Odeljak AngiospermaeKlasa: Dicotiledones i MonocotiledonesRed: MagnolialesFamilija Magnoliaceae Rod Magnolia

• Magnolia grandiflora• Magnolia denudata• Magnolia liliflora• Magnolia X soulangeana• Magnolia stellata

R od Liliodendron

• Liriodendron tulipifera

Red Laurales Familija CalycantaceaeRod Calycanthus

• Calycanthus floridus• Calycanthus occidentalis

Rod Chimonanthus

• Chimonanthus praecox

Familija Lauraceae

• Cinnamomum camphora• Laurus nobilis

Red Ranales Familija LardizabalaceaeRod Akebia

• Akebia quinata

Familija RanunculaceaeRod Clematis

• Clematis vitalba• Clematis flammula• Clematis x jackmanii (C. viticella x C. lanuginosa)

1

Familija Berberidaceae• Berberis vulgaris• Berberis thunbergii• Berberis gagnepainii• Berberis julianae• Mahonia aquifolium

Red Hamamelidales Familija Hamamelidaceae

• Liquidambar styraciflua• Parrotia persica• Corylopsis spicata

Familija PlatanaceaeRod Platanus

• Platanus orientalis• Platanus occidentalis• Platanus acerifolia

Odeljak Angiospermae – skrivenosemenice

• Obuhvata zimzelene i listopadne vrste drveća, žbunja i povijuša, sa oko 226000 predstavnika podeljenih u 2. klase:

Dicotiledones = biljke klijaju sa dva kotiledona (klicina listića) i Monocotiledones.

Red MagnolialesFamilija Magnoliaceae obuhvata 10 rodova sa oko 100 vrsta rasprostranjenih u jugoistočnoj Aziji i Severnoj Americi. Kao dekorativne vrste kod nas se sreću predstavnici rodova Magnolia i Liriodendron.

U rodu Magnolia ima oko 80 vrsta sa dalekog istoka i Amerike.

Magnolia grandiflora – krupnocvetna magnolija

Poreklom je iz Severne Amerike. Zimzeleno visoko drvo, koje na prirodnim staništima dostiže visinu do 25m i prečnik stabla do 1,5m. Krošnja je široka piramidalna, gusta, a kora starijih stabala i grana siva i ljuspa se u vrlo tankim, sitnim ljuspama.

Magnolia grandiflora – krupnocvetna magnolija

Poreklom je iz Severne Amerike. Zimzeleno visoko drvo, koje na prirodnim staništima dostiže visinu do 25m i

prečnik stabla do 1,5m.

2

Krošnja je široka piramidalna, gusta, a kora starijih stabala i grana siva i ljuspa se u vrlo tankim, sitnim ljuspama. Mlade grane i pupoljci su pokriveni rđasto obojenim dlačicama. Listovisu tvrdi, obrnuto jajasti ili izduženo eliptični sa više ili manje zaoštrenimvrhom, pri osnovi klinasti, sa lica tamno - zeleni i sjajni, sa naličja rđastosmeđe dlakavi. Dugi su od 12-25cm, široki 6-12cm, varijabilni poveličini i formi. Cvetovi su vrlo krupni, otvoreni prečnika 20-25cm, beli i mirišljavi, sastoje se od 6,9 ili 12 kruničnih listića. Cveta dugo, od maja do oktobra. Plod mešak čini šišaričast plod dužine 12cm i širine 6cm, gusto pokriven kratkim dlačicama. Na strani koja je okrenuta suncu plod ima žuto-ružičastu boju. Sazreva oktobru-novembru. Po sazrevanju mešak puca, a plod visi na dugaškim belim konšastim nitima, što dopunjava dekorativnost ove vrste. U početku raste sporo (do 10. godine) a u povoljnim uslovima raste znatno brže.

Ne podnosi suve krečnjačke terene, na kojima raste sporo i ima žutu boju lišća. Nisu pogodna ni loše drenirana suglinasta i podzolasta zemljišta.

Dobro raste na dubokim umereno vlažnim zemljištima supeščanim i svežim aluvijalnim. Dovoljno dobro podnodi dim u naseljenim mestima. Zahvaljujući moćnom korenovom sistemu postojana je na vetar.

Veoma je dekorativna vrsta zbog pravog, cilindričnog stabla, lepog oblika krošnje, krupnih i sjajnih tamnozelenih listova, krupnih mirisnih cvetova i plodova. • Pogodna je za primenu u toplijim krajevima (može da podnese kratkotrajne niske temperature do -150C) u vidu solitera, u grupama i manjim masivima, za alejne ulične zasade, kod nas na Primorju.

Magnolija denudata

Poreklom je iz centralnih delova Kine. Listopadno drvo u postojbini 10-15m, visine, kod nas kao žbun 2-4m visok, sa razgranatom krošnjom.

Mlade grančice su tamno kestenjaste boje u početku dlakave, kasnije gole. Mladi listovi gusto dlakavi, sa gornje strane sa retkim dlačicama, samo uz nerve pri osnovi. Listovi su obrnuto jjasti, kratko zašiljeni, dugi 8-15cm, širine 11-12cm. Cvetovi su krupni, čašastog oblika, otvoreni prečnika 12cm, sastoje se od 9 mlečno-belih kruničnih listića, mirišljavi. Cveta rano u proleće, pre listanja aprila-maja, trajanje cvetanja oko 1 mesec.Plodovi krupni, cilindričnog oblika, jarko crveni, zreli septembra.

Raste sporo, postojana je na mraz, podnosi kratkotrajne niske temperature do -200C. Loše podnosi suva tla, a ima zahteve prema vlažim oceditim terenima zaštićenim od vetra. Jedna od lepših ranocvetajućih magnolija sa mirišljavim cvetovima. Sadi se pojedinačno ili u grupama. Veoma dobre efekte postiže na fonu zimzelenih drvenastih vrsta.

3

Magnolia liliflora

Listopadni žbun poreklom iz centralne i zapadne Kine, visine od 3-4m, sa jako razgranatom krošnjom. Listovi su dugi do 15cm, široki 10cm, široko eliptični do obrnuto jajasti, sa oštro izvučenim vrhom i klinastom osnovom, sa obe strane zeleni, sa lica rasuto dlakavi, sa naličja samo duž nerava. Cveta aprila-maja, skoro istovremeno sa listanjem, cvetovi nisu mirisni a dešava se da ponovljeno cveta u manjem obimu krajem leta (avgusta). Plodovi sazrevaju oktobra-novembra, dugi do 9cm.

Raste sporo. Nije izbirljiva u odnosu na zemljište i klimu. Postojana je na mraz i izdržava kratkotrajne niske temperature do -200C. Jedna je od najčešće gajenih magnolija u kontinentalnom delu zemlje kod nas. Poznat je kultivar ‘Nigra’ sa tamno purpurnom bojom kruničnih listića.

Magnolia x soulangeana (M. denudata x M. liliflora)

Hibrid dveju istočnoazijskih vrsta. Raste kao visok žbun do 6m visine.

Listovi su obrnuto jajasti, 10-15cm dugi, sa lica goli, sa naličja manje ili više dlakavi. Cvetovi uspravni, zvonasti, dugi do 10cm, spolja purpurno-ružičasti, raznih nijansi, do skoro beli, javljaju se istovremeno sa listanjem u maju, sa slabim mirisom ili bez njega. Listovi su dugi do 15cm, široki 10cm, široko eliptični do obrnuto jajasti, sa oštro izvučenim vrhom i klinastom osnovom, sa obe strane zeleni, sa lica rasuto dlakavi, sa naličja samo duž nerava. Cvetovi krupni, spolja purpurni, iznutra beličasti, stoje uspravno, sastoje se od 6-9 kruničnih listića dužine oko 10cm.

Prema boji cvetova izdvojeno je više kultivara kao:

• 'Lennei' – Lene, spoljašnjost kruničnih listića tamno purpurna, unutrašnjižost bela;• 'Rubra' – sa tamnijom bojom kruničnih listića od prethodne;• 'Alexandrina' – raste kao drvo do 8m, sa belim cvetovima pri osnovi purpurnim.

Magnolija solanžeana sa svojim formama postojanija je na mraz i sušu u vazduhu i zemljištu od drugih magnolija. Često je gajena kod nas u vrtovima i parkovima.

Magnolia stellata – zvezdasta magnolija

Visok listopadni žbun ili nisko drvo Japana, sa razgrnatom krošnjom i mladim izbojcima gusto dlakavim.

Listovi su usko eliptični ili izduženo jajasti, dugi 4-12cm, sa lica tamno zeleni i goli, na naličju svetliji sa retkim dlačicama i mrežastom nervaturom. Cvetovi su snažno beli, prašnika oko 8cm, sastoje se od 12-18 kruničnih listića, zvezdastog su oblika i

4

prijatnog mirisa. Cveta u martu-aprilu pre listanja. Plodovi dugi oko 6cm sazrevaju u septembru. Brzo raste i postojana je na mraz. Interesantna je zbog ranog cvetanja a dobro i obimno cveta i u polusenci. U našim parkovima je ređa od prethodnih listopadnih magnolija.

Liriodendron tulipifera - liriodendron, tulipanovac

Listopadno drvo poreklom iz Severne Amerike, od Kanade do Floride u planinskom regionu na dubokim zemljištima.

Na prirodnim staništima dostiže visinu 30-40 (60) m, prečnik do 3m, starost 400-500 godina.

Ima pravo stablo, sa dosta retkom vrlo simetričnom krošnjom, pravilnog piramidalnog habitusa, glatkom svetlo sivom korom koja se kod starijih primeraka podužno brazda. Grančice su sjajne, zelenkasto-smeđe, gole, sa terminalnim pupoljcima jajastog oblika, spljoštenim, pokrivenim dvema tamno-crvenim ljuspama. Listovi oblika lire sa dva bočna i jednim većim srednjim režnjem, stoje naizmenično, na lisnim peteljkama dugim koliko i liske (10-16cm), široki 12-18cm. Obod režnjeva ceo.Cvetovi oblika lale, prečnika oko 6cm, ne mirišu. Cveta maja-juna, posle listanja. Krunični listići su zeleno-žuti, pri osnovi narandžasto-crveni, sa mnogo prašnika. Plod šišaričastog oblika 6-8cm dug, pojedinačni plodić zašiljen sa kriocetom. Sazreva septembra, a opada u jesen i tokom zime, a na drvetu ostaje vreteno do sledećeg leta.

Liriodendron ima razvijen korenov sistem i veoma upotrebljivo drvo, lako, daje dobru celulozu, upotrebljava se za muzičke instrumente, šibice, olovke. U SAD je značajna vrsta za šumarstvo. Prednost je što je brzorastuća, traži dosta svetlosti, odrasla stabla podnose temperaturu do -300C (mlađa do -120C). Kod nas dobro raste na umereno vlažnim zemljištima srednje bogatim u mineralnim materijama, u pojasu hrastova. Odlikuje se visokim dekorativnim svojstvima, veličinom i pravilnošću stabla, interesantnim oblikom listova koji u jesen imaju efektnu zlatnožutu boju. To su činjenice koje izdvajaju tulipanovac kao cenjenu vrstu za ozelenjavanje (parkove, drvorede, kao soliter ili u grupama). Otpornost prema zagađenom vazduhu, bolestima i štetočinama povećavaju njegov značaj. Zbog brzine rasta i upotrebljivog drveta interesantan je i za zasnivanje šumskih kultura.

• Red Laurales • Familija Calycantaceae obuhvata 2 roda sa 6 vrsta koje rastu u Severnoj Americi i Istočnoj Aziji.• Rod Calycanthus (grč. calix – čašica i anthos – cvet, odnosi se na istu boju čašičnih i kruničnih listića)

Calycanthus floridus

5

Listopadni žbun visine do 3m poreklom iz severne Amerike (od Virdžinije do Floride). Ima razgranatu krošnju. Mlade grančice gusto dlakave, maslinastomrke sa brojnim svetlim lenticelama. Pupoljci okrugli, tamni skoro crni. Listovi stoje naspramno, široko jajasti ili eliptični, dugi 6-12cm, široki 4-6cm, na vrhu zašiljeni, saklinastom ili okruglastom osnovom, sa obe strane gusto dlakavi, na peteljci dužine 0,5-1cm.Cvetovi su tamno mrkocrveni, prečnika oko 5cm, otvaraju se juna-jula. Plodovi obrnuto-jajasti, dužine 6-7cm.

Osim cvetovi drugi delovi biljke su mirišljavi, posebno kora koja ima prijatan miris.Žbun srednje brzine rasta, prema zemljištu ima male zahteve ali najbolje raste na plodnom i svežem zemljištu. Dovoljno je postojan na mraz do -200C ili -250C.Zaslužuje pažnju zbog originalnih mirišljavih cvetova i lepih listova.

Pogodan je za sadnju u umereno-hladnim predelima u grupama i kao soliter na travnjacima.

Calycanthus occidentalis

Iz zapadnih delova Severne Amerike (Kalifornija), gde i raste kao razgranat žbun visine do 4m.

Mlade grane su manje ili više dlakave, maslinastozelene do mrke, sa slabo primetnim lenticelama. Pupoljci zašiljeni, tamni skoro crni. Listovi izduženo jajasti do izduženo lancetasti 12-20cm, dugi (duži nego kod prethodne vrste), 5-8cm u prečniku, svetliji (purpirno-ružičasti) skoro bez mirisa. Cveta manje obimno i smatra se manje otpornim na mraz.

Chimonanthus praecox – himonantus

Postojbina su centralni i istočni delovi Kine, gde se ponaša i kao zimzeleni grm visine do 3-4m.• U našim krajevima i Evropi je listopadan žbun visine 1-2m, sa mrkim granama.

Listovi su jajasto-eliptični do lancetasti od 7-20cm dugi, 3-7cm široki, sjajni i svetlozeni, naspramni, celog oboda, pri vrhu suženi, pri osnovi okruglasti do klinasti.

Rod Chimonanthus (ime grč. cheimon – zima i anthos – cvet, zbog cvetanja zimi). U rodu 3 vrste. Iz Kine.

Cvetovi prečnika 2,5cm, zvezdastog oblika, spolja svetložuti, iznutra mrkožuti do purpurni, prijatnog mirisa medonosni. Cveta veoma rano počev u januaru.

Himonantus je žbun srednje brzine rasta, izdržava kratkotrajne niske temperature -180C (-200C) pri kojima izmrzava do korena.

Prema zemljištu nije probirač, raste i na suvim mestima ali se najbolje razvija na hranljivim umereno-vlažnim zemljištima.

6

Kod nas bi mogao viže da se gaji u pojasu hrastova na boljim zemljištima i zaštićenim položajima. Familija Lauraceae - obuhvata zimzelene ili listopadne vrste koje u svim delovima sadrže aromatična ulja. Familija obuhvata 45 rodova sa oko 1000 vrsta koje rastu u tropskim i subtropskim predelima. U našem Primorju gaje se:

Cinnamomum camphora – kamforovac

Zimzeleno drvo iz Kine, Koreje i Japana, iz vlažnog subtropskog i tropskog klimata sa sumom godišnjih padavina od 600-1000mm.

Dostiže visinu do 40m, prečnik 1,5m i starost 1000 godina. Ima nisko stablo i veliku okruglastu gusto olistalu krošnju. U kulturi visina je od 10-15m. Grančice su zelene, gole i glatke. Pupoljci spiralni. Listovi ovalni doeliptični, dugi 7-10cm, široki 3-3,5cm, na vrhu zašiljeni pri osnovi klinasti,Sa lica sjajnozeleni, sa naličja svetliji do sivkasti. Cvetovi dvopolni, sitni, žuti, s prijatnim mirisom, sabrani u metličaste cvasti. Cveta maja-juna. Plod okruglast, skoro crna koštunica, 7-12mm duga, sa sočnim i aromatičnim omotačem.

Kamforovo drvo je brzorastuća vrsta koja ima veliku izdanačku moć iz panja. Raste na glinastim, dovoljno siromašnim peščanim i kamenitim terenima. Dobro podnosi oblikovanje krošnje.

Značajan je zbog dobijanja cenjenog lekovitog i tehničkog produkta kamfora.Kod nas može da se gaji u Primorju kao dekorativna i sanitarno-higijenska vrsta, jer isparljive materije iz listova povećavaju sadržaj ozona u vazduhu koji doprinosi njegovoj čistoći.

Rod Laurus (ime po nazivu za lovor kod Rimljana, jer su oni pravili vence za pobednike od grančica lovora)

Laurus nobilis – lovor

Raste u zemljama oko Sredozemlja, gde je jedna od karakterističnih vrsta. Kod nas u Primorju u zajednicama sa drugim vrstama mediteranskog geoelementa, na svežim zemljištima. Dobro podnosi zasenu pa se može održati i kao podstojni sprat u šumama. Ima jaku izdanačku snagu, a podnosi niske temperature do -120C.

Zimzeleni žbun ili drvo visine do 15m i prečnika 60cm. Kod odraslih primeraka grane su usmerene na gore a listovi su spiralno raspoređeni, duguljasto-elipsasti, sa oba kraja nešto zašiljeni, kožasti, tvrdi i sjajni, po obodu ravni ili talasasti, goli. Sa gornje strane su sjajni i tamnozeleni, a dole mat otvoreno zeleni, dugi 7-12cm i 2,5-4,5cm široki, na peteljci od 5-8mm. Lovor je dvodoma vrsta, sa 4-članom čašicom i krunicom, prašnici su u 3 kruga a antere se otvaraju kapicama. Cvetovi se javljaju u pazuhu listova po nekoliko zajedno. Plod je jednosemena jajolika crna bobica (lekovit), iz koje se cedi ulje.

7

Cenjena je dekorativna vrsta pa se od davnina gaji u okućnici. Orezivanjem mogu da se stvaraju različiti oblici pa je pogodan i za žive ograde.

Red RanalesFam LardizabalaceaeRod Akebia (ime akebi – japansko ime biljke)Akebia quinata – akebija

Penjačica visine do 10m poreklom iz Kine, Koreje i Japana.

Ima gole grane, ljubičastopurpurne boje i složene listove koji se sastoje od 5 listića. Cvetovi su mrkoljubičasti, jednopolni, veoma interesantni. Plodovi svetloljubičasti 5-10cm dugi, višesemena bobica.

Kod nas dobro uspeva. Ima je u arboretumu.

Familija Ranunculaceae - obuhvata uglavnom zeljaste biljke (Ranunculus, Helleborus i dr.) a od drvenastih za nas je interesantan

Rod Clematis (ime grč. klema – vitica, rašeljka, loza)Obuhvata uglavnom drvenaste penjačice ili uspravne polužbunove, sa

naspramnim prostim, tročlanim ili perasto deljenim listovima. Cvetovi su u cvastima ili pojedinačni, dvopolni ili jednopolni. Čašični listići su krunicoliki i obojeni. Ima ih od 4-8. Prašnici brojni. Plodovi ahenije, sa kraćom ili dužom dlakavom pernicom. U rodu oko 230 vrsta.

Clematis vitalba – bela loza, pavit

Drvenasta puzavica do 10m visoka sa prečnikom od 10cm i arealom uEvropi, severnoj Africi i na Kavkazu. Kod nas je česta u hrastovim obično svetlim šumama, na proplancima i po živicama.

Clematis flammula – škorbut

Drvenasta penjačica područja Mediterana, koja dostiže visinu do 5m. Listovi su dvostruko perasti, sa listićima dugim 2-4cm, režnjevitim ili celim, celog oboda.

Cvetovi beli, prečnika 3cm, u bogatim metlicama.Entomofilna i anemofilna vrsta. Koristi se za vertikalno ozelenjavavnje u Primorju.

Clematis x jackmanii

Hibrid između Clematis viticella i Clematis lanuginosa. Formira savijena stabla duga od 3-4m, u toku jednog vegetacionog perioda, sa zelenim grančicama.

Velike cvetove nasledio je od C. lanuginosa a svojstvo obilnog cvetanja od C. viticella.

8

Cvetovi su krupni, prečnika do 15cm, ljubičastopurpurni. Krunicolikih listića od 4 do 6, a cveta obilno čitavog leta. Osim osnovne boje, postoje niz sorti drugih boja, krupnoće ili punoće cvetova (belocvetne forme, ružičaste, ljubičastocrvene, karmin crvene, ljubičastoplave).

Familija BerberidaceaeBerberis vulgaris – žutika, šimširika

Rasprostranjena je u srednjoj i južnoj Evropi i na Balkanskom poluostrvu. Kod nas se javlja u asocijaciji Carpinetum orientalis serbicum, obično na krečnim terenima.

To je listopadni žbun visine 2-3m. Dugorasti su sa trnovima (nastali transformacijom lišća) sa 3-5 bodlji, dugi 1-2cm.Listovi su dugi do 4cm, široki do 2cm, objajasti do eliptični, obodom fino nazubljeni i trepavičasto dlakavi, sa lica tamno zeleni, a sa naličja bledo zeleni. Cveta aprila-maja. Cvetovi su blistavo žuti, grupisani u viseće grozdove od 4-6cm duge, medonosni.Plod je duguljasta crvena, jestiva bobica dug do 12mm, sadrži jabučnu kiselinu, sazreva septembra-oktobra i ostaje na žbunovima tokom zime.

Šimširika raste umereno brzo, postojana je na mraz, svetloljubiva ali dobro raste i pri slaboj zaseni. Podnosi sušu i nema posebne zahteve prema zemljištu. Postojana je u uslovima gradske sredine i dobro podnosi orezivanje. Međutim šimširiku treba izbegavati kao živu ogradu i u većim grupama blizu žitnih polja jer se na njenom lišću odvija jedan stadijum razvića gljivice Puccinia graminis (napada listove žita). Po parkovima je kod nas česta forma 'Atropurpurea' – sa tamno purpurnim listovima i purpurno zlatno-žutim cvetovima, otpornija je od osnovne vrste na Punccinia graminis. Dekorativan je žbun u doba cvetanja u i u jesen jer ima zlatno-crvene tonove lišća i jarko crvene plodove. Koristi se za grupe na travnjacima ili u spratu šiblja visokog drveća, crvenolisna forma u kombinaciji sa brezom naprimer. Može da formira lepe žive ograde.

Berberis thunbergii

Listopadni žbun visine 0,5-1m i prečnika kroošnje do 1m, poreklom iz Japana i Kine. Osnovne grane su guste i horizontalno stoje, a mlade grančice žute ili purpurno-crvene. Trnovi su obično pojedinačni, dužine 5-18mm. Listovi su dugi 1-3cm, raznorodni, eliptični, lopatičasti ili lancetasti, celog oboda, sužavaju se pri osnovi u kratku peteljku dužine 10mm. Sa lica su sjajno-zeleni a sa naličja sivozeleni, u jesen imaju jarko crvenu boju.Cvetovi su pojedinačni ili od 2-5, sa unutrašnje strane žuti, a spolja crveni. Cveta aprila-maja. Plodovi su eliptični, sjajni i crveni, dugi do 1cm.

9

Po otpornosti na mrazeve osetljiviji je od prethodne vrste. Dobro podnosi zagađenost vazduha dimom. Prema zemljištu nije probirač i ne napada ga Puccinia graminis. Veoma dobro podnosi orezivanje.

Forme : 'Atropurpurea' i 'Atropurpurea nana'.Najlepši listopadni berberis, najefektniji je za niske žive ograde i bordure,

ornamentalne forme, travnjake i žardinjere.

Berberis gagnepainii

Zimzeleni žbun do 1,5m visine iz Kine. Osnovni oblik se retko sreće u kulturi, ali je znatno raširen var. ‘Lanceifolia’.

Grane su okrugle, žute i slabo dlakave. Trnovi su jaki, trodelni, 1-2cm dugi. Listovi su lancetasti, sa strane imaju izražene trnove, sa lica tamno zeleni, sa

naličja sjajno žućkasti, talasastog oboda. Plod jajast da 1cm dužine, plavičastocrn sa pepeljkom.

Berberis julianae

Zimzeleni žbun iz Kine do 2m visok.

Grane su rebraste, žute do sivo-žute, sa trodelnim do 4cm dugim trnovima. Listovi su dugi do 10cm i oko 2,5cm široki, sa do 20 bodljastih zubaca sa strane, sa lica tamnozeleni i sjajni a sa naličja svetlozeleni.Cvetovi su žuti u pramenu, po 8-15, otvaraju se maja-juna. Plod je plavocrn sa pepeljko.

Pokazao se otpornim u uslovima gradske sredine, pogodanza žive ograde i kao soliter.

Kod nas je u poslednje vreme čest na zelenim površinama

Berberis wilsoniae – poluzimzeleni žbun iz zapadne Kine, sa sitnim do 2cm dugim zelenim listovima, u jesen karmincrvenim.

Rod Mahonia (po Mahon-u američki vrtlar) – obuhvata oko 90 vrsta iz Severne Amerike i istočne Azije. Kod nas je interesantna vrsta:

Mahonia aquifolium – mahonija

Zimzeleni grm visine 1-2m iz Severne Amerike.

Listovi su složeni neparnoperasti, sastoje se od 5-9 kožastih listića jajastog oblika, obodom trnasto nazubljenih (aquifolium), tamnozelenih i sjajnih tokom leta, a zimi crvenkasto-bronzanih. Nema listove metamorfozirne u trnove kao kod berberisa (podsećaju na listove hrasta prnara Q. Coccifera koji ima spiralno raspoređene proste listove). Cvetovi su u uspravnim grozdovima žute boje dužine 5-8cm, na krajevima

10

grančica. Cveta aprila-maja. Plodovi su tamnoplave bobice sa pepeljkom, prečnika 8mm, zrele septembra

Raste sporo, delimično podnosi zasenu, otporna je na niske temperature, dim i prašinu urbanih sredina, uspeva na različitim zemljištima i obimno daje izdanke iz korena.

Zastupljena je i nekim formama, a naročito su interesantne sa zlatnožutim obodom lista.

Primenjuje se na travnjacima u većim grupama u prvom planu, na kamenitim i nagnutim terenima, za žive ograde i bordure.

Red Hamamelidales obuhvata za nas značajnije familije: Hamamelidaceae i Platanaceae listopadnog drveća i žbunja.Familija Hamamelidaceae

Liquidambar styraciflua – likvidambar

Iz južnog, atlanskog, toplijeg dela Severne Amerike, sa svežih i močvarnih terena kraj reka, na humoznim i rastresitim zemljištima.

Stablo je pravo, sa pravilno široko piramidalnom krošnjom i granama sa rebrastim izraštajima plute.Listovi su na dugim peteljkama od 6-12cm, sa 5-7 režnjeva, dugi 10-18cm, sa lica tamnozeleni i sjajni, a sa naličje mat. U jesen imaju predivne jarke nijanse boja. Cveta u maju, cvetovi jednopolni. Plodovi prečnika oko 3cm, vise na dugim i tankim drškama a sastoje se od mrkih, na vrhu zašiljenih čaurica. Zreli u oktobru, ali se zadržavaju na stablu tokom zime.

Vrsta je svetla i dobro raste na dubokom, svežem aluvijalnom zemljištu. Podnosi kratkovremene niske temperature do -200C. Dobro uspeva u uslovima gradske sredine. Dobro podnosi orezivanje krošnje.

Drvo je cenjeno, služi kao zamena za orahovo. Iz drveta se dobija smola – stiraks – balzam (za gume za žvakanje).

Jedan od lepših lišćara. Lepotu čine: pravilno stablo, lepa simetrična široko piramidalna krošnja, ornamentalni listovi sa divnom jesenjom bojom od žute preko oranž do crvene i tamnoljubičaste, plodovi koji se zadržavaju tokom zime.

Efektan je u grupama, kao soliter ili u alejama, za drvorede. Značajan je i za podizanje šumskih kultura.

Parrotia persica – parocija (ime: po botaničaru Parott-u)

Samo ime ukazuje na areal vrste, a to je severna Persija (Zakavkazje, Iran), gde raste kao listopadno drvo do 25m visine ili žbun.

11

Kora drveta ljuspa se slično kao kod platana. Grane su maslinastomrke, slabo dlakave, a pupoljci tamnomrki i gusto dlakavi. Listovi su obrnuto-jajasti, najširi iznad sredine i u tom delu nepravilno nazubljeni, uglavnom celog oboda. Dugi su od 6-10cm, sa lica tamnozeleni, na naličju svetliji, u jesen zlatnožuti do crveni. Cvetovi su dvopolni (hermafroditni) u malim glavičastim cvastima, bez krunice, sa crvenkastim anterama. Cveta rano februara-marta. Plod je čaura jajastog oblika, duga do 1cm. Ima jako drvo, tvrdo, teško i vrlo cenjeno. Kod nas se gaji, mada se smatra nedovoljno otpornom prema haldnoći.

Corylopsis – korilopsis (ime: Corylus – leska i opsis – izgled, jer liči na lesku.)

Rod obuhvata listopadno drveće i žbunje sa jajastim, na vrhu zašiljenim, obodom nazubljenim listovima i istaknutim nervima na naličju.

Cvetovi su mirišljavi, žuti, u visećim grozdovima, čašična cev srasla za plodnik. Ima 5 kruničnih listića i 5 prašnika. Plod čaura. Cvetaju u proleće pre listanja. U rodu ima 12 vrsta poreklom iz istočne Azije i sa Himalaja.

Corylopsis spicata

Žbun do 2m visok poreklom iz Japana. Ima dlakave grančice i okruglasto-jajaste listove 5-10cm duge, oštro nazubljene sa koso srcastom ili okruglastom osnovom. Cvasti se sastoje od 7-10 cvetova žute boje, mirišljavih, koji se otvaraju februara i u ovo vreme je vrlo dekorativan.

Kod nas se retko sreće po parkovima, praktično ga nema.

Familija PlatanaceaeRod Platanus

(ime: platys – širok, odnosi se na list.

Rod obuhvata visoko listopadno drveće sa glatkom korom koja se ljušti u tankim ljuspama. Listovi spiralno raspoređeni, prosti, na dugim peteljkama, režnjeviti od 3,5,7 režnjeva. Cvetovi jednopolni u glavičastim cvastima. Muške cvasti žuto-zelene a ženske crvenkaste. Plodne glavice se sastoje od mnogobrojnih orašica koje pri osnovi imaju čuperke dlačica).

Platanus orientalis – istočni platan

Ima areal u južnom delu Balkanskog poluostrva i u zapadnoj Aziji. U Makedoniji raste u slivu Vardara i njegovih pritoka na vlažnim staništima pod uticajem polusredozemne klime do 400-500m nadmorske visine.

Sa orahom izgrađuje reliktnu zajednicu Juglando-Platanetum orientalis. Dostiže visinu do 40m i ima brz visinski i debljinski porast. U Ohridu i Trstenu su

ustanovljeni primerci do 3m prečnika.

12

Krošnja je moćna, široko okrugla, a koren dubok i prostire se daleko od stabla. Kora stabla je glatka i beličastosiva a periderma se svake godine ljušti i otpada u tankim pločicama. Kod starijih stabala u donjem delu kora je dosta sitno ispucala.

Mlade grančice i mladi listovi su dlakavi. Listovi su jako varijabilni po veličini i obliku u zavisnosti od uzrasta i položaja na granama u krošnji. List je sa 5 (7) duboko usečenih režnjeva, pri osnovi srcast ili klinast, odrastao skoro go. Režnjevi su zašiljeni, izduženi, okruglasto usečeni. Liska je široka 10-20cm a urezi režnjeva su dublji od polovine odgovarajuće dužine nerva. Pupoljci konusnog oblika, pokriveni jednom zaštitnom ljuspom.Drvo je jednodomo sa jednopolnim cvetovima. Cveta sa listanjem u aprilu u vidu loptastih cvasti. Plodnih glavica od 3-7 na zajedničkoj peteljci i zadržavaju se tokom zime a raspadaju u proleće naredne godine. Između pojedinih plodova štrče dlačice.

Dobro uspeva u blažoj klimi, pored vodenih tokova, navlažnijem pretežno aluvijalnom zemljištu. U mladosti može da strada od prolećnih mrazeva. Smatra se jednim od lepših lišćara.

Platanus occidentalis – zapadni ili američki platan

Sa arealom u Južnim delovima SAD u dolinama reka i na aluvijalnim terenima. Jedan od najviših lišćara Amerike jer dostiže visini do 50m i prečnik do 4m.

Koren kao kod prethodne vrste moćan i razgranat.Kora starijih stabala ispucala i grublja nego kod istočnog platana. Mlade grančice takođe dlakave a kasnije ogole. List je širok od 8-20cm sa 3, ređe 5, krupnonazubljenih režnjeva. Urezi između režnjeva nisu dublji od 1/3 dužine nerava. Lisna ploča i srednji režanj širi nego duži. Osnova lista je ravna. Odrastao list dlakav samo duž nerava. Ženske plodne cvasti po 1 ređe 2. Između plodova ne štrče dlačice.

Gaji se u srednjoj Evropi, manje je osetljiv na hladnoće od istočnog, a osetljiviji od P. Acerifolia. Kod nas se retko sreće na zelenim površinama.

Platanus acerifolia – javorolisni platan

Kod nas i u Evropi najčešće gajena vrsta platana. Smatra se da je nastao ukrštanjem prethodne dve vrste u Engleskoj u prvoj polovini 17. veka (1640. godine), pa se ubrzo kao brzorastuća i otporna vrsta proširio širom Evrope i Severne Amerike.

Dostiže visinu do 40m. Klimatski je mnogo otporniji od oba roditelja. Krošnja mladih primeraka pravilno piramidalna, kasnije široko granata. Kora se ljuspsa u krupnim ljuspama, glatka je i beličastosiva. Koren dubok i moćan. List od 12-25cm širok sa 5 režnjeva, trougaonih i malo nazubljenih. Urezi dopiru do 1/3 dužine nerava (dublje od zapadnog a pliće od istočnog platana). Mladi listovi dlakavi, kasnije ogole. Peteljka gusto dlakava. Plodne loptice obično po 2 (ređe 1-3) oko 3cm prečnika. Dlačice ne štrče izvan loptice.

13

Kod nas je veoma česta vrsta po parkovima i drvoredima. Podnosi gradske gasove i prašinu.

Iz semena P. acerifolia dobija se raznovrsno potomstvo koje je veoma varijabilno, po morfološkim osobinama približava se jednom od roditelja.

Neki ustaljeni oblici drugog pokolenja opisani su kao novi varijeteti ili vrste - Platanus hispanica, Platanus cuneata, Platanus digitata.

Red Urticales Familija Ulmaceae

Rod Ulmus• Ulmus minor (U. carpinifolia, U. campestris)• Ulmus glabra (U. scabra, U. montana)• Ulmus effusa (U. laevis, U. pedunculata)• Ulmus pumilaRod Celtis• Celtis australis• Celtis occidentalisRod Zelkova• Zelkova carpinifolia (Z. crenata)

Red Urticales Familija Ulmaceae• Obuhvata listopadno drveće i žbunje sa prostim naizmenično postavljenim listovima, po obodu dvostruko testerastim, sa perastom nervaturom. • Cvetovi jednopolni ili dvopolni, pojedinačni ili u glavičastim cvastima. Plod krilata orašica ili koštunica. Obuhvata 15 rodova sa oko 150 vrsta. Za nas je od interesa rod Ulmus, Celtis i Zelkova. • U rodu Ulmus oko 45 vrsta koje su zastupljene u severnoj i umerenoj zoni.

Ulmus minor (U. carpinifolia, U. campestris) – poljski brest

Težište areala je u srednjoj Evropi, južnoj i zapadnoj Evropi,severnoj Africi i Maloj Aziji. Kod nas se sreće u šumama hrasta lužnjaka ali i na suvljim staništima ( kitnjaka-graba, sladuna-cera,grabića).

Vrsta je polusenke i ima zahteve za dubokim, svežim, bogatimzemljištima.

Poljski brest je drvo prve veličine, visoko do 30m, na slobodi sa širokom, gusto lisnatom krošnjom. Ima moćan, dubok korenov sistem. Iz žila se obrazuju brojni izdanci, daleko više nego kod drugih brestova. Kora starijih primeraka duboko podužno ispucala i javlja se tamno sivosmeđa pluta. Grančice gole ili pomalo dlakave sa dvoredo mozaično raspoređenim listovima. Listovi su debeli, čvrsti, gore goli, a dole većinom u uglovima nerava dlakavi, pri osnovi asimetrični. List je eliptičnog oblika, obodom dvostruko testerast, dug 6-10cm, ima 7-12 pari nerava koji se ponekad pri kraju granaju.

14

Cveta pre listanja aprila-maja, cvetovi od 15-20 gotovo sedeći u zbijenim pramenovima,crvenkaste boje. Plod je objajasta krilata orašica duga do 2cm, sazreva u maju-junu i opada odmah po sazrevanju. Orašice bliže gornjoj ivici krioceta. Urez na vrhu dopire do semena.

U našim šumama je ugrožen od holandske bolesti Graphium ulmi , tako da se poljski brest dosta posušio.

Izdvojen je veći broj varijeteta i formi, od kojih je interesantan U. minor f. suberosa koji na mladim grančicama ima rebra plute.

Ulmus glabra (U. scabra, U. montana) – brdski brest

Rasprostranjen je u Evropi. Vertikalni dijapazon prostiranja je od 400-1500m. Kod nas je zastupljen na staništu brdske i planinske bukve, zatim šumama Querco-Carpinetum, Acero-Fraxinetum i Abieto-Fagetum.

Brdski brest je drvo prvog reda do 35m visine, sličnog habitusa i korenovog sistema kao i poljski brest. Međutim ne daje izdanke iz korena. Kora pliće puca nego kod poljskog bresta i ima tanju plutu jer je drvo šumskog sklopa. Jednogodišnje grane su fino čekinjasto dlakave, crvenkastosmeđe, deblje i jače nego kod poljskog bresta, a pupoljci tupi tamnosmeđi, rđasto dlakavi. List je na vrlo kratkoj peteljci, najširi u gornjoj polovini, dug 8-16cm sa većim brojem nerava od 13-20 pari, obodom dvostruko testerast, nervi se uglavnom granaju.Osnova lista skoro simetrična. Lice i naličje lista dlakavi, hrapavi (kao šmirgl papir), obodom dvostruko testerasti sa izvušenim vrhom i dva režnjića.Cvetovi skoro sedeći, pre listanja marta-aprila.Perigon sa 5-6 režnjića i isto toliko pražnika, obodom crvenkast a antere ljubičaste boje.Plod orašica na sredini krioceta, sazreva aprila-maja (za mesec dana).

