshtim me njëra-tjetrën. Kodi ynë Civilpërmban rregulla për interpretimin e kontratës që janë të frymëzuara nga e drejta romake.Interpretimin i kontratës për të vërtetuar e kuptimin dhe efektet e dispozitave të saj në ato rastekur dispozitat e kontratës496 janë të paqarta dhe palët i kuptojnë këto dispozita në mënyra tëndryshme, sjell si pasojë nevojën për identifikimin e kritereve ligjore posaçërisht ato në lidhjeme interpretimin e kontratës. Këto rregulla, të cilat mund të gjenden në dispozitat e Kodit Civil,kanë si qëllim të udhëheqin gjyqtarin në veprimtarinë etij gjyqbërëse për t'i dhënë një kuptimtekstit të kontratës objekt konflikti gjyqësor. Destinatarët e këtyre normave detyruese janëgjyqtarët, si dhe të gjithë ata persona të cilët janë të interesuar për efektet e kontratës.

Dispozitat lidhur me interpretimin e kontratës, kanë natyrën e normave juridike të detyrueshme.Kriteret ligjore të interpretimit të kontratës detyrojnë palët, kur teksti i kontratës konkludon tëdrejtat e tyre ose obligimet e tyre që janë të paqarta. Gjithashtu këtyre kritereve duhet t’ireferohet gjyqtari kur mosmarrëveshja ndërmjet palëve që ka të bëjë me interpretimin e kontratëspërbën konflikt gjyqësor. Kontratën e lidhin palët kontraktuese, prandaj edhe me të drejtë thuhetse është vepër e tyre cila në vetvete është nën ndikimin e rrethanave ekonomiko-shoqërore.Kontrata është dukuri shoqërore, pjesë e rregullave, zakoneve të mira dhe rregullave morale. Mefjalë të tjera, ajo duhet të jetë produkt i vetë sistemit juridik i vendit ku lidhet. Kështu, në qëniene çdo kontrate merren parasysh si rrethanat subjektive ashtu edhe rrethanat subjektive.497

495 Vendim i Gjykatës së Lartë, nr. 179 datë 10 prill 2012496 Zakonisht kontestohet një dispozitë e caktuar, pra jo të gjitha.497 Prof. Dr. Alajdin S. Alishani, “E dreita e detyrimeve”, Pjesa e pergjithshme, Shtyp. TIMEGATE, Prishtinë 2002,fq. 270

185

6.4 Teoritë mbi llojet e interpretimit dhe influencat në legjislacionin material civilshqipëtar.

Për interpretimin e kontratës në doktrinën juridike nuk ekzistojnë qëndrime unike. Përinterpretimin e kontratës disa autorë marrin parasysh kriteret subjektive, disa të tjerë kriteretobjektivedhe një pjesë tjëtër mendon se për interpretimin e kontratës mund të merren parasysh sikriteretsubjektive dhe kriteret objektive.

Disa teoricienë, duke u nisur nga koncepsionet individualiste498 e konsiderojnë se kontrata duhettë interpretohet vetëm sipas kritereve subjektive, do të thotë sipas vullnetit të shprehur të palëvekontraktuese. Palët kontraktuese kanë lidhur kontratë me qëllim që t’i realizojnë kërkesat ecaktuara. Prandaj, për interpretimin e kontratës sipas këtij kuptimi duhet nisur nga vërtetimi iqëllimit të përbashkët të palëve kontraktuese. Kriterin subjektiv të interpretimit të kontratës ekanë miratuar Kodi Civil i Francës (parg. 1156), Kodi Civil i Italisë (parag. 1362). Sipas teorisësubjektive gjatë interpretimit të kontratës duhet të vërtetohet vullneti i përbashkët i palëve.Përfaqësuesit e kësaj teorie mbështeten në idenë se kontrata është vepra e palëve dhe se vullneti ityre ka fuqi obliguese. Kjo teori ka afektuar autonominë e vullnetit, për këtë arsye propozojnë qëpër interpretimin e kontratës përveç vullnetit të palëve duhet të kihen parasysh edhe rrethana tëtjera. Kjo teori nuk duhet në tërësi të mohohet, sepse interpretimi i kontratës ka nevojë tëvërtetojë vullnetin e përbashkët të palëve, por gjithashu duhet edhe të mos harrojë edhe rrethanate tjera që kanë rëndësi për lidhjen e saj. (Neni 681 KCSH)499

Kodi Civil Italian, në nenin 1362 kërkon që gjatë interpretimit të kontratës të vërtetohet se ç’kaqënë qëllimi i përbashkët i palëve. Qëllimi i përbashkët i palëve duhet të çmohet duke vlerësuarsjelljen e tërësishme të palëve.500 Sipas doktrinës italiane, përsa i përket interpretimit ekzistonnjë interpretimi i diferencuar i cili bazohet në dy kritere të ndryshme në varësi të llojit të veprimitjuridik, interpretimi që frymëzohet nga kriteri social i mirëbesimit në veprimet juridike intervivos dhe nga kriteri psikologjik i qëllimit në veprimet juridike mortis causa.501 Gjithashtu,ekziston edhe një lloj interpretimi tjetër i klasifikuar si interpretim unitar psikologjik, i cilibazohet në deklarimin e vullnetit pa hequr dorë nga vlera të tilla si besueshmëria apopërgjegjshmëria. Sipas këtij interpretimi nuk mund t’i jepet përparësi vullnetit të brendshëm aporeal, përsa kohë është shfaqur në botën e jashtme dhe u është bërë e njohur subjekteve të tjerë.502

498 Dr. Sc. Nerixhvane Dauti, “E drejta Kontraktore”, Praktikum, Prishtinë 2003 fq. 73499 Prof. Dr. Alajdin S.Alishani, “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e përgjithshme, Shtyp. TIMEGATE, Prishtinë 2002,fq. 270500 lbid501 Giusepe Mirabelli, “Dei contratti in generale”. UTET, Comentario del Codice Civile, Libro IV, Tomo secondm1987, fq. 264.502 lbid

186

Përkundrejt këtij interpretimi, ekziton edhe një sistem tjetër i cili quhet interpretimi objektiv ivullnetit. Sipas teoricienëve të tjerë të cilët nisen prej koncepsioneve solidariste tëkontratës,503kontrata duhet të interpretohet sipas kritereve objektive, do të thotë sipas dokeve dheshprehive të rrethit shoqëror në të cilën është lidhur kontrata. Këtë mendim e përkrah Kodi CivilGjerman, duke theksuar se “me rastin e interpretimit të kontratës duhet vërtetuar vullneti i vërtetëi palëve kontraktuese dhe ai të interpretohet sipas kuptimeve të qarkullimit afarist” sipas kësaj tëdrejte, interpretimi i kontratave bëhet duke patur parasysh formulën e deklarimit dhe kuptimitshoqëror, domethënë atë kuptim që i jep asaj formule opinioni i mesëm i kohës. Deklarimi ivullnetit interpretohet sipas zakoneve të pranuara në tregtinë.

Teoria objektive për interpretimin e kontratës niset nga kriteret objektive. Kjo është teori ekrijuar në të drejtën bashkëkohore, e cila kërkon që gjatë intepretimit të kihen parasysh parimet etë drejtës së detyrimeve. Kontrata, sipas kësaj teorie, duhet të kuptohet ashtu siç e kuptonkomunikimi juridik dhe si e kërkojnë rrjedhat shoqërore. Shprehjet e përdorura duhet tëobjektivizohen sa është e mundshme. Kjo teori në tërësi, nuk i hedh poshtë kriteret e teorisësubjektive.504 Sipas këtij sistemi, deklarimi i vullnetit duhet të merret ashtu si është, duke eizoluar nga mendimi i brendshëm nga i cili ka dalë. Vullneti real i deklaruesit nuk merretparasysh, vetëm ajo që rezulton nga formula e jashtme e shprehjes. Ky sistem është më paksubjektiv se sistemi i parë, dhe insiprohet nga nevoja për të mos mashtruar mirëbesimin e tëtretëve të cilët kanë vepruar duke patur parasysh deklarimin e jashtëm të vullnetit.

Ekziston edhe kriteri i kombinuar për interpretimin e kontratës. Meqënëse nuk janë tëmjaftueshme vetëm rregullat e përgjithshme të kriterit objektiv e as të atij subjektiv, duhet tëkombinohen këto kritere. Këtë mendim e përkrah Kodi Civil i Austrisë (parag. 914). Në tekstin ee këtij kodi, theksohet “se me rastin e interpretimit të kontratës nuk duhet t’i përmbahemidomethënies mot pour mot të shprehieve, por duhet gjetur qëllimin e palëve dhe kontrata duhettë kuptohet ashtu siç e kupton dhe si siç i përgjigjet komunikimit të ndershëm”. Kriterin ekombinuar e përkrahin Kodi Civil i Hungarisë (neni 65) dhe Kodi Civil i Polonisë (neni 208),

Teoria subjektivo-objektive, gjatë interpretimit të kontratës, kërkon që përveç vërtetimit tëvullnetit të përbashkët të palëve, kontrata të kuptohet ashtu sikundër e kupton komunikimi indershëm juridik. Këtë teori e përkrah ligji “për marrëdhëniet e detyrimeve”, ku thuhet se gjatëinterpretimit të dispozitave kontestuese nuk duhet t'i përmbahemi domethënies direkte tëshprehjeve, por duhet vërtetuar qëllimi i përbashkët i kontraktuesve dhe dispozita duhet kuptuarashtu që t'i përgjigjet parimeve të së drejtës së detyrimeve. Kodi Civil Austriak përkrah teorinësubjektivo-objektive. Kodi Civil Austriak kërkon që të vërtetohet vullneti i përbashkët i palëve

503 Dr. Sc. Nerixhvane Dauti, “E drejta Kontraktore”, praktikum, Prishtinë 2003 fq. 74504Prof. Dr. Alajdin S.Alishani, “E drejta e dëmeve”, Pjesa e përgjithshme, Shtyp. TIMEGATE, Prshtinë 2002, fq.270.

187

dhe kontrata të interpretohet dhe t’i përgjigjet komunikimit të ndershëm. Përsa i përket të drejtëskontraktore Zvicerane nga ku është marrënjë pjesë e mirë e dispozitave të Kodit Civil Shqiptarmund të thuhet që ka një ndikim të dukshëm nga e drejta Gjermane duke krijuar në këtë mënyrënjë miksim modelesh (subjektive-objektive). Kështu, fillimisht shikohet qëllimi i palëve, dhe mëpas mbahen parasysh kushtet apo rrethanat objektive.

Në përfundim të këtyre teorive, në realitetin e fakteve, asnjëri nga të dy sistemet nuk mund tëaplikohet në mënyrë absolute.

6.5 Rregullat e intepretimit.

Për të bërë një interpretim gjyqtari duhet të përcaktojë:1. Objektin e interpretimit, që mund të jetë si fillim vetë ligji apo normat juridike udhëruesedispositive dhe vetë kontrata që është lidhur midis palëve.

2. Subjektet e interpretimit, që mund të jenë subjektet që kanë lidhur kontratën, si dhe të gjithëpersonat e interesuar që mund të kenë asistuar në lidhjen e kontratës apo që mund të jenë pjesë ekontratës në një farë mënyre.Gjithashtu duhet të ketë parasysh këto rregulla:

a) Rregullat e autonomisë, sipas të cilave çdo institut objekt interpretimi duhet tëkuptohet sipas specifikës së tij dhe vijueshmërisë,

b) Rregullat e plotësisë, sipas të cilave çdo manifestim i vullnetit duhet të merret nëkonsideratë në përputhje më rrethanat në të cilat ka lindur, si në lidhje me autorinashtu edhe në lidhje me ambientin ku shfaqet.

c) Rregullat e aktualitetit, sipas të cilave interpretimi duhet të bëhet në përputhje mekohën kur interpretimi bëhet.

d) Rregullat e mjaftueshmërisë, sipas së cilave interpretimi duhet të bazohet në brendësitë objektit të interpretimit, pra duhet të interpretohet duke patur parasysh kuptimin ebrendshëm.

Kështu në një vendim të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, gjejmë pasqyrimin e këtyrekritereve. Sipas Vendimit Nr. 2175 datë 04. 03. 2013 Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë shprehetse : “ështëe rëndësishme të theksohet se interpretimi i dispozitave kontraktore duhet të bëhet memirëbesim nga palët duke vlerësuar kushtet e tyre në momentin e lidhjes së kontratës. Shprehja evullnetit të palëve në drejtim të konstituimit të një marrëdhënie detyrimi të formalizuar në njëkontrate dhe qëllimi i tyre duhet të vlerësohet nën dritën e kushteve objektive dhe subjektive qëekzistonin në atë moment. Ndryshimi këtyre kushteve, apo vërtetimi i rrethanave të tjera pas

188

lidhjes së kontratës, nuk mund të shërbejë si një shkak për të pretenduar mospërmbushje të njëqëllimi që nuk ka ekzistuar në momentin e lidhjes sëkontratës.”505

Në kërkim të kuptimit të kontratës, interpretuesi i cili kërkon të sistemojë njohuritë përpërodrimin e rregullave mbi interpretimin duhet të ndjekë hierarkinë e njohur plotësisht nga ligjidhe i pranuar gjerësisht nga doktrina mbizotëruese e quajtur ndryshe hierarkia e kritereveinterpretuese. Në këndvështrimin e normës juridike ka disa mënyra interpretimi si psh, literal,logjik, sistematik, i gjërë dhe i ngushtë ndërkohë në këndvështrimin e kontratës interpretimiështë objektiv apo subjektiv.

Kështu, kriteret e interpretimit të përcaktuara nga ligji janë dy llojesh: kritere të interpretimitsubjektiv, të cilat bazohen mbi kërkimin e qëllimit të përbashkët të palëve dhe kritere tëinterpretimit objektiv që bazohen në kuptimin e mirëbesimit, kontraktor ose në elementë të tjerëobjektive.506

Sipas praktikës shqiptare, gjendet shumë e elaboruar rregulli se gjatë interpretimit të kontrataveështë e domosdoshme të shikohet se cili ka qenë qëllimi i vërtetë dhe i përbashkët i palëve, pa ukufizuar vetëm në kuptimin e mirëfilltë të fjalëve dhe për këtë duhet të vlerësohet sjellja e palëvenë tërësi para dhe pas përfundimit të kontratave. Parimi që duhet t'i udhëheqë palët nëinterpretimin e kontratës është mirëbesimi, dhe kushtet e kontratës interpretohen njëri nëpërmjettjetrit duke i dhënë secilit kuptimin që del nga tërësia e aktit, sanksionuar kjo dhe në Nenin 682të Kodit Civil.507

Në vendet e Civil Law, pikënisja është qëllimi i palëve duke zhvilluar në këtë mënyrë teorinësubjektive të interpretimit, që bazon intepretimin në gjetjen e qëllimit të përbashkët të palëve. Kyqëndrim, ka gjetur një shtrirje të gjerë sidomos në ligjin kontraktor Francez, sidomos duke ubazuar në Nenin 1134 (që flet për autonominë e palëve), e ka shtrirë rishikimin dhe kontrollinmbi kontratën mbi ato kushte dhe fjalë që janë të qarta dhe të sakta. Kështu e drejta franceze kapranuar një intepretim të limituar duke detyruar gjykatat që të bëjnë një interpretim strict sensumbi vetë tekstin e kontratës kur nuk ka konfuzion mbi kushtet dhe fjalët.

Gjithashtu sipas të drejtës franceze, njihen edhe detyrime të tjera kontraktuale që nuk janëparashikuar në mënyrë eksplicite në kontratë, por që vijnë si pasojë e traditave zakoneve apopraktikave tregtare.508 Ndërkohë sipas të drejtës kontraktore angleze gjyqtarët nuk pranojnë të

505 Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë Nr. 2175, datë 4 Mars 2013.506 Francesco Galgano, “E drejte private”, Luarasi University Press, tiranë, 2006, fq 411.507 Vendim i Gjykatës së Lartë Nr. 270, datë 24 Maj 2011.508 541 Marcel Fontaine, Filip de Ly, “ Drafting international contracts”, Transnational Publishers, 2009, fq. 108 .

189

shtojnë detyrime të tjera kontraktore, duke mos ndërhyrë në marrëdhëniet kontraktore apoderoguar detyrimet kontraktore mbi bazat e mirëbesimit apo praktikave tregtare. 509

6.5.1 Kritere të interpretimit subjektiv.

Lloji i parë i kritereve niset nga parimi që, në interpretimin e kontratës, duhet të hetohet cili kaqënë qëillimi i përbashkët i palëve dhe jo të kufizohemi në kuptimin letrar të fjalëve të përdorura.Sipas këtij kriteri, interpretimi do të bazohet jo vetëm në lidhje më qëllimin e njërës pale, por meqëllimin e përbashkët që krijohet nga bashkimi i qëllimeve të palëve që përbën atë që quhet ligj ikontratës, në thelb pra atë që secila prej palëve ka pasur ndërmend në manifestimin përkundrejtpalës tjetër duke u sjellë në mënyrë të përgjegjshme dhe korrekte.510

Kështu në Vendimin Nr. 2175 datë 04. 03. 2013 Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë shprehet se:“Fakti që edhe pse është vënë ne dijeni të të metave të sendit objekt kontrate, pala e paditurkundërpaditëse, ka vazhduar të përdorë sendin dhe nuk i ka kundërshtuar me shkrim këto tëmeta, është një element që në kuptim të Nenit 681 të Kodit Civil, duhet të interpretohet si sjelljae blerësit pas lidhjes së kontratës dhe që është edhe shprehje e qëllimit për të cilin ai ka lidhurkëtë kontratë. Pra, ndryshe nga sa pretendohet nga pala e paditur kundërpaditëse, ajo me veprimekonkludente, ka treguar se qëllimi i vërtetë i saj ka qënë blerja e një automjeti kundrejt pagimit tënjë çmimi të caktuar për të përbushur nevojat e saj të lëvizjes, pa pasur synime të tjera sipërdorimi apo shitja e këtij mjeti jashtë shtetit. Kjo palë ka vazhduar t'a pëndorë mjetin nëmënyrë të qetë për më tepër se 6 vjet dhe me veprime konkludente ka shprehur heqjen dorë ngakundërshtimi i të metave të sendit edhe pse është vënë në dijeni të tyre kohë më parë. Pretendimii kësaj pale se qëllimi i saj ishte që të blinte një automjet të standardeve europiane si nje kushtthelbesor per lidhjen e kesaj kontrate, nuk gjeti mbështetje gjatë hetimit gjyqësor.”511

Gjykatat duhet të jenë të kujdesshme kur interpretojnë qëllimin e përbashkët të palëve dukeruajtur “standardin e një interpretimi të njëjtë për rrethana të njëjta” në mënyrë që të mos cënohetsiguria juridike.512 Në interpretimin e këtyre rregullave të ndryshme gjykata duhet që ti sigurojëpalët:

(a) për uniformitet të aplikimit

509 Ibid, 2009, fq. 115510 Giusepe Mirabelli, “Dei contratti in generale”. UTET, Commentario Del Codice Civile, Libro IV, Tomo second,1987, fq. 277511 Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë Nr. 2175, datë 4 Mars 2013.512 Gjykata Kushtetuesë e Republikës së Shqipërisë, në Vendimin Nr. 10, datë 19. 03. 2008, ndër të tjera (inter alia),shprehet se: “Siguria juridike, si koncept kushtetues i trajtuar disa herë nga praktika e deritanishme e GjykatësKushtetuese, përfshin qartësinë, kuptueshmërinë dhe qëndrueshmërinë e sistemit normativ. Ky sanksionimkushtetues, afirmohet edhe në Vendimin Nr. 4, datë 12. 02. 2010 të Gjykatës Kushtetuese, ku Gjykata shprehet se“parimi i sigurisë juridike, përfshin krahas qartësisë, kuptueshmërisë dhe qëndrueshmërisë së sistemit normativ,edhe besimin tek sistemi juridik, pa marrë përsipër garantimin e çdo pritshmërie për mos ndryshim të një situate tëfavorshme ligjore.”

190

(b) respektimin e rregullave si mirëbesimi dhe sjellje korrekte apo e drejtë(c) për zbatimin e parimit të sigurisë juridike.513

Në një Vendim të Gjykatës së Lartë514 mund të konstatojmë se të njëjtës situatë dy gjykata tëndryshme i kanë dhënë kuptime të ndryshme. Kështu Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë, meVendim Nr. 7820, datë 30. 12. 2005, ka vendosur: “... duke interpretuar qëllimin e palëve nëlidhjen e dy kontratave konform Nenit 681 dhe 689 të Kodit Civil, duke mbajtur parasysh faktinqë në kontratën e parë është përcaktuar përqindja e siperfaqes ndërtimore në masen 16%... pokështu kontrata e dytë nuk shprehet për shfuqizimin e kontratës së pare lidhur me këtë përcaktim,përkundrazi i referohet asaj dhe bën përllogaritjet në ekzekutim të të parës, del qartë se qëllimi ipalëve në lidhjen e kontratës së dytë ka qënë përfitimi 16% i ndërtimit të realizuar nga ipadituri...”

Gjykata e Apelit Tiranë, me Vendim Nr. 166, datë 16. 02. 2007, ka vendosur : “... kontrata date05. 02. 2005 është me efekte zgjidhëse, pika 4. 2 e saj parashikon se kjo kontratë ka fuqi deri nëditën e nxjerjes së lejës së ndërtimit, pasi më vonë do të përpilohej kontrata e dytë… pavarësishtse leja është nxjerrë në datë 03. 02. 2003 dhe kontrata e dytë është lidhur në datë 22. 12. 2002,kanë qënë vete palët që kanë përcaktuar fuqinë juridike të kontratës së parë... Në kontratën e dytëpalët kanë përcaktuar të drejta dhe detyrime të ndërsjellta duke i specifikuar ato... kontrata datë05. 02. 2002 është zgjidhur me vullnetin e tyre në momentin kur është përpiluar kontrata e dytë...Pala paditëse nuk e ka goditur kontratën date 22. 12. 2002, duke mbetur në fuqi ajo ka forcën eligjit për palët...”. Siç shihet nga arsyetimi i vendimit, Gjykata e Apelit Tiranë kontratën e lidhurmes palëve ndërgjyqëse në datë 05. 02. 2002 e ka përkufizuarsi kontratë me kusht “me efektezgjidhëse”, të parashikuar nga nenet 84, 85 të Kodit Civil, efektet juridiketë të cilës kanëpërfunduar në momentin që është lidhur kontrata e dytë datë 22. 12. 2002.

Ndërkohë Gjykata e Lartë shprehet se : “palët kontraktuese, gjatë përpilimit të kësaj kontrate, nëpikat 1. 7 dhe 4. 2, me vullnetin e tyre të plotë e kanë përcaktuar si kontratë me kusht duke ilidhur efektet e saj me daljen e lejës së ndërtimit. Por, siç rezulton nga aktet, palët kontraktuesenuk kanë pritur vërtetimin e kushtit të parashikuar ne kontratën e parë (miratimin e lejes sëndërtimit) dhe me vullnetin e tyre të plotë, në datë 22. 12. 2002 kanë përpiluar një kontratë tëdytë me nr. 12947 rep., 2189 kol., në përmbajtje të së cilës i janë referuar kontratës nr. 988 rep.,nr. 247 kol., date 02. 02. 2002 dhe në ekzekutimtë saj, në nenin 5 kanë përcaktuar siperfaqetkonkrete që do të përfitojnë pronarët e truallit në këtëndërtim.”515

513 Study group on a European Civil Code, “Principles. definitions and model rules of Europian Privat”. DraftCommon Frame of Reference, Seller Europian Publishers fq. 177.514 Vendim i Gjykatës së Lartë Nr. 89, Datë 25 shkurt 2010.515 Vendim i Gjykatës së Lartë Nr. 89, datë 25 Shkurt 2010.

191

Interpretimi i kontratës është i rëndësishëm sidomos në ato raste kur vihet në dyshim ekzistencaenjë detyrimi, kështu në një vendim të Gjykatës së Lartë është shprehur në lidhje me rëndësinë einterpretimit për çeshtjen në fjalë: “..... Gjykata e Apelit në bazë të nenit 681 të K. C., ka bërëinterpretimin e kontratës, duke sqaruar se cili ka qenë qëllimi i vërtetë dhe i përbashkët i palëve.Kontrata ka pasur përqëllim, ndërtimin e një objekti banimi mbi truallin e paditësave dhepërqindja e sipërfaqes së ndërtuar që do të përfitonin pronarët e truallit, do të ishte 20% i gjithëndërtimit. Kjo del qartë edhe nga akt marrëveshja e datës 27. 05. 2001 e lidhur ndërmjet palëve,ku në një nga pikat e saj është përcaktuar “Z.Jordan Marku dhe znj. Menka Marku mepërfundimin e banesës, do të marrin 20% të sipërfaqes totale tëndërtimit, e cila do të shprehetfizikisht në banesë, në katin e dëshiruar nga ai dhe bodrumet ose garazhnë katin nën tokë”.516

Ky nen nuk përjashton, intepretimit duke u hetuar kuptimi i fjalëve. Në bazë të këtij neni, përinterpretimin e kontratës nuk duhet të bazohemi vetëm në pamjen e jashtme, por duhet tëbazohemi edhe në vlerën efektive që ka kjo kontratë. Për të kuptuar këtë mënyrë interpretimi,mund të vërejmë se ekziston një paralelizëm ndërmjet interpretimit subjektiv të normës dheinterpretimit subjektiv të kontratës. Kështu, interpretim subjektiv të normës do të kemi në atoraste kur për të sqaruar një normë të caktuar duhet të përcaktohet vullneti i kërkuesit tënormës517, pra çfarë dëshiron në të vërtetë legjislatori që norma të tregojë duke deduktuar se cilimund të ketë qënë vullneti i legjislatorit në përputhje me interesat që rregullohen. Në mënyrëparalele, në kontratën si një akt autonomie vullneti dhe që është një rregullim i interesave tëpalëve duhet të kërkohet se cili ka qënë qëllimi i kontratës si një akt i destinuar për të krijuarefektet.518 Detyrimet kontraktore, meqënëse burojnë nga vullneti i palëve duhet të interpretohennë konformitet me këtë vullnet.519

Duke qënë se kontrata sjell tek palët ato detyrime që ata kanë pasur si qëllim, vjen natyrshëm qëpër intepretimin e kontratës duhet të kihet parasysh kryesisht identifikimi i qëllimit të përbashkëttë palëve. Sipas të drejtës gjermane kontrata konsiston në dy deklarime të qëllimit, pra oferta dhepranimi.Ky ishte qëllimi kryesor i teorisë së vullnetit të propozuar nga Friedeisch Karl vonSavingny dhe Bernahars Windscheid.520

Gjyqtari përpara të cilit shtrohet një pikë kontraktore të kontestueshme duhet të hetojë mënyrënsesi palët kanë dashur të rregullojnë këtë pikë. Fjalët e marra të shkëputura mund të tradhëtojnëqëllimin e kontraktuesve. Kështu, në bazë të këtij kriteri se duhet të marrë përparësi vullneti i

516 Vendim i Gjykatës së Lartë Nr. 164, datë 5 Shkurt 2012.517 Prof. Ass. Dr. Fejzulla Berisha, “Hyrje në të drejtën”, Botim i Universitetit FAMA, Prishtinë 2010, fq. 350518 Giusepe Mirabelli, “Dei contratti in generale”. UTET, Comentario del Codice Civile, Libro IV, Tomo secondm1987, fq. 263.519 Baltasar Benussi, “Obligimet dhe kontratat përgjithësisht”, Titulli II i librit të Kodit Civil, Komentar i KoditCivil, Botim i Ministrisë së Drejtësisë 1931, fq. 173.520 Sir Basil Markesinis, Hannes Unberath, Angus Johnston,”The German of Contract”, Comparative Treatise,Second Edition, Hart Publishing,Oxford and Portland, Oregon, 2006, fq. 133

192

palëve, pavaresisht termave të perdorura. Vullneti real i palëve prevalon mbi termat e përdoruraedhe sikur këto terma të kenë një kuptim juridik të qartë, kur rezulton se palët nuk kanë dashur tëthonë atë që kanë thënë. Në këtë mënyrë prevalon vullneti real mbi vullnetin e shprehur 521. Kjodel e qartë edhe në Nenin 681 të Kodit Civil i cili parashikon se kur interpretohet një kontratë,duhet të sqarohet se cili ka qënë qëllimi i vërtetë dhe i përbashkët i palëve, pa u ndalur nëkuptimin letrar të fjalëve, si dhe duke vlerësuar sjelljen e tyre në tërësi, para e pas përfundimit tëkontratës.

Kështu, në Vendimin Nr. 6227, datë 18. 06. 2012 Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë522nëfunksion të çështjes së shtruar për zgjidhje në lidhje me përcaktimin e detyrimeve konkrete qëkjo garanci siguron, vijon analizën e saj drejt përcaktimit të faktit nëse garancia bankare elëshuar në rastin konkret nga pala e paditur, është apo jo tërësisht e pavarur nga kontrata bazë qëpërbën edhe shkakun juridik të lindjes së garancisë. Për të përcaktuar këtë fakt, Gjykata referonnë kushtet e vendosura në garanci bankare dhe të pranuara nga palët në gjykim duke iinterpretuar ato njëri nëpërmjet tjetrit duke i dhënë secilit kuptimin që del nga tërësia e aktit.Gjykata, mban parasysh Nenin 682 të Kodit Civil, ku parashikohet se “Kushtet e kontratësinterpretohen njëri nëpërmiet tjetrit, duke i dhënë secilit kuptimin që del nga tërësia e aktit.523

Ndërkohë, në Vendimin Nr. 1505 datë 27. 12. 2007 Gjykata e Lartë është shprehur se: “gjykatatkanë arsyetuar se janë disa fakte që provojnë vullnetin e pronarëve të sendit si të lirë dhe tëpavesuar, për t'i kaluar pronësinë trashëgimlënësit të paditësit. Si të tilla janë rrethanat e ngushtadhe marrëdhëniet e mira me njëri-tjetrin, besimi që krijuan me njëri-tjetrin, mosveprimi ndaj“cënimit” të pronës të kryer nga i ati i paditësit, deri në ndryshimin e strukturës së saj (kthiminga magazinë në ambjent banimi për familjen e tij) këto fakte nuk vërtetojnë se jemi parakontatës së qirasë, ose asaj të hua-përdorjes. 524

Gjykata kur palët pranojnë ekzistencën e një marrëdhënie mes tyre, por që i bëjnë interpretime tëndryshme pasi ajo nuk ka qenë e formalizuar, për të përcaktuar natyrën e saktë juridike të kësajmarrëdhënie dhe për të zgjidhur drejtë dhe në bazë të ligjit mosmarrëveshjen, është mëse edomosdoshme që të shikohen veprimet konkludente të kryera nga palët, si dhe provat të cilatmbështesin këto veprime. Në një vendim të Gjykatës së Lartë Kolegji Civil I Gjykatës së Lartëshprehet se: “.... Bazuar në veprimet konkludente të palëve (të cilat janë të pasqyruara në provatshkresore që janë administruar në dosjen gjyqësore), arrin në konkluzionin se midis palëve

521 Fjalët tekstuale në kontratë.522 Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë nr. 6227, datë 18 qershor 2012.523 Nga përmbajtja e formularit të garancisë Bankare, Gjykata vëren se palët bëjnë referim në marrëdhënien bazë.Referimi në marrëdhënien bazë lidhet me detyrimin që pala blerëse (personi i tretë) ka në bazë të kësaj kontrate, dhesi rrjedhojë Gjykata konkludon se kjo referencë është “bërë me synim lidhjen e angazhimit të garantuesit medetyrimin e kërkuesit (palës blerëse). Pra, garantuesi pala e paditur në bazë të kësaj garancie angazhohet të paguajëatë që kërkuesi detyrohet sipas kontratës bazë në përputhje edhe me kushtet e garancisë bankare.524 Vendim i Gjykatës së Lartë Nr. 1505, datë 27 Dhjetor 2007

193

ndërgjyqëse, ka lindur dhe është krijuar një marrëdhënie bashkëpunimi, ku palët kanë rënëdakord për të ushtruar një aktivitet të përbashkët, duke kontribuar me qëllim ndarjen e fitimit(nuk do kishte kuptim kontributi i përbashkët pa ndarë dhe fitimet). Veprimet konkludente tëpalëve, për të realizuar këtë marrëdhënie midis tyre, ngjasojnë me ato veprrme që kryhen nëkuadrin e një marrëveshje, natyra juridike e së cilës është ajo e kontratës së një shoqërie tëthjeshtë, parashikuar dhe në Nenin 1074 të Kodit Civil.” 525 Kështu, në bazë të këtij klasifikimi,gjykatësi në intepretim nuk duhet të ndalet në gërmën e të dhënave tekstuale të kontratës, por përtë është e nevojshme të kuptohet manifestimi i qëllimit të përbashkët të palëve. Kuptimi literal ifjalëve është kriter themelor dhe prioritar, dhe në këtë mënyrë kur shprehjet e përdorura nëkontratë janë të qarta, të sakta dhe pa ekuivoke në kuptimin e tyre, kërkimi për qëllimin epërbashkët duhet përjashtuar. Kjo qasje i referohet maksimës se lashtë in claris non fitinterpetationis. Mund të largohemi nga interpretimi i kontratës në bazë të fjalëve që përmbahennë të në ato rast kur këto fjalë nuk përfshijnë gjithë marrëveshjen526 që palët kanë dashur apo nërashn kur termat e përdorur në kontratë janë të dyshimtë”.527

Në rastet e fjalëve të dyshimta, gjykata duhet të prezumojë se palët kanë pasur si qëllim atë çfarëështë e arsyeshme në rrethanat e dhëna. Në qoftë se nga një pjesë e kushtit të kontratës duketsikur palët ka rënë dakord për diçka të pakuptimtë pa sens, atëhërë gjyqtari duhet ta evitojë këtëkusht si në kundërshtim me interesat e palëve.528 Ky interpretim është në përputhje me natyrën ekontratës dhe me ligjin në fuqi. Kështu, është e vështirë për gjykatën të gjejë kontekstin ekontratës, sa larg kanë shkuar palët në këtë kontratë dhe se çfarë kanë përfshirë në të. Gjykataduhet të ketë parasysh se çfarë njohurish mund të ketë pasur apo që duhej t'i kish pasur pala nëmënyrë të arsyeshme, në kohën e lidhjes së kontratës. 529 Ngelet problem fakti se çfarë do tëkuptohet nga gjyqtari si, situatë e cila mund të komplikojë edhe më shumë interpretimin mbikontratën.

Gjithashtu, mund të largohemi nga rregulli i interpretimit të kontratës sipas rtegullit parolevidence rule edhe në rastin e një kontrate që është lidhur midis palëve në formën e njëmarrëveshje me gojë 530 edhe pse mund të ekzistojë një kontratë tjetër në formën e shkruar531.Megjithatë aplikimi i rregullit parol evidence rule mund të shkaktoië padrejtësi532edhe pse kyparim është në funksion të sigurisë dhe qartësisë. Ky rregull ka një rëndësi shumë të madhe në tëdrejtën kontraktore amerikane duke marrë parasysh faktin që interpretimi i kontratës nuk mund

525 Vendim i Gjykatës së Lartë Nr. 297, datë 7 Dhjetor 2011526 Allen v Pink (1838) 4 M & W 140527 Prenn Simmonds [1971] 1 WLR 1381528 BGH NJW 1999, 3704, Kazusi Nr.45.529Bp plc v GE Frankona Reinsurance Ltd [2003] 1 lioyd's Rep 537.530Mann v Nunn (1874) 30 LT 526.531Sir Basil Markesinis, Hannes Unberath, Angus Johnston, “The German of Contract”, Comparative Treatise,Second Edition, Hart Publishing, Oxford and Portland, Oregon, 2006, fq. 136.532Hutton v Watling [1948] Ch 398, especially at 404.

194

të bëhet nga “juria civile”.533 Gjithashtu, edhe The House of Lords është orientuar drejt qëndrimitnë vendimet534e tij se interpretimi i kontratës duhet të bazohet në kritere me fleksibël dukepërmendur faktin se në një kontratë duhet marrë parasysh konteksti në të cilin janë përdorurfjalët. Qëndrimi modern i The House of Lords, është se provat duhet të merren për të vërtetuarrrethanat, gjenezën dhe qëllimin e një kontrate duke u larguar nga rregulli i parol evidence ruledhe duke u afruar me modelin e interpretimit të kontratës që bazohet në kontekstin, rrethanat qëështë lidhur një kontratë. Sipas tyre, gjykata duhet të zbulojë rrethanat në kohën kur palët ishinduke lidhur kontratën, pra çfarë kishin këto palë në mendje në momentin e konkludimit tëmarrëveshjes. Por gjykata duhet t'i referohet vetëm atyre rrethanave që njiheshin nga të dyjapalët ose që në mënyrë të arsyeshme duhej të diheshin nga të dyja palët. Gjithashu largimi ngainterpretimi “fjalë për fjalë” i kontratës justifikohet në ato raste kur falsiteti i tekstit të kontratësështë mëse i qartë, apo në ato raste kur nga teksti i kontratës del qartë se rezultati i ardhur ngakontrata është i paarsyeshem. Pavaresisht të gjitha këtyre rregullave indirekte për interpretimin ekontratës, duhet patur parasysh se në shumë kontrata që kërkojnë formalitete si p.r.sh. shkresa,akti noterial, gjykata i jep shumë rëndësi fjalëve në kontratë ku edhe qëllimi i palëve duhet të jetëi artikuluar shprehimisht.

Kur një nga palët kontraktuese pretendon se nje deklarim pa ekuivoke ka një kuptim tjetër nga aii përmendur në kontratë, ka barrën e provës për të vërtetuar të kundërtën e këtij deklarimi tëvullnetit. Megjithatë, gjyqtari nuk mund të ndahet nga përpjekjet për të kërkuar qëllimin epërbashkët të palëve në lidhje me të cilën kuptimi literal i fjalëve të përdorura nga kontraktorëtqëndron si mjet i parë kryesor i interpretimit. Nga ky këndvështrim, kjo qasje beson se ndjekja eqëllimit të përbashkët të palëve për interpretimin e kontratës mund të jetë përfundimtare dhedeçizive, por nuk përjashtohen rastet kur shprehjet e përdorura kanë kuptimi të qartë dhe paekuivoke. Në qoftë se do të kufizohemi vetëm në kuptimin strikt të fjalëve, do të duhej tëpranonim se jemi përpara një kontrate absolutisht të pavlefshme për mungesë të objektit, porduke shkuar përtej kuptimit të fjalëve, mund të rezultojë që palët efektivisht kanë dashur të lidhinjo këtë kontratë po atë kontratë, edhe pse gabimisht mund ta kenë përkufizuar si një kontratëtjetër.535

Të kërkosh qëllimin e përbashkët të palëve nuk do të thotë të hysh në dëshirën e secilës prejpalëve dhe as të sqarosh kuptimin që çdo palë i jep sjelljes së palës tjetër, por të rindërtosh atëpikë për të cilën është krijuar marrëveshja, mbi të cilën konsiston edhe kontrata. Kjo mund tëkuptohet, vetëm duke patur parasysh pozicionin që secila prej palëve ka pasur përkundrejt palës

533Sir Basil Markesinis, Hannes Unberath, Angus Johnston,'The German of Contract, Comparative Treatise, SecondEdition, Hart publishing,Oxford and porlland, Oregon, 2006, fq. 136, Mckendrick, “Contract”, chapter 2 andVorster, “A comment on the Meaning of Objectvity in Contract”(1987) 103 LQR 274.534Investors Compensation Scheme Ltd v West Bromwich Building Society (No 1) [1998]535 Francesco Galgano, “E drejte private”, Luarasi University Press, Tiranë, 2006, fq. 410

195

tjetër. 536 Kështu si konkluzion, interpretimi sipas qëllimit të përbashkët është ai intepretim qëmerr parasysh sjelljen e njërës palë nga këndvështrimi i palës tjetër si dhe rrethanat në të cilatështë krijuar kontrata. Për të zbuluar qëmmin e vërtetë të palëve537, duke shkuar përtej kuptimitletrar të fjalëve ligji jep disa kritere:

1. Kriteri i parë i karakterit historik538

Sipas këtij kriteri është e domosdoshme që të vlerësohet sjellja e palëve para dhe pas lidhjes sëkontratës. Këtë e parashikon edhe Neni 681 i Kodit Civil ku thuhet se kur interpretohet njëkontratë, duhet të sqarohet se cili ka qënë qëllimi i vërtetë dhe i përbashkët i palëve, pa u ndalurnë kuptimin letrar të fjalëve, si dhe duke vlerësuar sjelljen e tyre në tërësi, para e pas përfundimittë kontratës. Në bazëtë këtij kriteri, mund të merret në konsideratë korrespodenca midis palëvegjatë tratativave kontraktore, apo mund të marrë rëndësi sjellja e palëve gjatë ekzekutimit tëkontratës. Megjithatë, objekt i interpretimit të kontratës nuk është rindërtimi i saktë historik ivullnetit të nënshkruesve, por identifikimin e asaj që duket objektivisht se është kërkuar dhe qërezulton nga formulimi i kontratës. Një kriter për identifikimin, përtej fjalëve, në lidhje meqëllimin e vërtetë të palëve është vlerësimi i sjelljes së përgjithshme të palëve, madje edhe ne njëmoment të mëvonshëm në përfundim të kontratës. Bazuar në këtë kriter mund të merret nëkonsideratë, sjellja përpara, korrespondenca midis palëve gjatë negociatave ose, në qoftë se bëhetfjalë për interpretimin e një kontratë përfundimtare mund të nxirren nga indikacione të vlefshmetë kontratës paraprake, edhe pse kontrata përfundimtare është burimi i vetëm i të drejtave dhedetyrimeve ndërmjet palëve. Përsa i përket sjelljes së mëpasme, konsiderohet e rëndësishmesjellja e vazhdueshme nga palët në përputhje memarrëveshjen. Sjellja e palëve duhet tëvëzhgohet edhe në raport me personat e tretë, të cilët në njëfarë mënyre mund të kenë dijeni nëlidhje me këtë sjellje.

Pra, duhet të përcaktohet nëse këto palë në zbatimin apo ekzekutimin e kontratës i kanë dhënëvazhdimisht një kuptimin të caktuar marrëveshjes apo jo, pasi që asnjëra prej tyre nuk mundet qëmë vonë të pretendojë se fjalët e kontratës të interpretohen në mënyra të ndryshme. Sjellja epalëve duhet të merret në konsideratë në çdo rast, jo vetëm kur interpretohet një kontratë epaqartë, boshe, e errët në kushtet e saj539 Kështu, disa elementë apo kushte të kontratës mund tëmos merren parasysh kur nga sjellja e palëve nuk ka ndonjë dyshim mbi qëllimin e palëve.

536Giusepe Mirabelli, “Dei contratti in generale”. UTET, Commentario del Codice Civile, Libro IV, Tomo second,1987, fq. 274537 Francesco Galgano, “E drejte private”, Luarasi University Press, tiranë, 2006, fq. 410538 lbid539Giusepe Mirabelli, “Dei contratti in generale”. UTET, Commentario del Codice Civile, Libro IV, Tomo second,1987, fq. 277

196

Sipas doktrinës italiane, përcaktimi i sjelljes së palëve si një moment i rëndësishëm nëinterpretimin e kontratës është çështje fakti, për gjykimin në shkallë të parë dhe në apel, që nukmund të kontrollohet nëpërmjet rekursit në gjykatë të lartë, por mosaplikimi nga gjykatat e faktittë sjelljes së palëve në interpretimin e gjykatës mund të përbëjë gabim në aplikimin e ligjit dhemund të çojë palët që të kërkonin një kontroll të së drejtës në rekurs për aplikimin e ligjit.540

Mosmarrja në konsideratë nga gjykata e sjelljes së palëve në interpretimin e kontratës, do të thotëqë gjykata në vetvete nuk ka bërë një hetim të plotë dhe të gjithanshëm, si dhe mund të përbëjëshkak për prishje të vendimit dhe dërgim për rigjykim për shkelje procedurale, pra interpretimi ikontratës përbën shkakpër rekurs për shkelje të ligjit procedurial.

Ndërkohë nëse gjykata ka hetuar në mënyrë të plotë sjelljen e palëve, por nuk e ka interpretuarnë mënyrën e duhur ligjin, në përputhje me përmbajtjen e kontratës atëherë interpretimi ikontratës përbën çështje ligji dhe mosaplikimi i ligjit material përbën shkak për rekurs përshkelje të ligjit material.

2. Kriteri i dytë i karakterit logjik 541

Sipas këtij kriteri, është e domosdoshme që çdonjëri prej kushteve apo klauzolave tëinterpretohet me anë të kushteve apo kluazolave të tjera të veçanta, duke i dhënë çdonjërës prejtyre kuptimin që del nga e gjithë kontrata. Ky kriter është parashikuar në Nenin 682 të KoditCivil ku është parashikuar se kushtet e kontratës interpretohen njëri nëpërmjet tjetrit, duke idhënë secilit kuptimin që del nga tërësia e aktit. Kjo normë parashikon një rregull të karakteritprimar (kryesor) për interpretimin e kontratës, në ndryshim nga normat e tjera vijuese qëparashikojnë rregulla të karakterit plotësues, sekondare.

Në bazë të këtij kriteri, qëllimi i palëve rindërtohet duke konsideruar kontratën si një të tërë. Sirrjedhim, kuptimi letrar i një kushti apo klauzole mund të shfaqet ne kundërshtim me qëllimin epalëve, në qoftë se kushti apo klauzola interpretohet nën dritën e gjithë përmbajtjes së kontratës.Këtë e pasqyron edhe Neni 682 i Kodit Civil Shqiptar i cili parashikon se kushtet e kontratësinterpretohen njëri nëpërmjet tjetrit, duke i dhënë secilit kuptimin që del nga tërësia e aktit. EdheNeni 1363 i Kodit civil Italian thekson se klauzolat individuale duhet të interpretohen nëpërmjetnjëri-tjetri, duke i dhënë secilit kuptimin qërezulton nga akti në kompleksitet. Në këtë mënyrë,qëllimi i përbashkët i palëve përcaktohet duke marrëparasysh marrëveshjën apo kontratën si një etërë, dhe kuptimin fjalë për fjalë i një pale të kontratësmund të duket në kundërshtim me qëllimine palëve, nëse klauzola lexohet dhe interpretohet në dritën e rregullimeve të kontratës si një etërë. Të gjitha dispozitat e kontratës janë një tërësi, prandaj edhe duhettë interpretohen si tërësi joveçmas, sepse çdo dispozitë fiton kuptimin e vet nga tërësia e kontratës.

540 lbid fq.278541 Francesco Galgano, “E drejte private”, Luarasi University Press, tiranë, 2006, fq. 412

197

Bazuar në një koncept të dikurshëm, dominues të të drejtës natyrore, e ashtuquajtura “doctrinepsikologjike” mbështeste faktin se intepretuesi në përmbajtjen e qëllimit të përbashkët të palëveduhet t’i referohet faktit se ky qëllim përbëhet nga një vullnet në kuptimin psikologjik, d.m.thvullnet historik i palëve kontraktuese. Për të gjetur qëllimin e përbashkët të palëve të shprehurapo të nënkuptuar, gjyqtari duhet të interpretojë marrëveshjen me ndihmën e rregullave thjeshtlogjike, pa ndërhyrjen e rregullave ligjore të rindërtimit funksional të realitetit historik. Një tjetërdrejtim teorik, e ashtuquajtura doktrina objektive, e identifikonte qëllimin e përbashkët të palëveduke i’u referuar vlerës objektive të kontratës, në përputhje me deklaratat e shfaqura dhe sjelljene palëve, madje edhe të atyre të mëvonshme nëpërmjet nënshkrimit të njëjtë.

Kështu, detyra e interpretuesit duhet të adresohet në kërkimin e kësaj dëshire të brendshme,thelbësisht në hetimin dhe sqarimin e fakteve psikike, ose të paktën, në sqarimin e udhëtimitpsikologjik të formimit të vullnetit. Nga ana tjetër, duhet të përmendim se interpretimi duhet tëpërfshijë kryesisht sjelljen e jashtme, siç është manifestuar në të dhënat tekstuale të të gjithëmanifestimit përkatës dhe rilevant të jashtëm që tenton të të shfaqet si një vendim i qenësishëmnë lidhje me kuptimin e jashtëm të kësaj marrëveshje.

Bazuar në një teori mikse të përzier apo ndërmjetëse midis dy të mëparshmeve, kuptimi i qëllimittë përbashkët të palëve që i nënshtrohet procedurave të interpretimit, duhet të bazohet nëpërcaktimin e kuptimit ligjor të deklaratës përkatëse kontraktuale në bazë të sundimit të ligjit, icili ka pikërisht detyrën e përcaktimit të objektit të një hulumtimi të tillë.

Orientimi i gjykatës ne hetimin që duhet të kryhet për synimin e përbashkët të palëve nuk duhettë ketë si objektiv të saj të kërkimin dhe shqyrtimin të plotë të qëllimit historik për të cilin janëangazhuar secila prej palëve, por duhet të kërkojë për të kuptuar sa më shumë te qëllimet e tyrerespektive të cilat janë shkrirë së bashku, duke formuar vullnetin e përbashkët, e cila formon atëqë është ligji i kontratës. Një pjesë e doktrinës beson se interpretimi i kontratës duhet të bazohetnë identifikimin e kuptimit juridik të thelbit, në ndërtimin e situates faktike të cilat përkojnë mënjë kuptim ligjor-juridik dhe mohon funksionin e interpretimit kontraktual që bazohet nërindërtimin e synimit të palëve si fakt historik.

Sipas të Drejtës Europiane Private, në qoftë se njëra prej palëve ka nënkuptuar një lloj kontrate tëcaktuar, apo nje kusht të caktuar apo një kuptim të caktuar të një fjale të përdorur në kohën elidhjes së kontratës dhe pala tjetër ka qënë e vetëdijshme apo duhej të ishte e vetëdijshme përqëllimin e kësaj pale kontrata duhet të interpretohet në mënyrën e nënkuptuar nga kjo palë.542

542 Study Group on a European Civil Code, “Principles, definitions and model rutes of Europian Private”, DraftCommon Frame of Reference, Sellier Europian Publishers fq. 216

198

Në Kodin Civil Italian, janë parashikuar edhe dy rregulla të tjera të karakterit logjik përinterpretimin e kontratës të cilat kanë mbetur në këtë kod si pasojë e imitimit tradicional që iështë bërë Kodit Civil Francez. Kështu, në Nenin 1364 është parashikuar se pavarësishtpërdorimit të shprehjeve të përgjithshme në kontratë, nuk do të thotë se nëpërmjet tyre mund tënënkuptohet objekti i kontratës që palët kanë propozuar për kontraktim. Ky është një rregull qëpërbën kufizim të interpretimit në lidhje me shprehjet e përgjithshme, dhe do të thotë qëshprehjet që palët kanë përdorur do të kuptohen vetëm në lidhje më objektin që palët kanëkontraktuar.543 Ndërkohë, në Nenin 1365 të Kodit Civil Italian është parashikuar një rregulltjetër logjik për interpretimin e kontratës, sipas të cilit kur në një kontratë, një pakt ështëshpjeguar nëpërmjet një shembulli, nuk përjashtohen rastet e tjera për të cilat në kontratë nuk kanjë parashikim të shprehur dhe që sipas një arsyetimi nënkuptojnë të njëjtin pakt. Pra, sipas këtijneni përdoret një rast i ndodhur më parë si shembull për të shprehur paktin që mund të krijohetndërmjet palëve kontraktore. Ky nen i vjen në ndihmë kriterit të qëllimit të përbashkët të palëvepër interpretimin ekontratës. Parashikime të tilla nuk gjenden në Kodin Civil Shqiptar.