Varijabilnost ove vrste je takođe izražena a na zelenim površinama kod nas najčešće se javljaju forme:• ‘Pendula' – sa horizontalno odstojećim granama i mladim granama koje su povijene,• 'Crispa' – niska forma sa nazubljenim listovima i savijenim zupcima.

Pogodan je za sadnju u većim parkovima, park-šumama i šuma parkovima na dubokom, umereno vlažnom i plodnom zemljištu. Ima zahteve za manjom toplotom od poljskog bresta ali većom relativnom vlažnošću vazduha. Dobro podnosi orezivanje i vazduh zagađen otrovnim gasovima.

Ulmus effusa (U. laevis, U. pedunculata) – vez Ima areal u srednjoj i istočnoj Evropi, uglavnom na niskim terenima, ravnicama i rečnim dolinama, na staništima vrba i topola, poljskog jasena i lužnjaka.

15

Na prirodnim staništima dostiže visinu do 35m i prečnik 1,5m, starost oko 400 godina. Kod starijih primeraka javlja se tzv. daskasto korenje. Nema izdanačku snagu iz korena, ali ima iz panja. Kora tanja nego kog prethodne dve vrste. Grančice su tanke, svetlosmeđe sjajne i glatke, bez plute a pupoljci oštri mrkosmeđi, goli. List sličan poljskom brestu, pri osnovi jako nesimetričan, oštro zašiljen, dvostruko testerast sa zupcima srpasto prema vrhu savijenim, tanak, sa lica sjajnozelen, na naličju sivozelen i meko dlakav. Po veličini između poljskog i brdskog bresta, sa 12-19 pari nerava. Cvetovi na dugim peteljkama u pramenovima, javljaju se marta-aprila. Plod krilata orašica, sitniji, na 3-4cm dugoj peteljci (U. pedunculata), zreo aprila-maja, po obodu trepavičasto dlakav, sa semenom na sredini krila.

Otporan je na mrazeve i može da se sadi na staništima koja su napred navedena.

Ulmus pumila – sitnolisni brest, sibirski brest

Ima areal u istočnom Sibiru, Mandžuriji, Kini, Koreji i Japanu. Raste na peskovitim obalama reka, ali i suvim terenima i kamenitim nagibima. Tolerantan je prema različitim zemljištima pa čak i zaslanjenim (primer Veternika na solonjecu).

Drvo drugog reda visine do 16m. Svetloljubiva je vrsta, koja podnosi dobro niske temperature i sušu. Ima gustu okruglastu krošnju i tanke grančice. Listovi sitni, dugi 3-7cm, skoro simetrični, jednostavno testerasti. Cveta rano, februara-marta, plod je objajast, duboko usečen sa semenom u sredini, sazreva aprila-maja.

Brzorastuća je vrsta pogodna za različite terene, klimatsak područja i urbane uslove. Otporan je prema holandskoj bolesti a lako se razmnožava generativnim putem tako da se preporučuje i primenjuje na zelenim površinama kod nas u vidu većih grupa, u drvoredima, u poljozaštitnim pojasevima (u Vojvodini) ili zaštitnim pojasevima (primer Veternika). Od značaja je za poljozaštitne pojaseve u stepskim i polupustinjskim uslovima, za meliorativne zasade i eroziona područja.

Rod Celtis Celtis australis – koprivić, košćela Celtis (latinski naziv za koprivić, obuhvata oko 70 vrsta listopadnog drveća i zimzelenog drveća).

Rasprostranjen je uglavnom u mediteranskom području južne Evrope, severne Afrike i Male Azije na istoku do Kavkaza. Kod nas raste na staništima sveze Ostryo-Carpinion orientalis a u predelu Đerdapa kao tercijerni relikt izgrađuje zajednicu sa orahom (as. Celto-Juglandetum ).

Drvo drugog reda do 20m visine, 1-2m prečnika i starosti oko 1000 godina.

16

Zbog kvalitetnog drveta dosta je proređen na svojim staništima. Ima pravo stablo sa glatkom i sivom korom i široko okruglom krošnjom, kao i snažan korenov sistem. Grančice su tamnosmeđe, dlakave, a pupoljci stoje naizmenično u dve linije, blago odstojeći i kupasti.Listovi jajasti do izduženo-lancetasti, dugo zašiljeni, pri osnovi celog oboda, oštro testerasti, sa istaknuta tri glavna nerva. Odraslo lišće gore grubo , hrapavo i tamnozeleno, dole svetlozeleno i meko dlakavo, dugo 5-20cm, široko 3-6cm. Cvetovi se javljaju sa listanjem aprila-maja, na dugim peteljkama obično od 2-4 u grupama, u gornjem delu cvasti jednopolni, a u donjem muški. Plod je koštunica prečnika oko 1cm, sazreva u avgustu, crvenkastosmeđa, sladunjavog ukusa, jestiva (košćela).

Dobro uspeva na rastresitim zemljištima lakšeg mehaničkog sastava, suvim krečnjačkim i toplim terenima. Pogodan je za pošumljavanje na staništima kserotermnih šuma na krečnjaku (područje našeg krasta). Podesan je za poljozaštitne šumske pojaseve. Veoma je lep za primenu kao soliter, za drvorede i aleje, pri sadnji u grupama na zelenim površinama.

Celtis occidentalis – američki koprivić

Severnoamerička vrsta široko zastupljena u istočnim i središnjim delovima, najviše oko reke Misisipi i njenih pritoka, pretežno na aluvijalnim zemljištima.

Međutim dobro podnosi sušu, tolerantan je prema zaslanjenim zemljištima, otporniji na niske temperature od našeg koprivića te je stoga zastupljeniji po parkovima i drvoredima kod nas, posebno u Vojvodini (bođoš).

Drvo prvog reda do 35m visine, sa široko razgranatom krošnjom i ne tako pravilnom kao kod našeg koprivića.Kora je tamnomrka, izbrazdana, sa izraštajima plute. Listovi su jajasti do jajasto izduženi od 5-10cm dugi, sa oštro zašiljenim vrhom, obodom nazubljeni, sa lica glatki i sjajni, na naličju svetliji, goli, duž nerava slabo dlakavi. Cvetovi su sitni zelenkasti, muški u pramenovima, uglavnom 6. člani. Koštunica okrugla 7-10mm debela, tamnosmeđecrvena. Američki koprivić se razlikuje od našeg: slabo dlakavim ili golim mladim izbojcima, gotovo golim (sem po nervima) listovima i ispucalom tamnom korom debla, nepravilnijom krošnjom.

Vrsta je svetla, veoma otporna na uslove gradske sredine i prilagodljiva različitim zemljištima.

Rod Zelkova (kavkasko narodno ime)Zelkova carpinifolia (Z. crenata) – zelkova Drvo visine 20-25m iz toplijeg hrastovog pojasa područja Kavkaza.

Tercijerni je relikt a nekada je rasla u celoj južnoj Evropi.

17

Krošnja je izduženo jajasta a kora sivo pepeljasto glatka i ljuspasta. Stablo se grana nisko od zemlje. Grančice su tanke i dlakave a listovi eliptično izduženi, na kratkim peteljkama, zašiljeni, dugi 2-5cm, jednostavno plitko nazubljeni. Sa lica su tamnozeleni i glatki a naličja duž nerava dlakavi. Cveta aprila-maja sa listanjem. Muški i hermafroditni cvetovi su u manjim grupicama na mladim grančicama.Plod je 5mm u prečniku zelenkasta orašica sa istaknuta 4 rebra. Vrsta svetlosti, voli toplotu i plodna, sveža zemljišta. Na povoljnim zemljištima brzo raste i ima cenjeno, trajno drvo.Osetljiva je na mraz u mladosti pa je zbog toga retka kod nas. Može da se sadi u vidu solitera ili u manjim grupama. Dobro vezuje zemljište, pogodna je za bujične i nagnute terene.

Familija Moraceae Obuhvata veliki broj rodova oko 66 sa preko 1400 vrsta, pretežno tropskih i subtropskih krajeva. Za nas su interesantni rodovi Morus, Brussonetia, Maclura i Ficus. Rod Morus – dudoviMorus alba – beli dud

Poreklom je iz Kine. U južnoj Evropi je veoma gajen još od početka 12. veka. Kod nas posebno sađen u Vojvodini u vreme Austrougarske monarhije (Marija Terezija) za gajenje svilene bube. Drvo visine 15-20m, prečnika do 1 metra i starošću oko 250 godina, mada ima pojedinačnih primeraka koji dostižu i veću starost. Ima okruglu, dosta retku i svetlu krošnju. Znači da je beli dud dosta svetloljubiva vrsta. Kora mladih primeraka je žućkastosiva i glatka, a kasnije sivosmeđa i ispucala. Grančice su slabo beličasto dlakave, kasnije ogole, tanke, žućkastosive, sadrže mlečni sok. Listovi su široko jajasti od 6-8cm dugi i 4-10cm široki, sa plitko srcoliko urezanom osnovom, često nesimetrični, sa lica svetlo zeleni, a naličja zeleno-sivi sa retkim beličastim dlačicama duž nerava. Obodom su nazubljeni (osim u useku 2-3 izražena režnja i pri osnovi).Beli dud je dvodoma ili jednodoma vrsta. Muški cvetovi su u cilindričnim resama, a ženske cvast su duge kao i peteljke od 5-15mm. Cveta aprila-maja. Dudinje sazrevaju juna-jula, bele, crvenkaste, ređe crvenocrne boje, sadrže 11-22% šećera i jestive su.

Beli dud ima dosta široku ekološku amplitudu što se zemljišta tiče. Raste na černozemu u Vojvodini a može da raste i na zaslanjenim zemljištima. Otporan je na sušu i mrazeve, izdržljiv je u gradskim uslovima. Spontano se javlja na aluvijalnim terenima. Vrlo je zahvalna vrsta za primenu na zelenim površinama u vidu drvoreda, grupa ili kao živa ograda. Pogodan je za podizanje poljozaštitnih pojaseva i zas n ivanje kultura .

Gajeni oblici :

18

‘Pendula’ – visine 4-5m sa tankim, povijenim granama, ‘Pyramidalis’ (var. fastigiata) – od 5-8m sa uskopiramidalnom krošnjom. Morus nigra – crni dud

Poreklom je iz Irana i Avganistana i gaji se u toplijem delu južne Evrope. Kod nas se dosta gaji zbog plodova i drveta a dobro uspeva na staništima lužnjaka-jasena, kitnjaka-graba i cera-sladuna, na dubljim i svežijim zemljištima. Slabije podnosi hladnoću i sušu od belog duda.

Karakteristično je da ima krupnije plodove od belog duda do 2,5cm, crne boje, koji imaju nižu hranljivu vrednost. I on dostiže visinu preko 20m, a ima široku i gustu krošnju, sa sivosmeđom korom brazdasto ispucalom. Izbojci su crvenkastosmeđi, dlakavi i debeli. Listovi su debeli, široko jajasto, od 6-15cm dugi, zašiljeni, pri osnovi srcasti, nazubljeni obodom i mepravilno režnjeviti, hrapavi i kratko meko dlakavi. Otuda je slabo upotrebljiv za ishranu gusenica svilene bube. Kod nas je ređe kultivisan od belog duda.

Morus rubra – crveni dud

Poreklom je sa istoka Severne Amerike gde raste na dubokim i bogatim zemljištima, kao drvo prvog reda visine do 35m. Zrele dudinje su tamnocrvene 2-3cm duge. Kod nas veoma redak a u postojbini ima upotrebljivo drvo.

Rod Brussonetia Brussonetia papyrifera – dudovac ime po Brussonetu – francuskom botaničaru, obuhvata 3 vrste

Poreklom je iz istočne Azije (Kina, Japan, Tajvan) i tamo su se iz like ove vrste pravile tkanine a iz jednogodišnjih izdanaka žilavi japanski papir. Na prirodnim staništima raste kao drvo drugog reda do 15m visine sa zelenkastosivom do zelenkastocrvenom, kasnije sivo-crnom korom. Mlade grančice su zelene i gusto dlakave, često sa naspramnim pupoljcima.Listovi su široko jajasti od 7-20cm dugi, od 5-15cm široki, oštro zašiljeni, košasti, pri osnovi nisu srcasto usečeni kao kod dudas, neg su celi, dvostruko testerasti i gusto dlakavi. Na periferiji krošnje listovi su često duboko usečeni i nesimetrični, slični listovima smokve. Vrsta je dvodoma. Ženske cvasti aprila-maja su okrugle i kraće od muških koje su duge do 10cm. Plodovi zreli septembra, okruglasti, žutocrveni, prečnika 2cm. Dobro podnosi sušu, uspeva i na černozemu a kod nas dominiraju muški primerci.

Rod Maclura Maclura aurantiaca (M. Pomifera) – maklura Maclura (po sevrenoameričkom prirodnjaku Macluru) – monotipski rod

19

Iz jugoistočnih delova Severne Amerike, u nizinama reka. Gajena je u Evropi, najčešće kao živa ograda.

Na lošijim zemljištima, tolerantna je i na zaslanjenost zemljišta, dostiže visinu drveta 15-20m i prečnik 50-90cm. Ima široku krošnju a kora na deblu je duboko izbrazdana, plutasta, crvenkaste boje. Grančice su maslinastozelene boje, u pazuhu lista nose po jedan prav trn dug od 10-15mm.Listovi su prosti eliptično-jajasti i kožasti, naizmenični, od 6-12cm dugi, 3,5-10cm široki, celog oboda, sa lica sjajn.Vrsta je dvodoma. Muške cvasti su okruglaste veličine 2cm, a ženske rese okruglaste. Debljanjem cvetnog omotača i vretena cvasti obrazuje se krupna plodova cvast slična limunu ili narandži, prečnika od 5-15cm sa izboranom površinom, sa brojnim semenkama. Svi delovi biljke, a naročito plod, sadrže mlečni sok.

Vrlo je otporna prema suši i hladnoći i ima male zahteve u pogledu kvaliteta zemljišta. Raste brzo (1-2. godišnje biljke dostižu visinu od 0,5-1m) pa je pogodna za žive ograde, a dobro podnosi i orezivanje. Poznat je varijetet maklure bez trnova (M. aurantiaca var. inermis ) u Futoškom parku u Novom Sadu

Rod FicusFicus – smokve (modifikacija grčke reči sycon – smokva). Vrlo bogat rod sa oko 700 tropskih i subtropskih vrsta koje sadrže mlečni sok.

Ficus carica – smokva

Listopadna vrsta poreklom iz zapadne Azije koja je rasprostranjena u mediteranskom području južne Evrope i severne Afrike. Kod nas u Crnoj Gori.

Raste kao žbun ili drvo 3-10m visine. Kora stabla glatka i svetlo sive boje. Krošnja je široka sa sivozelenim i dlakavim grančicama. Listovi su polimorfni (više oblika), obično duboko usečeni sa 3-7 režnjeva, sa prstastom nervaturom, kožasti, sa lica rapavi a na naličju malo dlakavi, široki od 9-18cm. Cvetovi su vrlo sitni i nalaze se u udubljenoj kruškasto razrasloj osovini cvetne lože. Smokva je jednodoma ili dvodoma vrsta sa plodovima različite veličine i boje (sa oko 50 sorti). Pravi plodovi su sitne orašice. U kontinentalnim uslovima gaji se u baštama i okućnicama.

Red Casuarinales Familija Casuarinaceae Rod Casuarina

Red Casuarinales obuhvata samo jednu Familiju Casuarinaceae i jedan Rod Casuarina. Ime roda u vezi sličnosti dugih visećih grančica sa perjem australijskog noja kazuara. U rodu oko 30 vrsta kserofilnog drveća i grmlja iz Australije, Indije i severne Afrike.

20

Grane su šibolike, sa pršljenasto raspoređenim ljuspastim lišćem koje podseća na četinare i rastavić (Equisetum). Cvetovi jednostavni, jednopolni, muški u terminalnim cilindričnim resama sastoje se od 1. prašnika i 4 ljuspasta listića. Ženski su u glavičastim cvastima bez perigona. Plodovi podsećaju na šišarice nekih četinara.

Casuarina equisetifolia – kazuarina

Poreklom je iz Australije, Cejlona i Sumatre. Kod nas se retko sreće u Primorju kao dekorativna vrsta , a gajena je u zemljama Sredozemlja. Ima vrlo vredno drvo, po upotrebljivosti slično hrastovom. Kora stabla je crnkasta, ljuspasto ispucala, koristi se za dobijanje tanina. Na prirodnim staništima dostiže visinu do 45m (u kulturi 10-15m) i ima piramidalan habitus. Grančice su šibolike, zelenkasto-plavičaste sa kratkim internodijama između pršljenova, vise. Listovi sitni, ljuspasti, od 1-3mm dugi po desetak u pršljenu. Može da se gaji samo u Primorju gde temperature ne padaju ispod –50C do –80C.Uspeva na suvim, kamenitim, peščanim pa donekle i zaslanjenim zemljištima.

Familija FagaceaeRed Fagales

Rod Fagus• Fagus moesiacaRod Castanea• Castanea vescaRod QuercusI Sekcija Suber• Quercus cocciferaII Sekcija Cerris• Quercus macedonica (syn. Q. trojana)• Quercus cerris III Sekcija Mesobalanus• Quercus farnetto (Q. frainetto, Q. conferta)• Quercus hungarica, Q. pannonicaV Sekcija Lepidobalanus• Quercus robur (Q. pedunculata)• Quercus petraea (Q. sessilis, Q. sessiliflora)• Q. pubescens (syn. Q. lanuginosa)• Quercus ilexV Sekcija Erythrobalanus• Quercus borealis (Q. rubra)

Red Fagales obuhvata sa gledišta šumarstva za nas ekonomski značajne

21

predstavnike rodova Fagus, Castanea, QuercusRod Fagus Obuhvata visoko listopadno drveće sa glatkom beličastosivom do sivom korom, sa prostim naizmeničnim listovima jednodomo je drveće sa muškim cvetovima skupljenim u loptaste cvasti, na dugim drškama, sa duboko usečenim perigonom na 4 do 7 delova.

Ženski cvetovi od 2-4 sakupljeni su u loptaste cvasti, obavijeni su omotačem, kupulom, takođe su na dugim drškama (perigon 3-6 delova).

Zrela kupula odrvenela, pokrivena končastim čekinjastim ili loptičasto proširenim stipulama, otvara se na 4 dela. Plod trouglast orašica (bukvica).Rod Fagus obuhvata 8 vrsta.

Fagus moesiaca (syn. Fagus silvatica ssp. moesiaca) – mezijska bukva

Istraživanja bukve ukazuju da je ova vrsta vezana za Balkansko poluostrvo odnosno da se ona po mnogim osobinama razlikuje od bukve koja raste u zapadnoj Evropi (F. silvatica) i one na istoku, kavkaske bukve (F. orientalis).

Profesor Jovanović smatra da mezijska bukva predstavlja etapu evolucije bukve u kvartaru i postkvartaru a da nije rezultat ukrštanja prethodne dve bukve. Njenom sistematskom pripadnošću bavili su se mnogi istraživači.

Proučavanjem morfoloških, bioloških i ekoloških osobina ustanovljene su razlike koje postoje između nje i zapadne (F. silvatica) i istočne, kavkaske (F. orientalis). Razlike između Evropske bukve i mezijske bukve• ustanovljene su na osnovu njihovog rasprostranjenja, u vezi evolucije i prilagođenosti ekološkim uslovima. Fagus silvatica odlikuje se jajastim oblikom lista, nervaturom sa 5-8 (9) pari nerava, stipulama končastog oblika i mrko obojenim i duboko usečenim omotačem muškog cveta, podeljenim u dugačke lancetaste režnjeve. Mezijska bukva je poznata po prelaznim morfološkim karakteristikama, jajastom obliku lista svetlosti i skoro klinastom obliku lista senke, sa nervaturom od 8-10 pari, po dugačkim, uzanim i pljosnatim mrkim stipulama, po pliće urezanom omotaču muškog cveta sa kratkim i širokim režnjevima.Kavkaska bukva ima upadljivo duguljaste listove klinastog oblika sa 10 i više pari nerava, mnogobrojnim listolikim zelenim stipulama na kupuli i plitko deljene na kratke i jajastog oblika režnjeve omotača muškog cveta. Tercijerne je starosti. Ove vrste nisu morfološki i biološki jako udaljene.

U našoj zemlji najzastupljenija je šumska vrsta u istočnoj Srbiji, u predelu Đerdapa spušta se ispod 100m nadmorske visine, u jugozapadnoj Srbiji, a manje je zastupljena u severnim delovima Srbije (ima je na Fruškoj gori) na severnim ekspozicijama. U Primorju je praktično nema.

Izrazita je vrsta senke, vrlo osetljiva na klimatske ekstreme, slabo izdržava sušu, suvo zemljište, osetljiva je na rane i kasne mrazeve. Podjednako dobro raste na silikatnim i krečnjačkim terenima, na svežim, bogatim zemljištima.

22

Prema visinskom dijapazonu razgraničeni su ekotipovi: predplaninska, planinska i subalpijska (do 1800m n. V. U Bugarskoj).

Kod nas gradi šumske zajednice Fagetum montanum, Abieti-Fagetum Serbicum (sveze Fagion moesiacae).

Ona je drvo visine do 30m i prečnika do 2m, u šumama bukve i jele na Goču evidentirana su stabla do preko 45m visine i starošću 200-300 godina.

Kao vrsta senke ima tanku koru sivu i glatku i gustu krošnju. Grančice su tanke sa naizmenično u dva reda raspoređenim pupoljcima i lišćem. Pupoljci su dugi oko 1,5cm, vretenasti, zašiljeni, odstoje od grana. Lista istovremeno sa cvetanjem, krajem aprila ili maja. Listovi su varijabilni, daju veliku senku. Kupula duga do 35cm, otvara se pri vrhu na 4 režnja. Bukvicva je duga oko 16mm, trouglastog oblika, zri krajem septembra i početkom novembra meseca.

U istočnoj Srbiji kraj Vlasinskog jezera na nadmorskoj visini oko 1300m raste jedno stablo sa zlatno-žutim lišćem Fagus moesiaca var. Aurea, koji se kao kultivar Zlatia gaji po parkovima širom Evrope.

Rod Castanea -kesteni (ime roda po gradu Kastan-u u Tesaliji)

Listopadno drveće sa prostim listovima, izduženo lancetasti, na krajevima grubo nazubljenim, raspoređenim spiralno spiralno u dva reda.

Jednodomo drveće sa sitnim muškim cvetovima sakupljenim u loptaste cvasti i grupisanim u klasove duge 5-20cm.

Ženski cvetovi su pri osnovi muškog klasa većinom po 3 sakupljeni u loptaste dihazije, obavijene kupulom. Zrela kupula loptastog oblika, odrvenela, sa bodljama na površini, puca na 4 dela.Plod ahenija, kesten, ima ostatke perigona i stubića. Rod obuhvata 12 vrsta. Castanea vesca (syn. C. sativa, C. vulgaris) – pitomi kesten

Smatra se da je pitomi kesten poreklom iz Male Azije i Mediterana. U kulturi ga ima širom južne i srednje Evrope.

Kod nas kestena ima na Kosovu i između Prokletija i Šar-planine, gde se oseća uticaj jadranske klime a sa istoka je ova oblast zaklonjena visokim planinama Castaneum sativae metochiense.Na Primorju ga nema zbog prisustva kreča u zemljištu, uticaja bure. Tipična je kalcifuga.

Odgovaraju mu tereni gde se gaji vinova loza i voćne vrste, gde je blaga klima i dug vegetacioni period bez kasnih prolećnih mrazeva ili ranih jesenjih (od nivoa mora Bokokotorski zaliv do 800-900m nadmorske visine).

Raste na veoma kiselim zemljištima često sa kitnjakom i ređe sa bukvom.Dostiže visinu od 20-30m i starost oko 500 godina.

Ima široku, gustu krošnju, loptastog oblika, sa korom koja je uzdužno ispucala i smeđe-siva. Koren je dubok, srčanica sa veoma razvijenim bočnim žilama.Jednogodišnje grančice su crvenkasto-smeđe, uglavnom gole, sa beličastim lenticelama. Pupoljci su

23

okruglasto-jajasti, kožasti, obodom oštro-nazubljeni, do 25cm dugi i 4-8cm široki, sa lica tamno-zeleni i sjajni a na naličju svetlo-zeleni.Cveta po listanju tokom juna u klasovima, muški cvetovi su pri vrhu, u sredini su hermafroditni a pri osnovi ženski. Plodovi najčešće po 3, sazrevaju septembra-oktobra iste godine.

Kesten je izuzetno korisna vrsta za šumarstvo, industrijsku preradu drveta zbog drveta visokih tehničkih vrednosti, zbog hranljivih plodova koji sadrže dosta šećera, skroba, proteina, masti, vitamina. U kori ima tanina. Služi kao paša za pčele.

Izuzetno je dekorativna vrsta, kao soliter, u grupama, za žive ograde. Poznat je veći broj formi:

Fastigiata, Pendula, Pyramidalis.

Familija FagaceaeRod Quercus – hrastovi Areal u umerenoj zoni severne hemisfere. Kod nas su hrastovi zastupljeni sa 10 vrsta, a neki od njih su najvažnije šumsko drveće.

Listopadno ili zimzeleno drveće, ređe žbunje sa oko 500 vrsta, spiralno raspoređenim prostim režnjevitim i nazubljenim listovima celog oboda i spiralno raspoređenim pupoljcima. Na dugim izbojcima pri vrhu pupoljci su nagomilani, pokriveni sa više ljuspi a srž petougaona.

Jednodome biljke sa jednopolnim cvetovima. Muški cvetovi su uvidu resa, ženski pojedinačni ili po nekoliko sedeći, na proširenoj cvetnoj dršci.Muške rese su cilindrične, i na vrhovima su prošlogodišnjih grančica. Ženske cvasti razvijaju se na ovogodišnjim izbojcima, pojedinačni ili po nekoliko.Drška ženske cvasti različite je veličine i nosi plodove u ovoju (kupuli), koja je obrasla brojnim ljuspama, stipulama.

Plod je jajast (žir) do cilindričan, varijabilan, sazreva prve ili druge godine. Plod je jednosemena sinkarpna orašica u kupuli.

Hrastovi formiraju dubok i moćan korenov sistem, u početku rastu sporo a većina hrastova ima kvalitetno drvo. Kora sadrži dosta tanina.

Značajne su šumske vrste za poljozaštitne pojaseve i kao soliteri na zelenim površinama.

I Sekcija Suber - Obuhvata zimzelene vrste koje imaju kupule sa unazad povijenim ili slabo prilepljenim ljuspama.

Quercus coccifera – prnar, oštrikar

Ima areal u Mediteranu.

Raste kao žbun ili nisko drvo visine do 10m i prečnika do 50cm. Ima gustu krošnju i koru plitko i gusto ispucalu.

24

Listovi ostaju na stablu 2-3 godine, dugi su od 2-5cm, široki 1-2,5cm, često sitniji i kožasti sa jakom kutikulom, na licu sjajno-zeleni, na naličju bledozeleni, obodom trnovito nazubljeni, talasasti i obično dole povijeni.Cveta aprila-maja a žir sazreva avgusta-septemba druge godine. Kupula sedeća ili na kratkoj dršci sa tvrdim, povijenim zaštitnim stipulama, žir više od 1/3 u kupuli.

Prnar je kserofilna i heliofilna vrsta, uspeva na siromašnima, obično krečnjačkim ali i silikatnim terenima u primorju Orno-cocciferetum i ima jaku izdanačku sposobnost.

Sekcija Cerris - Listopadne ili poluzimzelene vrste sa dugim stipulama na kupuli.

Quercus macedonica (syn. Q. trojana) – makedonski hrast

Listopadno do poluzimzeleno drvo južne Italije, jugozapadnog dela Balkanskog poluostrva i Male Azije. Ilirski je subendemit. Na balkanskom poluostrvu se javlja u Makedoniji, Hercegovni, kod nas na Kosovu i u Crnoj Gori, Albaniji, Bugarskoj i Grčkoj.

Ulazi u sastav šume Quercetum macedonicum.

Otporan je na sušu, na siromašnijim zemljištima raste sporo, ima svetlu i nepravilnu krošnju, i debelu, ispucalu mrtvu koru po čemu je sličan ceru (crni cer).

Mlade grančice kao i pupoljci su gusto maljavi ali nisu opkoljeni jezičastim listićima kao kod cera. Listovi eliptični dugi 5-8cm, široki 2-3cm, pri osnovi srcasti do zaobljeni na kratkoj peteljci, obodom su oštro nazubljeni. Sa lica tamno zeleni i sjajni, sa naličja svetliji i slabo dlakavi. Listovi su kožasti u jesen požute i zadržavaju se na stablu do proleća. Žir je po dužini brazdast, na vrhu spljošten, dug 3-4,5cm, debeo 2cm, do polovine skriven u kupuli.

Otporan je na sušu, na siromašnijim zemljištima raste sporo i ima svetlu nepravilnu krošnju.

Quercus cerris – cer

Listopadni hrast južnog dela Evrope i zapadne Azije. Dostiže visinu do 30m, debljinu do 1m i starost od 200 godina.

Na stablu se rano formira debela mrtva kora, tamnosive boje sa dubokim podužnim i plićim poprečnim pukotinama. To potiče zbog toga što drvo cera poseduje široke sržne zrake.

Krošnja je široko kupasta. Mlade grančice maljave i uglaste.Pupoljci sitni, pri osnovi sa brojnim sitnim usko jezičastim listićima dugim do 2cm.Lišće je veoma varijabilno.Varijabilnost listova cera proučavao je profesor Janković. Obično je dugo od 8-14cm a široko oko 8cm, malo kožasto sa režnjevima koji su na vrhu zašiljeni, sa lica intenzivno sjajno zeleni a na naličju otvorenije boje i nešto dlakavi duž nerava. Peteljka je duga 0,5-2,5cm, kraj osnove peteljke javljaju se stipule. Cveta sa listanjem aprila-

25

maja.Žir se razvija tokom druge godine i sazreva tokom septembra. Dug je oko 4cm, širok oko 2cm, na vrhu nešto spljošten i po dužini sitno brazdast. Kupula je pokrivena končastim stipulama, dugim do 1cm.

Kod nas se javlja u većem broju kserotermnih i mezotermnih tipova šuma, najčešće u klimatogenoj šumi istočnog dela Balkanskog poluostrva zajedno sa sladunom Quercetum confertae cerris, Quercetum cerris i šumama grabića Carpinetum orientalis.

Cer je čest u izdanačkim šumama jer ima dobru izdanačku snagu i znatne potrebe za svetlošću.

Kserotermna je vrsta prilagođena submediteranskoj i umerenokontinentalnoj klimi jugoistočne Evrope.

Najbolje raste na dubljim, dovoljno suvim zemljištima slabo kisele reakcije. Klimatogena šuma

U razvitku vegetacije nekog područja postoje više zajednica:- one koje prve osvajaju teren, - one koje vode ka daljem razvitku i - one koje prividno završavaju brzi i intenzivni razvitak sukcesiju

vegetacije, tzv. KLIMATOGENA (klimazonalna ili klimaregionalna zajednica).

Smatra se da se biljni pokrivač svakog klimatski jedinstvenog područja razvija u pravcu konačne zajednice – koja ostaje vekovima nepromenjena– dok se klima ne promeni.

Sve one zajednice koje se usled nekih reljefskih, edafskih ili klimatskih faktora ne mogu razviti u klimazonalne zajednice, nazivaju se trajnim.

Na manje više ravnim površinama u Srbiji je klimazonalna odnosno klimatogena kserotermna šuma sladuna i cera (Quercetum farnetto cerris).

Međutim na toplim, južnim strmim ekspozicijama brda javlja se toplija i suvlja šuma grabića (Carpinetum orientalis serbicum), na vlažnom plavnom zemljištu šuma lužnjaka i jasenova (Querco – Fraxinetum serbicum) – sve su to trajni stadijumi.

Po prestanku uslova koji uslovljavaju vegetaciju u tom stadijumu (reljef, hidrografske prilike) one bi brzo prešle u klimazonalnu zajednicu, šumu sladuna i cera.

Sekcija Mesobalanus - Kora stabla dosta ispucala, stipule na kupulama sitne ili umereno krupne, prilegle ili malo odvojene. Quercus farnetto (Q. frainetto, Q. conferta), Quercus hungarica, Q. pannonica – sladun, blagun, krupna granica

Ima areal u jugoistočnom delu Evrope, južnom delu Španije (ime farnia) i Male Azije.

Dostiže veličinu drveta prvog reda do 25m i prečnik do 1m. Ima široku i gustu krošnju okruglog oblika, a već kod mladih stabala se javlja

mrtva kora sa podužnim i poprečnim pukotinama.Mlade grančice su debele i dlakave sa pupoljcima i lišćem nagomilanim na vrhu

izbojka, sladun spada u najlepše hrastove Evrope. Cveta aprila-maja. Plodovi zreli

26

oktobra iste godine, nagomilani na vrhu grančice (conferta). Žir dug 15-30mm, 2-3 puta duži od kupule. Kupula ima priegle sive dlakave ljuspe.

U istočnim krajevima naše zemlje ulazi u sastav klimatogene zajednice hrastovog pojasa (kopneni delovi Crne Gore).

Javlja se na dubljim zemljištima tipa gajnjače, smonice i pseudogleja. Nema ga na plitkim zemljištima, krečnjaku i serpentinu.

Kserotermna je vrsta, kserotermnija od cera i kitnjaka a mezofilnija od medunca. Ima dobru izdanačku snagu.

Sekcija Lepidobalanus - Obuhvata uglavnom listopadne vrste, plod zri prve godine, ljuspe na kupuli prilegle uz kupulu.

Quercus robur (Q. pedunculata) – lužnjak

Ima širok areal u Evropi i zapadnom delu Azije kako pod uticajem atlanske, tako i kontinentalne klime, s tim što u južnom delu svoga areala (Pirineji naprimer) dostiže do 1200m visinu.

Kod nas se javlja u nizijskom području na aluvijalno peskovito ilovastom i glinastom plodnom zemljištu. Edifikator je zajednice Querco-Fraxinetum serbicum istočnog dela zemlje. U Sremu se javlja kao edifikator većeg broja zajednica, a manje površine lužnjakovih šuma nalaze se u dolini reke Morave i njenih pritoka.

Te šume predstavljaju trajnu zajednicu uslovljenu edafskim faktorima. U Italiji smo videli burad za vino od drveta lužnjaka poreklom iz Slavonskih

šuma.S obzirom na širok areal lužnjak je polimorfna vrsta.

Od nižih taksona opisan je: Quercus robur var. Tardissima koji lista 2-3 nedelje kasnije od tipičnog oblika. Zapažen je u Sremu i okolini Smedereva (selo Lugavčina). Q. robur ssp.scutariensis – lišće potpuno golo, Q. robur ssp. montana – raste u brdsko planinskom pojasu;

kao i forme: Fastigiata – ima valjkast habitus sa bočnim granama uperenim ka vrhu, Pendula, Umrbaculifera – krošnja pravilno okruglasta, Pectinata - listovi perasto deljeni, usečeni skoro do glavnog nerva, Atropurpurea – sporo rastuća forma, tamnopurpurnih listova.

Inače lužnjak dostiže impozantne dimenzije, visinu do 50m i prečnik 2,5m, starost oko 2000 godina.

27

Ima razgranat korenov sistem i vrlo granatu široku krošnju sa kolenasto savijenim granama. Kora starijih primeraka je izbrazdana podužnim i poprečnim brazdama. Grančice u gole sa okruglastim pupoljcima. List je obrnuto jajast, na vrhu zaobljen sa zaobljenim režnjevima, pri osnovi se završava uvasto ili asimetrično. Drška ploda dosta duga 5-8cm (pedunculata). Cveta sa listanjem aprila-maja.

Žir sazreva septembra oktobra iste godine a kupula pokriva 1/3 do 1/2 žira. Oblik žira izduženo jajast 20-40mm, sa vidljivo uzdužnim prugama kod svežeg žira.

Primenjuje se kao soliter ili na zelenim površinama. Najčešća je autohtona vrsta hrasta na zelenim površinama kod nas. Quercus petraea (Q. sessilis, Q. sessiliflora) – kitnjak, brdnjak, beljik

Rasprostranjen u Evropi, izuzev krajnjeg juga. Kod nas se javlja, a ima manji areal od lužnjaka, na višim položajima lužnjaka gde su klimatski ekstremi blaži, van vodoplavnih i suvih terena, a penje se u visinu do 1300m.

Na granici sa bukvom zauzima tolije, pretežno južne ekspozicije, a u odnosu na zemljište ima manje zahteve od lužnjaka.

Može da raste i na nerazvijenim skeletnim šumskim zemljištima. Edifikator je šumske zajednice sa grabom Querco-Carpinetum i u Srbiji zajednice

Quercetum montanum. Kod nas je opisano više nižih taksonomskih kategorija. Veoma polimorfna vrsta. Izdvojeno je više varijeteta i formi:

Columna, Lanciniata, Purpurea.

Inače na staništima dostiže visinu do 40m, prečnik 1,3m i starost od 600-700 godina.

Ima pravilnije deblo od debla lužnjaka a takođe i krošnju. Koren je dubok, u mladosti srčanica, jako razvijen. Kora debla beličasto siva, tanka i pliće ispucala nego kod lužnjaka. Mlade grančice gole sa pupoljcima koji su više zašiljeni u odnosu na lužnjak. Listovi simetrični, eliptični do duguljasti pri osnovi se završavaju klinasto, ređe zaobljeni do uvasti, dugi od 8-12cm, široki 6-7cm, u početku dlakavi a kasnije goli. Urezi oštriji i simetričniji nego kog lužnjaka. Plod na veoma kratkoj peteljci, ili je uopšte nema, u gomili od 2-5 veoma varijabilnih po obliku i veličini, kraći i deblji nego kod lužnjaka, dug 1,5-4mm, širok 1-2,5mm, jajasto-cilindričan bez tamnih pruga do 1/3 u kupuli. Obod kupule ravan. Lista i cveta nešto kasnije od lužnjaka, a u poslednje vreme zapaženo je masovno sušenje hrasta kitnjaka od vha (Fruška Gora).

Q. pubescens (syn. Q. lanuginosa) – medunac

Težište areala je u južnoj Evropi, delom u srednjoj Evropi i Maloj Aziji.

Javlja se na krečnjačkoj i silikatnoj geološkoj podlozi često na suvim i plitkim zemljištima.

28

Izuzetno je termofilna vrsta. Kod nas je zastupljen u najtoplijim i najsuvljim oblastima pojasa listopadnih hrastova.

U Srbiji u klimatogenoj šumi sladuna i cera i drugim termofilnim šumama.S obzirom na areal i stanište koje naseljava može se konstatovati da je to drvo

drugog reda do 20m visine i prečnika ispod 100m. Na lošijim staništima ima nizak rast i jako široku krošnju.

Kora je sivo-pepeljasta, debela i duboko podužno i poprečno ispucala. Grančice i pupoljci gusto maljavi, sivo-smeđi. Listovi promenljivi, obrnuto jajasti, dugi 5-10cm, široki 4-6cm, završavaju se klinasto do slabo srcasto na peteljci dugoj 1,5cm. Obodom je od 5-7 režnjeva na vrhu zašiljenih ili zaobljenih koji su odvojeni plitkim ili dubokim urezima. Lice lista golo a naličje sivozeleno i maljavo. Cveta aprila-maja, a žir sazreva septembra-oktobra iste godine, dug od 2,5cm i izduženo-jajast, na vrhu zašiljen, kupula sa maljavim stipulama.

Od značaja je kao šumska i meliorativna vrsta za staništa kojima pripada i šuma-parkove odnosno park-šume.

Quercus ilex – česmina, crnika

Zimzeleni hrast Mediterana, gde u Sredozemnoj regiji učestvuje kao edifikator klimatogene zajednice.

Kod nas u Crnoj Gori, okolina Kotora na 500m nadmorske visine, gradi šumu Orno-Quercetum ilicis (crni jasen, maslina, pukinja).

Raste na plitkim suvim zemljištima na krečnjaku. Otporan je na sušne mediteranske uslove i jaku insolaciju.

Na boljim terenima dostiže visinu do 20m i debljinu od 2m a starost oko 1000 godina. Ima žilu srčanicu i jake bočne žile.

Kora debla odraslih stabala je tamna, podužno i poprečno ispucala u sitne ljuspe.Mlade grančice i pupoljci smeđebeli i veoma su varijabilni. Oni su kožasti i tvrdi, jajasti do duguljastina vrhu zašiljeni, dugi 3-8cm, široki 2-4cm, na peteljci dugoj do 1cm. Na fertilnim granama i starijim primercima iste biljke listovi su celog oboda, a na mladim biljkama i izdancima obod je nazubljen, sa bodljikavim oštrim zupcima. Listovi su na licu tamno-zeleni i sjajni a na naličju gusto žućkastobelo maljavi. Žir sazreva septembra-oktobra iste godine i dug je do 2cm. Ljuspe na kupuli su tesno prilegle i maljave. Kao dekorativna vrsta za Primorje, u Firenci – park Boboli, stoletna stabla hrasta česmine.. Sekcija Erythrobalanus

Quercus borealis (Q. rubra) – crveni hrast

Raste u istočnim delovima Severne Amerike na nadmorskim visinama do preko 1000m, kao drvo prvog reda visine 35-45m i prečnika do 2m. Ima drvo slabijeg kvaliteta od naših vrsta hrastova.

29

Krošnja je široko zaobljena a grančice su crvenkasto-mrke i gole sa jajastim zašiljenim pupoljcima. Listovi posebno mlađih stabala u jesen imaju crvenu boju.List je dug od 12-20cm i 10-12cm širok, duguljast do obrnuto-jajast sa 7-11 oštrih režnjeva sa dubokim urezima, a režnjevi na vrhu oštri. Osnova liske klinasta. Na licu list je svetlozelen a na naličju su čuperci dlačica duž glavnog nerva. Cveta u maju a žir od 15-25mm dužine. Kupula tanjirasta, s čvrsto prileglim ljuspama. Sazreva oktobra-novembra druge godine po cvetanju.

Kod nas se sadi na zelenim površinama a pogodan je za staništa asocijacije cera-sladuna, kitnjaka-graba i brdske bukove šume na zemljištima kisele reakcije sredine, jer izbegava krečnjak u zemljištu.

Brže raste od lužnjaka i kitnjaka, tako da se njime postiže brži efekat prilikom ozelenjavanja.

Red BetulalesFamilija Betulaceae

• Betula pendula (syn. Betula verrucosa, Betula alba)• Alnus glutinosa• Alnus incana

Familija CorylaceaeObuhvata rodove: Carpinus, Ostrya i Corylus.

• Carpinus betulus• Carpinus orientalis• Ostrya carpinifolia• Corylus colurna• Corylus avellana• Corylus maxima

Red JuglandalesFamilija Juglandaceae

• Pterocarya pterocarpa (syn. P. faxinifolia, P. cucasica)• Juglans regia • Juglans nigra

Red Cariophyllales Familija Nictaginaceae

• Bougainvillea spectabilis

Red Polygonales • Polygonum baldchuanicum

Red ThealesFamiljia Theaceae

• Camellia japonica

30

Red Tamaricales Familija Tamaricaceae

• Tamarix africana• Tamarix parvifolia • Tamarix gallica• Tamarix pentandra (syn. T. Pallasii) • Tamarix tetrandra

Red BetulalesFamilija BetulaceaeRod BetulaBetula pendula (syn. Betula verrucosa, Betula alba) – breza

Ima širok areal u čitavoj Evropi, Maloj Aziji, na Balkanskom poluostrvu, Sibiru i na Kavkazu. Pripada evrosibirskom flornom elementu.

Raste do 30m visoko i ima nepravilno jajastu retku krošnju. Krošnja breze je prozračna, stablo vitko a grane su kod mlađih individua uglavnom uspravne, a između 15-20 godine dugorasti se povijaju. Mlade grančice su često pokrivene bradavičastim izraštajima(verrucosa ) a starije grane nisu bradavičaste. Kora je bela i ljuspa se u horizontalnim trakama, kod starijih stabala pri osnovi je crna i duboko ispucala. Listovi su trouglasti do trouglasto-rombični od 4-7cm dugi i 2,5-4cm široki. Pupoljci su malo odstojeći od grančice. Početak listanja i cvetanja je od kraja marta-maja u zavisnosti od staništa. Listovi su dugi 3-7cm, na peteljci od 2-3cm. Jednodoma je vrsta sa jednopolnim cvetovima. Muške rese su sedeće, vise po 2-3 sa smeđim pokrovnim ljuspama. Ženski cvetovi na drškama uspravno stojeći. Plodovi krilate orašice, sazrevaju od juna do avgusta.

Na području srednje Rusije i Sibira breza se javlja u čistim sastojinama sa jasikom i belim borom.

S obzirom na širok areal breze može se reći da ona raste u različitim tipovima šuma na smeđe-kiselim i podzolastim zemljištima, na serpentine i na krečnjaku. Kao pionirska vrsta javlja se na sečinama i požarištima. U zapadnim delovima Srbije masovno je zastupljena u svim fitocenozama a u istočnoj vezana je za šume bukovog pojasa.

Breza je vrsta svetla i veoma dekorativna tokom cele godine. Drvo breze se upotrebljava u stolarstvu, kolarstvu, za furnire i drugo. Sok ima lekovita svojstva.

Alnus glutinosa – crna jova

Listopadno drvo visine do 20m sa arealom u Evropi, Sredozemlju, Kavkazu, jugozapadnoj Aziji i zapadnom Sibiru. Raste kraj reka i potoka u nizijskom i brdskom području na vlažnim zemljištima, bogatim kiseonikom i gradi brojne zajednice Alnetum glutinosae.

31

Krošnja je jajasto-kupastog oblika, kora glatka, tamnosmeđa i ispucala. Pupoljci pokriveni dvema ljuspama. Srž grančice trougaona. Odrastao list je zaobljen, tup ili usečen na vrhu, pri osnovi klinast i celog oboda, dug 7-10cm, širok 3-7cm. muške rese po nekoliko zajedno, formiraju se do jeseni i cvetaju rano pre listanja februara-marta.Plodovi se nalaze u šišaričastim izraštajima dugim 1-2cm a plod je spljošten sa plutastim omotačem.

Vrsta svetla i polusenke. Može da se koristi na dubokim i svežim zemljištima aluvijalnih terena

Drvo je crvene boje, elastično, lako, u vodi trajno. Pogodna je za upotrebu u hidrogradnji, kao jamsko drvo za celulozu, olovke i drugo. Kora se upotrebljava za štavljenje.

Dekorativna je zbog svog habitusa, tamno-zelenih i velikih listova i prividnih šišarica koje se zadržavaju na granama i tokom zime.

Alnus incana – bela jova

Listopadno drvo rasprostranjeno u severnoj, srednjoj, istočnoj i jugozapadnoj Evropi (severna Italija, Jugoslavija, Albanija, na Kavkazu i jugozapadnoj Aziji. Ima je u Severnoj Americi.

U visinu ide od 500 do 1300 metara. Kod nas se nalazi pored brdskih i planinskih potoka na šljunkovitom i peskovitom terenu, pretežno karbonatnom. Ima dobru izdanačku snagu iz panja i žila. Na korenu se nalazi ektotrofna mikoriza. Srž trougaona, grančice dlakave.

Raste od 10-20 m u visinu i ima gustu i jajastu krošnju. Kora je debela i u starosti glatka, jajasto-beličasto siva. Pupoljci su dlakavi. Listovi dugi od 4-10cm, široki od 3-7cm, na vrhu zašiljeni, pri osnovi okruglasti ili malo srcasto dvostruko testerasti. Muške i ženske cvasti se javljaju u jesen, a cvetanje je u martu pre listanja. Šišarice su sedeće ili gotova sedeće, jajaste, duge 1-1,5cm, crnosmeđe. Plodovi zreli do oktobra.

Drvo bele jove je crvenkasto do žuto crveno, lako, meko i malo trajno izvan vode. Upotrebljava se u hidrogradnji, za alate za furnir u rezbarstvu i dr.

Familija CorylaceaeObuhvata za nas značajne predstavnike rodova: Carpinus, Ostrya i Corylus.

Carpinus betulus – obični grab

Raste u čitavoj Evropi, jugozapadnoj Aziji i Kavkazu. Kod nas je veoma rasprostranjen, ulazi kao edifikator većeg broja mezofilnih fitocenoza šume kitnjaka i graba Querco-Carpinetum i šumama lužnjaka i graba.

Dostiže visinu do 25m i debljinu do 70cm. Deblo je izžljebljeno a kora glatka i svetlosiva. Pupoljci su vretenasti, zašiljeni, od 5-8cm dugi sa brojnim ljuspama crvenkasto mrke boje. Listovi su jajasti, zašiljeni, pri osnovi srcasti ili zaobljeni 5, 10

32

(15) cm dugi i 2-7cm široki, sa 10-15 pari bočnih nerava. U jesen su zlatno-žute boje. Cveta sa listanjem. Cvetovi jednopolni u vidu resa.

Lišće graba se raspada i transformacijom popravlja zemljište.Otporan je prema mrazu pa može da uspeva i u depresijama, tzv.

mrazištima. Drvo graba je tvrdo i žilavo, teško se cepa. Ima veći broj hortikulturnih oblika

koji se gaje po parkovima.Ima jaku izdanačku snagu iz panja i žila, dobro se orazuje pa može uspešno da se

upotrebljava za žive ograde različite visine. Carpinus orientalis – grabić

Iz srednje i jugoistočne Evrope i jugozapadnog dela Azije. Edifikator je fitocenoza u mediteranskom i submediteranskom području.

Listopadno drvo visine 10-18m. Grančice tanke, malo dlakave, sa uglastim, mrkim, sitnim pri vrhu dlakavim pupoljcima. Listovi su sitni 2-5cm dugi i duplo uži, jajasto lancetasti pri osnovi zaokruženi, oštro dvostruko testerasti. Plodovi delimično pokriveni sa nesimetričnim manje više trouglastim, nepravilno nazubljenim plodnim priprekom. Plod sitan, jajast, 3-5mm dug.

Grabić uglavnom raste na krečnjaku, a pogodan je za pošumljavanje goleti i krečnjačkih vrleti. Dobro podnosi orezivanje i može da se koristi za žive ograde.

Grabić se spontano javlja na progalama, sečinama i toplim ekspozicijama šuma sladuna i cera.

Ostrya carpinifolia – crni grab

Listopadno drvo (od 15 retko 20m) sa arealom u srednjoj Evropi, Balkanu, Maloj Aziji.

Najčešće je zastupljen na terenima gde se oseća blaga, sredozemna klima i tamo gradi šikare ili je edifikator većeg broja fitocenoza na krečnjaku Q uerco-Ostryetum carpinifoliae.

Kora starijih stabala nalik na koru divlje kruške. Pupoljci odstojeći od grančice, zelenkasti. Pupoljci su u dva reda i obično odstoje, pravi su i imaju više ljuspi nego kod graba. Listovi jajasto-izduženi od 5-13cm dugi i 5-7mm široki.List je sličan grabovom, ali je više zašiljen pri osnovi, obodom uglavnom jednostruko testerast. Razlikuje se od graba što je lice lista manje naborano, zubci na ivici su uži i imaju više nerava. Plod je orašica, jajast, sazreva u junu. Plodna resa sadrži mahune pomoću kojih se rasejava

Vrsta je koja dobro podnosi senku i daje obilno izdanke. Ima kratak životni vek, kao breza oko 100 godina.

. Ima veoma upotrebljivo drvo.

Corylus colurna – mečja leska, divoleska

33

Ona je tercijerni relikt sa arealom na Balkanskom poluostrvu, Maloj Aziji i Zakavkazju. U Jugoslaviji su detaljno proučena staništa i fitocenoze mečje leske. Veličković (1959) proučavao mečju lesku u Vardeniku i na Kozjaku. Pregled reliktnih fitocenoza područja Đerdapa detaljno je prikazao profesor Mišić, zatim profesor Gajić na Maljenu i Povlenu, a profesor Jovanović polidominantne šume bukve i plemenitih lišćara.

Ona se javlja u šumama hrastovog područja, bukve i bukve-jele. Pripada grupi plemenitih lišćara. Od prestavnika roda Corylus koji obuhvata 15 vrsta jedino je Corylus colurna leska stablašica sa svoja dva varijeteta: • C. c. var. chinensis (syn. C. chinensis) i • C. c. var. lacera (naziva se himalajskom ili indijskom leskom)

Mečja leska je drvo maksimalne visine do 40m, sa prsnim prečnikom oko 1 metra i životnim vekom oko 200 godina. Stablo je pravo, valjkasto, sa deblom čistim od grana do visine od 15m. Kora je sivobela do tamnosiva, debela, plutasta, uzdužno plitko ispucala.Listovi su jajasti ili okruglasti sa lica tamnozeleni a na naličju uz nerve dlakavi. Dugi su od 7-10cm i od 5-10cm široki. Na vrhu su zašiljeni a pri osnovi duboko srcasti završavaju se nervaturom. Obodom su grubo dvostruko testerasti. Sadrže 5-6 pari nerava. Mečja leska je jednodoma vrsta sa jednopolnim anemofilnim cvetovima. Muški cvetovi su u vidu resa, a ženski pomaljaju samo žigove karmin crvene boje. Cveta od januara do marta u zavisnosti od lokalnih klimatskih okolnosti.

Corylus avellana – obična leska

Žbun ili manje drvo do 7m visoko sa širokim arealom u Evropi, Balkanskom poluostrvu i Maloj Aziji. Kod nas široko rasprostranjena u svim krajevima zemlje pretežno u hrastovom pojasu, uglavnom na dubokim i svežijim zemljištima. Često gradi šibljake.

Kora stabla je glatka i svetla, izdanci i grane duge i dosta ravne, crvenkasto-smeđe, od 6-10 (13) cm dugi listovi, od 5-9cm široki naglo ušiljena vrha, pri osnovi srcasto urezani, sa naličja svetliji, obično duž nerava dlakavi. List je obodom dvostruko testerast. Plodovi od 1-4, okruženi kraćim listolikim ovojem koji je po obodu nazubljen ili režnjevit. Lešnik je okrugao ili jajast, od 15-18mm dug i 13-15mm širok, sazreva sptembra. Osim što je ukrasna, gaji se kao voćna vrsta jer ima mnogo sorti, a sadrži oko 65% masti i 16% belančevina. Poznati hortikulturni oblici su

‘Pendula’‘Contorta’‘Fuscorubra’‘Heterophylla’

Corylus maxima – carigradska ili makedonska

Zastupljena na Balkanskom poluostrvu i Maloj Aziji.

34

Po habitusu i opštim karakteristikama listova slična je običnoj leski, stim što listoliki krupni plodovi premašuju veličinu same orašice.

Red JuglandalesFamilija Juglandaceae

Listopadno drveće, ređe žbunje sa jednopolnim cvetovima koji se oprašuju pomoću vetra.

Plod obično ima mesnati spoljni deo (omotač). Kod nas se sreću sledeći predstavnici:Pterocarya pterocarpa (syn. P. faxinifolia, P. cucasica)

Iz naziva se vidi da je rasprostranjena na Kavkazu do severne Persije.

Naraste do 30m visoko i ima valjkastu krošnju sa cilindričnim dtablom.Prečnik može da iznosi 120-150cm. Kora grana glatka i svetlosiva. Listovi su složeni, leti

tamnozeleni i sjajni,u jesen svetložuti. Listovi su složeni, veliki, na skraćenim izdancima dugi 20-50cm, neparno perasti, a sastoje se od 11-15 listića čija se veličina povećava od

donjih i završava sa najvećim neparnim listom. Srž mladih izdanaka ima poprečne pregrade. Na dugorastima listovi su veći, dužine do 60cm, a sastoje se od 23-25 listića. Cveta aprila-maja , a plodovi sazrevaju u septembru-oktobru. Plodovi su dvokrilne orašice, nalaze se na dugim resama. One su originalan ukras na drveću.

Raste brzo, nije mnogo otporna na mraz, naročito u mladosti (slično zelkovi). Pri dužim niskim temperaturama (-30 stepeni) do korena izmrzavaju mlade biljke.

Traži dosta vlage a dobro raste na aluvijalnim terenima. Slabo podnosi suvoću vazduha i živi do 200 godina.

Oko stabla pterokarije nalaze se brojni korenovi izdanci. Ima meko drvo. Pogodna je kao soliter za vlažna staniša.

Juglans regia – orah

Vrsta tercijerne starosti sa arealom na Balkanskom poluostrvu, Maloj Aziji, Iranu, Avganistanu, Himalajima i Kini. Kod nas je česta voćka.

U svim krajevima u pojasu hrastovih šuma. U predelu Đerdapa ulazi u sastav reliktne fitocenoze Celto-Juglandetum. Orah je mezofilna i termofilna vrsta, koja često strada od kasnih mrazeva. Dobro uspeva na rastresitim, svežim i bogatim zemljištima.

Stablo dostiže visinu do 25m, a prečik do 1m, krošnja jajsta do okruglasta. Kora u mladosti glatka, sivkasta, a kasnije ispuca i postaje tamnija.Mlade grančice sive sa lestivičasto deljenom srži. Listovi neparno perasti sa 3, 5-9 (11) listića. Listići eliptični celog oboda od 5-13cm dugi i do 5cm široki, na kratkoj peteljci. Vršni listić krupniji od ostalih. Cvetovi jednopolni, muški u vidu resa, a ženski imaju žig. Kotiledoni bogati uljem. Klijanje hipogeično.

35

Orah živi 300-400 godina, ima kvalitetno drvo, elastično i trajno i ima raznovrsnu upotrebu. Lišće, kora i mesnati deo ploda služi za bojenje tkanina i ima primenu u medicini. Seme je jestivo.

Izdvojen je veći broj sorti koje se gaje a razlikuju se međusobno po obliku krošnje i veličini plodova, boji listova, dobu cvetanja i drugom. Poznat je veliki broj kultivara.

Juglans nigra – crni orah

Visoko drvo sa arealom u Severnoj Americi, od Masačusetsa na jug do Floride, a na zapad do Minesote i Teksasa.

U domovini raste prvenstveno na dubokim, bogatim i vlažnim zemljištima rečnih dolina.

Drvo visine do 50m i prečnikom do 2m, jajastom krošnjom, na slobodi

okruglom. Listovi neparno perasti, dugi preko 50cm, sa 9-25 listića, lancetasto jajastih i zašiljenih i po obodu testerastih, a u pazuhu nerava na naličju lista trajno žlezdasto dlakavi. Vršni list je manji od srednjih listova. Kora duboka, brazdasta, crnkasta. Mlade grančice žledasto dlakave, pupoljci sitni, kupasti, fino maljavi. Muški cvetovi su u visećim resama. Ženski cvetovi su po 2-5 na vrhovima ovogodišnjih izbojaka. Cveta u aprilu-maju. Plod je okruglast i debeo, egzokarp je u zrelosti crn i ne odvaja se od endokarpa kao kod J. regia. Kotiledoni nisu upotrebljivi za jelo jer kasnije postaju gorki.

Upotrebljava se za melioraciju loših zemljišta, peskova, čak i slatina. Služi i za podizanje šumskih kultura.

Raste brzo i za kratko vreme u povoljnim uslovima dostiže znatne dimenzije. Dobro podnosi senovitost.

Dugovečan je i pri povoljnim uslovima dostiže starost od 200 i više godina. Ima lepo tamno braon drvo koje je tvrdo.

Red Cariophyllales Familija NictaginaceaeBougainvillea spectabilis (po Bugenvilu, čuvenom franscuskom moreplovcu) – bugenvilea, bugenvila

Penjačica poreklom iz Brazila sa brojnim povijenim trnovima i spiralnim rasporedom listova. Cvetovi dvopolni, sa obojenim braktejama ljubičaste boje, a kod nekih sorti ružičaste i narandžaste. Gaji se u enterijeru u kontinentalnim predelima. Ima veštačkog cveća.

Polygonum baldchuanicum

Puzavica do 15m iz srednje Azije.

36

Listovi svetlozeleni, srcasti, zašiljeni. Cvetovi na vrhu grana u grozdovima, bele boje. Cvetni omotač petočlan. Plod orašica, sjajna crna. Cveta u proleće i jesen. Za terase, pergole, zidove.

Red ThealesFamiljia TheaceaeCamellia japonica (po Kamelu – apotekar iz Manile, Filipini)

Žbun ili drvo do 15m visine poreklom iz Koreje, Japana i severne Kine. Kora glatka, svetlosiva.

Listovi kožasti, tamnozeleni, sjajni, duguljasti ili eliptični, nazubljeni. Cvetovi crveni, ružičasti, beli, čašičnih listića 5, kruničnih 5-7, prašnika mnogo. Bez mirisa. Cveta od decembra do aprila. Plod čaura, okruglast, seme krupno, tamnomrko, septembra oktobra.

Zahteva plodna zemljišta, vlažna i relativnu vlagu u vazduhu. Ne podnosi kreč u zemljištu. Kod nas u primorju može da se gaji, a i kao staklenička i sobna kultura. Narod je meša sa Sparmania aficana – sobna lipa.

Red Tamaricales Familija Tamaricaceae - Tamarix ime po reci Tamaris u Pirinejima. Oko 75 vrsta u južnoj Evropi, severnoj Africi i Aziji.

Kserofiti, heliofiti i halofiti. Pogodni su za biomelioracije, za zaštitne pojaseve na suvim zemljištima,

peskovima i slatinama. Medonosne vrste. Kora i lišće sadrže u znatnoj meri tanin.

Tamarix africana – afrički tamariks

Kod nas na vlažnim terenima kraj mora u Mediteranu. Žbun visine 2-3m, sa crvenkasto smeđim granama. Listići žlezdasto punktirani, po obodu i na vrhu providni. Cvetovi beličasti, petočlani. Cveta juna-avgusta. Plod čaura.

Tamarix parvifolia

Žbun jugoistočne Evrope i istočne mediterana, visok od 3-5m, javlja se u Makedoniji do visine 800m gde se oseća uticaj mediteranske klime. Cvetovi 4-člani bledoružičasti, krunični listići postanu beli po precvetavanju ali ne opadnu. Grančice smeđe crvene. Cveta aprila.

37

Tamarix gallica – običan tamarix

Žbun ili nisko drvo do 10m (jugozapadne Evrope) kao dekorativna vrsta. Grane šibolike, povijene. Listovi jajasto-okrugli, prilegli, zašiljeni, pri osnovi delimično obuhvata granu, svetlo plavičastozeleni. Cvetovi u grozdovima 3-5cm, cvetići ružičastobeli od juna do jeseni. Čašičnih i kruničnih listića i prašnika 5. raste u Primorju na peskovitom terenu.

Tamarix pentandra (syn. T. Pallasii)

Žbun ili drvo visine od 3-5m sa arealom u jugoistočnoj Evropi i Aziji. Sreće se u Crnoj Gori.

Mlade grane purpurno crvene, povijene. Cvetovi crvenkasti u grozdastim cvastima, na vrhu ovogodišnjih izbojaka. Cveta od juna do jeseni.

Tamarix tetrandra

Žbun do 5m visok u jugoistočnoj Evropi i Orijentu. Kod nas u Metohiji.

Izbojci tamno smeđi i povijeni. Listići po obodu providni. Cvetovi u cvastima dugim 4-5cm na prošlogodišnjim grančicama. Cveta aprila-maja. Cvetovi četveročlani i brzo opadaju.

Red SalicalesRod Populus

Sekcija Leuce (bele topole i jasike)• Populus tremula – jasika, trepetljika• Populus alba – bela topola• Populus bachofenii – Bahofenova topola• Populus alba var. bolleana (P. Bolleana, P. alba var. pyramidalis) – piramidalna bela topola• Populus canescens (P. hybrida) – siva topola

Sekcija Aigeiros – crne topole• Populus nigra – crna topola, jagnjed, janj• Populus nigra cv. Italica (P. nigra var. italica, P. pyramidalis, P. fastigiata) – jablan• Populus deltoides – američka crna topola• Populus X euramericana

Sekcija Tacamahaca – Mirišljave topole

38

• Populus simonii (P. Przewalski, P. Brevifolia) – Simonijeva topola• Populus X berolinensis – berlinskla topola

Rod Salix

• Salix alba – bela vrba• Salix triandra (S. amygdalina) – bademasta vrba• Salix pentandra (S. laurifolia) – prašljika, lovor vrba• Salix viminalis (S. longifolia) – košaračka, krta vrba• Salix elaeagnos (S. incana) – siva vrba• Salix purpurea – rakita• Salix cinerea – barska iva• Salix caprea – iva• Salix rosmarinifolia – ruzmarinolisna vrba• Salix matsudanaRed SalicalesRod PopulusIme roda od grč. papallamai = treperiti – u vezi sa lako pokretljivim lišćem. Rod obuhvata oko 100 vrsta (Jovanović, 150 – Vukićević ili 110 – Kolesnikov) isključivo drveća, u umerenom i hladnijem području severne hemisfere.

Lišće na granama naizmenično raspoređeno, lisna peteljka dugačka, često bočno spljoštena pa lišće treperi (jasika, trepetljika). Grančice imaju petougaonu srž. Pupoljci za razliku od predstavnika roda Salix pokriveni sa više ljuspi, krupni, često smolavi i mirišljavi.

Dvodome vrste. Muške i ženske cvasti pre listanja, u vidu resa, viseće, oprašivanje vetrom. Cvasti na prošlogodišnjim grančicama. Pojedinačni cvetovi u pazuhu jedne brakteje (priperka, zaštitne ljuspe). Za razliku od vrba ove ljuspe su kod topola manje više usečene po obodu. Muški cvetovi od 4-50 prašnika, koji su pri dnu opkoljeni peharastim perigonom. Ženske cvasti manje zbijene, cvet sa jednim tučkom, bez nektarija. Plod višesemena čaura, puca na 2 ređe 3-4 dela. Od vrbove se razlikuje što pri dnu ima sasušeni, okruglast perigon. Seme sa dlačicama koje su neprijatne za okolinu.

Razmnožavanje generativno za belu topolu i jasiku je najefektniji metod masovnog razmnožavanja, seme klija posle 24 časa.

Razmnožavanje vegetativno.

Kod nas od prirode rastu samoniklo u biljnim zajednicama u nizinama, u uskom pojasu pored reka.

Prema mogućnosti gajenja: nizinske, brdske i planinske. Uglavnom su u nizijskim aluvijalnim šumama kao edifikatori (P. alba i P. nigra, brojni kultivari i klonovi, bela i siva topola do 600m u manjim populacijama i kao usamljena stabla).

U planinama samo jasika Populus tremula na požarištima, sečinama I raznim čistinama kao pionirska vrsta.

Izražena varijabilnost lista na istom stablu (po formi i veličini) u zavisnosti od fertilnih izbojaka i od položaja grana.

Jednodome topole se retko sreću.Treba koristiti muška stabla.

39

Javljaju se kao cenjeno drvo koje se široko primenjuje u ozelenjavanju. Raste brzo, dostiže ogromne dimenzije, imaju lepu krošnju, u jesen dugo očuvaju listove, žive 100 i više godina, podnose vazduh zagađen dimom, prašinom i otrovnim gasovima.

Razmnožavanje zrelim reznicama i korenovim reznicama. Koriste se za ozelenjavanje ulica, trgova, bulevara, u alejnim zasadima, grupama I

soliterima, u vrtovima i parkovima, u vidu zaštitnog zelenila naselja, industrijskih područja, poljozaštitnih pojaseva, na obalama reka, sprudova, kanala. Drvo je cenjeno za proizvodnju papira, za držale (lopate, ašove). Osim osnovnih vrsta, u kulturama su jako zastupljene hibridne topole.

Sekcija Leuce (bele topole i jasike)Populus tremula – jasika, trepetljika

Areal Evropa i Azija do Japana (u Americi američka jasika Populus tremuloides). Veoma rasprostranjena a razlog tome je obilno plodonošenje, lako razmnožavanje semenom, brzina rasta, otpornost na mraz i vrućine, pa se javlja (slično brezi) na požarištima, sečinama i sličnim staništima kao pionirska vrsta. Javlja se u aluvijalnim šumama, na vlažnijim staništima u hrastovim šumama, bukovim, šumama smrče, kao pojedinačno kržljavo stablo blizu granice šumske vegetacije.

Zbog različitih ekoloških uslova jasika ima mnogo ekotipova (morfološki i ekološki uslovljenih)• var. typica (var. tremula) – mladi listovi i lišće nisu nisu dlakavi (planine),• var. villosa – mladi listovi I grančice sa obe strane prileglo dlakave (ravničarski varijetet).

Drvo se koristi u industriji papira, celuloze (šibice, ambalaža, furniri), za presovane ploče.

Važna za hibridizaciju i selekciju (hibridi P. tremula X P. tremuloides).

Na Deliblatskoj peščari opisane su dve nove forme P. tremula var villosa f. deliblatica i P. tremula var. typica f. deliblatica, visoke 25m, sa dugo glatkom korom

sivo-zelenkaste boje. Krošnja uska, grane pod oštrim uglom i relativno kratke.

Vrsta svetlosti. Podnosi poplave ali ne suviše teška, glinovita i suva zemljišta. Drvo krto pa strada od vetra i snega (često se i izvaljuje – nije za vetrozaštitne pojaseve).

Kora žućkasto-siva, dugo glatka, kasnije rombično puca, pluta sive boje. Pupoljci sjajni, smeđi, smolavi. Lišće pokretno, daje svetlost krošnji. Mace su sivo vunasto dlakave, žigovi crveni. Cveta februara, marta. Plod pre listanja ili sa listanjem (april, maj). Seme klija za 10 časova. U prirodi se razmnožava semenom. Listovi u jesen imaju limun žutu boju do karmin crvene. Razvija se trulež srčevine koja se prenosi na drvo. Visine 25-35m, prečnika 1m, starost 80-90-150 godina. Krošnja retka, okrugla,

40

prozračna. Koren plitak, granat, jake izdanačke snage (razmnožavanje semenom i izdancima iz korena).

Populus alba – bela topola

Areal Evropa (u južnoj polovini) do Azije i spontano severna Afrika . Kod nas najčešće drvo oko Dunava i njegovih pritoka u asocijaciji Populetum

albae, češće se udaljava od reka od crne topole.

Zahteva dosta svetlosti i duboko, sveže zemljište. Dosta otporna na mraz (kao i crna topola) ali osetljiva na duže na duže poplave.

Raste do 35m visoko sa prečnikom oko 2m, starost oko 300 godina. Krošnja široka razgranata. Varijabilna vrsta. Jednogodišnje grančice gusto belo dlakave, pupoljci jajasti, nisu lepljivi. Listovi dugorasta, terminalnih grana, 3-5 režnjeviti, nejednako nazubljeni na naličju gusto belo dlakavi. Listovi kratkorasta okruglasti ili jajasti, obodom oblo nazubljeni, na licu goli sa bledim naličjem (var. nivea) i listovi terminalnih grana su bez režnjeva ili su slabo izraženi, srcastog oblika sa zašiljenim vrhom, na naličju belo dlakavi ili goli. Listovi kratkorasta eliptični, oblo valovito nazubljeni, goli na naličju (vat.

typica, var. alba). Kora mladih stabala pepeljasto-bela sa rđastocrvenim lenticelama. Mrtva kora kod starijih primeraka u donjem delu stabla tamna (crna). Jaka izdanačka snaga iz korena kao kod jasike a iz panja slaba.Cveta marta-aprila, plodovi u aprilu-maju, pre ili po završenom listanju. Muške rese (antere crvene), ženske zelenožute. Čaure svetlo smeđe.

Može da podnese neznatnu zasoljenost zemljišta (izdvojeni su veoma tolerantni klonovi). Otporna na dim i štetne gasove.

Razmnožava se semenom, korenovim reznicama ili izdancima. Zbog izdanaka može da ošteti trotoare (nije za drvorede), ali je pogodna za

vezivanje rečnih obala, aluvijalnih terena, kao soliter.

Populus bachofenii – Bahofenova topola

Wierzbicki ubrao sa jednog stabla na obali Dunava u Banatu. Forma bele topole i to sa snažno belim naličjem lišća dugorasta (P. alba var.

nivea f. Bachofenii, syn. P. serbica). Populus alba var. bolleana (P. Bolleana, P. alba var. pyramidalis) – piramidalna bela topola

Areal srednja Azija, Turkestan, Ukrajina. Kod nas gajena samo muška stabla.

41

Varijetet bele topole sa piramidalnim habitusom, sa granama koje su priklonjene i tanke, korom dugo glatkom i sivozelenom. Listovi slični P. alba var. nivea. Izuzeto heliofilna. Podnosi suvlja zemlja zemljišta u odnosu na druge topole.

Populus canescens (P. hybrida) – siva topola

Smatra se hibidnom između jasike i bele topole, što ukazuje i polimorfizam između ovih dveju vrsta. Poklapa se sa arelom bele topole.

Visine je do 30m, sa širokom krošnjom. Ne podnosi suvo zemljište. Kora starijih stabala siva i ispucala a stabla imaju kraći životni vek od bele topole (nasleđe od jasike).Listovi dugorasta srcasto-jajastog oblika, obodom nepravilno nazubljeni, na naličju sivo dlakavi. Listovi kratkorasta široko-jajasti, sitniji, obodom nepravilno talasasti. Muški primerci pogodni za drvorede i parkove na staništima vrba-topola, lužnjaka-jasena i svežijim zemljištima šume cera-sladuna. Prema zemljištu ima zahteve kao jasika i bela topola. Sekcija Aigeiros – crne topolePopulus nigra – crna topola, jagnjed, janj

Težište areala Evropa, zapadna i centralna Azija do zapadnog Sibira, u nizinama i brežuljjcima do 300m nadmorske visine.

Koren površinsko srcast. Stvara čvorove na donjem delu debla (iskričavost). Kora brzo puca i postaje crnkasta sa izduženim rebrima plute. Krošnja široka, granata. Grančice okrugle bez rebara na kori. Pupoljci kupasto-zašiljeni, smolasti i sjajni, mlade grančice lepljive. Mlado lišće rombično, pri osnovi klinasto. Lista aprila-maja, zajedno sa fazom sazrevanja semena. Cveta pre listanja istovremeno, ili pre jablana. Stabla iz semena se odlikuju većom otpornošću prema raznim obolenjima. Razmnožava se reznicama. Ima moć razvijanja izdanaka iz panja.

Vrlo je varijabilna vrsta. Opisani su kultivari od kojih su važniji: Populus nigra cv. Italica (P. nigra var. italica, P. pyramidalis, P. fastigiata) – jablan

Pretpostavlja se da je domovina zapadna A z ija . Smatra se varijetetom crne topole nastalog mutacijom. Donešen je u Italiju (Lombardija) gde je mnogo gajen, kultivisan, pa je poznat pod nazivom lombardijska ili italijanska topola.

Odlikuje se usko piramidalnim habitusom, visine 40m, prečnika 1m, tankim, prema vrhu usmerenim granama. Razlika od crne topole (habitus i list – širi nego što je dug) ali se dosta razlikuje i ekološki. Ima dubok koren, otporan prema vetru. Cveta približno kao crna topola.

Klonski razmnožen služi kao fenološki reper (u odnosu na njegovo cvetanje i listanje iskazuju se fenološke pojave drugih topola).

42

Vrsta svetlosti .Ne podnosi zasenu. Unosi se na suvlja staništa i poljozaštitne pojaseve. Osetljiv na Dothichiza populea. Nedostatak vlage manifestuje se suhovrhošću jablana.

Populus deltoides – američka crna topola

Najrasprostranjenija američka crna topola koja zauzima prostran areal u istočnim područjima Severne Amerike. U 17. veku preneta u Evropu.