Orientimi i Gjykatës Italiane të Kasacionit, është se hetimi i gjykatave në synimin e përbashkët tëpalëve nuk duhet të ketë si objektiv të saj hulumtimin dhe shqyrtimin e hollësishëm,të plotë dhehistorik të angazhuar nga secili prej tyre, por duhet të kërkojnë të kuptojnë qëllimet etyre tëshkrira së bashku, duke formuar vullnetin e përbashkët që përbën ligjin e kontratës. Objekt iinterpretimit duhet të jetë vullneti i palëve dhe gjyqtari duhet të kërkojë këtë vullnet tëbrendshëm që manifestohet me fakte psikike dhe një vazhdimësi psikologjike në krijimin evullnetit. Gjykatat në përcaktimet e tyre nuk janë të lidhura me interpretimin ose kualifikimin qëkanë palët, ose i japinkontratës. Gjykata duhet të respektojë hierarkinë e rregullave tëinterpretimit dhe të ketë parasysh se kriteret subjektive prevalojnë mbi ato objektive.544

Orientimi i Gjykatës Italiane të Kasacionit, nuk ka qënë i qartë përsa i përkët raportit ndërmjetkriterit të qëllimit të palëve me intepretimin fjalë për fjalë të kontratës, duke qënë se ka pasur dyqasje.

Qasja e parë konsideron se interpretimi literal është kriter themelor dhe prioritar duke arritur nërezultatin sipas të cilit, kur shprehjet e përdorura në këtë kontratë janë të qarta dhe të kuptueshmeinterpetimi sipas qëllimit të përbashkët duhet të përjashtohet.

Qasja e dytë pranon se gjykata nuk mund të mos bëjë interpretimin sipas qëllimit të përbashkët tëpalëve duke e vendosur këtë lloj interpretimi pas interpretimit literal të fjalëve të përdorura ngakontraktorët qëndron si i pari i mjeteve të interpretimit. Nga ky këndvështrim si përfundim

543Giusepe Mirabelli, “Dei contratti in generale”. UTET, Commentario del Codice Civile, Libro IV, Tomo second,1987, fq. 280544http://www.dritto.it/docs/34752-i-interptezacione-del-contratto?page=1, datë 15 maj 2013

199

Gjykata e Kasacionit është shprehur se ndjekja e qëllimit të përbashkët të palëve është përfshirëdhe nuk mund të përjashtohet, kur shprehjet e përdorura kanë kuptimit të qartë.545

Kështu sipas Gjykatës Italiane të Kasacionit, rregullat e interpretimi të kontratës janë tëvendosura sipas një parimi hierarkik duke parashikuar kështu nenet që qëndrojnë si subsidiarepërkundrejt neneve parësore të intepretimit të kontratës, dhe përjashtohen përsa kohë aplikohenatonene që në hierarkinë e rregullave të intepretimit qëndrojnë më lartë.546 Në të drejtënshqiptare, nuk kemi një kategorizim të rregullave të interpretimit ashtu sikurse në doktrinën dhepraktikën italiane.

Në aspektin e prioriteteve, për interpretimin e kontratës do të marrin përparësi kriteretsubjektivenë raport me kriteret e interpretimit objektiv, pasi edhe pozicionimi i këtyre kriterevenë Kodin Civil nukështë rastësor. Nenet e intepretimit të kontratës në Kodin Civil Shqiptar547,janë vendosur sipas një rendi logjik dhe hierarkik dhe raporte përparësie.

6.5.2 Kritere të interpretimit objektiv.

Kur qëllimi i palëve nuk mund të përcaktohet ose nuk është e qartë atëherë gjyqtari duhettireferohet kritereve të tjera, atyre objektive. Edhe Kodi Civil Shqiptar dikton kriteret që janëparashikuar sikritere të një interpretimi objektiv, dhe që janë të bazuara në konceptin emirëbesimit apo kritereve tëtjera, si dhe që nuk kanë lidhje me vullnetin e përbashkët të palëve.Këto kritere mund të vihen në lëvizje në rast të dështimit të kërkimit të vullnetit, dhe konkretishtkërkojnë që interpretuesit të përpiqet të gjejëkuptimin objektiv deklaratës së një marrëveshje(negociate).

Sipas kësaj kategorie kriteresh, për interpretimin e kontratës duhet të bazohemi në deklariminevullnetit, duke e izoluar nga palët dhe duke i dhënë atë kuptim që deklarimi duhet të ketë nëbazë tëzakoneve, mentalitetit shoqëror të kohës në të cilën është lidhur kontrata. Ky llojinterpretimi ështëobjektiv pasi është e kundërta e interpretimit subjektiv i cili bazohet në qëllimine përbashkët të palëve si dhe është teknik si i kundërt me interpretimin psikologjik. Ky sistemobjektiv është përkrahur edhe nga edrejta gjermane. Sipas kësaj të drejte deklarimi i vullnetit kanjë vlerë në vetvete dhe duhet tëinterpretohet pavarësisht nga vullneti real i palëve. Kështu sipaskodit gjerman zakonet prevalojnë mbi vullnetin real të palëve.548 Në një çështje të

545http://www.dritto.it/docs/34752-i-interptezacione-del-contratto?page=1, datë 15 maj 2013546Vendim i Gjykatës së Kasacionit të ltalisë/Cass. 13. 05. 1998, n. 4815, Mass. 1998547Kriteret e intepretimit të kontratës në legjislacionin shqiptar janë shumë të ngjashme me kriteret e intepretimit nëKodin Civil Italian. Në Kodin Civil Italian, zbatimi i tyre bëhet sipas një rradhe të caktuar, sipas një kriteri hierakikduke u percakluar disa nene kryesore përkundrejt disa neneve të tjera si plotësuese.548 Baltasar Benussi, “Obligimet dhe kontratat përgjithësisht”, Titulli II i librit të Kodit Civil, Komentar i KoditCivil, Botim i Ministrisë së Drejtësisë 1931, fq. 174.

200

rëndësishme549, gjykata mbajti qëndrimin se kriteretobjektive do të aplikohen jo vetëm në lidhjeme përmbajtjen e kontratës, por edhe në lidhje me qëlliminpër të lidhur një kontratë apo për tëhyrë në një marrëdhënie kontraktore. Kështu sipas kësaj teorie, në qoftë se vullneti real nuk delnga kushtet e shprehura në kontratë do të merret parasysh vullneti që përcakton gjyqtari i cilibazohet në zakonet dhe praktikat që kanë ekzistuar në kohën e lidhjes së kontratës. Në këtëçështje, premtuesi apo propozuesi nuk ishte i ndërgjegjshëm se ishte duke propozuar diçka,ndërkohë që edhe besimi i palës tjetër në lidhje shfaqjen objektive të sjelljes së propozuesit ështëmbrojtur.

Sipas të drejtës gjermane ka një konsensus se deklarimi i qëllimit duhet të interpretohetnëmënyrë objektive, ndërkohë që konsiderohet e nevojshme në mënyrë që të ruhet autonomia evullnetit të palëve që akti i deklarimit të qëllimit të palëve të bazohet në një interpretim qëplotëson një deklarim relevant ligjor.550 Ky lloj interpretimi, do të aplikohet në ato raste kurkontrata ka ngelur e errët dhe kaekuivoke edhe pas interpretimit të përmbaitjes së aktit sipasmetodës literate dhe logjike si dhepasi është bërë interpretimi që merr parasysh mirëbesimin epalëve. Nëse nuk do të kishteparashikime të tilla për këtë lloj interpretimi atëherë akti do të ishtenul pjesërisht apo tërësisht për shkaktë mospërcaktimit të përmbajtjes të kësaj kontrate.

Këto lloj kriteresh, i japin kuptimin kontratës së errët duke marrë parasysh interesat.551 Një kriteri përgjithshëm i interpretimit objektiv, është ai sipas të cilit kontrata duhet të interpretohet sipasparimit tëmirëbesimit. Kriteri “buona fede”duhet të aplikohet pasi kuptimi i kontratës ka ngelur ierrët edhe pasinterpretimit bazuar në qëllimin e përbashkët të palëve pra, kriteri subjektivpsikologjik.552 Ky kriter është një kriter i karakterit të përgjithshëm që vlen për çdo kontratë dhepër çdo klauzolë. Kontratat në tëdrejtën tonë duhet të interpretohen pavarësisht nga çdoformalizëm në konformitet me rregullat emirëbesimit. Ky kriter gjen pasqyrim edhe në nenin 682të Kodit Civil icili parashikon se kontrata duhet të interpretohet në mirëbesim nga palët. Kykriter imponon që kontratës t'i jepet ai kuptim që i japinkontratës nuk e dëshirojnë dhënien e njëkuptimi të tillë, kontraktuesit korrekte dhe te ndershem, edhe ne qofte se konkretisht te dyja aponjera prej paleve të kontratës nuk e dëshirojnë dhënien e një kuptimi të tillë.

Në ligjin e Kosovës për detyrimet, është parashikuar : “Në krjimin e marrëdhënieve tëdetyrimeve dhe në ushtrimin e të drejtave dhe përmbushjen e detyrimeve që rrjedhin nga këtomarrëdhënie,pjesëmarrësit duhet t'i përmbahen parimit të ndërgjegjshmërisë dhe

549Vendim i Gjykatës Gjermanel/ BGHZ 91, 324, case no 43550Sir Basil Markesinis, Hannes Unberath, Angus Johnston,'The German of Contract”, Comparasive Treatise,Second Edition, Hart Publishing,Oxford and Portland, Oregon, 2006, fq. 135551Giusepe Mirabelli,”Dei contratti in generale'. UTET, Commentario del Codice Civile, Libro IV, Tomo second,1987, fq. 282552Ibid, fq. 271

201

ndershmërisë.”553 Pra, ky kriter bazohet tek subjektet e aktit, kontratës. Gjithashtu në vazhdim tëkëtij ligji në nenin 4 është parashikuarse pjesëmarrësit në marrëdhëniet e detyrimeve duhet tëveprojnë në pajtim me doket e mira afaristenë marrëdhëniet e tyre. Pjesëmarrësit nuk munden tëpërjashtojnë ose kufizojnë këtë detyrim. Kështu, duhet të interpretohet sipas parimit tëmirëbesimit kontrata në lidhje me sjelljet e palëve si dhe nëpërputhje me situatën kur kontrataështë lidhur dhe është perceptuar në botën e jashtme.

Ky interpretim mund të bëhet si në fazën e parë e cila ka lidhje me interpretimin subjektiv dhe nëthelb me përmbajtjen e aktit ashtu edhe në fazën e dytë që konsiston në interpretimin objektivdhe plotësues pasi kontrata ka mbetur përsëri e errët edhe pas interpretimit subjektiv. Kriteri“bona fidei” është në kontrast me kriterin e qëllimit të përbashkët të palëve, një kriter subjektiv.Ky është një kriter qëmund t'i japë kontratës një kuptim të ndryshëm nga kuptimi tekstual ishprehjeve që përfshihen në të, në qoftë se ky kuptim i ndryshëm është ai që i japin kontratëskontraktuesit korrektë dhe të ndershëm.

Në shumicën e rasteve interpretimi sipas mirëbesimit, shërben pikërisht për të mposhtur sjelljenerreme qe njëra palë parashtron, në favor të saj, atë që kontrata tekstualisht thotë ose nuk thotë(kontratanuk e ndalon, pra mund të bëhet apo kontrata nuk e lejon, pra nuk mund të bëhet.) 554

Mirëbesimi nëinterpretimin e kontratës ka një rëndësi të madhe, sepse shërben në disa raste përtë saktësuar atë qëështë arritur në situata të ndryshme. Mirëbesimi në kontekstin e intepretimit tëkontratës ju mundësongjykatave që të zbatojnë më shpesh kuptimin objektiv të kushteve tëkontratës.

6.6 Mirëbesimi si kriter objektiv dhe përgjegjësia parakontraktore.

Kodi Civil Shqiptar i kushton rëndësi të madhe parimit të mirëbesimit, duke parashikuar nëNenin 674 të Kodit Civil se palët gjatë zhvllimit të bisedimeve për hartimin e kontratës duhet tësillen nëmirëbesim ndaj njëra-tjetrës. Palët duhet të veprojnë sipas kërkesave të arsyes dhebazrazisë. Ndërkohë në Nenin 682 të Kodit Civil është parashikuar se kontrata duhet tëintepretohet në mirëbesimnga palët. Sipas jurisprudencës, norma e intepretimit të mirëbesimitnuk është e lidhur në mënyrë striktevetëm me intepretimin gjuhësor të të drejtave dhe detyrimevetë përcaktuara në kontratë, por edhe të qëllimit të palëve, që prezumohen se i janë referuarnormave të sjelljes conform mirëbesimit. Kështu parimi i mirëbesimit i lejon gjyqtarit, që tëplotësojë apo të zgjerojë detyrimet e një pale, tej kushteve strikte të marrëveshjes.555

553Neni 4 i Ligjit nr. 04/L-077 “Për marrëdhëniet e detyrimeve”.554Francesco Galgano, “ E drejte private”, Luarasi University Press, tiranë, 2006, fq. 411.555 Selim Kryeziu. “Mirëbesimi” Revista “Jeta Juridike”, Shkolla e Magjistraturës, Nr. 3, Tiranë, mars, 2003, fq.29.

202

Në Nenin 1337 të Kodit Civil Italian parashikohet se palët duhet të sillen në mirëbesim me njëra-tjetrën në fazën parakontraktuale, mosrespektimi i të cilës sjell një përgjegjësi të ashtuquajturjashtëkontraktore dhe lidhet me rregullën e sigurisë juridike. Përgjegjësia parakontraktuale përsjelljen jo në mirëbesim do të bjerë në ato raste kur tratativat për të lidhur kontratën do tëndërpriten pa ndonjë justifikim të arsyeshëm, dhe barra e provës do të bjerë mbi palën e cila ishkakton njëdëm palës tjetërpër sjelljen në keqbesim. Në bazë të nenit 1338 të Kodit CivilItalian, sjellja në mirëbesim në disa rasteimponon detyrimin e një pale për të njoftuar palën tjetërpër të mos e lidhur kontratën, si psh në rastin e kontratës së sigurimit 556. Gjithashtu parimi imirëbesimit është i lidhur ngushtë edhe me detyrimln për tëkëshilluar palën tjetër si psh në rastine bankave, detyrimin për konfidencialitet, me parime si ndershmëria dhe drejtësia si psh. nërastin e klauzolave abusive të palës që shfrytëzon dobësitë e palës tjetër. Sipas doktrinës italiane,neni që flet për parimin e mirëbesimit në fazën parakontraktore nukpërfshihet në normatimperative saqë të mund të sjellë nulitetin e kontratës për shkelje të kësajdispozite. Nuk do tëjemi përpara një përgjegjësie parakontraktore, për sa kohë marrëveshja midis palëve ështëformuar, si p.r.sh në rastin e kontratës paraprake të shitjes. Përgjegjësia parakontraktore është epërjashtuar edhe në ato raste kur marrëveshja është përfunduar në kushte të ndryshme nëse palëtnuk do të ishin sjellë në kundërshtim me parimin e mirëbesimit për shkak të ndërhyrjes sëpërfundimit të kontratës.

Përgjegjësia parakontraktore, është e lidhur gjithmonë me marrëdhënien reciproke midis palëve,dhe nuk ka lidhje me sjelljen e secilës palë për arritjen e një të mire të përbashkët. Sjellja epalëve me korrektesë dhe mirëbesim duhet të kuptohet në aspektin objektiv, përsa kohë nukështë e domosdoshme një sjellje subjektive e veçantë keqbesimi, por është e mjaftueshme edhenjë sjellje jo e qëllimshme dheme faj nga palët që kanë ndërprerë me një motiv të pajustifikuarndërprerjen e tratativave kontraktore. Gjykimi në lidhje me ekzistencën e mirëbesimit, do tëvlerësohet nga Gjykata e Kasacionit nëse ka tëbëjë me mangësi logjike apo gabime në gjykim.557

Në të drejtën belge dhe franceze pranohet zhdëmtimipër humbjen e shansit për lidhjen ekontratës të përcaktuar si ex aequo et bono.558 Ndërkohë në të drejtën zvicerane, pala që ështëdëmtuar nga zgjidhja e kontratës mund të kërkojë jo vetëm dëmin eshkaktuar, por edhedëmshpërblime plotësuese për bisedime pa interes apo humbjen e rasteve të tjerapër lidhjen ekontratës.

Pala që e ka ditur, ose që duhej ta dinte shkakun e pavlefshmërisë së kontratës dhe nuk i’a kaberë të ditur atë palës tjetër, detyrohet të shpërblejë dëmin që kjo e fundit ka pësuar, për shkak sebesoi pa fajin e vet në vlefshmërinë e kontratës.559 Megjithatë, nëse shkaku i pavlefshmërisë

556 Detyrimin e të siguruarit për të njoftuar rreziqet e tij.557 Paolo Cendon e Augusto Baldassari, “Codice Civile annotato con la giurisprudenza”, UTET GIURIDICA, 2007,fq. 1451558 Selim Kryeziu.”Mirëbesimi” Revista “Jeta Juridike”, Shkolla e Magjistraturës, Nr. 3, Tiranë, mars, 2003, fq. 23559 Shiko nenin 674 të Kodit Civil

203

derivon nga një normë imperative apo urdhëruese, ndaluese nga ligji e cila mund vihej re nga njënumër i përgjithshëm qytetarësh e cila mund apo duhej të dihej duke patur një vigjilencënormale, nuk mund tivihet faji palës e cila nuk ka lajmëruar palën tjetër për ekzistencën e këtyrenormave.

Kështu, në këtë mënyrë Gjykata Italiane e Kasacionit ka mohuar përgjegjësinë për “culpa incontrahendo” të siguruesit që ka përfunduar një kontratë sigurimi për jetën e një personi të tretëpa njoftuar beneficiarin për nevojën e konsensusit të të siguruarit të shkruar në fund tëmarrëveshjes.560 Nuk mund të kërkohet përgjegjshmëri për “culpa in contrahendo” kur shkaku ipavlefshmërisë rrjedh nganjë normë e ligjit që prezumohet në mënyrë absolute që duhet të vihejre nga një pjesë e madhe qytetarësh.561 Këtë qëndrim ka mbajtur edhe Gjykata Italiane eKasacionit në vendimin e saj të korrikut 2010.562 Përgjegjësia që rrjedh nga dijenia mbi shkakune pavlefshmërisë së kontratës është një përgjegjësi parakontraktore, që doktrina dhe praktikaitaliane e ka trajtuar si një përgjegjësi jashtëkontraktore. Kjo përgjegjësi i referohet kontratës ecila nuk është lidhur apo nuk është lidhur nëmënyrë të vlefshme, pra i referohet proçesit formuestë kontratës duke përfshirë edhe tratativat e thjeshta midis palëve, për këtë arsye kërkohet qëpalët të sillen në të gjitha veprimet e tyre memirëbesim.563Kështu sipas gjykatës Italiane tëKasacionit, nëse palët sillen kundër të vërtetës objektivedhunojnë padyshim detyrimin për t'usjell korrekt, e për pasojë shkaktojnë dëme.564

Në vendimin Nr.2241 datë 05.02.2013 Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë është shprehur sekeqbesimi, përbën element të aspektit subjektiv midis palëve kontraktore, por që ligji e matpërmes kriteresh objektive. Duke i’u rereferuar nenit 674 të Kodit Civil : “Palet gjatë zhvillimittë bisedimeve për hartimin e kontratrës, duhet të sillen ne mirëbesim ndaj njëra-tjetrës. Pala qëka ditur,ose duhet të dinte shkakun e pavlefshmërisë së kontratës dhe nuk e ka bërë të ditur atëpalës tjetër, detyrohet të shpërblejë dëmin që kjo e fundit ka pësuar, për shkak se besoi pa fajin evet në vlelshmërrnë e kontartës.” Arrihet në përfundimin se kritere ligjore për keqbesimin ështëdijenia efektive ose mundësia për të patur dijeni në lidhje me shkakun e pavlefshmërisë sëkontratës. Vërtetohet dijenianga ana Shoqërisë “Vila Park-Alb”sh. a. në lidhje me faktin ekalimit paraprakisht të të drejtave që podispononte me kontratën e hipotekës, me anë të njëkontrate të mëparshme, kontratës së sipërmarrjes ndaj porositësit Genc Salihi. Ky fakt vërtetohetpërmes nënshkrimit nga përfaqësuesit e kësaj shoqërie në të dyja kontratat, si në kontratën esipërmarrjes ashtu edhe në atë të hipotekës. Është tregues që konfirmon këtë përfundim tëdijenisë efektive nga shoqëria “Vila Park-Alb” sh. P. K. Në lidhje me shkakun e pavlefshmëri së

560 Vendim i Gjykatës së Kasacionit të ltalisë/cass. Civ, Sez III, 26. 06. 98, n. 6337561 Paolo Cendon e Augusto Baldassari,”Codice Civile annotato con la giurisprudenza “, UTET GIURIDICA, 2007,fq. 1546562 Vendim I gjykatës së Kasacionit të ltalisë/Cass. Civ, Sez III, 8 luglio 2010, n. 16149563 Paolo Cendon e Augusto Baldassari,”Codice Civile annotato con la giurisprudenza “, UTET GIURIDICA, 2007,fq. 1547564 Vendim i Gjykatës së Kasacionit të Italisë/cass. Civ, 20. 04. 1959, n. 1179, MGC, 1959

204

së kontratës së hipotekës, edhe kronologjia e realizimit të veprimeve juridike, “Kontarta esipërmarrjes” më datë 27. 11. 2006,” “Proçesverbali për dorëzimin “ e sendit më datë 10. 10.2007 dhe më pas Kontratat e hipotekës më datë 08. 10. 2008.

Nuk është e rastësishme që edhe praktika e vendeve Common Law është analoge.Megjithatë,duke krahasuar vendet e Common Law me ato Civil Law mund të vërejme sevullnetit real të palëve i jepet mëshumë rëndësi në vendet e Civil Law, kjo për faktin se vendetCommon Law vënë theksin mbi sigurinë e tregtisë. Në veçanti, në çështjen Walford v Miles(1992), një vendim i “House of Lords”, refuzon të pranojë ekzistencën e detyrimit të mirëbesimittë palëve në fazën parakontraktore, pasi duke i’u referuaredhe vendimeve të gjyqtarëve anglezekzistenca e këtij rregullimi do të vinte në pikëpyetje interesat enevojshme antagoniste të palëvenë fazën e negociatave.565

6.6.1 Avantazhet e kritereve objektive.

Qëndrime pragmatiste mbështesin kriteret objektive kur ka një konkurrim midis dy mënyravetëinterpretimit objektive apo subjektive. Në qoftë se disa kontrata në pamje të parë duken simarrëveshjeperfekte, mund të jenë të pavlefshme pasi që nuk ka një takim të mendjeve të palëve,krijon deri dikupasiguri sepse asnjëherë nuk mund të dihet nëse kontrata do të jete e vlefshmeapo jo. Nuk ka asnjëpërkufizim në lidhje me qëllimet subjektive, të fshehura apo të brendshme tëpalëve.566 Sipas të drejtës gjermane kuptimi objektiv i porpozimit dhe pranimit duhet tëmbizotërojë mbi rregullat e tjera nëinterpretimin e kontratës, për këto arsye567

Së pari, kuptimi objektiv është i përcaktuar nga perspektiva se, si dhe ku drejtohet deklarimi ivullnetit, duke marrë në konsideratë rrethanat secifike e pozitës të personit që bën deklarimin përsa kohë është i ndërgjegjshëm për faktin se po ben një deklarim apo duhej ta dinte se po bën njëdeklarim.Edhe metoda e interpretimit është objektive pasi që merr në konsideratë jo vetëmqëllim në vetvete poredhe rrethanat dhe kontekstin në të cilën është bërë deklarimi i vullnetit.

Së dyti, sipas kësaj të drejtë ekziston një tension ndërmjet dy testeve (objektive dhe subjektive)për intepretimin e kontratës, e cila vjen si pasojë e ekzistencës të dy rrymave të ndryshme.Gjithashtu,është jo shumë e zakonshme mënyra se si testi objektiv mund të merret parasysh ngatesti subjektiv i interpretimit të kontratës i cili ka parasysh vullnetin real të palëve.

Së treti, ka një qëndrim unik sipas të cilit atje ku vullneti real i palëve përputhet por devijon ngakuptimi objektiv i asaj se çfarë është deklaruar, mirëbesimi nuk mund të kërkojë që kuptimi

565 “Guiding Principles of Europian Private”, fq. 114566Sir Basil Markesinis, Hannes Unberath, Angus Johnston, “The German of Contract”, Comparasive Treatise,Second Edition, Hart Publishing,Oxford and Portland, Oregon, 2006, fq. 135567 Lbid, fq. 136.

205

literal i flalëvenë deklarim të prevalojë. Ky qëndrim është mbajtur edhe nëçështjen efamshme”Haakjöringsköd568 (RGZ 99, 147, case no 44). Në gjuhën norvegjeze Haakjöringsköddo të thotë mish peskaqeni,ndërkohë që palët gabimisht besuan se kjo fjalë i referohej mishit tëdelfinit. Sipas qëndrimit të gjykatës, dërgimi i mishit të peshkaqenit konsituoi prishjen ekontratës.

Së katërti, është e rëndësishme të vërehet se kuptimi objektiv nuk i referohet vetëm propozimitdhe pranimit, por i referohet të gjitha deklarimeve të vullnetit që rastisin në detyrimetkontraktuale midispalëve.

Së pesti, sipas kësaj të drejte edhe pse qëllimi i përbashkët i palëve, apo vullneti real është dukeuzhdukur, prapë së prapë testi subjektiv mbizotëron tek transaksionet unilaterale ligjore dheaplikohet nëndryshim nga kontratat.

Kështu, sipas disa autorëve gjermane kontrata ka mënyrën e saj strikte të të folurit dhe nukkalidhje me qëllimin personal apo individual të palëve. Kontrata është një detyrim që krijohetnga forca e ligjit në mënyrë që të sigurojë palët e saj në veprimet apo fjalët e tyre që shoqërohenapo prezantojnë një qëllim të caktuar.569 Ndërkohë reminishenca e teorisë së vullnetit ështëshumë e fuqishme, saqëgjyqtari gjerman nuk mund të pajtohet me këtë mendim të mësipërm sidhe për faktin se ata e lidhinkontratën gjithmonë më qëllimin e palëve në kontratë.

6.6.2 Kriteret plotësuese objektive.

Kriteret e tjera objektive, që nuk marrin parasysh qëllimin e palëve, vlejnë për kushtetapoklauzolat kontraktore, të cilave mund t'u jepen shumë kuptime. Kështu shprehjet që mund tëkenë dykuptime duhet të interpretohen në kuptimin më të favorshëm me natyrën dhe objektivin ekontratës, d. m. th duke i dhënë rëndësi funksionit ekonomiko-shoqëror të atij tipi të caktuarkontrate dhedestinacionit objektiv ekonomik të së mirës materiale që përbën objektin e kontratës.Gjithashtu në nenin685 të Kodit Civil parashikohet se fjalët dhe shprehjet që mund të kenë dykuptime, duhet të merren nëkuptimin më të përshtatshëm me natyrën e kontratës. Sipas doktrinësItaliane570 ky rregull interpretimiklasifikohet si rregull logjik, pavarësisht se edhe në Kodin CivilItalian është vendosur së bashku merregullat plotësuese-bjektive për interpretimin e kontratës.Ky rregull për interpretimin e kontratëszbatohet pasi është përfunduar interpretimi literal dhelogjik i kontratës derisa dyshimi që krijohet përshkak të dykuptimësisë së fjalëve zhduket. Sipas

568 Vendim i Gjykatës Gjermane/RGZ 99, 147, case no 44.569Sir Basil Markesinis, Hannes Unberath, Angus Johnston,'The German of Contract”, Comparasive Treatise,Second Edition, Hart Publishing,Oxford and Portland, Oregon, 2006, fq. 135570Giusepe Mirabelli, “Dei contratti in generale”. UTET, Commentario del Codice Civile, Libro IV, Tomo second,1987, fq. 280

206

disa autorëve të tjerë italianë, kjo normë ka të bëjë më marrëveshjen e palëve dho jo me sjelljene palëve që merret parasysh për saktësimin e qëllimit të përbashkët.

Gjithashtu vlen parimi i ruajtjes të kontratës, sipas se cilës kushtet dhe klauzolatinterpretohen nëkuptimin që ato janë të vlefshme dhe efikase, dho jo në kuptimin për të cilat ato do tëishin tëpavlefshme dhe jo efikase. Nëqoftë se mdonjëdispozitë në kontratë është e paqartë, duhetkuptuarqë të ketë efekt e jo që të mosketë efekt-vebra it sunt intelligenda ut re magis valeat quampeareat571 Edhe Kodi Civil Shqipëtar e ka pasqyruar këtë kriter nëinterpretimin e kontratëskurparashikon në nenin 683 se në rast dyshimi kontrata oso kushtet e saj interpretohen nëkuptimin në tëcilin mund të ketë ndonjë efekt dho jo nëatë, sipas të cilit nuk do të kishte ndonjëefekt. Gjykata e Kasacionit Italiane është shprehur se ky parim i rruajtjes së kontratës nuk duhetkuptuar në kuptimin qëinterpretimi sipas këtij kriteriështëi mjaftueshëm, duke marrë parsysh çdolloj efekti në lidhje më njëklauzolë kontraktore në një kohë që mund tëjotë nëkundërshtim me atëqë kanë dashur kontraktorët.Në rastet e dyshimta, në interpretimet e mundshme të kontratësduhet të merren parasysh edhe të metatpavarësisht efekteve të cilat në total mund tëçojnënë njëzgjidhje që krijon efekte joproduktive.572 Ky interpretim nuk mund të zëvëndësojë intepretiminsipas kriterit të vullnetit, pasi është subsidiar, dhe nëkëtë mënyrë gjyqtari sipas interpretimit tëkriterit tëmësipërm duhet të konstatojë nulitetin e kontratës.573

Vlejnë po ashtu edhe ashtuquajturat zakone interpretuese, të cilat nuk janë zakone nëkuptiminteknik, por praktika kontraktore. Kështu, kushtet dhe klauzolat e paqarta interpretohen sipasasajqë përgjithësisht praktikohen në vendin nëtë cilin është lidhur kontrata. Në qoftë se ndonjëdispozitë në kontratë ka kuptimin e dyfishtë, duhet interpretuar në mënyrë që t'iu përgjigjetdokeve tëvendit ku lidhet ajo. Interpretimi i kontratës, sipas kësaj rregulle duhet t'i përgjigjetpërmbajtjes, natyrës, lëndës dhe vetive të tij. Kështu, në nenin 684 të Kodit Civil ështëparashikuar se kushtet e kontratës,që mund të merren me dy kuptime, interprctohon sipaspraktikës së vendit ku është përfunduar kontrata. Një pasojë e këtij neni është edhe fakti sënëkontrata duhet të konsiderohen të vëna kushtet ezakonshme edhe pse nuk janë përmendurshprehimisht.

Ky rregull për interpretimin e kontratës, nuk bënfjalë për rastet e sjelljeve të përsëritura menjëuniformitet të vazhdueshëm ku aplikohen norma apopraktika të detyrueshme, por bën fjalë mëshumëpër situata të veçanta ku thirret jo një rregull, por kriterpër ti dhënë kuptimin e duhur dhe

571 Prof. Dr. Alajdin S. Alishani, “E dreita e detyriineve”, Pjesa e përgjithshme, Shtyp. TIMEGATE, Prishtinë 2002,fq.ka572Vendim i Gjykatës së Kasacionit të ltalisë/Cass. 13. 05. 1998, n. 4815, Mass. 1998573 Vendim i Gjykatës së Kasacionit të Italise/Cass, 22/12/2011 n. 211357: Cass, 30/3/2007 n. 7972 Cass. 7/10/2004n. 1994

207

korrekt kontratës.574Këto kritere, duhet të merren parasysh si ndihmëpër të interpretuar dheplotësliar vullnetin epalëve, pa u larguar nga ky vullnet në favor të sistemitobjektiv.

Një rregull tjetër vlen për rastin në të cilin njëra prej palëve do të jetë një sipërmarrës. Në nenin684 të Kodit Civil parashikohet se kur njëra nga palët është sipërmarrëse, kushtet me dy kuptimeinterpretohen sipas praktikës së vendit ku ndodhet selia e ndërmarrjes. Kështu në kontratat kurnjëra nga palët është sipërmarrëse klauzolat e paqarta interpretohen sipas asaj që përgjithësishtpraktikohen në vendin në të cilin ka qendrën ndërmarja, vend që mund të jetë i ndryshëm, siçështë normalisht i ndryshëm për ndërmarrjet që veprojnë në një treg më të gjërë nga ai në të cilinështë lidhur kontrata.

Ky kriter i siguron sipërmarrësit një uniformitet të interpretimit të kontratave të lidhura nga ai nëvende të ndryshme, duke kënaqur kërkesat e një prodhimi masiv, të një aktiviteti kontraktor tërealizuar sipas skemave uniforme. Në nenin 11 të ligjit “për marrëdhëniet e dëmeve”parashikohet se doketafariste dhe praktika e krijuar ndërmjet palëve duhet të merret nëkonsideratë në vlerësimin e sjelljes sëkërkuar dhe efekteve të saj në marrëdhëniet e detyrimeve tësubjekteve afariste. Kështu mund të sjellimnë vëmendje një vendim të gjykatës së lartë i cilitregon se si është elaboruar ky kriter për interpretimin e kontratës. Sipas këtij vendimi “KolegliCivil i Gjykatës së Lartë, në interpretim të drejtë tëdispozitave ligjore të sipër cituara dhe tëzbatueshme për çështjen objekt gjykimi, vlerëson se në rastinkonkret ndodhemi përparaspecifikave të sigurimit të mallit kundër rreziqeve gjatë transportit detar dhepër këtë arsye përzgjidhjen e drejtë të kësaj çështje nuk mund të anashkalohen rregullimet e bëra nënenin 1148 tëKodit Civil dhe as praktika tregtare e pranuar nga pjesëmarrësit575 e këtij gjykimi nëlidhje meplotësimin e detyrimeve të lindura nga kontratat e sigurimit të po kësaj natyre.576 Në vazhdimtëkëtij vendimi ky kolegj evidenton se midis palëve janë zhvilluar praktika të njëllojta, sistematikedhe tëqëndrueshme në lidhje me pagesat e primeve në një kohë të dytë ne mënyrë kumulative,sipasrakordimeve të bëra midis palëve. I vlerësueshëm është fakti se për rastin plotësohenkushtet për t'umarrë në konsideratë me të gjitha pasojat praktika e sipërcituar. Konkretisht, (i)është zbatuar në fakt përnjë kohë të gjatë dhe të pandërprerë një sjellje e caktuar ; respektivisht

574Giusepe Mirabelli, “Del contratti in genernle”. UTET, Commontario del Codico Civile, Libro IV, Tomo second,1987, fq283.575 Pjesë nga Vendim i Gjykatës së Lartë nr. 269, datë 24 maj 2012. Për këtë gjykim nuk kanë rëndësi arsyet etërheqjes të palës së paditur nga ky qëndrim, por kjo, parë në situatën e zhvilluar para, gjatë dhe pas lidhjes sëkontratës së sigurimit, si dhe pas ndodhjes së rastit të sigurimit, konfirmon praktikën tregtare të pranuar midis palëvepjesëmarrëse të këtij gjykimi në lidhje me pagimin e primeve të kontratave të sigurimit të lidhura me personin e tretëtë këtij gjykimi në mënyrë kumulative në një moment të dytë. Në këto rrethana nuk ka arsye ligjore që të mos merretnë konsideratë dhe praktika tregtare e ndjekur nga palët pjesëmarrëse të këtij gjykimi, në lidhje me mospagesën eprimit nga pala paditëse, hyrjen në fuqi të kontratës së sigurimit të sipërcituar dhe vazhdimin e mbulimit të rrezikutderi në dorëzimin e mallit pritësit. Për pasojë, pala e paditur, nëpërmjet një kontrate sigurimi të vlefshme e cila kahyrë në fuqi në momentin kur malli i është dorëzuar transportuesit, ka marrë përsipër mbulimin e rrezikut, sigurimine mallit, deri në dorëzimin e tij palës paditëse.576 Vendim i Gjykatës së Lartë nr. 269, datë 24 maj 2012.

208

pagesat e primeve tëkontratave të sigurimeve shoqërisë “Sigal”sh. a. i janë bërë në mënyrëkumulative në një kohë tëmëvonshme nga marrja përsipër prej saj të mbulimit të rrezikut përkontratat e sigurimit të lidhura midispersonit të tretë dhe palës së paditur ; (ii) kjo praktikë ka tëqenësishme përmbajtjen e saj dhekorrektësinë e shlyerjes së detyrimeve reciproke të palëvekontraktuese dhe (iii) nuk bie ndesh medispozita urdhëruese të ligjit.

Në qoftë se me gjithë zbatimin e normave të parashikuara më sipër përsëri kontrata mbetet eerrët, zbatohen kritere plotësuese që bazohen ne parimin e vjetër romak interpretatio contrastipulatorem. Stipulator ishte subjekti i cili inicionte kontratën, formulonte kontratën dhe nëfavor të të cilit lindte obligimi.577 Klauzolat kontraktore, që përcaktojnë kushtet e përgjithshmetë kontratës, kur ka dyshime, interpretohen kundër autorit të kushtit ose klauzolës, d. m. th nëkuptimin më të favorshëm për kontraktuesin tjetër që është kontraktuesi më i dobët.

Në rastet kur kontrata është lidhur sipas përmbajtjes e cila më parë është shtypur, ose kurkontrata ka qënë e përgatitur në ndonjë mënyrë tjetër dhe e propozuar nga njëra palëkontraktuese, dispozitat e paqarta do të interpretohen në llogari apo në interes të palës që nuk kamarrë pjesë në përpilimin e kontratës së adezionit ose kontratës së formuluar. Kështu në nenin687 të Kodit Civil është parashikuar se në çdo rast, kushtet e përfshira në kushtet e përgjithshmetë kontratës apo në modularë e formularë, që kanë qenë dhënë prej njërës nga palët kontraktuese,kur ka dyshim, interpretohet në dobi të palës tjetër.

Kushtet e përgjithshme të kontratës, të përgatitura prej njërës palë kontraktuese, kanë efekt ndajpalës tjetër, në qoftë se në momentin e përfundimit të kontratës kjo e fundit i ka njohur oseduhejt'i kishte njohur, duke treguar një përkujdesje të zakonshme.

Janë të pavlefshme kushtet e përgjithshme që sjellin-një humbje ose dëmtim të shpërpjesëtuar të interesave të palës kontraktuese,-posaqërisht kur ato ndryshojnë në mënyrë thelbësore nga parimet e barazisë e

tëpaanësisë të shprehura në dispozitat e këtij Kodi që rregullojnë marrëdhëniet kontraktuale.

Në këto nene flitet për kontratat e adezionit të cilat parashikojnë kushte të përgjithshmeqërregullojnë marrëdhëniet me palët e tjera nënshkruese. Këto kontrata iu drejtohen një numri tëmadhsubjektesh në mënyrë të padiferencuar. Këto janë kontrata që kanë si qëllim rregullimin eraportevekontraktuale në mënyrë uniforme. Në lidhje me kushtet e përgjithshme, nuk është emjaftueshme qënjëra nga palët ti ketë përgatitur të gjithë kontratën mbi të cilën pala tjetër kanënshkruar por gjithashtukërkon që marrëveshja të parashikojë disa kushte të përgjithshme qëjanë determinuese apopërfundimtare (moduli apo formulare) për një rregullim të marrëdhënieve

577Giusepe Mirabelli, “Del contratti in genernle”. UTET, Commontario del Codico Civile, Libro IV, Tomo second,1987, fq285

209

të caktuara.578Në lidhje mekushtet e përgjithshme, të parashikuara në këto lloj kontrata kanëkarakter taksativ.579

Vendimi Unifikues nr. 932, datë 22 qershor 2000, injorimi i faktorëve ekonomike e morale tëçon ne mungese proporcionaliteli, apo, siç shprehet ligjvënësi, në dëmtim të shpërpjesëtuar tëinteresave të palës kontraktuese, gjë që nënkupton që vullneti (pëlqimi) i kësaj pale nuk ka qënëkrejt i lirë. Në rastin në shqyrtim kontrata e huas me kamatë është në vetvete një veprim juridik iligjshëm dhe i vlefshëm. Kushti përgjithshëm i pavlefshmërise, sipas nenit 686/2 të Kodit Civil,është pjesa e kamatave që kapercen limitin e lejuar nga logjika ekonomike, arsyeja e morali, tëanalizuara më lart.

Kështu një nga këto kushte të përgjithshme është i pavlefshëm, inefektive nëqoftëse nuk ështëeaprovuar në mënyrë të shprehur të shkruar si psh në një kontratë sigurimi.580

Në kuadër të kontratave të adezionit, neni i Kodit civil ka parashikuar disa raste kur parashikimetnëkontratë nuk krijojnë efekte juridike. Kështu nuk krijojnë efekte juridike ato kushte të cilatvendosinI. Në dobi të atij që i ka përgatitur ato më përpara,

1-kufizime për përgjegjësinë,2-mundësinë për t'u tërhequr nga kontrata,3-për të pezulluar zbatimin e saj,

II. Ose që caktojnë ndaj palës tjetër1-afate dekadence, ose2-kufizime ndaj së drejtës për të bërë prapësime,3-kufizime ndaj lirisë kontraktore,4-kufizime në martëdhenie me të tretët,5-kufizime kushteve të arbitrazhit ose shmangies nga kompetencat e organeve

gjyqësore,përveç kur janë miratuar veçmas me shkrim nga pala tjetër.

Mungesa e aprovimit me shkrim i këtyre kushteve të përgjithshme sjell nulitetin, që mund tëngrihet nga kushdo i cili ka interes në çdo fazë dhe gjëndje të procedimit.581 Një kontratë që vëmbi njërën palë tëperfshire ne transaksion, nje barre jashtezakonisht te rëndë dhe është rezultati ifuqise negociuese tëpabalancuar të palës tjetër nuk mund të jetë e pranueshme në dritën e parimit

578 Vendim i Gjykatës së Kasacionit të Italise/Cass, 22/12/2011 n. 211357: Cass, 30/3/2007 n. 7972 Cass. 7/10/2004n. 1994579 Vendim i Gjykatës së Kasacionit të Italise/Cass. Civ, Sez 1, 19.03.03. n.4036.580 Vendim i Gjykatës së Kasacionit të Italisë/Cass. Civ, Sez III, 11. 01. 07, n. 395, dresp, 2007, 5, 467581 Vendim i Gjykatës së Kasacionit të ltalisë/Cass. Civ, Sez II, 19.01.00, n. 569

210

të “autonomisë private”dhe sipas Gjykatës Kushtetuese Gjermane përbën shkelje të të drejtëskushtetuese të palës për të vetëvendosur në njëçështje të tillë582

Një fuqi e tillë është rrethane shumë e rëndësishme, sidomos në ato shtete ku gjyqtarikadiskrecion për të përcaktuar për të kontrolluar këto kushte, sidomos për marrëveshjet tregtare,ku vetëmmarrëveshjet qëçmohen të”arsyeshme”nga gjykata mund të përbëjnë detyrim për palët.583 Doktrina dhe praktika italiane mban qëndrimin se do të kenë efekte juridike këto kushte tëpërgjithshme nëse detyrimetqë vendosen midis palëve janë reciproke584, apo kushtet të cilatriprodhojnë përmbajtjen e një norme ligjore 585. Kushte të cilat sigurojnë palët më një të drejtëmë të madhe se sa ajo e parashikuar nga ligjinuk përfshihen në kushte të cilat duhet të miratohenme patjetër me shkrim nga pala tjetër.586Duke bërënjë interpretim të zgjeruar të nenit 686 tëKodit Civil ky vendim dhe qëndrim i doktrinës italiane mund tëaplikohet edhe për legjislacionincivil shqiptar. Kështu neni 686 ka parashikuar paefektshmëri për kushtetë cilat janë tëdisfavorshme për palën tjetër, kushte të cilat duhet të pranohen me shkrim me patjetër përtë qënëtë vlefshme, në një interpretim të kundërt kushte të cilat favorizojnë palën duke i dhënë mëshumëtë drejta se i ka dhënë ligji nuk është e nevojshme të parashikohen shprehimisht në kontratëneadezionit. Në kontratat e adezionit kërkohet formë e shkruar edhe kur pala që ka përgatiturkushtetpërcakton arbitrazhin si juridiksion për zgjidhjen e mosmarrëveshjes.587Ky parashikimvjen edhe si pasojëe nenit 404 të Kodit të procedurës Civile që parashikon si kusht përvlefshmërinë e klauzolës së arbitrazhit formën me shkrim në marrëveshjen kryesore apo nënjëdokument tjetër. Në vendiminin nr.6227, datë 18.06.2012 Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë,thekson se kur palët vendosin të lidhinnjë kontratë duhet të bien dakort edhe për kushtet e saj.Kushtet e kontratës janë tre lloiesh a) kushte thelbësore b) kushte të zakonshme dhe c) kushte tërastit. Kërkimi i një dokumenti si kushtnë garancinë bankare mund te jete nje kusht thelbesor, praabsolutisht i domosdoshem dhe i kërkueshëm. Nërastin konkret, Gjykata vlerëson se kërkimi sikusht paraqitja e një dokumenti dhe e llojit“faturë” në garancine bankare përbën një kushtthelbësor, e cila është kërkuar nga palet nisur nga natyra e veçantë që ka marrëdhënia bazë(kontratë tregtare) nga e cila lindin detyrimet e palës blerëse.Duke mos u specifikuar elementëte”faturës”si një kusht i përgjithshëm (thelbësor), sipas nenit 686 të Kodit Civil, ky kusht ikontratës i përgatitur prej palës së paditur do të ketë efekt ndaj palës tjetër (palëspaditëse),nëqoftëse në momentin e përfundimit të kontratës kjo e fundit e ka njohur ose duhej t'akishtenjohur, duke treguar një përkujdesje të zakonshme. Sipas doktrinës të së drejtës civilemepërkujdesje të zakonshme do të kuptojmë”jo vetëm një vëmendje dhe përqëndrim normal nestudimine përmbajtjes dhe të kushteve të kontratës, por edhe një nivel të zakonshëm të njohurive

582 Vendim i Gjykatës Kushtetuese Gjermane/BVerfG NJË 1994, 2749, datë 05 gusht 1994.583 Shell UK Ltd v Lostock Garages Ltd [1976] 1 ËLR.584 Vendim i Gjykatës së Kasacionit të ltalisë/Cass. Civ, Sez III 16.06.97. n.5390585 Vendim i Gjykatës së Kasacionit të ltalisë/Cass. Civ, Sez II 14.01.00 n.369586 Vendim i Gjykatës së Kasacionit të ltalisë/Cass. Civ, Sez II 27.04.2006, n 9646587 Vendim i Gjykatës së Kasacionit të ltalisë/Cass. Civ, Sez U 22.05.95, n.5601.

211

dhe të dijenive të personit për kushtet e kontratës dhe për përmbajtjen e saj.” Kriteri i njohurivetë zakonshme të palës kontraktuese, masa e të cilës duhet të na çojë në një kriter normaliteti,përjashton atë, që palës t’i kërkohet “sforco” apo “kompetencë” e veçantë, për të njohur dhekuptuar kushtet e përgjithshme të përdorura nga hartuesi.588

Kodi Civil Italian ka qënë ligji i parë që ka kontrolluar pranimin e dhënë ndaj një klauzole tëparapërgatitur (nen 1341 i Kodit Civil Italian). Kontrolli mbi karakterin abuziv të kësaj të funditështë futur vetëm në vitin 1966 në të drejtën italiane në favor të konsumatorit (neni 1469 i KoditCivil Italian).589

Sipas Kodit Civil Gierman përmban veçtë tjerash dy lista të gjata mbi klauzolat e ndaluara (neni308 dhe 309 i Kodit Civil Gjerman) kur përfundohet njëkontratë me një konsumator. Lista eparërendit klauzolat për të cilat gjyqtari ka një kompetencë vlerësimi (lista gri); lista e dytë renditklauzolat për të cilat gjyqtari nuk ka asnjë kompetencë vlerësimi (lista e zezë). Midis klauzolavetë ndaluara figurojnë për shëmbull klauzolat që autorizojnë një nga palët për të prishur kontratënpa asnjë arsye të caktuar, klauzolat që autorizojnë ngritjen e çmimeve pas katër muajve dukefilluar nga data e përfundimit (nënshkrimit të kontratës), klauzola të shumta për përjashtimin osekufizimin e përgjegjësisë. 590 Gjyqtari me kërkesë të palës së pafavorizuar, mund t'i deklarojë tëpaefektshme klauzolat e ndaluara, dhe pjesatjetër e kontratës mbetet e vlefshme nëse zbatimi irregullave plotësuese lejon një ekzekutim tëekuilibruar të kontratës. Megjithatë hartuesi iklauzolave të ndaluara mund që të çojë për pezullim oseanulim ndërhyrjen e një grupimi përmbrojtjen e interesave të konsumatorëve ose të një grupimi qëpromovon interesat profesionale(duke përfshirë këtu dhe dhomën e tregtisë).