Dostiže visinu 30m i prečnik 2m, krošnja široka, kora duboko ispucala, grančice snažne, gole, pod pupoljcima obično uglaste, jednogodišnje jasno uglaste. Pupoljci slabo lepljivi, maljavi, terminalni pupoljak petoigličav. Listovi dugorasta srcasti, kratkorasta deltoidno-srcasti ili rombični, sa obe strane goli, otvoreno zelene boje. Peteljka lista zelena ili crvenkasta, spljoštena, sa dve ili više žlezdica pri osnovi liske. Cveta aprila-maja. Ženske rese sa retkim cvetovima. Zaštitne ljuspe fino izreckane. Plodne rese duge 12-30cm. Čaura se otvara na 2-4 dela. Seme sa puno dlačica.

Odlikuje se brzim porastom i otpornošću prema mrazu. Dobro podnosi dim i prašinu. Podesna za drvorede, sadnju na širokim prostorima i pored reka.

Areal ove topole uslovio je da je izdvojeno više varijeteta:• Populus deltoides ssp. Monilifera – zastupljena u severnom delu areala (ima najsitnije lišće), • Populus deltoides ssp. Missouriensis – sa listovima srednje veličine, zastupljena u središnjem delu areala,• Populus deltoides ssp. Angulata – sa velikim listovima, zastupljena u južnim delovima areala vrste.

Unošenjem u Evropu američke crne topole i njenih varijeteta došlo je do ukrštanja sa evropskim crnim topolama i stvaranja novih hibrida sa veoma dobrim osobinama koje su kod nas poznate kao “kanadske topole” (Populus euramericana).

Mnogi hibridi nastali su u Francuskoj i Italiji, u poslednje vreme i kod nas Institut za topolarstvo. U Evropi se gaje hibridi američke crne topole i evropskih, koje su se pokazale brzorastuće i veoma otporne na bolesti.

Populus X euramericana

Obuhvata hibrid evropskih crnih topola (Populus nigra) i američkih crnih topola (Populus deltoides). Selekcionisani klonovi koji se gaje širom sveta označeni su imenima ili brojevima. Odlikuju se krupnijim listovima od crne topole, sa jednom ili dve crvenkaste žlezdice pri osnovi lica lista, blizu peteljci. Boja mladih listova i peteljki je bakarna ili crvenkasta. Razmnožavaju se samo vegetativno kako be se očuvala svojstva odabranih klonova.

Imaju veoma veliki prinos drvne mase. Poreklo mnogih hibrida je nepoznato.

43

Jedinke i potomnstvo najboljih individua umnožene vegetativno čine sortu ili kultivar. Sorta dobijena od jednog obično selektivnog rodonačelnika naziva se klon.

Dostižu visinu preko 30m. Kora više manje pravilno ispucala. Grančice po pravilu uglaste na preseku. Determinacija pojedinih kultivara vrlo je složena pa treba znati pol stabla, oblik krune (tip grananja), boju kore, doba cvetanja i listanja, oblik lista i dr.

Najbolje je da se determinišu u proleće. Pri osnovi liske imaju 1-2 žlezdice, liske obodom trepavičaste u toku leta nisu. Razmnožavaju se autovegetativno.

“Robusta” – robusna topola – usko kupasta krošnja, sa granama u pršljenovima. Deblo pravo, muški kultivar. Grančice izrazto uglaste. Lišće kratkorasta trouglasto, ravne do slabo srcaste osnove. Lista nekoliko dana posle jablana. Mlado lišće bronzane boje. Ne podnosi jake vetrove i suše. Često se pošumljavaju aluvijalni tereni i koristi se za drvorede.

“Serotina” – kasna topola – muški kultivar, jedan od najčešće gakenih kod nas, najstariji poznati hibrid. Lista 10-15 dana posle jablana (kasna topola - serotina). Krošnja široka i svetla. Grane pršljenaste, poluuspravne i jake. Kora puca dosta plitko, pri dnu svetlo smeđa u krošnji svetlosiva. Česta u drvoredima i parkovma. Ne odgovara joj suviše vlažno zemljište.

“Regenerata” – više ženskih klonova. Lista 10-12 dana posle jablana, ranije od kultivara serotina. Listovi veliki sa ravnom osnovom liske. Pri osnovi liske 2 žlezdice. Ređa u kulturama, parkovima i drvoredima.

“Marilandica” – ženski kultivar, rano lista. Među najviše zastupljenim kultivarima, česta u kulturama, drvoredima i

parkovima.

Italijanski klonoviNastali u Italiji (Casale Monferato), odgajen značajan broj kultivara i klonova.

• Populus euramericana I-214 – najpoznatiji i najbolji klon. U poslednje vreme strada od Dotichiza populea. Ženski klon. Lista dve nedelje pre jablana.• Populus X euramericana I-154. Lista nedelju dana posle jablana. Muški klon.• Populus X euramericana I-455 – ženski klon,• Populus x euramericana I-262 – muški klon.

Sekcija Tacamahaca – Mirišljave topolePopulus simonii (P. Przewalski, P. Brevifolia) – Simonijeva topola

Areal – severna Kina, Mongolija, Koreja. Drvo do 15 metara visine sa ispucalom sivom korom na starijim stablima. Mladi izbojci ivičasti, goli, u jesen crvenosmeđi, smeđi sa jasno belim lenticelama, ponekad viseći (var. pendula ) – česta kod nas ili var. fastigiata . Pupoljci otklonjeni, jako smolavi. Listovi rombično-eliptični, pri osnovi manje-više klinasto zašiljeni gore tamno zeleni, dole mat, plavičasti, lisna peteljka kratka, crvenkasta, lista rano pre jablana.

44

Kod nas sađena po parkovima a zaostali primerci su slabo vitalni i bolesni. Ima slab prirast u Evropi, nije otporna prema bolestima, može se gajiti u krajevima bez temperaturnih ekstrema. Prema zemljištu nije veliki probirač. Otporna je prema suši i uslovima gradske sredine. Grane se lome pri jakom vetru.

Zadržava zelenu boju lišća sve do opadanja u kasnu jesen. Podesna za solitere, grupnu sadnju i drvorede.

Populus X berolinensis – berlinskla topolaNastala u botaničkoj bašti u Berlinu ukrštanjem

Populus laurifolia (istočno azijska mirišljava topola) X P. nigra “Italica” i veoma je varijabilna. U Nemačkoj jako gajena po parkovima.

Visoko drvo do 25m sa široko piramidalnom krošnjom. Kora dugo glatka, kasnije pri osnovi plitko ispuca. Mlade grančice sivo-žute, starije svetlosive. Pupoljci krupni, zašiljeni. Lista kada i jablan. Listovi sa lica tamnozeleni, sa naličja sivozeleni, eliptišno-okruglasti, ivice mestimično providne. Ima prirast sličan eurameričkim topolama.

Pogodna za parkove i drvorede zbog dekorativnog habitusa, svetle boje kore, guste krožnje i brzog porasta, na aluvijalnim ali ne previše vlažnim zemljištima. Rod Salix

Salix – iva na ruskom Uključuje sasvim male vrste (visine od nekoliko cm), preko žbunja 3-5m, do

visokog drveća od 25-30m, sa prečnikom stabla do 2m, sa retkom razgranatom krošnjom kod nekih predstavnika sa žalosnim oblikom. Kora mladih grana glatka. Pupoljci sa jednom zaštitnom ljuspom. Listovi su spiralni osim kod Salix purpurea, gde su naspramni. Listovi sa zališćem koje je trajno ili opada a kod nekih ostaju do kraja vegetacije (Salix caprea). Oblik lista različit, od linearnih do uskolancetastih i eliptičnih ili okruglastojajastih.

Dvodome biljke. Muški i ženski cvetovi su sakupljeni u cvasti rese (mace), koje se formiraju u pazuhu bočnih pupoljaka, na prošlogodišnjim grančicama. Muški cvetovi od 2 ređe 3-5 (12) prašnika i 1-2 žlezdice (nektarije). Ženski cvetovi od izduženog tučka i 1-2 nektarije pri osnovi tučka.

Plod čaura. Puca na dva dela, semena mnogo, sa gustim belim dlačicama. Cvetaju pre listanja, sa razvijenim listovima i posle listanja.

Seme većine vrsta sazreva u maju. Postoji veliki broj hibrida nastalih spontano u prirodi. Kao visoko drvo rastu bela i krta vrba.

Neke podnose dugotrajno potapanje a druge na suvim peskovitim i drugim zemljištima.

Odlikuju se brzim rastom, posebno u mladosti, i velikim zahtevima prema svetlosti.

Razmnožavaju se zimskim reznicama jer seme gubi klijavost već 10 dana po sazrevanju.

45

Imaju veliku upotrebnu vrednost (drvo, vlakno, tanin, za šumske melioracije i u parkovskoj arhitekturi).

Pojedinačni cvetovi su u pazuhu jedne brakteje (priperka, zaštitne cvetne ljuspe) koji je kod vrba celog oboda. Na cvetištu se nalaze od 1-2 žlezdice (nektarije) koje privlače insekte (medonosne vrste). Muški cvetovi od 2-12 prašnika, ženski sa po jednim izduženim tuškom. Plod čaura, puca na dva dela.

Salix alba – bela vrba

Areal južna i srednja Evropa, severna Afrika, srednja Azija.

Raste pretežno u rečnim dolinama, poplavnim područjima i na aluvijalnim zemljištima. Podnosi dugotrajna plavljenja, pri čemu se na stablu javlja adventivno korenje – vodene žile. Pogodna je za vezivanje obale.

Kod nas kao edifikator u fitocenozi Salicetum albae i šumama bele i crne topole.

Dostiže visinu 25-30m i prsni prečnik preko 1m. Krošnja svetla i široka, vrhovi grana savijeni prema dole. Heliofilna vrsta .Ima adventivno korenje.. Korenov sistem srcast. Kora mladih stabala zelenkasta, svetložuta. Docnije se javlje pluta koja podužno puca, smeđesiva. Listovi dugi 10cm, široki 1,5cm, postepeno se sužavaju na oba kraja, najširi oko polovine dužine, po obodu fino žlezdasto testerasti, na naličju sa belosvilenim dlačicama (ime).Lisna peteljka ima na sebi žlezdice. Grančice u prvoj godini svilasto

dlakave, kasnije ogole. Grančice na preseku imaju petougaonu srž. Cveta u marta-aprila zajedno sa listanjem. Muške mace (4-5cm) kraće od ženskih. Muški cvetovi sa po dva prašnika, pri osnovi sa po dve nektarije. Ženski cvet sa jednom nektarijom i tučkom. Entomofilna. Seme sitno sa pramenom dlačica.

Salix alba var. vitelina – žuta vrba, srodna sa belom vrbom ali se od nje razlikuje po boji kore na

grančicama, koja je kod ove vrste žuta i sjajna.

Salix alba var. vitelina f. pendula (S. alba tristis) – sa visećim, dugim mladim grančicama. Raste brzo, u povoljnim uslovima za 20 godina može da naraste 20m. Pri

povoljnim uslovima živi do 100 godina. Najbolje raste na dubokim, rastresitim rečnim nanosima. Dobro podnosi uslove gradske sredine.

Primena: tipična vrsta koja se primenjuje kraj vodenih površina u parkovima i u šumaparkovima, zatim na prirodnim staništima. Žalosna forma u vidu solitera kraj jezera u parku i dr.

Salix fragilis – krta vrba

46

Areal se poklapa sa arealom bele vrbe i asocijacije Salicetum albae. Više je vezana za stalno vlažna zemljišta, a niža je od bele vrbe do 20m, debljine 0,5m, ponekad kao žbun. U visinu se penje do 1000m.

Krošnja je okrugla, izdaleka se poznaje po štitasto završenim skupinama mladih grana i grančica. Grane pod pravim uglom na stablu. Jednogodišnje grančice za razliku od bele vrbe nisu viseće, pri osnovi se lome (fragilis). Boja kore starijih grana tamnosmeža, na odraslom stablu siva, ispucala. Listovi dugi 8-15cm, široki do 3cm, najširi u donjoj trećini dužine i postepeno se sužavaju na vrhu. Obodom zupci unutra savijeni. Listovi skoro kožasti, svetlozeleni, dole bleđi. Cveta od marta, zajedno sa listanjem, produžuje i posle listanja.

Dobra je za pčelarstvo jer cveta sve do polovine avgusta. Nije za pletarstvo, a drvo se koristi kao gorivo i kora za štavljenje.

Salix babylonica – žalosna vrba

Domovina nepoznata, predpostavlja se da je Iran. Široko rasprostranjena u kulturi, kultivisana u južnoj, srednjoj i zapadnoj Evropi.

Dekorativna vrsta visine 10-12 (18) m sa tankim, visećim granama do zemlje.

Kora sa izbrazdanom plutom. Listovi dugački do 16cm, široki do 2cm, dugo postepeno zašiljeni ka vrhu. Odrasli uvek goli sa obe strane, svetlo zeleni na licu a sivozeleni na naličju. Lisna peteljka oko 5mm sa žlezdicama. Grančice gole i maslinasto smeđe (razlika od S. alba var. vitellina f. pendula) sa kojom se zamenjuje. Cveta sa listanjem. Cvetne ljuspe žućkaste i gole, po obodu trepavičaste. Muški cvetovi sa žutim anterama. Ženski sa jednom nektarijom, sa sitnim tučkom, sedećim zelenim i golim.

Gajena stabla su većinom ženska. Dobro uspeva na svežim, vlažnim i bogatim zemljštima kraj voda u našem pojasu hrastova. Toploljubiva je i osetljivija od S. alba vitellina pendula. Voli lagana, sveža i vlažna zemljišta.

Najefikasnija je kao soliter ili za male grupe po 2-3 primerka kraj vodenih povržina. Treba voditi računa da se grane ne lome pri jakim vetrovima i birati zaštićena mesta.

Salix triandra (S. amygdalina) – bademasta vrba

Areal Evropa, Azija i severna Afrika kraj obala reka i potoka u nizinama na peskovitim aluvijumima. Kod nas gradi asocijaciju Salicetum triandrae.

Žbun visine do 5m ili nisko drvo do 8m. Kora se ljuspa slično platanu i sadrži dosta tanina. Listovi su 3-5 puta duži nego širi, obodom žlezdasto testerasti, čvrsti i kožasti. Zališće dosta trajno. Listovi imaju sličnosti sa onima kod badema. Grančice gol, smeđe ili crvenkaste, pupoljci prilegli. Cveta od marta, mace istovremeno sa listanjem.

47

U muškom cvetu tri prašnika (triandra). Izdanci veoma žilavi, dobro se ljušte, boje su metalno belišaste. Kora sadrži do 15% tanina i oko 5% salicina (Kolesnikov). Cvetovi medonosni.

Veoma dobro podnosi mrazeve, raste uspešno i na tresetištima ali pretpostavlja glinasta zemljišta. Dobro podnosi jaku vlagu i umerenu zasenu (više od ostalih naših vrba). Cenjena u pletarstvu, posebno za nameštaj.

Primena: na aluvijalnim terenima kraj vodenih površina.

Salix pentandra (S. laurifolia) – prašljika, lovor vrba

Srednja i severna Evropa. Pripada evropskom – borealno – planinskom flornom elementu. Kod nas ređa od bele, krte i bademaste vrbe. Visoki žbun ili nisko drvo do 12m visine.

Javlja se na močvarnim i vlažnim zemljištima (često sa Alnus glutinosa), mada može i na kiselim zemljištima.

Kora starijih primeraka sa sivom podužno ispucalom plutom. Listovi obično 2,5 puta duži nego širi, u mladosti lepljivi i mirišljavi, odrasli kožasti (lovor vrba), na licu sjajni kao lakirani, a dole bleđe i slabije sjajni, pri osnovi zaobljeni. Peteljka sa više zelenih žlezdica. Grančice male, lepljive, prošlogodišnje sjajne kao lakirane, krte. Muški cvetovi sa 5 prašnika. Cveta tokom leta, sa listanjem ali se produžava tokom celog leta.

Raste sporo. Dekorativna je zbog listova.

Salix viminalis (S. longifolia) – košaračka, krta vrba

Srednja Evropa, Kavkaz, Sibir i srednja Azija.

Uspeva na svim zemljištima osim na tresetištima i sterilnim peskovima. Najbolje na aluvijalnim i ilovastim zemljištima.

Žbun ili nisko drvo sa šibolikim granama, vrlo elastičnim, sa korom koja je sa unutrašnje strane zelenkasta. Obod lista valovit, naličje beličastosivo, svilasto. Cveta pre listanja.

Zbog savitljivih grana značajna u pletarstvu. Ne podnosi zabarene terene i stajaću vodu. Podesna je za vezivanje rečnih obala i nasipa a može i za žive ograde.

Podesna za zasnivanje kultura za potrebe pletarstva posebno sa svojim kultivarima. Puno razviće završava 20-30 godine posle čega izumire.

Izuzetno je otporna na mraz.

Salix elaeagnos (S. incana) – siva vrba

48

Srednja, južna Evropa i Mala Azija.

Kod nas na peskovitim i šljunkovitim nanosima u brdskim i planinskim predelima kraj reka i potoka.

Žbun ili nisko drvo do 10m. Ima razgranatu svetlu i okruglastu krošnju. Grane gusto sivo maljave kao i pupoljci. Listovi lancetasti od 5-12 cm dugi sa valovitim i povijenim obodom, prema vrhu sitno testerasti. Naličje lista sivkastobelo i dlakavo a lice tamnozeleno. Cveta aprila-maja. U muškom cvetu dva prašnika.

Pogodna je za vezivanje grubih šljunkovitih i peščanih terena i siromašnih peščanih zemljišta.

Salix purpurea – rakita

Težište areala u Evropi. Kod nas na šljunkovito-peskovitim nanosima gde može da izgrađuje i čiste sastojine Salicetum purpureae.

Visine oko 4m. Grančice tanke, elastične, gole, crvenkaste, sa unutrašnjom korom žute boje. Pupoljci prilegli i često naspramni. Listovi linearno lancetasti, pri vrhu naglo suženi, samo u gornjem delu nazubljeni, sa lica zeleni a sa naličja sivkasti. Cveta marta-aprila.

Primena: za vezivanje rečnih obala, dobro podnosi orezivanje i može da se koristi za živu ogradu. Medonosna vrsta. Koristi se u pletarstvu.

Hibrid S. purpurea x S. viminalis = S. rubraSalix cinerea – barska iva

Areal Evropa i dobar deo Azije na močvarnim mestima, ritovima i vlažnim livadama brdskih terena sa stagnirajućom vodom (1500-1600 m n.v.), gradi asocijaciju Salicetum cinereae.

Žbun 2-6m visine. Pupoljci dlakavi i dvogodišnje grančice gusto somotasto dlakave, kao i ljuspe pupoljaka. List sličan sa S. caprea ali obrnuto jajolik, kratko zašiljen, na licu sivozelen bez sjaja, dole pepeljasto sivo (cinerea) gusto dlakavo. Zališće razvijeno. Cveta marta-aprila.

Medonosna vrsta. Listovi se koriste za lisnik, a drvo za gorivo.

Salix caprea – iva

Vrsta Evrope i Azije. Kod nas u brdskim i planinskim predelima, na staništima šuma kitnjaka-graba,

brdske i planinske bukve, bukve i jele. Česta na šumskim proplancima, sečinama i požarištima, pored ivica šuma.

49

Žbun ili drvo do 12m visine i 0,50m prečnika sa gustom krošnjom. Kora u mladosti glatka, fino ispucala, zelenosiva, a kod starijih primeraka svetlosiva i javlja se pluta. Mlade grančice dlakave, kasnije gole i debele. Pupoljci krupni. Lišće široko jajasto ili eliptično, najšire u sredini dužine, obodom celo ili talasasto, gore tamnozeleno dole

beličasto dlakavo, sa istaknutom nervaturom na naličju. Mace u martu-aprilu, sedeće u gustim cvastima. Prašnika 2 slobodna i gola. Tučak gusto maljav. Plod čaurasivomaljava. Listovi se koriste za lisnik. Medonosna vrsta.

Salix rosmarinifolia – ruzmarinolisna vrba

Rasprostranjena u Evropi sve do severoistočne Azije. Kod nas na Deliblatskom pesku, Kopaoniku.

Na peskovitim i vlažnim terenima izgrađuje asocijaciju Salicetum rosmarinifoliae.

Može da raste i na većim nadmorskim visinama, na močvarama i tresetištima.

Žbun visine 1-2m, polegao. Izbojci žućkasti i u mladosti sivo dlakavi. Listovi lancetastog oblika dugi 8cm, široki 1cm, sa lica tamnozeleni, a sa naličja srebrnasti i sjajni, sivo dlakavi, podsećaju na list ruzmarina. Kora sadrži dosta tanina.

Dobro vezuje pesak i podnosi njegovo zasipanje. Vrlo medonosna vrsta.

Salix matsudana – pekinška vrba

Ime po Matsudi – japanskom botaničaru koji je opisao kinesku floru (areal Kina, Mandžurija, Koreja).

Listopadno drvo 10-12m visine prepoznatljivo po izgledu, posebno var. Tortuosa (vijugavi) čije su grane uvijene i isprepletene. Listovi sa lica maslinasto zeleni a naličja srebrnastosivi. Cvetovi dvopolni. Cveta u proleće. Listovi se javljaju rano.

Zahteva umerena podneblja i sveža tla.

Red BicornesFam Ericaceae

• Rhododendron sp.• Arbutus unedo – planika, jagodnjak• Arbutus andrachne (A. integrifolia) – grčka planika• Calluna vulgaris – vrišt, vres• Erica sp.• Vaccinium myrtilus• Vaccinium uliginosum• Vaccinium vitis idaea

50

Red ThymelaealesFam Thymeaeaceae

Rod Daphne• Daphne blagayana – Borika, Blagajev likovac, jeremičak• Daphne laureola • Daphne mezerum – hajdučka oputa, likovac

Red EbenalesFam. Ebenaceae

• Dyospyros kaki – kakijevac, kaki, japanska jabuka• Dyospyros virginiana – virdžinijski dragun• Diospyros lotus – dragun

Red MalvalesFam. Malvaceae• Hibiscus syriacus – sirijski hibiskus, sirijska ruža

Fam. TiliaceaeRod Tilia• Tilia tomentosa (T. argentaea) – bela, srebrnasta lipa• Tilia petiolaris (T. Tomentosa var. petiolaris, T. alba)• Tilia cordata (T. parvifolia) – sitnolisna, kasna lipa• Tilia platyphyllos (T. grandifolia) – krupnolisna, rana lipa• Tilia vulgaris (T. intermedia, T. europaea) • Tilia americana – američka lipa• Tilia caucasica (T. rubra, T. dasystila) – kavkaska lipa• Tilia euchlora – zelena lipa, krimska lipaRed EuphorbialesFam. Buxaceae

• Buxus sempervirens – šimšir

Red Santanales Fam. Lorantaceae (Rod Viscum i Loranthus)

• Viscum album – imela• Loranthus europaeus – listopadna, žuta imela

Arbutus unedo – planika, jagodnjak

Sa arealom u mediteranu i atlanskom području zapadne Evrope.

Zimzeleni žbun do 5m, prečnika 15m sa gustom krošnjom, Plodovi sazrevaju nakon godinu dana. Listovi kožasti, uskoeliptični, zašiljeni, obodom testerasti. Cveta od

51

polovine novembra do kraja decembra u terminalnim 5cm dugim visećim grozdovima

beličaste ili ružičaste boje. Bobica jestiva, okrugla, prečnika oko 1,5cm, pokrivena bradavičavim izraštajima žute a zatim narandžasto crvene boje (podseća na krupnu jagodu).

Dekorativan zbog lišća, cvetova i plodova. Važan za zaštitu zemljišta u makiji, ima dobru izdanačku snagu.

Arbutus andrachne (A. integrifolia) – grčka planika“go čovek”

Zimzeleni žbun ili nisko drvo istočnog mediterana. Stablo i grančice pokrivene svetlocrvenom korom, koja se ljušti slično kao kod platana. Listovi celog oboda ( intergifolia ) a cvasti do 10cm uspravne. Stablo i grančice pokrivene svetlocrvenom korom, koja se ljušti slično kao kod platana.

Plodovi sitniji, manje sočni i pokriveni mrežicom.

Rod Calluna – monotipski rodCalluna vulgaris – vrišt, vres

Areal Evropa, Mala Azija, zapadni Sibir, severna Afrika, primorske oblasti Severne Amerike. Gust zimzeleni grm 30-60cm visok, stablo poleglo, razgranato (grane polegle ili uspravne). Grančice sivo smeđe i tanke sa listovima postavljenim u 4 reda, ukršteno naspramno, vrlo sitni, ljuspasti, tupi, goli, 1-2mm dugi, zelene boje, zimi posmeđe. Cveta jula-avgusta, u gustim, do 20cm dugim grodovima. Čašica krunicolika ružičaste boje, krunica 4-delna, kraća od čašice.

Raste na siromašnim, kiselim zemljištima, često na podzolastim terenima (vrištine - vrišt).

Postoje mnoge hortikulturne forme koje se gaje, sa prostim ili punim cvetovima, bele, ljubičaste, ružičaste boje, sa obojenim listovima, crvenkastomrkim, srebrnastim i sl.

Erica sp. Erica – grč. U vezi sa lomljivošću drveta nekih vrsta

Oko 600 vrsta sa arealom u južnoj Africi i Mediteranu, nekoliko vrsta u srednjoj i severnoj Evropi.

Zimzeleno nisko šiblje sa vrlo sitnim lišćem, stojećim, u pršljenovima. Krunica je iste dužine ili duža od čašice, zvonasta, okruglasta ili cevasta. Boja cvetova bela, ružičasta, crvena (Erica carnea - crnjuša). Cveta zimi, od januara do maja.

Erica arborea u Primorju,Erica verticillata – cvetovi crvenkasti,Erica multiflora.

52

Izdvojeno je mnogo hortikulturnih formi po obliku, krupnoći i boji cvetova. Za razliku od vresa dobro uspeva na krečnjačkim, karbonatnim zemljištima, a pogodna je za alpinume i kamenjare.

Vaccinium sp. - Oko 200 listopadnih i zimzelenih vrsta u arktičkim, umerenim i suptropskim oblastima severne hemisfere. Ime roda u vezi sa plodom bacca – bobica.

Vaccinium myrtilus – borovnica

Listopadni žbunić do 50cm u severnim oblastima Azije, Evrope, Severne Amerike. Najčešće se sreće na kiselim i podzolastim zemljištima acidofilnih šuma sa pH 3,4-6,4, kod nas u smrčevim šumama Vaccinio-Picetalia i borovim šumama. U nižim, toplijim predelima podnosi senku a na višim humidnijim, javlja se na otvorenim prostorima planinskih pašnjka i vriština. Javlja se u gustim skupinama, iz korena razvija duge podzemne izdanke. Mlade grančice zelene, gole i oštro uglaste. Listovi jajasto-eliptični, na vrhu zašiljeni, sa kratkom peteljkom, fino testerasti. Cveta u maju-junu, cvetovi pojedinačni, vise u pazuhu lista. Krunica zelenkasto-bela, ili crvenkasta. Oprašivanje insektima. Plod okruglasta bobica koja sazreva jula-avgusta, plavičasto-crna sa sivim pepeljkom, prijatnog ukusa, sa puno sitnog semena, sočna (spravljaju se sokovi).

Vaccinium uliginosum – tresavska borovnica

Na tresavama visokih planina, listopadni žbunić sa crnim plodovima prekrivenim plavičastim pepeljkomVaccinium vitis idaea – brusnicaZimzeleni žbun, vezan za smrčeve šume, ima crvene plodove.

Red EbenalesFam. EbenaceaeFam. Diospyros kaki - kakijevac

Kaki, japanska jabukaAreal centralna i severna Kina, Japan, Korea. U južnoj Evopi zastupljen u kulturi.

Listopadno drvo visine do 15m sa smeđim, dlakavim granama. Listovi tamno zeleni, goli i slabo sjajni sa lica, na naličju svetliji i rđasto dlakavi. Cvetovi 4-člani, žuto-beli. Cveta juna. Plod jajast, sa 8-10 semenki, narandžaste boje, jestiv. Sazreva avgusta-novembra.

Osetljiv na niske temperature, ima zahteve prema kreču u zemljištu. Cenjena voćna vrsta zbog visokog sadržaja šećera i vitamina, joda 50mg%.Razmnožava se kalemljenjem na D. Lotus i D. Virginiana.

53

Diospyros virginiana – virdžinijski dragun

Listopadno drvo do 18m iz istočnih delova Severne Amerike.

Krošnja piramidalna do široko okrugla, kora tamnosiva, duboko ispucala u vidu kvadratnih ploča. Mlade grane vise, svetlosive, rasuto dlakave. Listovi obodom trepljasti, sa lica tamno zeleni, veoma sjajni, na naličju sivi, dlakavi, u jesen bakarne boje. Cvetovi četveročlani, čašica zelena, krunica bledo-žuta. Plod bobica prečnika 2-3cm, svetlo narandžasta do crvena.

Dobro vezuje zemljište, daje brojne korenove izdanke, može da raste na peščanim, krečnjačkim i kamenitim ali zaštićenim mestima i svetlim. Podnosi niske temperature.

Diospyros lotus – dragun

Zapadna Azija, Kina i Japan. U južnoj Evropi kao dekorativna vrsta.

Drvo od 5-20m visine sa okruglom ili piramidalnom krošnjom. Grančice sa svetlim lenticelama, sive ili žućkasto-mrke do svetlo žućkaste. Listovi izduženo eliptični, od 5-14cm dugi i 2,5-6cm široki, na peteljci dužine do 1cm, sa lica svetlozeleni i slabo sjajni, sa naličja svetliji, sivozelenkasti i retko dlakavi. U jesen menjaju boju.Cvetovi sedeći, 4-člani, pravilni, jednopolni, crvenkasti ili zelenkasto-beli. Cveta juna. Plodovi okruglasti od 8-16cm u prečniku, u početku zeleni, svetlonarandžastia potpuno zreli sivkastocrni sa plavičastim pepeljkom. Sazrevaju od avgusta do novembra. Plodovi su bogati šećerom (do 40% i taninom). Plodovi jestivi posle prvih mrazeva. Medonosna vrsta.

Raste brzo, obilno plodonosi. Razvija površinski korenov sistem, jako razgranat. Zahteva sveža zemljišta. Vrsta svetla, pri većem senčenju grane izumiru. Drvo ima lepu žutu boju. Lako se obrađuje i dobro polira.

U parkovima se sadi pojedinačno i u grupama.

Daphne blagayana – Borika, Blagajev likovac, jermičak

Blagaj ga je našao u okolini Ljubljane 1837. zimzeleni do 30cm nizak žbunić. Endemit i relikt Balkanskog poluostrva, kod nas u zapadnoj Srbiji. Javlja se u šumama crnog bora na serpentinskoj podlozi i krečnjaku. Čest je u crnjušinim šumama Erica carnea.

Listovi kožasti, obrnuto jajast, nagomilani na vrhu grančice. Cvetovi u terminalnim glavicam 1-20, žutobeli, mirišljavi. Plod plod koštunica crvenkastobelo.

Daphne laureola

54

Zimzeleni brdskih planinskih šuma južne Evrope i zapadne Azije. Kod nas u brskoj šumi, bukve-jele, kao i svežijim šumama lišćara (kitnjaka, graba

i javora-jasena).

Žbun visine 30-120cm. Listovi su kožasti, podsećaju na lovorove, skupljeni u pramenove. Cvetovi u bočnim grozdovima, žutozeleni, bez mirisa. Plod je koštunica, sazreva oko juna.

Daphne mezereum – hajdučka oputa, likovac

Areal u Evropi do Kavkaza i u severnoj Aziji. Kod nas u regionu bukovih šuma na zasenjenim mestima.

Listopadni grm od 30-150cm visok, sa tankim listovima, golim. Cveta pre listanja, rano, cvetovi po 3 u bočnim pramenovima, sedeći, mirišljavi, ružičasti. Plod crvena koštunica, sazreva u julu. Kora i seme u upotrebi u medicini. Cela biljka a naročito plodovi su otrovni !

Hajdučka oputa – kora se teško kida.Traži sveže i duboko zemljište.

Forme: * Alba – sa belim mirišljavim cvetovima,

* Grandiflora – sa velikim, purpurnim cvetovima od oktobra do februara, * Plena – cvetovi puni, beli.

Red Bicornes Fam. EricaceaeRhododendron sp.

Rhodon – guža, dendron – drvo,u vezi sa crvenim cvetovima mnogih vrsta. U rodu oko 400-600 vrsta zimzelenog i listopadnog žbunja sa arealom na

planinskim masivima Evrope, Azije i Amerike.

Listovi su naizmenični, sa peteljkom, celog oboda, često nagomilani na vrhu grana. Cvetovi u štitastim grozdovima, terminalno stojeći. Krunica raširena, zvonasta, levkasta ili cevasta 5-delna. Prašnika 5-10. Plod je čaura koja puca na 5-10 delova.

Gajene vrste Rh. hybridum su pretežno zimzelene, kalcifobne, zahtevaju kisela zemljišta, duboka i sveža i veću relativnu vlagu u vazduhu. Na zapadu jako cenjeni za primenu na parkovskim površinama.

Red Malvales Fam. MalvaceaeHibiscus syriacus – sirijski hibiskus, sirijska ruža

Poreklom iz zapadne Azije, Kine i Indije.

55

Listopadni žbun, do 3 metra visok, razgranat, sa sivo pepeljastom korom. Lišće trorežnjevito, obodom testerasto. Cvetovi krupni, zvonasti, pojedinačni, u pazuhu listova, kod tipične vrste ljubičasti, prečnika oko 6cm. Cveta od juna do septembra. Boja cveta može da bude bela, crvena, ljubičasta, bez mirisa, a po obliku prosti ili puni. Plod je mnogosemena čaura.

Po boji cvetova izdvojene su forme:Alba (prosti beli cvetovi), Rosea (puni, ružičasti), Rubra (crveni, prosti cvetovi),

Violacea (prosti, ljubičasti).Forme sa punim cvetovima: rubra plena, coerulea plena, purpurea plena. Dvobojne forme: monstrosa – sa belim prostim cvetovima i tamno purpunim

centrom, variegata – sa purpurnim punim cvetovima i šarenim pegama na listovima.

Dobro podnosi sušu i orezivanje pa je pogodan za žive ograde. Raste sporo, ali rano počinje sa cvetanjem. Svetloljubiv, dobro podnosi mrazeve do -22°C.

Fam. TiliaceaeRod TiliaListopadno drveće sa prostim listovima srcastog oblika, spiralno raspoređenim, na krajevima oštro nazubljenim, sa uglavnom asimetričnom osnovom i izvučenim vrhom.

Cvetovi dvopolni, sa 5, ređe 4 slobodna ili delom srasla čašična listića, isto toliko i kruničnih koji su sakupljeni u cvasti, sa priperkom (braktejom) do polovine sraslom sa drškom cvasti. Cvetovi mirišljavi i medonosni.

Plod jednosemena orašica (sinkarpna orašica). Rod sadrži oko 40 vrsta u umereno hladnim i umereno toplim rejonima severne hemisfere, a ustanovljeni su i brojni hibridi.

Veoma cenjene šumske vrste i vrste za ozelenjavanje. Imaju lepu, gustu krošnju, koja može da se oblikuje. Otporne su prema štetočinama (gljivicama, insektima).

Često su sađene oko manastira i u naseljima kao sveto drvo starih slovena. Tilia tomentosa (T. argentaea) – bela, srebrnasta lipa

Areal jugoistočna Evropa i Orijent. Kod nas u regionu hrastovih šuma (klimatogena šuma Srbije Quercetum confertae cerris i nekim fitocenozama brdske bukve). Drvo visine 25-30m sa gustom, široko piramidalnom ili ovalnom krošnjom. Stablo pravilno, cilindrične forme, sa tamno sivom korom, ponekad crnom. Strada od

upale kore. Grančice beličaste, maljave, kao i pupoljci. Jedna od najdekorativnijih lipa zbog pravilne, široke krošnje i srebrnastih listova. Listovi široki, srcasti, pri osnovi celog oboda, kosi ili srcasti, obodom testerasti, na vrhu izvučeni, sa lica tamnozeleni sa rasutim zvezdastim dlačicama, sa naličja srebrnasti, gusto belo dlakavi, na peteljkama dugim 3-4cm. Cveta u junu-julu, kasnije od kasne lipe (T. cordata).Cvetova 7-10, imaju krunicolike prašnike, vrlo mirišljavi. Plod drvenast, petougaon, pri vrhu zašiljen, sivo dlakav. Veoma je varijabilna vrsta. Opisan je veći broj varijeteta i formi.

Raste umereno brzo. Podnosi zasenu i dobro izdržava sušu i gradske uslove.

56

Tilia petiolaris (T. tomentosa var. petiolaris, T. alba)

Slična je sa srebrnastom lipom. Areal na Balkanskom poluostrvu.

Visine do 25m sa tankim visećim granama i mladim dlakavim izbojcima.Listovi slični sa listovima srebrnaste lipe, ali su peteljke do 6cm duge. Cvasti sa 6-8 cvetova. Plodovi sa 6 ispupčenih rebara perikarpa. Lisna peteljka duža od polovine dužine liske.

Moguće je da se T. petiolaris javlja kao forma T. tomentosa. Vrlo je dekorativna zbog krošnje žalosne forme. Primena u rejonima gde i srebrnasta lipa.

T ilia cordata (T. parvifolia) – sitnolisna, kasna lipa

Areal Evropa, pretežno istočna sa težištem u Rusiji. Rasprostranjena u nizinskom i brdskom pojasu. Odgovara joj kontinentalna klima. Kod nas se javlja u asocijacijama hrasta lužnjaka, kitnjaka i graba i nižem regionu bukve, na svežim i dubokim zemljištima. Vrsta senke, manje otporna prema suši i gasovima.

Drvo visine do 30m sa širokom i jajastom krošnjom. Kora smeđa, dugo glatka, kasnije podužno puca, sa plutom. Korenov sistem srcast, dobro ukorenjuje stablo, otporna na vetar. Mladi izdanci sjajni, crvenkasti ili žućkasto-smeđi, sa okruglastim lenticelama. List srcasto okruglast, zašiljen, pri osnovi celog oboda, oštro dvostruko testerast, na licu tamno zelene boje, na naličju svetlozelene sa rđastim dlačicama u uglovima nerava. U jesen imaju prekrasnu svetlo žutu boju. Cveta kasno, od juna do početka jula. Cvetovi u složenom štitu, od 5-15, sitni, jako mirišljavi. Priperak do polovine srastao sa peteljkom cvasti. Plod okrugao, do 3mm prečnika, sa tankim perikarpom, go ili dlakav. Sazreva avgusta-septembra.

Ima umereno brz rast, veliku otpornost na mrazeve do -40 0 C, ne podnosi najbolje sušu jer značajno smanjuje porast i počinje rano da se suši vrh. Dobro se razvija na suglinastim terenima. Obogaćuje zemljište mineralnim materijama jer se transformacijom listova oslobađa kalijum, a popravlja i fizičke osobine zemljišta. Dobro podnosi formiranje krošnje u vidu lopte, konusa, kupe. Cenjena kao medonosna. Cvetovi se koriste u medicini. Doživi 300-500 godina. Zbog guste krošnje pogodna za primenu u drvoredima i parkovima. Sanitarno-higijenski značaj je veliki jer gustom krošnjom zadržava prašinu, daje hladovinu, značajno snižava temperaturu ispod krošnje. Varijabilna je vrsta.

Tilia platyphyllos (T. grandifolia) – krupnolisna, rana lipa

Težište areala u južnoj Evropi, manji je od areala sitnolisne lipe. Kod nas u mezofilnim hrastovim šumama i u brdskim bukovim šumama.

57

Vrsta polusenke. Osetljivija je na mrazeve i niske zimske temperature od kasne lipe. Dobro uspeva na svežim humoznim zemljištima neutralne reakcije, na terenima sa dovoljno vlage u vazduhu.

Drvo visine do 40m. Krošnja šira i jače puca nego kod kasne lipe (T. cordata). Grančice slabo dlakave, svetlije boje nego kod kasne lipe, pupoljci krupniji. Oblik lista kao kod T. parvifolia ali krupniji, meko sa obe strane dlakav (ssp. grandifolia), samo na naličju dlakav (ssp. platyphyllos) ili go sa obe strane sem malih čuperaka beličastih dlačica u pazuhu nerava (ssp. pseudorubra). Cvetovi od 3-5, krupniji nego kog sitnolisne lipe. Cveta rano, ponekad u drugoj dekadi maja, optimalno juna nedelju do dve pre sitnolisne lipe. Plod veličine graška, sitnomaljav, sa 4-5 rebara, zreo u avgustu-septembru.

Veoma varijabilna. Slabije podnosi mrazeve od sitnolisne lipe, ima veće zahteve u odnosu na plodnost zemljišta. Dugovečnija od prethodne, doživi 500 godina (u Francuskoj 1000 godina i prečnik 5m).

Tilia vulgaris (T. intermedia, T. x europaea) Smatra se u prirodi nastalim hibridom između T. cordata x T. platyphyllos.

Tilia americana – američka lipa

Iz istočnih delova Severne Amerike. Kultivisana u Evropi i kod nas.

Drvo visine 35-40m sa široko okruglastim krošnjom, korom ispucalom. Jednogodišnje grančice vrhovima vise. Listovi široko jajasti, pri vrhu zašiljeni a osnovi srcasto nesimetrični, obodom oštro testerasti, sa lica tamno zeleni, naličja svetliji, sa čupercima smeđe crvenkastih dlačica u pazuhu nerava. Priperci i cvetovi krupni. Cveta u drugoj polovini jula. Plodovi eliptični ili okruglasti bez rebara.Tilia caucasica (T. rubra, T. dasystila)

Jugoistočna Evropa do Kavkaza i Persije. Kod nas u istočnij Srbiji u predelu Đerdapa u šumama oraha sa koprivićem Celto-juglandetum, mečjom leskom leskom Fago intermedio Colurnetum (verovatno reliktnog karaktera kao i mečja leska iz tercijera, na krečnjaku).

Drvo visine do 30m, sa široko okruglastom krošnjom. Mlade grančice gole i crvenkaste, posebno sa sunčane strane.Listovi kožasti, široko ovalni, naglo zašiljeni, obodom oštro testerasti, sa trepavičastim izraštajima, u pazuhu nerava na naličju sa čupercima belih dlačica. Cvet od 3-7 cvetova, svetložutih, cveta juna-jula. Plod okruglase forme, sa 5 slabo izraženih rebara, dlakav. Raste brže od sitnolisne lipe, toploljubiva je, približava se krupnolisnoj. Živi 200-300 godina.

Tilia euchlora – zelena lipa, krimska lipa

58

Tilia cordata x Tilia caucasica – hibrid nastao u prirodi

Drvo 15-20m sa gustom okruglom krošnjom, sa mladim granama malo povijenim i zeleno žutim. Lišće na licu tamno zeleno, sjajno, na naličju sa smeđe crvenim dlačicama. Osnova upadljivo koso srcasta, obod oštro testerast sa izvučenim vrhovima.Cvetovi 3-7 u visećim štitovima u julu. Plodovi eliptičnog oblika sa šiljkom na vrhu, dlakavi, slabo rebrasti. U početku raste sporo. Bolje od drugih vrsta podnosi uslove gradske sredine.

Buxus sempervirens – šimšir

Areal disjunktan, obuhvata južnu Evropu, Severnu Afriku, Malu Aziju i pruža se do Himalaja. Javlja se kod nas u Crnoj Gori, u delovima sa većom relativnom vlagom vazduha, gde su umanjene temperaturne amplitude i gde je podloga bazična.

Žbun ili nisko drvo do 8m visine, sa gusto granatom krošnjom, četvorougaonim grančicama i jajastim do eliptičnim listićima, koji su kožasti, sa lica tamno zeleni, na naličju svetliji, naspramni, sa obe strane goli. Cvetovi u loptastim cvastima u pazuhu listova, marta, oprašivanje entomofilno. Plod je čaura, zri u julu.

Ima kvalitetno drvo, upotrebljavano u rezbarstvu. Sporo raste i dugovečan je. Gajen je još u antičko doba. Dobro podnosi orezivanje – topijarstvo (Rimljani). Uspeva u senci i na punoj svetlosti. Dobro podnosi niske temperature i sušu. Otporan u uslovima gradske sredine. • var. arborescens – malo drvo ili viši žbun sa jajastim listovima. • Tipična forma šimšira . • Angustifolia – sa izduženo lancetastim listovima. • Argenteo marginata • Aureo marginataRed SantalesFam. LorantaceaeRod ViscumViscum album – imela

Vrsta rasprostranjena u celoj Evropi.

Zimzelen, vrlo razgranat, okruglast žbunić koji živi na granama drveća u čijem drvetu razvija korenje.

Listići 3-4cm, kožasti, zeleni. Plod bobica, okrugla, bela, sa lepljivom masom oko semena. Seme sa dva embriona. Cveta u februaru-martu, a seme sazri u toku zime ili narednog proleća.

Javlja se na vrbama, topolama, bagremu, kruškama, jabukama, brezama, javorima, orahu, jasenu. Starost oko 50 godina.

Rod LoranthusLoranthus europaeus – listopadna, žuta imela

59

Srednja i južna Evropa. Listopadan granat žbun do 1m i starosti do 100 godina. Bobice bledo-žute. Cveta

aprila-maja. Javlja se na hrastovima, pitomom kestenu, bukvi, ređe na lipi.

Red RosalesFam. RosaceaePodfam. Spiroidae

Physocarpus opulifolia (syn. Spiraea opulifolia)Spiraea x vanhoutteiSpiraea thunbergiiSpiraea japonica (syn. Spiraea callosa)Spiraea douglasiiRhodotypos scandens (syn. Rhodotypos kerrioides)Kerria japonica Podfam. RosoideaeRod RosaSec. Canina (Rosa canina)Sec. Synstylae (Rosa multiflora)Sec. Indicae (Rosa chinensis, syn. Rosa indica)Sec. Gallicanae (Rosa gallica)Sec. Rugosa (Rosa rugosa)

Najvažnije grupe gajenih ruža

I Rosa polyantha (R. Hybrida polyantha)II Rosa floribundaIII Rosa thea hybridaIV Ruže penjačice – puzaviceV Climbing ružeVI Niske i visoke ruže stablašiceVII Grmolike i divlje ružeVIII Minijaturne ili bebi ruže

Red Rosales Fam. Rosaceae - Familija obuhvata trave, žbunje ili drveće, listopadno ili zimzeleno, sa prostim ili složenim listovima, sa zališćem, sa jednopolnim cvetovima, pojedinačnim ili skupljenim u cvasti, sa 4-5 krunična listića. Kod nekih predstavnika se ne razvijaju krunični listići. Plod čaura, orašica, mešak, koštunica, bobica, jabučast ili zbirni.

Veoma brojna familija koja uključuje oko 120 rodova i oko 2000 vrsta, koje rastu širom sveta, prvenstveno u umerenom klimatu. Mnogi predstavnici su veoma upotrebljivi kao šumske voćkarice a takođe imaju i dekorativno svojstvo.

60

Podfam. SpiroideaeRod PhysocarpusPhysocarpus opulifolia (syn. Spiraea opulifolia)

Ime grč. fisa – mehur i karpos –plod = naduven plod

Poreklom je iz Severne Amerike.

Listopadni žbun visine do 30m. Listovi su okruglasto-ovalni, obično 3-5 režnjeviti, dugi 2-7cm, obodom nazubljeni. Cvetovi su beli, prečnika 1cm, grupisani u gronje prečnika do 5cm. Cveta u junu-julu. Plodovi su zreli septembra-oktobra, neposredno po sazrevanju imaju crvenkastu boju.

Brzorastući žbun, izuzetno postojan na niske temperature i dobro podnosi senku. Nema posebne zahteve u odnosu na svetlost, kao i na zemljište, dobro podnosi sušu.

Očuva zelenu boju do kasne jeseni, a dobro podnosi orezivanje pa može da se koristi i za žive ograde. Primena- zbog dekorativnih svojstava i slabih zahteva prema osobinama zemljišta, otpornosti na vazduh nalazi široku primenu u podizanju zelenih površina u vidu grupa, u spratu šiblja, kao soliter, za žive ograde i za loše terene, odnosno zemljišta.

Rod Spiraea - suručiceListopadno žbunje sa prostim listovima. Cvetovi složeni u grupama, gronjama, metlicama, a cvetovi beli, ružičasti ili

crveni. Suručice sa belim cvetovima cvetaju u prvoj polovini leta, a sa ružičastim i crvenim u drugoj polovini leta ili jeseni. Ima oko 80 vrsta u umerenoj zoni Severne hemisfere. Postoje i brojni hibridi nastali u prirodi ili u kulturi, kontrolisanom hibridizacijom.Spiraea x vanhouttei – Belgijska, Vanhuteova suručica

Hibrid između S. cantoniensis i S. trilobata.

Žbun visine do 2m, veoma razgranat sa lučno povijenim granama koje obrazuju lepu padajuću formu ili oblik. Listovi su dužine 2-3,5cm, rombičnog oblika, ili obrnuto-jajasti, pri osnovi okruglasti ili klinasti, s gornje strane nazubljeni sa 3-5 slabo izraženih režnjeva, sa lica tamnozeleni a sa naličja sivi. Cvetovi beli u gronjama duž čitave grančice. Cveta aprila-maja-juna.

Jedna od najlepših i najefikasnijih spirea koje ranije cvetaju. Prednost joj je što je brzorastuća. Pokazala se otpornom u uslovima gradske sredine i najviše korišćena pri podizanju zelenih površina, na nagibima, posebno u doba cvetanja.

Spiraea thunbergii – Tunbergova suručica

Raste kao žbun, poreklom je iz Kine, Koreje, Japana.

61

Visine 0,5-1,5m, gusto je granat sa tankim izbojcima. Listovi su linearno lancetasti od 3-4cm dugi i oko 0,5cm široki, ujesen imaju narandžastu ili crvenu boju. Cvasti su bele boje, nalaze se u grupama, malim štitovima, s rozetom malih listova pri osnovi.

Ima produženo cvetanje mart-april-juni, praktično prva među vrstama u rodu.

Spiraea japonica (S. callosa) – japanska s pirea

Samo ime kaže da joj je domovina Japan i Kina.

Takođe žbun visine do 1,5m sa jajastim do jajasto-izduženim, na vrhu oštrim, pri osnovi klinastim listovima, dužine 2-8cm, obodom dvostruko-testerastim, na naličju sivim. U toku vegetacije su zeleni, a u jesen imaju zelenu boju. Osnovna boja cvetova je crvena mada ima i predstavnika sa ružičastim i belim cvetovima, u štitovima terminalno na grančicama. Cveta od juna do septembra na svetlim mestima i kvalitetom zemljištu. Otporna je na mraz, a dobro podnsi i uslove gradske sredine.

Varijabilna je vrsta jer ima više taksona koji se razlikuju po boji cvetova i obliku lista.Fortunei – nešto viša od tipičnog oblika, sa izduženo-lancetastim listovima

dugim 10-12cm, jarko-ružičastim cvetovima.Atrosanguinea – s tamno ružičastim cvetovima i jako dlakavim grančicama. Macrophylla – sa listovima koji dostižu dužinu 15cm, a pri cvetanju imaju

crvene cvetove sitnije od tipične vrste. Crispa – sa dubokim nepravilnim urezima, izuzetno su dekorativne posebno

forme sa tamno-crvenim cvetovima. Pogodna je za sadnju u grupama i za bordure.

Spiraea douglasii – Daglasova suručica

Severnoamerička vrsta. Žbun visine od 1 do 1,5m sa crvenkasto-mrkim, dlakavim grančicama. Listovi su izduženo-jajasti do 10cm dugi sa donje strane sivo-dlakavi, do sredine celog oboda, a u gornjem delu su nepravilno nazubljeni. Cvetovi su tamno ružičasti, grupisani u guste uspravne metlice. Cveta od jula do septembra.

Brzorastuća je i otporna na mraz. Primena – dekorativna je zbog lepih cvetova, tamno-ružičaste boje i srebrnastih listova.

Rod Rhodotypos Rhodotypos scandens (R. kerrioides) - Rodotipos

Žbun iz Japana i Kine od 2-5m visok, sa uspravni i naspramnim listovima dugim od 4-8cm koji su obodom dvostruko oštro testerasti, sa lica goli, tamno-zeleni a sa naličja svetlozeleni.Cvetovi su pojedinačni, bele boje, prečnika do 5cm. Ima po 4 čašična i krunična listića. Cveta maja-juna. Plod je smeđa, sjajna koštunica, zadržava se tokom zime.

62

Rod Kerria (monotipski rod)Kerria japonica – Kerija

Listopadni žbun iz Japana i Kine visine do 2m.

Grane su zelene, šibolike, a listovi spiralno raspoređeni, dughuljasto-ovalni, od 5-10cm dugi, dvostruko testerasti. Cvetovi od 5 kruničnih listića, žute boje. Cveta aprila-maja. Plod koštunica, crnomrka.

Uspeva u polusenci. Kod nas veoma gajena. Kerria japonica ‘Pleniflora’ – sa punim cvetovima.

Rod ružaPodfam. Rosoideae Praktično je opisano samo nekoliko najinteresantnijih divljih ruža,a mnogobrojne su gajene sorte ruža prema njihovoj složenoj klasifikaciji.

Rod ruža sadrži uspravne žbunove ili puzavice listopadne, manji broj vrsta zimzelenih. Listovi su neparno perasti od 3-9 listića a cvetovi jednopolni sa 5 osnovnih kruničnih listića, sa brojnim prašnicima, pojedinačni ili u gronjama, grozdovima različite boje.

Plod je višesemena orašica sa unutrašnjim vlaknastim sadržajem, sedeća ili na dršci obavijena mesnatom ili dlakavom cvetnom ložom, okruglastog ili jajastog oblika, najčešće crvene boje. Predstavlja prirodan izvor vitamina C, posebno plodovi (šipak), za spravljanje čajeva. Imaju razgranat korenov sistem, te podnose suve terene.

Rod rosa obuhvata oko 400 vrta divljih ruža rasprostranjenih na severnoj hemisferi, a gaji se preko 20.000 sorti. Grane sadrže bodlje, a ne trnove.

Veliki broj divljih ruža svrstano je u sekcije, a najvažnije gajene ruže svrstane su u brojne grupe. Brojne vrste ruža rastu od prirode u umerenom i toplom klimatu Severne polulopte.

Gajene ruže se smatraju kraljicom cveća i veoma su cenjene u kulturi. Kao šumske vrste kod nas se ne sreću.

Sec. CaninaeRosa canina – divlja ruža

Ima areal u Evropi a raste kao listopadni žbun do 3m. Kod nas se javlja na području hrastovih šuma i na progalama.

Ima dubok korenov sistem. Grančice imaju bodllje a list je od 5-7 listića jajasto-eliptičnih, dugih 2-4cm, prosti ili dvostruko testerasti, gore i dole goli. Cveta u maju, a cvetovi su ružičasti ili beli u grupama po 3. plod sazreva septembra-oktobra, dug od 2-3cm, jajasto-eliptičan, crven, gladak.

Ima veliki broj formi kao što su Inermis, Broegs i Laxa, a koriste se kao podloga za kalemljenje brojnih kultivara.

63

Sec. SynstylaeRosa multiflora

Puzeći žbunić do 7m visine iz Koreje, Kine i Japana. Grane duge, mrke i crvenkaste, mlade slabo dlakave, sa povijenim bodljama.

Listovi sa 5-7 eliptičnih ili objajastih listića, dugih od 5-7cm, nazubljenih. Cveta u uspravnim metlicama sa mnogo cvetova (multiflora). Pojedinačni cvetovi od 1,5-2cm u prečniku, bez mirisa. Krunični listići beli ili ružičasti, cveta juna-jula. Plod okrugao, crven.

Sec. IndicaeRosa chinensis (R. indica)

U Evopu je preneta iz Indije u 18. veku u Englesku i Francusku. Raste kao nizak žbun. Za ovu ružu karakteristične su sledeće odlike. Razlikuje ih od ruža drugih grupa jatko zelena kora grančica, sjajna i glatka.

Plodovi su krupni, savijeni na grančicama i raspoređeni bez određenog reda.Vrhovi mladih grančica su obično mat. Listovi su krupni od 3-5 listića dužine 2,5-6cm, široko-ovalnih ili podužno-ovalni, skoro kožasti. Cvetovi pojedinačni, ređe po 2-3 uglavnom puni sa dugim cvetnim drškama koje sadrže zvezdicu.Boja cvetova je svetlo ružičasta ili tamno purpurna, beličasta ili svetložuta, cveta od juna do septembra.

Ona je poslužila za veoma složena ukrštana i dobijanje mnogih sorti gajenih ruža (čajni hibridi R. thea hybrida).

Sec. GallicanaeRosa gallica

Žbun od 0,5-0,8m visok sa puzećim stablom i širokim arealom u južnoj i srednjoj Evropi, zapadnoj Aziji i severnoj Africi. Vrlo često je kod nas u svetlim hrastovim i borovim šumama, ivica šuma, po živicama, pašnjacima i livadama. Neke sorte ove vrste su davno gajene. Od nje su stvorene brojne forme i hibridi.

Sec. RugosaeRosa rugosa

Poreklom je sa dalekog istoka, žbun od 1-2m visok sa dlakavim izdancima. Bodlje su različite dužine i tvrdoće. U listu ima od 5-9 listića koji su od 2-5cm dugi i od 1-2cm široki, okruglasti ili eliptični, rapavi, naborani, debeli, sa naličja dlakavi. Cvetovi pojedinačni ili po 3-6 u cvastima, tamno karmin purpurni od 6-12cm u prečniku (ponekad beli).Plod oko 2cm u prečniku, crven, okruglast. Cveta krajem juna do jeseni.

Ima veliki broj formi, hibrida, i sorti nastalih ukrštanjem sa poliantama i vihurijanskom ružom, sa čajnohibridnim i remontantnim ružama.

Najvažnije grupe gajenih ruža

64

I Rosa polyantha (R. Hybrida polyantha)

Nastale su ukrštanjem kineske ruže Rosa sinensis sa mnogocvetnom ružom Rosa multiflora. Krajem XIX veka ove ruže su nazvane poliantama.

Početkom XX veka radovi na hibridizaciji ruža polianta privukli su paznju mnogih istarživača i selekcionera. Tako su nastali hibridi sa punim cvetovima i listovima tamno-zelene boje. Od polianti su sačuvale sve osnovne osobinne, veći broj cvetova u cvastima, obilno i dugo cvetanje, otpornost prema mrazu, a krupnoću cveta, raznovrsnost boja i visinu žbuna od čajno-hibridnih ruža.

Odlikuje se visoko dekorativnim svojstvima, obilnim i dugim cvetanjem, cvastima sa mnogo cvetova, raznovrsnosti boja, oblikom, punoćom i veličinom cveta. Veoma su otporne na niske temperature.

Važnije sorte Piccolo, Paprika Rumba, Orange Triumph, Circus

II Rosa floribunda

Nastale su brojnim ukrštanjem vrsta ruža polianta sa sortama čajno-hibridnih i pernecijanskih. Odlikuju se brojnošću cvetova u cvastima i dugim cvetanjem, slično kao kod ruža polianta, ali raznovrsnost boja i oblika cvetova čine ovu grupu posebnom i kvalitetnijom u tom pogledu od prethodne grupe.

Mnoge sorte su predstavnici grupe Kordes, Lili Marlene i druge.

III Rosa thea hybrida

Ruže nastale višestrukim ukrštanjem čajnih ruža (Rosa chinensis odorata) sa remontantnim (Rosa hibrida bifera).

Slične su čajnim ali imaju bolji porast i otpornije su na mraz. Imaju veoma širok spektar boja i na hiljade sorti (ima i dvobojnih).

Razmnožavaju se kalemljenjem, a za podlogu se uzima divlja ruža (Rosa canina) i njeni različiti oblici.

Sorte: Montezuma, Super Star, Carla, Gloria del, Kordes perfecta, Baccara, Papa Meilland.

IV Ruže penjačice – puzavice

Velika grupa ruža koju čine hibridi nastali višestrukim ukrštanjem raznih sorti. Izdanci trebaju oslonac, odnosno podlogu.

Sorte: Don Juan, Solo, American Pillar, Parade, New Dawn i druge.

V Climbing ruže

Klajmbing ruže među puzavicama zauzimaju posebno mesto. Nastale su u Engleskoj spontano od čajevki, ruža polianta, floribunda i dr.

65

Rastu od 4-5m visoko i podesne su za primenu na osloncu ili bez njega. Osetljive su na niske temperature pa u krajevima sa oštrom klimom moraju da se

pokrivaju.Sorte: Orange Triumph, Virgo, Baby Mascuerade.

VI Niske i visoke ruže stablašice

Za ruže stablašice koristi se podloga divlje ruže (Rosa canina) i plemke uzete od većeg broja drugih ruža (čajevki, polianti, penjačica i drugih). Visina podloge je 50cm – patuljaste stablašice i 90cm visoke stablašice, mogu biti visine do 120cm.

VII Grmolike i divlje ruže

Ovde su obuhvaćene pretežno sorte divljih ruža koje su bujne ali imaju grmolik oblik. Obično su široki žbunovi, najčešće oko 1,5-2m visine.

Otporne su prema bolestima i hladnoći.

VIII Minijaturne ili bebi ruže

Minijaturne ruže potiču od kineske ruže (Rosa chinensis) i zbog niskog rasta nazivaju se minijaturnim ili bebi ružama.

Pogodne su za gajenje u kontejnerima i žardinjerama, saksijama i dr. Mogu takođe da se koriste i na kamenitim mestima u parku, na zidinama i za bordure. Rastu kao žbunovi niskog rasta od 20-35cm, različite boje cvetova.

Sorte: Baby Maskerade, Rouletti.

Rod Rubus• Rubus idaeus – malina

Podfamilija PrunoideaeRod Amygdalus• Amygdalus triloba (Prunus triloba)• Amygdalus communis (Prunus amygdalus) – badem• Amygdalus nana (Prunus nana) – patuljasti badem• Laurocerasus officinalis (Prunus laurocerasus) – lovorvišnja, zeleniče

Rod Padus Padus racemosa – sremza, trpika• Padus serotina (Prunus serotina) – kasna sremza Padus serotina (Prunus serotina) –kasna sremza

Podfamilija PrunoidaeCerasus serrulata (syn. Prunus serrulata) – japanska višnja

66

• Cerasus mahaleb (syn. Prunus mahaleb) – rašeljka• Cerasus avium (syn. Prunus avium) – divlja trešnja• Prunus cerasifera (syn. Prunus myrobalana) – džanarika• Prunus spinosa – crni trn, trnjina

Podfamilija Pomoideae• Chaenomeles japonica – japanska dunja• Crataegus crus-galli• Crataegus oxyacantha – višesemeni glog• Crataegus monogyna (syn. C. oxyacantha ssp. Monogyna) – jednosemeni beli glog• Crataegus nigra (syn. C. melanocarpa var. polyphylla) – crni glog• Cotoneaster horizontalis - polegla dunjarica• Cotoneaster salicifolius – vrbolisna dunjarica• Cotoneaster dammeri

Rod Pyracantha Pyracantha coccinea (syn. Cotoneaster pyracantha)

Rubus idaeus – malina

Sa arealom u Evropi, Aziji i Severnoj Americi. Kod nas u srednjem regionu bukovih šuma, na svetlim mestima i zemljištu bogatom humusom i dosta azora.

Ime zbog crvenih plodova – obuhvata oko 400 vrsta u celom svetu. Raste kao žbun visine do 2m .Grane su uglavnom sa bodljama i traju ove godine a u drugoj godini doonose plodove. Koren daje veći broj stabljika koje po donošenju plodova treba da se odstranjuju u drugoj godini se suše i propadaju. Često se osuše svi nadzemni delovi, ali se jave novi izdanci iz korena (kao polužbun - sufrutices). Mlade grančice su dlakave sa kratkim bodljivim čekinjama. Listovi složeni od 3-7 listića, nepravilno testerastih, sa naličja gusto belo dlakavih. Cvetovi su sitni, beli, u kratkim čekinjavim grozdovima u maju. Plod zbiran sa brojnim koštunicama. Plod malina koja je crvene boje (koštunica) na ispupčenom plodištu. Veoma je gajen veliki broj sorti.

Podfamilija Prunoideae - Obuhvata rod Prunus – ime u vezi sa pšepeljkom na plodu. Cvetovi sa jednim tučkom. Plod jednosemena koštunica.Rod Armeniaca (Armeniaca vulgaris, Prunus armeniaca) – kajsijaRod Persica (Persica vulgaris, Prunus persica) – breskva

Prunus armeniaca - kajsijaPrunus persica – breskva

Amygdalus triloba (Prunus triloba)

67

Žbun ili nisko drvo poreklom iz Kine.

Sa listovima širokoeliptičnim do obrnuto-jajastim, dužine 3-6 cm, pri osnovi klinastim. Vrh lista je zaoštren, često sa 3 režnja. Sa lica su listovi tamno-zeleni, a na naličju sivo-zeleni, obodom dvostruko nazubljeni. Cvetovi ružičasti, 2-2,5 cm prečnika, pojedinačni ili po 2 u grupi. Cveta aprila-maja obilno, cvetovi sedeći, rasporećeni dužinom cele grančice. Plodovi su crveni, okruglasti, dlakavi do 1,5cm u prečniku.

Raste brzo, rano stupa u fazu cvetanja (druge, treće godine), svetloljubiv je i postojan na mraz. Dobro podnosi uslove gradske sredine a za dobar razvoj zahteva plodno i sveže tlo. Najzastupljenija je roseo-plena sa ružičastim duplim cvetovima.

Primena – izuzetno je dekorativna u vreme cvetanja posebno forme sa duplim cvetovima. Razmnožava se kalemljenjem. Koristi se kao soliter a i u grupama.

Amygdalus communis (Prunus amygdalus) – badem

Rasprostranjen u Aziji i severnoj Africi. Kod nas u primorju (sredozemna vrsta). Ima ga i u voćarsko-vinogradarskim krajevima umerenokontinentalnog i kontinentalnog podneblja. Kserotermna i heliofilna vsrta.

To je listopadno drvo visine do 12m. Grane bez trnova, gole. Listovi do 12cm dugi, široki 3cm, goli, testerasti, na peteljci dugoj 2 cm. Cveta pre listanja februar-mart. Cvetovi beli ili ružičasti, sedeći ili na kratki drškama. Plod siva koštunica sa suvim mezokarpom. Ima dubok korenov sisstem pa podnosi sušu i niske temperature do -25oC.

Poznat je varijetet Amara – gorki badem i varijetet Sativa – slatki badem sa velikim brojem sorti.

Amygdalus nana (Prunus nana) – patuljasti badem

Zastuplen je na istoku do Altaja i području Dunava u Austriji.

Listopadni žbun visine do 1,5m sa uzanim listovima do 7cm i 1-1,5 cm širokim, golim, obodom testerastim. Cveta pre listanja u aprilu, cvetovi crvenkasti.

Podnosi dobro sušu i temperaturne ekstreme. U istočnoj Srbiji na Rtnju gradi šibljake.

Laurocerasus officinalis (Prunus laurocerasus) – lovorvišnja, zeleniče

Areal se proteže na kavkazu, Zakavkazju, Iranu, Maloj Aziji, Bugarskoj. Kod nas u jugoistočnoj Srbiji na planini Ostrozub u reliktnoj šumi sa bukvom, fitocenoza Lauroceraso-Fagetum serbicum.

68

To je žbun od 1-3m ili drvo (u kulturi 11m) sa kožastim listovima, eliptičnim, celog oboda ili malo nazubljenim, sa lica tamnozelenim a naličja blede boje. Plodovi crni i sjajni.

Brzorastuća je vrsta, podnosi senku. Forma Schipkaensis (listovi celog oboda dugi od 5-12cm, odlikuju se velikom

otpornošću na mraz).

Rod Padus Padus racemosa – sremza, trpika

Padus racemosa ima areal u Evropi i Aziji,

Rod Padus obuhvata listopadno drveće i grmlje, cvetovi sitni, grupisani u cvasti na vrhovima jednogodišnjih izbojaka. Plod sitna koštunica.A raste kao drvo visine 10-15m. Krošnja je široka, gusta. Kora glatka, mat, mlade grančice sivosmeđe sa svetlim lenticelama.Listovi su izduženo-eliptični ili jajasto-lancetasti, pri osnovi okruglasti, po obodu oštro testerasti, sa lica goli, sa naličja dlakavi u pazuhu nerava, dugi od 6-12cm.Cvetovi su beli, do 1,5 cm prečnika, vrlo mirišljavi, uglavnom u visećim cvastima 10-15cm, javljaju se aprila-maja, zajedno sa listanjem. Plodovi koštunice prečnika do 8mm, zreli crni, jestivi.

Na svežim i vlažnim zemljištima raste brzo i veoma je otporna na mraz.Primena: cenjena je biljka za podizanje parkovskih površina na svežijm, vlažnim

terenima. Gusta krošnja i interesantni mirišljavi cvetovi su elementi za njenu primenu. Može se koristiti kao soliter, u grupama u prednjem planu i u spratu visokog drveća, u malim alejama.

Padus serotina (Prunus serotina) – kasna sremza

Poreklom je sa istoka Severne Amerike,

Visine je do 30m, u kulturi dostiže manje dimenzije, pa često ima i oblik žbuna. Krošnja je širokogranata, kora glatka tamnocrvena. Listovi su široko-lancetasti, dužine od 5-12cm sa klinastom osnovom, sa lica tamnozeleni i sjajni a naličja svetliji sa dlačicama duž glavnog nerva, u jesen crveni. Cvetovi su beli, bez mirisa, prečnika do 1cm, u cilindričnim grozdastim cvastima do 14cm, otvaraju se maja-juna (serotinus), 2-3 nedelje kasnije od obične sremze, stoje uglavnom uspravno. Plodovi su crni do 1cm prečnika, jestivi a cvetanje i plodonošenje nastupa rano, oko 5. godine. Brzo raste, dovoljno je otporna na mraz a dobro podnosi sušu na prirodnim staništima. Raste na bogatim vlažnim zemljištima sa hrastovima, jasenovima i drugim vrstama.

Ima manje zahteve u odnosu na zemljište od drugih vrsta roda Padus. Može da raste i na siromašnim peščanim pa i zaslanjenim. Postojana je na

dim a dobro raste u gradskim uslovima. Dobro podnosi orezivanje i ima kvalitetno drvo. Izdvojen je veći broj nižih taksona.

69

Primena : Dekorativna je zbog cvetova u proleće i listova a s jeseni zbog plodova i boje plodova i boje listova. Koristi se u vidu solitera, u grupama, za aleje pa čak i za drvoredne zasade. Ima primenu u voćarstvu.

Podfamilija PrunoidaeCerasus serrulata (syn. Prunus serrulata) – japanska višnja

Areal se prostire u Kini, Koreji i Japanu. Dostiže visinu od 10-25m i ima mrku i smeđe sivu glatku koru. Listovi su dugi 6-13cm, eliptični, jajasti, sa dugo zašiljenim vrhom, klinastom, srcastom ili okruglastom osnovom. Sa lica su zeleni, a sa naličja plavičasti sa dlakavim srednjim nervom i smeđim dlačicama u uglovima nerava. Obod lista je testerast ili dvostruko testerast. Cvetovi prosti ili polupuni, beli i ružičasti, po 2-5 u gronjama. Plod koštunica, sa izvučenim vrhom, crna, prečnika oko 8mm.

Ima zahteve prema dreniranim, hranljivim i umereno vlažnim zemljištima.

Poznata je forma Kiku-Shidare-Sakura – sa visećim granama, punim ružičastim cvetovima u gustim gronjama.

Cerasus mahaleb (syn. Prunus mahaleb) – rašeljka

Ima areal u Srednjoj Evropi, Sredozemlju, Balkanskom poluostrvu i Zakavkazju. Jedna je od najkserotermnijih vrsta.

Raste kao drvo do 10 m visine. Kora je dugo glatka i sjajna. Listovi su okruglasti, široko-jajasti, od 3-6 cm dugi, po obodu sitno žlezdasto testerasti, na licu sjajni, na naličju dlakavi oko nerava. Cvetovi su beli u gronjama i mirišljavi. Plod je crna koštunica.

Otporna je na mraz i sušu i nema zahteva u odnosu na zemljište. Doživi starost do 200 godina. Služi kao podloga za kalemljenje višnje.

Cerasus avium (syn. Prunus avium) – divlja trešnja

Ima areal u celoj Evropi sem severa i severoistoka. Kod nas se sreće u mezofilnim šumama kitnjaka-graba, brdske bukve, javora-

bukve, na bogatom zemljištu sa umerenom vlažnošću. Ima plastičan, razvijen korenov sistem. Vrsta je svetlosti, sa široko piramidalnom krošnjom.

Raste kao drvo visine do 20m i prečnika oko 50cm. Kora je glatka, ljušti se u horizontalnim prstenastim trakama. Grančice su gole, svetlo sive. Listovi su dugi oko 10cm, oko 5cm široki, eliptično zašiljeni, obodom testerasti. Peteljka je duga oko 2cm sa

70

dve crvenkaste žlezdice. Cveta aprila sa listanjem u belim gronjama na peteljkama. Plod je koštunica, zri od maja do juna.

Brzorastuća je vrsta otprna na mraz. Dobro raste na plodnom i svežem zemljištu.

Prunus cerasifera (syn. Prunus myrobalana) – džanarika

Ima areal na Balkanskom poluostrvu, zapadnoj Aziji i Kavkazu.

Listovi su eliptično-jajasti, od 2-7 cm dugi, obodom testerasti, na vrhu zašiljeni, malo dlakavi ili goli na naličju. Lisna peteljka je bez žlezdica. Cvetovi su beli, pojedinačni, na dugim drškama. Cveta sa listanjem marta-aprila. Plod je okrugao ili eliptičan, žut ili crvenkast, kiseo. Otporna je na sušu i daje korenove izdanke.

Prunus cerasifera var. Atropurpurea (Prunus pisardii) ima tamno crvene listove, ružičaste cvetove i tamnocrvene plodove.

Prunus spinosa – crni trn, trnjina

Žbun visine 1-4 m, sa arealom u Evropi, Severnoj Americi i zapadnoj Aziji. Kod nas ga ima u istočnim delovima zemlje, kseroterman je i heliofilan, ščest po živicama i pašnjacima u regionu hrastovih šuma.

Mlade grančice su dlakave i trnovite, listovi naizmenišni na kratkorastima u pramenovima, prosti, eliptišni, dugi do 4cm, obodom oštro testerasti. Cveta rano oko marta-aprila pre listanja, entomofilan je. Cvetovi su beli, pojedinačni ili po dva.Plodovi okruglasti, tamno plavi sa pepeljkom, prečnika oko 1cm, jestivi su i sadrže dosta tanina.

Podfamilija PomoideaeRod Chaenomeles

Listopadni ili poluzimzeleni žbunovi ili nisko drveće, obično sa zališćem. Cvetovi su pojedinačni ili u štitovima. Otvaraju se pre ili po olistavanju. Kruničnih i čašičnih listića po 5 i preko 20 prašnika. Plod jabučast.

Veoma dekorativna biljka koja se na zelenim površinama koristi u vidu solitera, u grupama i kao živa ograda. Za nas je interesantna japanska dunja.

Chaenomeles japonica – japanska dunja

Žbun visine do 30m sa razgranatim granama. Listovi su jajasti do izduženo jajasti, na vrhu zašiljeni, na krajevima nazubljeni, kožasti, glatki, sa lica sjajni i tamno-zeleni, pri

otvaranju bronzano-zeleni, dužine od 3-8cm. Cvetovi su u grupama od 2-6 kod osnovne

71

vrste crveni, do 5 cm u prečniku. Cveta aprila –maja.Plodovi su okruglast ili jajasti, žuti do 5cm u prečniku, sazrevaju septembra-oktobra.

Raste sporo, postojana je na mraz, raste na svežim i plodnim tlima, na otvorenim sunčanim mestima. Dobro podnosi sušu, dim i prašinu. Može da se orezuje tokom leta po precvetavanju.