Sipas të drejtës hollandeze, klauzolat e parapërgatitura nuk janë të vlefshme vetëmkurparashikojnë shpenzime anormale për palën tjetër. Ky parim ipërgjithshëm është saktësuarsidomos nëlidhje me kontratat profesionale dhe konsumatore nëpërmjet dy listash të ndryshmeklauzolash tëndaluara, siçjanë edhe në ligjin gjerman.591

Gjithashtu kur në kontratat e përfunduara duke nënshkruar modularë ose formularë, qësynojnë tëdisiplinojnë në mënyrë uniforme marrëdhënie kontraktore të caktuara, janë shtuar kushte,kushtet

588 Gjykata çmon se kërkimi i dokumentit i llojit faturë në garancinë bankare, përbën një kusht për të cilën palapaditëse, nisur nga karakteri i veçantë i kontratës bazë me nje natyre tërësisht tregtare si dhe lloji i veprimtarisë tëushtruar prej palëve ne këtë marrëdhënie tregtare. I ka patur njohuritë e nivelit të zakonshëm dhe normal për tenjohur dhe kuptuar këto kushte, pra faturën qe i nënshtrohet legjislacionit tatimor. Dhe sie tillë, për detyrimet eblerësit sipas kontratës bazë, ajo lëshohet gjithmonë si faturë tatimore dhe vetëm për rastin e kryerjes së pagesavetëvlerës së energjisë elektrike të lëvruar nga shitësl dhe jo edhe për dëmshpërblimet589Michel Fromont,”Sistemet e huaja me të mëdha të së drejtës”, Koleksioni Lex, Shtëpia Botuese PAPIRUS, Tiranë2009, fq. 59.590 lbid, fq. 77591 lbid, fq. 40

212

e shtuara tek këta modularë ose formularëkanë përparësi ndaj kushteve fillestare të modularëveeformularëve të sipërpërmendur, sa kohë që nuk përputhen me ato, edhe pse nuk kanë qënëshfuqizuardhe në rëspektim të nenit 686 të Kodit Civil. Ky është një nen identik me nenin 1342të Kodit Civil Italian, i cili sygjeron nëpërmjet praktikës gjyqësore që kontrasti ndërmjet njëkushti të shtuar dhe një kushti ekzistues në kontratën e adezionit duhet të zgjidhet duke u bazuarnë prevalimin e klauzolës së shtuar dhe jo nëpërmjet një interpretimi të përgjithshëm tëkontratës.592 Megjithatë interpretimi që mund ti bëhetkësaj klauzole të shtuar duhet të shihet nëraport me gjithë kontratën dhe në rregullat e interpretimit të përgjithshëm.593 Ky shtimklauzolash që mund të jetë në dëm të palës tjetër për të qënë efikas duhetqë në përputhje menenin 686 të Kodit Civil të aprovohet me shkrim, në të kundërt mund të shpjerë palënnë dëm tëtë cilës është shtuar kushti të pretendojë për falsitet të kontratës.594

Kontrata me shpërblim interpretohet në kuptimin që të realizojë një përputhje të drejtëtëinteresave të palëve, dmth ekuilibrin më të mirë të mundshëm midis detyrimeve të palëve.Gjithashtu përinterpretimin e kontratës duhet të kemi parasysh edhe shume parime të tjera ku njënga këto parime gjenpasqyrim në nenin 7 të ligjit ”Mbi marrëdhëniet e detyrimeve”kuparashikohet se në krijimin e kontrataveme shpërblim, pjesëmarrësit nisen nga parimi i vlerës sëbarabartë të dhënieve reciproke. Ky parim i vjennë ndihmë edhe parimit të mirëbesimit, dhemosrespektimi i tij mund të sjellë pasoja juridike.

Kontrata pa shpërblim interpretohet në kuptimin më pak të rëndë për palën që i takon detyrimi.

Në fund fare, për të ndaluar konfliktet e mundshme mbi interpretimin e kontratës, nisur edhe ngashembulli i praktikës kontraktore amerikane, ka hedhur rrënjë zakoni i përfshirjes nëtekstetkontraktore, në fillim apo në fund të tekstit, të një serie përcaktimesh, me anë të të cilavesaktësohet kuptimi i shprehjeve të përdorura në kontratë.

6.7 Konstitucionalizimi i së drejtës kontraktore.

Marredhënia juridike midis kompanisë nga njëra anë dhe personit fizik apo juridik nga ana tjetër,lind si rezultat i faktit juridik të kontratës. Kjo marrëdhënie juridike, e cila sipas rastit mund tëkonsiderohet marrëdhënie shitjeje apo furnizimi etj, përfshihet në konceptin e marrëdhëniesjuridike-civile, e cila ka nëthemel të saj parimin e barazisë kontraktore, në kuptimin që asnjë palëe kontratës, nuk ka supremaciapo prevalencë ndaj palës tjetër. Kjo pabarazi kontraktore mund tëngrihet në nivel kushtetues, dukeqënë se ligji që rregullon këtë kontratë është në kundërshtim me

592 Vendim i Gjykatës së Kasacionit të italisë/Cass. Civ., Sez III, 05.04.90, n. 2863, bbtc, 1992, ll, 299593 Vendim i Gjykatës së Kasacionit të italisë/Cass. Civ., Sez I, 25. 02. 93, n. 2372, DEA, 1993, 306594 Vendim i Gjykatës së Kasacionit të italisë/Cass. Civ., Sez 16. 09. 81, n. 5131, AC, 1981, 971

213

kushtetutën dhe më konkretisht nenin 18 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë.595 Parimi ibarazisë i sanksionuar në nenin 18 tëKushtetutës, është elaboruar tashmë nga jurisprudenca epasur dhe e konsoliduar e Gjykatë Kushtetuese 596. Parimi i barazisë përpara ligjit, nënkuptontrajtim të njëjtë të dy subjekteve, të cilët ndodhen objektivisht në të njëjtën situatë dhe trajtim tëndryshëm për situata të ndryshme. Në një marrëdhënie mes privatëve, nuk mund t'i jepetprevalencë njërës palë ndaj palës tjetër, në kushtet kur ato nuk ndodhen objektivisht në pozita tëndryshme.

Konform parashikimit kushtetues të nenit 17 të Kushtetutës597dhe jurisprudencës së GjykatësKushtetuese, duke marrë në analizë elementët e testit të proporcionalitetit me qëllim konstatimine faktitnëse, pabarazia e palëve në kontratë është apo jo në pajtim me nenin 18 të Kushtetutësaktualisht,duhet që parashikimet ligjore dhe kontraktore të mos jenë diskriminuese. Parashikimetligjore dhekontraktore janë diskriminuese kur nuk realizohen në përpjestim me gjendjen që e kadiktuar dhe janë nëmungesë të një përligjjeje të arsyeshme dhe objektive. Për diskriminimin nëkontratë flet edhe draft “ E Drejta Europiane Private”ku parashikohet se palët kanë të drejtë tëmos diskriminohen në marrëdhëniete tyre kontraktore, megjithatë nuk përbën diskriminim kurkjo pabarazi në trajtim është pasojë e njëqëllimi të ligjshëm dhe përdor mjete të domosdoshme tëpërshtatshme dhe të nevojshme për arritjen e këtyre qëllimeve.598 Parashikimi në këto nenepërligjet nga ideja se nuk mund të tolerohen kompanimonopol që në marrëdhëniet kontraktualeprivate të shtrembërojnë tregun, dhe mbi të gjitha parimetbazë kontraktuale si sjellja nëmirëbesim e palëve.

595 Sipas nenit 18 të Kushtetutës: 1. Të gjithë janë të barabarte para ligjit. 2. Askush nuk mund te diskriminohetpadrejtësisht për shkaqe të tilla si gjinia, raca, feja, etnia, gjuha, bindjet politike, letare a filozofike, gjendjaekonomike, arsimore, sociale ose përkatësia prindërore. 3. Askush nuk mund të diskriminohet për shkaqet epërmëndura në paragrafin 2, nëse nuk ekziston një përligjje e arsyeshme dhe objekve.596 Në Vendimin Nr, 9, datë 26. 02. 2007 të Gjykatës Kushtetuese, ajo shprehet se : ”Parimi i barazisë, i parashikuarnë nenin 18 të Kushtetutës, kërkon që të gjithë qytetarët të jenë të barabartë përpara ligjit, jo vetem ne të drejtatthemelore të parashikuara në Kushtetutë, por edhe në të drejtat e tjera ligjore. Ky parim kërkon që të gjitha subjektettë trajtohen në mënyrë të njëjtë. Por nuk formulon ndalime që të mund të bëhet trajtim i diferencuar kur individët egrupet nuk ndodhen në kushte të njëjta apo të ngjashme apo kur ka justifikim të arsyeshëm e objektiv, dukevendosur një raport të arsyeshëm dhe përpjestimor midis mjeteve të përdorura dhe qëllimit që synohet të arrihetndërsa, në vendimin Nr. 18. datë 29. 07. 2008, Gjykata Kushtetuese, shprehet se :”... Barazia në ligj dhe para ligjitnuk parakupton zgjidhje të njëllojta për individë ose kategori personash qe jane në kushte objektivisht të ndryshme,por ajo parakupton kryesisht barazinë e individeve që ndodhen ne kushte të njëllojta”597 Neni 17 Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, parashikon së : “1. Kufizime te te drejtave të parashikuara nëkëtë Kushtetutë mund të vendosen vetëm me ligj për një interes publik ose për mbrojtjen e të drejtave-të të tjerëve.Kufizimi duhet të jetë në përpje stim megjendjen që e ka diktuar atë. 2. Këto kufizime nuk mund të cënojnë thelbin elirive dhe të të drejtave dhe në asnjë rast nuk mund të tejkalojnëkufizimet e parashikuara në konventën Europianepër të Drejtat e Njeriut”598Study Group on a European Civil Code,”Principles, definitions and model rules of Europian private”, DraftCommon Frame ofreference, Sellier Europian Publishers fq. 187.

214

6.7.1 Interpretimi dhe teksti i kontratës.

Interpretimi i kontratës shkon përtej asaj çka duket ne tekstin e kontratës, duke u zgjeruar më tejdhe duke përfshirë kontekstin e proçesit të kontraktimit, rrethanat në të cilat është lidhur kontratasi dhe interesi i palëve në këtë kontratë. Në interpretimin e kontratës, gjyqtari duhet të jetë indërgjegjshëm për ndryshimin që ekziston midis kushteve të shprehura, kushteve që rrjedhin ngafaktet apo kushteve që rrjedhin nga ligji. Në një kontratë, palët mund të bien dakord në lidhje mënjë kusht të caktuar edhe pse nuk e kanë artikuluar shprehimisht këtë kusht, duke rënë dakord“heshturazi”për këtë kusht, dhe për pasojë ky kusht rriedh indirekt nga faktet apo sjellja e palëvekontraktuale.c

E drejta Gjermane599 njeh edhe një lloj interpretim tjetër, nga çka është folur më sipër. Kyinterpretim përdoret në ato raste kur nuk është e mundur të përcaktohet qëllimi i palëve (ishprehur apo inënkuptuat) dhe pse konteksti i kontratës është marrë parasysh. Kështu, në qoftë sekontrata ka njëboshllëk, atëhere interpretimi i kontratës do të bazohet në qëllimin hipotetik qëmund të kenë palët. Kyqëndrim është mbajtur edhe në një çështje gjyqësore600 , në rastin kur njëtregtar i premtoi shitësit tëbiznesit të tij se do t'i jepej një përfitim për 10 vite nga shitja ebiznesit, atëherë gjykata e interpretoi sepalët kishin rënë dakord jo në mënyrë të shprehur seshitësi në këtë rast nuk duhej të haptë një biznestjeter që konkuronte blerësin e biznesit të tij.

Përsa i përket gjykatave angleze601, marrin parasysh në interpretimin e kushteve që rrjedhin ngafaktet nëse palët do të kenë rënë dakord për këto kushte dhe jo nëse në mënyrë të arsyeshmemund të kishin rënë dakord. Kështu, në rastin kur në një kontratë ka një boshllëk, atëherëinterpretimi i kontratës do të bazohet në disa teste që janë konstituar nga disa vendime tëgjykatave angleze si

-testi i një kushti shumë të dukshëm edhe pse nuk thuhet shprehimisht602

-testi i efikasitetit në biznese603

Në të drejtën gjermane, gjyqtari për të intepretuar këto boshllëqe duhet të marrëparasyshimplikimet normative dhe logjike që burojnë nga struktura apo esenca e kontratës.Kështu, me boshllëk në një kontratë do të kuptojmë ato raste kur nevojitet një kusht për tëvërtetuar qëllimin ekontratës, dhe ky kusht e bën kontratën të paplotë. Detyra e gjyqtarit nëinterpretimin e kontratës nukështë të ndërhyjë në kushtet e kontratës, por të plotësojë kontratënduke përmendur kushte që palët nëmënyrë indirekte mund të kenë rënë dakord apo kushte që

599Sir Basil Markesinis, Hannes Unberath, Angus Johnston,”The German of Contract”, Comparative Treatise,Second Edition, Hart PublishingOxford and Portland, Oregon, 2006, fq. 139600Vendim i Gjykatës Gjermane/RGZ 117, 176, 180, case no 46601Sir Basil Markesinis, Hannes unberath, Angus Johnston,”The German of contract”, comparative Treatise, secondEdition, Hart publishing Oxford and Portland, Oregon, 2006, fq. 140.602Shir v Southern Foundries (1926) Ltd [1939] 2 KB 206, 227603Luxor (Eastbourne) Ltd v Cooper [1941] AC 108, 137

215

duhet të ishin604 pasi palët nuk kanëmundur të parashikojnë një situatë të caktuar.605 Kështu nëndihmë të këtij qëllimi hipotetik të palëvevijnë në ndihmë rregulla të tillasi”mirëbesimi”apo”arsyeshmëria”. Megjithatë, duhet të kemiparasysh që të gjitha këto krijojnëvështirësi, pasi janë një plotësim i qëllimit aktual të palëve. Këtomënyra interpretimi të kontratësnuk i japin lirinë gjyqtarit të krijojë kushte, pasi që kjo mënyrë krijuese e interpretimit nuk mundtë justifikojë kundërshtinë që mund të krijohet me qëllimin aktual të palëve..Sado i zhvilluar dhe i detajuartëjetë Kodi Civil, nuk mund të parashikohen të gjitha rregullat apokushtet e kontratës në mënyrë specifike. Në këtë mënyrë, gjykata luan një rol shumë tërëndësishëm tëzbulojë kushtet që përbëjnë risi dhe që mund të modifikojnë kushtet ekzistuese nëligj për secilënnga kontratat specifike në mënyrë që të kenaqë interesat e palëve kontraktore. Nëkëtë mënyrë gjykatës i është lënë një funksion i rëndësishëm, pra zhvillimi i ligjit pa i kaluarkufijtë e tij dhe pa krijuarrregulla”contra legem”, si dhe adaptimi i tij në përputhje me situatat qëkrijojnë palët në kontratë në ndryshim nga gjyqari i sistemit common ku liria e tij është më emadhe. Në sistemet e kodifikuara, njëveprimtari e tillë shihet me dyshim pasi detyra e gjyqësoritnuk është të krijojë ligj por të zbatojë atë. Megjithatë, në rastin e interpretimit të kontratës këtëveprimtari ja ka njohur vetë ligji gjykatës apo gjyqtarit. Në interpretimin e kontratës gjyqtarimund të përdor si mjet analogjinë. Kështu në nenin 14 të ligjit “për marrëdhëniet edetyrimeve”parashikohet se për marrëdhëniet për të cilat ky ligj nuk përmbanndonjë dispozitë,zbatohen përshtatshmërisht dispozitat për marrëdhënie juridike të ngjashme, e nëmungesë tëdispozitave të tilla zbatohen parimet të cilat burojnë nga bazat e rendit juridik dhe doket e mira.

Gjyqtari duhet të jetë i kujdesshëm për të kuptuar se çfare kontrate dhe çfarë kushtesh kanëdashur palët ne një kontratë, sidomos në rastet kur palët kanë lidhur njëkohësisht dy kontrata. Nëvendimin nr. 56 të Gjykatës së Lartë, datë 4 shkurt 2010 ka rezultuar se, palët në gjykim, më datë21. 12. 2001, kanë lidhur kontratën e qirasë së lokalit me vlerë 1000 USDnëmuaj,606 pasojat e tëcilës i kanë dëshiruar, por siçështë vërtetuar gjatë gjykimit e kanë lidhur për të mbuluar kontratënme vlerë 3000 USD në muaj, me qëllim për t’iu shmangur tatimit. Në këto kushte, konsiderohete vlefshme kontrata e qirasë me vlerë 3000 USD në muaj, qëpërmban kushtet e nevojshme përvlefshmërinë e saj konform kërkesave të nenit 93 të K. Civil, në të cilinparashikohet se”Kurveprimi juridik është bërë me qëllim për të mbuluar një veprim jurrdik tjetër, ky i fundit është ivlefshëm në qoftëse përmbush të gjitha kushtet e nevojshme për vlefshmërine e tij”.607 Ngakyvendim vërejmë se del e domosdoshme që gjykata të shikojë se cilat janë rrethanat e lindjes sëdykontratave duke patur parasysh nenin 681 te K. Civil, ku thuhet qartë që “duhet të sqarohet secili kaqënë qëllimi i vërtetë dhe i përbashkët i palëve pa u ndalur në kuptimin letrar të tyre, si dhedukevlerësuar sjelljen e tyre në tërësi para dhe pas përfundimit të kontratës”, sidomos kur njëra

604Qëllimi hipotetik i palëve.605Vendim i Gjykatës Gjermane/BGHZ 9, 273, 278 ; BGHZ 23, 282, case no 48606Kontrata noteriale është bërë në kohë pas kontratës së thjeshtë dhe ne baze të ligjit për notërinë nr. 7829, datë 01.06. 1994, shtetasi i huaj asistohet nga një përkthyes dhe veprimet garantohen për rregullshmërinë e tyre nga noteri.607Vendim i Gjykatës së Lartë nr. 56, datë 4 shkurt 2010.

216

nga palëtpretendon që nuk e ka ditur përmbajtjen e saj pasi nuk e njeh gjuhën shqipe dhe se nukka paturpërkthyes prezent, ndërkohë që kontrata kontrata ka qënë vetem në gjuhën shqipe. Nërastin konkretkontrata është përpiluar nga njëra palë, dhe është firmosur nga pala tjetër nëmirëbesim pa praninë epërkthyesit, pa e njohur gjuhën shqipe dhe pa ditur permbajtjen e saj. Pragjykata duhet të hetoj, sjelljene palëve për të kuptuar në jemi përpara një veprimi juridik meqëllim mbulimin e një veprimi tjetër apojemi përpara një situate kur njëra nga palët ka dashur tëpërfitoj nga padijenia e palës tjetër në lidhje megjuhën shqipe, dhe nëse është rasti i fundit cili kaqënë qëllimi i përbashkët i palëve si dhe praktikat tregtare 608 për dhënien me qera të një ambienttë tillë. Nga ky përcaktim i gjykatës varet nëse jemi përpara vlefshmërisë të njërit apotjetritveprim juridik.Si përfundim, në interpretimin e kontratës, duhet patur parasysh:

(a) rrethanave në të cilat është përfunduar kontrata, duke përfshirë edhe rrethanatparaprake të negociatave

(b) sjellja e palëve, para dhe pas përfundimit të kontratës(c) interpretimi i kushteve apo fjalëve i cili i është dhënë nga palët të cilat janë të njëjta

ose të ngjashme me ato të përdorura në kontratë dhe praktikat që ata kanë krijuar(d) kuptimi i dhënë zakonisht termave tilla në vëndet ku ushtrohet aktiviteti(d) natyra dhe qëllimi i kontratës(f) përdorimi(g) mirëbesimi dhe ndershmëria 609

6.7.2 Interpretimi i kontratës në raport me përmbajtjen dhe emërtimin e saj.

E drejta Italiane krahas interpretimit të kontratës njeh edhe kualifikimin e kontratës, si një procesku një kontratë konkrete klasifikohet sipas njëtipi të caktuar vjen si pasojë e intepretimit tëkontratës ku përcakton se çfarë kanë dashur palëtkonkretisht te arrijne.

Nga interpretimi i kontratës sipas qëllimit të palëve, mund të ndryshohet kualifikimi ikontratës.Emri që i jepet kontratës nga palët (nomen iuris), nuk detyron gjykatësin, i cili pasi karindërtuar thelbin evërtetë të marrëdhënies që palët kanë pasur për qëllim të ndërtonin, mund t'ijapë kontratës një kualifikimtë ndryshëm nga ai që i kanë dhënë palët e që ti korrespondojëmarrëdhënies juridike, që ato kanëdëshiruar të krijojnë.610Kështu, duke u bazuar në interpretimine kontratës Gjykata e Rrethit Gjyqësor Fier me vendimin nr. 1532, datë 24. 10. 2006 ka bërëkualifikimin e duhur të kontratës duke u shprehurse “Nga përmbajtja e deklaratës noteriale nr.

608Njëra nga palët ka sjellë njollimet në gazeta në kohën përkatëse një dyqan i tillë nuk jepej me shumë se 1000USD.609Study Group on a European Civil Code,”Princles, definitions and model rules of Eurpian Private“, Draft CommonFrame of reference, Sellier Europian Publishers fq.610Francesco Galgano,”E drejte private “, Luarasi University Press, tiranë, 2006, fq. 410

217

467611, datë 04. 03. 2004 rezulton se i padituri duhet t'i paguante çdo muaj paditësit vetëminteresin e vendosur bashkërisht midis tyre dhe në fund, në datë04. 03. 2005 do t'i kthenteshumën e marrë hua, afat ky i cili me pëlqimin e të dy palëve, sipas shënimit tëbërë nga vetëpalët në deklaratën noteriale, është shtyrë për në datë 05. 07. 2005. Nga ana tjetër kontrata elidhur midis palëve ndërgjyqëse është një kontratë huajedhe jo një kontratë kredie bankare, kuçdo muaj bashkë me interesin paguhet edhe një pjesë e principalit.”612

Gjykata e Shkallës së Parë Tiranë, me vendimin nr. 732, datë 13. 02. 2006 ka konstatuar sepavarësisht titullit të vënë në kontratë si kontratë sponsorizimi613, apo edhe emertimeve të secilësprej palëve në të (sponsorizuesi dhe i sponsorizuari), në fakt kontrata në përmbajtje nuk ka qënëe tillë. Kjo pasi në ligjin “për sponsorizimet”, me termin sponsorizim kuptohet mbështetja dhendihma financiare e materiale e veprimtarive humanitare, kulturore, artistike, sportive, edukative,arsimore, ekologjike dhe vepra letrare, shkencore e enciklopedike. Sipas gjykatës, shuma efinancuar nga KESH sh. a nuk është përdorur për asnjerin prej këtyre qëllimeve. Ajo nuk ështëpërdorur për blerjen e të drejtës së transmetimit të ndeshjeve të kampionatit, pasi këtë të drejtëTV ”Top Channel”e ka patur përpara se tëlidhte kontratën. Sipas gjykatës, kontrata mes palëveka tiparet e një kontrate reklame të reklamimit tëaktivitetit të palës paditëse nëpërmjet spotevegjatë transmetimit të ndeshjeve. Pavarësisht nga emërtimii kontratës si sponsorizim, ngapërmbajtja e saj rezulton qartë se ajo nuk ka qënë e tillë, por një kontratë reklame. Në rrethanat emësipërme, kontrata e lidhur mes palëve, nisur nga qëllimi që ata kanë dashur të arrijnë, me tëdrejtë është interpretuar si një kontratë reklame në favor të palës paditëse. Me të drejtë ështëkonkluduar gjithashtu se nuk ka asnjë dispozitë të kësaj kontrate që të vijë në kundërshtimmeligjin, gjë që do ta bente ate absolutisht te pavlefshme, sikundër është pretenduar nga palapaditëse nëse kontrata do të ishte sponsorizimi.614

Në një vendim tjetër të Gjykatës së Lartë615, në ndryshim nga sa pranon Gjykata e Apelitlidhurme cilësimin e kontratës si një kontratë sipërmarrje, Kolegji Civil arsyeton se jo vetëm nëemërtim poredhe në brendi, kontrata e lidhur mes palëve është një kontratë e mirëfilltë qiraje.

611Vetë deklarata datë 04. 03. 2004 e nënshkruar nga palët, parashikonte se i padituri duhet t'i paguante paditësit çdomuaj vetëm interesin mbi shumën e dhënë hua, kurse në përfundim të afatit të kontratës, i padituri duhet të kthentetërësisht shumën 28. 500 $.612Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Fier me nr. 1532, datë 24 tetor 2006.613 Në ligjin ”Për sponsorizimet”, me termin sponsorizim kuptohet mbështetja dhe ndihma financiare e materiale eveprimtarive humanitare, kulturore, artistike, sportive, edukative, arsimore, ekologjike dhe vepra letrare, shkencore eenciklopedike. Shuma e financuar nga KESH sh. a nuk është përdorur për asnjerin prej këtyre qëllimeve. Në fakt,kontrata e lidhur mes palëve vetëm në nenin 1 të saj përmend se shuma që do të jepet do të përdoret përsponsorizimin e ndeshjeve të kampionatit të futbollit anglez dhe spanjoll, ndërsa në gjithë nenet e tjera bëhet fjalëpër reklamimin e aktivitetit të Kesh-it nëpërmjet spoteve duke detajuar sasinë, kohëzgjatjen, kohën e transmetimit tëtyre, si dhe penalitetet në rast të mospërmbushjes së detyrimeve për transmetimin e spoteve të vëna në këtë kontratë.Nga ana tjetër gjykatave u ka rezultuar se shumën e derdhur nga KESH sh. a pala e paditur nuk e ka përdorur për tëblerë të drejtën e transmetimit, pasi këtë të drejtë ajo e ka patur më parë se të lidhej kontrata.614 Vendim i Gjykatës së Lartë nr. 159, datë 6 prill 2010.615Vendim i Gjykatës së Lartë nr. 183, datë 20 prill 2010

218

Objekti i saj616ka qënëdhënia e një sendi (pika e karburantit) në gëzim të përkohshëm kundrejtshpërblimit. Parashikimi në kontratë i të drejtës së qiramarrësit për kryerjen e shpenzimeve617nëobjektin e marrë me qira, nuk evendos palën që do t'i kryejë ato në pozicionin e sipërmarrësit,pasi jo vetëm që dispozitat e kontratës së qirasë bëjnë rregullime lidhur me këtë të drejtë, poredhe vetë palët i kanë pranuar dhe konkretizuar nëkontrate kushtet e kryerjes së tyre.

Ka raste kur një kontratë hartohet midis palëve për të fshehur një veprim tjetër që kryhet realishtmidis palëve, por kjo nuk do thotë se kjo kontratë do të kualifikohet si veprimi që palët kanëdashur të kryejnë dhe nuk e kanë kryer, pasi kjo kontratë në fakt duhet të konstatohet absolutishte pavlefshme. Gjykata e Apelit Korçë, me vendimin nr. 251, datë 26. 06. 2007 arsyeton se “...Konirata e dhurimit, është një veprim juridik absolutisht i pavlefshëm sepse është kryer për tëmashtruar ligjin618, për të fshehur në fakt shitjen619 e kësej pjese të pandarë të pronës që Edmondie ka në banesë kundrejt një shpërblimi i cili pretendohet që pasqyron borxhet që ata kishin ndajnjëri tjetrit...”

Në vendimin nr. 2241 datë 05. 02. 2013 Gjykata e Rrethit Gjyqësor është shprehur se“porositësiende nuk është bërë pronar i sendit “de facto” dhe “de iure”. Porositësi do të fitojë cilësinë epronarit të sendit të porositur “de facto”dhe”de iure”, vetëm pas lidhjes së kontratës të cilën palëte kanë identifikuar si kontratë përfunmtare shitje”. Kontrata e sipërmartjes referuar

616Nga materialet e administruara në gjykimet e zhvilluara ka rezultuar se midis palëve është lidhur kontrata e qirasëme datë 16. 02. 1999, nëpërmjet të cilës pala paditëse-shoqëria ”Siemens Marto” ka marrë me qira objektin ”Pika eshitjes së karburantëve Shkozet Durrës” pronë e palës së paditur-shoqërisë “Petrolimpeks” sh.a. Kontrata kishte njëkohëzgjatje 3 vjet dhe në të janë parashikuar në mënyrë të përgjithshme të drejtat dhe detyrimet e secilës nga palët.Ndër të tjera palët kanë renë dakord që, në parim, në objektin e mësipërm do të bëheshin shpenzime, të cilat tëpërcaktuara kontretisht ne zë dhe në vleftë do te ishin sipas aneksit nr. 2 që bashkangjitet kontratës.617Neni 816 i K. Civil parashikon rregullimin e përgjithshëm lidhur me shpenzimet për përmirësimin e sendit të bëranga qiramarrësi. Sipas kësaj dispozite : “Përveç kur parashikohet ndryshe në ligj, qiramarrësi nuk ka të drejtë tëshpërblehet për përmirësimet e sendit të marrë me qira”. Megjithatë, në vijim të dispozitës janë vendosur edhepërjashtimet nga rregulli : “ Por në qoftë se ka patur pëlqimin e qiradhënësit, ky është i detyruar t'i paguajë njëkompensim që i korrespondon shumës më të vogël midis shumës se shpenzimeve dhe vlerës së rezultatit tëdobishëm në kohën e dorëzimir. Siç shihet, përjashtimi nga rregulli kushtëzohet me marrjen e pëlqimit ngaqiradhënësi. Po t'i referohemi rrethanave te çështjes në gjykim, në parim ky pëlqim është dhënë - pra palët kanë rënëdakord të kryhen riparime nga qiradhënësi.618Një veprim i kryer në mashtrim të ligjit formalisht nuk është në kundërshtim me ligjin, por përmbatja e tij është ekundraligjshme dhe pasojat vijnë në kundërshtim me ligjin. Vullneti i shprehur, në veprimin juridik të personave qëjanë subjekte të tij në këto raste, nuk pasqyron vullnetin e vërtetë të tyre. Ky ves i vullnetit godet drejtpërdrejt ligjinprandaj është absolutisht i pavlefshëm. Veprimet juridike fiktive dhe të simuluara duhet të dallohen nga veprimijuridik që kryhet në mashtrim të ligjit, sepse në veprimet juridike fiktive dhe të simuluara palët nuk dëshirojnë tëkryejnënjë veprim juridik por dëshirojne të kryejnë një veprim tjetër juridik nga ai për sy e faqe, ndërkohe nëveprimet juridike në mashtrim të ligjit, palët dëshirojnë të kryejnë pikërisht atë veprim juridik që kryejnë pa pasojate një veprimi të tillë juridik.619Sipas një akt-marrëveshje, i padituri Sokol Dinellari do t'i jepte të paditurit Edmond Lato edhe një shumë prej 1.000. 000 lekë, shumë e cila i është dorëzuar në prani të noteres. Po atë ditë, pra në datën 24. 08. 2005, i padituriEdmond Lato, ka lidhur kontratën e dhurimit nr 2643 rep.,nr. 2364 kol., me të paditurën tjetër në këtë gjykim,Natasha Dinellari, e cila është bashkëshortja e të paditurit Sokol Dinellari. Paditësja Taibe Lato ka pretenduar se tëdy këto veprime juridike janë kryer për të mashtruar ligjin, duke patur si qëllim të vetëm tjetërsimin e kësaj prone.

219

parashikimevenë nenet 2. 2, 3. 4 dhe 6. 7. Ka realizuar përcaktimin e një detyrimi të palës sëpaditur sipërmarrëse, “ Vila Park-Alb”sh. P. K., detyrim i cili i konkretizuar, konsiston në“lidhjen e kontratës përfundimtare tëshitblerjes në favor të porositësit” dhe “rregjistrimin e senditnë emër të porositësit pranë ZRRPP-së”,620 Përmes këtij parashikimi shoqëria sipërmarrëse kakaluar në potencë tagrin e disponimit juridik dhe faktik mbi sendin. Disponimi juridik i referohetpikërisht te drejtës së tjetërsimit të sendit apo edhe faktin se shoqëria sipërmarrëse ka marrëpërsipër realzimin e një detyrimi për kalimin e kësaj tëdrejte pronësie ndaj porositësit. Gëzonstatusin e të drejte potenciale pronësie e drejta e parablerjes,jo vetëm për faktin se lidhet me njësend të ardhshëm, por mbi të gjitha sepse lidhet me aplikimin e njëkushti621. Ngjarja qëkushtëzon zbatimin e detyrimit për kalimin e pronësisë nga shoqëria sipërmarrëse është dorëzimii sendit, moment identifikuar “inter alia”formalisht edhe përmesnënshkrimit të procesverbalit tëdorëzimit të sendit (kalimi i të drejtës të posedimit dhe gëzimit) si dhe pagimi i këstit të fundit tëçmimit nga porositësi.

Në praktikën e gjykatës së lartë është mbajtur qëndrimi se Kontrata e Sipërmares përmbanelementë të “kontratës së Shitjes me Kusht”. Më konkretisht :”Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë,nëvështrim të nenit 681 të K. Civil (kur interpretohet një kontratë, duhet që të sqarohet se cili kaqenë qëllimi i vërtetë dhe i përbashkët i palëve, pa u ndalur në kuptimin letrar të fjalëve, si dheduke vlerësuar sjelljen e tyre në tërësi, para e pas përfundimit të kontratës ), vlerëson se,kontratae lldhur midis palëve (kontrata e sipërmarrjes) si më sipër, ka elemente të kontratës sësipërmarrjes por, kryesisht ka elemente të kontratës së shitjes (me kusht). Qëllimi i vërtetë ipaditëses, para dhe pas lidhjes së kësaj kontrate, ka qenë blerja e apartamentit dhe qëllimi I palëstjetër shoqërisë tregtare “Elbasan Due” sh. p. k., ka qenë shitja e apartametit. Ky qëllim delqartënga përmbajtja e vetë kontratës të lidhur midis palëve,” (Vendim i Kolegjit Civil të GjykatëssëLartë nr. 257, datë 01. 06. 2010).622 Duke marrë në konsideratë parashikimet e neneve 422, 560evijues, 678, 680, 706, 850 e vijues të Kodit Civil si dhe vendimin unifikues nr. 1, datë. 06. 01.2009 të kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë, konstatohet se përmes lidhjes së kontratëssë porosisë përapartamentin objekt gjykimi paditësi/porositësi Genc Salihi ka krijuar në favor tëtij një të drejtëparablerje kontraktore mbi këtë send të ardhshëm, e drejtë që i ka kufizuar tëgjitha mundësitë palës së paditur sipërmarrëse shoqëria”VILA Park-ALB”shpk për të disponuarnë favor të tëtretëve të dreitat reale të lidhura me këtë pasuri. Kjo nënkupton se pala e paditurshoqëria “Vila Park-Alb” sh, p. k. për shkak të detyrimeve të marra përsipër dhe tërësisë sëtëdrejtave që ka kaluar përmes kontratës së sipërmarrjes me elementë të kontratës së shitjes mekusht, hartimi i së cilës përbënqëllimin e vërtetë dhe përfundimtar të lidhjes së kontratës sësipërmarrjes, nuk gëzon më mundësinëe disponimit në favor të të tretëve të të drejave të reale të

620 Vendimi i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor nr.2241, datë 05 shkurt 2013621Nocionin e kushtit pezullues e përcakton neni 84 dhe 85 të Kodit Civil :”Veprimi juridik është me kusht kur lindjaose shuarja e të drejtave dhe e detyrimeve të parashikuara në të, varen nga një ngjarie e cila nuk dihet nëse do tëndodhë.” dhe “Kushti është pezullues kur të drejtat dhe detyrimet lindin në po të ndodhë ngjarja.”622Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë nr. 257, datë 01 qershor 2010

220

tilla si, jo vetëm posedimi e gëzimi, të cilat ijanë kaluar dhe ushtrohen efektivisht nga palaporositëse, por gjithashtu edhe të drejtat e tjetërsimitdhe ngarkimit me barrë hipotekore mbiapartamentin, përkatësinë e të cilave e ka individualizuardhe paracaktuar duke përjashtuar çdoperson tjetër të tretë.”

Në praktikën gjyqësore ka pasur problem lidhur me përcaktimin nëse jemi përpara përfaqësimitapopërpara kontratës së porosisë. Kështu një shembull i kësaj problematike gjendet në vendiminnr. 360datë 11. 09. 2008623, ku Gjykata e Lartë është shprehur se :”Në këtë kuptim, paditësi i kapatur të qartatagrat e përfaqësimit dhe nuk ka qënë e nevojshme të përpilohej një dokument tjetërme po atë datë i titulluar akt marrëveshie, në të cilin këto tagra të ritheksoheshin dhe njëherë. Kydokument, natyrënjuridike të të cilit gjykatat e barazuan me kontratën e porosisë, në fakt nuk kaqënë tjetër veçse njëmarrëveshje për të përcaktuar shpërblimin që do të merrte paditësi për këtëpërfaqësim.”Gjykata e Rrethit ka analizuar natyrën juridike të akt marrëveshjes dhe kakonkluduar se ajo ka gjithë elementët enjë kuntrate pororsie, në të cilën palët e kanë parashikuarvetë shpërblimin, që do të ishte sa gjysma e çmimit të shitjes. Ndërkohë, Gjykata e Apelit, lidhurme natyrën juridike te aktmarrëveshjes ka quajtur të drejtëpërcaktimin e bërë nga Gjyknta eRrethit. Por lidhur me momentin se kur ky akt do të prodhonte pasoja, kjo gjykatë ka shkuarmëlarg në arsyetimin e saj duke e lidhur këtë moment edhe me shitjen e banesës. Sipas saj aktmarrëveshja objekt gjykimi është një veprim juridik me kusht pezullues që ka qënë fitimi i gjyqitdhe rualizimi i shitjes. Kushti quhet i vërtetuar jo vetëm përsa i përket fitimit të gjyqit dhemarrjes në dorëzim të banesës, por edhe përsa i përket shitjes së banesës.

Në vendimin nr. 5221, datë 16. 06. 2011 Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë është shprehur se:“Bazuar në saa më sipër, Gjykata vlerëson se pavarësisht emërtimit dhe fjalëve të përdorura nëpërmbajtjen e Kontratave të Kaparit, referuar qëllimit dhe sjelljes së palëve përpara, gjatë dhepas, lidhjes së kontratave, ato nuk përbëjnë kontratë Kapari në kuptim të nenit 601 të Kodit Civil,por përbëjne Kontratë Shitje me Rezervë të Pronës në kuptim të nenit 746 të Kodit Civil. Nëarritjen e këtij përfundimi Gjykata i referohet kuptimit të Kontratave të Kaparit të lidhura mespalëve, duke u nisurnga kuptimi i nenit 681 të Kodit Civil, sipas të cilit: “Kur interpretohet njëkontratë, duhet të sqarohet se cili ka qënë qëllimi i vërtetë dhe i përbashkët i palëve, pa u ndalurnë kuptimin letrar të fjalëve, si dhe duke vlerësuar sjelljen o tyre në tërësi, para e pas përfundimittë kontratës”. Në këtë drejtim, Gjykata vëren se thelbësore për përcaktimin e qëllimit të vërtetë

623Nga materialet e administruara në gjykimet e zhvilluara, ka rezultuar se i padituri kundërpaditës, Spiro Baguca, kaqënë palë në një proces gjyqësor që zhvillohej në lidhje me pronësinë mbi një apartament banimi të ndodhur nëqytetin e Tiranës. Për të përfaqësuar në këtë proces ai ka caktuar paditësin e kundërpaditur Merko Muhametaj, mecilësinë e avokatit. Kjo është bërë nëpermjet një akti-prokure përfaqësmi me datë dhjetor 1999, në të cilën porositësii ka caktuar në mënyrë të shprehur tagrat e perfaqëslmit për paditësin. Po në këtë datë, me një akt tjetër të titulluarakt marrëveshje, e cila është nënshkruar nga të dy palët, janë theksuar dhe njehere detyrat që i ishin caktuarpërfaqësuesit ne prokurën e mësipërme si dhe detyrimi i të përfaqësuarit ta shpërblente përfaqësuesin në masën egjysmës se çmimit te shitjes së banesës.

221

dhe të përbashkët të palëve në lidhjen ekontratave të Kaparit është analiza e tyre juridike.”624 Nëinterpretimin e Kontratave të Kaparit, kjo gjykatë ka vlerësuar se megjithëse emërtimi i kontratësdhe fjalët e përdorura në të shërbejnë si pikënisje për interpretimin e kontratës, qëllimi i palëve(stat pro ratione voluntas) dhe sjellja e tyrenë lidhje me të drejtat dhe detyrimet kontraktore janëato që përcaktojnë përmbajtjen e kontratës. Kontratat e kaparit te lidhura mes palevendergjyqese, megjithese formalisht te quajtura te tilla, përshkak të përmbajtjes së tyre, qëllimit tëpalëve të shprehur në to dhe sjelljes së palëve nuk përbëjnëkontrata Kapari sipas neni 601 tëKodit Civil, por janë kontratë Shitje me Rezervë e Pronës, në kuptim të nenit 746 të Kodit Civil,Duke pasur si pikënisje qëllimin e palëve për kalimin e pronësisë mbi sendin ngashitësit tekblerësi, si dhe duke pasur në konsideratë sjelljen e palëve përpara dhe pas lidhjes së kontratave,Gjykata çmon se Kontratat e Kaparit në tërësi plotësojnë të gjitha kushtet e nenit 746 të KoditCivil, Gjykata ka analizuar625me detaje sjelljen e palëve dhe përmbajtjen e kontratës për të arriturnëkëtë konkluzion. Sikurse u trajtuan vendimet gjyqësore të mësipërme, mund të vërejmë qëkualifikimi i kontratës nuk është një proces i thjeshtë për gjyqtarin, e aq më tepër për një qytetartë thjeshtë i cili nuk ka njohuritë e duhura profesionale në aspektin juridik. Vendimi UnifikuesNr. 9, datë 09. 03. 2006 Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë e ka cënuar shumë rëndë tëdrejtën e aksesit të individit në rastin kur nuk mund të përcaktojë drejtë bazën ligjore të padisë sëtij.”Baza ligjore”, apo “referenca”në dispozitën konkrete ligjore, të fornuluara ne kërkesë-padi,nuk përbëjnë element thelbësor dhe përcaktues të padise në kuptimin material e procedural të saj.Aq më tepër, këto nuk mund të barazohenme nocioin klasik juridiko-civil të”shkakut ligjor”tëpadisë. Gjykata fillon shqyrtimin e padisë dhe zgjidhmosmarrëveshjen kontraktore jo dukembështetur në dispozita konkrete të ligjit (“bazën ligjore”) qëtregohen nga palët kontraktore nëkërkimet e tyre, por në ato dispozita të së drejtes abstrakte(ligjës) që në gjykim asaj do t'irezultojnë se objektivisht përcaktojnë të drejtën e zbatueshme në lidhje me kontratën specifikeapo atipike në këtë mosmarrëveshje, dispozita që janë të detyrueshme përgjykatën.

624Vendirn i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë nr. 5221, datë 16 qershor 2011625Gjykata thekson se pavarësisht emërtimit të këtyre kontratave si Kontrata Kapari, jo vetëm qëllimi i palëve, poredhe përmbajtja e kontratave tregon se ato kanë tejkaluar kuptimin që i jepet “kaparit” si mjet për sigurimin eekzekutimit të detyrimeve nga ligji material. Kështu, Neni 601 i Kodit Civil e përcakton kaparin si : “... Shuma në tëholla që njëra nga palët i jep tjetrës për llogari të shumës që do t'i paguhet në bazë të kontratës, me qëllim që tëvërtetojë lidhjen e kontratës dhe të sigurojë ekzekutimin e saj”. Së pari, palët në kontratë janë emërtuar “shitësi” dhe“blerësi”, duke përcaktuar qëllimin e tyre për të transferuar pronësinë e sendit nga bashkëpronarët tek personi i tretë,paditësi Pavlo Shkarpa. Së dyti, siç rezulton nga përmbajtja e Kontratave të Kaparit, vetë palët në to kanëparashikuar se me anë të këtyre kontratave shitësit premtojnë për shitje kundrejt vlerës 200. 000 Euro... sendinblerësit. Nga vetë ky parashikim kontraktor rezulton se qëllimi i palëve në kontratë,nuk ka qenë thjesht dhe vetëmmarrja e një shume në formën e kaparit për garantimin e ekzekutimit të detyrimit. Por ka qenë transfermi i pronësisëmbi sendin në momentin e pagimit të shumës së përcaktuar në kontratë si çmim i sendit. Së treti, palët në kontratëkanë përcaktuar si datë përfundimtare brenda së cilës duhet të paguhej pjesa e mbetur e çmimit datën 30 Janar 2011.Së katërti, të vetmet parashikime që i lidhin kontratat e Kaparit me ”kaparin” si institut i se drejtës janë emërtimet etyre si Kontrata Kapari dhe referenca e noteres që i ka hartuar ato në nenet 601 dhe 602 të Kodit Civil. Nisur nga samë sipër, Gjykata vlerëson se Kontratat e Kaparit në vetvete përbëjnë një Kontratë Shitje me rezervë të pronës nëkuptim të nenit 746 të Kodit Civil, sipas të cilit :”Kur çmimi i shitjes paguhet me këste, blerësi e fiton pronësinë esendit me pagimin e këstit të fundit të çmimit, duke marrë përsipër rreziqet që ne çastin e dorëzimit...”.

222

Si përfundim, pavarësisht këtyre rregullave dhe kritereve, gjykata në vendimin dhe përcaktimetesaj nuk është e lidhur me interpretimin ose kualifikimin që palët kanë dhënë ose i japinkontratës duke qënë se kemi të bëjmë me një të drejtë dhe njëkohësisht detyrim të gjykatës për tëgjykuar dhe dhënëvendimin e saj mbështetur jo thjesht në “të drejtën”por në dispozitat përkatëse,konkrete, të ligjës qëlidhen me mosmarrëveshjen. Gjykata nuk shkel, përkundrazi, zbaton mekorrektësi ligjin procedural ematerial, nëse vendos mbi bazën e dispozitave ligjore të ndryshmenga ato të formuluara në parashtrimine palës, mjafton që të ketë qëndruar në arsyetimin e sajbrenda objektit dhe shkakut ligjor të padisë, si elemente esenciale pa të cilat nuk fillon dhe asmund të kuptohet ekzistenca e gjykimit civil.626

6.8 Interpretimin i kontratës çështje ligji apo fakti dhe roli i gjykatës.

Ka qënë dhe është çështje e diskutuar nëse kontrata është çështje fakti apo çështje ligji. Trajtimi ikësaj çështje ka rëndësinë e saj për dy arsye:

Së pari, ka lidhje me mjetet e ankimit ku rekursi në gjykatën e lartë është i kufizuar vetëmpërçështjet e ligjit. Në varësi të kualifikimit të kontratës si një çështje ligji apo fakti do tëpërcaktohet nësepala mund të ushtroj rekurs në bazë të nenit 472 pika a) e Kodit të ProçedurësCivile që parashikonse vendimet e Gjykatës së Apelit dhe ato të shkallës së parë mund tëankimohen me rekurs vetëm kurnuk është respektuar ose zbatuar keq ligji.

Së dyti, ka të bëjë me mbrojtjen e palëve si një nga garancitë parësore kushtetuese. Nëse pala dhegjykata do të kenë të qartë shkakun e rrëzimit të padisë apo të mospranimit të ankimit, gjykiminë një shkallë me të lartë nuk do të përsërisë të njëjtat gabime si në shkallën më të ulët, si dhepala do të bëjënjë mbrojtje efektive të të drejtave të tij materiale nëpërmjet padisë.

Sipas një autori të vjetër të doktrinës Shqiptare, rregullat mbi interpretimin e kontratëstëvendosura nga Kodi Civil janë rekomandime për gjyqtarin dhe nuk e obligojnë pasi qëinterpretimi i kontratave është një çështje fakti e jo e drejte627. Në këtë mënyrë interpretimi ikontratës i përketgjykatës së faktit. Kur gjyqtari aplikon gabimisht kontratën, kur e interpretonkeq, shkel kontratën e jo ligjin.628

Ndërkohë Diktimi i Francës interpretimin e kontratës e konsideron çështje ligji. Kështu, sipasnjëvendimi civil të 16 mars 1925, kur gjykata e faktit ka konstatuar ekzistencën e një kontrate iatribuon kësaj kontrate një natyrë dhe i përshtat disa efekte të ndryshme nga ato që i atribuohennga ligji. Në këtë rast nuk është shkelur vetëm kontrata por është shkelur ligji që i ka atribuar

626

627Baltasar Benussi, “ Oblimet dhe kontratat përgjithësisht”, Titulli III i librit të Kodit Civil, Komentar i Kodit Civil,Botim i Ministrisë se Drejtësisë 1931, fq. 174628 libd

223

kontratës tëkonstatuar prej gjykatës efekte të ndryshme nga ato që i ka njohur gjykata. Nuk mundtë lejohet qëgjykata e faktit të rrëzojë efektet ligjore dhe pasojat e nevojshme të kontratave,ekzistencën e të cilavekanë konstatuar vetë.

Në një tjetër vendim të Kasacionit Francez 15 janar 1929 thuhet se gjykatat e faktit nukmundenqë me pretekstin se po interpretojnë kontratën të denatyrojnë duke deformuar qëllimin e sigurtëtë palëve. Kur një kusht është i qartë gjykata e faktit nuk mundet të mos e njohë dhe tatransformojë. Nëkëtë mënyrë me këtë argumentim mbrohet parimi themelor se kontrata përbënligj për palët që e kanëlidhur. Pavarësisht kësaj gjykatës i lejohet që të kontrollojë natyrën dheemërtimin e kontratave, apo tëcilësojë këto kontrata kur ato janë objekt konflikti gjyqësor.Sipas Gjykatës së Kasacionit Italiane, kur palët bëjnë rekurs për shkak se kontrata nukështëintepretuar drejtë duhet të përcaktojnë edhe rregullën konkrete apo parimin që nuk kaaplikuar gjyqtarinë intepretimin e kontratës, pasi vetëm në këtë mënyrë mund të vendosetpranueshmëria ose jo erekursit dhe mund të verifikohet nëse jemi përpara një çështje ligji apofakti.629 Sipas, një vendimi tjetërtë gjykatës Italiane të Kasacionit, përbën çështje fakti përcaktimii shkallës së qartësisë së klauzolëssë një kontrate nga gjyqtari, duke hetuar mbi rrethanat e faktitapo edhe provat e sjella. Kështu Gjykata e Kasacionit nuk mund të bëjë një vlerësim të qartësisësë klauzolës kontraktore, me përjashtim të rastit kur nuk duhet ti mohojë legjitimitetin palës që tëkërkojë nëpërmjet rekursit intepretimin kontratës nëpërmjet sjelljes së palëve.630

Caktimi i kufirit se ku fillon interpretimi i kontratës nga denatyrimi i tyre, duke sjellëedhekonfondimin ndërmjet të drejtës dhe faktit është i vështirë. Kjo çështje bëhet më ekomplikuar kur një pyetje e tillë i parashtrohet Gjykatës së Lartë përgjatë një rekursi duke paturparasysh kufijtë e shqyrtimit. Në disa raste Gjykata e Lartë edhe pse vlerëson provën (kontratën),nuk është para njëvlerësimi të mirëfilltë të provës, por para një vlerësimi të ligjit pasi kontrata nëvetvete është ligj për palëtnënshkruese. Gjykata Kushtetuese në Iidhje më këtë çështje ështëshprehur si më poshtë: “..... Nga përmbajtja e vendimit të Gjykatës së Lartë dhe ngadokumentacioni i kësaj çështje, Gjykata Kushtetuese konstaton, se procesi në Gjykatën e Lartëështë bazuar tërësisht mbi fakte, të pranuara nga gjykatat më të ulëta gjatë gjykimit të çështjes.Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë ka aititur në përfundimin se vendimet egjykatave të zakonshmejanë marrë mbi bazën e interpretimit të gabuar, si të përmbajtjes së kontratës sëshkëmbimit tëlidhur midis palëve kontraktuese, ashtu dhe të dispozitave të Kodit Civil ku ato janë bazuardhe,për këto arsye ligjore, ka vendosur ndryshimin e të dy vendimeve dhe rrëzimin e padisë.Gjykatakushtetuese vlerëson, se interpretimi injë dispozite të kontratës apo i përmbajtjes nëtërësi tësaj, ashtu si dhe interpretimi i ligji është brenda kufijve ligjor të shqyrtimit të çështjevengagjykata e lartë dhe në përputhje me të drejtën e saj për të vlerësuar respektimin e ligjit nga

629Vendim i Gjykatës së Kasacionit të Italisë/Cass. Civ., Sez III, 1 aprile 2003, n. 4905, (Gius. 2003. 15i274161630Vendim i Gjykatës së Kasacionit të Italisë/Cass. Civ. Sez. III, Marzio 2005, n. 5624, MGI, 2005

224

gjykatat më të ulëta.631 Pra Gjykata Kushtetuese në mënyrë indirekte ka pranuar se interpretimi ikontratës përbën çështje ligji dhe palët kanë të drejtë ti drejtohen Gjykatës së Lartë nëpërmjetrekursit.Por në rastin konkret jemi përpara interpretimit të kontratës në lidhje më kualifikimin esaj juridik dhe përcaktimin e të drejtës së zbatueshme në përputhje me kualifikimin e saj.Përcaktimi i normavekonkrete të detyrueshme për aplikim në përputhje me llojin e kontratëspërbën një detyrim për gjyqtarin dhe për pasojë mosaplikimi i saktë i tyre në përputhje merregullat e interpretimit përbën mosrespektimdhe zbatim të gabuar të ligjit. Intepretimi i gabuar ikontratës duke e kualifikuar si një tip të ndryshëmkontrate nga ajo që është realisht përbën njëçështje ligji dhe përbën shkak për rekurs në Gjykatën e Kasacionit632. Gjithashtu, doktrinashqiptare është shprehur se “Diktimi ndërhyn për të siguruarrespektimin e parimit themelor qëkontrata ka fuqinë e ligjit për ata që i kanë lidhur, duke i rezervuar të drejtën Gjykatës sëDiktimit për të kontrolluar natyrën juridike dhe emërtimin ligjor, si dhe të drejtën për të cilësuarnjë kontratë në përputhje me ligjin633. Duke qënë se nuk ka një vijë ndarëse midis denatyrimit tëkontratës (deformimi i qëllimit të përbashkët dhe të sigurt të palëve) nga interpretimi i kontratëskrijon një konfondim në përcaktimin nëse jemi përpara një situate fakti apo të drejte.