Ima mnogo formi koje se razlikuju po morfološkim osobinama, pre svega krupnoći cvetova - bela (candida), krupnocvetna (grandiflora), ružičasto-bela (albo-rosea), sa ružičastim duplim cvetovima (roseo-plena).

Primena – sadi se u grupama na travnjacima, živim ogradama, bordurama.

Rod Crataegus –glog Ime u vezi sa tvrdim drvetom, obuhvata oko 900 vrsta žbunja ili niskog drveća,

koje uglavnom poseduje trnove, sa prostim nazubljenim ili režnjevitim lišćem i listolikim zališćem.

Entomofilne vrste. Cvetovi dvopolni u gustim gronjama, ređe pojedinačni. Čašica i krunica sa po pet

listića. Prividni plod gloginja, jestiv, jajast ili okruglast, sa jednom ili više koštica u sebi. Neke vrste su česte u našim šumama a neke su introdukovane.

Crataegus crus-galli - petlova kresta

Poreklom je sa istoka Severne Amerike.

Raste kao žbun ili drvo visine do 12m, obično sa povijenim granama i mnogobrojnim dugim trnovima, povijenim i do 8cm dugim. Listovi su kožasti, izduženo-objajasti, dugi 2-8cm, obodom oštro nazubljeni, sa lica tamno zeleni, sjajni, u jesen jarko narandžasti. Cvetovi su beli prečnika 1,5cm, otvaraju se maja-juna meseca. Plodovi okruglasti, prečnika oko 1cm, crvene boje.

Crataegus oxyacantha ( C.laevigata) – višesemeni glog

Žbun ili drvo do 12m, sa širokim arealom u Evropi. Kod nas je cesta vrsta u šumskom području istočnih i južnih krajeva na različitim staništima, edafski svežijih hrastovih šuma. U Šumadiji u lužnjakovo-jasenovim šumama.

Listovi su na peteljci dugoj oko 1,5cm, rombični do objajasti u gornjem delu sa 3-5 plitko urezanih režnjeva, u mladosti po nervima dlakavi, kasnije goli. Cveta oko maja. Cvetovi su sa 2-3 stubića. Krunični listići beli, do slabo ružičasti. Plod je crven, oko 1cm prečnika, sa dve do tri koštice. Forme – ‘Rubra plena’ – cvetovi tamno crveni i purpurni ‘Paul’s Scarlet’, ‘Plena’ – cvetovi puni i beli ‘Punicea’ – cvetovi tamnocrveni i prosti, sa belim centrom.

72

Crataegus monogyna (syn. C. oxyacantha) – jednosemeni beli glog

Raste kao žbun ili nisko drvo sa arealom u Evropi, Sibiru i istočnoj Aziji kao i severnoj Africi. Kod nas se sreće u šumama hrastovog pojasa. Mlade grančice su sa trnovima, gole ili dlakave. Listovi su sa 5-9 razdvojenih režnjeva. U uglovima nerava na naličju nalaze se čuperci dlačica. Cveta maja. Krunični listići su beli a plod crven oko 8mm prečnika, sa jednom košticom zreo septembra.

Forme - Stricta – sa piramidalnom krunom i granama uperenim ka vrhu, Compacta – kruna široka, zbijena, bez trnova, Rosea – cvetovi ružičasti.

Crataegus nigra (syn. C. melanocarpa var. polyphylla) – crni glog

Ima areal u jugoistočnoj Evropi. Kod nas se javlja na aluvijalnim terenima kraj većih reka.

Raste kao žbun ili nisko drvo do 8 metara visoko. Mlade grančice su gusto belo dlakave, kasnije ogole i budu crveno – smeđe. Trnovi česti ali kratki. Listovi su trouglasti ili jajasti, dugi od 5 – 8 cm, široki od 4-7 cm, sa peteljkom dugom 2cm. Režnjeva ima 7-11. naličje je sivkasto – dlakavo. U jesen je lišće crveno. Cveta u maju a cvetovi su beli, kasnije crveni. Zreo plod prečnika oko 8 mm, sjajno crn, sočan i mek. Sadrži od 3-4 koštice.

Rod CotoneasterListopadni ili zimzeleni žbunovi, ređe drveće, sa listovima celog oboda. Cvetovi

su beli ili ružičasti u cvastima ili pojedinačni. Plodovi su sitni, crveni ili crni, sa nekoliko koštunica.

Mnoge vrste su veoma dekorativne kako u pogledu cvetanja tako i u vreme sazrevanja plodova. Plodovi dugo ostaju na granama što ovim vrstama daje dekorativnost.

Rastu sporo, dobro podnose senku, nemaju posebne zahteve u odnosu na zemljište. Podnose niske temperature i sušu. U parkovskoj arhitekturi imaju široku primenu u vidu solitera i u grupama, živim ogradama, bordurama, žardinjerama, pa i na kamenitim mestima. Ima oko 40 vrsta u čitavom svetu.

Cotoneaster horizontalis - polegla dunjarica

Poreklom je sa dalekog istoka (Kina i Himalaji) a raste kao poluzimzeleni žbun sa granama poleglim po zemlji.

73

Listovi su sitni, široko-eliptični, dvoredo raspoređeni, sa lica sjajni i zeleni a s naličja retko dlakavi. Cveta juna. Cvetovi su sitni pojedinačni ili po 2, ružičasto-crvenkasti. Plodovi su okrugli, crvene boje, sadrže po 3 koštice.

Primenjuje se za pokrivanje nagnutih terena, škarpi, za sadnju u grupama, uz ivičnjake i žardinjere.

Cotoneaster salicifolius – vrbolisna dunjarica

Poreklom je takođe iz zapadne Kine a raste kao poluzimzeleni ili zimzeleni grm do 5 m visine.

Mladi izdanci su dlakavi. Listovi su eliptično – izduženi do izduženo lancetasti, na vrhu zašiljeni pri osnovi klinasti od 3-8 cm dugi i 1-2 cm široki, sa naličja sivozeleni i dlakavi. Lisna drška i glavni nerv su crvenkasti. Cvetovi u junu, a cvetovi su sitni i bele boje u gronjama od 3-5 cm u prečniku, na dlčakavim cvetnim drškama. Plodovi su okrugli oko 5mm veliki, jako crveni sa 2-3 koštice.

Poznata je forma Cotoneaster salicifolius ‘Repens’.

Cotoneaster dammeri - kineska dunjarica Poreklom je iz Kine.

Zimzeleni puzeći žbun, koji čvrsto prileže uz zemlju. Listovi dvoredo raspoređeni od 2-3 (5) cm dugi na vrhu sa manjim trnićem. Cvetovi pojedinačni ili po 2 na kratkim peteljkama. Plod svetlocrven, 7mm veliki, vrlo otporna i lepa vrsta.

Rod Pyracantha Pyracantha coccinea (syn. Cotoneaster pyracantha)

Ime grč. Pyr – vatra, acanthos – trn, po plodovima vatrene boje i trnovima.

Zastupljena je u Evropi, na Krimu, Kavkazu i Maloj Aziji. Ima je u Primorju.

Raste kao zimzeleni žbun visine do 2m, ređe do 6m. Grane su sa trnovima dužine od 1-1,5cm, listovi usko – eliptični, dugi od 2-4cm, cvetovi beli i sitni, cveta u junu a plodovi najčešće narandžastocrveni i dugo se zadržavaju tokom zime.

Otporna je na sušu a može da rate i na vrlo suvim i kamenitim terenima, ne bira zemljište a dobro podnosi orezivanbje pa može da se koristi i za žive ograde.

Oblici - Lalandei, Orange Charmer

Podfamilija PomoideaeRod Sorbus• Sorbus aria – mukinja• Sorbus torminalis – brekinja• Sorbus aucuparia – jarebika

74

• Sorbus domestica –oskoruša• Sorbus scandica (syn. Sorbus intermedia) – švedska mukinja

Rod Malus• Malus floribunda – japanska jabuka

Rod Pirus• Pirus communis (P. piraster) – divlja kruška

Red CunonialesRod Pittosporum• Pittosporum tobira

Red SaxifragalesFam. SaxifragaceaeHydrangea macrophylla (syn. H. opuloides, H. hortensis) - hortenzija

Rod PhiladelphusPhiladelphus coronarius – pajasmin

Rod DeutziaDeutzia scabra (syn. D. crenata)• Deutzia gracilis

Rod Ribes• Ribes nigrum – crna ribizla• Ribes aurea – zlatna ribizla• Ribes grosularia - ogrozd

Podfamilija PomoideaeRod Sorbus

Ime je dobio zbog ukusa plodova jer ima sorbinske kiseline.Obuhvata preko 80 vrsta drveća i žbunja severne hemisfere. Lišće stoji naizmenično, prosto je ili neparno perasto. Cvetovi su u gronjama.

Prividni plod može da bude različite boje. Sorbus ruski – rjabina.

Sorbus aria – mukinja

Mukinja je vrsta koja ima areal u Evropi. Kod nas se obično nalazi na krečnjaku, na stenovitim terenima u pojasu bukve i jele ali i niže, na svetlim mestima. Sporo raste a živi oko 200 godina. Raste kao listopadno drvo do 15m visoko. Kruna je jajastog oblika. Kora stabla je siva sa belim pegama. Grančice su gole, a ljuspe

zašiljenih pupoljaka su krupne, po ivici gusto dlakave. List je prost, okruglast do eliptičan, po obodu dvostruko testerast, sa naličja gusto belo dlakav, dužine od 6-12cm,

75

sa 10-14 pari bočnih nerava. Cvetovi se nalaze u gronjama, beli oko maja.Plod je okruglast, dug od 1,5-2cm, crvenkasto-žućkast sa sivkastim pepeljkom, sazreva u oktobru.

Značajna je dekorativna vrsta zbog listova i plodova. Izdvojen je veći broj hortikulturnih oblika

‘Aurea’ – biljka visokog rasta sa snežno belim izdancima i zlatnožutim listovima,

‘Magnifica’ – listovi kao kod tipičnog oblika, sa lica su crnkasto zeleni, sa naličja snežnobeli ostaju dugo u jesen.

Preporučuje se za zelene površine tipa park-šume ili šuma-parka.

Sorbus torminalis – brekinja

Ima areal u Evropi, maloj Aziji i severnoj Africi. Raste kao drvo prvog reda do 25m visine, u šumskim zajednicama hrastovog pojasa, a u vidu pojedinačnih stabala. Za razliku od prethodne ona je vrsta polusenke.

Kod nas dobro raste na krečnjaku i na silikatima. Ima dobru izdanačku snagu pa se sreće u niskim šumama. Živi oko 120 godina.

Na osnovu varijabilnosti lista izdvojen je veći broj formi. Kao ukrasna vrsta može da se sadi pojedinačno ili u grupama posebno na zelenim površinama tipa park-šume ili šuma-parka.

Kora mladih stabala je svetlosiva, slična kori trešnje, kasnije vertikalno i horizontalno puca u sitne ljuspe. Krošnja je okruglasta, a korenov sistem srcast sa jakim bočnim žilama. Listovi su prosti, duboko režnjeviti, režnjevi zašiljeni i testerasti, ima ih

od 3-5 parova i simetrični su. Dugi su do 10cm, na dugim peteljkama do polovine liske. Cvetovi S. torminalis su u uspravnim terminalnim gronjama, beli, cveta oko maja. Plod je elipsoidnog oblika, zreo je smeđe boje sa belim tačkama, sazreva oktobra.

Sorbus aucuparia – jarebika

Morfološki je slična sa oskorušom ali se ekološki bitno razlikuje. Ima areal u Evropi i zapadnoj Aziji, kod nas u visokim planinama u pojasu bukve-jele.

U zavisnosti od staništa uglavnom raste kao nisko drvo visine od 10-16m i ima razgranat i dubok korenov sistem. Obrazuje punodrvno i pravo deblo a ne živi više od 100 godina. Kora je glatka, slična kori mlade bukve ili javora sa kojima je često primešana.

Granlice su u početku dlakave, kasnije gole, a pupoljci dlakavi. Listovi su složeni, neparno perasti, dugi do 20cm, sa 9-15 usko eliptičnih listića dugih do 5cm, na kratkoj peteljci. U jesen pred opadanje imaju crvenkastožutu boju. Cvetovi su beli u bogatim gronjama u maju.Plodovi intenzivno crveni, okruglasti, prečnika oko 8mm, sazrevaju septembra, ostaju na drvetu preko zime i njime se hrane ptice.

76

Može da raste na plitkim zemljištima i siromašnim na krečnjaku ili silikatima, ali najbolje uspeva na vlažnom, rastresitom zemljištu. Veoma dobro podnosi mrazeve a slabo podnosi senku.

Izdvojen je veći broj formi na osnovu habitusa fastigiata, pendula, prema osobinama lista i plodova.

Takođe je izdvojen i veći broj međuvrsnih hibrida.

Veoma je dekorativna posebno u jesen zbog boje listova i plodova, kao i u prolećnom periodu u vreme cvetanja. Lepa je za primenu u vidu solitera, u grupama, alejama i drvoredima.

Sorbus domestica –oskoruša

Submediteranska vrsta sa severnom granicom u južnoj Švajcarskoj, južnoj Mađarskoj a ima je i u severnoj Africi i zapadnoj A ziji . Kod nas se javlja u toplijem regionu pojasa hrastova, šumi sladuna-cera.Gaji se kao zimska voćka. Dostiže visinu drveta do 20m i starost do 500 godina. Kora stabla je gruba, ispucala, slična onoj kod kruške. Pupoljci su zašiljeni, smeđe-zelenkasti, goli ili polugoli ilepljivi (kod jarebike su dlakavi). Listovi su neparno perasti, sa 11-21 duguljastih, oštro nazubljenih listića koji su kasnije manje-više goli, sa obe strane, pri osnovi ugčavnom simetrični (kod jarebike su asimetrični). Vrhovi zubaca oskoruše su usmereni na gore i njihov obod sklapa sa glavnim nervom oštriji ugao nego kod jarebike. Cvetovi su u širokim, dlakavim gronjama oko maja. Prividni plod je oskoruša kruškolikog blika, zlatno-zelen ili smeđ, crvenkast sa sunčane strane. Vrsta je svetlosti i ima zahteve prema plodnom zemljištu.

Sorbus scandica (syn. Sorbus intermedia) – švedska mukinja

Raste u pribaltičkoj oblasti i Skandinaviji, Raste kao nisko drvo do 10 m visine. Pupoljci su zelenkasti ili mrki, sjajni, po obodu ljuspi dlakavi. Mlade grane su dlakave, a kasnije gole.Listovi su eliptični ili izduženo-jajasti , od 6-10cm dugi, perasto režnjeviti, nepravilno nazubljeni, sa naličja

beličasto, gusto maljavi. Cvetovi su beli u gronjama prečnika od 8-10cm. Cvetne drške i drške cvasti su dlakave.Plod je okruglast oko 1,2cm u prečniku, crvenkastonarandžast.

Kod nas je česta u parkovima i drvoredima. Dobro podnosi niske temperature i sušu. Dekorativna je zbog niskog habitusa, listova i plodova.

Malus floribunda – japanska jabuka

77

Smatra se jednom od najlepših drvenastih vrsta Japana.

Dostiže visinu do 8m, a raste kao drvo ili žbun. Grane su trnaste a listovi jajasti ili izduženo-eliptični, dugi od 4-8cm i široki oko 1,5cm, goli, a sa naličja slabo dlakavi.Cvetovi su prečnika oko 3cm, poluotvoreni karmin boje, otvoreni belo ružičasti, na dugim peteljkama u gronjama, mirišljavi. Cveta početkom maja, pre listanja ili sa listanjem. Plodovi su prečnika oko 1cm žuti ili ružičasti.

Pirus communis (P. piraster) – divlja kruška

Vrsta koja ima areal u Evropi i zapadnoj Aziji. Kod nas je zastupljena u hrastovim šumama (sladuna-cera, lužnjaka, kitnjaka-graba). Sporo raste i dostiže visinu do 15m.

Krošnja je široko piramidalna, a deblo dosta pravo i vitko. Kora rano ispuca uzdužno i popreko, tamne je, skoro crne boje. Koren je dubok, srcast. Mlade grančice su često trnovite, a list jajasto-okruglast, zašiljen, obodom fino testerast, kožast i sjajan na licu. Cveta aprila-maja. Cvetovi su beli, sa crvenim anterama. Plod divlja kruška, zri u oktobru. Uspeva na plodnim i dubokim zemljištima.Otporna je prema suši i mrazu. U voćarstvu se koristi kao podloga za kalemljenje raznih sorata kruške.

Red CunonialesFam PittosporaceaeRod PittosporumPittosporum tobira - pitosporum

Poreklom iz Japana.

Drvo ili žbun od 3-9m visine, Listovi su objajasti, od 5-10cm dugi, pri osnovi suženi, kožasti, goli, sa nešto povijenim obodom, sa lica tamnozeleni i sjajani, sa naličja mat, nagomilana na vrhu mladih izdanaka. Cvetovi su voštanobeli,prečnika do 10mm, jakog mirisa, u gustim vršnim štitovima. Krunični listići mesnati. Plod čaura, izdužena, uglasta, gusto dlakava do 12mm duga sa više semena.

Kod nas je često gajena vrsta u primorja jer dobro izdržava posolicu. Podnosi orezivanje. Sadi se u grupama, pojhedinačno i u živoj ogradi. Raste lagano. U kontinentalnom području koristi se i kao sobna kultura.

Red SaxifragalesFam. SaxifragaceaeHydrangea macrophylla (syn. H. Opuloides, H. Hortensis) – hortenzija

Najčešće gajena vrsta sa svojim kultivarima kod nas. Poreklom je iz Japana.

78

Listopadni žbun visine od 1-2m, sa uspravnim, golim i debelim granama. Listovi su obrnuto jajasti do široko jajasti, od 7-15 cm dugi, grubo nazubljeni. Cvetovi su grupisani u pljosnate, široke štitove, kod vrtnih formi loptasti, prečnika od 20-25 cm na vrhovima grančica. Boja cvetova jako varira u zavisnosti od reakcije sredine.Cvetovi su ružičasti, plavi, ređe beli. Cveta u junu, julu i avgustu.

Brzo raste, toploljubiva je, ima zahteve za vlagom u vazduhu i zemljištu, loše podnosi prisustvo kreča u zemljištu, a takođe i suv vazduh i suvo zemljište. Lako se razmnožava podelom žbunova a takođe i reznicama.

Rod PhiladelphusPhiladelphus coronarius - pajasmin

Žbun do 3cm visok, rasprostranjen u jugozapadnoj Evropi.

Izdanci su goli, u mladosti dlakavi sa korom starijih grana koja je mrka i ljuspa se. Često gajen žbun na zelenim površinama kod nas. Izdvojen je veći broj vrtnih formi

Philadelphus microphyllus, P. inodorus, P. grandiflorus.

Listovi su jajasti ili izduženo-jajasti od 4-8 (10) cm dugi i od 1,5-5 cm široki, na vrhu zašiljeni, sa široko klinastom ili okruglastom osnovom, po obodu nazubljeni sa razmaknutim zupcima, sa lica goli a naličja u pazuhu nerava sa čupercima dlačica, ređe dlakavi po nervima. Cvetovi su krembeli, vrlo mirišljavi, prečnika 2,5-3,5 cm, od 5-9 u grozdastim cvastima. Cvetna drška je malo dlakava, čašica, diskus i stubići goli. Cveta juna. Plod je četverougaona čaura, sazreva avgusta.

Rod DeutziaDeutzia scabra (syn. D. crenata)

Poreklom je iz Kine i Japana.

Raste kao žbun od 1,5-2,5 m visine sa uspravnim izdancima. Listovi su usko ovalni do izduženo lancetasti, dugi od 3-8 cm, okrugli pri osnovi, po obodu nazubljeni, sa obe strane hrapavo zvezdasto dlakavi, u jesen žutomrki. Cvetovi su beli ili sa spoljašnje strane ružičasti, bez mirisa, prečnika 1,5-2cm u uspravnim uskim metlicama, dušine od 6-12cm. Cveta obilno u junu i julu.

Brzorastuća je vrsta, vrsta svetlosti, otporna na sušu, na dim, otrovne gasove i prašinu u vazduhu. Nema posebne zahteve prema zemljištu.

Izdvojeno je više vrtnih formi – Candidissima, Plena, Watwreri.

Deutzia gracilis

Poreklom je iz Japana.

79

Raste kao žbun visok od 1-2m sa tankim i dugim granama. Listovi su izduženo lancetasti, dugi od 36 cm, po obodu nepravilno nazubljeni, na licu sa retkim zvezdastim dlačicama. Cvetovi su čisto beli, od 1,5-2cm u prečniku, u uspravnim grozdovima dužine od 4-9 cm. Cveta maja-juna.

Raste brzo i traži dosta toplote a otporna je na sušu. Najbolje raste na svežim i plodnim zemljištima. Dobro podnosi gradske uslove. Sadi se u grupama.

Rod RibesIme ribes – po arapskom imenu za rodObuhvata oko 150 vrsta većinom listopadnog žbunja, zastupljenog u hladnim i

umerenim oblastima Severne polulopte i na Andima. Ovi žbunovi često imaju trnove. Listovi su spiralno raspoređeni, prosti i obično režnjeviti. Cvetovi su jednopolni

ili dvopolni, obično sa 5 kruničnih listića, nalaze se u grozdovima, ređe pojedinačni. Krunični listići su manji od čašičnih. Plod je sočnsa višesemena bobica.

Ribes nigrum – crna ribizla

Raste kao žbun do 2m visine a ima areal u Evropi i Aziji.

Listovi su od 3-5 režnjeviti, široki do 10cm, obodom neravnomerno nazubljeni a sa naličja žlezdasto dlakavi. Cvetovi su sitni, zelenkastobeli u dugim grozdovima.

Otporna je na mraz, voli vlagu i senku. Cenjena je voćna vrsta, tako da se gaji veliki broj sorti koje su u upotrebi u voćarstvu.

Ne treba ga saditi u blizini kultura borovca zbog opasnosti prenošenja spora gljive Cornartium ribicola.

Ribes aurea – zlatna ribizla

Poreklom je iz Severne Amerike

.Raste kao žbun visine 2-3 (5) m. listovi su trorežnjeviti, dugi od 3-5cm, sa lica goli, sjajni a sa naličja retko dlakavi, u jesen narandžaste ili crvene boje. Cvetovi su levkastog oblika, zlatnožuti i mirišljavi. Cveta maja-juna. Plodovi su crni, okruglasti i jestivi. Tolerantna je u odnosu na zaslanjena zemljišta, a dobro podnosi orezivanje. Primenjuje se obično za sadnju u grupama.

Ribes gros s ularia - ogrozd

Ima širok areal u Evropi i Aziji. Raste kao žbun visine do 1,5m. Kod nas se retko javlja na strmim, sunčanim i stenovitim terenima u brdskom i planinskom pojasu.

80

Grančice imaju trnje dugo do 1cm, prosto i trodelno. List je okruglast, 3-5 režnjevit, obodom i po nervima dlakav, širok od 3-6cm. Cvetovi su dvopolni u visećim grozdovima u pazuhu listova, zelenkasti. lod oko 1 cm debela zelenkastožuta i čekinjasto dlakava jestiva bobica. Primenjuje se u voćarstvu i kao vrsta za vrtove.

Red Fabales Fam Mimosaceae

• Acacia decurrens• Mimosa pudica – stidljiva mimoza• Albizia julibrissin (Acacia nemu)

Fam. Cesalpinaceae

• Cercis siliquastrum – judino drvo• Cercis canadensis• Ceratonia siliqua – rogač• Gleditsia triacanthos – gledičija, trnovac• Gimnocladus dioicus – gimnokladus, gvozdeno drvo

Fam. Fabaceae (Papilonaceae) – leptirnjače

• Spartium junceum – žuka, brnistra• Lespedeza bicolor – lespedeza• Laburnum anagyroides (L. vulgare, Cytisus laburnum) – zlatna kiša, negnjil, tilovina• Petteria ramentacea – tilovina• Caragana arborescens – Sibirska karagana• Colutea arborescens – pucalina• Wisteria sinensis (Glicine chinensis)• Amorpha fruticosa (A. perforata) – bagrenac, čivitnjača• Sophora japonica – sofora• Robinia pseudoacacia – bagrem• Robinia hispida

Red MyrtalesFam Lythraceae

• Lagerstroemia indica - lagerstremija

Red Fabales Fam Mimosaceae

Acacia sp., Mimosa sp., Albizia sp.

81

Listovi parno ili dvostruko perasto složeni. Zališće može biti preobraženo u trnove. Cvetovi većinom žuti, u glavicama ili klasovima, jednopolni ili dvopolni. Mahuna kožasta ili odrvenela, nekada puca.

Rod Acacia Rod Acacia obuhvata oko 550 vrsta poreklom iz tropskih i subtropskih predela.Acacia decurrens - rana akacija

Drvo do 20 m visine, iz Australije. Grančice uglaste. Listovi dvostruko perasto složeni, listića 30-50 pari, linearni 3-8 mm dugi, zeleni. Glavičaste cvasti sa 20-30 žutih cvetića.

A. d. var. dealbata – drvo 8-25 m, listovi srebrnasto sivi. Cveta zimi ili u rano proleće. Cvetovi žuti, mirišljavi u glavičastim cvastima, a ove u grozdovima. Prema uslovima zemljišta skromna. Može da raste na suvim i kamenitim terenima. Toploljubiva. Pri temperaturi od -8 do -10oC promrzava.

Mimosa pudica – stidljiva mimoza

Poreklom je iz Brazila, polužbun do 50 cm visine, u kulturi uglavnom jednogodišnja biljka. Na dodir se listići često skupljaju jer biljka reaguje na nadražaj. Gaji se u zaštićenom prostoru a ima upotrebu kao sobna biljka (za enterijer).

Albizia julibrissin (Acacia nemu) – svilenasta albicija

Afričko i Azijsko drvo bez trnova. Listovi dvostruko perasti, sa 8-12 pari grančica a na svakoj po 20-30 pari listića. Listići duguljasti, slabije trepavičavi. Cvetovi crvenkasti u okruglim glavičastim cvastima, mirišljavi. Brzorastuća je i svetloljubiva vrsta. Promrzava na -15oC. Kora glatka, krošnja ažurna, listovi lepi, perasto složeni, period cvetanja druga polovina leta do jeseni.

Primena – Kao soliter, u grupama i alejnim zasadima.

Cesalpinaceae (potfam. Cesalpinoideae) obuhvata oko 900 vrsta. Ime po italijanskom botaničaru Cesalpinusu. Cvetovi nisu leptirasti, a sadrže 5-10 slobodnih prašnika.

Cercis siliquastrum – judino drvo

Istočnomediteranska vrsta var. alba – sa belim cvetovima.

Cercis canadensis – kanadsko judino drvo

82

Ceratonia siliqua – rogač

Zimzeleno drvo do 15 m visoko, rasprostranjeno u sredozemnoj oblasti. Gajen u primorju. Kod nas u primorju.

Koren dobro razvijen. Kora siva, dugo glatka. List složen, parno perast, 3-5 pari listića. Listići kožasti, okruglasti, 3-7cm dugi i 2-3 cm široki, celog oboda, tamnozeleni.

Cvetovi poligamni, bez krunice, sitni, u grozdastim cvastima. Mahuna ljubičasto -smeđa, kriva, duga 20cm, široka 4cm, jestiva.

Gleditsia triacanthos – gledičija, trnovac

Severna Amerika, do 45m visoko.

Lišće dvostruko do 30cm dugo, parno perasto. Listići sitni, eliptični, oko 2cm dugi. Cvetovi se javljaju maja u pazušnim grozdastim cvastima, većinom cvasti sa muškim cvetovima. Plod mahuna (septembar), crvenkastosmeđa, duga 30-40cm.

Zahteva duboko, sveže i plodno zemljište i svetlost.

‘Elegantissima’ – kruna valjkasta, stablo i grane bez trnova,‘Pendula’ – grane tanke, viseće, listići sitni, vrlo uzani,‘Inermis’ – grane bez trnova.

Gimnocladus dioicus – gimnokladus, gvozdeno drvo

Severna Amerika, do 30m, dvodoma.

Listovi dvostruko perasti do 1m sa eliptičnim i ovalnim listićima 5-8cm, kožastim i golim. Cveta juna. Cvetovi sitni, jednopolni, zelenkastobeli, mirišljavi, u metlicama. Plod je mahuna duga 8-15cm.

Vrsta svetlosti, brzo raste, otporna na mraz. Dubok korenov sistem.

Fam. Fabaceae (Papilonaceae) – leptirnjače Papilio – leptirObuhvata zeljaste biljke, žbunje i drveće sa složenim, obično neparno perastim

listovima. Cvetovi jednopolni od 5 listića (zastavica, 2 krila, lađica 2 donja kručnična listića), 10 prašnika slobodnih.

Obuhvata oko 350 rodova. Za nas su interesantni predstavnici rodova: Spartium, Lespedeza, Laburnum,

Petteria, Caragana, Colutea, Wistaria, Amorpha, Sophora, Robinia.

Spartium junceum – žuka, brnistra

Žbun 3-5m sa šibolikim, okruglim, golim granama koje su protkane vlaknima. Rasprostranjen pored Sredozemnog i Jadranskog mora. Uspeva na siromašnim, kamenitim terenima, ali izbegava mesta izložena jakoj buri.

83

Palisadno asimilaciono tkivo po opadanju lišća vrši asimilaciju. Razvijeno bočno korenje dobro vezuje zemljište. Na korenu kvržice bakterija koje vezuju azot iz vazduha. Listovi se javljaju samo na mladim izbojcima, retko a u toku leta u doba suše odbacuje lišće te na taj način umanjuje transpiraciju. Cvetovi su u u terminalnim uspravnim grozdovima, medonosni, prijatnog mirisa. Plod mahuna mrko crna.

Iz vlakana kore pravi se mreža za konopce. Primena: veoma dekorativan žbun u periodu obilnog cvetanja sa zlatnožutim

cvetovima. Pogodan za dekoraciju suvih strana, za grupnu sadnju, žive ograde kraj morske obale.

Lespedeza bicolor – lespedeza

Vrsta dalekog istoka - Kina, Koreja, Japan.

Žbun do 3 m visok s tankim šibolikim granama. Listovi trodelni na dugim drškama. Cvetovi ružičasti do purpurni, dužine do 1cm, terminalno na granama u metlicama. Cveta avgusta-septembra i veoma je medonosna. Mahuna eliptična do 1cm.

Brzorastuća. Ne bira zemljište, ali suvišnu vlagu u zemljištu ne podnosi. Efektna kao soliter, u grupama, z ažive ograde i ukrašavanje kamenitih mesta. Dobro podnosi gradske uslove, orezivanje.

Primena - Lep žbun, posebno cenjen zbog cvetova jer cveta u periodu kada mali broj drugih vrsta u cvetu. Pogodna je za primenu na nagibima i ukrašavanje kamenitih delova.

Laburnum anagyroides (Cytisus laburnum) – zlatna kiša, negnjil, tilovina

Areal južna Evropa, najčešće u toplim i svetlim šumama brdskog pojasa. Pripada submediteransko brdskom flornom elementu. Žbun ili drvo do 10m visoko. Dostiže starost od nekoliko decenija. Obično sa povijenim izbojcima i ispucalom korom na starim primercima. Mlade grančice i pupoljci svilasto dlakavi, a listovi složeni iz tri eliptična listića, sedeći, na naličju sivo svilasto dlakavi, a listovi složeni iz tri eliptična listića, sedeći, na naličju sivo dlakavi. Cvetovi april-maj, terminalno na bočnim kratkorastima, u visećim grozdovima, dugim do 30 cm. Plod mahuna, avgusta – septembra, pljosnata, duga do 7cm i 1 cm široka, svilasto dlakava.

Ima dobru izdanačku snagu. Podnosi siromašn i vrlo suva zemljišta, najčešće na krečnjaku. Na -25OC izmrzava.

Koristi se u vidu solitera i za grupnu sadnju, a takođe i u kombinaciji sa visokim drvećem. Oko dečijih ustanova ne treba da se primenjuje jer se smatra da su cvetovi, plodovi (seme) i listovi otrovni (sadrže alkaloid citizin).

84

f. Aurea – mladi listovi zlatno žute boje, L. Anagyroides X L. Alpinum Vossii ima cvetove do 50 cm duge.

Petteria ramentacea – tilovina Ime po Petteru – istraživaču Dalmatinske flore.

Endemit submediteranskog područja Dalmacije, Crne Gore i Albanije. Sveza Orneto-Ostrion.

Gradi šibljake na najlošijim staništima sveze crnog jasena i crnog graba. Korenov sistem jako razgranat i kad biljka ugine još trajan, zbog čega je dobio ime negnjil.Raširen na krečnjčkoj podlozi.

Listopadni uspravni žbun. Listovi trodelni, eliptični. Sa obe strane goli. Cvetovi žuti, mirišljavi, u uspravnim grozdovima do 10 cm. Cveta aprila. Mahuna do 5cm duga. Medonosna vrsta.

Koristi se u pčelarstvu. Drvo dobro gori, mirišljavo zbog prisustva eteričnih ulja. Cenjen kao parkovska vrsta.

Caragana arborescens – Sibirska karagana

Areal Sibir, Mandžurija (listovi parno perasti – Caragana).

Raste kao žbun ili nisko drvo do 7m. Zalisci u vidu malih trnova. Cveta aprila-maja. Cvetovi žuti, pojedinačni ili od 2-4. mahuna gola, valjkasta, 5cm duga. Koristi se za poljozaštitne pojaseve, šumsko-meliorativna vrsta. Za slatine.

Colutea arborescens – pucalina

Areal Srednja i južna Evropa, Severna Afrika, Mala Azija. Cveta od maja do septembra, sa žutim cvetovima i naduvenim mahunama. Visine 4-5m, sa 9-13 eliptičnih do jajastih listića, na licu tamno zelenih, na naličju mat zelenih.

Kod nas polusredozemna vrsta .Brzorastući žbun, svetloljubiv, raste i na kamenitim terenima. Primena: za pojedinačnu sadnju, kao soliter, u grupama, za žive ograde.

Wisteria sinensis (Glicine chinensis) - glicinijaU rod 7 vrsta. Ime roda po imenu profesora univerziteta u Pensilvaniji.

Puzavica koja dostiže visinu do 20m. List složen od 7-13 listića, lancetastih, dug do 30cm. Mlade grane pokrivene dlačicama. Cvetovi u dugim gozdovima, prečnika

85

2,5cm, mirišljavi, ljubičaste boje, dužine do 30 cm. Cveta obilno, maja-juna, istovremeno sa listanjem. Plod mahuna 10-15cm, gusto dlakava.

Raste brzo. Već 4-5 godina stare biljke plodonose. Dugovečna je. Doživi do 100 godina. Podnosi polusenku ali obilno cveta samo na osvetljenim mestima. Izdržava niske temperature do -20 o C. Raste na dubokim, rastresitim i plodnim zemljioštima. Primena : Jedna je od najlepših puzavica, posebno u vreme cvetanja, a takođe i zbog složenih perastih listovakoji u jesen imaju zlatno-žutu boju. Koristi se za vertikalno ozelenjavanje, pergole, maskiranje zidova.

Forma alba – sa belim cvetovima manje je efektna.

Amorpha fruticosa (A. perforata) – bagrenac, čivitnjača

Poreklom iz Severne Amerike. Kod nas pored Save i Dunava.

Žbun visine 3-6m sa pravim, tankim granama. Listovi složeni od 11-25 ovalnih ili eliptičnih listića, do 25 cm dug, na svetlosti tačkasto punktiran (perforata). Cvetovi su u uspravnim grozdovima 10-15cm dugim, sa razvijenom zastavicom plave boje koja obavija prašnike. Plod mahuna dužine 1cm, srpasto savijena. Medonosna vrsta. Cveta od juna do avgusta.

Brzorastući, svetloljubiv žbun koji podnosi temperature do -22oC. Lako se obnavlja iz korena. U odnosu na zemljište nije probirač. Podnosi zaslanjena zemljišta, a najbolje raste na peščanim terenima. Dobro podnosi orezivanje. Forme : f. albiflora f. coerulea sa plavim cvetovima, f. pendula sa povijenim granama.

Primena za sadnju u grupama, za vezivanje zemljišta na škarpama, nagnutim terenima, za vezivaje peskova, poljozaštitne nasade, na slatinastim zemljištima i drugo.

So phora japonica – sofora , japanski bagrem Sofora – japansko ime za biljku Sophora secundiflora – Jarlin

Listopadno drvo iz Kine i Koreje. Kultivisana u Japanu – otuda japonica.

Krošnja svetla, široka okruglasta, kora mladih stabala glatka, sivozelena, docnije ispuca. Izbojci su do treće godine maslinasto zelene boje. Listovi neparno perasti, do 20 cm dugi sa 7-17 listića. Cvetovi žućkasto beli u 25cm dugim terminalnim metlicama. Cveta avgusta.Plodovi brojaničaste mahune. Brzorastuća, medonosna vrsta, otporna na sušu . Dobro podnosi uslove gradske sredine. Daje cenjeno drvo. Cvetovi i plodovi sadrže žutu boju.

f. pendula – sa povijenim granama.

Robinia pseudoacacia – bagrem

86

Prednost bagrema je: kvalitet drveta, brz rast, velika izdanačka sposobnost, mali zahtevi prema zemljištu i dobro vezivanje rastresitog zemljišta razgranatim korenovim sistemom.Forme: ‘Inermis’ – tipičan oblik bez trnova, ‘Decaisneana’ – sa bledoružičastim cvetovima, ‘Pyramidalis’ – sa usko piramidalnom ili valjkastom krunom i granama bez trnova. ‘Umbraculifera’ – sa gustom okruglastom krunom i granama bez trnova.

Robinia hispida

Poreklom iz Severne Amerike – do 1m visok žbun, sa debelim granama i crvenkastim čekinjama.

List od 7-13cm široko eliptičnih listića, sa lica tamno zeleni a na naličju sivi. Cvetovi ružičasti, bez mirisa, u čekinjasto dlakavim grozdovima. Cveta od juna do septembra.

Red MyrtalesFam LythraceaeLagerstroemia indica - lagerstremija

Listopadni žbun ili drvo visine do 8m. Pupoljci glatki, grane krune i stabla imaju nepravilno povijenu formu.Kod starijih primeraka kora svetlosiva sa ružičastim prelivom.Listovi kožasti, glatki 2-5-7 cm dugi, zeleni, u jesen oranžcrveni do purpurni. Listovi se pojavljuju kasno (sredinom maja), a cveta krajem juna-jula i cvetanje je produženo (3 meseca) do septembra. Cvetovi su prečnika 3-4cm, jarko ružičaste, crvene ili purpurne boje, ređe bele, sakupljeni u metlice dužine do 25cm. Plodovi lagerstremije su elipsasti, sazrevaju oktobra-novembra.

Spororastuća vrsta, ali počinje s cvetanjem između 3 i 5 godine. Izdržava temperature do -15oC, a vrhovi grana izmrzavaju.

Dobro raste na svežim, dovoljno vlažnim zemljištima i osvetljenim mestima.Forme: alba – beli cvetovi, rosea – ružičasti, violacea – ljubičasti, rubra – crveni cvetovi. Primena : Jedna od najefektnijih subtropskih drvenastih vrsta zbog boje cvetova i produženog cvetanja, glatke kore, zelenih listova koji menjaju boju u jesen. Efektna je kao soliter na travnjacima i u grupama, alejama. U kombinaciji sa zimzelenim šibljem i četinarima.

Red: MyrtalesFam:Punicaceae• Punica granatum – nar, šipak, mogranj

87

Fam. Myrtaceae

• Eucaliptus globulus• Myrtus communisRed ElaeagnalesFam Elaeagnaceae

• Elaeagnus angustifolia (E. hortensis) – dafina• Elaeagnus argentea (E. commutata) – srebrnolisna dafina• Hippophae rhamnoides – vučji trn

Red Rutales (Terebinthales)Fam Anacardiaceae

• Cotinus coggygria (Rhus cotinus) – običan ruj• Rhus typhina (R. hirta) – kiseli ruj• Rhus coriaria – grozdasti ruj• Pistacia sp.• Pistacia lentiscus – tršlja• Pistacia terebinthus – smrdljika

Fam SimarubaceaeRod Ailanthus

• Ailanthus glandulosa (A. altissima) – pajasen, kiselo drvo

Fam Meliaceae

• Melia azedarach – melija, očenašica, himalajska melija

Fam. Rutaceae• Ptelea trifoliata – ptelea• Phellodendron amurense – felodendron amurski

Red Sapindales (Therebinthales)Fam. Sapindaceae

• Koelreuteria paniculata – kelreuterija

Fam Hippocastanaceae

• Aesculus hippocastanum – divlji kesten • Aesculus pavia (A. rubra) • Aesculus X carnea (A. rubicunda)• Aesculus parvifolia (A. macrostachya)

88

Punica granatum – nar, šipak, mogranj

Iz istočne i zapadne Azije. Kod nas u mediteranskom području (Crna Gora), a gaji se i kao voćna vrsta (P. g. var. sativum) – pitomi mogranj koji nema trnove.

Listopadni žbun ili nisko drvo do 5m visine (ređe 10).Granje sa trnjem, kora

crvenkasta, a kasnije siva. Listovi naspramni, po više zajedno na kratkim peteljkama, 3-8 cm dugi, po obodu celi, tanki, pri vrhu zašiljeni. Cvetovi juna-jula su oko 3 cm široki, obično po 3 u pazuhu listova, sa mnogo prašnika. Plodnik podcvetan, sa mnogo semenih zametaka.Prividni plod okrugao, tamnocrven, mnogosemeni nar. Kod pitomog nara sok je sladak, sa mnogo vitamina, a veličina i boja ploda kod raznih sorti varira (slatki, kiseli).Forme: ‘Plena’ – sa crvenim punim cvetovima, ‘Albescens’ – beli cvetovi, ‘Flavescens’ – žuti cvetovi, ‘Nana’ – nizak sa sitnijim listovima i plodovima.

Primena : U vrtovima i parkovima, zbog dekorativnih cvetova i plodova i kao cenjena voćna i lekovita vrsta. Za grupnu sadnju, žive ograde, za primenu na različitim terenima (čak i peščanim i zaslanjenim). Izdržava kratkotrajne mrazeve do -200C.

Fam. MyrtaceaeEucal y ptus (globosus) eu – dobar, kalyptos – pokriven,u vezi sa skrivenim cvetovima. Rod obuhvata oko 500 vrsta Australije, Tasmanije i Nove Gvineje.

Ima veliki prirast 10-60 m3 po hektaru godišnje.Zimzeleno visoko drveće, ređe žbunje sa krošnjom nepravilnog oblika. Stablo je pravo ili krivo, pokriveno glatkom

korom koja opada. Listovi goli, aromatični jer sadrže žlezdice sa aromatičnim uljem. Različitog su oblika i boje, čak i na granama istog stabla. Na mladim biljkama i grančicama stoje naspramno, a na starijim fertilnim granama naizmenično. Cvetovi su pojedinačni ili po više u pazuhu listova, a beli, žuti ili crveni. Imaju 4 krunična listića koji su pod kapicom, a ova u doba cvetanja opada. Preašnici su mnogobrojni, slobodni ili srasli u 4 snopića. Cvetaju od jeseni do proleća (ili leti). Plod drvenasta čaura sa 4 okca i mnogo semenki.

Brzorastuće drveće koje u domovini dostiže visinu do 90 m, a pojedinačna stabla i 100 metara. Na prirodnim arealima rastu u umereno hladnom i subtropskom klimatu planinskog dela, vlažno-tropskom primorskom klimatu i u pustinjskim delovima.

Mnogi od njih ne biraju zemljišta pa mogu da rastu na peščanim i kamenitim terenima. Eukaliptusi su svetloljubive vrste i mnoge nisu otporne na mrazeve.

Eucalyptus globulus na primer izdržava niske temperature do -10oC.Mnoge vrste daju značajnu drvnu građu. Listovi se koriste u parfimeriji i

medicini, imaju antiseptičko dejstvo, mirisi ubijaju insekte (komarce).Primena: pošumljavanje, podizanje kultura, brzo ozelenjavanje, isušivanje

močvara (jaka transpiracija kod E. globulus) u mediteranskom području.

89

Myrtus communis – mirta, mrča Ime – u vezi sa balzamom, Grčko ime za biljku.

Raste u Sredozemnoj oblasti kao sastavni deo zimzelenih šuma i makije.

Zimzeleni zargranati žbun do 5 m visok. Listovi su sitni, naspramni, ređe po 3 u pršljenu, kožasti, jajoliko-lancetasti, zašiljenog vrha, odaju prijatan miris zbog prisustva

eteričnih ulja, a destilacijom se dobija mirtino ulje. Cvetovi beli, mirišljavi u junu. Plod plavičasto crne boje, obavijen čašicom. Plod bobica veličine graška, sočna, zreo u novembru-decembru.

Raste sporo. Toploljubiva vrsta koja može da podnese trenutne mrazeve od -8 do -12oC.U prirodnim uslovima dobro raste na osvetljenim kamenitim, krečnjačkim ili glinovitim terenima.

Primena: Na otvorenim sunčanim mestima na travnjacima. Može da se koristi za enterijere, pa se u zimskom periodu koristi za rezanje za cvetne aranžmane.

Red ElaeagnalesFam Elaeagnaceae

Red Elaeagnales obuhvata samo jednu familiju Elaeagnaceae sa 40 vrsta iz Azije, Evrope i Amerike.

Elaeagnus angustifolia (E. hortensis) - dafina

Od mediterana do polupustinjskih područja srednje Azije i Kavkaza.

Listopadni žbun ili nisko drvo od 5-8 metara. Kod divljih primeraka česti su trnovi, dok ih kod kultivisanih primeraka nema. Mlade grančice su pokrivene srebrnastim dlačicama ili ljuspama.List je linearan, sličan listu masline ili bele vrbe, sa gorne strane

sivozelen, a sa donje srebrnastobeo. Cveta u maju, sa listanjem, cvetovi dvopolni u pazuhu listova, medonosni. Perigon četvoročlan, spolja srebrnasto sjajan, sa unutrašnje srtane žut, jakog mirisa. Plod avgusta-septembra, prividna koštunica, mesnati deo jestiv Primena: U parkovima i baštama u kontrastu sa tamnom bojom četinara ili crvenim formama lišćara, za žive ograde, za melioraciju peskova i slatina

Elaeagnus argentea (E. commutata) – srebrnolisna dafina

Iz Severne Amerike.Listopadni žbun 3-5 m visine Grane su bez trnova, a krošnja je široka, daje obilno

izdanke iz žila. Listovi izduženo-lancetasti 3-8 cm dugi, sa obe strane srebrnaste boje.Cvetovi sitni 1-3 u pazuhu listova, žuti. Cveta u maju pre dafine. Plodovi oko 1 cm dugi sa suvim mezokarpom, gusto pokriveni srebrnastim ljuspicama.

90

Može da podnese polusenku i bolje podnosi niske temperature od dafine, ali slabije sušu.

Hippophae rhamnoides – vučji trn

Areal Evropa, Azija. Listovi lancetasti, sa lica sivozeleni a sa naličja srebrnastobeli.Cvetovi sitni, muški žuti, a ženski zelenkasti. Cveta pre listanja, marta-aprila.Plodovi septembra narandžastožuti do crvenkasti ili žuti, kiseli, sočni. Plod prividna koštunica, jestiv, pun vitamina. Listopadni razgranat žbun, ređe nisko drvo visine 2-6 metara, sa veoma razvijenim korenovim sistemom koji dobro veže peskovita zemljišta kraj reka i morske obale.Daje izdanke iz žila. Terminalni i bočni izbojci se često završavaju trnovima, a pokriveni su srebrnastosivim ljuspicama. Kserofilna vrsta sporog rasta, svetloljubiva, prema zemljištu nije probirač, podnosi i zaslanjena, ali najbolje uspeva na lakim, peskovitim i vlažnim zemljištima.

Dobro podnosi orezivanje pa može da se koristi za žive ograde. Na mladim korenovima obrazuju se kvržice bakterija koje usvajaju slobodni azot iz vazduha, što omogućuje biljci da živi na siromašnim tlima.

Primena: Zbog plodova koji se dugo zadržavaju na granama, za žive ograde, za vezivanje nagiba, peščanih obala, za poljozaštitne nasade.

Red Rutales (Terebinthales)Fam AnacardiaceaeCotinus coggygria (Rhus cotinus) – običan ruj

Rasprostranjen po brežuljcima i brdima južne Evrope, na toplim ekspozicijama, na kerčnjaku i serpentinu, u toplim šumama hrastova i borova.

Žbun visine do 5 metara, okrugle forme List okrugao ili objajst, go, gore tamno zelen, dole plavičastozelen, sa mrežastom nervaturom, u jesen crvene boje, pa otuda narodni naziv. Cveta u maju i junu. Entomofilan. Cvetovi sitni, zelenkastobeli u terminalnim metlicama do 25 cm. Većina ne daje plod. Neplodni cvetovi su pokriveni belim ili crvenkastim dlačicama. Plod mala koštunica do 3 mm.

Svetloljubiv žbun, ali podnosi polusenku. Primena : Zahvaljujući dekorativnim svojstvima i malim zahtevima u odnosu na

zemljište vrlo je cenjen za parkove i vrtove. Širok oblik žbuna, boja listova, boja listova, metlice sa rastresitim cvetovima, sa tankim, perastim dlačicama različite boje.

Za grupe, na kamenitim terenima, ispod grupa drveća, za žive ograde. Koristi se i kao šumsko meliorativna vrsta.

Rhus typhina (R. hirta) – kiseli rujRhus – modifikacija keltske reči crven

91

Poreklom sa istoka Severne Amerike.

Žbun ili drvo do 10 metara, često sa nepravilnim stablom i debelim, gusto somotastim dlakavim granama. Listovi neparno perasti, dugi 20-40 cm. Listići tamno zeleni, na naličju sivo beličasti, malo dlakavi. Cvetovi su zelenkasožuti, u metlicama dugim do 20 cm u junu-julu. Plodovi okruglaste koštunice, sa purpurno crvenim izraštajima dlačica. Čest je slučaj jednodomosti kod ove vrste. Daje obilno izdanke iz korena pa je pogodan za vezivanje suvih terena.

Svetloljubuv je. Za nasipe. Podnosi kreč u zemljištu, za zaslanjeno zemljište. Forme: ‘Laciniata’, ‘Dissecta’

Rhus coriaria – grozdasti ruj

Spontano raste u Mediteranu. Listopadni žbun visine 2-3 metra, sa neparnoperastim listovima dužine 20-25 cm, od grubo testerastih listića na naličju somotasto sivodlakavih, kao i grančice. Cvetovi sitni, zelenkasti, u gustim terminalnim metlicama.

Vrlo svetloljubiva vrsta, koja nema zahteve prema zemljištu, često blizu morske obale, na strmim kamenitim i krečnim terenima. Podnosi zaslanjenost zemljišta i uticaj bure. Daje duge korenove izdanke. Primena: dugo zadržava zelenu boju listova u jesen. Koristi se za ozelenjavanje suvih, besplodnih, ogolelih padina uz samu obalu mora.

Pistacia sp. Rod sadrži oko 20 vrsta koje rastu u Sredozemnoj oblasti, Srednjoj Aziji i severnoj Americi. Ime roda izvedeno od grčkih reči pix ili pissa – smola i akeomai – lečiti, s obzirom na upotrebu smole od P. lentiscus. Vegetativni organi sadrže smone kanale. Listopadno ili zimzeleno drveće i žbunje. Listovi perasti. Cvetovi su sakupljeni u metlaste cvasti, dvopolni. Muški cvetovi su sa 3-5 prašnika, na kratkim filamentima i sa nerazvijenim tučkom. Ženski cvetovi su od 2-5 čašičnih listića, dok krunični listići odsustvuju. Plod koštunica okruglog ili jajastog oblika sa jednim semenom, i suvim spoljašnjim slojem semenjačom.

Pistacia lentiscus – tršlja

Rasprostranjena u celoj Mediteranskoj oblasti. Kod nas u južnom primorju na stenovitim i sunčanim mestima.

Zimzeleni žbun 2-4 m visok sa perastim listovima i kožastim listićima koji mirišu na smolu. Plod koštunica veličine 2-3 mm. Iz ozleđene kore dobija se mirišljavi smolasti sok mastiks, koji se upotrebljava u medicini i kao lepak.

92

Pistacia terebinthus – smrdljika

U Mediteranskoj oblasti posebno u pseudomakiji Makedonije.

Grm ili nisko listopadno drvo do 10 m. List neparno perast sa izduženo jajastim listićima, koji rastrljani mirišu na terpentin. Cvetovi zelenkasti u metličastim cvastima.Plod jednosemena koštunica, mala, okrugla, suva, u početku zelena, a zatim crveno-plavičasta.

Pistacia vera – prava tršljika, pistać, divlji rogač, sicilijanski orah, sirijski orasi, pistacija, oraščići itd.Fam SimarubaceaeRod AilanthusAilanthus glandulosa (A. altissima) – pajasen, kiselo drvo

Poreklom iz Kine i Koreje. U Evropu donet polovinom 18. veka (Pančić preporučivao sa dudom i bagremom za pošumljavanje goleti u Srbiji).

Visina do 25 metara. U pogledu klime ima slične zahteve sa vinovom lozom. Raste na neplodnim, kamenitim i peskovitim zemljištima. Ima moćan, ali plitak korenov sistem, podnosi suvo ali ne i teško, hladno ilovasto zemljište. Raste vrlo brzo i živi do 50 godina. Svetloljubiva vrsta.

Kora dugo glatka, sive boje, u starosti ispucala, ali ostaje relativno tanka. Grančice debele i krte, nemaju terminalnog pupoljka, srž debela.Listovi spiralni, neparno perasti, dugi do 50 cm sa 11-25 pari listića, sa 2-4 žlezdice pri osnovi (glandulosa). Rastrljani imaju neprijatan miris. Cveta posle listanja u junu. Cvetovi u terminalnim metlicama, zelene boje, dugim do 30 cm, jednopolni. Plodovi jednosemene orašice.

Upotrebljiv za pošumljavanje krša, a vrlo dobro podnosi gradsku prašinu i gasove. Upotrebljava se za pošumljavanje stepskih i submediteranskih terena. Izdržava do -20oC. Primena: dekorativna zbog krupnih listova i ažurne krošnje, pravilnog, cilindričnog stabla sa svetlo sivom korom, za alejne zasade pri tzv. brzom ozelenjavanju, za melioraciju peskova, zaslanjenih zemljišta, vezivanje nagiba. Forma: Erythrocarpa – plodovi crveni.

Fam MeliaceaeMelia azedarach – melija, očenašica, himalajska melija

Melia – grčko ime za biljku

Od prirode raste na zapadnim Himalajima.

Listopadno drvo do 15 metara, sa prečnikom stabla do 75 cm, sa izbrazdanom

korom. Krošnja ažurna. istovi dvostruko perasti, 30-80 cm dugi. Listići jajasto-eliptični,

93

dugi 2-5 cm, sitno nazubljeni ili režnjeviti, svetlozeleni, goli. Cvetovi bledoljubičasti, mirišljavi (na vanilu), u širokim metlicama dužine 10-20 cm. Cveta maja-juna.Plod koštunica, veličine trešnje, žućkaste boje.

Vrsta svetla, brzo raste, otporna na sušu, ali osetljiva na mraz. Temperature do -14oC. Strada od vetroizvala jer ima plitak korenov sistem. Plodovi, listovi i grane sadrže otrovne materije.

Primena : Zbog svetle krošnje i sjajnih, dugih dvostruko perastih listova, zbog metličastih cvasti sa ljubičasti, mirišljavim cvetovima.

Dekorativna je zbog belo-žutih plodova u toku zime. Pogodna je za drvorede u uzanim ulicama ili kao soliter u parkovima primorskog dela.

Fam. Rutaceae Ptelea trifoliata – ptelea

Grčki – ptelea – brest, zbog sličnosti plodova

Žbun ili nisko drvo do 8 m sa okruglom krunom. Mladi izdanci slabo dlakavi, dvogodišnji goli, crvenkastomrki. Listovi jajasti ili eliptični, sastavljeni iz tri listića, sa lica tamno zeleni i sjajni, sa naličja mat zeleni, goli. Aromatični su. Cvetovi zelenkasti, u gronjama. Plod orašica sa krilom, sazreva u avgustu-septembru i često se zadržava zimi.

Otporna na mraz i sušu. Ne bira zemljište, brzo raste. Otporna je u gradskoj sredini. Za skverove, parkove, za grupnu sadnju. Forma Aurea – sa zlatno žutim listovima.

Phellodendron amurense – felodendron amurski Ime u vezi sa plutom na kori.

Severna Kina, Mandžurija, Japan.

Dostiže starost 250-300 godina. Cenjena vrsta jer daje drvo dobro za nameštaj. Sadrži dosta tanina. Med ptelee se koristi u lečenju tuberkuloze.

Visina do 25 metara. Krošnja široko ovalna, srednje gustine. Kora starijih stabala sa plutom do 7 cm debelom. Listovi naspramni, neparno perasti, sa 5-13 jajastih i 5-10 cm dugih listića. Podsećaju na listove jasena. List dug oko 35 cm. Cvetovvi u metlicama do 8 cm dugim, sitni, žućkasto-zeleni i medonosni. Cveta krajem maja i u junu. Plod crna koštunica do 1 cm prečnika, zri krajem septembra.

Najbolje raste na rastresitim, dubokim i svežim zemljištima, ali može da raste i na suvljim, stepskim zemljištima. Podnosi senku, ali se bolje razvija na otkrivenim, sunčanim mestima. Izdržava niske temperature do -40oC. Zahvaljujući moćnom korenovom sistemu izdržava uticaje vetrova.

94

Red Sapindales (Therebinthales)Fam. Sapindaceae Fam. Sapindaceae sadrži 140 rodova iz tropskih i subtropskih oblasti.Koelreuteria paniculata - kelreuterija

Kelreutreija je dobila ime po botaničaru.

Poreklom je iz K i ne, Koreje, Japana .

Drvo do 15 m visine u prirodnim uslovima, ali kod nas znatno (upola) niže, jer zahteva dosta padavina i dosta vlažno zemljište.

Listovi spiralno raspoređeni, neparno perasti, do 35 cm dugi, sa 7-15 listića koji su naspramni. Listovi su nepravilno, grubo testerasti. Jesenja boja lišća je bronzanocrvena. Cvetovi u terminalnim, uspravnim metličastim cvastima. Mogu biti muški, ženski i

hermafroditni, a žute su boje. Cveta juna-avgusta. Plod je viseća, naduvena čaura, duga 4-5 cm, sa semenom crne boje veličine graška. Primena - Zbog lepog složenog lišća i žutih cvetova, zbog plodova koji ostaju u toku zime na stablu.

Fam HippocastanaceaeAesculus hippocastanum – divlji kesten

Endemit južnog dela Balkanskog poluostrva (Bugarska, Makedonija, Grčka).

Krošnja široka i razgranata, jajasto-okruglasta, sa retkim granama, gusto lisnata. Kora dugo glatka, tamnosmeđa, kasnije brazdasto ispucala. Korenov sistem je jako razvijen, površinski. Grančice debele sa upadljivim lisnim tragovima i primetnim lenticelama. Vršni pupoljak krupniji od bočnih. List prstasto deljen sa 5-7 listića, obrnuto jajastih, pri osnovi klinastih. Cvetovi aprila-maja u uspravnim metlicama, trojaki (pri osnovi funkcionalno ženski, hermafroditni i pri vrhu muški). Medonosna vrsta.Plod mesnata čaura pokrivena mekim izraštajima, kao bodljama, sadrži 1-3 semena. Semenjača kestenjasta sa velikom belom pegom. Sazreva septembra-oktobra.

Nije osetljiv na niske temperature. Podnosi do -30oC, ali traži humusno i duboko zemljište. Postiže visinu do 30 metara, prečnik do 1 m i starost do 200 godina. Forme: Baumanii (Bojmani) – cvetovi puni, beli, sterilni, pogodan za drvorede,

Luteo-variegata – listovi sa žutim pegama,Albo-variegata – listovi sa belim pegama,Laciniata – sa duboko urezanim listovima,UmbraculiferaPyramidalis,Pendula.

Aesculus pavia (A. rubra)

Poreklom sa istoka Severne Amerike.

95

Žbun ili malo drvo 6-12 metara visine. List sastavljen iz 5 listića usko eliptičnih ili izduženo objajastih, nepravilno dvostruko nazubljenih, sa lica slabo dlakavih. Cvetovi su svetlocrveni sa 4 krunična listića u grozdovima dužine 10-16 cm. Cveta juna. Plodovi su okrugli, bez bodlji, zreli u septembru. Manje otporan na mraz od divljeg kestena.

Aesculus X carnea (A. rubicunda) Hibrid između A. hippocastanum i A. pavia. Dostiže visinu 15-25 metara. Listovi jajasto-lancetasti, sa obe strane zašiljeni, u sredini najširi, goli, po obodu testerasti. Više su kožasti i tamnije zelene boje u odnosu na A. hippocastanum. Cvetovi u metlicama 14-20 cm. Krunični listići ružičasti do crveni sa žutim mrljama. Plodovi okrugli, 3-4 cm u prečniku, slabo bodljikavi, zelena čaura i seme sitnije. Forme Briotii – sa tamnije crvenim cvetovima, Plantierensis – sa dužim listovima, beličasto-ružičastim cvetovima i plodovima sa bodljama.

Aesculus parvifolia (A. macrostachya)

Iz Severne Amerike.

Žbun 4-5 m visine, gusto granat. Listovi od 5-7 listića koji su skoro sedeći, sa naličja dlakavi. Cvetovi beli, prečnika 1 cm u cilindričnim cvastima dugim 20 – 30 cm. Cveta u julu-avgustu. Plod sazreva oktobra. Lep žbun za otvorena, sunčana mesta, cveta veoma obilno i cvasti se savijaju do zemlje. Kao soliter na travnjaku.

Red Sapindales (Therebinthales)Fam. Aceraceae Rod Acer

• Acer tataricum – žešlja• Acer pseudoplatanus – javor• Acer heldreichii – planinski javor• Acer obtusatum – gluhač, javorac• Acer dasycarpum (A. saccharinum) – srebrnolisni javor• Acer platanoides – mleč• Acer monspessulanum – maklen• Acer campestre - klen• Acer negundo (Negundo fraxinifolia) – pajavac, jasenoliki javor• Acer rubrum – crveni javor • Acer ginnala• Acer palmatum – japanski javor

96

Red CornalesFam. CornaceaeRod Cornus

• Cornus mas – dren• Cornus sanguinea (Thelycrania sanguinea) – svib• Cornus alba (Thelycrania alba) – sibirski drenRed Sapindales (Therebinthales)Fam. Aceraceae Rod Acer

Latinski Acer – oštar, šiljat – odnosi se na režnjeve listova. Obuhvata oko 150 vrsta u Evropi, Aziji, Severnoj Americi.

Listovi naspramni, obično režnjeviti. Cvetovi hermafroditni ili jednopolni. Čašica i krunica 4-5 člana. Plod dve krilate orašice.

Acer tataricum - žešlja

Javlja se u šumama Mađarske, Hrvatske, Slavonije, Srbije, Turske, u južnom delu Rusije (stepska oblast – Tatarski javor) do Urala. Kod nas u nizijskim šumama, u pojasu toploljubivih hrastova i lužnjakovim šumama.

List izduženo jajast sa srcastom osnovom, dvostruko i nepravilno testerast, ponekad po obodu malo režnjevit.Plodovi krilati pod oštrim uglom, sazrevaju u septembru i u periodu sazrevanja imaju purpurnu boju. Ostaju na granama cele zime. Cveta posle listanja u maju. Cvetovi zelenkastobeli, mirišljavi, u uspravnim metlicama. Dobro podnosi niske temperature, sušu i gradske uslove.

Primena:Može široko da se koristi u ozelenjavanju naselja. Dekorativan je u periodu cvetanja i sazrevanja plodova. Može da se koristi i za žive ograde, u grupama i masivima za podizanje zaštitnih pojaseva i kultura sa visokorastućim drvećem.

Acer pseudoplatanus – javor

Zapadna, srednja (najbolje na srednjoevropskim Alpima i Karpatima) i južna Evropa, najčešće u regionu bukve i bukve-jele, na svežim do vlažnim mestima, plodnim zemljištima, kraj šumskih potoka u bukovim šumama.

Drvo prvog reda, visine do 30 m, prečnika 2,5 m i starosti oko 400 godina.Korenov sistem kod mladih stabala srčanica, a kasnije duboke bočne žile, odnosno srcast korenov sistem. Kora mladih stabala glatka, kasnije puca i nepravilne tanke ljuspe postepeno opadaju, tako da stara stabla imaju svetlu ili beličastosivu boju.Pupoljci krupni, jajasti, odstoje, sa zaštitnim ljuspama koje su pri vrhu crnosmeđe. Lista aprila, list sa 5 režnjeva i srcolikom osnovom, uglovi između režnjeva oštri. Cveta po listanju aprila-maja. Cvetovi u visećim grozdovima, hermafroditni ili jednopolni

97

(ženski ukoliko su prašnici zakržljali ili muški ukoliko je tučak zakržljao). Čašica i krunica 5 člane, zelene. Entomofilna vrsta, medonosna, cvetovi imaju žlezdice, nektarije. Plod dve krilate orašice koje zaklapaju oštar ugao sa leđne strane a unutrašnje strane su paralelne.

Podnosi senku, toploljubiv je, raste sporo i ima kvalitetno drvo, pogodno za nameštaj (plemeniti lišćar).

Forme: ‘Atropurpureum’ – listovi sa lica tamnozeleni, sa naličja crvenkasti, ‘Albovariegatum’ – listovi sa belim mrljama, ‘Flavescens’ – listovi sa žutim mrljama i poljima.

Primena: Drvo snažnog rasta, sa pravim stablom i lepom ovalnom krošnjom, sa tamno zelenim listovima koji do kasne jeseni zadržavaju zelenu boju.

Koristi se kao soliter, za manje grupe, alejne zasade i drvorede.Strada od upale kore i gljivice Rhitisima acerinum – katranasta pegavost.

Acer heldreichii – planinski javor

Endemit Balkanskog poluostrva (Grčka – gde ga je pronašao botaničar Heldreihi, Srbija, Crna Gora, Makedonija, Bosna, Hercegovina, Bugarska), na većim nadmorskim visinama zajedno sa bukvom, jelom i smrčom.

Prosečna visina 15 m, ali dostiže i 30 m na svežim, humoznim zemljištima. Kora sivosmeđa, slična javorovoj. Listovi 3-5 delni, duboko, skoro do peteljke, sa odvojenim režnjevima. Cvetovi u složenoj cvasti, u početku uspravni. Cveta posle ili sa listanjem.Plod zaklapa oštar ugao.

U Srbiji lepe sastojine na Goču i Jastrepcu (Acero-heldreichii-Fagetum) Veoma dekorativan zbog listova koji u jesen menjaju boju do žute i narandžaste.Međutim, nije za gradske uslove (više šumska vrsta).

Acer obtusatum – gluhač, javorac

Areal južna Evropa i severna Afrika. Kod nas na većim nadmorskim visinama, na krečnjačkim terenima.

Visina stabla 15-25 m. List karakterističan sa 5 plitkih i tupih (obtusatum) režnjeva. Cvetovi u štitovima, vise, maja meseca. Plod oktobra, sličan javorovom. Krila plodova skoro pod pravim uglom.

Termofilna i heliofilna vrsta. Javlja se u šumama crnog graba i otvorenim položajima bukovih i bukovo jelovih šuma na kršu. Opšti izgled sličan javoru, kao i koren. Mlade grančice i peteljke lista crvenkaste.

Acer dasycarpum (A. saccharinum) – srebrnolisni javor

98

Poreklom sa niskih, aluvijalnih staništa istočne i srednje Severne Amerike. Veoma raširena vrsta javora u Evropi i kod nas.

Visina do 40 m. krošnja okrugla i gusta. Kora mladih stabala glatka, sivosrebrnasta. Listovi su duboko trorežnjeviti sa oštrim režnjevima i dva manja režnja pri osnovi, na licu zeleni, a na naličju srebrnastobeli. Pojavljuju se aprila, a zadržavaju do novembra. Cveta rano, februara meseca. Cvetovi nemaju krunične listiće i nektarije, a javljaju se u pramenovima iz bočnih pupoljaka i upadljivo su crveni sa dlakavim plodnikom (dasy – dlakav), hermafroditni ili jednopolni. Seme sazreva maja-juna, sa jednim kriocetom koje je zakržljalo i brzo opada na zemlju.

Brzo raste, podnosi senku. Korenov sistem moćan i prostran. Dobro podnosi vazduh zagađen dimom i prašinom. Međutim krošnja i grane su osetljive prema vetru tako da često strada od vetroloma.

Nije dugovečan i nema kvalitetno drvo. Iz soka se dobija šećer.

Primena : Zbog dekorativnog oblika krošnje i srebrnastih listova koji u jesen imaju žutu boju. Kao soliter, za grupe, aleje, drvorede, zbog pravilnog cilindričnog stabla i njegove sivosrebrnaste boje. Acer saccharinum var. laciniatum

Acer platanoides - mleč

Areal severna i istočna Evropa.

Drvo visine do 30 m, sa pravim, cilindričnim stablom i gustom, široko okruglom krošnjom. List sa dugom peteljkom, sa 5-7 režnjeva oštro nazubljenih. Urezi između režnjeva obli. U jesen listovi žuti. Cveta pre listanja aprila-maja, cvetovi muški, ženski ili hermafroditni, žutozeleni, u gronjama. Cenjen kao medonosna vrsta. Plod sazreva avgusta-septembara, krila pod uglom većim od pravog, manji od ravnog.

Kod nas često sa javorom i belim jasenom u regionu planinske bukve. Podnosi niže temperature od javora i manju letnju toplotu. Otporniji na

temperaturna kolebanjea od javora. Ima kvalitetno drvo.Forme Acer platanoides :

- Globosum – sa okruglom krošnjom pogodan za aleje, - Laciniatum – listovi duboko usečeni, - Faasscens Black – listovi tamno purpurnomrki, - Krimson King – listovi sjajni, crveni - 'Variegatum‘ - ‘Columnare’.Primena : Jedna od glavnih vrsta za primenu u parkovima na teritoriji prirodnog rasprostranjenja. Za grupe, aleje, drvorede. Listove ne jedu gusenice i ne napada

99

Rhitisima acerinum kao gorski javor. Za podizanje šumskih kultura i poljozaštitne nasade.

Acer monspessulanum - maklen Ime po Monpeljeu u Francuskoj.

Rasprostranjen u Sredozemnoj oblasti, Maloj Azikžji, severnoj Africi i Kavkazu. Kod nas u termofilnim šumama na krečnjaku Carpinetum orientalis Serbicum. Listopadni žbun ili nisko drvo do 5-10 m sa gusto granatom krošnjom. Koren plastičan, prilagodljiv vrlo plitkim zemljištima stenovitih terena. Listovi mali (kserofit), kožasti, obično trorežnjeviti, sa zaobljenim režnjevima. Cvetovi zelenkastožuti, sitni u gronjama. Cveta posle listanja, aprila-maja. Plodovi sa dugim, paralelnim krilima crvene boje. Seme sazreva avgusta-septembra.

Otporan na sušu, ali nedovoljno na mrazeve. Raste sporo, dobro podnosi presađivanje i orezivanje (za žive ograde).

Primena : Dekorativan zbog ornamentalnih listova koji očuvaju zelenu boju do duboke jeseni. Pogodan za grupnu sadnju i žive ograde.

Acer campestre - klen

Ima širok areal u Evropi i zapadnoj Aziji. Kod nas u nizijskom i brdskom području u zoni hrastova, kao i staništima lužnjaka-jasena. Krošnja gusta i okrugla. Kora je sitno ispucala podužno i poprečno i svetlije je boje. Koren srcast. List je na dugoj peteljci, duboko trorežnjevit sa po dva bočna kraća režnja. Cvetovi u gronjama, svetlozeleni oko maja; muški, ženski ili hermafroditni. Krila plod agotovo u istoj ravni.

Podnosi senku. Otporan je prema mrazu i toploti. Raste brzo u mladosti, kasnije lagano i dostiže visinu do 20 m i prečnik do 80 cm, ali živi oko 100 godina. Primena : Za masive i kombinaciju sa visokim lišćarima u čistim grupama. Daje veoma lepu živu ogradu.

Acer negundo (Negundo fraxinifolia) – pajavac, jasenoliki javor

Od prirode raste u rečnim dolinama istočne Severne Amerike od K a nade do Meksika. Kod nas dobro uspeva na staništima lužnjaka-jasena, kitnjaka-graba, cera-sladuna i nizijske bukve.

U mladosti brzorastuća vrsta do 20 m (na prirodnim stamžništima do 25 m), sa jakim deblom i retkom krošnjom. Kora sivo ispucala. Listovi neparno perasti, složeni od 3-5 ili 9 listića, slično jasenu. Dvodoma vrsta, cvetovi bez krunice, javljaju se pre listanja marta-aprila. Muški cvetovi na dugim filamentima, a ženski u labavo visećim grozdovima. Seme pod oštrim uglom sa nežnim krilima.

100

Drvo meko i kratkotrajno. Traži dosta svetla. Kod nas česta parkovska vrsta.Ima široku primenu zbog porasta i skromnih zahteva prema uslovima zemljišta ali

je kratkog veka. Na različitim zemljištima. Dobro podnosi gradske uslove i orezivanje. Starost 80-100 godina. Drvo niskog kvaliteta. Pogodan za brzo ozelenjavanje.

Forma ‘ Variegatum’ – listovi obodom beli.

Acer rubrum – crveni javor

Domovina istok Severne Amerike.

Drvo visine 30-40 m, sa vrlo snažnom okruglastom krošnjom. Kora mladih stabala tanka, svetlosiva, kod starijih ispuca podužno i ljuspa se. Listovi 3-5 režnjeviti, sa lica zeleni, sa naličja sivi. Lisne peteljke crvenkaste. Cvetovi sa crvenkastom krunicom, aprila-maja, pre listanja. Plodovi sitni, jasno crveni, pod oštrim uglom.

Vrsta senke, otporna na mraz, a nema zahteva prema zemljištu, ali ne podnosi suva staništa. Dobro podnosi gradske uslove. Drvo ima visoka tehnička svojstva.

Primena: Rubrum - cvetovi crvenkaste boje, mladi plodovi crvenkasti, listovi pri otvaranju crvenkastozelenkasti, u jesen žuti do narandžasti. Za grupe, kao soliter i alejne zasade.

Acer ginnala

Kina, Japan, Mandžurija.

Žbun ili nisko drvo od 2-7 m visine. Listovi ovalno izduženi, sa tri režnja, srednji režanj veći i jako izvučen, obodom dvostruko nazubljeni. Pri otvaranju listovi ružičastocrveni, kasnije zelene boje, u jesen crveni. Cvetovi žuti u ovalnim metlicama, u maju po listanju, mirišljavi. Plodovi slični žešlji.

Vrsta svetla, otporan prema mrazu. Ne podnosi zaslanjena zemljišta, traži veću vlagu u zemljištu. Dobro podnosi gradske uslove. Za grupe, masive, žive ograde.

Acer palmatum – japanski javor

Japan, Koreja, Kina.

Žbun ili nisko drvo od 6-8 m visine. Grančice gole, tanke, crvene. Listovi duboko 5-11 režnjeviti, dvostruko nazubljeni, jasno zeleni. Cvetovi purpurni u gronjama. Orašice zaklapaju tup ugao.

101

Spororastuća toploljubiva vrsta, izdržava do -15oC. Zahteva plodna, humusna, sveža, drenirana zemljišta. Loše podnosi sušu.

Forme: ‘Atropurpureum’ – listovi duboko 5-o režnjeviti, crveni; ‘Dissectum’ – listovi 5-7-9 režnjeviti, duboko do osnove urezani; ‘Dissectum atropurpureum’

Primena : Tipična vrsta ima lepu, ovalnu krošnju i tamno zelene listove koji dugo zadržavaju zelenu boju do duboke jeseni. Za grupe i solitere na travnjacima.Red CornalesFam. CornaceaeRod Cornus Rod Cornus obuhvata oko 50 vrsta. Cornu – rog, zbog tvrdog drveta.