Pra, në rastin kur prova ku mbështetet kërkesa për rekurs është kontrata duhet që kjo kontratëdhe përmbajtja e saj të merret e mirëqënë nga Gjykata e Lartë dhe vetëm të verifikohet nësepërmbajtja e kontratës është kuptuar drejt nga gjykatat e mëposhtme, dhe në asnjë rast Gjykata eLartë nuk mundet që këtë marrëdhënie juridike kontraktore e konsideruar si ekzistente ngagjykatat e mëposhtme ta konsiderojë se nuk ekziston ligjërisht. Problemi i vërtëtë qëndron nëmomentin kurkontrata interpretohet në mënyrë të tillë saqë konkludohet nga Gjykata e Lartë sekontrata nuk ekziston realisht. Ndërkohë, sipas vendimit të mësipërm të cituar Gjykata e Lartënuk mund të shprehet për mosekzistencën pasi është një çështje fakti dhe jo çështje ligji. Në këtërast gjyqtari më i ulët në vend që të mos zbatonte normat mbi kontratën i ka zbatuar ato, nëinterpretim të gabuar të ashtuquajturës-kontratë që mund të jetë deklaratë e njëanëshme, apondonjë formë tjetër veprimi juridik ndryshëm nga kontrata. Pyetja që shtrohet këtu është: A nukkemi në këtë rast zbatim të gabuar të ligjit nga gjyqtari më i ulët?

Sipas një vendimi të Gjykatës Kushtetuese “... Gjykata konstaton se Kolegji Civil i Gjykatës sëLartë, me Vendimin Nr. 781, datë 12. 06. 2007, duke pranuar “mosekzistencën e marrëdhënies sëdetyrimit që rrjedh nga kontrata”, ka bërë vlerësim të kundërt për provat dhe faktet, jashtëvlerësimitnga dy shkallët e para të gjykimit të çështjes, që kanë pranuar se... fakti i ekzistencës sëkontratës mespalëve vërtetohet me dokumentet e administruara në seancë gjyqësore, ku pala epaditur pranon se kalidhur kontratë me palën paditë se V. K. Gjithashtu, pagimi i një pjese tëdetyrimit në vlerën 9.500.000lekë nga pala e paditur, duke pranuar dhe pjesën e papaguar, hedh

631Vendim i Gjykatës Kushtetuese nr. 22, datë 22 korrik 2009.632Paolo Cendon, “ Commentario al codice Civile “, Contratto in generale, GIUFFRE EDITORE, 2009. Fq. 245633Baltasar Benussi, “Obligimet dhe kontratat përgjithësisht”, Titulli II i librit të Kodit Civil, Komentar i Kodit Civil,Botim i Ministrisë së Drejtësisë

225

poshtë dyshimin e mosekzistencës së një kontratë. Kolegji ka gabuar pasi ka interpretuar ligjinduke rivlerësuar provat dhe duke deformuarrrethanat e çeshtjes”.634 Rasti që përmend GjykataKushtetuese është rasti kur kontrata në kontekstin juridik është cilësuar së ekziston, nuk kaprobleme në lidhje me kualifikimin e saj juridik apo efektet e saj.

Pyetja që shtrohet është nëse në rastin kur Gjykata e Lartë gjatë shqyrtimit të kontratës ihynverifikimit të vlefshmërisë së saj edhe pse kontrata është konsideruar si e vlefshme ngagjykatat e mëposhtme jemi përpara një çështje fakti apo ligji? Në një rast konkret Giykata e Lartëështë shprehur se “... në këtë pikë kontrata është e kundërligishme, pra e pavlefshme për faktin seobjekti i shitur jo vetëm që nuk ka qënë në pronësi të shitësit, por edhe se kemi të bëjme me tokëbujqësore, rregullimi juridik i të cilës bëhet nga tjetër akt juridik (ligji për tokën) dhe që ishte edestinuar tu ndahej ishanëtarëve të grupit ose ndërmartjeve shtetërore.635 Duke vepruar kështuGjykata e Lartë shkon lart të qënurit gjykatë ligji por kthehet në një gjykatë të mirëfilltë faktipasi shqyrton dhe verifion fakitin dhearrin në një konkluzion të ndryshëm të faktit nga ai i arriturnga gjykatat e faktit. Kështu sipas vendimit të Gjykatës Kushtetuese në këto situata: “... Nëçështjen në shqyrtim jo vetëm është bërë një rivlerësim i provave duke u shtrembëruar në ndonjërast edhe realiteti i fakteve, por për më tepër, ky rivlerësim është bërë duke ndërhyrë nëkompetencën që kishin gjykatat e faktit. Duke i hyrë problemit të rivlerësimit të provave në njëkohë kur kërkuesi, ashtu siç pretendon edhe vetë, nuk ishte i përgatitur për të paraqiturargumentet e veta lidhur me këtë rivlerësim të tyre dhe kur edhevetë jurisprudenca e asaj gjykatenuk e ka pranuar shqyrtimin e provave nga kolegjet, Gjykata e Lartë i ka vënë palët në pozita tëpabarabarta në gjykim.”636 Megjithatë çështja e vlefshmërisë së kontratës mund të shndërrohet nëçështje ligji kur psh. Kontrata është lidhur në kundërshtim më një dispozitë urdhëruese të ligjitdhe gjykatat e faktit nuk e kanë konstatuar një gjë të tillë për shkak të mos interpretimit nëmënyrën e duhur të kontratës. Në këtë rast, Gjykata e Lartë mund të konstatojë pavlefshmërinëabsolute të kontratës, pasi pavlefshmëria absolute ka vetinë që të ngrihet në çdo gjëndje dheshkallë gjykimi. Në këtë rast kemi të bëjmë me një çështje ligji, pasi gjykatat më të ulëta nuk ekanë respektuar apo e kanë zbatuar ligjin material, dhe Gjykata e Lartë mund ta zgjidh vetë pa edërguar për rigjykim.

Si përfundim, përsa kohë faktet nuk ndryshojnë dhe ato merren të mirëqëna ashtu siç janëparashtruar nga palët, apo vendosur nga gjykatat më të ulëta, kontrata do të përbëjë çështje ligjisa herë që interpretohet vlefshmëria e saj duke i’u referuar ligjit, sa herë që interpretohet njëdispozitë e saj apo dhe e gjithe kontratës në tërësi për të përcaktuar kategorinë specifike tënormave të aplikueshme, sa herë që kriteret e interpretimit nuk janë zbatuar korrekt nga gjyqtari.Në procesin gjyqësor civil vetëm palët kanë të drejtë dhe detyrë të parashtrojnë fakte, të cilatgjykata i merr për në themel të vendimit të saj, si dhe prova me qëllim të vërtetimit të fakteve të

634Vendim i Gjykatës Kushtetuese nr. 32, datë 28 dhjetor 2009635Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë nr. 255 datë, 22 janar 2004 dhe 05 shkurt 2004.636Vendim i Gjykatës Kushtetuese nr. 17, datë 30 prill 2007

226

tilla. Roli i gjykatës qëndron në gjetjen e rregullave juridike dhe zbatimin e tyre mbi gjendjenfaktike të konstatuar gjatë procedimit të çështjes bazuar edhe në maksimën latine “da mihifactum dabo tibi ius”që do të thotë më jep faktin të të jap ligjin. Është gjykata ajo që di ligjinsipas parimit “iura novit curia”, që do të thotë se kur gjykata njeh ligjin. Me gjithë parimin eautonomisë së vullnetit, ku kontratat e formuara ligjërisht kanë fuqinë e ligjit për ata që i kanëlidhur, gjyqtari ka tagrin e tij të interpretimit të kontratës në rast të një konflikti gjyqësor. Kjondërhyrje indirekte e gjyqtarit ka si shkak respektimin e ligjit kontraktor dhe që bazohet nëparimet e drejtësisë natyrale, në kriteret për interpretimin e kontratës dhe mbi tëgjitha në vetëtekstin e kontratës. Duke u bazuar në rregullat bazë të drejtësisë natyrore “nemo judex in causapropria the audiatur et altar pars”, mund të vërejmë që këto rregulla kërkojnë që gjyqtari tëjetëmbi palët, pra që ai të mos vendosë për vete dhe të mos u nënshtrohet presioneve të palëve.637

637Mario Battaglini, Stefano Petitti, Tommaso Novelli, Giovanni Novelli, “Codice di Procedure Civile e NomeComplementari” con il commento della giurisprudenza della cassazione, fq. 825.

227

KREU VII

MIRËBESIMI

7. Çështjet kryesore.

1. A është e mundur të përcaktojmë konceptin e mirëbesimit? Për shkak të faktit se është njënocion jo plotësisht i qartë është e vështirë të jepet një kuptim i saktë, pozitiv dhe i qartë. Apo dotë ishte më e favorshme të përdorej një përkufizim më funksional i konceptit?2. A duhet të ruhet ky koncept dhe pse mund të jetë më e thjeshtë për ta përkufizuar atë acontrario, pra duke i’u referuar të kundërtës së konceptit të mirëbesimit: keqbesimit? Në këtëaspekt, a janë termat “keqbesim” dhe “abuzim” sinomime të njëra – tjetrës?3. A është e mundur të flitet në mënyrë të pandarë për “mirëbesimin” dhe “drejtësinë” (nëfrengjisht “loyauté”)? Një analizë e legjislacionit të përbashkët Komunitar të Acquis dhe të asajndërkombëtare do të çojnë në konkluzionin se, të dy termat janë të pandashme. Megjithatë,dallimi mes tyre bëhet thelbësisht nga e drejta krahasuese, e cila tenton të diferencojë dy termat.Nga kjo pikëpamje, ngrihet çështja nëse drejtësia apo paanshmëria janë lloje të mirëbesimit. Nëmënyrë të ngjashme termi “paraqitje e jashtme” prezanton vetëm një aspekt të mirëbesimit; pordy konceptet nuk mund të konsiderohen si sinonime.4. Nga studimi i Acquis Komunitare dhe asaj ndërkombëtare, sikurse dhe nga e drejta krahasueseduket se, shprehja “besimi i mirë dhe marrëveshja e drejtë” thjesht përkthehet nga Frengjishtja si“mirëbesim”. A është kjo thjesht për shkak të lehtësisë së gjuhës, apo është treguese e një qasjeqë dallon më qartë në Anglisht se në Frengjisht nga pikëpamja terminologjike, duke dalluarmirëbesimin në kuptimin subjektiv dhe mirëbesimin në kuptimin objektiv?5. Duke u bazuar në këto pyetje, a duhet që shprehja “mirëbesim” të konsiderohet sistematikishtme përdorimin e mbiemrave “objektive” dhe “subjektive”? Me qëllim që të jepet një përgjigje,është e nevojshme që të shqyrtohet lidhja e një dalimi të tillë referuar regjimit ligjor tëaplikueshëm (barra e provës, një kontroll i mundshëm nga Gjykatat e Larta etj.).6. A duhet që funksionet e ndryshme të mirëbesimit të mos çojnë në përdorimin e termave tëtjera të ndryshme? Për shembull, në ligjin Gjerman përdoren terma të ndryshëm pët t’ju referuarmirëbesimit si një mjet për të interpretuar dhe zgjeruar përmbajtjen e kontratës.

7.1 Prezantim i përgjithshëm.

Studimi terminologjik i nocionit të mirëbesimit tregon se ky nocion përshkon shumë koncepte tëtjera. Së pari, duket se një pjesë e sistemeve shprehen se mirëbesimi aplikohet përgjithësisht nëtë drejtën e detyrimeve, dhe jo thjesht në të drejtën e kontratave638. Për më tepër, përtej sferës së

638 Neni 242 i Kodit Civil Gjerman (BGB), e cila është pjesë e seksionit që rregullon detyrimet e përgjithshme; Neni1175 i Kodit Civil Italina i cili gjithashtu është në pjesën që rregullon detyrimet në përgjithësi; Neni 288 i Kodit

228

të drejtës së detyrimeve, mirëbesimi ndonjëherë ndikon thuajse në të gjithë të drejtën private. Kykoncept gjendet në disa fusha si tek e drejta familjare, e drejta e pronësisë, si dhe e drejta etrashëgimisë apo tek dhurimi. Fakti që prek kaq shumë fusha të së drejtës nuk parashikohet ngaligji Francez apo Belg. Në Hollandë mirëbesimi aplikohet për shembull në të drejtën etrashëgimisë, në të drejtën tregtare, ligjin e falimentimeve, të drejtën e pronësisë apo edhe në tëdrejtën ndërkombëtare private. Duke patur parasysh këto fakte është arritur në konkluzionin se,në fakt mirëbesimi duhet të aplikohet në të gjitha fushat e së drejtës që lidhen me të drejtat epronësisë. Sisteme të caktuara ligjore, për shembull ai Gjerman, kanë shkuar edhe më tej, dukekapërcyer ndarjen midis së drejtës private dhe asaj publike. Kodet Civile në Kebek dhe në Zvicërmund të përmend në mënyrë të barabartë si shembuj konkretë pasi, disa nene shprehen se secilaprej të drejtave të personit do të aplikohet në bazë të kriterit të mirëbesimit639.Për më tepër, suksesi i nocionit të mirëbesimit gjen shprehje edhe në zhvillimet moderne të sëdrejtës Europiane, të së drejtës Komunitare, Ndërkombëtare dhe të së drejtës kombëtare tëvendeve.Pavarësisht faktit nëse e përfshijmë këtë koncept në Acquis Komunitare apo në AcquisNdërkombëtare, apo në të drejtën krahasuese është e rëndësishme për të gjurmuar origjinën ekëtij koncepti me qëllim të kuptimit më të mirë të tij dhe të vështirësive të lidhur me të.

7.1.1 Mirëbesimi: Këndvështrim historik

Në këtë pjesë të këtij punimi do të trajtohen më poshtë tri periudhat e veçanta historike: E drejatRomake, E drejta në Mesjetë dhe gjatë shekullit të XIX, periudhë e kodifikimeve të para.

7.1.1.1 Origjina Romake

Prezantimi i nocionit të mirëbesimit në të drejtën Romake të kontratave640 do të kishte qenëpadyshim e pamundur pa frymëzimin e ndikimit Grek. Ndër të tjera, Stoikët si Pitagora dhe Zenoprodhuan punime të cilat origjinalisht ishin nocione të drejtësisë dhe barazisë. “Me këtë koncepttë ri nis dhe sistemi kontraktual i moralit të asaj çfarë është e drejtë dhe e barabartë, ku kjo efundit sipas ëndrrës së Ciceronit, lidh të gjithë njerëzit, qytetarët apo paganët, në një shoqëriuniversale të boni viri të njerëzve të mirë”641.Ciceroni është ai i cili ka dhënë përkufizimin më të plotë të mirëbesimit: “Këto fjalë, besim imirë, kanë një kuptim të gjerë. Ato shprehin të gjithë ndjenjat e ndershmërisë të ndërgjegjes së

Civil Grek; Neni 762 i Kodit Civil Portuges, i cili është pjesë e dispozitave rregulluese të ekzekutimit të detyrimevetë përgjithshme.639 Neni 6 i Kodit Civil në Kebek; Neni 2 i Kodit Civil Zviceran.640 R.-M. Rampelberg, Repères romains pour le droit européen des contrats, L.G.D.J., Systèmes, Droit,2005, fq. 43; J.-P. Levy, A. Castaldo, Histoire du droit civil, Précis, Dalloz, Edicioni i parë, 2002, fq. 690; M.J.Schermaier, “Bona fides in Roman contract law », in Good Faith in European Contract Law, R.Zimmermann, S. Whittaker, Cambridge University Press, 2000, fq. 63.641 R.-M. Rampelberg, fq. 44.

229

mirë, pa kërkuar saktësi të tepruara që do ta kthente vetëmohimin në sakrificë; ligji shuhet ngakontrata taktike dhe manovra të zgjuara, marrëveshje të pandershme, llogaritje mashtruese,zhgënjimet dhe simulimet e neveritshme, si dhe ligësia, e cila nën maskën e maturisë dheaftësisë, shfrytëzon besueshmërinë, thjeshtësinë dhe injorancën”642.Një nga veçoritë e procedurës Romake ishte sistemi i formulave. Pretori (një nënpunës që pristeqytetarët, dëgjonte ankesat e tyre, autorizonte apo ndalonte veprimet e një padie të caktuar,verifikonte pretendime dhe sillte çështjen para gjykatës) e jepte miratimin e tij vetëm për kërkesaqë mund të shpreheshin përmes formulave specifike të paracaktuara. Kishte një numër të caktuartë formulave, të cilat kufizonin dhe numrin e të drejtave të mundshme. Nëse fillimisht,huadhënësi siguronte se formula ishte mbikëqyrur me kujdesin e nevojshëm, pas vitit 150 para.K., ai ishte kompetent të krijonte një formulë të re. Kjo periudhë korrespondon me zgjerimin eRomës në pellgun Mesdhetar. Numri i pretorëve u rrit, si dhe u krijuan postet e pretorit peregrin-të huaj, përgjegjës për mosmarrëveshjet midis “të huajve”, si dhe midis jo-qytetarëve643. Duketse ishte kjo periudhë në të cilën u modifikua thelbësisht procedura. Besohet se peregrinët, sipersona jashtë qytetit, nuk mund të përdornin formulat antike, si dhe të drejtat e tyre si pasojë,nuk do të njoheshin. Për këtë arsye, pretori i të huajve i zgjidhte mosmarrëveshjet jo dukeaplikuar ligjin në fuqi për qytetarët, por duke aplikuar ligjin që ai vetë kishte krijuar644.Pikërisht në këtë koncept, lindi e drejta e padisë mbi çështje të mirëbesimit, bona fide judicia.Lista e tyre varej nga periudha historike, si dhe nga autorët. Sipas listës së Ciceronit645, bona finejudicia aplikohej në çështjet e kujdestarisë, detyrimet e kujdestarisë, si dhe në kontratat eagjensisë, të shitjes dhe të qirasë. Dyqind vjet më pas, Gaius646 shtoi negotiorum gestorum,depositën, societas dhe l’actio rei uxoriae. Së fundi, Justiniani647 zgjeroi listën e të drejtave tëpadive duke përfshirë kërkesat për ndarjen e pronësisë, kërkesat për pasuritë e mbajtura nga palëtë treta dhe actio praecriptis uerbis për kontratat e shkëmbimit dhe të vlerësimit648.Të krijuara fillimisht për të zgjidhur marrëdhëniet juridike për të cilat ligjin nuk kishte krijuar tëdrejtën e padisë (sikurse ato midis peregrineëve, ndaj të cilëve e drejta Romake nuk mund tëaplikohej), këto të drejta të padisë u prezantuan në fund të shekullit të dytë Para K. nga pretori nëjus civile (e drejta civile që aplikohej vetëm kundrejt qytetarëve Romakë).649

Është e qartë se gjatë kësaj periudhe, mirëbesimi lejoi gjyqtarin të ndërhyjë aktivisht nëmarrëdhëniet juridike të mbrojtura nga mirëbesimi që përshkonte të drejtën e padisë (veçanërisht

642De Officis, 3, 17. Cituar nga R.-M. RAMPELBERG, fq. 44 - 45643 B. Jaluzot, La bonne foi dans les contrats, Etude comparative de droit français, allemand et japonais, Dalloz,2001, fq. 24644 Ibid.645De Officiis, publikuar në vitin 44 para K.646 Institutes, 143 pas K.647 Institutes, 533 pas K.648 B. Jaluzot, fq. 24649 Ibid, fq. 27

230

në përcaktimin e masës së dëmit dhe në krijimin e detyrimeve të reja të bazuara mbi moralin)650.Po kështu, duket se për shkak të këtyre të drejtave të padive që lidheshin me çështje tëmirëbesimit lindën dhe kontratat e bazuara në mirëbesim.Këto kontrata përfshinin kontrata konsensuale që dallonin nga kontratat formale për shkak tëkushteve të tyre të vlefshmërisë dhe nga fakti se ato ishin të gjitha në mirëbesim, duke qenëobjekt i interpretimeve nga pushteti i gjerë i gjykatës.Bona fides e detyron gjyqtarin të vendosë se për çfarë një palë i detyrohet një tjetre. Mbi këtëbazë ius gentium prezantoi parimin kryesor të së drejtës së kontratave; konsensualitetin. Që ngaajo kohë, kontrata konsensuale ndryshon nga kontratat e tjera, tipar ky kryesor ii us civile, nëkuptimin që u sanksionua nga “e drejta e padisë për çështje të mirëbesimit”, duke i mundësuargjyqtarit një marzh vlerësimi , veçanërisht lidhur me masën e dëmit që do të akordohej. Kjo edrejtë e padisë i lejonte gjithashtu gjyqtarit të vendoste nëse sjellja e një prej palëve ishte nëpërputhje me atë të një “njeriu të ndershëm”.Në këtë lloj të kontratës, interpretimi i gjyqtarit dominohej nga nocioni i mirëbesimit dheqëllimet e palëve janë në mënyrë të konsiderueshme të kufizuara nga tri lloj detyrimesh: (1)essentialia, pa të cilën një padi nuk mund të ekzistojë (për shembull, objekti i shitur dhe çmimi ipaguar në kontratën e shitjes), (2) naturalia, që përfshihen në kontratë përveç kur përjashtohenshprehimisht nga palët (për shembull, garancia kundrejt cënimit të të drejtave të pronësisë) dhe(3) accidentalia, të cilat përfshihen në kontratë vetëm përmes klauzolave në mënyrë eksplicitenga palët (për shembull, garancia e detyrimeve)651.Përdorimi praktik i nocionit të mirëbesimin në të drejtën Romake shpesh ilustrohet përmeshembullit klasik të kontratës së shitjes për shkak të rëndësisë së bashkëngjitur detyrimit tëshitësit për të informuar dhe garantuar lidhur me difektet e fshehura, si dhe garanci kundrejtcënimit të së drejtës së pronësisë. Ilustrime të tjera përfshijnë teorinë e abuzimit me të drejtën,njohja e parimit të rebus sic stantibus etj. Është e rëndësishme të vihet re se këto shembuj të rolittë mirëbesimit në të drejtën Romake janë lehtësisht të zbatueshme në të drejtën bashkëkohore.Në shekullin e katërt dhe të pestë Pas K. ndodhi një ndarje e nocionit të bonae fidei contractus.Kontratat e bazuara në mirëbesim lidheshin ose në mosnjohje të një elementi të pafavorshëm oselidheshin në respektim të lirisë së vullnetit, pra pa ushtruar forcë në lidhjen e saj ose ishin pamashtrime, duke qenë kështu imune ndaj ndonjë cënimi të mundshëm652.Nëse e drejta Romake rezervonte përdorimin e nocionit të bona fides për të drejtën e kontratavedhe procedurën, dukej se kjo kërkesë nga njëra anë, shtrihej në të gjithë jus commune (e drejta epërbashkët e të gjitha vendeve Kristiano – Europiane) dhe nga ana tjetër ishte më afër meaequitas.

650 Në këtë pikë të fundit, dukej se këto detyrime morale ishin themeluar nga pretori. Të nisura si detyrime morale,ato u kthyen në detyrime ligjore dhe kërkonin të zinin një vend në sistemin ligjor. Ibid, B. Jaluzot, fq. 29. Në këtëmënyrë u shfaqën rregulla të reja kontraktuale si mbrojtje e mos-ekzekutimit apo kompensimi.651 Ibid, fq. 30652 Ibid, fq.31

231

7.1.1.2 Mirëbesimi në të Drejtën Mesjetare653

Nga shekulli i 12-të e në vijim, kontratat që i referoheshin elementit të mirëbesimit, meqënësekishin ekzistuar në të drejtën Romake u bënë rregulli më shumë se përjashtimi. Kontrata lidhejpërmes faktit të thjeshtë të shkëmbimit të pëlqimit. Megjithatë, kalimi nga parimi i ex nudo pactoactio non nascitur (nuk krijohet asnjë e drejtë pafie nga një pakt i thjeshtë) në parimin consesuobligat (mjafton vetëm pëlqimi) ndodhi gradualisht dhe rrjedhimisht me shumë vështirësi. Dukejse konsensualizmi njihej vetëm si parimi i përgjithshëm i shekullit të 16-të.Ishte thuajse përgjatë këtij intervali kohor që, mirëbesimi u bë një parim i përgjithshëm si itregtisë kombëtare, ashtu edhe e asaj ndërkombëtare. Gjithashtu, gjatë kësaj periudhe u pa edhepërgjithësimii parimit të exception doli, i cili u bë më pas themeli i teorisë së abuzimit me tëdrejtën.Përveç zhvillimit të mirëbesimit, e drejta mesjetare dha gjithashtu dëshmi të afrimit midisnocioneve të mirëbesimit (bona fides) dhe barazisë (aequtas). Mbi këtë çështje Gjermania dheFranca mbajnë qëndrime të ndryshme. E para konsideroi fillimisht se, dy nocionet ishin tëndryshme, ndërkohë që e dyta i trajtoi ato si nocione të njëjta pas periudhës Bizantine (476 –1453). Megjithatë, autorët Francezë konsideruan se mirëbesimi ishte thjesht manifestim ibarazisë. Konstandini madje, shkoi më tej duke proklamuar këtë teori si një parim kryesor të sëgjithë sistemit ligjor Romak. Më tej, Justiniani bëri jus aequum burim kryesor të së drejtës654.Në praktikë, përgjatë periudhës juridike të Bizantit, funksionet e mirëbesimit dhe të barazisëkryesisht mbivendoseshin. Kjo mbivendosje shkaktohej kryesisht nga zgjerimi i konceptit tëmirëbesimit, i cili kishte gjetur aplikim të përgjithshëm, ndaj ishte në nivel praktik, një konfuzioni aequtas.Konfuzioni historik lejon kështu në një kuptim më të mirë të problemeve të caktuarabashkëkohore, të vërejtura më së shumti në formulimin e neneve 1134-3 dhe 1135 të Kodit CivilFrancez, si dhe nga ngjashmëria e neneve në të tjera kode civile655. Megjithatë, mbi të gjitha kykonfuzion mund të përdoret për të justifikuar ndryshimet terminologjike që shfaqet në të drejtënHollandeze, të ndikuar gjerësisht nga e drejta Gjermane, e cila në reformën e fundit mbi KodinCivil (BW) zgjedh të zëvendësojë termin “mirëbesim” me shprehjen “arsye dhe barazi”.

653 R.-M. Rampelberg, Repères romains pour le droit européen des contrats, L.G.D.J., Systèmes, Droit, 2005, fq.47;J. Gordley, “ Good Faith in Contract Law in the Medieval ius commune », in Good Faith in European Contract Law,R. Zimmermann, S. Whittaker, Cambridge University Press, 2000, fq. 93.654 B. Jaluzot, fq. 33-34655 Konfuzioni i ngritur midis mirëbesimit dhe barazisë, në veçanti lidhur me bazën ligjore të detyrimeve të plotaështë rishikuar nga një numër komentatorësh dhe interpretuesish nga kombësi të ndryshme. Për shembull, M.W.Hesselink, “ The concept of good faith », in Towards a European Civil Code, Third FullyRevised and Expanded Edition, Kluwer Law International, 2004, fq. 472; L. Antoniolli, “ Principles of EuropeanContract Law and Italian Law. A Commentary », L.Antoniolli, A. Veneziano, Kluwer Law International, 2005, fq.55; Ph. Jacques, Regards sur l’article 1135 du Code civil, Préf. François Chabas, Dalloz, 2005, fq. 295.

232

Nëse e drejta Romake dhe Mesjetare kontribuojnë në njohjen e kuptimit të atribuuar mirëbesimit,periudha e kodifikimeve të Napoleonit sqaron kuptimin dhe qëllimin e mirëbesimit në të drejtënbashkëkohore.

7.1.1.3 Mirëbesimi në Shekullin e Nëntëmbëdhjetë

Pak informacion ekziston lidhur me konceptin e mirëbesimit përgjatë periudhës së kodifikimit tëNapoleonit. Megjithatë, ka disa pika të cilat janë të dallueshme nga fakti se mirëbesimi buronnga nocioni i “së drejtës natyrore”656. Po kështu, duket se shfaqet si të ishte e njohurpërgjithësisht në transaksionet tregtare. Gjithsesi, “referuar Zotit për të legjitimuar ekzistencën ebesimit të mirë çon automatikisht në ndikimin e këtij aspekti në përmbajtjen e rregullit. Ndoshtakjo shpjegon ekzistencën e diskutimit referuar besimit të mirë në punën përgatitore, përveçmungesës së një përkufizimi dhe një studimi të thellë mbi besimin e mirë”657.Nëse e drejta natyrore shërbeu si justifikim për përfshirjen e mirëbesimit në Kodin Civil Franceztë vitit 1804, ky autoritet u përcaktua gjatë shekullit të XIX-të fillimisht nga shkolla historike dhedoktrina Pozitiviste. Ishte fillimisht puna e Emmanuel Kant, por veçanërisht punë e Friedrichvon Savigny, që ishin në origjinë të shkollës historike. Kjo shkollë bëri kërkime mbi burimet e sëgjithë të drejtës në histori. Pozitivizmi, që e ka burimin në punën një prej bashkëkohësve tëSavinji, Auguste Comte, është “një teori sipas të cilës shkencat sociale duhet të jenë shkencaeksperimentale, dhe e drejta, si pasojë trajtohej si një shkencë e marrëdhënieve shoqërore në tëcilën rol kryesor kishte eksperienca”658.Duke e fiksuar tashmë ne mendje rëndësinë e këtyre dy shkollvae të mendimit në fillimet eshekullit të XIX-të është e papritur të vërehet themelimi i mirëbesimit në BGB të vitit 1900. Përmë tepër, ky nocion i kishte humbur të gjitha kuptimet e tij dhe ishin shfaqur teori të reja lidhurme përcaktimin e përmbajtjes së mirëbesimit.Shkolla e Begriffsjurisprudenz (Jurisprudenca Konceptuale) mbajti një qëndrim të kundërt ngaajo e shkollës së Freirechtsbewegung. E para kërkonte njohjen e rregullit juridik të themeluar nëkonceptet e sakta dhe abstrakte me qëllim shmangien e diskrecionit arbitrar të gjykatësit. E dyta,nisi me punimin e Jhering, duke synuar arritjen e zbutjes së ligjit dhe interpretimit të saj. Kjoshkollë e mendimit është e një rëndësie të veçantë, për faktin e promovimit të zhvillimit të njëpushteti gjyqësor interpretues dhe të plotësuar, nisi ripërtëritjen e nocionit të mirëbesimit659.

656 Në fakt, deri në shekullin e XIX-të, Zoti konsiderohej të ishte origjina e gjithçkaje, përfshirë edhe besimin e mirë,duke mos u ndryshuar nga njeriu. Me këtë frymë, Domat bëri dallimin midis ligjeve të pandryshueshme dhe ligjevearbitrare. Brenda ligjeve të pandryshueshme ka një ndarje tjetër midis atyre prej të cilave mund të ketë derogime dheato prej të cilave nuk mund të ketë. Ndaj, ligjet të cilat përshkruajnë mirëbesimin, besnikërinë, sinqeritetin apondershmërinë dhe të cilat ndalojnë mashtrimet dhe çdo të papritur të tillë janë ligje prej të cilave nuk mund të ketëasnjë derogim (J. Domat, Traité des lois, 1689, redaktuar dhe komentuar nga J. Remy, Paris 1835, kapitulli XI, Dela nature et de l’esprit des lois, et de leurs différentes espèces, n°1, cituar nga B. Jaluzot fq. 38)657 Ibid, B. Jaluzot fq. 39658 Ibid, fq. 39659 Ibid, fq.42

233

Megjithatë, sikurse kishte vepruar edhe shkolla e Begriffsjurisprudenz, shkolla eFreirechtsbewegung e tejkaloi duke propozuar shkëputjen e saj nga ligji për t’i dhënë kësaj tëfundit gjithsesi një rëndësi dytësore. “Direktivat që kishin patur synim gjyqtarët ishin plotësishttë paqarta dhe do t’i kishin vënë palët në pasiguri të madhe”660.Kështu, mirëbesimi u bë një rregull i shkruar që ka përshkuar rritje të larta në një numër të madhsistemesh të ndryshme kombëtare, dhe pse nuk ka një përkufizim. As nuk ka një consensuslidhur me natyrën e sakët juridike të mirëbesimit. Kjo pasaktësi terminologjike dhe kuptimorendikon në mënyrë të pashmangshme në funksionin që përmbush mirëbesimi në të drejtënmoderne.

7.2 MIRËBESIMI: PROBLEMATIKAT E LIDHURA ME KONCEPTIN

Duke parë zhvillimet historike, duket se mirëbesimi është një nocion i cili ngjall interes të lartënë të drejtën moderne, jo vetëm për shkak të funksioneve që realizon, por në të njëjtën kohë dheveçanërisht si rezultat i paqartësisë që e rrethon atë. Dhe pse nocioni nuk duhet të jetë i ngurtë,mbetet që përshtatshmëria e konceptit duhet të përshtatet brenda një kornize të caktuar me qëllimqë përdorimi i saj të jetë i kufizuar në një farë mase. Pas marrjes parasysh të paqartësive qërrethojnë këtë koncept duhet të shqyrtohen mundësitë dhe mjetet që duhen aplikuar për taracionalizuar atë.

7.2.1 Mirëbesimi: një nocion me kufij të pacaktuar

Është e mundur të bëhet dallimi midis dy kuptimeve dhe funksioneve të mirëbesimit. Nëkuptimin objektiv, mirëbesimi përcaktohet si një metodë që përdoret për të moralizuarmarrëdhëniet kontraktuale dhe për të zbutur pabarazitë që mund të rezultojnë nga dogma eteorisë së autonomisë. Në kuptimin subjektiv, mirëbesimi ka si qëllim mbrojtjen e besimit tëgabuar në një prej palëve kontraktuese dhe që t’i japë efekt paraqitjes. Dhe pse kjo ndarje në dykuptime objektive/subjektive e konceptit gjendet në një numër të caktuar sistemesh juridike,përpjekja e parë e racionalizimit ishte e pamjaftueshme për të eleminuar paqartësitë e shumfishtaqë rrethojnë konceptin dhe funksionin e mirëbesimit661.Shkaku kryesor i paqartësisë mbetet ende sot mungesa e përgjithshme e përkufizimit662.Koncepti i mirëbesimit duket të gjenerojë interes më të lartë bazuar në funkdionin e saj se sa nëpërkufizimin e saj663.

660 Ibid, fq. 46661 Në lidhje me dallimin midis kuptimit objektiv e subjektiv, E. Poillot, Droit européen de la consommation etuniformisation du droit des contrats, Préf. P. de Vareilles- Sommières, 2006, nr. 627; Y. Loussouarn, “ Rapport desynthèse », in La bonne foi, TAHC, 1992, fq.13662 Luc Grynbaum pranon se është e vështirë të jepet një përkufizim për mirëbesimin (Le contrat contingent,l’adaptation du contrat par le juge sur habilitation du législateur, Préf. M. Gobert, 2004, fq. 101). Në të njëjtën linjë,D. Cohen është i mendimit se mirëbesimi së fundi prezanton një standard të nevojshëm që lidhet me konsideratamorale dhe me idenë e normalitetit, sikurse dhe nocionet e moralit të mirë që në një fazë të caktuar janë konsideruar

234

Mirëbesimi, zakonisht mendohet të jetë një normë e hapur, në normë pëlqimi i së cilës nuk mundtë vendoset në një mënyrë abstrakte por e cila varet në rrethanat e çështjes në të cilën duhet tëaplikohe dhe që duhet të jetë e krijuar përmes konkretizimeve. Një pjesë e madhe e juristëve nanjë sistem ku mirëbesimi luan një rol të rëndësishëm, do të jetë dakord që këtë vështirësi nëkonceptin teorik, nuk kanë shumë rëndësi. Ajo që ka rëndësi është mënyra në të cilën mirëbesimiaplikohet nga gjykatat; karakteri i mirëbesimit tregohet më mirë nga mënyra se si operon664.Më shumë se san jë rregull, mirëbesimi përdoret gjithashtu si standard665, një parim ipërgjithshëm sipas disave666, apo një normë, një rregull, një maksimum, një detyrë, një detyrimsipas të tjerëve667. Këto paqartësi terminologjike dhe konceptuale mund të jenë për një pjesë tëshpjegueshme nga përdorimi i shpeshtë dhe anarkik i mirëbesimit në ligje të ndryshmekombëtare dhe në të drejtën ndërkombëtare. Megjithatë, kjo paqartësi jo gjithmonë rezulton nëdisavantazhe.Në fakt, studimi i thelbi tregon se mirëbesimi është një normë e hapur përmbajtja e së cilës nukmund të përcaktohet në mënyrë abstrakte, që të jetë e mundshme për t’u përshtatur me rrethanatë caktuara që e rrethojnë atë668.A nënkupton kjo se përcaktimi i përmbajtjes së mirëbesimit varet totalisht nga personaliteti igjykatësit të caktuar për mosmarrëveshjen669? Jo domosdoshmërisht. Duket e mundur tëobjektivizohet nocioni i mirëbesimit duke u mundësuar gjyqtarëve udhëzime, pa ngrirë nocionindhe duke e larguar nga karakteristika e saj themelore: përshtatshmëria.

7.2.2 Mirëbesimi: një nocion “i brendshëm”?

Ndryshe nga pjesa më e madhe e sistemeve ligjore, ligji Amerikan, Gjerman dhe Hollandez kanëtentuar të japin një pikëpamje nga aspekti ligjor dhe/apo akademik, në vend të përkufizimit tëmirëbesimit nga një këndvështrim abstrakt, për të ofruar kritere të sakta që do t’u mundësojnë

të gjitha si shqetësuese pasi nuk lejonin historianin apo juristin të përkufizonin me ndonjë shkallë saktësie J. – L.Gazzaniga Introduction historique au droit des obligations, PUF, 1992, n°84 ». (“ La bonne foi contractuelle :éclipse et renaissance », in Le Code civil (1804- 2004) un passé, un présent, un avenir, Dalloz, 2004, fq. 518).Akademikë të ndryshëm gjithashtu kanë bërë përpjekje për të prezantuar dhe qartësuar disa përkufizime tëmirëbesimit - R. Voirin, La bonne foi, notion et rôle actuels en droit privé français, 1939, fq. 32. Vocabulairejuridique – Fjalori juridik i shoqatës Henri Capitant, sugjeron se mirëbesimi mund të përkufizohet si sjellje e drejtë ecila kërkohet veçanërisht për ekzekutimin e një detyrimit; qëndrim dhe sjellje me integritet dhe ndershmëri…663 Y. Loussouarn vuri re se “ përkufizimi i mirëbesimit lidhet me rolin që duhet të luajë (“ Rapport de synthèse », inLa bonne foi, TAHC, 1992, fq. 9).664 M. W. Hesselink, “ The concept of good faith », in Towards a European Civil Code, Kluwer Law International,2004, fq.474.665 Ph. Jacques, fq.160.666 C. Jauffret-Spinosi, “ Théorie et Pratique de la Clause Générale en Droit Français Et Dans les autres SystèmesJuridiques Romanistes », in General Clauses and Standards in European Contract Law. Comparative Law, EC Lawand Contract Law Codification, S. Grundmann, D. Mazeaud, Kluwer Law International, 2006, fq. 23667 M.W. Hesselink, fq. 473.668 Ph. Jacques, ibid, fq. 302 and J. Wightman, « Good Faith and Pluralism in the Law of Contract », in Good faithin contract: concept and context, R. Brownsword, N.J. Hird, G. Howells fq. 47-48669 M.W. Hesselink, fq. 486.

235

gjyqtarëve mundësinë për të vensour për përmbajtjen e mirëbesimit në situata të ndryshmefaktuale.

7.2.3 Përpjekje për racionalizimin përmes legjislacionit. Specifikat e ligjit Amerikan dheHollandez

Është interesante të vihet re se ndërkohë që e drejta Amerikane ka adoptuar plotësisht konceptetkontraktuale liberale Britanike, simbolizuar nga doktrina ligjore e caveat emptor, po kështu kapërdorur konceptin e mirëbesimit shumë kohë më parë670. Megjithatë, më shumë se sa e papritur,përveç njohjes së një detyrimi të nënkuptuar të mirëbesimit nga gjykatat, Instituti LigjorAmerikan nuk e njohu shprehimisht si një doktrinë të ndarë në vitin 1920 kur u hartua edicioni iparë i Rregullimi i Kontratave671. Gjykatat vijuan me përdorimin e konceptit të mirëbesimit nëmënyrë të vazhdueshme dhe kur u hartuar Rregullimi i Dytë i Kontratave në vitin 1981, konceptiu përthith përfundimisht nga e drejta Amerikane. Në këtë shkrim të dytë, seksioni 205parashikonte shprehimisht: “çdo kontratë cakton për secilën palë detyrimin e mirëbesimit dhe tërealizimit të marrëveshjes në mënyrë të drejtë, gjë që duhet të vijojë edhe përgjatë ekzekutimit tëkontratës.”Gjithsesi, ky punimi i dytë mbi kontratat nuk përfshin shumë aspekte të asaj se çfarë mbulonnocioni i mirëbesimit. Për këtë, duhet të konsultohet Kodi Tregtar Uniform (U.C.C). në fakt,juristët e Institutit Ligjor Amerikan duke marrë parasysh përdorimin e shpeshtë të mirëbesimit nëtransaksionet tregtare, vendosën të unifikojnë teorinë e vitit 1950 dhe këtë e realizuar me U.C.C,si dhe me dy draftet e Rregullimit të kontratave672.Në vitet 60-të U.C.C. u adoptua nga një numër i madh i Shteteve Amerikane, me përjashtim tëLuizianës. Në versionin e saj të parë, seksioni 1-203 deklaronte si më poshtë: “çdo kontratë apodetyrim që vjen nga ky akt, ngarkon me detyrimin për mirëbesim gjatë ekzekutimit apo vënies nëzbatim të detyrimit”. Megjithatë, dispozita ishte e aplikueshme vetëm në vendet e mbuluara ngaU.C.C., lidhur me kontratat e shitjes, letrat e kredive dhe sigurimet. Nuk aplikohej ndajkontratave në përgjithësi si një rregull i përgjithshëm. Duke patur parasysh këtë kushte, U.C.Cështë përshtatur pëthuajse nga të gjitha Shtetet dhe rregullon një pjesë të madhe të transaksionevetregtare në Shtetet e Bashkuara. Ndikimi i saj është i tillë që në disa raste gjykatësit i referohenasaj edhepër zgjidhjen e çështjeve që nuk bien në fushën e aplikimit të saj.

670 Referenca e parë në nocionin e mirëbesimit në të drejtën Amerikane mund të gjendet në jurisprudencën e fundshekullit të XIX-të: Armstrong kundër Agricultural Ins. Co, [1890] 29 N.E. 991 (N.Y.), sipas së cilës siguruesit janënën detyrimin e mirëbesimit kur kërkojnë prova për humbjet.671 Ky punim prezanton përpjekjen e Institutit Ligjor Amerikan, një organizatë private e studiuesve, gjyqtarëve dhepraktikuesve për të formuluar me saktësi rregullat kryesore dhe parimet në fushat më të mëdha të së drejtësAmerikane… R.S. Summers Konceptualizimi i mirëbesimit në të drejtën Amerikane të kontratave: qasje epërgjithshme R. Zimmermann, S. Whittaker, Cambridge University Press, 2000,fq. 119.672 Nisma ishte ndërmarrë nga fakti se hartuesi kryesor i U.C.C., Karl Llewellyn, studio në Gjermni dhe ishte nëmënyrë ekstreme familjar me konceptin e Treu und Glauben, të parashikuara nga Neni 242 i BGB.

236

U.C.C. angazhohet në dhënien e kuptimit të asaj se çfarë është, si dhe çfarë mbulon mirëbesimi.Fillimisht, neni 1-201 (20) përcakton mirëbesimin si” “ndershmëria në fakt dhe mbikëqyrje estandardeve tregtare të arsyeshme të marrëveshjeve të drejta”. Ky përkufizim aplikohet ndaj tëgjithë U.C.C., me përjashtim të Seksionit 5 lidhur me kreditë, që në nenin përkatës të saj 5-107(7) përkufizon mirëbesimin si: “ndershmëria në fakt në sjelljen apo transaksionin përkatës”.Përveç këtyre dy aspekteve lidhur me kuptimin e mirëbesimit në marrëdhëniet kontraktuale,është interesante të vërehet se neni 1-302(b) deklaron se: “Detyrimet e mirëbesimit,arsyeshmërisë dhe të përkujdesjes të parashikuara nga (Kodi Tregtar Uniform) nuk mund tëpërjashtohen me marrëveshje të kundërt. Palët me marrëveshje mund të përcaktojnë standardetmbi bazën e të cilave do të matet ekzekutimi i detyrimeve, nëse standardet e kësaj përmbushjejanë dukshëm të paarsyeshme”.Në mënyrë të ngjashme, e drejta Hollandeze nuk e përcakton mirëbesimin. Megjithatë, neni 3/12BW i Kodit Civil parashikon se: “Në përcaktimin e asaj që është kërkesë e arsyeshme dhe edrejtë duhet të referohemi në parimet e ligjit të pranuara gjërësisht, në këndvështrimet aktuale tëgjykatës në Hollandë, si dhe në interesin aktual shoqëror dhe privat”.673

7.2.4 Përpjekjet për racionalizimin nga teoritë juridike674

Ndërkohë që sisteme të ndryshme ligjore ofrojnë shprehimisht elemente me qëllimracionalizimin e interpretimit të detyrimit për mirëbesimin, pjesa më e madhe e sistemeve nukshprehen lidhur me këtë aspekt. Ndaj është mendimi akademik që propozon elemente tëracionalizimit, ose nëpërmjet një metodologjie specifike sikurse e drejta Gjermane ose nëpërmjetteorisë ligjore.E drejta Gjermane nuk përmban dispozita ligjore identike me ato të U.C.C. ose të BW. Qëllimi iracionalizimit ose objektivizimi i nocionit të mirëbesimit buron nga metodologjia e përshtaturnga autorët gjermanë dhe e ndjekur nga autorë holandezë, shpesh të quajtur Fallgruppen. Kjopërfshin përcaktimin e funksioneve të mirëbesimit dhe organizimin e gjykimeve të ndryshme nëlidhje me nocionin - Treu und Glauben - në grupe të ndryshme. Në këtë mënyrë u zhvillua njësistem i brendshëm i mirëbersimit që synon të përcaktojë përmbajtjen e mirëbesimit."Rezultati është krijimi i një sistemitë rregullave të veçanta, të ndalimeve, të (nën) rregullave dhedoktrina të cilat janë të gjitha pjesë e përmbajtjes së mirëbesimit. Konsiderohet se këto vendimemerren në bazë të nenit 242 BGB që është e parashikueshme (duke garantuar sigurinë ligjore)dhe racionale "675.

673 Kodi i Ri Civil i Hollandës, përkthyer nga P.P.C. Haanappel and Ejan Mackaay, Deventer, Pays-Bas dhe Boston,MA, Kluwer, 1990.674 Funksioni fillestar i mirëbesimit lidhet me një koncept të butë (B. Fauvarque-Cosson, “ La réforme du droitfrançais des contrats: perspective comparative », RDC 2006/1, fq. 147) që mund të përshtatet nga gjykatësi. Nësenocioni përkufizohet ngushtësisht, atëherë ka rrezik të fozilizimit (M.W. Hesselink, fq. 475), gjë që do të ishte nëkundërshtim me funksionin e tij.675 M.W. Hesselink, fq. 475

237

Përveç zhvillimit të një metodologjie të veçantë, përpjekjet për të racionalizuar mirëbesimitmund të gjenden në zhvillimin e teorive ligjore. Pa pretenduar të renditen teoritë në mënyrë tëplotë, duhet përmendur teoria e përjashtimit676, sipas së cilit efekti i konceptit të mirëbesimitështë përjashtimi i disa llojesjelljesh të pahijshme që karakterizojnë një shfaqje të keqbesimit.Për këtë arsye profesor Summers, krijues i kësaj teorisë hartoi një listë të sjelljeve të cilatpërjashtohen nga kërkesa e mirëbesimit: “evazioni i shpirtit të dakortësisë në marrëveshje,mungesaepërkujdesjes, angazhim i ndërgjegjshëm vetëm në ekzekutimin e detyrimeve kryesore,shpërdorimi i fuqisë për të përcaktuar pajtueshmërinë, si dhe ndërhyrja apo dështimi për tëbashkëpunuar me ekzekutimin e palës tjetër”. Kjo analizë mori miratimtë gjerë jo vetëm ngagjykatat, por edhe në komentet akademike të botuara në Rregullimin e Dytë të Kontratave, nëlidhje me detyrimin e veprimeve me mirëbesim.Në kundërshtim të drejtpërdrejtë me teorinë e përjashtimit qëndron teoria e “mundësiveparaprake” zhvilluar nga Profesor Burton677. Kjo teori gjithashtu mori një mbështetjeje të caktuarnga gjyqtarët678. Duke ia shprehur qasjen ekonomike mirëbesimit kontraktual, kjo teori bazohetnë atë që gjatë periudhës së formimit të kontratës, palët heqin dorë nga mundësia e lidhjes sëkontratave të tjera.Sjellja me keqbesim do të ndodhte në qoftë se njëra palë do të përpiqej të ripërdorte mundësitë esaj paraprake gjatë krijimit të kontratës. Përkundër këtyre debateve akademike, duket ngajurisprudence amerikane se gjykatat Amerikane kanë përdorur në mënyrë të nënkuptuar dyteoritë së bashku, duke u bërë më shumë komplementare se sa kundërshtuese679.Së fundi, teoria e M. W.Hesselink, sipas të cilit mirëbesimi nuk është tjetër veçse një pretekst,duket të jetë teoria më provokative680: Përdorimi i konceptit të mirëbesimit nuk është asgjë tjetërveçse një pretekst i krijuar për të siguruar gjyqtarët kur ata përmbushin rolin e tyre në krijimin eligjit. Roli i mirëbesimit nuk është as më shumë as më pak se roli i përmbushur nga gjyqtari nërrjedhën normale të padisë. Si i tillë, mirëbesimi shfaqer si një normë aq e gjerë saqë është bosh.A fortiori, përdorimi i mirëbesimitduket i pakuptimtë. Sidoqoftë, me pranimin gjerësisht të kësajqajse, nuk do të kishte asnjë kufizim në fushën e saj të zbatimit” 681.Në fund të fundit, një qasje etillë nuk është aq larg sa ajo e paraqitur nga akademikëtë kohëve të fundit682.

676 R. Zimmermann, S.Whittaker, Cambridge University Press, 2000, fq. 118.677 S.J. Burton, “ Breach of contract and the common law duty to perform in good faith », (1980-1981) Harv. L. Rev.369678 E.M.S. Houh, The Doctrine of Good Faith in Contract Law: A (Nearly) Empty Vessel ? , (2005), Utah LawReview 1, fq.5679 E.M.S. Houh, Critical Interventions: Toward an Expansive Equality Approach to the Doctrine of Good Faith inContract Law, (2002-2003) 88, Cornell L. Rev. 1025; The Doctrine of Good Faith in ContractLaw: A Nearly Empty Vessel, (2005) 1, Utah Law Review 1;E.A. Farnsworth, Good Faith Performance andCommercial Reasonableness under the Uniform Commercial Code, (1962-163) 30 U. Chi. L. Rev. 666680 M.W. Hesselink, fq. 497681 M.W. Hesselink, fq. 486-498682 L. Fin-Langer, L’équilibre contractuel, Pref. Catherine Thibierge, 2002 ; L. Grynbaum, Le contrat contingent,l’adaptation du contrat par le juge sur habilitation du législateur, Préf. Michelle Gobert, 2004; A.-S. Lavefve-Laborderie, La pérennité contractuelle, Préf. Catherine Thibierge, 2005 ; A. Danis-Fatome, Apparence et contrat,2004

238

Në të vërtetë duket nga vepra të tilla që, edhe pse nuk ka koncept apo mekanizëm ligjor tëparashikuar që të jetë e përcaktuar në mënyrë të mjaftueshme për çdo përdorim, nocioni imirëbesimit i ka lejuar gjyqtarët të miratojnë disa zgjidhje. Përdorimi i nocionit shfaqet si njëmjet, dhe jo si një fund. Mirëbesimi në fakt mund të perceptohet thjesht si një agjent zbulues.Një gjyqtar tradicionalisht e përdor këtë nocion si një instrument të drejtësisë kontraktuale, nëveçanti për të gjykuar rezultatet që ngrihen nga ushtrimi i një ankese. Kjo e fundit gjithsesi nuk eheq dimensionin e saj moral, megjithëse, siç është vërejtur nga z. Le Tourneau: "ajo përfshin njëmoral të zbutur, të kombinuar me një interes të veçantë: mirëbesimi është, në ligj, më së shpeshtipërdorur për qëllime “utilitariste”683.

7.2.5 Acquis Komunitare dhe Acquis Ndërkombëtare

Tradicionalisht, janë paraqitur tre kuptime të ndryshme të termit “mirëbesim”684. Së pari,mirëbesimi është "një kriter interpretimi. Për të interpretuar një tekst ligjor qoftë kontratë ose njëtraktati apo një statut në përputhje me mirëbesimin është duhet të interpretohet shpirtit të vërtetëdhe duke e interpretuar atë në mënyrë rigoroze"685. Një këndvështrim i tillë dallon ngaformalizmi i pastër dhe bazohet në dallimin tradicional në të drejtën Romake midis padive tëligjit strikt dhe padive tëbonae fidei (të bazuara në mirëbesim). Së dyti, mirëbesimi është njëcilësi morale: "të jesh në mirëbesim është të sillesh me besnikëri, sinqeritet, ndershmëri; për tëmbajtur fjalën e dikujt; për të mbajtur premtimin e dikujt. Mirëbesimi është e kundërta e ndikimittë panevojshëm, të mashtrimit; ai përjashton çdo qëllim keqdashës686. Së fundi, mirëbesimi është"besimi i gabuar në ekzistencën e një situate të caktuar ligjore. Mirëbesimi"gjithmonëprezumohet [...] thënë kështu, mirëbesimi është ana tjetër e gabimit, me të cilën ajo lidhet "687.Mirëbesimi është një term fleksibël që refuzon të ngushtohet në një përkufizim të caktuar.Studimi i AcquisKomunitare dhe AcquisNdërkombëtare zbulon se bashkëekzistenca e trefishtëtë propozuar nuk është e parëndësishme. Përkundrazi, ajo zbulon se mirëbesimi, duke qenë njëkoncept fleksibël, merr forma të ndryshme sipas funksioneve që i janë caktuar. Këto funksionejanë në vetvete kryesisht të varura nga sferat ose llojet e detyrimeve ndaj të cilave mirëbesimivlen: " Mirëbesimi mirë është një koncept" i hapur "688.Si rregull paraprake, duhet të theksohet se koncepti " mirëbesim" nuk shfaqet në të gjitha tekstetndërkombëtare ose evropiane. Po ashtu mungon në Konventa të caktuara ndërkombëtare689. Për

683 Y.-M. Laithier, Etude comparative des sanctions de l’inexécution du contrat, Pref. H. Muir-Watt, 2004 nr.351, fq.446 citimi i P. Le Tourneau, Rep. civ., V. Bonne foi, nr.10684 E. Zoller V° Bonne foi, in Dictionnaire de la culture juridique.685Ibid.686Ibid.687Ibid.688P. Mayer, “ Le principe de bonne foi devant les arbitres du commerce international », in Etudes de droitinternational en l’honneur de Pierre Lalive, Lichtenhahn, 1993, fq. 543.689Nuk del nga konventat e Hagës (15 Qershor 1955, mbi ligjin e aplikueshëm për shitjen ndërkombëtare tëmallrave; As nga Konventa e Kombeve të Bashkuara, e vitit 1988.

239

më tepër, shumë tekste të Komunitetit as nuk e përmendin mirëbesimin.690 Megjithatë, kykoncept shfaqet në një numër të madh tekstesh dhe fushëveprimi i tij po rritet gjithnjë e mëshumë në dritën propozimet e kohëve të fundit të kodifikimit. Në këto propozime, mirëbesimiduket ndonjëherë si një, normë interpretimi, ndonjëherë si burim i detyrimeve dhe ndonjëherë sinjë besim i gabuar dhe i falshëm, një bazë për vlefshmëri në situata të caktuara ligjore.

7.2.6. Mirëbesimi, një instrument interpretimi

Shprehja "mirëbesim" shpesh shfaqet në kontekst interpretimin e legjislacionit. Në këtë rast, nuki jepet ndonjë përkufizim specifik. Duket se shpesh është në konflikt me një interpretim tëngushtë dhe strikt të teksteve. Ky koncept siguron një fleksibilitet të caktuar të interpretimit dheparandalon çdo paralizë që mund të rezultojë ndryshe nga një tekst, duke heshtur për një çështjeose duke shkaktuar disa dyshime. Ky parim i interpretimit vlen kryesisht për të gjithë traktatetndërkombëtare (A). Nganjëherë merr një vlerë të veçantë kur zbatohet mbi tekstetndërkombëtare që kërkojnë veçanërisht të nxisin mirëbesimin (kuptohet si një standard sjelljeje)(B). Këto tekste duhet të interpretohen me qëllim të promovimit të një ideali të caktuar tëdrejtësisë dhe të drejtësisë në marrëdhëniet kontraktuale. Mirëbesimi bëhet kështu një pariminterpretimi jo më thjesht i teksteve ndërkombëtare, por edhe në përgjithësi i kontratave të cilatvijnë nën tekste të tilla (C).

7.2.7 Një parim për interpretimin e traktateve ndërkombëtare

Në të drejtën ndërkombëtare publike, mirëbesimi është një parim themelor691. Neni 26 iKonventës së Vjenës mbi Ligjin e Traktateve, nënshkruar më 23 maj 1969 parashikon si vijon:"Çdo traktat në fuqi është i detyrueshëm ndaj palëve të saj dhe duhet të zbatohet prej tyre nëmirëbesim"; neni 31 sqaron: "Një traktat duhet të interpretohet në mirëbesim në përputhje mekuptimin e zakonshëm që do t'u jepet kushteve të Traktatit në kontekstin e tyre dhe në dritën eobjektit dhe qëllimit të saj”.Ky parim në njëfarë mënyre është përsëritur dhe konsoliduar nga neni i vjetër, neni 5 i Traktatittë KEE, aktualisht, neni 10 i Traktatit të Bashkimit Evropian: "Shtetet Anëtare duhet të marrin tëgjitha masat e përshtatshme, qoftë të përgjithshme apo të veçanta, për të siguruar përmbushjen edetyrimeve që dalin nga ky Traktat ose që rrjedhin nga veprimet e ndërmarra nga institucionet eKomunitetit. Ata do të lehtësojnë arritjen e detyrave të Komunitetit. Ata nuk duhet t’i përmbahenasnjë mase e cila mund të rrezikojë arritjen e objektivave të këtij Traktati. Termi “ mirëbesim”nuk duket si i tillë në tekst. Megjithatë, përgjithësisht pranohet që ky tekst mund të lexohet sitranspozim në rendin ligjor të Komunitetit të direktivës së përcaktuar nga Konventa e Vjenës.

690Directiva 1999/93/KE; Directiva 85/577/KEE; Directiva 94/47/KE; Directiva 1999/44/KE691E. Zoller, La bonne foi en droit international public, Paris, Pedone, 1977

240

Nga ky këndvështrim, teksti i shërben qëllimit të "Forcimi i një detyrimi ekzistues"692 dhe ështënjë "metodë e interpretimit sistematik" të Legjislacioni të Komunitetit. Këtu përsëri roli i sajshkon përtej një norme të thjeshtë interpretimi693.

7.2.8 Një direktivë për interpretimin e rregullave që lidhen me kontratat

Përtej këtij aplikimi për traktatet në përgjithësi, mirëbesimi luan një rol më të madh sirregullatorku traktatet ndërkombëtare në fjalë parashtruan, pak a shumë në mënyrë eksplicite, përt'i dhënë mirëbesimit rëndësi të plotënë marrëdhëniet ndërpersonale.Konventa e Vjenës e 11 Prillit 1980 mbi shitblerjen ndërkombëtare të mallravee ilustron këtësituata në mënyrë të përkryer. Neni 7 (1) parashikon që, në interpretimin e Konventës, vëmendjee veçantë duhet t'i kushtohet "respektimit të mirëbesimit në tregtinë ndërkombëtare". Mirëbesimipërkufizohet si një udhëzues për interpretimin e të gjithë Konventës: interpretuesi duhet tësigurojë pajtueshmëri me mirëbesimin në tregtinë ndërkombëtare"694. Ky dispozitëpa dyshimparaqet një fleksibilitet të caktuar në rregullat konvencionale695. Kështu duket mirëbesimi si njëkoncept me konotacion moral, si një term që përdoret për të rregulluar jetën e biznesit. Nëse liriaepalëve kontraktuese është thelbësore për një ekonomi tregu, liria e disa njerëzve duhet tëbashkëjetojë me lirinë e të tjerëve: mirëbesimi paraqitet si një nga parimet rregullatore në gjendjetëarrijë këtë bashkëjetesë.Në të njëjtën mënyrë, neni 5 i Konventës UNCITRAL mbi garancitë e pavarura dhe letrat ekredisë të vitit 1995 përcaktojnë se: “në interpretimin e kësaj Konvente, duhet t'i kushtohetvëmendje karakterit të saj ndërkombëtar dhe nevojës për të promovuar uniformitetin në zbatimindhe respektimin e mirëbesimit në praktikën ndërkombëtare të garancisë së pavarur”.Një shprehje e ngjashme shfaqet në Konventën UNCITRAL mbi caktimin e llogarive tëarkëtueshme në tregtinë ndërkombëtare (neni7 “parimet e interpretimit”) dhe në KonventatUNIDROIT të datës 28 maj 1988, në lidhje me factoring-un ndërkombëtar dhe leasing financiarndërkombëtar, përkatësisht nenet 4 dhe 6.Tekstet e ligjit "virtual" ndajnë një pikëpamje të ngjashme. Neni 1.6 mbi Parimet e UNIDROIT,edhe nëse nuk përcakton shprehimisht mirëbesimin si parim të interpretimit, i referohet nëmënyrë të nënkuptuar në paragrafin e dytë: “çështjet brenda fushëveprimit të këtyre parimeve,por jo të zgjidhura shprehimisht prej tyre janë për aq sa është e mundur objekt i zgjidhjes nëpërputhje me të parimet e përgjithshme themelore". Dhe shënimi shpjegues për nenin theksonse,me qëllim për të plotësuar me sukses "mbushjen e boshllëqeve në parimet e caktuara”, duhetnga njëra anë të përdoret analogji dhe nga ana tjetër, të merren parasysh disa parime themelore tëpërcaktuara nga Parimet midis të cilave është dhe mirëbesimi, siç caktohet në shënimin e nenit1.7.

692D. Simon, Le système juridique communautaire, 2001693Ibid.694V Heuze, La vente internationale de marchandises, 2000, fq.91695Ibid.

241

Nga ana tjetër, PECLi referohet në mënyrë eksplicite mirëbesimit si një udhëzues përinterpretimin e tërë korpusit, siç thuhet në nenin 1: 106: "Këto parime duhet të interpretohen dhezhvillohen në përputhje me qëllimet e tyre. Në veçanti, duhet patur parasysh nevoja për tëpromovuar mirëbesimin dhe trajtimin e drejtë, sigurinë në marrëdhëniet kontraktuale dheuniformitetin e zbatimit të këtyre parimeve". Shprehja është e qartë: si çdo tekst ndërkombëtar,PECL duhet interpretuar sipas parimit të mirëbesimit, por gjithashtu kanë një qëllim politik, atëtë promovimit të mirëbesimit midis palëve në kontrata të ndryshme. Çdo dispozitë duhet lexuarme këtë frymë.Kështu që një numër i caktuar i teksteve ndërkombëtare synojnë të promovojnë mirëbesimin nëmarrëdhëniet kontraktuale. Ata e ngrenë atë në statusin e një parimi për interpretiminedispozitave që kontrata përmban.Këto vëzhgime, në një analizë logjike, çojnë në një vëzhgim të mëtejshëm: mirëbesimi vepron sinjë parimi i rregullimit, jo vetëm në leximin e teksteve ndërkombëtare në lidhje me kontratat, porgjithashtu në interpretimin e vetë kontratave.

7.2.9 Parim për interpretimin e kontratave

Ideja që një kontratë duhet të interpretohet sipas parimit të mirëbesimitpërshkon të gjithë ligjinqë lidhet me kontratat tregtare. Ajo është zhvilluar veçanërisht në kornizën e lex mercatoria nëatë masë që është bërë një nga parimet e saj themelore696.Në fakt, kërkesa e mirëbesimit del drejtpërdrejt nga një numër vendimesh të arbitrazhitndërkombëtar, të cilat krijojnë një "parim të vërtetë të përgjithshëm sipas të cilitmarrëveshjetduhet të zbatohen në mirëbesim"697.Në arbitrazhin ndërkombëtar, interpretimi në përputhje me mirëbesimin shihet si"Një mënyrëtjetër e favorizimit të interpretimit sipas qëllimit të vërtetë të palëve mbi një interpretimliteral"698. Për të mbështetur këtë pikëpamje, citohet shpesh mendimi i dhënë vite më parë ngaPresidenti Cassin699, si dhe një fjali e ICC-së e dhënë në vitin 1975 si më poshtë:"Duhet tëinterpretojmë klauzolën [kontestuese] ... pa harruar të zëvendësojmë [kushtet e kontratës] nëkontekstin e tyre dhe ta konsiderojnë kontratën në tërësi, me qëllim për të nxjerrë në pahinteresin e vërtetë të përbashkët të palëve. Dhe kur një term ngjall polemikë, duhet tainterpretojmë atë në përputhje me parimin e mirëbesimit"700. Këtu "keqbesimi i palës qëpretendon të përfitojë nga rigoroziteti i ligjit dhe nga kontratapërdoret kundër tij. Kjo ështënëfakt një mënyrë e maskuar për pëfshirjen e barazisë "701.

696B. Goldman, “ La lex mercatoria dans les contrats internationaux: réalités et perspectives »,1979, fq.475697Ph. Fouchard, E Gaillard and B. Goldman, Traité de l’arbitrage commercial international, Litec, 1996.698Ibid.699Shënim nga H. Batiffol, Rev. arb. 1956, fq. 15700Marrë nga çështja CCI 1434, 1975, JDI, 1976.979; shënim Y. Derains.701P. Mayer, “ Le principe de bonne foi devant les arbitres du commerce international » fq. 654

242

Projektet doktrinore të kodifikimit qoftë ndërkombëtare apo Europiane, gjithashtu përdorinMirëbesiminpër këtë qëllim. Siç u tha nga z. Ole Lando: "parimet e së drejtës Europiane tëkontratavedhe parimet e UNIDROIT i kushtojnë një rëndësi të madhe parimit të mirëbesimitnënndikimine disa ligjeve kryesisht gjermane, holandeze dhe amerikane.Në secilin nga këtoinstrumente ligjore, mirëbesimi nxitet në rangun e parimit të përgjithshëmi cili mbulon të gjithafazat e një kontrate"702.Ky status i lartë ndryshon funksionin e mirëbesimit nga një rol interpretues me atë tëzgjerimittëpërmbajtjes së një kontrate.Fraza "mirëbesim" përdoret kështu në parimet UNIDROIT "për tëpërcaktuar një koncept rregullues sipas të cilit duhet të interpretohet një kontratë".Neni 4.8 i Parimeve të UNIDROIT thekson se "kur palët në kontratënuk kanë rënë dakord nëlidhje me një afat që është i rëndësishëm për përcaktimin e të drejtave të tyre dhe me detyrimet,duhet të sigurohet një term që është i përshtatshëm me rrethanat, dhe paragrafi 2 i të njëjtit nenshton: "në përcaktimin e asaj që është një term i përshtatshëm, përpos faktorëve të tjerë duhet tëkemi parasysh, (a) qëllimin e palëve; (b) natyrën dhe qëllimin e kontratës; (C) mirëbesimin dhetrajtimine drejtë; (d) arsyeshmërinë".Arsyetim i njëjtë gjendet në nenin 5: 102 të Parimeve të së Drejtës Europiane të Kontratës:"Nëinterpretimin e kontratës, duhet patur parasysh në veçanti [...] g) mirëbesimi dhe marrëveshja edrejtë. Vendosur në kufirin ndërmjet "interpretimit" dhe "përmbajtjes" së kontratës, neni 6:102pohon se përveç kushteve të shprehura, një kontratë mund të përmbajë terma të nënkuptuar tëcilatrrjedhin nga (a) qëllimi i palëve, (b) natyra dhe qëllimi i kontratës dhe (c)mirëbesimi dhemarrëveshja e drejtë. Ky term është më afër drejtësisë së paku pjesërisht, dhe është rilindje enenit 1135 të Kodit Civil Francez sipas të cilit: "Marrëveshjet janë të detyrueshme jo vetëmsaipërket asaj që shprehet aty, por edhe për të gjitha pasojat që vijnë për shkak të drejtësisë,përdorimit ose asaj që statutit i jep detyrimit sipas natyrës së tij". Kështu Parimet ndjekintraditënfranceze: ata nuk bëjnë dallim midis marrëveshjeve konsensuale dhe marrëveshjeveformale(duke iu referuar marrëveshjeve formale në lidhje me të cilat parimet e barazisë dhemirëbesimit ishin të panjohurasipas ligjittë vjetër)703.Në ditët e sotme, edhe në lidhje me një kontratë formale dhe të shkruar, mirëbesimi mbetet parimrelevant i interpretimit.Parimet e Gandolfit janë besnike ndaj kësaj pikëpamje dhe përdorin termin "mirëbesim"nënjëjtën mënyrë. Neni 39, i cili përcakton rregullat në lidhje me interpretimin e një kontrate,mbaronme një paragraf përfundimtar i cili është i qartë: "Në çdo rast, interpretimi i njëkontratenuk duhet të arrijë një përfundim që është në kundërshtim me mirëbesimin ose mekuptimin e normal të kontratës". Për më tepër, ajo përmban një klauzolë në lidhje me kushtetkontradiktore të nënkuptuara, të cilat janë përgjatë linjave të njëjta (neni 32,paragrafi 1) "përveçklauzolave të shprehura, përmbajtja e një kontrate përbëhet nga klauzola(a) që vendosen nga kyKod ose nga klauzolat Europiane dhe kombëtare qoftë edhe duke zëvendësuar klauzolat e

702O Lando, “ L’avant-projet de réforme du droit des obligations et les Principes du droit européen du contrat:analyse de certaines différences », 2006, fq. 167703E. Colas “ La notion d’équité dans l’interprétation des contrats » (1980-81), fq. 394

243

ndryshme të paraqitura nga palët (b) që rrjedhin nga detyra e mirëbesimit. Paralelisht përmendetdhe neni 44 i Parimeve: "Pasojat e një kontrate rezultojnë jo vetëm nga marrëveshja ndërmjetpalëve por edhe nga nenet e këtij Kodi, si dhe nga parimet kombëtare dhe Europiane, si p.sh.përdorimi, mirëbesimi dhe drejtësia.Nga kjo analizë, shohim se mirëbesimi nuk është një guide për të interpretuar qëllimin e palëve,por është gjithashtu një mjet që ndikon në përmbajtjen e kontratës. Gjyqtarët janë gati të shkojnëpërtej një shpjegimi të thjeshtë të qëllimit të palëve; ata janë të përgatitur dhe të inkurajuar nganjë numër akademikësh dhe nga një numër i madh tekstesh ndërkombëtare që të përdorinmirëbesimin si një normë e vërtetë e interpretimit, madje edhe si një burim i detyrimeve.

7.2.10 Mirëbesimi, një standard sjellje

Shprehja “mirëbesim”, përveç të qenit një koncept jo shprehimisht i qartë, sikurse trajtuar mëlart, shpesh shihet si një “standard sjellje”, i cili ndonjëherë mund të materializohet si të je të njëdetyrim specific. Kjo shpjegon përdorimin e shprehjeve të tilla si “detyra e mirëbesimit” apo“detyrimi për mirëbesim”. Sikurse parashtruar nga Profesor Jacquet, “parimi i mirëbesimit,ndonjëherë i konsideruar si një parim bazë ilex mercatoria, mundet rrjedhimisht të jetë direkt iaplikueshëm në kontratat ndërkombëtare. Kështu, parimi i mirëbesimit mund të krijojë detyrimetë sjelljes direkt mbi palët si në lidhjen e kontratës, ashtu edhe në zbatimin e saj”704.E drejta pozitive jep një shkallë të ndryshme të rëndësisë së nocionit të mirëbesimit. Megjithatë,në dokumentet e hartuara nga akademikët, shprehja merr një rëndësi të veçantë, veçanërishtpërmes dimensionit të saj objektiv.

7.2.11 E drejta positive

Referenca për mirëbesimin si një standard i sjelljes mund të gjendet si në të drejtënndërkombëtareashtu edhe në të drejtën e Komunitetit.

7.3 Konventa e Kombeve të Bashkuara mbi Kontratat për Shitjen Ndërkombëtare tëMallrave: një detyrim i nënkuptuar i mirëbesimit

Ndër burimet e ndryshme ndërkombëtare të zbatueshme për një kontratë, nocioni i"mirëbesimit"shfaqet kryesisht në Konventën e Kombeve të Bashkuara mbi Kontratat për ShitjeNdërkombëtare e Mallrave, e 11 prillit 1980, në të cilën shprehja përdoret me gjerësisht.Megjithatë, ajo ka një statustë paqartë: Konventa nuk përmban asnjë dispozitë që imponon njëdetyrë të mirëbesimit në lidhje me zbatimin e një kontrate. Dhe ndërsa neni 7 (1) thotë se nëinterpretimine Konventës duhet të mbizotërojë mirëbesimi, nuk imponon një detyrë të vërtetë përmirëbesim nga palët.

704Le contrat international, Dalloz, 1999, fq. 101 dhe 102.

244

Ky nenmund të jetë rezultat i një kompromisi midis delegatëve të vendet e së drejtës civile,mbështetës të idesë për vendosjen e një detyre të mirëbesimit me vendet e common law, qëkundërshtojnë fuqimisht këtë zgjidhje705. Në të vërtetë, "një sugjerim i paraqitur nga Spanja nëfavor të një dispozite të veçantë, pavarësisht nga përkrahja e shumicës së vendeve të së drejtëscivile, u prit me një refuzim të prerë, për shembull, nga Anglia"706. Rrjedhimisht, interpretimet ekësaj Konvente ndryshojnë, disa argumentojnë se për shkak se ajo nuk imponon shprehimisht njëdetyrim për mirëbesim ndaj palëve, thjesht do të thotë që një detyrim i tillë nuk ekziston. Për tëtjerët, përkundrazi, ky parim nuk ka nevojë të paraqitet në tekst, por duhet të pranohet: një parimi përgjithshëm i mirëbesimit mund të nënkuptohet. Një pamje tjetër është për të konsideruar senjë detyrë e tillë nënkupton në mënyrë të nënkuptuar një numër të rëndësishëm dispozitashspecifike në Konventë në mënyrë që detyrimi për mirëbesim të shihet si një prej parimevethemelore mbi të cilat bazohet Konventa.Interpretimi i fundit është tërheqës. Fakti është se, pa u përmendur në mënyrë eksplicite, nocionii mirëbesimit gjen aplikimin e tij në një pjesë të madhë të neneve në Konventë. Për shembull,neni 29 (2) thotë: "Një kontratë me shkrim e cila përmban një dispozitë që kërkon që çdondryshim ose shuarje e marrëveshjes të bëhet me shkrim, ndryshe nuk mund të ndryshohet ose tëshuhet me marrëveshje. Megjithatë, një palë mund të përjashtohet nga sjellja e tij duke pohuarse një dispozitë të tillë shtrihet dhe për palën tjetër,që ka mbështetur atë sjellje."Gjithashtu, nënenin 35 (3) parashikohet se: "Shitësi nuk është përgjegjës sipas nënparagrafëve (a) deri (d) tëparagrafitpararendës për çdo mospërputhje të mallrave nëse në kohën e përfundimit të kontratësblerësi e dinte ose mund të mos ishte në dijeni për një mungesë të tillë të konformitetit".Midiskëtij neni dhe parashikimeve nga nenet 38, 40 dhe 44 mund të vendoset një paralele për mënyrënsi vjen aplikimi i mirëbesimit.Neni 77 që lidhet me detyrimin për të zbutur humbjen gjithashtu mund të paraqitet si një tjetërshprehje e parimit të përgjithshëm të mirëbesimit midis palëve. "Një palë që mbështetet në njëshkelja të kontratës duhet të marrë masa të tilla që janë të arsyeshme sipas rrethanave për tëzbutur humbjet, duke përfshirë humbjen e fitimit, që rezulton nga shkelja. Nëse nuk arrin tëmarrë masa të tilla, pala në shkelje mund të kërkojë një reduktim të dëmeve në shumën me tëcilën humbja duhet të zbuten. "Së fundi, neni 80 i Konventës thekson se:" një palënuk mund tëmbështetet në një dështim të palës tjetër për të ekzekutuar detyrimet, në masën që një dështim itillë është shkaktuar nga veprimi ose mosveprimi i palës së parë. "Në këtë nen të fundit kërkohetmirëbesimi i debitorit; në fakt, debitori nuk mund të mbështetet në gabimin më të vogël tëkreditorit për të shmangur kryerjen e detyrimet të tijsipas kontratës.

705Conférence des Nations-Unies sur les contrats de vente internationale de marchandises, Vienë, 10 mars – 11 prill1980.706G. Eorsi, “Problems of Unifying Law on the Formation of Contracts for the International Sale of Goods », Am. J.Int.Law, 1979, vol. 27, fq. 311

245

7.4 Konventa e Kombeve të Bashkuara mbi Garancitë e Pavarura dhe Letrat e Kreditit

Neni 14 i Konventës me titull "Standardi i sjelljes dhe përgjegjësia e garantuesit / emetuesit",parashikon në paragrafin e tij të parë se" garantuesi / emetuesi duhet të veprojë në mirëbesimindhe ushtrimin e kujdesit të arsyeshëm duke pasur parasysh standardet e pranuara përgjithësisht tëpraktikave ndërkombëtare "707. Paragrafi i dytë thekson se garantuesi / emetuesi nuk mund tëpërjashtohet nga përgjegjësia "për dështimin e saj për të vepruar në mirëbesim ose për ndonjësjellje të pakujdesshme". Neni 19 qartëson këtë standard të përgjithshëm të sjelljes duke renditursituatat në të cilat garantuesi / emetuesi mund të mbështetet në të drejtën për të mbajtur pagesën.

7.5 E drejta Komunitare

Mirëbesimi duket të jetë në qendër të institucioneve Europiane. Neni 10 i Traktatit tëlartpërmendur të Bashkimit Europian (ish-neni 5 i TEC) i imponon Shtetet Anëtare të deklarojnënjë detyrim negativ për të abstenuar nga çdo masë që mund të rrezikojë arritjen e objektivave tëpërcaktuara në Traktat - si dhe një detyrim dyfishësor pozitiv që të marrin të gjitha masat eduhura për të siguruar përmbushjen e detyrimeve të tyre sipas Traktatit dhe të lehtësojnë arritjene detyrave të Komunitetit. Edhe pse termi "mirëbesim" nuk e shfaqet në mënyrë eksplicite nëtekst, neni ndonjëherë është interpretuar si pjesë e parimit të " mirëbesimit në të drejtën eKomunitetit", një parim i "bashkëpunimit besnik". Fillimisht, neni 10 është analizuar si njënormë e thjeshtë e interpretimit, qëllimi i vetëm i të cilit ishte paraqitja e detyrimeve specifike tëqenësishme për Traktatin.Më pas, teksti u interpretua gradualisht nga GJED si një burim ipavarur idetyrimeve: sot, çdo shkelje e nenit 10 është konsideruar si një shkelje e detyrimeve tëTraktatitqë mund të çojnë në procedime të shkeljes sipas nenit 226 TEU.Ky është gjithashtu rasti kur detyrimi për të informuar Komisionin, i imponohet Shtetit anëtarnga neni 10 EC708, shkelet: Gjykata e konsideron atë shkelje të detyrimit të bashkëpunimit, tëvendosur nga neni 5 i Traktatit, kur një Shtet Anëtar refuzon ose neglizhon t'i ofrojë Komisionitinformacionin e kërkuar709 ose dështon në mënyrë vullnetare për t’i siguruarKomisionitinformacionin që është i nevojshme për të kontrolluar pajtueshmërinë e një Shteti Anëtar me tëdrejtën e Komunitetit.710 Megjithëse termi " mirëbesim " nuk përdoret shprehimisht dheedhe pseparimi është aplikuar në këtë rast në marrëdhëniet midis Shteteve Anëtaredhe institucionevetëKomunitetit, kjo dispozitë i jep parimittë " mirëbesimit" një kuptim solidnë acquis, të drejtën eKomunitetit. Kjo mundëson një njohje më të mirë të kuptimit të saktëdhënë këtij detyrimi tëpërgjithshëm: një kërkesë e bashkëpunimit besnik mes Shteteve Anëtare dhe gatishmërisë për të

707P. Lalive, “ Sur la bonne foi dans l’exécution des contrats d’État », in Mélanges offerts à Raymond Vander Elst,ed. Némésis, 1981, fq. 434.708Neni 6, UNIDROIT, 28 maj 1988 on international finance leasing709GjED, 22 shtator 1988, Komisioni kundër Greqisë, C- 272/86.710GjED, 22 mars 1994, Komisioni kundër Spanjës, C-375/92

246

nderuar angazhimet e tyre711 sipas Traktatit. Disa akademikë e kanëasimiluar atë në konceptingjerman të "Bundestrue" ("besnikëri federale" ose besnikëri ndajshtetit federal). Sipas kësajanalize, mirëbesimi do të ishte një "ilustrim i modelit federal dhe më saktësisht të Gjermanisë[...] ku koncepti duhet të kuptohet jo vetëm si një detyrim i njëanshëm nga ana e Länder drejautoriteteve qendrore, porgjithashtu si një besnikëri ndaj parimit federal nga të dy vendet anëtaredhe vetë qeverisë qendrore"712. Nevoja e bashkëpunimit vlen jo vetëm për shtetet, por edhe përmarrëdhëniet midis institucioneve brenda Bashkimit Europian.Nëse termi "mirëbesim" nuk përdoret gjithmonë në mënyrë eksplicite, termii drejtësisë - padyshim për shkak të konotacioneve të saj më objektive - është thelbësore në ligjin e Komunitetit.Ky term përfaqëson "shfaqjen e vlerave morale"713në sistemin e Komunitetit: "nëse liria eoperatorëve ekonomikë është condition sine qua non i një ekonomie tregu, megjithatë nuk mundtë jetë i pakufizuar. [...] GjED thekson se liria e veprimit nga ana e operatorëve ekonomikë mundtë matet nga ndërgjegjësimi i përgjegjësisë së tyre në punën e forcave të tregut: detyra ebesnikërisë duhet të qeverisë sjelljen e ndërmarrjeve dhe në fund të përfitojnë konsumatorët "714.Gjyqtari do të përmbahet vetëm në ndëshkimine dëmtimit shkaktuar në lëvizjen e lirë të mallravenëse masat e marra janë të justifikuara nga "efektiviteti i mbikëqyrjes fiskale, mbrojtja eshëndetin publik, drejtësia e transaksioneve tregtare dhe mbrojtja e konsumatorit”715. Drejtësiashfaqet gjithashtu, si një parim që rregullon konkurrencën e lirë: “çdo pengesë për lirinë për tëndërmarrë një aktivitet tregtar, e cila i takon të gjitha ndërmarrjeve, të krijuara prej njërit prejtyre, krijon një mosbalancim për fitimin e vet dhe përbën sjellje të padrejtë, pasi është edëmshme për të gjithë komunitetin”716. Nocionet e konkurrencës së pandershme dhe abuzimi ipozitës dominuese, të zhvilluara në mënyrë të konsiderueshme në të gjithë jurisprudencën eKomunitetit, janë pjesë e këtij trendi.Përveç dispozitave të Traktatit, legjislacioni dytësor i Komunitetit i referohet gjerësisht,mirëbesim dhe drejtësi, me dy koncepte shpesh të ndërlidhura. Këto tekste ligjore përdorintermat "abuzim", "sjellje abuzive" për të treguar një sjellje të prishur me keqbesim. Koncepti"mirëbesim " nuk është më i përcaktuar duke iu referuar aspektit pozitiv të tij, por duke iureferuar aspektit negativ: abuzimi i të drejtave.Ky trend ilustrohet qartë nga Direktiva e Këshillit 93/13 / KEE e datës 5 Prill 1993 mbi kushtet epadrejta në kontratat konsumatore717, të cilat parashikojnë në nenin 3/1: “një term kontraktues dotë konsiderohet i padrejtë nëse, në kundërshtim me kërkesat e mirëbesimit, shkaktonmosbalancim në të drejtat dhe detyrimet e palëve që dalin nga kontrata në dëm të konsumatorit .”Koncepti themelor i “mirëbesimit” siç kuptohet nën Direktivën e mësipërme sqarohet me

711GjEDNj, 24 mars 1994, Komisioni kundër Britanisë së Madhe, C-40/92712V. Constantinesco, “ L’article 5 CEE, de la bonne foi à la loyauté communautaire”, fq. 97.713L. Dubouis et Cl. Blumann, Droit matériel de l’Union européenne, Montchrestien, fq.114.714P. Hetsch, « L’émergence des valeurs morales dans la jurisprudence de la CJCE »,1982,fq. 547.715GjED, 28 shkurt 1979, Rewe Zentral A.G., 1979, paragrafi 8.716Ibid, P. Hetsch.717E. Poillot, Droit européen de la consommation et uniformisation du droit des contrats, Pref. P. de Vareilles-Sommieres, Tome fq. 270

247

shënimin 17 të preambulës: "Mirëbesimi përfshihet sa herë që kemi të bëjmë me vlerësimin ekarakterit të kushteve të padrejta, sipas kritereve e përgjithshme të zgjedhura, veçanërisht nërastin e shitjes ose realizimin e aktivitete të natyrës publike që ofrojnë shërbime kolektive të cilatmarrin parasysh solidaritetin e përdoruesve, ku duhet të përfshijmë gjithashtu një mjet për të bërënjë vlerësim të përgjithshëm të interesave të ndryshme të shqyrtuara; po kështu, mirëbesimipërfshihet sa herë që kjo e fundit përbën kërkesë për rastin në fjalë; si dhe, sa herë që të kemi tëbëjmë me vlerësimin e mirëbesimit, duhet t’i kushtohet rëndësi e veçantë forcës së pozicioneve ebisedimeve të palëve, për të vlerësuar nëse konsumatori kishte një nxitje për të rënë dakort mekushtet e kontratës, si dhe nëse mallrat apo shërbimet janë shitur apo furnizuar sipas kërkesavetë veçanta të konsumatorit; për më tepër mirëbesimi shprehet në rastin e kërkesës për ta aplikuaratë nga ana e shitësit apo furnizuesit kur ai duhet të konkludojë me drejtësi dhe ndershmëri njëmarrëveshje me një palë tjetër, interesin e ligjshëm të të cilit ai duhet ta marrë parasysh. Siç ështëvënë në dukje nga M. Calais – Auloy duket se, e interpretuar literalisht, shprehja "mirëbesim"përdoret në dimensionin e saj subjektiv, si një kriter që duhet të merret parasysh përveç kërkesësobjektive të një zhbalancimi të konsiderueshëm718. Megjithatë, duhet të theksohet se kur këtoparashikime zbatohen nga Shtetet Anëtare, ligjvënësit vendas kanë patur diskutime se kjo qasjesubjektive do të çonte në dobësimin e masave të marra kundër kushteve të padrejta të kontratës;në mënyrë që të shmanget ky rrezik ata kanë hequr çdo referencë në konceptin e tërësishëm tëmirëbesimit. Një rast i tillë është aplikuar në rastin e nenit L132-1 të Kodit Francez tëKonsumatorëve.Edhe kur termi "mirëbesim" nuk përdoret shprehimisht, fjala "ndershmëri apo ”drejtësi” paraqitetherë pas here në legjislacionin dytësor (...) Direktiva 97/7 / KE e datës 20 maj 1997 mbimbrojtjen e konsumatorëve në lidhje me kontratat në distancë719 përcakton në nenin 4.2 kërkesënqë konsumatori duhet të pajiset me informacione para përfundimit të kontratës. Ështëspecifikuar, në këtë drejtim, që informacioni, “qëllimi komercial i të cilit duhet të jetë bërë iqartë, duhet të sigurohet në një mënyrë të qartë dhe të kuptueshme, në çfarëdo mënyre tëpërshtatshme me mjetet e komunikimit në distancë të përdorura për lidhjen e kontratës, dukepasur parasysh, në veçanti parimet e mirëbesimit në transaksionet tregtare dhe parimet qëqeverisin mbrojtjen e atyre të cilët nuk janë në gjendje, sipas legjislacionit të Shteteve Anëtare, tëjapin pëlqimin e tyre, si psh miturit”.Duke përdorur formulim të ngjashëm, Direktiva 86/653 / KEE e 18 dhjetorit 1986 mbikoordinimin i ligjeve të Shteteve Anëtare në lidhje me agjentët e vetëpunësuar720 parashikon nënenin 3: “agjenti tregtar duhet të kujdeset për interesin e tij kryesor dhe të veprojë me bindje epërgjegjshmëri dhe në mirëbesim”. Kjo referencë ndaj mirëbesimit dhe sjelljes së përgjegjshme("besnikëri" në versionin francez) gjithashtu paraqitet në nenin 4 lidhur me sjelljen e tij.

718OJ – Revista Zyrtare nr. L 144, 4 qershor 1997719OJ – Revista Zyrtare nr.L 382, 1 dhjetor 1986720OJ – Revista Zyrtare nr.L 271, 9 tetor 2002

248

Po kështu, Direktiva 2002/65 / KE e 23 shtatorit 2002, në lidhje me tregtinë në distancë tëshërbimeve financiare të konsumatorit721 parashikon në nenin 3.2 : “Informacioni i referuar nëparagrafin 1, qëllimi komercial i të cilit duhet të bëhet i qartë, duhet të sigurohet në një mënyrë tëqartë dhe të kuptueshme në çdo mënyrë të përshtatshme me mjetet e komunikimit në distancë tëpërdorura për lidhjen e kontratës, në veçanti të jetë në përputhje me parimin e mirëbesimit nëtransaksionet tregtare dhe parimet që rregullojnë mbrojtjen e atyre që nuk janë në gjendje, nëpërputhje me legjislacionin e Shteteve Anëtare për të dhënë pëlqimin e tyre, të tillë si të miturit”.Së fundi, Direktiva 2005/29/KEE e datës 11 maj 2005 mbi praktikat e padrejta të tregtisë midisbisnesin dhe konsumatorit në tregun e brendshëm722 specifikon në nenin 2 se “kujdesiprofesional” sipas Direktivës nënkupton se “standardi i aftësive dhe kujdesit të veçantë përmes tëcilave pritet të veprojë tregtari kundrejt konsumatorit, konsistojnë në praktika tregtare tëndershme dhe / ose parimin e përgjithshëm të mirëbesimit, në fushën e aktivitetit të tregtarit. Ataqë komentuan mbi Direktivën ngritën çështjen e përkufizimit që duhet t’u jepet dy koncepteve(mirëbesim dhe besnikëri) në këtë kontekts, sipas kushteve të mëposhtme: “nëse koncepti ibesnikërisë (“ndershmërisë”) është gjerësisht i njohur në sistemin e së drejtës civile, që përfshinndër të tjera legjislacionin Francez, nuk përputhet me lojën e hapur të fuqisë tregtare tëinkurajuar nga BE. Dhe pse legjislacioni Anglez mund të ketë frymëzuar qasjen ekonomike tëadoptuar nga Direktiva 2005/29, koncepti i “mirëbesimit” në këtë rast është i panjohur përjuristët Britanikë723.Sikurse duket nga analiza e mësipërme e Acquis dhe e Acquis Komunitare, koncepti imirëbesimit, i interpretuar si standard sjellje përdoret në shumë aspekte. Nuk është pa qëllimfakti se, shkrimet e fundit nga akademikë mbi të drejtën Europiane të kontratave sugjerojnë qëkonceptit të mirëbesimit t’i jepet një rol thelbësor në të drejtën e kontratave.

7.5.1 Mirëbesimi në propozimet e kodifikimit Ndërkombëtar dhe Europian

Instrumentet ndërkombëtare dhe Europiane përdorin termin “mirëbesim” në kuptimin objektivdhe e kthejnë atë në një nocion themelor, një parim të përgjithshëm. Ende nuk është dhënë njëpërkufizim i qartë – por në fakt, është vetë termi i pamundur për t’u përkufizuar? Tekstet qëmerren në shqyrtim më poshtë në këtë punim janë shembuj që lejojnë të kuptohet më konkretishtkoncepti.

721OJ – Revista Zyrtare nr.L 149, 11 qershor 2005722C. Twigg-Flesner, D. Parry, G. Howells, A. Nordhausen, An Analysis of the ApplicationAnd Scope of the UnfairCommercial Practices Directive, 2005, fq. 9723J. Mestre, « Neni 1 :201 – Bonne foi », in Regards croisés sur les principes du droit européen du contrat et sur ledroit français, fq. 116

249

7.5.2 Parim i përgjithshëm

Ndërkohë që Konventa e Vienës nuk e parashikon mirëbesimin si një parim themelor në tëdrejtën e kontratave, si Parimet Europiane të së Drejtës së Kontratave (PECL – Principles ofEuropean Contract Law) ashtu edhe parimet e UNIDROIT arrijnë ta realizojnë këtë qëllim. Neni1.201 i PECL vendos një detyrim për të vepruar në mirëbesim: “çdo palë duhet të veprojë nëpërputhje me rregullat e arritjes së marrëveshjes me mirëbesim dhe drejtësi. Palët nuk mund tëderogojnë nga ky parim apo ta kufizojnë këtë detyrim”. Fjalia e parë e Nenit 1.201 vendos njëdetyrim për mirëbesim mbi secilën palë të kontratës dhe e përkufizon atë në terma të gjerë saqëthemelon një detyrim real të përgjithshëm.Mund të konsiderohet nga fomulimi i përdorur në tekst se mirëbesimi kërkohet për të dy palëtgjatë implementimit të kontratës dhe në fazën e krijimit të saj724. Duhet të vihet re gjithashtu se,në versionin e dytë, PECL ka kërkuar për një përkufizim më të gjerë se e para. Teksti i parëimpononte mbi çdo palë për detyrimin e sjelljes në mirëbesim “përgjatë ekzekutimit të tëdrejtave të tyre dhe përmbushjes së detyrimit”.Dukshëm versioni Francez i PECL i referohet vetëm përmbushjes së detyrimit për mirëbesim,ndërkohë versioni Anglez përmend “marrëveshje të lidhura me mirëbesim dhe me drejtësi”.Sikurse përmendet në komentar, mirëbesimi, në versionin Anglez, mundësisht i referohet qëllimitpër të vepruar me ndershmëri dhe drejtësi. Ky është një koncept subjektiv: “një person mund tëmos përdorë mjete prej të cilave ai nuk do të ketë përfitime,me qëllimin e vetëm për të dëmtuarpalën tjetër”. Megjithatë, termi “marrëveshje e drejtë” krijohet mbi kritere objektive, duke iureferuar faktit të të vepruarit me drejtësi. Ndaj, termi i përdorur në legjislacionin Francez duhet tëkuptohet në kuadrin më të gjerë, që të përfshijë dhe dimensionin objektiv.I njëjti konkluzion është i vërtetë edhe për parimet e UNIDROIT, të cilat shprehimisht vendosinparimin e “mirëbesimit”. Neni 7.1 paragrafi 1 parashikojnë: çdo palë duhet të veprojë nëpërputhje me mirëbesimin dhe marrëveshjen e drejtë në tregtinë ndërkombëtare”. Komentari ebën të qartë se, ndërkohë që theksohet se çdo palë duhet të sillet në përputhje me mirëbesimin,paragrafi i parë i nenit përcakton shprehimisht se, edhe në mungesë të ndonjë dispozite nëParimet e UNIDROIT, palët duhet të sillen gjatë të gjithë kohëzgjatjes së kontratës, dukepërfshirë edhe fazën e negociimeve me mirëbesim”. Nocioni duhet sërish të kuptohet në termamë të gjerë, si të jetë duke iu referuar drejtësisë së palëve. Duhet të shtohet se neni 7.1, paragrafi2 e konsideron mirëbesimin të detyrueshëm: “Palët nuk mund të përjashtojnë apo kufizojnë këtëdetyrim.” Komentari e bën të qartë se në të kundërt, “asgjë nuk i parandalon palët kontraktuesenga vendosja e një standardi akoma edhe më të ashpër sjellje në kontratën e tyre.”Megjithatë, parimet e UNIDROIT, ndryshe nga PECL dhe në përputhje me fushëveprimin e tyrepërdorin shprehjen "mirëbesim dhe marrëveshje e drejtë në tregtinë ndërkombëtare" dhekomentari për neni 7 (1) shton se edhe kur Parimet ose komentet i referohen vetëm "mirëbesimit"ose "mirëbesim dhe marrëveshje e drejtë", ato duhet të kuptohen si referim ndaj shprehjes së

724Ibid.

250

plotë " mirëbesim dhe marrëveshje e drejtë në tregtinë ndërkombëtare ". Komentari specifikonse nocioni Francez i “mirëbesimit” duhet të kuptohet në komentarë, si term që përfshin terminmë eksplicit sikurse jepet në anglisht dhe se “mirëbesimi duhet të analizohet në dritën e kushte tëveçanta që zbatohen për tregtinë ndërkombëtare.” Kështu, teksti synon të parandalojë çdo dallimnë interpretimet që dalin nga ligjet e ndryshme kombëtare dhe për të arritur këtë i jep konceptit tëmirëbesimit një autonomi të caktuar në kontekstin e Parimeve: “koncepti nuk duhet të zbatohetnë përputhje me kriteret e zakonshme të miratuara në sisteme të ndryshme ligjore”, edhe pse edrejta krahasuese është padyshim, baza mbi të cilën parimi i mirëbesimit është zhvilluar, siçështë përdorur në tregtinë ndërkombëtare.

7.5.3 Kuptimi konkret i mirëbesimit

Duke qenë se termi mirëbesim është një nocion i paqartë është e vështirë për ta përkufizuarsaktësisht. As Parimet e UNIDROIT, as ato të PECL apo të projektit PAVIA nuk kanë mundur tëjapin një koncept të tillë. Megjithatë, këto tekste përmbajnë shembuj në të cilat parimi imirëbesimit zbatohet dhe që na mundëson kuptimin se si aplikohet ky parim.

7.5.4 Parimet e UNIDROIT

Parimet e UNIDROIT ofrojnë një numër shembujsh ku zbatohet parimi i mirëbesimit725.Ndonjëherë termi “keqbesim” preferohet më shumë se termi “mirëbesim”. Kjo i mundëson këtijteksi që të japë një ide më të qartë të sjelljes së ndaluar. Mirëbesimi në këtë rast përcaktohet dukeu interpretuar nga e kundërta.Në këtë tekst mund të gjendet një numër i aplikimeve të ndalimit të përgjithshëm për tëpërjashtuar apo kufizuar parimin e mirëbesimit midis palëve. Kështu, neni 3.19 deklaron sedispozitat në këtë tekst lidhur me mashtrimin, kërcënimin dhe pabarazinë e dukshme janë mekarakter detyrues. Në komentar mbahet qëndrimi se “do të ishte në kundërshtim me mirëbesiminnëse palët do të përjashtojnë apo modifikojnë këto dispozita kur lidhin një kontratë”. Neni 7.1.6vendos ndalim për raste të caktuara: “një klauzolë e cila kufizon apo përjashton përgjegjësinë enjë pale për mosekzekutim apo e cila lejon një palë të kryejë detyrimin thelbësisht ndryshe ngamënyra që pala tjetër pret në mënyrë të arsyeshme që të përmbushet detyrimi, nuk mund tëlejohet nëse do të jetë dukshëm e padrejtë duke patur parasysh qëllimin e kontratës”.Dëshira për të përcaktuar mirëbesimin përmes antonimit të saj shfaqet dukshëm në nenin 2.1.15të Parimeve të UNIDROIT, nën titullin “Negociimet në keqbesim”: 1) Një palë është e lirë tënegociojë dhe nuk është përgjegjëse për dështimin e arritjes së një marrëveshje. 2) Megjithatë,një palë që negocion apo largohet nga negociimi në keqbesim mban përgjegjësi për humbjet e

725Nenet 1.9 (2), 2.1.4(2)(b), 2.1.15, 2.1.16, 1.2.18, 2.1.20, 2.2.4(2), 2.2.5(2), 2.2.7., 2.2.10, 3.5, 3.8, 3.10, 4.1(2),4.2., 4.6, 4.8, 5.1.2., 5.1.3., 5.2.5., 6.1.3., 6.1.5., 6.1.16(2), 6.1.17(1), 6.2.3(3)(4), 7.1.2, 7.1.6, 7.1.7, 7.2.2(b)(c),7.4.8, 7.4.13, 9.1.3, 9.1.4 dhe 9.1.10(1).

251

shkaktuara palës tjetër. 3) një palë do të konsiderohet në keqbesimi nëse hyn apo vijon negociatatkur nuk ka realisht qëllim për të lidhur një marrëveshje me palën tjetër.”Për më tepër, neni 3.5 lidhur me anullimin e kontratës për shkak të gabimit parashikon: “(1) njëpalë mundet të anulojë një kontratë për shkak të gabimit vetëm nëse kontrata ka përfunduar,gabimi është i një rëndësie të tillë sa që një person i arsyeshëm një një situatë të ngjashme si palanë gabim do ta kishte lidhur kontratën vetëm në kushte materialisht të ndryshme ose nuk do takishte lidhur kontratën aspak nëse do ta njihte gjendjen e vërtetë të tregtisë, si dhe a) nëse palatjetër bëri të njëjtin gabim ose shkaktoi gabimin, apo e dinte pse duhet të kishte dijeni përgabimin dhe nuk ishte në kundërshtim me standardet e arsyeshme tregtare të marrëveshjes sëdrejtë për ta lënë palën e gabuar në gabim...”Ndonjëherë mirëbesimi shfaqet si një standard i sjelljes që gjyqtari duhet të tentojë ta aplikojë,sikurse shprehet neni 3.8 lidhur me mashtrimin: një palë mund ta anullojë një kontratë kur ështëçuar në përfundimin e kësaj kontrate nga prezantimi mashtrues i palës tjetër, duke përfshirëgjuhën, praktikat apo rrethanat mashtruese të cilat sipas standarteve tregtare të arsyeshme tëmarrëveshjes së drejtë, pala tjetër duhet t’i kishte shmangur. Apo, sikurse caktohet në nenin 3.10:“gjykata mundet që në bazë të kërkesës së palës, titullare të së drejtës së anullimit, të adaptojëkontratën apo kushtet e saj me qëllim që ajo të jetë në përputhje me standardin e arsyeshëmtregtar të marrëveshje së drejtë”.Mirëbesimi gjithashtu i referohet standardit të sjelljes, që është e lidhur ngushtë me konceptin edrejtësisë. Ndaj, neni 3.10 i Parimeve vendos se ka shkelje të pavarësisë ekonomike kur “palatjetër ka marrë një avantazh të padrejtë apo ka përfituar padrejtësisht nga varësia e palës së parë,nga pabarazitë ekonomike apo nevojat urgjente, apo nga mosparashikimi i saj, padijenia,mungesa e eksperiencës ose mungesa e aftësive të negociatave. Në këtë shembull, përsëri fuqia edhënë gjykatës, duhet të ushtrohet në përputhje me mirëbesimin: “Gjykata, me kërkesë të palësqë ka të drejtë për anullimin e kontratës, mund ta përshtasë kontratën ose kushtet e saj, nëmënyrë që të përputhet me standardet tregtare të arsyeshmetëmarrëveshjes së drejtë”

7.5.5 PECL

I njëjti synim, ai i përshkrimit të sjelljes në mirëbesim ose në keqbesim përsëritet në një numër tëcaktuar të vendeve të PECL. Së pari, duhet të theksohet se nocioni i mirëbesimit paraqitet siparim që kufizon lirinë e kontratës, pas një arsyetimi të gjetur edhe në AcquisKomunitare. Në tëvërtetë, neni 1: 102 (1) parashikon: “Palët janë të lira të hyjnë në një kontratë dhe të përcaktojnëpërmbajtjen e saj, në përputhje me kërkesat e mirëbesimit dhe marrëveshjes së drejtë, si dherregullat e detyrueshme të vendosura nga këto Parime.” Mirëbesimi përbën kështu “segmentin etretë në trekëndëshin kontraktual, që përfshin po ashtu edhe lirinë e kontratës dhe sigurinëjuridike”726. Nocioni i mirëbesimit gjithashtu shoqërohet shpesh me arsyeshmërinë të përcaktuar

726D. Mazeaud, « Le nouvel ordre contractuel », 2003, fq. 295

252

në nenin 1:302: “Sipas këtyre Parimeve, arsyeshmëria duhet të gjykohet nga ajo që personat nëmirëbesim dhe në të njëjtën situatë si palët do të konsideronin të jenë arsyeshme”.Kërkesa e mirëbesimit gjendet në shumë parashikime të PECL727. Ndaj, neni 4.107(1)parashikon se: “Një palë mund ta anullojë një kontratë kur pala ka shkuar në përfundimin e sajpër shkak të paraqitjes mashtruese të palës tjetër, qoftë përmes fjalëve apo sjelljes, apomosdhënies së padrejtë të informacionit në përputhje me marrëveshjet e drejta dhe në mirëbesim.Kur një kontratë i jep njërës prej palëve përfitime të padrejta apo avantazh të padrejtë, siçparashikohet në nenin 4.109(2): “Me kërkesë të saj, gjykata mundet të adaptojë kontratën meqëllim që ta sjellë atë në përputhje me atë që nëse do të kishin rënë dakort do të ishte nëpërputhje me kërkesat e mirëbesimit dhe marrëveshjes së drejtë.” Gjithashtu, në përputhje menenin 4.110(1): “një palë mund ta anullojë një kusht të kontratës që nuk ka qenë individualisht enegociuar nëse në kundërshtim me kërkesat e mirëbesimit dhe marrëveshjes së drejtë, shkaktonpabarazi të dukshme midis të drejtave dhe detyrimeve të palëve që vijnë nga kontrata”. Dukemarrë parasysh ndryshimin e rrethanave, neni 6:111 i PECL parashikon qartësisht in fine segjykata mund të akordojë shpërblim për dëmet e humbjeve të shkaktuara ndaj një pale, kur palatjetër ka refuzuar negociimin apo ka prishur negociimin në kundërshtim me kërkesat emirëbesimit dhe marrëveshjes së drejtë, si dhe kur palët në këtë rast kanë vijuar negociimet meqëllim adaptimin e kontratës apo përfundimin e saj. Nenet 16:101 dhe 16:104 po ashtu duhet tëcitohen në një rast të tillë. Roli i mirëbesimit në periudhën para-kontraktore është themeluar ngaPECL, sikurse dhe nga Parimet e UNIDROIT, sikurse tregohet në nenin 2:301 nën titullin:“Negociata në kundërshtim me parimin e mirëbesimit”: (1) një palë është e lirë të negociojë dhenuk mban përgjegjësi për dështimin në arritjen e marrëveshjes. (2) Megjithatë, një palë qënegocion apo largohet nga negociimi në keqbesim mban përgjegjësi për humbjet e shkaktuarapalës tjetër. 3) një palë do të konsiderohet në keqbesimi nëse hyn apo vijon negociatat kur nuk karealisht qëllim për të lidhur një marrëveshje me palën tjetër.”Megjithatë, Parimet nuk merren me çështjen e një detyrimi të mundshëm paraprak kontraktualpër informimin kundrejt palëve. Neni 4.106 dhe neni 4.107 ndëshkojnë dhënien einformacioneve të pasakta gjatë hartimit të kontratës, si dhe mosdhëniet mashtruese tëinformacionit. Por deklarata e një detyrimi të përgjithshëm dhe autonom të informacionit shkonpërtej sanksioneve të vendosura për mosdhëniet mashtruese të informacionit apo dispozitës përdhënien e një informacioni të gabuar. Çdo fakt i rëndësishëm, çdo rrezik, edhe nëse është ijashtëzakonshëm, duhet bëhet i ditur në mënyrë që palët të hyjnë në kontratë plotësisht tëinformuara.

7.5.6 Projekti PAVIA

Nocioni i mirëbesimit është gjithashtu shumë i gjithëpranishëm në projektin PAVIA, në të cilinmund të gjenden ilustrime të shumta. Përkundër faktit se nocioni nuk është përcaktuar si një

727I. DE Lamberterie, G. Rouhette dhe D. Tallon, Les principes du droit européen du contrat, Paris, 1997, fq. 19.

253

parim i përgjithshëm siç është në parimet UNIDROIT si dhe në PECL, ajo ende shfaqet në nenin1: "Përkufizimi: 1. Një kontratë është marrëveshja e dy ose më shumë personave me qëlllimkrijimin, ndryshimin ose shurjen e një marrëdhënie juridike midis palëve të përmendura. Kjomarrëveshje mund të prodhojë gjithashtu detyrimet apo efekte të tjera vetëm për njërën nga palët.2. Përveç siç parashikohet në dispozitat vijuese, një kontratë gjithashtu mund të krijohet meveprime konkludente, pas një deklarate të mëparshme të qëllimit apo ku tregohet ndjekja eparimit të mirëbesimit”.Projekti PAVIA ka përdorur nocionin e mirëbesimit disa herë. Shembuj të ndryshëm mund tëofrojnë elemente që janë të dobishme për përcaktimin e mirëbesimit në përgjithësi. Projektigjithashtu përfshin dispozita lidhur me domosdoshmërinë për të vepruar në mirëbesim edhe gjatënegociatave edhe para negociatave. Mirëbesimi edhe këtu përkufizohet në të kundërt, në terma tëcilat sjellin nocionin e keqpërdorimit të së drejtës dhe nevojën për të mos dëmtuar të tjerët. Neni51 në lidhje me “kushtet pezuluese” parashikon se: “Gjatë kësaj periudhe të një kushti pezulluespala kontraktuese që është nën një detyrim ose ka krijuar ose transferuar një të drejtë reale, duhettë veprojë sipas mirëbesimit me qëllim që të mbrojë interesat e palës tjetër, ku kjo e funditmundet, të ngrejë gjyqësisht një nga paditë e parashikuara në nenin 172, pa paragjykuar tëdrejtën e shpërblimit për dëmet”.Ekziston një detyrim i qartë për ekzekutimin e kontratës në mirëbesim. Neni 75.1 thekson se“Secila prej palëve është e detyruar të kryejë saktësisht dhe plotësisht të gjitha detyrimet epërcaktuara kundrejt tij në kontratë, pa kërkesë nga pala tjetër lidhur me ekzekutimin edetyrimeve. Në dhënien perfomancës së duhur debitori duhet të veprojë në përputhje me atë qëështë rënë dakord nga palët, në mirëbesim dhe të veprojë me kujdesin e kërkuar në çdo rastspecifik, në bazë të marrëveshjeve, rrethanave dhe përdorimit”. Gjithashtu, duhet të përmendetneni 108: 1. Në kontratat me detyrime reciproke, në qoftë se njëra nga palët dështon të kryejë osetë ofrojë për të kryer detyrimin e tij, pavarësisht nga rëndësia e mospërmbushjes, kreditori mundtë pezullojë të drejtën e vet, ekzekutimi i të cilit është në të njëjtën kohë ose më vonë, përveçrastit kur një refuzim për përmbushje të detyrimit në një rast të tillë është në kundërshtim meparimin e mirëbesimit. 2. Refuzimi konsiderohet në veçanti, në kundërshtim me mirëbesiminkur: a) krijon pasoja tepër të vështira për palën tjetër; b) Mospërputhja nuk është substancialedhe refuzimi i kreditorit shkakton shuarjen e detyrimit të tij; c) refuzimi paragjykon një të drejtëthemelore të personit”.

7.6 MIRËBESIMI, NJË BAZË PËR MBROJTJEN E BESIMIT TË GABUAR

Nocioni i mirëbesimit përdoret ndonjëherë në një mënyrë shumë më të saktë. Mund t’i referohetsituatës në të cilën një person vepron me besimin se është në përputhje me ligjin e aplikueshëm(A) ose situatës në të cilën një palë e tretë kërkon mbrojtje (B).

254

7.6.1 Besimi në ligjshmërinë e një situate

Nocioni i mirëbesimit, në praktikën gjyqësore të Gjykatës Europiane të Drejtësisë (GjED), ireferohet besimit të ligjshëm të palëve në lidhje me ekzistencën e disa rregullave të zbatueshmetë së drejtës: mirëbesimi në këtë rast përdoret për të shmangur, vetëm në raste shumë tëjashtëzakonshme, parimin sipas të cilit jurisprudenca e GjED ka një efekt retrospektiv. Në tëvërtetë, GjED ka konstatuar vazhdimisht se gjykatat kombëtare mund dhe duhet të zbatojnërregullat e Ligjit të Komunitetit siç interpretohet nga GjED në parim, në marrëdhëniet juridike qëlindin dhe janë krijuar para vendimit mbi kërkesën për interpretim728: Ky është një aplikim iparimit klasik të efektit retrospektiv të jurisprudencës. Megjithatë, jurisprudenca e GjED lejonpërjashtimisht kufizimin e efekteve kohore të një vendimi kur ato mund të dëmtojnë konsideratate sigurisë juridike që rrjedhin nga interesat publike dhe ato private konkrete. GjED e miratonkëtë zgjidhje vetëm në rrethana shumë të qarta kur, ekziston rreziku i pasojave seriozeekonomike për shkak të “numrit të madh të marrëdhënieve juridike të lidhura në mirëbesim nëbazë të rregullave në fuqi që i konsiderojnë të jenë të vlefshme” dhe nga ana tjetër, “kur duket seindividët dhe autoritetet kombëtare janë nxitur për të miratuar praktika që nuk ishin në përputhjeme legjislacionin e Komunitetit për arsye të pasigurisë objektive të dukshme, në lidhje meimplikimet e dispozitave të Komunitetit ndaj të cilave ka kontribuuar edhe sjellja e Shteteve tëtjera Anëtare ose Komunitetet”729. Mirëbesimi paraqitet si konkluzion i konceptit të abuzimit metë drejtën, dhe pse shprehja keqpërdorim i së drejtës nuk përdoret. Kështu GjED kufizon lirinëpër të paraqitur një kërkesë, duke e përjashtuar referimin ndaj një teksti të cilën një palë e kishteinterpretuar ndryshe në mirëbesim.Shprehja mirëbesim përdoret gjithashtu si mjet për të lënë mënjanë aplikimin të një teksti i cili nëparim do ta bënte të pavlefshme marrëveshjen kontestuese.Në të drejtë ndërkombëtar private franceze, u vendos në rastin Lizardi se një person francez qëlidh një kontratë në Francë me një të huaj, nuk duhet të kërkohet të njohë ligjet e kombeve tëndryshme dhe dispozitat e tyre në lidhje me shtrirjen e detyrimeve kontraktuale që mund tëndërmerren nga të huajt në lidhje me zotësinë e tyre juridike; kontrata do të jetë e vlefshme përsa kohë që pala franceze ka vepruar me maturi, me kujdes dhe në mirëbesim. Besimi i gabuardhe i justifikueshëm më pas konsiderohet si një burimi i vlefshmërisë së disa situatave ligjore tëcilat janë përjashtim nga zbatimi i zakonshëm i rregullavetë konfliktit të ligjit730. Kështu,mirëbesimi përdoret për të thjeshtuar marrëdhëniet juridike: pa këtë zgjidhje tregtarët do të duhettë pyesnin për kombësinë e të gjithë klientëve të tyre dhe kur klientët e tyre mund të ishin të huaj,

728Gjykimet e 27 marsit 1980, Salumi e.a. (C- 66/79, 127/79 dhe 128/79)729GjED, 27 prill 2006, Richards, C-423/04, pikat 40 - 42730D. Alexandre, « Rapport français. Droit international privé », in La bonne foi, Journées louisianaises, Travaux del’Association Henri Capitant, tome XLIII, Litec, 1992, fq. 548

255

ata do të duhet të hetonin përmbajtjen e ligjit përkatës kombëtar 731. Për të tjerët, kjo zgjidhjeështë një aplikim i nocionit të paraqitjes732.Neni 11 i Konventës së KE mbi Ligjin e Aplikueshëm ndaj Detyrimeve Kontraktuale e miratonkëtë zgjidhje duke i dhënë atij një efekt bilateral733. Neni parashikon: "Në një kontratë tëpërfunduar ndërmjet personave që janë në të njëjtin vend, një person fizik që do të kishte zotësisipas ligjit të atij vendi mund të kërkojë pazotësinë e tij juridike që rrjedh nga një ligj tjetërvetëm nëse pala tjetër në kontratë ishte në dijeni të kësaj pazotësie në kohën e përfundimit tëkontratës ose nuk ishte në dijeni të tij si rezultat i neglizhencës.Ndaj, vlefshmëria e një marrëveshjeje, nga derogimi i aplikimit të ligjit kombëtar që do tëanulonte marrëveshjen për shkak të pazotësisë, nuk përfiton vetëm pala franceze, por edhe palakontraktuese e huaj, pa marrë parasysh vendin në të cilin kontrata ishte përfunduar, për sa kohëqë të dyja palët ishin në atë vend. Problemi qëndron tek pala kontraktuese që dëshiron tëmbështetet në paazotësinë e tij për të provuarse, në kohën e përfundimit e kontratës, pala tjetër edinte këtë pazotësi ose nuk e dinte atë vetëm për shkak të neglizhencës nga ana e tij. Megjithatë,duhet të theksohet se referenca për “mirëbesim” në këto hipoteza është thjesht akademike: ajonuk shfaqet në vetë konventën.

7.6.2 Mbrojtja e palës së tretë që vepron në “mirëbesim”

Shprehja mirëbesim mund të përdoret gjithashtu në një situatë në të cilën një palë e tretë besonligjërisht në një situatë faktikisht të dukshme. Mirëbesimi më pas përdoret funksionalisht, si njëinstrument për të mbrojtur palën e tretë.Ky është veçanërisht rasti në Konventën e Hagës mbi Ligjin e Aplikueshëm për Trustet dhe

Njohjen e tyre përfunduar më 1 korrik 1985. Neni 15 parashikon: Konventa nuk parandalonzbatimin e dispozitave të ligjit të përcaktuara nga rregullat e konfliktit për aq sa këto dispozitanuk mund të shmangen nga akte vullnetare, që lidhen në veçanti për çështjet e mëposhtme: a)mbrojtjen e të miturve dhe të palëve të paafta; b) [...], f) mbrojtje, në aspekte të tjera, të palëve tëtreta që veprojnë në mirëbesim.Projektet akademike si PECL apo veprat e Gandolfit përdorin mirëbesimin në një mënyrë të tillë.Neni 3: 201 i PECL që merret me përfaqësimin e drejtpërdrejtë, parashikon që: “një person duhettë trajtohet si i autorizuar për qenë si i tillë kundrejt një agjentinëse deklaratat ose sjellja epersonit nxisin palën e tretë në mënyrë të arsyeshme dhe në mirëbesim të besojë se agjenti idukshëm ka qenë ai që dha autoritetin për veprimin e kryer nga ai. Kuadri i Përbashkët iReferencës propozon versionin e fundit për të vendosur këtë rregull. Në të vërtetë, neni aktual 6:103 i PECL lidhur me simulimin (Kur palët kanë lidhur një kontratë të dukshme që nuk kishtepër qëllim të pasqyronte marrëveshjen e tyre të vërtetë, për palët mbizotëron marrëveshja e

731P. Mayer dhe V. Heuzé, Droit international privé, Montchrestien, 2004, fq.524.732M.-N. Jobard-Bachellier, L’apparence en droit international privé – essai sur le rôle des représentationsindividuelles en droit international privé, 1983733Ibid, P. Mayer dhe V. Heuzé fq 525

256

vërtetë) u zhvendos në nenin 9: 201 dhe përfundoi me një nënseksion të dytë: Megjithatë, efekti idukshëm mbizotëron lidhur me një person, jo palë në kontratë [...], i cili në mënyrë të arsyeshmedhe në mirëbesim është mbështetur në efektin e dukshëm të kontratës.Për më tepër, ky kuptim i mirëbesimit përdoret shumë në veprat e Gandolfit. Për shembull, neni46 shprehet, në paragrafin 2 të tij: 1. Përveç nëse shprehimisht është rënë dakord për tëkundërtën, një kontratë, e lidhur për të transferuar pronësinë e një sendi të luajtshëm ose për tëkrijuar ose transferuar një të drejtë reale në lidhje me të, ka efekte reale mbi palët kontraktuesedhe për palët e treta nga çasti i dorëzimit tek personi i autorizuar ose nga një i ngarkuar nga aiperson për të marrë atë që i takon, ose me transportuesin i cili, sipas një marrëveshjeje, duhet tëofrojë dorëzimin. 2. Në situatën e parashikuar në paragrafin e mësipërm, nëse ai që transferon mekontratë një send të luajtshëm ose një të drejtë reale mbi të, nuk është më pronar i sendit ose i sëdrejtës në fjalë, pala tjetër në kontratë bëhet pronare ose ka titull mbi të drejtën në përputhje mekontratën në fjalë në momentin e dorëzimit, me kusht që ai të jetë në mirëbesim. Neni 23 mund tëlexohet edhe nga i njëjti kënd si: "Premtimi i bërë publikut mund të revokohet para skadimit tëkohës së përmendur në paragrafin e mësipërm në të njëjtën formë si premtimi. Në këtë rastpersoni që heq shlyerjen e premtimit duhet të paguajë kompensim të drejtë ata që, në mirëbesim,u nxitën nga premtimi i përmendur për të përballuar shpenzimet, nëse nuk mundet të provojë serezultati i pritshëm nuk do të ishte marrë ". Neni 64 në lidhje me “agjentin e paautorizuar”gjithashtu mund të thirret në këtë mënyrë, pasi përsërit teorinë e agjensisë e dukshme: "Njëperson që ka kontraktuar si përfaqësues pa pasur fuqi për të bërë kështu, ose që tejkalonautoritetin që i është dhënë atij, është përgjegjës për çdo dëm që i është shkaktuar palës së tretë,si rezultat i mirëbesimit se ai po përfundonte një kontratë të vlefshme me palën e supozuar,përveç nëse pala e tretë përfiton nga kompetenca për të trajtuar kontratën e bërë mepërfaqësuesin e paautorizuar. Neni 65 (në lidhje me ratifikimin) gjithashtu duhet të përmendet sëbashku me nenin 67 (kushtet subjektive), neni 155 (simulimi dhe rezerva mendore) dheveçanërisht neni 117 në lidhje me "të drejtat e palës së tretë në mirëbesim: Ushtrimi i të drejtavetë mësipërme nga kreditori nuk paragjykojnë të drejtat e fituara nga palët e treta në mirëbesimmbi pasurinë e kreditorit mbi atë që është për shkak të tij, para se kreditori i përmendur, me arsyetë frikës nga mos-performanca, ka paralajmëruar palët e treta me shkrim ose, në rastin e pronëssë paluajtshme ose të regjistruara, para se të bëhet transkriptimi i aplikacioneve të tij gjyqësorenë regjistrimet publike, sipas ligjittë shtetit ku janë dhënë shënimet. Kjo aplikohet përveç gjatëaplikimit të dispozitave të nenit 161.

7.6.3 E drejta krahasuese

Një nga tiparet themelore të mirëbesimit, sikurse është shprehur dhe më lart, është pasiguria qëpërshkon këtë koncept gjerësisht. Pavarësisht nëse përdoret natyra e saj ligjore, përmbajtja e saj

257

apo terminologjia e përdorur për ta përkufizuar atë, mirëbesimi në kundërshtim me rendinnormal të koncepteve ligjore, karakterizohet nga paqendrueshmëria e saj e vazhdueshme734.Pavarësisht se si mund të përkufizohet natyre juridike e mirëbesimit, është e qartë se është njënocion jo i qëndrueshëm me një përmbajtje që është e mundur të përshtatet një konteksti tëcakuar apo një mosmarrëveshje të caktuar ligjore. Kështu, nocioni karakterizohet ngafleksibiliteti i gjerë, që do të thotë se kritikat e përgjithshme kundër mirëbesimit janë lidhur mefaktin se dëmton parashikueshmërinë dhe sigurinë juridike. Edhe nese koncepti i mirëbesimitmund të shihet si një mjet për të provuar një ide të caktuar të drejtësisë kontraktuale, pavarësishtnëse bëhet fjalë për solidaritetin kontraktual, apo morali i ri kontraktual735, sërish mbetet njëkoncept me përdorime të shumëanshme që imponon ende probleme metodologjike.Siç kemi parë, janë paraqitur propozime të ndryshme me qëllim përcaktimin e nocionittëmirëbesimit736.Përkufizimi i mirëbesimit ka qenë i një rëndësie të veçantë në Gjermani,kukoncepti i “Treu unt Glauben”737 i gjetur në nenin 242 BGB738, ka parë një sukses tëzhurmshëm739. Për të fituar një kuptim të qartë të konceptit, qasja gjermane ka konsistuar nëdallimin740 funksioneve të tij të ndryshme. Kjo qasje është e zakonshme në sisteme të tjeragjyqësore (është ndjekur, për shembull, në Itali dhe në Holandë) ndaj, është pjesë në këtë studimpër të kuptuar shprehjen të të përdorura gjërësisht në lidhje me mirëbesimin në të drejtënkrahasuese.Koncepti i mirëbesimit së pari do të shihet si një instrument interpretimi (I),para se tëkonsiderohet si një standard i sjelljes (II) dhe së fundi si bazë përmbrojtjen e ofruar në rastet ebesimit të gabuar (III). Megjithatë, kjo strukturë është e rëndësishmenë lidhje me vendet qënjohin ekzistencën e vetë nocionit. Sipas ligjit anglezkoncepti ka qenë gjithmonë problematik,me funksionet klasike lidhur me mirëbesimin në vendet e së drejtës civile duke u përmbushurpërmes mekanizmave të tjerë në botën anglo-saksone.Ne do të marrim, si një burim frymëzimi,qasjen angleze në mënyrë që të parashikojmë në një finaleseksioni (IV) alternativat e përdorimittë konceptit të mirëbesimit.

734G. Wicker Les concepts contractuels français à l’heure des principes du droit européen des contrats, 2003,fq. 151735J.-L. Baudouin dhe P.-G. Jobin, “Les obligations”, në bashkëpunim me N. Vezina,; 2005, fq. 13736Y. Loussouarn, ‘Rapport de synthèse’, in La bonne foi (journées louisianaises), Travaux de l’association HenriCapitant, Tome XLIII, Paris, Litec, 1992, fq. 11737Markesinis, H. Unberath, A. Johnston, The German Law of Contract. A Comparative Treaty, Hart Publishing,2006, fq.122738. P. Jourdain, ‘Rapport français’, in La bonne foi (journées louisianaises), Tahc, Tome XLIII, Paris, Litec, 1992,fq. 121739W. Garcin “German Codes. Civil code and Commercial code, translated into French” (under the direction of)Editions Jupiter, 1967.740Markesinis, H. Unberath, A. Johnston, The German Law of Contract. A Comparative Treaty, Hart Publishing,2006, fq.120

258

7.7 MIRËBESIMI, NJË MJET INTERPRETIMI

Në vendet me traditën e së drejtës civile kontratat, tradicionalisht interpretohen duke iu referuarqëllimit të palëve; fryma e një marrëveshje ka më shumë peshë kundrejt formulimit të ngushtë741.Në mënyrë më të përgjithshme, duket se të gjitha sistemet ligjore njohin epërsinë e interpretimit“subjektiv” duke kërkuar në qëllimin e palëve742. Më tej, interpretimi “objektiv” bëhet iaplikueshëm, interpretim i cili përdoret në zbatimin e nocionit të mirëbesimit. Në këtë rast,kontrata duhet të interpretohet se ka kuptimin që do të jetë i njohur nga persona të arsyeshëm tëvendosur në të njëjtat kushte.Duhet të theksohet se Kodi i ri Civil holandez ka zgjedhur të heqë të gjithareferencat përinterpretim, pasi u konsiderua se ato në Kodin e vitit 1838 nuk ishin vetëm të tepërta, por ishinkaq të përgjithshme saqë ishin perceptuar si të gabuara743. Megjithatë, kjo qasje mbetet ejashtëzakonshme dhe shumica e sistemeve ligjore përmbajnë legjislacionin e detajuar744 oserregulla ligjore745 për të lehtësuar interpretimin gjyqësor dhe për të përmirësuar sigurinëligjore.Ka shumë sisteme ligjore që përfshijnë krijimin e detyrimeve shtesëbrenda funksionitinterpretues të mirëbesimit.Ky fenomen nganjëherë quhet “forçage du contrat” (një mjet ipërdorur ngagjyqtarët të cilët e gjejnë ekzistencën e detyrimeve shtesë në kontratë, pavarësishtnëse janë apo jotë parashikuara nga palët)746. Megjithatë krijimi i detyrimeve të reja nën maskënenjë interpretimi bazuar në mirëbesim kombinon funksionet e tij interpretuese dheplotësuese.Prandaj autorë të caktuar i janë referuar procesit si interpretim plotësues747. Krijimi idetyrimeve të reja përbën një pjesë të tendencës së përgjithshme për të ngritur standardet moralenë marrëdhëniet kontraktore. Rrjedhimisht, mirëbesimi mund të kuptohet si një standard i vërtetëi sjelljes748.

7.8 MIRËBESIMI, NJË STANDARD SJELLJE

Funksioni moralizues ku sistemet ligjore i atribuojnë mirëbesimit faktin se mund të ndahet në njëmënyrë tradicionale përmes dallimeve të funksioneve të saj, tërësore, përshtatëse dhe restriktive.Së bashku, këto funksione krijojnë një standard sjellje, një kod etik kontraktual.

741F. Wieacker, Zur rechtstheoretischen Präzisierung des § 242, Tübingen, 1956, fq,. 20742Neni 1156 Kodi Civil Francez, Kodet në Belgjikë dhe Luksemburg; §133 BGB; §914 ABGB; neni 1281 KodiCivil Spanjë; neni 173 dhe 200 of the Kodi Civil Grek; neni 1362 Kodi Civil Italian.743M.H. Wissink, The Principles of European Contract Law, A Commentary, D. Busch, E. Hondius, H. van Kooten,H. Schelhaas, W. Schrama botim, Kluwer Law International, 2002, fq.242744Nenet 1156-1164 Kodi Civil Belg745§133 dhe 157 BGB; §914 dhe 915 ABGB ; neni 173 dhe 200 i Kodit Civil Grek746L. Leveneur, ‘Le forçage du contrat’, Droit et Patrimoine 1998, fq. 69747Ibid, M.H. Wissink748P. Stoffel-Munck, L’abus dans le contrat. Essai d’une théorie, Pref. R. Bout, 2000, fq. 65

259

7.8.1 Funksioni tërësor i mirëbesimit

Ndërkohë që nismat kombëtare përpiqen t’i përgjigje nevojës urgjente për të qartësuarpërdorimin e terminologjisë dhe koncepteve, mbeten të paqarta, veçanërisht lidhur memarrëdhënien midis besnikërisë dhe mirëbesimit. Ku problem është konsideruar nga një autor nëKebek i cili vë re se shpesh “detyrimii i besnikërisë”, një “nën kategori”, e cila gjendet në lloje tëcaktuara kontratash, ku ekziston një marrëdhënie veçanërisht e ngushtë e besimit mes palëve(psh. në kontratat e punës, porosinë, agjensinë tregtare). Ndaj, besnikëria paraqitet si ekuivalencanë të drejtën civile e detyrimeve të besnikërisë, të cilat gjenden në marrëdhënie të caktuarakontraktuale në vendet e common law, si psh. “agjensia” apo “trustet”.Ligji francez duket se e ka përqafuar këtë dallim midismirëbesimit dhe besnikërisë. Ndërsaneni1134 paragrafi 3 i Kodit Civil Francez thekson se “Marrëveshjet duhet të kryhen nëmirëbesim”,duhet të theksohet, për shembull, se “Marrëdhënia midis agjentit tregtar dhe palës kryesore do tëqeveriset nga detyrimi i besnikërisë dhe detyrimi për informacion reciprok, (neni L134-4 al.2 iKodit Tregtar). Në të njëjtën frymë, neni L120-4i Kodit të Punës parashikon që “Kontratat epunësimit do të ekzekutohen në mirëbesim "ndërsa neni L121-9 al.3 po këtij kodi thekson se “ipunësuari ka detyrën ebesnikërisë ndaj punëdhënësit të tij apo të saj”.Megjithatë, nëse dallimi duket i transpozueshëm, nuk është pranuar unanimishtnga autorë tëcaktuar që preferojnë të përdorin besnikërinë për të kualifikuar mirëbesimin të parëobjektivishtnë kundërshtim me mbrojtjen e ofruar në rastin e keqbesimit.Në një mënyrë është çështje e transpozimit në Francë e dallimit që vepronnë Gjermani apo nëHolandë. Për më tepër, librat ligjorë tradicionalisht mësojnëse detyrimi i mirëbesimit është indarë në një “detyrë besnikërie” nga njëra anë dhe një ‘detyrë”e bashkëpunimit në anën tjetër749.Në skicë, duket se “detyra e besnikërisë” përbëhet ngaabstenim nga të gjitha sjelljet e padrejtandërsa “detyrimi i bashkëpunimit” imponon një pozicion pozitiv, detyrimi për të vepruar.Pamarrë parasysh se si e klasifikon dallimin mes mirëbesimit dhe besnikërisë, do të ishteepërshtatshme për të unifikuar terminologjinë e përdorur duke zgjedhur midis dyshprehjeve,dallimi mes të cilave është më shumë dogmatik se sa praktike750. Megjithatë, është emundshmeqë të ruhet një dallim në terminologji, siç është rasti në Gjermani dhe Hollandë,nëmënyrë që të dallojmë në njërën anë mirëbesimin që është baza për mbrojtje nërastet ekeqbesimit, dhe nga ana tjetër, mirëbesimi që përcakton një standard të sjelljes.Nëse nga shumicae legjislacionit duket se detyrimi i mirëbesimit, i parë objektivish, vlen zakonisht gjatë kryerjessë një kontrate, kjo nuk e përjashton aplikimin e saj gjatë procesit kontraktual. Rrjedhimishtaspekte të caktuara të mirëbesimitdo të shqyrtohen së pari gjatë hartimit të kontratës (1) dhe sëdyti gjatë ekzekutimit të saj (2).

749G. Leclerc, “Rapports canadiens. Le contrat en general.”, in La bonne foi, fq.268750Y. Picod, Le devoir de loyauté dans l’exécution du contrat, Pref. Gérard Couturier,1989, fq.11.

260

7.8.2 Funksioni i mirëbesimit në momentin e harimit të kontratës

Theksi këtu do të vendoset në kërkesat e mirëbesimit gjatë periudhës parapraketë negociatave.Megjithatë, nuk duhet të harrojmë faktin se nocioni i mirëbesimit gjen shprehje në një mënyrëmë pak të qartë, nëpërmjet mekanizmave të tjerë (humbje për shkak të njëmosbalancimi nëdetyrimet e palëve, për shkak të mashtrimit, gabimit).Origjina e kërkesës së mirëbesimit gjatëperiudhës së para-kontraktore të negociatave mund të gjurmohen në një artikull studimor ngaRudolph von Jhering, botuar në 1861751, dhe në të cilin autori konsideron se nëse një palë i jeptjetrës mundësi të besojë se kontrata do tëpërfundohet, atëherë kjo palë është në faj. Me fjalë tëtjera, është çështje e culpa contrahendo.Më 1942, Kodi Civil i Italisë u bë i pari që e kodifikontekërkesën e mirëbesimit gjatë negociatave para kontraktore. Kodet Civile të Francës, Belgjikësdhe Luksemburgutnuk kanë krijuar një kërkesë të tillë752, edhe pse në Belgjikë753 dhe Francëgjykatatnjohin ekzistencën e një parimi të përgjithshëm të mirëbesimit që rregullon fazënparakontraktore754.Në anën tjetër, Kodi Civil në Kebek thotë në nenin 1375 se: “Mirëbesimi dotë qeverisë sjelljen e palëve, qofshin ato në momentin e krijimit të detyrimit ashtu edhe gjatëekzekutimit të tij ose në momentin që ai shuhet. 1991, c. 64, a. 1375”.Ky nen duhet të lexohetparalelisht me nenin 6 ku thuhet se: “Neni 6. Çdoperson duhet të ushtrojë të drejtat e tij civilesipas kërkesave të mirëbesimit. 1991, c.64, a. 6”.Këto nene kujtojnë nenin 2 të Kodit Civil në Zvicër, i cili interpretohej si të ketë imponuar njëdetyrë mirëbesimi gjatë periudhës para-kontraktuale. Sipaspër këtë neni: “Neni 2 (1) Seciliperson ushtron të drejtat e tij / saj dhe ekzekuton të drejtën e tij / sajdetyrimet sipas rregullave tëmirëbesimit. (2) Asnjë keqpërdorim i një të drejte nuk do të jetëmbrojtur me ligj”.Është paraqitur se ky nen imponon respektin për parimin e mirëbesimit gjatëperiudhës para-kontraktuale.Kodet civile të Portugalisë dhe Greqisë gjithashtu e njohin kërkesën për mirëbesimgjatë fazës para-kontraktuale.Ligji gjerman është pak më specifik dhe nuk përdor terminologjinëe mirëbesimit.Megjithatë, ajo njeh ekzistencën e një lloji të veçantë të marrëdhënieve, tëngjashme me kontratënmarrëdhëniet, të cilat krijojnë të drejta dhe detyrime të caktuara755.Megjithatë ekziston divergjenca e opinonit midis akademikëve mbi bazën e tyre ligjore. Prandajdo të ishintë supozuara për ta kufizuar këtë bazë në mirëbesim. Megjithatë, në praktikë,konsiderohet se në qoftë se një palë i jep palës tjetër mundësi për të besuar se kontrata dotëpërfundohet, atëherë pala e tillë është në faj. Me fjalë të tjera, është çështje eculpacontrahendo756.

751R. Von Jhering, Culpa in contrahendo oder Schadensersatz bei nichtigen oder nicht zur Perfection gelangtenVerträgen, Jahrbücher für die Dogmatik des heutigen römischen und deutschen Privatrechts,1861.752F. Terre, P. Simler, Y. Lequette, Droit civil, Les obligations,2005, fq. 442753H. Roland, Lexique juridique. Expressions latines, 2004, fq. 53754Ibid755Ibid756Ibid.

261

Më 1942, Kodi Civil i Italisë u bë i pari që e kodifikonte kërkesën e mirëbesimit gjatënegociatave e para negociatave757. Kodet civile të Francës, Belgjikës dhe Luksemburgutnuk kanëkrijuar një kërkesë të tillë758, edhe pse në Belgjikë759 dhe Francë gjykatatnjohin ekzistencën e njëparimi të përgjithshëm të mirëbesimit që rregullon fazën parakontratën760.Në anën tjetër, Kodi Civil në Kebek thotë në nenin 1375 se: “mirëbesimi do të qeverisp sjelljen epalëve, qofshin ato në momentin kur krijohet detyrimi në kontratë, gjatë performancës së tij osenë momentin që ajo shuhet. 1991, c. 64, a. 1375”.Ky artikull duhet të lexohet paralelisht menenin 6 ku thuhet se: "Neni 6. Çdopersoni duhet të ushtrojë të drejtat e tij civile sipas kërkesavetë mirëbesimit. 1991, c.64, a. 6”.Këto nene kujtojnë nenin 2 të Kodit Civil në Zvicër, i cili interpretohej në mënyrë që tëimpononte një detyrë të mirëbesimit gjatë periudhës para-kontraktuale. Sipaskëtioj neni: “Neni 2(1) Secili person ushtron të drejtat e tij / saj dhe ekzekuton të drejtën e tij / saj dhedetyrimet sipasrregullave të mirëbesimit. (2) Asnjë keqpërdorim i një të drejte nuk do të mbrohet me ligj”.Është paraqitur se ky nen imponon respektin për parimin e mirëbesimit gjatëperiudhës para-kontraktuale.Kodet civile të Portugalisë761 dhe Greqisë762 gjithashtu e njohin kërkesën emirëbesimit gjatë fazës para-kontraktuale.Ligji gjerman është pak më specifik dhe nuk përdorterminologjinë e mirëbesimit.Megjithatë, ai njeh ekzistencën e një lloji të veçantë tëmarrëdhënieve, të ngjashme me marrëdhëniet kontratuale, të cilat krijojnë të drejta dhe detyrimetë caktuara763. Megjithatë ekziston endedivergjencënë opinionete akademikëve mbi bazën e tyreligjore. Ndaj, ka mendime për ta limituar këtë bazë ligjore tek mirëbesimi, por disa opinione tëtjera shprehen se do të ishte shumë limituese. Megjithatë, në praktikë shumë detyrime të cilatvijnë nga mirëbesimi gjatë periudhës parakontraktore janë shumë të ngjashme në sisteme tëndryshme ligjore. Baza ligjore për përgjegjshmërinë nuk është gjithnjë e njëjtë (në Gjermani,përgjegjshmëria është një detyrim kontraktor), por ajo që shfaqet e njëjtë në të gjitha sistemetështë qëllimi për ta ndëshkuar një padrejtësi të tillë (sjellje e pandershme).Sipas të drejtës Angleze nuk ka “detyrim për të negociuar në mirëbesim”. Në fakt, në çështjenWalford kundër Miles764gjykata ka mbajtur qëndrimin se, “një detyrim për të negociuar nëmirëbesim është aq jo praktik sa në thelb është në kundërshtim me pozitën e një pale negociuese.Pikërisht këtu qëndron pasiguria. Në gjykimin tim, përsa kohë negociatat ekzistojnë, secila palëka të drejtëtërhiqet nga këto negociata, në çdo kohë dhe për çfarëdo arsye. Kështu që, nuk mundtë ketëdetyrim për të vijuar me negociatat përsa kohë ekziston një “arsye e duhur” për t'utërhequr.

757Y. Lequette, G. Loiseau, Y.-M. Serinet, « Exposé des motifs. Validité du contrat – Consentement (art. 1108 à1115-1) fq. 20.758Ibid.759Ibid.760Ibid.761Neni 227, Kodi Civil, Portugali762Neni 197, Kodi Civile, Greqi763Neni 311, BGB764[1992] 2 AC 128

262

Zgjidhja duket të jetë e njëjtë edhe në të drejtën Skoceze765 dhe Amerikane766. Megjithatë, sipastyreekziston një “detyrim për të negociuar me kujdes”767, detyrë e cila ka një vend në rinoviminmë të gjerëtë teorisë së përgjithshme të së drejtës së kontratës në Angli.Prandaj, edhe pse nuk ka“detyrim të negociohet në mirëbesim”, ligji anglez njeh një numër të caktuar detyrimesh qëmbrojnë interesat e personit me të cilinnegociatat janë nënshkruar. Kështu, në praktikë, kërkesate imponuara palëve në vende të ndryshme janë kryesisht identike. Shkelja e këtyredetyrimeve("Detyrimi për të mos bërë ndonjë keqinterpretim", "detyrimi i informacionit","detyrimi imirëbesimit në kontratat uberrimae fidei”, detyrimi i konfidencialitetit”) ështësanksionuarpërputhje me parimet e keqinterpretimit, ndikimin e panevojshëm, kontratatkolateraledhe kontratate nënkuptuara.Duket se ka një detyrim të përgjithshëm për të negociuar në mirëbesim në vendet e së drejtëscivile.Përveç kësaj, duket se ekziston një konsensus lidhur me përmbajtjen e saktë tëdetyrimit768.Kështu, detyrimi para-kontraktori mirëbesimit çon në ndalimin e negociatave që nukkanë qëllimin për të përfunduar kontratën, ndalimin e sjelljes që ka të ngjarë të shkaktojë dëmfizik ndaj palës tjetër, mundësinë e hyrjes në negociata paralele dhe detyron palët tërespektojnënjë detyrim konfidencialiteti769.

7.8.3 Funksioni i mirëbesimit përgjatë ekzekutimit të kontratës

Mirëbesimi është gjithashtu baza për shumë detyrime që parashikohen shprehimisht në kontratë:detyrimet e informimit, të konfidencialitetit, të veprojnë në mënyrë të drejtë, tëbashkëpunimitdhe sigurisë770.Përveç këtyre detyrimeve "tradicionale", mirëbesimi ka vendosur gjithashtu mbitë cilën zhvillohen detyrimet plotësuese moderne, siç është, për shembull, detyrimi përtëlehtësuarhumbjet e dikujt771. Edhe pse ky parim nuk njihet ligjërisht sipas ligjit francez,ështënë sisteme të tjera ligjore772. Megjithatë, nëse ajo njihet nga statuti ose nga gjykatat,mirëbesimi paraqitet përgjithësisht si bazë ligjore e detyrimit. Në Francë, detyrimi për lehtësimine humbjeve është dhënë, për shembull, në një vendim të 16 korrikut 1998, në të cilindhoma eparë civile e Cour de Cassation deklaroi se: “në dhënien e borxhit të marrë nga Zonja Bergue sirezultat i mos pagesës së rritjes së qirasë pa ndërmarrë veprime në kohën e duhur kundër tyre osekundër z. Chambon, Z. Lepelletier e kishte privuar këtë të fundit ngamundësia e pagesës së

765Ngjarje të tilla sërish janë të ndaluara edhe këtu.766Çështje të tilla janë shqyrtuar edhe në rastet e R.G. Group, Inc. kundër. the Horn & Hardard Co., 751 F. 2d 69(1984) dhe Texaco, Inc. kundër Pennzoil, (aplikim1987).767H. Collins, The Law of Contract, fq.178768Ibid.769. Beale, A. Hartkamp, H. Kötz, D. Tallon eds., Cases, Materials and Text on Contract Law, Hart Publishing, 2002,fq.243770M. W. Hesselink, “ The concept of good faith », in Towards a European Civil Code, Kluwer Law International,2004, fq.480771Y.-M. Laithier, Etude comparative des sanctions de l’inexécution du contrat, Preface Horatia Muir-Watt, 2004, fq.445772§254 (2) BGB ; §1304 ABGB ; neni 1227 (2) Kodi Civil Italian

263

borxhit vetë dhe pastaj ngritjen e një veprimi për anulimin e qirasë, nëpërmjet mekanizmit tëzëvendësimit, në mënyrë që të mbulojë shumënpaguar, ose të paktën për të shmangë pagesën eqirasë së ardhshme për të kufizuar kështu nivelin e borxhittë garantuar”773.Një funksion plotësues nuk është funksioni i vetëm që i atribuohet mirëbesimit. Nocionigjithashtuka një funksion përshtatës.

7.8.4 Funksioni përshtatës i mirëbesimit

Funksioni adaptive – përshtatës i mirëbesimit vjen në lojë pas një ndryshimi të rëndësishëm nëkontekstin ekonomik që e bën ekzekutimin e kontratës ose shumë më të vështirë ose më pakfitimprurëse për një nga palët. Në këtë drejtim, duket se ekziston një divergjencëe pozitave medisa shtete që lejojnë ndryshimin e kushteve kontraktuale ndërsa të tjeratrefuzojnë të marrinparasysh luhatjet ekonomike.Nga njëra anë, Franca, Belgjika, Kebek dhe Anglia refuzojnë tëlejojnë përshtatjene kushteve kontraktuale sipas ndryshimeve të tilla. Nga ana tjetër, ligjiArgjentinas774, Polonia775, Portugalia776 dhe Hollanda777 e pranojnë teorinë e rishikimit për shkaktë largpamësisë. Ligji gjerman ishte midis të parëve që lejonte mundësinë për të përfunduar osemodifikuar një kontratës kur vazhdimi i saj në formën origjinale do të prodhonte një rezultat tëpatolerueshëm.Sipas vendimit të gjykatës778, kontrata të tilla përfundohen nga shumë personavetëm nëse është e pamundur t'i përshtatin termave të tyre në situatën e re ekonomike. Kjozgjidhje justifikohet duke iu referuarnenit 242.Ligji gjerman dhe teoria e Voraussetzung kanë ndikuar shumë në ligjin italian, dhesidomos nënocionin e pressupozicione. Sipas kësaj teorie, nëse palët, në momentine hartimit të kontratës, ekonsiderojnë një element të kontratës si thelbësore dhe kyelement është ndryshuar ndjeshëmgjatë ekzekutimit të kontratës, kontrata mund të anulohet mbi bazën se një nga elementet e sajesenciale (presupposto) tani mungon.Gjykata e Apelit Italian, në një vendim të datës 24 mars1998779, i dha fund një kontratë që siguronte furnizimin e benzinës në bazë të asaj që ndiqninrregullat e reja të stacioneve locale të benzinës dhe duhej të ndërtohej në një mënyrë qëndryshonte shumë nga ajo që fillimisht ishtedakortësuar midis palëve. Kontrata do tëkonsiderohej e pavlefshme vetëm nëse elementi thelbësor ishte n780dryshuar për shkak tërrethanave tërësisht të palidhura me palët (dmthpalët nuk mund ta kishin parashikuar në kohën qëkanë hyrë në kontratë). Ky parim u krijua tërësisht nga gjykatat. Për të justifikuar vendimin etyre, gjykatat kanë referuar në mënyrë alternative tek nenet 1366 (kontratat duhet tëinterpretohen në dritën eparimi i mirëbesimit), neni 1463 (forca madhore) dhe neni 1467 (kryerja

773Ibid, B. Jaluzot, fq. 523774Neni I 198 Kodit Civil Argjentinë775Neni 351, Kodi Civil, Poloni776Neni 437 Kodi Civil Portugali777Neni 6 :258, BW778RG 3 shkurt 1922, RGZ 103. 32877924 mars 1998, nr. 3083, in Giust. civ., 1998, I, 31617809 shkurt 1985, nr.1064, in Foro it., 1986, I, 1981

264

e shpenzimeve të tepërta).Megjithatë, akademikët janë dakord të mësojnë se zgjidhja rrjedh ngaparimi i mirëbesimit781.Në këtë drejtim, debati është më tepër akademik sesa gjyqësor, pasi kontratat shpeshpërmbajnëklauzolat e vështirësive të përmbushjes së detyrimit782 ose klauzolat e forcës madhore.Ndaj, me këtë arsyetim këto diskutime shmangen që në burim.

7.8.5 Funksioni restriktiv i mirëbesimit

Fakti i vetëm që një funksion restriktiv duhet t’i atribuohet nocionit të mirëbesimit tregonmarredhënien e vështirë që ekziston misid nocioneve të abuzimit me të drejtën dhe mirëbesimin.Kjo vështirësi pasqyrohet si në legjislacion ashtu edhe në jurisprudencë. Larg nga synimi për tëarritur një studim ezaurues duket me vend të prezantohet një vijë e përgjithshme e marredhëniesmidis mirëbesimit dhe abuzimit me të drejtën, para se t’i konsiderojmë ato më në detaje sipasrasteve praktike të jurisprudences lidhur me kushtet e padrejta në kontratë, që është dëshmi ekarakterit të përhershëm të problemit në fjalë.

7.8.6 Pika të përgjithshme të marrëdhënies së mirëbesimit me nocionin e abuzimit

Shpesh, koncepti i keqpërdorimit të të drejtave duket të jetë i zakonshëm në një numër sistemeshligjore783.Në praktikë, disa sisteme sanksionojnë keqpërdorimin e të drejtave në një mënyrëligjore dhe të përgjithshme. Megjithatë, përmendim Kodin Civil Zviceran784 dhe Kodin Civil nëKebek785dhe për disa pjesë edhe BGB786.Ajo që është menjëherë e dukshme është intensiteti ilidhjes midis mirëbesimit dhenocionittë abuzimit, në atë masë që ndonjëherë koncepti i abuzimitështë eklipsuar tërësisht ngaparimi i mirëbesimit, siç gjendet në greqisht (neni 281 i Kodit Civil),portugez(neni 334 i Kodit Civil)787, sistemet ligjore libaneze, polake dhe braziliane788.Sipas ligjitbelg, ku sistemi ligjor është pothuajse identik me atë në Francë, çështja e ndërveprimit mesmirëbesimit dhe keqpërdorimit të të drejtave nuk u ngrit deri në fundtë viteve '60. Në fillimmarrëdhëniet midis dy nocioneve u studiuan nga autori André de Bersaques, i cili ishte imendimit se “detyrimii solidaritetit dhe i bashkëpunimitrrjedhin nga detyrimi për të respektuarparimin e mirëbesimit. Mirëbesimi nënkupton, domosdoshmërisht, se sjellja e palëve është e

781Ibid, Antoniolli, fq. 54782D. Tallon, « Hardship » in Towards a European Civil Code, Third Fully Revised and Expanded Edition, KluwerLaw International, 2004, fq. 499783Ranieri, « Bonne foi et exercice du droit dans la tradition du civil law », RIDC 1998, fq. 1055-1092;784Neni 2.785Neni 7.786Neni 226.787Neni 334.788P. Stoffel-Munck, L’abus dans le contrat. Essai d’une théorie, Pref. R. Bout, 2000, fq. 61

265

sinqertë, besnike dhe e ndershme. Është një standard që zbatohet po aq shumë jashtë sferëskontraktuale si brenda saj, në lidhje me nenin1134 paragrafi3 imponohet zbatimii tij [...]. Lidhjamidis besimit të mirë dhe keqpërdorimit të të drejtave ështëpra e dukshme "162.Më 19 shtator 1983, Cour de cassation belg e konfirmoi këtë pikëpamje duke e deklaruarse“Parimi që marrëveshjet duhet të kryhen në mirëbesim, të përcaktuara me nenin 1134 e vijuestë Kodit Civil, pengon një palë në kontratë të abuzojë me të drejtat e dhëna nga kontrata me njëpalë të tillë789. Ndaj, sipas ligjit belg, nocioni i abuzimit me të drejtat e kontratës bazohet nënenin 1134 paragrafi 3. Në Francë, neni 1134 paragrafi 3 nuk u konsiderua automatikisht si bazëpërparimin e keqpërdorimit të të drejtave në kontratë790. Sidoqoftë, jurisprudenca ka konkluduarraste që mirëbesimi të jetë burim i përgjegjësisë791kryesisht në kontekstin e shkeljes sëmarrëdhënieve kontraktuale. Shpesh mbahet qëndrimi se “për kontratat me detyrime periodikepër të cilat nuk është përcaktuar kohëzgjatja,lejohet ndërprerja e njëanshme e kontratës nga njërapalë, me përjashtim të rasteve të abuzimit të sanksionuaranga neni 1134 paragrafi 3 i KoditCivil”.Ligji që lidhet me klauzolat e anulimit gjithashtu nxjerr në pah se nocionet e mirëbesimitdhe të abuzimit me të drejtat janë të lidhura e të pandashme. Lidhjet mes tyre janë gjithashtu tëpranuaraduke pasur parasysh klauzolat që lejojnë një palë të përcaktojë çmimin në mënyrë tënjëanshme. Në vitin 1994, Dhoma e Parë Civile e Cour de Cassation deklaroi se “një gjykatëapeli që anulon [...] një kontratë[...] kur [...] nuk është pretenduar se furnizuesi ka abuzuar me tëdrejtën e tijkontraktuale të ekskluzivitetit, ka gabuar në gjykimin e rregullave në lidhje mepërcaktimin e çmimit dhe ekzekutimine kontratave në mirëbesim”792. Një vit më pasCour deCassation në formimin e saj të plotë(Assemblée Plénière) mendoi se çështja duhet tëkonsiderohet nga pikëpamja e“Abuzimittë të drejtave në caktimin e çmimit”, me referencë nënenin 1134 të Kodit Civil në përgjithësi, por në veçanti në paragrafin 3 të tij, sipaskonkluzioneve tëavokatittë përgjithshëm”793.Njohja e lidhjes midis mirëbesimit dhekeqpërdorimit të së drejtës (abuso del diritto) gjithashtuduket se paraqet probleme në ligjinitalian. Koncepti i abuzimit të së drejtës në ligjin Italian nuk është një parim i kodifikuar dheekzistenca e tij del nga doktrina juridike dhe jurisprudencae bazuar në nenin 833 të Kodit Civil,lidhur me shpërdorimin e së drejtës në të drejtën e pronësisë. Abuzimime të drejtën në çështjetkontraktuale duhet të kuptohet si ndalim i një kërkese, e cilamegjithëse e ligjshme në vetvete,përdoret thjesht për të shkaktuar humbje ose dëmtim ndaj palës tjetër. Gjyqtarët dhe akademikëtligjorë italian mbeten të ndarë mbi fushën e zbatimit dhe marrëdhënietmidis teorisë sëshpërdorimit të së drejtës dhe nocionit të mirëbesimit.Megjithatë, duket se përgjithësishtpranohet se në mënyrë që kemi të bëjmë me abuzim të së drejtës, kjo gjë duhet të karakterizohetnga marrëdhënia midis përfitimeve të fituara përmes ushtrimit të së drejtësdhe humbjesapo

789P. Stoffel-Munck, L’abus dans le contrat. Essai d’une théorie, Pref. R. Bout, 2000, fq. 65790P. Stoffel-Munck, L’abus dans le contrat. Essai d’une théorie, Pref. R. Bout, 2000, fq. 66791B. Jaluzot, nr. 1408792Çështje e 29 nëntor 1994, Contrats conc. consom.1995, comm. 24 obs. L. LEVENEUR ; JCP 1995, II, 22371793P. Stoffel-Munck, L’abus dans le contrat. Essai d’une théorie, Pref. R. Bout, 2000, fq. 78

266

dëmtimi të shkaktuar palës tjetër që duhet të jenë joproporcionale794.Nga një analizë e ligjit nëHollandë dhe në Gjermni, disa autorë kanë qenë në gjendje të përcaktojnë kategori të ndryshmetë “keqpërdorimit të së drejtës”795: "Sjellje të pahijshme (exceptio doli specialis praeteriti), jo meduar të pastra (tu quoque), sjellja e paqëndrueshme (venire kontra factum propium)dheVerwirkung796.Parimi i Verwirkung (parimi i cili ndalon një palç që të kundërshtojë veten për dëmtimine palëstjetër, ose koherenca në çështjet kontraktuale) nuk parashikohet shprehimishtnë ligj, por ka dalënga analiza e jurisprudencës dhe e dispozitave të caktuara nëlegislation797. Një shembull i kohëvetë fundit i aplikimit të tij ka ndodhur në një gjykim nga Cour de Cassacion më 8 Mars 2005798.Ky parim është pranuar në një numër sistemesh ligjore të ndryshme, duke përfshirë atëZviceran799, Gjerman800, Belg801 dhe ligjin në Hollandë, si dhe në sistemet commonlaw802.Sidoqoftë, është mirëbesimi, i cili do të duket të jetë baza e vërtetë e sanksionit e sjelljesjokoherente. Në të vërtetë, edhe pse ligji gjerman nuk e njeh shprehimisht mirëbesimin sibazëpër një veprim të tillë dhe ligji hollandez ka kodifikuar shprehimisht parimin e Verwirkung,duket se është mirëbesimi që ka drejtuar sanksionimin e një sjelljeje të tillë.Për më tepër, duhet tëtheksohet se nga një pikëpamje terminologjike, Holandaduket se del sërish nga ky qëndrimdukepërdorur konceptin e shpërdorimit të pushtetit sesa atë të abuzimit me të drejtën803,edhe pse nëpraktikë ky ndryshim ka të bëjë vetëm me ligjin e pronësisë. Lidhur me ligjinpër detyrimet,tekstet referuese janë paragrafët e dytë të nenit 6:2 dheneni 6:248 që i referohen “arsyes dhebarazisë”.

7.8.7 Marrëdhënie midis mirëbesimit dhe abuzimit në legjislacionin kundër kushteve tëpadrejta në kontratë

Në trajtimin e marrëdhënieve midis mirëbesimitdhe abuzimit, duket e nevojshme tëkonsiderohen çështjet e kushteve të padrejta në kontratë, kryesisht në lidhje me direktivënevropiane93/13 / KEE lidhur me kushtet e padrejta në kontratat e konsumatorëve804. Direktiva ireferohet nocionittë mirëbesimit në nenin 3.1 si një nga kriteret e përdorura për të përcaktuarnëse një klauzolë është e padrejtë.Transpozimet e direktivës ilustrojnë qasjet e ndryshme ndaj

794Ibid, Antoniolli, fq. 5795R. Zimmermann, S.Whittaker, Cambridge University Press, 2000, fq. 24-25796Ibid.797D. Houtcieff, Le principe de cohérence en matière contractuelle, Préf. H. Muir-Watt, PUAM, 2001798Ibid, fq. 5-9799D. HOUTCIEFF, Le principe de cohérence en matière contractuelle, Préf.H. Muir-Watt, PUAM, 2001800Ibid, fq. 719801Ibid, fq. 722802Ibid, fq. 724803D. Mazeaud, « La confiance légitime et l’estoppel », RIDC 2006-2, fq. 363804D. Dankers-Hagenaars, « Rapport Néerlandais », in La bonne foi, op. cit., p.315

267

aplikimit tëmirëbesim si kriter për padrejtësi805. Megjithëse disa juridiksione i referohenkritereve të mirëbesimit, siç përcaktohen nga Direktiva 93/13 / KEE806 për të kontrolluar kushtete pandershme të kontratës, të tjerët kanëkundërshtuar fuqishëm futjen e këtin nocioni. Në Francëdhe në Belgjikë, si dhe në Zvicër,ligjvënësit kanë zgjedhur të mos i referohen nocionit tëmirëbesimit në këtë kontekst. Në vend të kësajkriteret e “një zhbalancimi të konsiderueshëm”konsiderohen të mjaftueshme807. Rrjedhimisht neni L. 132-1i Kodit francez të Konsumatoritthekson se: [...] janë të padrejta, klauzolat të cilat kanë për objekt ose përefekt për të krijuar, nëdëm të jo-profesionale apo të konsumatorit, një mosbalancim të dukshëmmidis të drejtave dhedetyrimeve të palëve në kontratë”.Nga ana tjetër, sisteme të tjera ligjore përdorin nocionin emirëbesimit për të kontrolluar klauzolat në fjalë. Neni 1437 i Kodit Civil në Kebek thotë, përshembull, se “një kusht abuzive nënjë kontratë konsumatore ose kontratëad’hezioni është epavlefshme, ose detyrimi që rrjedh prej saj mund të reduktuktohet. Një kusht abuzive është njëklauzolë e cila është e tepërt dhe e paarsyeshme, e dëmshmepër konsumatorinapo palëntjetër,ndaj nuk konsiderohet të jetë në mirëbesim; në veçanti, një kushtgjë që dallon nga detyrimetthemelore që rrjedhin nga rregullat që rregullojnë normalishtkontratën dhe që ndryshon natyrën ekontratës është një kusht abuzive”. Ligji gjerman mundettë merret si shembull njësoj, për rastinkur mirëbesimi është një nga kriteret e përdorura për të kualifikuar njëkusht si të padrejtë. Parareformës së ligjit gjerman të detyrimeve, çështja e kushteve tëpadrejta janë zgjidhur me nenin 9të AGBG, një nen i paraqitur në ligjin e 9Shtatorit 1976 lidhur me “rregullimin e kushtevestandarde të biznesit”808. Sipas nenit 9: “(1) Çdo kusht që përfshihet në termat e zakonshme tëbiznesit të cilat, në kundërshtim me kërkesate mirëbesimit dhe pa ndonjë shkak të paarsyeshëmtë palës tjetër, do të anulohet.(2) Kur ka dyshime për një disavantazh të paarsyeshëm kur kjodispozitë1. është e papajtueshëm me idetë themelore të legjislacionit nga i cilikushtiderogon,ose2. kufizon të drejtat dhe detyrimet themelore që rrjedhin nga natyra e kontratës nëshkallë nëtë cilën kërcënohet realizimi i objektivit të parashikuar në kontratë”809.Ky ligj gjermna,i cili ështëme rëndësi është integruar në BGB dhe gjendet në nenet 305 – 310, dhe në veçanti në nenin 307.Për një kohë të gjatë shumica e autorëvegjermanëe kanë konsideruar të nevojshme të mbështetennë parimin e mirëbesimit:“Nevoja për t'u kthyer në nocionin e mirëbesimit për të kontrolluarkushtet e padrejta në ligjingjerman mund të shpjegohet vetëm nga struktura e veçantë emirëbesimit në atë legjislacion: mirëbesimiështë mbështetja themelore për elementët e cituar.Përmendja e këtyre elementëvepa i shoqëruar me nocionine mirëbesimit do t'i privonte ata ngaajo që i mban këta elementë të pandarë.Së fundi, ligji anglez edhe pse nuk është e njohur mepariminnë fjalë, ka prezantuar gjithashtu nocionin e mirëbesimit si një kriter që përdoret për tëpërcaktuar nëse një kusht është i padrejtë.

805Ibid.806 Direktiva 93/13/KEE 5 prill 1993807 G. Paisant, « Les clauses abusives et la présentation des contrats dans la loi n°95-96 du 1er février 1995 », D.1995, chr., fq. 99808Markesinis, H. Unberath, A. Johnston, The German Law of Contract. A Comparative Treaty, Hart Publishing,2006, fq.164809A. RIEG, « Rapport de droit allemand » in Les clauses abusives et les consommateur, RIDC 1982, fq. 926

268

7.8.8 Mirëbesimi, një bazë për mbrojtjen e krijimit të një besimi të gabuar

Në këtë pjesë të punimit do të referohem në aspektin psikologjik të mirëbesimit: mirëbesimi sinjë nocion subjektiv. Kjo qasje mund të gjendet si në kodet civile të sistemeve të së drejtëskontinentale ashtu edhe në sistemet e common law.

7.8.9 Vendet e sistemit kontinental

Mirëbesimi në kuptimin subjektiv gjendet në fusha të ndryshme, duke përfshirë të drejtënfamiljare810, ligjin që ka të bëjëpër pasuritë (ku zakonisht është një çështje e të drejtave tëpersonave në mirëbesimi që janë në posedimtë pasurive)811dhe ligji lidhur me restituimin (për tëshmangur ose kufizuar restituimin)pas anulimit ose shfuqizimit të një kontrate ose një pagese qënuk përbëntedetyrim812.Në mënyrë të ngjashme, Kodi Civil i Holandës përmban disa dispozitalidhur me mirëbesimin në kuptimin subjektiv. Megjithëse referenca parimore gjendet tek neni3:11, aplikimi i subjektivitetit të mirëbesimit mund të shihet edhe në nenet 3:86 paragrafi 1, neni5:73 dhe tek nenet 3:35, 3:36 dhe 3:44paragrafi 5.Është interesante të theksohet se një numër isistemeve ligjore kanë synuar të krijojnë njëdallim mes mirëbesimit në kuptimin subjektiv dheatij në kuptimin objektiv.Në të vërtetë, ligji gjerman bën dallimin midis “Treu und Glauben”(kuptimi objektiv) dhe“Guter glaube” (kuptimi subjektiv). Një dallim i ngjashëm është bërëedhe në vende të tjera, të tillasi ligj holandez. C. Mak, në komentin e tij813, shpjegon se shprehja“arsye dhe barazisë” përdoret për të përshkruar kuptimin objektiv në mënyrë që të shmangetkonfuzioni me përdorimin ekoncepti në kuptimin e tij subjektiv, siç gjendet për shembull nënenin 3:11 BW814. Hollanda në Kodin Civil ka kombinuar dy koncepte: atë të “goede trouw’'(neni 1374, seksioni 3 i Kodittë vjetër BW) dhe 'billijkheid' (neni 1375 i Kodit të vjetër BW)815

me qëllim të krijimit të konceptit të“Redelijkheid en billijkheid”i cili tani gjendet në nenet 6:2816

dhe 6: 248817të Kodit të ri,duke përcaktuar elementet që përbëjnë kuptimin objektiv tëmirëbesimit.

810http://www.lawcom.gov.uk/docs/lc292(1).pdf811Markesinis, H. Unberath, A. Johnston, The German Law of Contract. A Comparative Treaty, Hart Publishing,2006, fq.175812Kodi Civil në Francë, nenet 1844-16, 1935, Kodi Civil në Belgjikë, nenet 1380; 1691813M.H. Wissink, The Principles of European Contract Law, A Commentary, D. Busch, E. Hondius, H. van Kooten,H. Schelhaas, W. Schrama botim, Kluwer Law International, 2002, fq.47814Neni 3 :11 BW815Nenet 1374 seksioni 3 dhe 1375 yë Kodit të vjetër BW janë përkthimi injëjtë në Kodit eHollandës, në nenet 1134al 3 dhe në nenin 1135 të Kodit Civil në Francë816Neni 6 :2817Neni 6:248

269

7.8.10 Vendet e common law

Vendet e common law janë mjaft të gatshme për të përfshirë një koncept të lakueshëm simirëbesimit. Megjithatë, një shqyrtim i legjislacionit të këtyrevendeve zbulojn një përdorim tëcaktuar të mirëbesimit, megjithëse një përdorim i ndryshëm nga ajo që ështëtradicionalisht egjetur në lidhje me kushtet e padrejta të kontratës dhe që del nga një ndikimiEuropian.Përkundrazi çuditërisht, është kuptimi subjektiv i mirëbesimit që gjendet në pjesë të ndryshmetëlegjislacionitnë vendet e common law. Për shembull, shitja e mallrave të vitit 1979përdoretnocioni i mirëbesimit, ekskluzivisht në kuptimin e tij subjektiv. (pra, neni 23: “Kurshitësi i mallrave ka një titull të pavlefshëm për ta, por titulli i tij nuk është shmangur në kohën eshitjes, blerësi fiton një titull të mirë të mallrave, me kusht që ai t'i blejë në mirëbesim dhe padijeni për defektin e titullarit, shitësit”; neni 24: “Kur një person ka shitur mallra, vazhdon tëjetë ose është në posedim të mallrave, ose të dokumenteve të titullit të mallrave, dorëzimin osetransferimin nga ai person, ose nga një agjenti tregtar që vepron për të, të mallrave osedokumentevetë titullit përmes shitjes, pengut, parashikimeve të tjera, kundrejt çdo personidukemarrë të njëjtën gjë në mirëbesim dhe pa paralajmërim për shitjen e mëparshme, ka të njëjtinefekt sikur personi që bën dorëzimin ose transferimin të jetë i autorizuar shprehimisht ngapronari i mallrave për të bërë të njëjtën gjë”; neni 25 “(1) Kur personi ka blerë ose ka rënëdakord të blejë mallrat mban, me pëlqimin e shitësit, posedimin e mallrave ose dokumentet etitullit për mallrat, përmes shitjes, pengut, ose parashikimeve të tjera, ndaj cilitdo person qëmerr të njëjtën gjë në mirëbesim dhe pa paralajmërim për ndonjë barrë apo të drejtë tjetër tëshitësti origjinal në lidhje me mallrat, ka të njëjtin efekt sikur personi që bën dorëzimin osetransferimintë ishte një agjent tregtar në posedim të mallrave ose dokumenteve të titullit mepëlqimi i pronarit”818.Qasja subjektive për mirëbesimin gjithashtu shprehet në disa nene tëU.C.C. Për shembull, neni 2-403 (1) thekson se '... Një person me titull të pavlefshëm ka fuqi përtë transferuar një titull të tek një blerës të mirëbesim për vlerën ... ', ndërsa sipas nenit §2-506(2): 'Njihet e drejta e rimbursimit të një agjencie financimi e cila në mirëbesim ka blerë nënzotimin ose autoritetin e blerësitse sendi nuk është i dëmtuar,zbulon më vonë defekte në lidhje mendonjë dokument përkatës që ishte me sa duket i rregullt në dukje”.Analiza e sistemeve të ndryshme ligjore tregon se dallimi midis kuptimit objektiv dhe subjektivtë mirëbesimit është një problem që gjendet në çdo sistem. Mirëpo, mirëbesimi në kuptiminsubjektiv duket se nuk ka qenë burimi vështirësive. Është versioni objektiv i mirëbesimit që kashkaktuar dhe mbetet një burim debati, veçanërisht në disa vende të common law.

818Nenet 14(2) dhe 61(3) Të Aktit të Shitjes së Mallrave, 1979

270

7.9 ALTERNATIVAT E MIRËBESIMIT: KONTRIBUTI KONKRET I SË DREJTËSANGLEZE

Njohja e parimit të mirëbesimit (në kuptimin objektiv) shpresh prezantohet si një pukë edivergjencave midis së drejtës kontinentale dhe asaj të common law. Megjithatë, do të ishte egabuar të besonim se sistemet common law veçanërisht e drejta Angleze, mbetet e izoluar ngazhvillimet e fundit Europiane lidhur me idenë e “drejtësisë kontraktuale”819. Ndaj, pavarësishtfaktit se, në kuptim të ngushtë nuk ka një detyrim të mirëbesimit, si jurisprudenca ashtu edheakademikët kanë përdorur mekanizma me qëllim promovimin e “drejtësisë” në lidhjetkontraktore820.

7.9.1 Konsiderata ideologjike

Sikurse në të drejtën Franceze dhe në disa sisteme të tjera të së drejtës kontinentale821, e drejtaAngleze e kontratave ka evoluar nga qasja e saj e parë liberale në një qasje që promovon parimine “drejtësisë”.

7.9.1.1 Arsyet tradicionale përmbajtjen e importimit në Angli të konceptit të mirëbesimit

Formueshmëria e doktrinës së mirëbesimit mund të dëmtojë qëllimet e sigurisëdheparashikueshmërinë në urdhërimin e detyrave. Ky tension midis dëshirës për të përmbushurdisamasa të moralit ose të normave të komunitetit në marrëdhëniet kontraktuale dhe nevojën përtë ndërtuarrezultatet e parashikueshme kanë qenë qendrore për debatin mbi kuptimin emirëbesimit në kohët e fundit”822.Në përgjithësi, ideja qendrore që tenton të dalë nga komentet ligjoreanglo-saksone është frika sefutja e parimit të përgjithshëm të mirëbesimit do të krijojëpasiguri juridike. Nocioni imirëbesimit në vetvete mund të pranohet, por në një mënyrë të matur,dhe jo si një parim bazë qëkalon nëpër të gjitha marrëdhëniet kontraktuale. Përveç kësaj, integrimi i këtij parimi perceptohetsi një kërcënim për parimin e autonomisë kontraktualetë palëve, secila palë është e kufizuar nëndjekjen e interesit të tij personal823.Për më tepër, "frika është se mirëbesimi, të paktën në disaformulime, i jep gjykatave diskrecion të gjerë dhe të paparashikueshëm për të përshtaturdrejtësinë824. Së fundi,në përgjithësi konsiderohet se ligji anglez tashmë përmban mjete të

819J.F. O’Connor, Good Faith in English Law, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1991, Spec. kapitulli 3820E. Hondius, « The Protection of the Weak Party in a Harmonised European Contract Law: A Synthesis », Journalof Consumer Policy 2004, nr. 27, fq. 245821H. Collins, The Law of Contract, Fourth edition, LexisNexis, 2003, fq. 270822C. Thibierge-Guelfucci, « Libre propos sur la transformation du droit des contrats », RTD civ.1997, fq. 357.823Ibid824R. Brownsword, ‘Positive, Negative, Neutral: The Reception of Good Faith in English Contract Law’, inGood Faith in Contract: Concept and Context, R. Brownsword, N.J. Hird, G. Howells Eds., Ashgate, 1999, fq. 15

271

ndryshme që i shërbejnë të njëjtavefunksione si ajo që i atribuohet mirëbesimit. Ndaj, përse tëpërfshihet një koncept të ri që thjeshtduplikon funksionet e siguruara tashmë nga këtamekanizma të tjerë?Nga ana tjetër, autorë të caktuar janë të mendimit se njohja e një doktrine tëduhur tëmirëbesimit do të shmangte përdorimin e shtrembërimeve dhe nënshtrimeve825. Në tënjëjtën mënyrë RobertSummers ka propozuar që “pa një parim të mirëbesimit një gjykatës mund,në njërast të veçantë, ta ketë të pamundurpër të vënë drejtësi, ose ai mund të jetë në gjendje përtë bërë atë vetëmduke imagjinuar konceptet dhe rregullat ekzistuese juridike, duke vendosurkështu rregullin për rastet e ardhshme. Por, nga ana tjetër duke e bërë këtë mund të shkaktohensituata që preken nga pabarazia, paqartësia ose paparashikueshmëria. Përveç kësaj,imagjinatadhe krijimi i ri interpretues i ligjeve ekzistuese mund të devijojnë fokusin analitik apo edhe tëdëmtojnë në palë të pafajshme”. Kjo shkollee mendimit gjen mbështetje sot në Angli.

7.9.2 Zhvillimet e fundit të së drejtës Angleze

Qasja anglo-saksone në përgjithësi, dhe ajjo angleze në veçanti, mendohet seperceptojnë ligjin ekontratës përmes nocioneve të tilla si efikasiteti ekonomik dhe pranojnë si njëpasojë tëdomosdoshme një aplikim të ekzagjeruar të teorisë së autonomisë. Megjithatë, do të ishte duketsikua ka një ndryshim dhe se idetë e reja të bazuara në nocionin e drejtësisë janëduke u mbrojtursi nga gjykatat dhe nga ligjvënësi. Koncepti i drejtësisë duket të jetëi përbërë nga tre nocionekryesore: “Dominimi i justifikuar, ekuivalenca e shkëmbimitdhe nevojën për të siguruarbashkëpunimin”826.Një analizë e vendimit në Schroeder Music Publishing Co Lts kundër Macaulay827 ofronnjëshembull. Në këtë rast një kompozitor i ri kishte rënë dakord t'i jepte të gjitha këngët e tijredaktorit të tijnjë periudhë të rinovueshme prej pesë vitesh në shkëmbim të shpërblimit të fituarpërmespublikimin e veprave të tij. Megjithatë, asnjë premtim nuk ishte bërë në lidhje medetyrimin eredaktorit për të publikuar veprat. Shtëpia e Lordëve anuloi kontratën duke umbështetur në përmbajtjee tregtisë, në bazë të asaj se pozita më e dobët e kompozitorit e bëri atëtë binte dakord me njëmarrëveshje e pabarabartë sipas të cilës detyrimet e redaktorit ishinminimalë,ato të kompozitorit ishin maksimalë. Sipas analizës tradicionale ekonomike tëLigjitanglez të kontratave ishte e vlefshme dhe për këtë arsye duhet të zbatohej. Megjithatë, njëanalyze e tillë nuk do t'i lejonte gjykatës të merrte parasysh realitetin e ligjshëmduke përfshirëpozicionet përkatëse të palëve, besnikërinë dhe bashkëpunimin. Për shkak tëfaktit se karriera ekompozitorit ishte krejtësisht e varur nga fuqia diskrecionare eredaktorit gjatë një periudhe derinë 10 vjet, shkalla e nënshtrimit në lidhje me redaktorinu konsiderua si një formë e dominimit të

825J. Wightman, « Good Faith and Pluralism in the Law of Contract », in Good faith in contract: concept and context,R. Brownsword, N.J. Hird, G. Howells fq. 47826R. Powell, « Good faith in contracts », [1956] 9 Current Legal Problems 16827R.S. Summers, ‘Good Faith in General Contract Law and the sales provisions of the Uniform Commercial Code’,[1968] 54 Virginia Law Review

272

pajustifikuar. Mungesa e një detyrimi për të publikuar punët që parashikohen në kontratë ështëshumë e pabarabartë për t’u konsideruar e drejtë.Përveç kësaj, duke qenë se kompozitori nuk mund të përfundojë kontratën gjatë një të periudhetëcaktuar, ai nuk kishte asnjë mjet me të cilën të siguronte redaktori do të të marrë tëpaktën masatnë mënyrë që të sigurohet se kompozitori ka marrë disa përfitime nga kontrata, përmespublikimitdhe kryerjessë promovimit të punës së tij. Ky rast është dëshmi e një ripërtëritje në filozofinë esë drejtës së kontratës në Angli, por pa sulmuar autonominë dhe traditën tradicionale, teoritëekonomike të paraqitura në të kaluarën. Shtëpia e Lordëve thjesht ka marrë parasysh në mënyramë moderne vlera të reja të tilla si barazia, ekuivalenca e shkëmbimit dhe detyrësebashkëpunimit ndërmjet palëve kontraktuese - vlerat të cilat në përgjithësi garantohenngadetyrimii mirëbesimit në sistemet e së drejtës civile.Është një evolucion i cili është nënvizuar dhe forcuar me referenca statutore për mirëbesimin -edhe nëse këto rezultojnë më shpesh nga një detyrim për shkak të superioritetit të ligjit Europiandhe detyrimit për të transpozuar Direktivat Europiane sesa nga veprimet e qëllimshme828.Një ngashembujt tradicionalë, e cila vjen nën kategorinë e kontrataveuberrimae fidei, gjendet nëseksionin 17 të Ligjit për Sigurimin Detar 1906:“Një kontratë e sigurimit detar është një kontratëe bazuar mbi mirëbesimin dhe, nësemirëbesimi nuk respektohet nga njëra palë, kontrata mund tëkërkohet të anulohet nga pala tjetër829.Për më tepër, rregulloret e miratuara me qëllim tëtranspozimit të direktivave evropiane gjithashtu referohen shprehimisht në konceptin emirëbesimit.Prandaj Rregullorja 4 e Rregulloreve të Agjentëve Tregtarë 1993 parashikon që “parimi nëmarrëveshjen me agjentin e tij është detyrimi për të vepruar me përgjegjshmëri dhe nëmirëbesim”. Rregullorja5 thekson se palët nuk mund të shmangin detyrimin e mirëbesimit.Në tënjëjtën mënyrë, Rregullorja përKushtet e Padrejta në Kontratat Konsumatore, 1999,qëtranspozon Direktivën 93/13, përcakton në nenin 5 një kusht jo të drejtë si:(1) kushti nëkontratë, i cili nuk është negociuar në mënyrë individuale do të konsiderohet sie padrejtë nëse,në kundërshtim me kërkesat e mirëbesimit, shkakton një çekuilibër të konsiderueshëm nëtëdrejtat dhe detyrimet e palëve që rrjedhin nga kontrata, në dëm të konsumatorit”.Jurisprudenca embështet këtë dispozitë, siç duket në çështjen Director General of Fair Trading kundër FirstNational Bank plc830 në të cilën gjykata vuri në dukje se:“Mirëbesimi nuk ishte një konceptartificial apo teknik por nënkuptonte trajtimin e drejtë dhe të hapur,i cili kërkonte kushtet për t'ushprehur plotësisht dhe qartë, pa kurthet e fshehura dhe të shprehej merëndësinë e duhur që ujepet çështjeve që mund të veprojnë në mënyrë të pafavorshme përkonsumatorin, dhe kërkoi qëfurnizuesi të mos përfitojë, me dijeni ose pa dijeni, ngafaktorë që tregojnë pozicionin më të dobëttë negociatave të konsumatorit”.Përfundimisht, Rregullorja për Mbrojtjen e Konsumatorit (Shitja

828J. Wightman, « Good Faith and Pluralism in the Law of Contract », in Good faith in contract: concept and context,R. Brownsword, N.J. Hird, G. Howells fq. 45829H. Collins, The Law of Contract, 2003, fq. 28-29830[1974] 3 All ER 616, [1974] 1 WLR 1308, HL

273

në Distancë), 2002 parashikon në nenin 7 (2) se detyrimi i informimit ndaj konsumatorëve duhettë kryhet “në lidhje me ....sipas parimit tëmirëbesimitnë transaksionet tregtare”.

7.9.3 Alternativa teknike të mohimit të parimit të përgjithshëm të mirëbesimit

Sir Thomas Bingham në Interfoto Picture Library Ltd kundër Stiletto Visual ProgramsLtd831,pasi vuri në dukje se sistemet juridike që përdorin konceptin e mirëbesimit e bëjnë këtënëmënyrë që të importojnë ndjenjën e barazisë ndaj çështjeve të biznesit, konstaton se ligjianglez arrin në njëzgjidhje identike përmes zhvillimit të “zgjidhjeve të njëpasnjëshme nëpërgjigje tëproblemeve të paraqitura të padrejtësisë. Kështu ligji anglez832 thjesht aplikonmekanizma të ndryshme për të arritur një ndjenjë të barazisë në marrëdhëniet tregtare.Mekanizmat mund të jenë: “shqyrtimi”, “përfshirja e kushteve”, “ndikimi i panevojshëm dhepaaftësi”,”interpretim dhe kushte të nënkuptuara”,“gabim dhe përfaqësim”; “Durim dhendikimi i padrejtë”; “detyrimet e besnikërisë”; “Begatimi pas shkak dherestituimi”833.Rrjedhimisht, megjithëse avokatët mbeten kryesisht të kujdesshëm kur vjenpunapër të minuar parimin e autonomisë, ligji anglez nuk është i pabarabartë. Drejtësia nëkontratë është e mbrojtur nga mbështetja në nocione që janë të ndryshme nga mirëbesimi, dhe nënjë farë mase, më të saktase nocioni i mirëbesimit.

831[1988] 1 All ER 348 at 353 (CA).832W. Tetley, ‘« Good Faith in Contract, Particularly in the Contracts of Arbitration and Chartering », [2004] 35JMLC 561833Ibid, fq. 13

274

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

Në dekadat e fundit, interpretimi kontratës ne pergjithësi dhe interpretimi i kontratës në kuadërte lirive dhe të drejtave të njeriut është bërë pjesë e debateve juridike si ne drejtim vertikal ashtuedhe ate horizontal . Nga të gjitha fushat e ligjit, ndoshta asnjëra nuk i është nënshtruar studimitkrahasues aq shpesh dhe intensivisht sa e drejta kontraktore. Kjo është një nga temat më tëspikatura në debatet e tanishme rreth të pasurit të një drejte private evropiane dhe figurondukshëm në përmbledhjet e së drejtës krahasuese.Ka, natyrisht edhe tema të tjera të së drejtëskrahasuese, të tilla si torts (deliktet), marrëdhëniet familjare, e drejta penale dhe proçeduriale sidhe më së fundi, çështjet kushtetuese .Origjina e së drejtës krahasuese moderne e gjen fillesën në botën e civil law (Evropën

perëndimore) në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë, fillim shekullit të njëzetë dhe në atë kohëkontratat konsideroheshin gjerësisht si fushë dominuese dhe e shquar e ligjit. Pjesërisht, kjo ishtepër shkak të traditës të së drejtës romake që vinte theksin e saj në të drejtën private, veçanërishtnë të drejtën e detyrimeve dhe më veçanërisht tek kontratat; vihet re se në shumicën e kodevecivile klasike, kontratat zënë një pozitë qendrore dhe janë trajtuar shumë më gjerësisht se çdotemë tjetër individuale. Pjesërisht, pozicioni i shquar i kontratave është edhe për shkak të rolit tëtyre qendror në rregullimin e marrëdhënieve të tregut, veçanërisht në kulm të liberalizimit dhe nërëndësinë simbolike të marrëveshjeve private përsa i përket ideologjisë së autonomisëindividuale.Ligji modern krahasues filloi të përqëndrohej shpejt veçanërisht në studimin e ngjashmërive dhedallimeve midis sistemeve civil law dhe common law, e drejta kontraktore rezultoi të ishte njëfushë jashtëzakonisht pjellore për studime të tilla. Nga njëra anë, civil law dhe common lawqasjet për kontratat i kishin të ngjashme sa të ishin të krahasueshme për shkak se të dypërqëndrohen rreth temave të përbashkëta, të tilla si formimi kontratës (ofertës dhe pranimit),mospërmbushjes dhe mjeteve juridike për mospërmbushjen, interpretimit, ndryshimit tërrethanave, gabimit, mashtrimit dhe detyrimit por, nga ana tjetër, këto sisteme treguan dallime tëkonsiderueshme sa për ta bërë interesant dhe të vlefshëm një krahasim të tillë, një shembull, nëlidhje me doktrinën e shkakut dhe faktit, konceptet themelore të shkeljes dhe theksi i veçantë nëndryshimin midis përmbushjes dhe shpërblimit të dëmeve.Pamja e përgjithshme e dhënë në këtë temë na zbulon një sërë dallimesh në midis sistemeve civillaw dhe common law dhe gjithashtu mes të drejtës franceze dhe gjermane si dy eksponentëtkryesorë të traditës së civil law-t dhe deri në një farë mase, madje edhe mes të drejtës anglezedhe asaj amerikane. E njëjta gjë është e vërtetë edhe për çështje të tjera madhore në fushën e sëdrejtës së përgjithshme të kontratës që nuk janë prekur si: kapaciteti kontraktual, gabimi,agjensia. Por kjo pasqyrë ka treguar gjithashtu se ka një konvergjencë graduale. GjykataEvropiane është tradicionalisht e kufizuar për të ndërhyrë kur një shtet shkel të drejtat themeloretë një prej shtetasve të tij, tani e sheh rolin e tij më të zgjeruar. Tani, marrëdhëniet vertikalendërmjet shtetit dhe individit nuk janë të vetmit që janë vënë nën disiplinën e dashamirësisë nga

275

gjykata e Strasburgut. Marrëdhëniet private, kryesorja e të cilave janë marrëdhëniet kontraktualeqë janë në pajtueshmëri me K.E.D.NJ-në dhe protokollet e saj shtesë.Nëpërmjet shtetit, gjyqtari Evropian siguron se transaksionet ligjore në mes të individëve nëpërputhje me të drejtat e traktatit. Njohja e efektit horizontal të K.E.D.NJ-së e lejon GjykatënEvropiane për të shqyrtuar zbatimin e të drejtave themelore në marrëdhëniet private. Nëpërmjetveprimit të shtetit - i cili mund të manifestohet nga një veprim ose mosveprim i shtetit - dhepotencialin për një vend të dyfishtë – nëse në nenin 1 i K.E.D.NJ-së, ose në teorinë e detyrimevepozitive – GJ.E.D.NJ-ja vazhdimisht zgjeron mundësinë e ofruar nga efekti indirekt horizontalqë krijoi mundësinë për ndikimin e saj në veprimin e gjyqtarit të brendshëm.Ky i fundit, kur do të interpretojë kontratën e domosdoshmërisht do të orientohet në qasjen e saj

me kërkesat evropiane. Ndikimi i të drejtave të njeriut mbi interpretimin e kontratës meinterpretim kuptohet gjerësisht këtu si përcaktimi i përmbajtjes së kontratës dhe ashtu detyrimettë cilat janë në mënyrë indirekte.Efekti horizontal i K.E.D.NJ-së në interpretimin e kontratësështë zbatuar në mënyra të ndryshme. Në të vërtetë, ndikimi mund të luajë rol të rëndësishëm nëtë drejtat themelore të kontratës në përgjithësi - duke përfshirë, për këtë arsye, interpretimin ështëvërejtur dhe materializohet në nivele të ndryshme.Zbatimi i të drejtave themelore të marrëdhënieve private ndodhin nëpërmjet modifikimit të disamjeteve evropiane për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, duke përfshirë zgjerimin eproporcionalitetit, e cila tani duhet të përballet me interesat private. Për më tepër, vëzhgimi iforcimit të autoritetit dhe karakterit të vendimeve të GJ.E.D.NJ-së e cila është paraqitet mefuqinë në rritje të gjyqtarit evropian përtej kompetencave të dhëna zakonisht nga K.E.D.NJ-ja.Shqyrtimi i rastit të tij në të drejtën e brendshme ka tendencë të rritet në idenë se veprimi igjykatës kombëtare gradualisht do të kontrollohet gjithnjë, e orientuar në interpretimin ekontratës. GJ.E.D.NJ-ja ka sukses në krijimin e një klime të favorshme për zgjerimin eautoritetit.Aktiviteti i saj për qëllim zhvillimin e efektit horizontal të K.E.D.NJ-së ndikon në kontratë duke

parë veprimet e gjyqtarit të brëndshëm, dhe duke bërë të mundur që ai të luajë një rol tërëndësishëm në kontratë. Të drejtat themelore ndikojnë në interpretim, për shkak të ndikimit qëato luajnë në kontratën në tërësi dhe nga shtrirja e interpretimit që kuptohet gjerësisht si në vlerëpër të përcaktuar përmbajtjen e kontratës. Në mënyrë të jashtëzakonshme, Gjykata Evropiane kandërhyrë disa herë drejtëpërdrejtë në interpretimin e kontratës, duke luajtur rol në të drejtatthemelore me një ndikimi të menjëhershëm mbi interpretimin e tyre, dhe kërkon leximin e aktitqë jetë në përputhje me K.E.D.NJ-në.Gjykata Evropiane ka treguar se ajo mund të kthehet në një gjykatë të interpretimit të brendshëm.Nga ky këndvështrim, ai ndërhyn në dy faza. Shteti është dënuar për herë të parë nëinterpretimin e kryer nga gjykatat e brendshme, duke theksuar se kuptimi i kontratës nuk ishte nëpërputhje me K.E.D.NJ- në. Gjykata vlerësoi se çështja e interpretimit të kontratës nuk është nënjë "zonë ndalimi konvencional834”. Gjykata Evropiane ndonjëherë shkoi edhe më tej në fjalën e

834 J.-P. Marguénaud, Op. Cit. (V. Note 287) 834 E. Picard, Op. Cit. (V. Note 10).

276

saj duke treguar sesi interpretimi i gjykatës vendase si do të kishte qenë i mirë në rastin konkret.Sipas rastin Pla dhe Puncernau është tipike për ilustrimin prej këtij perfundimi. Ajo tregon se siGjykata Evropiane është pjesë e zyrës së gjyqtarit të brendshëm dhe zbaton një ndërhyrje tëvërtetë interpretuese.Ndikimi i drejtpërdrejtë i zbatimit të të drejtave të njeriut nga ana e Gjykatës Evropiane krijonpasoja të rëndësishme. Nëpërmjet jurisprudencës Pla dhe Puncernau, kompetencat e gjyqtaritjanë zgjeruar në masë të madhe, pasi ai është në gjëndje për të dënuar interpretimin e kryer ngagjykata kombëtare që nëse interpretimi bie në kundërshtim me të drejtat themelore. Përveçkësaj, parimi i subsidiaritetit Evropian ka favorizuar zgjidhjen e mosmarrëveshjeve nga organetkombëtare . Gjyqtari Evropian është i pozicionuar në gjykatën e katërt më të lartë ose të gjykatëssë apelit, e cila çon në pikëpyetje rolin e Gjykatës Supreme dhe gjykatave kombëtare nëinterpretimin e kontratës.Ndikimi në të drejtat themelore të diktuara nga Gjykata Evropiane. Ndikimi konsekuent i tëdrejtave themelore në interpretimin e kontratës është pjesërisht rezultat i veprimit të gjyqtaritevropian i cili zë një vend të rëndësishëm në këtë proces, është ai që dikton influencimin, ai i cilie drejton. interpretimin e kontratave që nuk janë nën juridiksionin e tij, por ai është dukevepruar mbi të drejtat e njeriut dhe sundimin e ligjit që ai do të jetë në gjendje për të ndikuar nëpunën e gjyqtarit të brendshëm. Përmbajtja e veprimeve të tij ndaj këtij ndikimi është ilarmishëm me kalimin e kohës, si në aspektin e sasisë ashtu edhe të cilësisë.Në të vërtetë, gjatë zhvillimit të e veprimeve të ndryshme - duke luajtur rol në cilësinë e ndikimit– GJ.E.D.NJ-ja gradualisht ka arritur të mbizotërojë në interpretimin sa i përket shkallës dhe përshume arsye . Duke ndikuar në mënyrë indirekte me interpretimin e kontratës - më rrallë prej –GJ.E.D.NJ -së ka pjesën themelore në interpretimit të kontratës. Në të vërtetë, duke përcaktuarse të drejtat themelore të zbatohen në marrëdhëniet private, privatizimin e mjeteve të saj përzgjidhjen e konflikteve, forcon autoritetin e vendimeve të saj, duke gjykuar interpretimin e dhënënga gjyqtari brendshëm, kërkojmë të imponojmë vizionin e tij për të drejtat e njeriut.Gjyqtari Evropian dikton influencën që duhet të luajnë të drejtat themelore në interpretimin ekontratës. Kjo është pjesa më kryesore, por deri më tani nuk mund të ekzistojë pa kontributin egjykatës vendase e cila është në thelb, jo për të përcakton influencen, por edhe e pranon atë. Nëtë vërtetë, Gjykata Evropiane kufizohet nga mungesa e njohjes në lidhje me efektin edrejtpërdrejtë horizontal të Konventës. Kjo nuk është për atë që të ndërhyjë në marrëdhënieprivate, madje edhe në mënyrë të tërthortë, për të përcaktuar drejtimin e kontratës .Leximi i kontratës përmes prizmit të të drejtave të njeriut kryesisht është rezultat i veprimit nëfushën e brendshme, e cila merr indirekt influencën e diktuar nga Gjykata Evropiane. Atakanë për detyrë interpretimin e kontratës, sipas rregullave të përcaktuara në Kodin Civil. Përveçkësaj, ndikimi i të drejtave themelore është për të një kornizë e re e referencës, të cilën ai duhetta përdori për të përcaktuar kuptimin e aktit kontraktor .

834J.-F. Renucci, « Les Frontières Du Pouvoir D’interprétation Des Juges Européens », Jcp 14 Mars 2007, Éd.G,N°11.834 J.-P. Marguénaud, Op. Cit. (V. Note 287.

277

Ndikimi mikpritëse i të drejtave themelore të interpretimit.- Interpretimi i kontratës në aspektine të drejtave themelore zbulon parësinë e të drejtave themelore në kontratë. Pasojat e ligjit tëdetyrimeve dhe të drejta vetë brendshme në përgjithësi janë të rëndësishme. Kontrata nuk ështëkonsideruar si një mjet nënshtrimi, i diktuar nga konsiderata e thjesht liberale dhe ebarazisë.Nëpërmjet të drejtave themelore, gjyqtari rikthen një ekuilibër që nuk mund tëekzistojë.Liria e kontratës nuk është vlera e preferuar.Përveç kësaj, rendi i brendshëm publik nuk është i mjaftueshëm për të frenuar marrëdhënietnjerëzore.Në mënyrë të veçantë, objektivi i ndjekur nëpërmjet interpretimit të kontratës kandryshuar.Interpretimi ndryshon në formë, por edhe në substancë.Në formë, nuk është njëevolucion i rregullave të rendit publik udhëzues i interpretimit të kontratës,qëi korrespondonnjë normë të detyrueshme për individët të cilët nuk mund të ndryshojnë as në sjelljen e tyre, osenë marrëveshjen835 e tyre, në rendin e brendshëm publik, i cili ka menduar se është bazuar deritani nga gjyqtari për të interpretuar se marrëveshja është zgjeruar.Funksioni për të pajtuar interesat e ndryshme në lidhje me një rregull është i tillë që kompania ekonsideron thelbësore origjinën dhe ajo do të lejojë që gjyqtari t’i japi kuptim kontratës sëparaqitur , për të "kryer një gjykim vertikal mbi marrëveshjen se ajo është paraqitur nëshqyrtimin e kësaj ideje të përgjithshme836."Ky përcaktim për kuptimin e kontratës tani do tëduhet të marrë parasysh rregullat nga rendi publik evropian, i cili është një bllok i rregullave tëpërcaktuara nga GJ.E.D.NJ-ja - në shtetet anëtare - që korrespondon me kushtetutën si njëobjektiv i shoqëri demokratike.Takimi gjithnjë e më i zakonshëm në mes të këtyre dy grupeve të rregullave - për shkak tëndikimit të luajtur nga të drejtat themelore në interpretimin e kontratës - shkakton një ndryshimnë rendit të brendshëm publik. Prandaj, gjyqtari është bazuar - ekskluzivisht përveç rregullavetë ndryshme nga ato të parashikuara nga ligji i brendshëm, për të interpretuar kontratën. Nëpërgjithësi, kur këta të dy përballen me politikat publike, rendi publik Evropian do tëmbizotërojë. Përfshirë dhe rregullat e ligjit në fuqi - dhe gjykatësi duhet të përmbushë kërkesat eK.E.D.NJ-së, pra rëndësia më madhe në interpretimin e kontratës dhe të tejkalon rregullat ebrëndshme.Kjo përparësi e cila ndikon drejtpërdrejtë në interpretimin e kontratës dhe ka luajtur në kuadrin

e lirisë kontraktore të individëve nuk mund të sigurohet pa kufij, kështu që çështja e lëvizjes sëvet, në kontekstin e interpretimit, i lejon për të matur vargun. Substancën dhe edhe pse kjoanalizë nuk është e ndarë gjithmonë - ne duhet të njohim lindjen e teorisë së detyrimeve pozitivetë individëve.Në të vërtetë, kjo teori, e cila është përdorur normalisht për të drejtat e qiramarrësve GJ.E.D.NJ-ja - në një kornizë vertikale - për të vendosur shtetin e ngarkon me një detyrë për të respektuardhe mbrojtur të drejtat themelore të individëve, që janë zgjeruar midis individëve. Gjyqtari bënpërgjegjës individin detyrimi nga i cili është respektuar - madje edhe për të bërë më efektive - të

835 Neni 6 I Kodit Civil.836 J. Ghestin, Op. Cit. (V. Note 462), P. 77.

278

drejtat e njeriut të personave të tjerë. Në të vërtetë, ai neutralizon një klauzolë në kontratë oseshton një detyrim për një kontratë, pasojat janë "objektive" në të njëjtën gjë, që do të thotë segjyqtari ka tendencë në interpretimin e asaj nëpërmjet prizmit të të drejtave themelore, tëndryshojë gjithnjë nga kontrata. Ai krijoi ndaj njërës palë një detyrim të ri që mund tëkonsiderohet një detyrim pozitiv për palën tjetër.Jurisprudenca e gjykatave të brendshme tregon miratimin e tij gradual të standardeve evropianepër të zgjidhur mosmarrëveshjet interpretuese në të cilat ato përballen .Kur përcaktohet kuptimi injë kontrate që është i nevojshëm, GJ.E.D.NJ-ja përbën një mjet që mundëson atë për të rriturvendimin e saj dhe t'i jepte një bazë më të madhe interpretimi. Gjykata kombëtare është për tëzbatuar ndikimin e të drejtave themelore, e cila është përcaktuar nga Gjykata Evropiane në këtëdetyrë, jurisprudenca e brendshme tregon se risi më i zakonshme e gjyqtarit është përrespektimin e të drejtave themelore në fuqi detyruese të kontratës, në mënyrë që ato të përbëjnënjë standard të rëndësishëm të referencës mbi të cilat gjykata kombëtare bazohet në interpretim.Në disa hipoteza më pak specifike, gjyqtari i brendshëm i preferuar për të favorizuar kontratënnë kundërshtim me mbrojtjen e të drejtës themelore po ato preçedentë nuk vijnë deri më tani nëkundërshtim me gjetjen tepër të përgjithshme të një parësie pothuaj sistematike të të drejtavethemelore mbi fuqinë e kontratës së detyrueshme. Origjina e shënuar thellë nga liria dheindividualizmi, kontrata tani është subjekt i një kërkimi elitar i zbatuar nga gjyqtari. Gjithë afrimii tij niset me arsyetimin më tradicional dhe respektimin e lirisë së kontratës, që është dukekërkuar "harmonizimin praktik midis të gjitha interesave të përfshira837."Ndikimi i të drejtave të njeriut, si rezultat i punës së mëtejshme të Drejtësisë Evropiane dheDrejtësisë së Brendshme. Të drejtat themelore ndikojnë dukshëm në interpretimin e kontratave.Kjo ngjarje është rezultat i punës së përbashkët në mes të GJ.E.D.NJ-së dhe gjykatave vendase.Kjo ndarje është e organizuar, sepse secili prej tyre –i zgjedhur në mënyrë të qëndrueshme -përmbush një rol të veçantë, të cilën ai nuk e ka humbur.Kështu, Gjykata Evropiane dikton ndikimin, që merr gjykata e brendshme. Për shkak tëmungesës së njohjes së një efekti horizontal të drejtpërdrejtë të K.E.D.NJ-së në lidhje meGjykatën Evropiane, ajo ishte në gjendje pengese fillimisht rreth kësaj duke zhvilluar gradualishtdhe nëpërmjet manovrave të ndryshme efektin e ndikimit indirekt. Duke vepruar kështu, ai kakrijuar gradualisht një klime të favorshme për shfaqjen e saj në ligjin kombëtar në rritje, edhe psendikimi i të drejtave të njeriut në kontratë është ndërmjetësuar.Kohët e fundit, Gjykata Evropiane ka bërë një hap të mëtejshëm në veprimet e saj , dukeinterpetuar të drejtat themelore me ndikimin të menjëhershëm , gjithashtu ajo kërkon leximin ekontratës së kryer në përputhje me K.E.D.NJ-në. Në të drejtën e brendshme, leximi i kontratëspërmesë prizmit të të drejtave të njeriut është nën efektin e drejtpërdrejtë horizontal të K.E.D.NJ-së. Pritja jo e favorshme e rezervuar për ta sot që gjyqtari e di se ai përballet me një dënim tëmosrespektimit të interpretimit të K.E.D.NJ-së - gjeneron më shpesh përparësinë e lirisë së fundite cila ka përballje kontraktuale, dhe nëpërmjet saj gjejmë forcën detyruese të kontratës. Pasojat e

837 J.-J. Abrantes, Op. Cit. (V. Note 442), P.170.

279

kontratës dhe interpretimi i kësaj të fundit, çon në ndryshim dhe qasjen e gjyqtarit ende në këtoambiente. Por kjo vjen nga Gjykata Evropiane ose të brendshme, që efekti i vërejtur i tëdrejtave themelore në interpretimin e kontratës është i përsosur. Në të vërtetë, edhe pseplotësueshmëria e veprimeve të tyre është e qartë, elementet e caktuar ndihmojnë për të vlerësuarshkallën e këtij ndryshimi.Mënyra e interpretimit të kontratës nga gjyqtari Evropian ndikon përmes të drejtave themelore.

Në të vërtetë, elemente të ndryshëm mund të përmirësohen, e cila do të ketë efektin duke idhënë më shumë besueshmëri dhe koherencë të veprimit të saj. Ky ndikim nuk mund të mohohet- çështja e ekzistencës së saj paraqitet edhe më shumë dhe ndoshta nuk priret të ulet. Kështu,duket më e qëndrueshme më e përshtatur - nuk humb nga vëmendja zgjidhja emosmarrëveshjeve të interpretimit..Të dy kontraktuesit vazhdojnë deri në kuptimin që i kanë dhënë aktit dhe interesave të ndryshmeduhet të vihet përpara për pushtet dhe ndikim në mënyrë efektive përballur një interpretim qëështë aq i drejtë të jetë e mundur. Identifikimi i këtyre interesave dhe zbatimi i tyre nëpërmjetpërdorimit të parimit të proporcionalitetit. I projektuar para se gjyqtari Evropian të aplikojë nënjë mosmarrëveshje vertikale, rimëkëmbja e kërkesës më të fokusuar në interesat specifike tëkontraktorëve.Tani për tani, Gjykata Evropiane ka aplikuar "proporcionalitetin e privatizuar838" edhe rastit për

t'u marrë parasysh një manifestim i ri i këtij parimi është i shenjtëruar. Për këtë arsye, njëreflektim është i nevojshëm në mënyrë që akordon gjyqtari evropiane parimi i proporcionalitetitnjë masë e autonomisë dhe diferencimit nga parimi klasik i proporcionalitetit, i cili u krijua për tëkufizuar ndikimin e autoriteteve publike të të drejtave themelore të individëve.Në këtë drejtim, studimi u fokusua në teknikën e ndërhyrjes palës së tretë - mekanizmi ekzistues,por para Gjykatës në kontekstin e marrëdhënieve vertikale - të dinë se deri në çfarë masemundet, në rrethana të jashtëzakonshme - në praktikën gjyqësore materiali është ende i rrallë,dhe nuk ka për qëllim të inkurajojë përpunimin e mosmarrëveshjeve në interpretim në nivelevropian - lejimin e procedurës së rrëzuar kontraktuese të interesave. Në të vërtetë, me sa duket,sidomos në kontekstin e një koncepti të rreptë të interpretimit, rëndësinë dhe kuptimin që mundtë japi një kontraktues i pranisë së një klauzolë të veçantë në kontratën e meriton ajo ka aftësiapër të shprehur atë.Nevoja për një vlerësim të kontraktorëve në vendimin Interpretimi duhet të kalojnë nëpërefektivitet më të madh të vendimit. Ngritur nga doktrina në lidhje me kontratën në përgjithësi, kydebat mund të ketë një interes të veçantë në kuadrin e interpretimit të kontratës, ndryshojnë nëvarësi të interpretimit të projektimit mbajtjen.Liria e zbatimit të detyrueshëm në të drejtën e brendshme, mbrojtja e kontraktorit në përputhjeme Gjykatën Evropiane të Drejtave të Njeriut nuk mund të sigurohet siç duhet në atë masë qëçështja shkon jashtë në Strasburg. Pas gjykimit Evropian, ka procedurë që lejon aplikanti të jetë

838 J.-P. Marguénaud, Op. Cit., (V. Note 191).

280

në gjendje të rishqyrtojë çështjen brenda vendit. Vendimet e ndryshimit të Gjykatës Evropiane tëtë Drejtave të Njeriut është vetëm gjendja e ankuesit, por të lejojë K.E.D.NJ për të zhvilluar839.Ndikimi konsekuent i të drejtave themelore në interpretimin e kontratës është e përsosur.Vendimi Evropian i interpretimit, siç është paraparë tani kërkon kontraktorët të vlerësojnë mëshumë. Përcaktimi i kuptimit të kontratës është një marrëdhënie problematike me e madhe, derinë masën që pasojat do të jenë të krijuara në kontratën në mënyrë të pashmangshme tëndryshojnë gjëndjen e tyre personale.Studimi tregoi se ndikimi i të drejtave të njeriut në interpretimin e kontratës, kur ky interpretimështë bërë në nivel evropian nuk i ka lejuar të marrë parasysh sa kontraktorët. Rrugët eshqyrtimit, bazuar në debatet themelore doktrinore të kryera tashmë, lejohen të marrin nëkonsideratë, në interpretimin e saktë të kontratës para, se vlerësimi mund të kalojë fillimisht dukeiu përshtatur vendimet evropiane, e cila do të lejojë më shumë parasysh interesin në fakt nëkonflikt, dhe konsideratë më të madhe të palëve aktualisht në konflikt, për të cilën ështëkonsideruar çështja e ndërhyrjes së palës së tretë840. Ky vlerësim i kontraktorëve nga interpretimii kontratës kërkon përshtatjen e vendimit evropian të interpretimit por edhe nga ana e çështjes sëefektivitetit të vendimit Evropiane të interpretimit. Bazuar në këto debate doktrinore të lidhura,interesi i shtyrë në pjesën e përparme të interpretimit për të treguar se interesi i një qasjeje të tillëvaret në fakti nga origjina e interpretimit në nivel kombëtar, sipas kësaj ka qenë e nevojshmepër shkak të një- kompensimi apo të mosfunksionimit strukturor. Përfshirja e tyre është einkurajuar më e rëndësishmja, për shkak se ata ndoshta do të nxisin trajtimin emosmarrëveshjeve interpretimi në kuptimin e të drejtave themelore në nivel thjesht kombëtar, pamohuar ndikimin e Gjykatës Evropiane.Në kuadër të interpretimit të kontratës, vendosja e referencës paraprake do të jetë e dobishme. Nëtë vërtetë, kjo do të kufizonte veprimin e gjykatave evropiane dhe forcimin e gjyqtarit tëbrendshëm. Vendimi paraprakë - nëse janë apo jo të përdorura nga gjykata kombëtare - nuk do tëpengojë aplikanti për të aplikuar në Gjykatën Evropiane, pasi aplikimi individual nuk do të jetë ikufizuar me këtë teknikë. Por, dikush mund të mendoj se kjo do të shtyjë zbatimin e aplikantinnëse të kthehet në Gjykatën Evropiane. Për më tepër, kjo teknikë do të ketë avantazhin e dyfishtëtë forcimit të rolit të gjykatave të brendshme, por edhe për të përmirësuar përmbajtjen e këtyrevendimeve në lidhje me përputhje me K.E.D.NJ-në, në atë masë që ajo mund të kërkojë ngagjyqtari për çështjet e interpretimi i të drejtave themelore.Por, zbatimi i referencës paraprake me rastin e interpretimit të kontratës është më e vështirë nëaspektin e rregullave të brendshme të interpretimit. Për sa i përket përmbajtjes së çështjes, sendetdo të jenë të njëjta si në kontekstin e një pyetje në një kontekst të përgjithshëm. Megjithatë,çështja e shpërndarjes së kompetencave në mes të gjyqtarit të procedurës paraprake dhe Gjykatasë Lartë është pjesë e ndërlikuar. Në të vërtetë, gjykatësit kanë para gjykimit sovran nëinterpretimin, dhe Gjykata e Lartë mund të ndërhyjnë në rastet e shtrembërim. Në këtë rast, çfarë

839 J.-P. Marguénaud, P. 113.840 G. Cohen-Jonathan, Op. Ci,Fq . 535.

281

pushteti do të jetë përgjegjës për pyetjen? Nëse dikush me të vërtetë dëshiron një fortesë, ajoduhet të jetë në Gjykatën e Lartë të ketë detyrimin dhe gjykatat fakultative. Por kjo do të mohojëfuqitë e dhëna atyre më gjerë. Është e rëndësishme që gjykatat të mbetet sovrane, për aq sainterpretimi e një kontrate në thelb të ngritur pyetje në lidhje me faktet. Nëse ka një mundësi përgjykatësit, ajo duhet të jetë një detyrim për Gjykatën e Lartë?Kjo do të jetë e mundur, të mos shkojnë shumë në kundërshtim me rregullat e brendshme të

ligjit, se Gjykata e Lartë nuk paraqet ndonjë pyetje dhe i referohet gjykatave më të ulëta. Dikushmund ta imagjinoj se aplikimi i K.E.D.NJ-së nga një kontraktorët që është e mundur në qoftë segjendja e dyfishtë e shterimit të mjeteve ne dhe kanë referuar një pyetje më gjerë Gjykatën eStrasburgut. Inkurajimi këtë sigurisht do të rezultojë në kufizimin e numrit të kontraktorët tëkërkesave përpara Gjykatës Evropiane dhe për të inkurajuar përpunimin e mosmarrëveshjeveinterpretimin më të gjerë.Rekomandohet që praktika unifikuese e Gjykatës së Lartë, por gjithashtu edhe praktika ekolegjeve të thjeshta, duke iu referuar edhe problematikave të hasura në prakitka, të ketë njëqasje më të mirë ndaj praktikës së Gjykatës së Strasburgut.

282

BIBLIOGRAFIA

Literaturë

1. A. Danis-Fatome, Apparence et contrat, 20042. A.-S. Lavefve-Laborderie, La pérennité contractuelle, Préf. Catherine Thibierge, 2005 ;3. Alexandre, « Rapport français. Droit international privé », in La bonne foi, Journées

louisianaises, Travaux de l’Association Henri Capitant, tome XLIII, Litec, 19924. Antoniolli, “ Principles of European Contract Law and Italian Law. A Commentary »,

L.Antoniolli, A. Veneziano, Kluwer Law International, 2005;5. Beale, A. Hartkamp, H. Kötz, D. Tallon eds., Cases, Materials and Text on Contract Law,

Hart Publishing, 20026. Brownsword, ‘Positive, Negative, Neutral: The Reception of Good Faith in English

Contract Law’7. C. Thibierge-Guelfucci, « Libre propos sur la transformation du droit des contrats », RTD

civ.19978. C. Twigg-Flesner, D. Parry, G. Howells, A. Nordhausen, An Analysis of the

ApplicationAnd Scope of the Unfair Commercial Practices Directive, 20059. Colas “ La notion d’équité dans l’interprétation des contrats » 198010. Collins, The Law of Contract, Fourth edition, LexisNexis, 200311. D. Dankers-Hagenaars, « Rapport Néerlandais », in La bonne foi.12. D. Houtcieff, Le principe de cohérence en matière contractuelle, Préf. H. Muir-Watt,

PUAM, 200113. D. HOUTCIEFF, Le principe de cohérence en matière contractuelle, Préf. H. Muir-Watt,

PUAM, 200114. D. Mazeaud, « La confiance légitime et l’estoppel », RIDC 2006-215. D. Mazeaud, « Le nouvel ordre contractuel », 200316. D. Simon, Le système juridique communautaire, 200117. D. Tallon, « Hardship » in Towards a European Civil Code, Third Fully Revised and

Expanded Edition, Kluwer Law International, 200418. De Lamberterie, G. Rouhette dhe D. Tallon, Les principes du droit européen du contrat,

Paris, 199719. De Officis - Cicero20. Domat, Traité des lois, 1689, redaktuar dhe komentuar nga J. Remy, Paris 183521. Dubouis et Cl. Blumann, Droit matériel de l’Union européenne, Montchrestien22. E. Hondius, « The Protection of the Weak Party in a Harmonised European Contract

Law: A Synthesis », Journal of Consumer Policy 200423. E. Poillot, Droit européen de la consommation et uniformisation du droit des contrats,

Préf. P. de Vareilles- Sommières, 2006, nr. 627; Y. Loussouarn, “ Rapport de synthèse »,in La bonne foi, TAHC, 1992

283

24. E. Zoller V° Bonne foi, in Dictionnaire de la culture juridique.25. E. Zoller, La bonne foi en droit international public, Paris, Pedone, 197726. E.M.S. Houh, The Doctrine of Good Faith in Contract Law: A (Nearly) Empty Vessel ? ,

(2005), Utah Law Review 127. Eorsi, “Problems of Unifying Law on the Formation of Contracts for the International

Sale of Goods », Am. J. Int.Law, 197928. F. Wieacker, Zur rechtstheoretischen Präzisierung des § 242, Tübingen, 195629. G. Leclerc, “Rapports canadiens. Le contrat en general.”, in La bonne foi.30. G. Paisant, « Les clauses abusives et la présentation des contrats dans la loi n°95-96 du

1er février 1995 », D. 199531. G. Wicker Les concepts contractuels français à l’heure des principes du droit européen

des contrats, 200332. Goldman, “ La lex mercatoria dans les contrats internationaux: réalités et perspectives

»,197933. Good Faith in Contract: Concept and Context, R. Brownsword, N.J. Hird, G. Howells

Eds., Ashgate, 199934. H. Roland, Lexique juridique. Expressions latines, 200435. Hetsch, « L’émergence des valeurs morales dans la jurisprudence de la CJCE »,198236. J. Gordley, “ Good Faith in Contract Law in the Medieval ius commune », in Good Faith

in European Contract Law, R. Zimmermann, S. Whittaker, Cambridge University Press,2000

37. J. Mestre, « Neni 1 :201 – Bonne foi », in Regards croisés sur les principes du droiteuropéen du contrat et sur le droit français.

38. J. Wightman, « Good Faith and Pluralism in the Law of Contract », in Good faith incontract: concept and context, R. Brownsword, N.J. Hird, G. Howells.

39. J.F. O’Connor, Good Faith in English Law, Aldershot, Dartmouth Publishing Company,1991

40. J.-L. Baudouin dhe P.-G. Jobin, “Les obligations”, në bashkëpunim me N. Vezina,; 200541. J.-P. Levy, A. Castaldo, Histoire du droit civil, Précis, Dalloz, Edicioni i parë, 200242. Jaluzot, La bonne foi dans les contrats, Etude comparative de droit français, allemand et

japonais, Dalloz, 200143. Jauffret-Spinosi, “ Théorie et Pratique de la Clause Générale en Droit Français Et Dans

les autres Systèmes Juridiques Romanistes », 200644. Jourdain, ‘Rapport français’, in La bonne foi (journées louisianaises), Tahc, Tome XLIII,

Paris, Litec, 199245. L. Fin-Langer, L’équilibre contractuel, Pref.Catherine Thibierge, 2002 ; L. Grynbaum, Le

contrat contingent, l’adaptation du contrat par le juge sur habilitation du législateur , Préf.Michelle Gobert, 2004;

46. L. Leveneur, ‘Le forçage du contrat’, Droit et Patrimoine 1998

284

47. Lalive, “ Sur la bonne foi dans l’exécution des contrats d’État », in Mélanges offerts àRaymond Vander Elst, ed. Némésis, 1981

48. Lando, “ L’avant-projet de réforme du droit des obligations et les Principes du droiteuropéen du contrat: analyse de certaines différences », 2006

49. Law: A Nearly Empty Vessel, (2005) 1, Utah Law Review 1;E.A. Farnsworth, GoodFaith Performance and Commercial Reasonableness under the Uniform CommercialCode, (1962-163) 30 U. Chi. L. Rev. 666

50. Le contrat international, Dalloz, 1999, fq. 101 dhe 102.51. M. W. Hesselink, “ The concept of good faith », in Towards a European Civil Code,

Kluwer Law International, 200452. M.H. Wissink, The Principles of European Contract Law, A Commentary, D. Busch, E.

Hondius, H. van Kooten, H. Schelhaas, W. Schrama botim, Kluwer Law International,2002

53. M.J. Schermaier, “ Bona fides in Roman contract law », in Good Faith in EuropeanContract Law.

54. M.-N. Jobard-Bachellier, L’apparence en droit international privé – essai sur le rôle desreprésentations individuelles en droit international privé, 1983

55. Markesinis, H. Unberath, A. Johnston, The German Law of Contract. A ComparativeTreaty, Hart Publishing, 2006

56. P. Mayer dhe V. Heuzé, Droit international privé, Montchrestien, 200457. P. Mayer, “ Le principe de bonne foi devant les arbitres du commerce international », in

Etudes de droit international en l’honneur de Pierre Lalive, Lichtenhahn, 199358. P. Stoffel-Munck, L’abus dans le contrat. Essai d’une théorie, Pref. R. Bout, 200059. Ph. Fouchard, E Gaillard and B. Goldman, Traité de l’arbitrage commercial international,

Litec, 1996.60. Ph. Jacques, Regards sur l’article 1135 du Code civil, Préf. François Chabas, Dalloz,

200561. Powell, « Good faith in contracts », [1956] 9 Current Legal Problems62. R. Von Jhering, Culpa in contrahendo oder Schadensersatz bei nichtigen oder nicht zur

Perfection gelangten Verträgen, Jahrbücher für die Dogmatik des heutigen römischen unddeutschen Privatrechts,1861.

63. R. Zimmermann, S.Whittaker, Cambridge University Press, 200064. R.-M. Rampelberg, Repères romains pour le droit européen des contrats, L.G.D.J.,

Systèmes, Droit, 200565. R.S. Summers, ‘Good Faith in General Contract Law and the sales provisions of the

Uniform Commercial Code’, [1968] 54 Virginia Law Review66. Ranieri, « Bonne foi et exercice du droit dans la tradition du civil law », RIDC 199867. RIEG, « Rapport de droit allemand » in Les clauses abusives et les consommateur, RIDC

1982

285

68. S.J. Burton, “ Breach of contract and the common law duty to perform in good faith »,(1980-1981) Harv. L. Rev. 369

69. Terre, P. Simler, Y. Lequette, Droit civil, Les obligations,200570. V Heuze, La vente internationale de marchandises, 200071. V. Constantinesco, “ L’article 5 CEE, de la bonne foi à la loyauté communautaire”72. W. Garcin “German Codes. Civil code and Commercial code, translated into French”

(under the direction of) Editions Jupiter, 196773. W. Tetley, ‘« Good Faith in Contract, Particularly in the Contracts of Arbitration and

Chartering », [2004] 35 JMLC 56174. Y. Lequette, G. Loiseau, Y.-M. Serinet, « Exposé des motifs. Validité du contrat –

Consentement (art. 1108 à 1115-1)75. Y. Loussouarn, ‘Rapport de synthèse’, in La bonne foi (journées louisianaises), Travaux

de l’association Henri Capitant, Tome XLIII, Paris, Litec, 199276. Y. Picod, Le devoir de loyauté dans l’exécution du contrat, Pref. Gérard Couturier,198977. Y.-M. Laithier, Etude comparative des sanctions de l’inexécution du contrat, Pref. H.

Muir-Watt, 200478. Zaganjori, Xhezair, Anastasi, Aurela, Methasani, Aurela,”Shtet i së Drejtës në

Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, sht. Bot. Adel Print 2011.79. Simoni, Alessandro, Sadushi, Sokol, Çomo, Sokol, “Vështrim krahasues mbi procedurën

civile”, Bot. Shkolla e Magjistraturës, 2006.80. Traja, Kristaq, “ Natyra juridike e vendimeve të Gjykatës së Lartë. Koha e precedentëve”,

Rev. Jeta Juridike, Bot. Shkolla e Magjistraturës, nr. 1,shtator 2005.81. Francesco Galgano, “E drejte private “, Luarasi University Press, Tiranë, 2006.82. Prof. Dr. Ajajdin Salishani, “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e përgjithshme, Shtyp.

TIMEGATE, Prishtinë 2002.83. Dr. Sc. Nerixhvane Dauti, “E drejta Kontraktore”, Praktikum, Prishtinë 2003.84. Giusepe Mirabelli, “Dei contratti in generale”. UTET, Comentario del Codice Civile,

Libro IV, Tomo secondm 1987.85. Study group on a European Civil Code, “Principles. definitions and model rules of

Europian Privat”. Draft Common Frame of Reference, Seller Europian Publishers86. Prof. Ass. Dr. Fejzulla Berisha, “Hyrje në të drejtën”, Botim i Universitetit FAMA,

Prishtinë 2010.87. Baltasar Benussi, “Obligimet dhe kontratat përgjithësisht”, Titulli II i librit të Kodit Civil,

Komentar i Kodit Civil, Botim i Ministrisë së Drejtësisë 193188. Sir Basil Markesinis, Hannes Unberath, Angus Johnston,”The German of Contract”,

Comparative Treatise, Second Edition, Hart Publishing,Oxford and Portland, Oregon,2006

89. Selim Kryeziu. “Mirëbesimi” Revista “Jeta Juridike”, Shkolla e Magjistraturës, Nr. 3,Tiranë, mars, 2003

286

90. Paolo Cendon e Augusto Baldassari, “Codice Civile annotato con la giurisprudenza”,UTET GIURIDICA, 2007

91. Michel Fromont,”Sistemet e huaja me të mëdha të së drejtës”, Koleksioni Lex, ShtëpiaBotuese PAPIRUS, Tiranë 2009

92. OJ – Revista Zyrtare nr. L 144, 4 qershor 199793. OJ – Revista Zyrtare nr.L 149, 11 qershor 200594. OJ – Revista Zyrtare nr.L 271, 9 tetor 200295. OJ – Revista Zyrtare nr.L 382, 1 dhjetor 198696. Arthur von Mehren (ed), International Encyclopedia of Comparative Law (vol VII,

1974).97. G. H. Treitel, Remedies for Breach of Contract (1988)98. James Gordley, The Philosophical Origins of Modern Contract Doctrine (1991)99. Reinhard Zimmermann, The Law of Obligations: Roman Foundations of the Civilian

Tradition(paperback edn, 1996)100. Konrad Zweigert and Hein Kötz, Einführungin die Rechtsvergleichung (3rd edn,

1996)101. English translation under the title An Introduction to Comparative Law by Tony

Weir, 1998)102. Hein Kötz, Europäisches Vertragsrecht (vol I, 1996, English translation under the

title European Contract Lawby Tony Weir, 1997)103. David Ibbetson, A Historical Introduction to the Law of Obligations (1999)104. Reinhard Zimmermann and Simon Whittaker (eds), Good Faith in European

Contract Law (2000)105. James Gordley (ed), The Enforceability of Promises in European Contract

Law (2001)106. Michel Fontaine (ed), Le processus de formation du contrat (2002)Find this

resource:107. James Gordley, ‘Contract’, in Peter Cane and Mark Tushnet (eds), The Oxford

Handbook of Legal Studies(2003),108. Ruth Sefton-Green (ed), Mistake, Fraud and Duties to Inform in European

Contract Law (2005)109. Reinhard Zimmermann, The New German Law of Obligations: Historical and

Comparative Perspectives(2005)110. Michael Joachim Bonell, An International Restatement of Contract Law (2005)111. B. MOUTEL, op. cit. (n. 20), no 9, p. 17. Nicolas BAREÏT Institut Universitaire

Varenne112. H.OBERDORFF,”Droits de l”home et libertes fondamentales “,LGDJ,2008113. E.PICARD , “ L’emergence des drits fondamentaux en France “,AJDA 1998,n

special114. J.ROCHFELD,”Contrat et libertes fondamentales ”RDC 1 er decembre 2003,n 1

287

115. J.MESTRE”Definition et source des droits fondamentaux” ,Lamy Droit Contrat ,version informatisee

116. P.MALAURIE ,<La convention europeenne des droits de l home et le droit civilfrancais>, JCP 2002 ,ed G, I, 143, n 25

117. J-P MARGUENAUD,” L influence de la CEDH sur le droit francais desobligatioins “, in Le renouvellement des socures du droit des obligatioins ,Tav .Ass .H.Caapitan ,T.1LGDJ,1997.

118. P.REMY-CORLAY,”De la fondamentalisation du droit des contrats “, RDC2003,p.17 et s. P.REMY ,” Les concepts contractuels francais a l heure des Principes dudoit europeen des contrats”

119. P.REMY-CORLAY et D.FENOUILLET ,Dalloz,2003,120. J.DUPICHOT,”Pour un retour aux texts : defense et illustration des articles 1156

a 1164 du Code Civil “, in Etudes J.FLOUR LGDJ,Defrenois,1979,121. C. .JARROSSON “La notion d arbitrage “,Paris ,Bibliotheque de droit

prive,1987,tome n 198122. V.EGEA, “L interpretation des contrats : regard sur l actualite des articles 1156 et

suivants du Code civil”Institut d Etudes judiciaries – Faculte de droit d Aix –Marseille,2004 ,

123. H.KELSEN,”Theorie pure du droit”124. F.OST et M.VAN de KERCHOVE,” Pour une theorie dialectique du

droit”Publications des faculties universitaires Saint –Louis Bruxelles,2002,125. P.PUIG, “Hierarchie des normes : du systeme au principe “, RTD civ.2001,p .

749. 110 F.SUDRE, fq.206, n143126. P.MUZNY ,”L’essai sur la notion de noyau intangible d un droit ,la jurisprudence

du tribunal federal et de la Cour EDH “, 2006,fq. 989 .127. V.LASSERRE-KIESOW “Lordre des sources ou le renouvellement des sources

du droit “, D.2006,p. 2279: C TCHAKALOFF et O.GOHIN , “La constitution est-elleencore la norme fondamentale de la Republique” D.1999,fq120.

128. F.GRANET , “Perturbations dans la hierarchie des normes juridiques “,in Ledroit prive francais a la fin du XXe siècle :Etudes offertes a P.CATALA ,Litec, 2001

129. F.OST,<Originalite des methodes d interpretation de le Cour europeenne desdroits de l homme>,in M.DELMAS-MARTY (dir),Raisonnes la reason d Etat,vers uneEurope des droits de l home,PUF,Les voies de droit,paris,1989,p.429 et suiv.

130. P.PUIG,op.cit.( v.note 105), p.749.L auteur cite J.RAVANAS, “Libert e de lapresse et responsabilite civile: l illusion d une hierarchie des normes en conflit “,notesous Civ.2e ,24 janvier 1996,D,1997,p.268 ,et, du meme auteur,< Liberte d expression etprotection des droits de la personnalite>,D.2000

131. G.LARDEUX, “Liberte contractuelle du bailleur et libertes fondamentales dupreneur”,RDC 2004,

288

132. F. SUDRE, « Les obligations positives dans la jurisprudence européenne desdroits de l’homme », RTDH 1995,

133. J. HABERMAS, Droit et démocratie, Entre faits et normes, Gallimard, 1997, J.RIVERO, « La protection des droits de l’homme dans les rapports entre personnesprivées », in René CASSIN Amicorum Discipulorumque Liber III, La protection desdroits de l'homme dans les rapports entre personnes privées, Paris Pedone, 1971

134. O. de Schutter, "Gjeneratat e të drejtave të njeriut dhe ndërveprimin e sistemeve tëmbrojtjes: skenarët e sistemit evropian të mbrojtjes së të drejtave të njeriut," në të gjykuarsociale, Akti i konferencës së organizuar nga ADEAGE 19 tetor . 2001 kronikat e OMIJ,nr 2, PULIM 2004.

135. Cf. par ex. GJEDNJ,9 .12.1994, LOPEZ OSTRA c. Espagne, série A, n°303-C,RTD civ. 1996, p. 507, obs. J-P.MARGUÉNAUD ;JDI 1995

136. J.-P. MARGUÉNAUD, « L'assujettissement du contrat à la Conventioneuropéenne des droits de l'homme », RTD civ. 2009,

137. J.-P. MARGUÉNAUD (dir.), CEDH et droit privé, L’influence de lajurisprudence de la Cour européenne des droits de l’homme sur le droit privé français, Ladocumentation française, 2001,

138. J.-F. AKANDJI-KOMBE, Les obligations positives en vertu de la Conventioneuropéenne des droits de l’homme, Un guide pour la mise en oeuvre de la Conventioneuropéenne des droits de l’homme, Précis sur les droits de l’Homme, n° 7, Conseil del’Europe, ëëë.echr.coe.int, 2006.

139. J.-P. MARGUÉNAUD, « Transsexualisme, droit à l'expertise équitable etdiffusion de l'effet horizontal de la Convention européenne des droits de l'Homme dansles relations contractuelles », note sous l’arrêt VAN KUCK v. Allemagne, RTD civ.2004,

140. G. CORNU, Vocabulaire juridique, Association H. Capitant, 7ème éd., Paris PUF,coll. Quadrige, 2005.

141. M. MEKKI, L’intérêt général et le contrat, contribution à une étude de lahiérarchie des intérêts en droit privé” Paris, 2004.

142. J. CARBONNIER, note sous CA Poitiers, 8 novembre 1949, JCP éd. G, 1949, II,n° 5205.

143. G. XYNOPOULOS, Dictionnaire de la culture juridique, sous la dir. de D.ALLAND et S. RIALS, PUF, 1ère éd., 2003,

144. P. MUZNY, Dictionnaire des droits de l’homme, 1ère éd. PUF, 2008, sous ladirection de J. ANDRIANTSIMBAZOVINA, H. GAUDIN, J.-P. MARGUÉNAUD, S.RIALS, F. SUDRE, p. 811.J. RAYNAU,

145. F. BOULANGER, « L’interprétation d’une clause testamentaire et la ConventionEDH », JCP, 2005, éd. G, II, 10052

289

146. J.-F. BURGELIN et A. LALARDRIE, « L’application de la Convention par lejuge judiciaire français », in Mélanges en hommage à L.-E. PETTITI, Bruxelles,Bruylant, 1999.

147. G. COHEN-JONATHAN, La Convention européenne des droits de l’Homme,Presses universitaires d’Aix-Marseille, Economica, 1989,

148. Ernst Rabel, Das Recht des Ëarenkaufs (ligji I shitjes së mallrave).149. UNIDROIT “Parimet e kontratave tregëtare”.150. J. DOMAT, Les loiscivilesdansleurordre naturel, éd. 1777, t. 1, n° 10 et s., 1re ,

6e et 7e règles151. Y. PACLOT, Recherche sur l’interprétationjuridique, thèse, Paris II, 1988, p. 375

et 377.152. F. TERRE, Ph. SIMLER et Y. LEQUETTE, Droit civil : les obligations, 9e éd.

Dalloz, Paris, 2005, n° 459, p.463.153. H. KELSEN, La théorie juridique de la convention, Arch. Philosophique du droit,

1940, fq 47.154. E. GOUNOT, Le principe de l’autonomie de la volonté en droit privé, op. préc., p.

Legjislacion

1. Direktiva 1999/93/KE2. Direktiva 85/577/KEE3. Direktiva 94/47/KE4. Direktiva 1999/44/KE5. Direktiva 93/13/KEE6. Kodi Civil Belg7. Kodi Civil Francez8. Kodi Civil Gjerman9. Kodi Civil Italian10. Kodi Civil në Hollandë11. Kodi Civil në Poloni12. Kodi Civil në Portugali13. Kodi Civil në Spanjë

Jurisprudencë

Jurisprudencë e Gjykatave Kombëtare

1. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 28, datë 16. 12. 2008.2. Gjykata Kushtetuesë e Republikës së Shqipërisë, në Vendimin Nr. 10, datë 19. 03. 20083. Vendimin Nr. 4, datë 12. 02. 2010 të Gjykatës Kushtetuese

290

4. Vendim i Gjykatës Kushtetuese nr. 22, datë 22 korrik 2009.5. Vendim i Gjykatës Kushtetuese nr. 32, datë 28 dhjetor 20096. Vendim i Gjykatës Kushtetuese nr. 17, datë 30 prill 20077. Vendimi i Gjykatës së Lartë nr. 7, datë 5 shkurt 2009.8. Vendimi i Gjykatës së Lartë nr. 21, datë 17 janar 2012.9. Vendim i Gjykatës së Lartë nr. 269, datë 24 maj 2012.10. Vendim i Gjykatës së Lartë, nr. 179 datë 10 prill 201211. Vendim i Gjykatës së Lartë Nr. 270, datë 24 Maj 2011.12. Vendim i Gjykatës së Lartë Nr. 1505, datë 27 Dhjetor 200713. Vendim i Gjykatës së Lartë Nr. 297, datë 7 Dhjetor 201114. Vendim i Gjykatës së Lartë nr. 56, datë 4 shkurt 2010.15. Vendim i Gjykatës së Lartë nr. 159, datë 6 prill 2010.16. Vendim i Gjykatës së Lartë nr. 183, datë 20 prill 201017. Vendim i Gjykatës së Lartë Nr. 164, datë 5 Shkurt 2012.18. Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë nr. 257, datë 01 qershor 201019. Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë nr. 255 datë, 22 janar 2004 dhe 05 shkurt

2004.20. Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë Nr. 2175, datë 4 Mars 2013.21. Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë Nr. 2175, datë 4 Mars 2013.22. Vendim i Gjykatës së Lartë Nr. 89, Datë 25 shkurt 2010.23. Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë nr. 6227, datë 18 qershor 2012.24. Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Fier me nr. 1532, datë 24 tetor 2006.25. Vendimi i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor nr.2241, datë 05 shkurt 201326. Vendirn i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë nr. 5221, datë 16 qershor 2011

Jurisprudencë Ndërkombëtare

1. GjED (C- 66/79, 127/79 dhe 128/79)2. GjED, 22 mars 1994, Komisioni kundër Spanjës, C-375/923. GjED, 22 shtator 1988, Komisioni kundër Greqisë, C- 272/86.4. GjED, 24 mars 1994, Komisioni kundër Britanisë së Madhe, C-40/925. GjED, 27 prill 2006, Richards, C-423/046. GjED, 28 shkurt 1979, Rewe Zentral A.G., 1979,7. R.G. Group, Inc. kundër. the Horn & Hardard Co., 751 F. 2d 69 (1984)8. Marcel Fontaine, Filip de Ly, “ Drafting international contracts”, Transnational

Publishers, 20099. Allen v Pink (1838) 4 M & W 14010. Prenn Simmonds [1971] 1 WLR 138111. BGH NJW 1999, 3704, Kazusi Nr.45.

291

12. Bp plc v GE Frankona Reinsurance Ltd [2003] 1 lioyd's Rep 537.13. Mann v Nunn (1874) 30 LT 526.14. Hutton v Watling [1948] Ch 398, especially at 404.15. Investors Compensation Scheme Ltd v West Bromwich Building Society (No 1)

[1998]16. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të ltalisë/Cass. 13. 05. 1998, n. 4815, Mass. 199817. Vendim i Gjykatës Gjermanel/ BGHZ 91, 324, case no 4318. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të ltalisë/cass. Civ, Sez III, 26. 06. 98, n. 633719. Vendim I gjykatës së Kasacionit të ltalisë/Cass. Civ, Sez III, 8 luglio 2010, n. 1614920. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të Italisë/cass. Civ, 20. 04. 1959, n. 1179, MGC,

195921. Vendim i Gjykatës Gjermane/RGZ 99, 147, case no 44.22. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të ltalisë/Cass. 13. 05. 1998, n. 4815, Mass. 199823. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të Italise/Cass, 22/12/2011 n. 211357: Cass,

30/3/2007 n. 7972 Cass. 7/10/2004 n. 199424. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të Italise/Cass, 22/12/2011 n. 211357: Cass,

30/3/2007 n. 7972 Cass. 7/10/2004 n. 199425. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të Italise/Cass. Civ, Sez 1, 19.03.03. n.4036.26. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të Italisë/Cass. Civ, Sez III, 11. 01. 07, n. 395,

dresp, 2007, 5, 46727. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të ltalisë/Cass. Civ, Sez II, 19.01.00, n. 56928. Vendim i Gjykatës Kushtetuese Gjermane/BVerfG NJË 1994, 2749, datë 05 gusht

1994.29. Shell UK Ltd v Lostock Garages Ltd [1976] 1 ËLR.30. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të ltalisë/Cass. Civ, Sez III 16.06.97. n.539031. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të ltalisë/Cass. Civ, Sez II 14.01.00 n.36932. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të ltalisë/Cass. Civ, Sez II 27.04.2006, n 964633. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të ltalisë/Cass. Civ, Sez U 22.05.95, n.5601.34. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të italisë/Cass. Civ., Sez III, 05.04.90, n. 2863, bbtc,

1992, ll, 29935. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të italisë/Cass. Civ., Sez I, 25. 02. 93, n. 2372, DEA,

1993, 30636. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të italisë/Cass. Civ., Sez 16. 09. 81, n. 5131, AC,

1981, 97137. Në Vendimin Nr, 9, datë 26. 02. 2007 të Gjykatës Kushtetuese38. Vendim i Gjykatës Gjermane/RGZ 117, 176, 180, case no 4639. Shir v Southern Foundries (1926) Ltd [1939] 2 KB 206, 22740. Luxor (Eastbourne) Ltd v Cooper [1941] AC 108, 13741. Vendim i Gjykatës Gjermane/BGHZ 9, 273, 278 ; BGHZ 23, 282, case no 48

292

42. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të Italisë/Cass. Civ., Sez III, 1 aprile 2003, n. 4905,(Gius. 2003. 15i274161

43. Vendim i Gjykatës së Kasacionit të Italisë/Cass. Civ. Sez. III, Marzio 2005, n. 5624,MGI, 2005

44. Gde Ch .29 .04. 1999 ,CHASSAGNOU versus France ,req. n 25088/94, 28331/95 et28443/95 RTDH 1999,p. 901, obs .P.FLORES et M.FLORES-LONJOU : RTDciv.1999 .p. 913,obs.J-P.MARGUENAUD :GACEDH ,shen.66,comm..J.-P.MARGUENAUD.

45. Gjednj ,23 mars 1995 ,LOIZIDOU versus .Turquie,serie A, N 310 JCP 1996,ed G,I3910,n 4 ,F SUDRE:AJDA 1996 ,p.385,obs.J-F.FLAUSS :JDI1997,p.273,P.TAVERNIER :RTDH 1998,p.102,J.COT :JCP 1996,I,3910,n4,SUDRE.

46. GJEDNJ.,7 decembre 1976 ,HANDYSIDE C. Royaume –Uni,serie A,n24 ,JDI1977fq.706,obs.P.ROLLAND:GACEDH,n 7,F.SUDRE.

47. GJEDNJ, 9 octobre 1979, AIREY v. Irlande, série A, n° 32, AFDI 1980, p. 323, obs.R. PELLOUX ; CDE 1980, p. 470, obs. G. COHEN-JONATHAN ;JDI 1982, p. 511,obs. P. ROLLAND ; GACEDH, n° 2, comm. F. SUDRE.

48. GJEDNJ , 11.07.2002, GOODËIN v Royaume-Uni, req. 28957/95, RTD civ. 2002, f.862, obs. J.-P. MARGUÉNAUD .

49. Cour EDH, 9 décembre 1994, LOPEZ OSTRA c. Espagne, série A, n° 303-C, RTDciv. 1996, p. 507, obs. J.-P. MARGUÉNAUD ; JDI 1995, p. 798, P. TAVERNIER.

50. Cour EDH,9 octobre 1979, AIREY c. Irlande, série A, n° 32, AFDI 1980, p. 323, obs.R. PELLOUX ; CDE 1980, p. 470, obs. G. COHEN-JONATHAN ; JDI 1982, p. 511,obs. P. ROLLAND ; GACEDH, n° 2, comm. F. SUDRE.

51. GJEDNJ 26.03.1985, X et Y versus. Pays-Bas, série A, n° 91, CDE 1988, p. 462, obs.G. COHEN-JONATHAN ; RSC 1985, p. 629, obs. L.-E. PETTITI ;JDI 1986, p.1082, obs. P. ROLLAND , P. TAVERNIER.

52. GJEDNJ,13 .08. 1981, YOUNG, JAMES et WEBSTER, série A, n° 44, AFDI, 1982,p. 499, obs. R. PELLOUX ; CDE 1982, p. 226, obs. G. COHEN-JONATHAN ; JDI1982, p. 220, obs. P. ROLLAND.

53. GJEDNJ H, 10 .05. 2001, Chypre versus. Turquie, § 81.54. GJEDNJ, 16 .12, 2008, KHURSHID MUSTAFA et TARZIBACHI c. Suède: «

L'assujettissement du contrat à la Convention européenne des droits de l'homme », §31 et § 34, RTD civ. 2009, J.-P. MARGUÉNAUD, p. 281.

55. GJEDNJ, 9 mars 2004, arrêt WRETLUND v. Suedi56. GJEDNJ, 29 .02.2000, FUENTES BOBO versus Espagne, req. n°39293/98, D. 2001,

p. 574, J. MOULY et J.-P. MARGUÉNAUD ;JCP 2001, éd. G, I, 291, n° 38, obs. F.SUDRE.

57. GjEDNJ, vendimi MODINOS c. CHYPRE du 22 prill1993, § 20 et suiv.58. GjEDNJ, vendimi ACHACHE c. France du 3 tetor 2006 § 28, qui renvoie à l’arrêt

LECARPENTIER c. France du 2 mai 2006.

293

59. GjEDN,J vendimi MARCKX, § 58.60. GjEDNJ, , 23,05,2006, GRANT c. Royaume-Uni, req. n° 32570/03.61. GJEDNJ,24 .021998, BOTTA c. Italie, req. n° 21439/93, RTDC 1999, p. 498, J.-P.

MARGUÉNAUD ; RTDH, 1999, p. 595, B. MAURER62. Cour EDH, 12 juin 2003, VAN KUCK c. Allemagne, req. n° 35968/97, RTD civ.

2004, p. 361, obs. J.-P. MARGUÉNAUD ;RDC 1er juillet 2004, n° 3, p. 788, obs. A.DEBET.

63. GJEDNJ, 7 ,12, 1976, HANDYSIDE c. Royaume-Uni, série A, n° 24, JDI 1977, p.706, obs. P. ROLLAND ;GACEDH, n° 7, F. SUDRE.

64. GJEDNJ, 23 ,07, 1968, affaire « relative à certains aspects du régime linguistique del’enseignement en Belgique », série A n°6, § 10: AFDI 1968, p. 201, obs. R.PELLOUX ;GACEDH, n° 8, comm. F. SUDRE.

65. GJEDNj,23 mars 1995, LOIZIDOU versus Turquie, série A, n° 310, JCP 1996, éd. G,I, 3910, n° 4, F. SUDRE ;AJDA 1996, p. 385, obs. J.-F. FLAUSS ;JDI 1997, p. 273,P. TAVERNIER ; RTDH 1998, p. 102, J. COT ; JCP 1996, I, 3910, n° 4, F. SUDRE.

66. GJEDNj,. 31 ,01, 1998, Parti communiste unifié et autres versus Turquie 30,01 1998,§ 45 ; Gde Ch. 17 février 2004, GORZELIK versus Pologne, § 89.

67. GJEDNJ, 21 shkurt 1975, GOLDER versus Royaume-Uni, série A n° 18. AFDI 1975,p. 330, obs. R. PELLOUX ;GACEDH, n° 25, comm. A. GOUTTENOIRE.

68. GJEDNJ, 28 tetor 1999, BRUMARESCU versus Roumanie, § 61.69. GJEDNJ., 29 nentor 1991, VERMEIRE versus Belgique, série A, n° 214-C, RTDH

1992, p. 211, obs. F. RIGAUX

Faqe Interneti1. http://www.dritto.it/docs/34752-i-interptezacione-del-contratto?page=1, datë 15 maj 20132. http://www.lawcom.gov.uk/docs/lc292(1).pdf

Abstrakt

Në fushën e interpretimit juridik roli i Gjyqtarit kalon midis faktit dhe të drejtës. Gjyqtari është ngarkuar jo vetëm të analizojë

dhe të përcaktojë elementët e faktit, por gjithashtu, për objektivin, të kualifikojë faktin dhe aplikojë rregulla të së drejtës . Kjo

është arsyeja për të cilën interpretimi juridik është i përgjithshëm i ndarë në dy aspekte: Interpretimin e faktit dhe atë të së drejtës

(ose të ligjit). Interpretimi i kontratave ndihmon në principin, në aspektin e parë. Në menyrë më preçize, ligji, si dhe rregullat e

pergjithshme, ku kontrata nuk eshte veçse përkthimi i shumë vullneteve të veçanta.

Projekti i kësaj teme është kërkimi për të analizuar problematikat e dala nga teoria dhe praktika e interpretimit të kontratave: në

cilat kushte gjyqtari mund të ushtrojë pushtetin e tij të interpretimit te kontratave? Interpretimi i nje kontrate, është të interpretosh

qëllimin e përbashkët të palëve, ose më shumë interpretimi i një raporti kontraktual i intergruar në jetën sociale dhe ekonomike?

Interpretimi i kontratës mund të përmbushë qellimin përfundimtar të një kontrate? Rregullat e rendit publik mund të bëhen të

thelluara në interpretimin e kontratës? Korrigjimi i permbajtes së kontratës a ka ajo nevojën e pjesmarrjes në interpretimin e

kontratës?

Kërkimi i problematikave të ekspozuara më sipër përcakton, në fakt, interesin e projektit të kesaj teze. Teorikisht, punimi

kapërcen perkufizimin tradicional të interpretimit të kontratave, kritika të reja të kuptimit dhe shprehjes të rregullave klasike të

interpretimit, duke i analizuar në rol të rregullit dhe rendit publik të interpretimit të kontratave. Praktikisht, puna e temës bazohet

mbi një kërkim të thelluar të funksioneve të interpretimit të kontratave.

Fjale kyçe:Interpretimi, kontrata ,vullneti subjektiv, objektiv, fakt, e drejta, Gjyqtari, detyrim , krahasim.

Abstract

In the field of legal interpretation the role of the Judge passes between fact and justice. The Judge should not only analize and

determine the elements of the fact, but also , to qualify the fact and apply the rules of justice for the objective. This is the reason

why the legal interpretation of contracts generally divided into two aspects: Interpretation of the fact and interpretation of justice

(or law) . Interpretation of contracts helps in the main aspect. In a more precise way ,law , and the general riles , were the contract

is no more than the translation of different willpowers.

The project of this theme is the research for analizing the problematics whose source is the theory and practice of interpretation of

contract: In which cases can the Judge use his power of interpretation of contracts? The interpretation of contracts is the

interpreting the common purpose of the parties, or more the interpretation of contractual relationship integrated in the social and

economic life? Can interpretation of contracts fulfill the final purpose? Does the rectification of the summary of contracts have the

need of the participation of interpretation of contracts?

Resarches on the problematics exposed, over, determine in fact the most interesting of the project of this abstract. Theoretically the

work of this abstract exceeds the traditional definition of the interpretation of contracts, neë critics of understanding and

expression of the classical rules, by analizing in the role of law and public order of interpretation of contracts. Practically, all the

work on this theme is based upon the in-depth research of functions of interpretation of contracts.

Key words: Interpretation, contract , subjective willpower, objective , fact , justice, Judge, obligation, comparison.

Documents

DEPARTAMENTI I SË DREJTËS CIVILE · ©E drejta e autorit: Brunela Kullolli. Ky punim shkencor është formatuar sipas kërkesave të rregullores së rektoratit “Për organizimin