Cornus mas – dren

Istočno submediteranska vrsta sa arealom na Balkanskom i Apeninskom poluostrvu, srednjoj Evropi, Maloj Aziji, Krimu i Kavkazu.

Listovi naspramni, jajasti, sa izvučenim vrhovima. Cveta rano, februara meseca, pre lisatnja. Cvetovi četvoročlani, sitni, žuti, od 10-20 u štitastoj cvasti, sa četvoročlanim ovojem pri osnovi. Dominiraju cvetovi samo sa

prašnicima – muški (mas). Plod jestiva koštunica (drenjina) elipsoidna, 15 mm duga, crvene boje, zri u avgustu-septembru.

Dobro podnosi sušu, plitka zemljišta i direktnu sunčevu svetlost.Ima dobru izdanačku snagu iz panja i korenja. Pogodan za živice. obro podnosi uslove gradske sredine i orezivanje. Primena : Kora korena i listovi se koriste u medicini. Drvo tvrdo i teško, koristi se u tokarstvu

Cornus sanguinea (Thelycrania sanguinea) – svib

U južnom delu srednje Evrope, mezofilniji od drena, u šumama kitnjaka-graba, vrba i topola, lužnjaka.

Žbun visine do 5 m sa razgranatim granama. Listovi širokoeliptični do okruglasti, sa obe strane pokriveni dlačicama, sa donje svetliji.Cvetovi sitni, beli, u štitastim, dlakavim cvastimna prečnika 6-8 cm, maja posle listanja. Plodovi crne koštunice, septembra, nisu jestive. Podnosi senku i mrazeve i dobro podnosi uslove gradske sredine.

Primena : U jesen je veoma dekorativan zbog crvenih listova i grančica. Pogodan za grupe i sprat šiblja sa visokim lišćarima.

102

Cornus alba (Thelycrania alba) – sibirski dren

Raste u Sibiru, Mandžuriji i Koreji.

Listopadni žbun visine 2-3 m sa uspravnim, dugim, šibolikim i koralno crvenim

granama. Mlade grančice sa sivim pepeljkom. Listovi eliptični sa zašiljenim vrhom i okruglom osnovom, sa lica tamno zeleni, a sa naličja sivobeličasti, u jesen crveno ljubičasti. Cvetovi žućkasto beli u štitovima do 5 cm. Cveta maja-juna. Plodovi okruglasti i beli, zreli u avgustu-septembru.

Vrlo otporan na mraz, senoljubiv i skroman u odnosu na zemljište. Izdržava u uslovima gradske sredine. Primena : Za solitere, u grupama, za žive ograde i u donjem spratu sa visokim lišćarima, za poljozaštitne pojaseve. Forma: Cornus alba ‘Sibirica’ – sa koralno crvenim granama.

Red CelastralesFam. Aquifoliaceae• Ilex aquifolium – božikovina, zelenika

Fam. Celastraceae • Evonymus europaea (E. vulgaris)• Evonymus japonicus – japanska kurika • Evonymus verrucosus – bradavičasta kurika• Evonymus fortunei – kineska kurika var. radicans

Fam. Staphylaceae • Staphylea pinnata – klokočika

Red RhamnalesFam. R hamnaceae • Paliurus spina-christi (P. aculeatus) – drača, vukodržica

Fam. VitaceaeRod Vitis• Vitis vinifera – vinova loza• Vitis silvestris – divlja loza

Rod Ampelopsis• Ampelopsis aconitifolia (A. dissecta)

Rod Parthenocissus • Parthenocissus quinquefolia (Ampelopsis quinquefolia)

103

• Parthenocissus tricuspidata

Fam. Apocynaceae• Nerium oleander –lijander, oleander

Red GentianalesFam. Loganiaceae• Buddleia variabilis (B. davidii) - budleja

Red CelastralesFam. AquifoliaceaeIlex aquifolium – božikovina, zelenika

Areal – zapadni delovi Evope, srednja i južna Evropa, severozapadna Afrika i Mala Azija. Predstavnik vlažne atlanske klime (atlanski florni elemenat). Kod nas u bukovo jelovim šumama (Abieto-Fagetum ilicetosum).

Postiže visinu do 15 m i prečnik do 50 cm, ima gustu piramidalnu krošnju. List prost, zimzelen, eliptičan do izdužen, obodom grubo talasast i trnovito nazubljen, go, sa lica tamno zelen i celog oboda. Cvetovi sitni, bele boje, mirišljavi, 4 člani, dvopolni, stoje

u pazuhu listova. Cveta maja-juna, u štitastim cvastima. Plod je crvena koštunica.Sazreva u novembru-decembru.

Uspeva na svežim zemljištima, sušu slabo podnosi. Vrlo je senoljubiv, raste sporo, dugovečan je i živi do 100 godina. Primena : Zbog tamno zelene boje listova i plodova koji ostaju tokom zime. Veoma je dekorativan, posebno u zimskom periodu. Efektan je za formiranje grupa, a njegove forme sa obojenim listovima kao soliteri na travnjacima, ali na dubokim, svežim zemljištima u krajevima gde temperatura ne prelazi -18 do -20 oC. Forme : Angustifolia – listovi sitni, uzani, lancetasti, oštro nazubljeni,

Laurifolia – listići nisu nazubljeni.

Fam. Celastraceae Evonymus europaea (E. vulgaris)

Areal u Evropi do zapadne Azije. Kod nas u hrastovom pojasu, uglavnom na dubljem i svežem zemljištu. Česta u živicama pored šuma, puteva i njiva, interesantna zbog plodova.

Žbun ili drvo visine do 6m, sa mladim grančicama koje su zelene i četvorouglaste, sa podužnim rebrima plute ili bez nje. Listovi su naspramni, izduženo jajasti, obodom plitko testerasti. Cvetovi zelenkastobeli, četvoročlani. Lista i cveta od marta do maja. Plod prečnika oko 1 cm, četverooka čaura koja zri u oktobru. Seme obavijeno narandžastim mekim arilusom.

104

Primena: Dekorativan žbun zbog listova koji u jesen imaju žuto-crvenu boju i plodovima sa crvenkastim čaurama.

Evonymus japonicus – japanska kurika

Zimzeleni žbun ili nisko drvo 5-8 m sa uspravnim granama. Izbojci malo četvorouglasti. Listovi objajasti do eliptični, po obodu tupo nazubljeni, sa lica tamno zeleni i sjajni, sa naličja svetlozeleni. Cveta juna-jula, plodovi u oktobru.Plodovi okrugli, ružičasti, seme sa narandžastim omotačem.

Otporan je na mraz, ne bira zemljište. Dobro podnosi uslove gradske sredine i orezivanje. Kora korena sadrži gutu. Izdržava niske temperature do – 18oC i -20oC. Forme : ‘Albomarginatus’, ‘Aureomarginata’, ‘Albovariegata’, ‘Aureovariegata’, ‘Pyramidalis’ – sa valjkastom krošnjom, veoma kompaktnom krunom i široko ovalnim listovima,

‘Microphyllus’ i ‘Macrophyllus’ – sa sitnim i krupnim listovima. Primena : Zbog guste zimzelene krošnje i sjajnih listova, skromnih zahteva i

brzine rasta za grupe, bordure, žive ograde, u vrtovima, parkovima, na skverovima.

Evonymus verrucosus – bradavičasta kurika

Listopadni uspravan žbun visine do 2 m, u južnoj Evropi, na Kavkazu, u Maloj Aziji i severnoj Persiji. Kod nas na toplim staništima hrastovog pojasa na krečnjačkim zemljištima. Gutonosna vrsta. Mlade grane zelene, pokrivene tamnim bradavicama (ime).

Evonymus fortunei – kineska kurika

Gusto razgranat puzeći žbun sa granama koje se zakorenjavaju. Listovi kožasti, 2-3 cm dugi, povijenog oboda. Forme : E. f. Gracilis – sa beličastim obodom i mrljama na listu,

Fam. Staphylaceae Staphylea pinnata – klokočika

Srednja i južna Evropa. Kod nas u šumama kitnjaka-graba i brdskom pojasu bukovih šuma, na svežim, bogatim zemljištima neutralne do slabo kisele reakcije.

Žbun ili nisko drvo do 7 m visine. Grančice zelene i glatke. Pupoljci naspramni sa dve vidljive ljuspe i često zakržljalim terminalnim pupoljkom pa se grana u vidu račvi. Kora belo prugasta. Listovi neparno perasti, dugi 10-15 cm, od 5-7 naspramnih listića. Cvetovi u visećim grozdovima (maja). Cvetovi dvopolni sa krunicolikom zeleno-belom

105

čašicom i belom do ružičastom krunicom. Plod viseća naduvena čaura, u oktobru, sa 3 okca i po jednim semenom.

Red RhamnalesFam. RhamnaceaePaliurus spina-christi (P. aculeatus) – drača, vukodržica Paliurus – grčki naziv

Žbun južne Evrope i Orijenta. Javlja se u Primorju, subspontano u okolini Beograda. Kseroterman, raste u teškim uslovima, često na krečnjaku i kamenjaru u pojasu hrastova. Ima trnove (aculeatus) preobražene u zališće. Gornji je prav, a donji unazad povijen, kraći.

Listovi spiralni, jajasti, dugi, celi do slabo testerasti. Cvetovi petočlani, sitni,žućkasti, dvoplni, u grozdastim cvastima oko juna. Plod drvena ahenija, kružnog oblika, spljošteni.

Značajan je za pustinjske zone sa padavinama do 100 mm, u stepskim krajevima. Ima duboko korenje, otporna prema suši, visokim temperaturama. Za aridna i eroziona područja.

Fam. VitaceaeRod Vitis - Ime u vezi sa rašljikama kojima se pričvršćuju. Obuhvata oko 60 vrsta severne umerene zone. Pretežno povijuše koje se penju pomoću vitica koje stoje naspram listova. Listovi celi, režnjeviti, režnjevito perasti, retko lancetasti. Cvetovi mali, žućkasto zeleni, dvopolni ili jednopolni, jednodomi ili dvodomi. Čašica zakržljala sa 5 zubaca. Krunica sastavljena od 5 listića koji su na vrhu srasli i opada po cvetanju. Prašnika 5, žig slabo uočljiv. Plod bobica sa 2-4 semenke.

Vitis vinifera – vinova loza

Poreklo vinove loze nije poznato.Najstarija gajena biljka u Evroaziji.

Povijuša od 15-30 m visine, kora se odvaja u vidu traka. Listovi petouglasti sa 3-5 režnjeva ili su usečeni, pri osnovi srcasti.Cvetovi dvopolni ili funkcionalno ženski, s kratkim unazad povijenim sterilnim prašnicima, izuzetno čisto muški. Plodovi u grozdovima, okruglasti, jajasti, različite boje, slatki ili kiseli sa 3-4 semenke. Cveta maja-juna. Plodovi avgusta-septembra.

Vitis silvestris – divlja loza

Rasprostranjena u centralnoj, južnoj i jugoistočnoj Evropi, jugozapadnoj Aziji i severnoj Africi.

106

Povijuša ili puzeći žbun. Česta u šumama na aluvijalnim, vlažnim terenima, u šumama lužnjaka-jasena Querco-Fraxinetum serbicum i šumama sveze Alnion glutinosae.

Lišće je sa 3-5 režnjeva, u početku dlakavo. Rašljike bez pločastih hvataljki. Cvetovi dvodomi. Bobice sitne, plavičaste, malo sočne.

Rod AmpelopsisAmpelopsis aconitifolia (A. dissecta)

Poreklom iz Severne Amerike. Puzavica sa usečenim listovima. Listovi na dugim peteljkama, složeni iz 5 listića koji su lancetasti ili rombično lancetasti, urezani do glavnog nerva. Cvetovi sitni, u grozdovima. Plodovi 0,6 mm prečnika, narandžasti ili žuti. Cveta u maju. Plodovi septembra-oktobra. Za ozelenjavanje vertikalnih podloga.

Rod Parthenocissus Parthenocissus quinquefolia (Ampelopsis quinquefolia) – devojačka lozica , petolisni partenocisus

Poreklom iz Severne Amerike, 15-20 m puzavica. Kod nas često gajena puzavica ali je ima i subspontano, prvenstveno u aluvijalnim šumama.

Grančice crvenkaste. Vitice imaju ogranke, sa 5-12 dvoredo raspoređenih pijavki kojima se pričvršćuje.Listovi su složeni od 5 eliptičnih listića (quinquefolia), sa lica tamnozeleni, sa naličja sivkasti, u jesen crveni do purpurni. Cvetovi u metličastim cvastima, jula-avgusta. Plodovi bobičasti veličine graška, plavičasto crni, sazrevaju septembra-oktobra.

Brzorastuća i dugovečna vrsta. Dobro podnisi osvetljena i senčena mesta. Za vertikalno ozelenjavanje.

Parthenocissus tricuspidata – japansk lozica,trorežnjeviti partenocisus

Jednodoma listopadna veoma razgranata povijuša. Za podlogu se prihvata pomoću kratkih granatih vitica koje su na vrhu proširene u pijavke. Kora crvenkasta, glatka, sa lenticelama.Listovi sterilnih izdanaka okruglasto jajasti, trorežnjviti, široki 10-20 cm, po obodu testerasti. Na fertilnim izdancima kožasti, na dugim peteljkama, srcasto trorežnjeviti, po obodu grubo testerasti. U jesen narandžasto žuti ili intenzivno crveni.Cveta juna. Plod bobica, tamno plava, injasta, okruglasta, prečnika do 8 mm sa 2-4 semena. Dozreva u jesen.

Fam. ApocynaceaeNerium oleander –lijander, oleander Neros – grč. koji voli vodu

107

Rasprostranjen u Mediteranu i Maloj Aziji. Kod nas od prirode u Crnoj Gori.

Raste kao žbun ili nisko drvo do 5 m visine.Listovi pršljenasto raspoređeni po 3-4, zimzeleni, kožasti, izduženo-lancetasti (podsećaju na maslinu – oleander).Cvetovi krupni, mirišljavi, u terminalnim štitastim cvastima od juna do septembra, ružičasti, beli, svetložuti. Plod čine 2 meška do 15 cm. Gotovo su svi delovi (kora, lišće) otrovni.

Odgovaraju mu staništa sa blagom klimom i vlažnim zemljištem. Kod nas na otvorenim povvršinama u Primorju, a u kontinentalnim delovima kao saksijska vrsta.Red GentianalesFam. LoganiaceaeBuddleia variabilis (B. davidii) - budleja

Listopadni žbun iz istočne Azije,

Visine do 3 m.Izbojci šiboliki sa naspramnim, lancetasto eliptičnim listovima nazubljenog oboda. Listovi na licu zeleni, a na naličju gusto belo dlakavi. Cvetovi u terminalnim cvastima 20-30 cm dugi. Cveta juna do oktobra. Plod čaura. Cvetovi plavi, ljubičasti, purpurni, beli, u zavisnosti od kultivara.

Red Oleales ( Ligustrales) Fam Oleaceae (rodovi Fraxinus, Forsythia, Syringa, Olea, Ligustrum, Fontanesia, Jasminum) Rod Fraxinus – Jaseni

Sadrži oko 25 vrsta u umerenom pojasu severne hemisfere. Listopadno drveće ili žbunje sa naprasnim, neparnim perastim listovima.

Cvetovi u složenim termalnim ili bočnim metlicama ili grozdovima, pre ili posle listanja. Cvetovi jedodomi ili dvodomi, sastoje se iz četverodelne časice i kruničnih listića koji su srasli ili ih nema, prašnik 2 , tučak iz 2 plodna listića.

Plod sinkarpna orasica (ahenija) sa kriocetom.     Deli se na dve sekcije : *Ornus (cvetovi se javljaju terminalno ili bocno u

metli č astim cvatima na mladim granama zajedno sa listanjem ) i sekcija: *Fraxinaster – cvetovi se pojavljuju iz bo č nih pupoljaka na pro š logodisnjim gran č icama, uglavnom pre listanja (cvetovi bez cvetnog omotaca ili samo sa čašicom).    Sekcija Ornus (Orelnos – koji raste u brdima)1) Fraxinus ornus – crni jasen

Areal ju ž na Evropa i Mala Azija. Kod nas u šumama Qurcetum ilicis u primorju i Carpinetum orientalis serbicum, Quercetum farnetto cerris u Srbiji.

Listopadno drvo do 10m visine (ređe 20m).Kora stabla svetlo-siva kod starijih stabala u donjem delu ispucala. Koren plitak, jako razgranat, jake izdanacke snage. Jednogodisnje grancice debele, terminalani pupoljak krupan (veci od bocnih) sa 4 ljuspe, fino dlakav, bocni sa 2 ljupse, srebrnastosiv. Grancica tamna pupoljci beli.List neparno

108

perast, od 5-9 listica vrlo varijabilnih po obliku, elipticnih ili jajastih, po obodu testerasti,sa lica zeleni, na nalicju duz glavnog nerva rdjasto dlakavi.Cveta sa listanjem pocetkom maja, 2-3 nedelje posle belog jasena.Cvetovi u uspravnim kasnije visecim do 20cm dugim metlicama bele boje, prijatnog mirisa. Entomofilna vrsta.Plod oko 3cm dug na preseku okrugao, smedj, sazreva u septembru.

Vrsta svetlosti do polusenke. Veoma ukrasna biomeliorativna vrsta znacajna za posumljavanje teskih terena

suvih i plitkih zemljista. Sporo raste, ima drvo znacajne tehnicke vrednosti. Sok iz kore koristi se u medicini. Listovi sluze ze bojenje u crno. Dekorativan zbog cvetova, u jesen zbog zuto-zelene boje listica. Koristi se kao soliter u vidu grupa za uzane aleje.var. Argentea – listici na nalicju sivosrebrnasti var. Rotundifolia – listici siroko jajasti do okruglastivar. Juglandifoliavar. Salicifoliavar. Ornus i dr.

2. Fraxinus excelsior – beli jasen

Areal č itava Evropa . Kod nas u brdskom i planinskom pojasu, uglavnom bukve, na dubokim i svežim zemljištima (Acero – Fraxinetum). Mezofilnija vrsta.

Drvo prve veličine do 40m, sa precnikom do 1m, starost oko 300 godina. Kro š nja pravilna, svetla, stablo pravo sa korom kod mladih stabala glatkom i sivom, kod starijih tamnom, duboko uzduzno i plitko poprecno izbrazdanom.Izbojci debeli zelenkastosivi. Pupoljici pokriveni sa 2 ljupse crne boje. Lisni trag veliki sa ožiljkom na kome se zapažaju tragovi sudovnih snopica. Listovi neparno perasti od 7-13 (15) listića, naspramnih, izduzenih, testerastih, na vrhu suženih, golih sem u pazuhu nerava. Cvetovi pre listanja u aprilu u gustim pramenovima, bez čašice i krunice, sa tamnocrvenim ili ljubičastim prašnicima. Cvetovi hermafafroditni često prividno dvodoma stabla samo sa prašnicima ili tučkovima. Oprašivanje anemofilno. Plod sazreva septembra-oktobra, pri osnovi pljosnat,  4-5cm dug. Krilo obuhvata seme do polovine.

Brzo raste, vrsta svetla, sa razvijenom površinskim korenovim sistemom. Razvija izdanke iz panja. Ima tvrdo, elasticno, cenjeno drvo u stolarstvu. U manjoj meri podnosi i zaslanjena zemljista. Pogodan za drvorede, grupe i kompozicije sa drugim vrstama. Dobro podnosi sušu u vazduhu, ali ne i suvo zemljište. Zahvaljujući brzom rastu, moćnom stablu, pravilne forme, lepoj prozračnoj krosnji sa velikim listovima, u povoljnim uslovima je značajan za ozelenjavanje. Nedostatak je da u lošim uslovima sredine strada od insekata.Od formi koje se najvise sre ć u na zelenim povr š inama treba ista ć i F. e. f. globosa sa vrlo malim listovimaF. e . f. pendula

109

3.Fraxinus angustifolia (F. oxycarpa, F. Oxypnylla) – poljski, lučki jasen

Areal je od obala Sredozemnog mora i A tlantika na istoku do Balkanskog poluostrva, Panonije i u Severnoj Africi. Kod nas u asocijaciji Querco – Fraxinetum serbicum.

Higrofilna vrsta. Visina do 30m i prsni prečnik preko 1m. Krosnja duguljasto ovalna i zaobljena, sa gustim granama, kora u dubokim brazdama. Jednogodisnji izbojci svetlosmeđi do zućkasti. Pupoljci sitnijih od onih kod belog jasena, svetlo do tamno smeđe boje, ređe crni. Bočni listici uskolancetasti, nejednako nazubljeni, od 7-17, veoma promenjivi po obliku, u jesen obojeni do tamnocrvene boje. Pojedini listići skoro sedeći.Cvetovi se javljaju rano iz lateralnih pupoljaka pre listanja , aprila. Oni su bez čašice i krunice, crvenkastosmeđi. Cvasti su nerazgranate i klasaste Anemofilna vrsta. Plodovi su veoma varijabilni, pa se razlikuje veliki broj formi prema njihovom obliku. Plod na preseku spljošten.

4. Fraxinus americana (F. Alba) – americki jasen

Iz isto č nih delova Severne Amerike .

Naraste do 30m u visinu a prsni prečnik je 1.7m. Piramidalan habitus. Pupoljci smeđe crvenkasti, terminalni najveći a bočni manji okruglasti. List neparno perast od 5-9 listića, jajastih do jajasto izduženih sa izvučenim vrhom i sa nesimetričnom klinastom osnovom, po obodu fino sitno nazubljeni, na naličju bleđi i duž nerava dlakavi. Listovi u jesen ljubičasto crveni ili žuti. Cveta pre listanja. Cvetovi u bočnim metlicama, dvodomi, bez krunice. Anemofilna vrsta. Plod 2-5cm dug, 5-8mm širok sa čašicom, pri osnovi okrugao, krilo obuhvata samo gornju trećinu ploda.

Ameri č ki jasen je kod nas redak a pod njegovim imenom su najce šć e dve slede ć e americke vrste:

5. Fraxinus pennsylvanica (F. pubescens) – pensilvanijski dlakavi jasen

Sevrenoameri č ka vrsta koja raste na vla ž nim i mo č varnim zemlji š tima .

Visine do 20m i prečnika do 60cm. Izbojci sivo dlakavi, pupoljci rđastosmeđi, širi nego dugački. Listovi od 7-9 listica su jako varijabilni. Listići na kratkim peteljkama 3-6mm dugim, na naličju dlakavi, eliptični ili jajasti, obodom testerasti. Cveta pre listanja, cvetovi sa čašicom bez krunice. Anemofilna vrsta. Plod sa krilom dug 5-6cm. Krilo zahvata do polovine dužinu semenke.

Vrlo vlagoljubiv. Neka iskustva ukazuju da je osetljiviji prema niskoj temperaturi i susi od F. americana. Kod nas po parkovima. Kod nas po parkovima i kulturama.

110

6. Fraxinus lanceolata (F. Viridis, F. Concolor, F. Pennsylvanica var. Lanceolata) – lancetasti ili zeleni jasen

Severnoamericka vrsta, morfološki (izuzev dlakavosti) vrlo blizak sa F. Pennsylvanica. Izvesni autori ih smatraju istom vrstom odnosno varijetetom F. Pennsylvanica.

Drvo visine od 25-50m, sa široko jajastom krosnjom,grancice gole sa rđastosmedjim pupoljcima. Listovi sa 5-9 listica,siroko elipticnih, po obodu gotovo celi ili testerasti goli ili samo duz nerava dlakavi.

Brzorastuca, svetloljubljiva vrsta, veoma otporna prema niskim temperaturama. Podnosi kontinentalnost klime i gradske uslove. Pogodan za poljozaštitne zasade. Kod nas čest po parkovima.

7. Olea europaea – pitoma maslina (starogrcko ime za maslinu)

Smatra se da je poreklom iz Palestine i Male Azije, odakle se raširila u oblasti Mediterana, gde se smatra najstarijom vrstom u kulturi (antički narodi su je smatrali svetim drvetom). Raste u Primorju, kod nas su vrlo stare kulture oko Ulcinja i Bara, sa prečnikom u osnovi stabla preko 4m. U neposrednoj blizini mora strada od posolice. Zastupljena u svezi Oleo-Ceratonion (maslina i rogač).

Zimzeleno drvo sa vrlo razgranatim i krivim stablom, visine 10-20m, starosti preko 1000 godina. Raste sporo. Kora u početku glatka, kasnije potamni i puca u tanke ljupse. Listovi duguljasti, kožasti, povijenog oboda, sa gornje strane tamno zeleni, sa naličja srebrnasto sivo ljuspasti. Cvetovi dvopolni, u bocnim uspravnim grozdovima, beli. Čašica zvonasta, 4-zuba. Plod jednosmena koštunica zelena, pa crvenkasta, kasnije crna, zrela u novembru.

Sadrzi oko 70% ulja (O. e. var. sativa). Veoma dobro podnosi sušu ali ne i niske temperature (-10 *C).

Olea europea var. oleaster – divlja maslina ima trnja.

8. Syinga vulgaris - jorgovan• syrinks – grc. – frula, ime roda u vezi sa upotrebom drveta za izradu svirala).

Rasprostranjen je u ju ž noj Evropi i Maloj Aziji . Kod nas gradi šibljake na krečnjaku i serpentinu i na kamenitim terenima (Syringetum vulgaris serpentinicum) u dolini reke Ibra i u predelu Djerdapa (Syringetum vulgaris).

Daje brojne korenove izdanke zbog čega dobro vezuje kamenite terene. Raste kao zbun ili nisko drvo visine do 8m. Mlade grane gole i sive, na vrhu uvek po dva pupoljka. Listovi naspramni, jajasti, pri osnovi srcasti, celog oboda. Cvetovi u uspravnim

111

metlicama dugim 15-20cm. Casica 4-dela, krunica cevasta, plave, bele ili crvene boje. U cvetu 2 prasnika i 1 tucak. Cvetovi hermafroditni i mirisljavi. Entomofilna vrsta. Plod caura puca na dva dela. Selekcijom su nastali brojni kultivari koji se gaje u citavom svetu.

Primena : Koristi se za zive ograde, uzane aleje i drvorede, grupe i masive.

9. Syringa persica – persijski jorgovan

Zastupljen od Irana do severozapadne Kine.

Žbun do 2m visine sa dugim, povijenim granama. Listovi lancetasti, ponekad sa tri režnja, sa klinastom osnovom.Metlice retke sa malo cvetova, maja, cvetovi mirišljavi, ljubicaste boje.• Alba – cvetovi beli• Lanciniata – cvetovi bledo ljubicasti do ruzicasti, listovi režnjeviti.

10. Syringa x chinensis (S. Vulgaris x S. Persica)

Žbun 3-6m sa uspravnim, tankim, svetlo mrkim granama. Listovi jajasto lancetasti, na vrhu postepeno zašiljeni, svetlozeleni, polukožasti. Metlice labave, duge do 40cm. Cvetovi mirišljavi, ljubičasti, čašica sa oštrim zupcima. Režnjevi krunice tupo zašiljeni. Cveta aprila-maja.

11. Jasminum nudiflorum – rani jasmin

Listopadni ž bun do 1,5m visok iz Kine sa šibolikim povijenim granama, četverouglastim, maslinasto zelenim. Listovi trodelni, naspramni. Cveta pre listanja februara (nudilflorum), cvetovi u pazuhu lisnih pupoljaka. Cašica kratka, krunica izrazito žuta.

12. Jasminum fruticans (J. heterophyllum) – žbunasti jasmin

Poluzimzeleni zbun 1,5m sa arealom u ju ž noj Evropi, severnoj Africi i na Orijentu sa uspravnim, golim i uglastim izbojcima, maslinasto zelene boje. Listovi spiralno rasporedjeni, trodeli, srednji listic obicno najveci. Cvetovi zuti, maja meseca. Plodovi crne bobice, zreli septembra. Veoma je otporan na mraz i dobro podnosi susu. Pogodan za zive ograde,grupe.

13. Jasminum officinale - jasmin

Listopadni ž bun poreklom iz srednjeg dela Azije

Do 5m visok na povijenim granama. Izbojci tanki, šiboliki, brazdasti, polegli ili se penju. List složen od 5-7 listica, naspramno raspoređneih.Cvetovi beli u junu, u

112

terminalnim metlicama do 10cm, veoma mirisljavi.Iz krunice se dobija jasminovo ulje.Plod bobica. Gaji se u toplijim predelima Evrope jer je osetljiv na niske temperature, nadzemni delovi često izmrzavaju. Zahteva puno svetla.

Moze da se koristi za vertikalno ozelenjavanje zidova, ograda i balkona

14.Fontanesia fortunei – fontanezija

Poreklom je iz Kine.

Do 3m visok žbun sa tankim uspravnim grančicama, četvorouglastim, naspramnim lancetasto zašiljenim listovima celog oboda. Cvetovi beli u maju, u metličastim cvastima. Plod krilata orašica zrela u novembru. Medonosna vrsta.

Koristi se za grupe u kombinaciji sa drugim ukrasnim vrstama.15. Ligustrum vulgare – kalina, zimolez

Areal je u juznoj Evropi, severnoj Africi i zapadnoj Aziji. Kod nas se javlja u šumama hrastove zone, gde gradi šibljake.

Raste kao listopadan ž bun od 1-3, visine sa šibolikim svetlo-mrkim granama i lenticelama. Listovi naspramni i prosti, ponekad po 3 u pršljenu, 3-4 puta duži nego širi, u jesen opadnu ali često i prezime pri blagim zimama (zimolez). Cvetovi u metlicama terminalno na grancicama 6cm dugim, cveta maja-juna, beli (beli jorgovan) neprijatnog mirisa. Plod sjajna crna bobica.

Pogodan za žive ograde jer dobro podnosi orezivanje a otporan je na dim prašinu i otrovne gasove.

Dobro podnosi suva i tla karbonatne reakcije pa čak i slabu zaslanjenost. Služi za obrazovanje konusnih topijarnih oblika.

16. Ligustrum ovali f olium

Poluzimzeleni zbun iz Japana .

Do 6m visok sa uspravnim sibolikim granama. Listovi jajastog oblika (ovalifolium), zasiljeni na vrhu i pri osnovi celog oboda sa kratkim peteljkama. Cvetovi u metlicastim do 11cm cvsatima zuckastobele boje, cveta juna. Plod crna bobica. Kod nas cest u parkovima, posebno u zivim ogradama.

17. Ligustrum japonicum

Zimzeleni ž bun iz Koreje i Japana.

113

Visok od 3-6m sa kompaktnom kro š njom. Listovi ovalni, tupog vrha, sa crvenkastim obodom i srednjim nervom. Cvetna metlica siroka 10-12cm duga, cveta od juna do avgusta. Plodovi crni sa pepeljkom, oktobra.

Ima zahteve prema dubokim i vlaznim zemljištima. Kod nas gajen u Primorju jer je osetljiv na niske temperature, podnosi do -13C.

Koristi se za žive ograde pojedinačnu saradnju i drvorede.

Red OlealesFam Oleaceae Rod Forsythia Forsythia europaea – balkanska forzitija

Endemit Balkanskog poluostrva (Severna Albanija, na Kosovu oko Peći), na serpentinskoj podlozi do 1000 metara nadmorske visine. Žbun visine 3-5 metara, sa uspravnim granama, jako razgranatim korenovim sistemom koji dobro vezuje zemlji š te na nagibima, č esto na degradiranim zemljistima, na otvorenim svetlim pozicijama.

Srž grancica sa jasnim pregradama, lestvičasta. Pupoljci naspramni, šareni, 2-3 mm dugi, sa ljupsama koje su trepavičave. Listovi elipticni do jajoliki, na vrhu začiljeni, goli, na cvetnin izbojcima uglavnom čitavog oboda, a na drugim granama malo nazubljeni. Cveta aprila pre listanja, 1-2 cveta na vrhu kratkorasta. Čašica i krunica četvorodela. Krunica izrazito žuta duboko deljena, prašnika 2. Plod višesmena čaura. Ređa po parkovima od ostalih.

Forsythia suspensa - kineska forsitija

Poreklom iz Kine .

S uspensa sa visecim granama Žbun visine do 3 metara. Izbojci četvorougaoni, šuplji osim na nodusima gde je srž puna. Listovi jajastog oblika, u gornjoj polovini na nodusima gde je srz puna. Listovi jajastog oblika u gornjoj polovini nazubljeni 6-10 cm dugi, sa zašiljenim vrhom. Lišće dugorasta često trodelo (posebno kod varijeteta Fortunei), var Sieboldii ima grane u mladosti povijene. Cveta pre listanja marta-aprila, krunica žuta, prečnika 2 cm. Brzo raste, najvise je otporna na mraz, upotrebljava se kao soliter i u grupama na travnjacima. Pogodna za nagnute terene.

Forsythia viridissima – zelena fortizija

Iz isto č ne Azije

Žbun 2-3 metara visine. Izbojci uspravni zeleni, granati, srž lestvičasto deljena ili je nema. Listovi eliptični ili duguljasti u gornjoj polovini nazubljeni ili celog oboda 8-14 cm dugo, golo (oko 3 puta duze od sirine). Cveta aprila. Krunica 2 cm duga, žuta sa zelenkastim prelivom

114

Forsythia x intermedia ( F. suspensa x F. virdissima )

Nastala 1878 godine u botanickom vrtu u Getingenu.

Listopadni grm visine 2-3 metara, gusto uspravno razgranat sa blago povijenim granama. Grančice maslinastožute sa brojnim lenticelama i lestvičastom srži. Listovi 8-12 cm dugi, naspramni, jajasto izduženi, nekada trodelni u gornjoj polovini nazubljeni, u donjoj celi. Cvetovi 2-3 zajedno, blago savijeni, marta-aprila, na proslogodišnjim grancicama. Vrlo često gajena kod nas.

Red DIPSACALESFam Caprifoliaceae Rodovi: Viburnum, Kolkwitzia, Symphoricarpus, Lonicera, Weigela, SambucusRod Viburnum sadrzi oko 200 listopadnih i zimzelenih žbunova sa arealom u Evropi, Severnoj Africi, Sevrenoj Americi i Aziji. Listovi naspramni, celog oboda, nazubljeni ili režnjeviti. Cvetovi u štitastim ili loptastim cvastima, obodom cvasti često sterilni. Entomofilne vrste. Plod jednosemena koštunica crvene, žute ili plave boje. Viburnum – ime roda u vezi sa upotrebljivošću grana za vezivanje. Na ruskom kalina.

Viburnum lantana – crna udika

Areal ju ž na Evropa i zapadna Azija. Kod nas u šumama cera-sladuna (Qurcetum confertae-cerris) i grabića (Carpinetum oriebtalis serbicium).

Listopadni ž bun visine 1-3 m ili nisko drvo do 5 m. Kora starijih primeraka siva i ljuspasto ispucala. Pupoljci naspramni, goli, bez zaštitnih ljupsi. Listovi jajasti ili eliptični, obodom nazubljeni, na dlakavim peteljkama dužine 1-3 cm, sa lica tamnozeleni a nalicja belo- žuckasto dlakavi. Cvasti terminalno na mlađim izdancima, žućkastobele, maja-juna, pojedinačni i tokom celog leta. Plod spljoštena koštunica, crvena, zrela crna (crna udika), zrela od jula do septembra.

Podnosi senku i mrazeve. Dobro podnosi uslove gradske sredine kao i neznatnu zaslanjenost tla. Skromna prema uslovima sredine. Listove zadrzava do kasne jeseni i početka zime, kada listovi postaju jarko crveni. Interesantan zbog cvetova u toku leta. Koristi se za grupe, zive ograde i u spratu šiblja.

Viburnum opulus – crvena udika

Areal u Evropi, severnoj Africi, zapadnoj i severnoj Aziji. Javlja se u šumama sa vlažnim zemljištima (Querco-Fraxinetum angustifoliae), redje u planinskim sumama (Abieto-Fagetum serbicum caicicolum).

Listopadni ž bun visine do 4 m. Kora pepeljasto siva, dosta glatka. Grancice sa lenticelama. Pupoljci sa dve zaštitne ljupse. Listovi naspramni, podsećaju na listove klena

115

(opulus kod Rimljana klen), sa 3-5 reznjeva, sa lica tamnozeleni i goli, na naličju svetlozeleni sa čupercima dlačica u pazuhu nerava. Cvetovi bele boje u terminalnim štitovima, obodom cvasti su krupniji, sterilini cvetovi, ostali su dvopolni, javljaju se maja meseca. Plod pljosnata koštunica crvene boje, zreo jestiv, posebno ukusni posle mrazeva.

Raste brzo, dobro podnosi senku, ima zahteve prema plodnim i vlažnim zemljištima. Dobro podnosi uslove gradske sredine.

Viburnum opulus var. Sterile (V. o. roseum) svi cvetovi su krupni i sterilni, u vidu loptastih cvasti bele boje. Česta ukrasna vrsta. U jesen listovi imaju oranž-crvenu do purprnu boju. U medicini se koristi kora, cvet, sok zrelih plodova i list. Drvo se koristi za pravljenje čibuka.

Viburnum tinus (V. laurifolium) – lempika Zimzeleni žbun Mediterana, Visok do 30 m. grančice crvenkasto-smeđe, uglaste. Lišće naspramno, jajasto zašiljeno, celog oboda, kožasto, na licu sjajno, na naličju u pazuhu nerava dlakavo. Cveta februara-marta meseca. Cvetovi beli ili ružičasti, u štitastim cvastima, slabo mirišljavi. Plod bobičasta koštunica crne boje. Sazreva novembra meseca.

Gajen kao ukrasna vrsta u parkovima i kao sobna biljka. Smatra se najlepšim žbunom u našem mediteranskom području. U početku raste sporo, kasnije brže, vrlo dobro podnosi zasenčenost, ali obilno cveta samo pri punoj osvetljenosti. Podnosi mrazeve do -150C. ima skromne zahteve u odnosu na zemljište. Dobro podnosi orezivanje i formiranje krune.

Viburnum rhytidophyllum

Iz centralne i zapadne Kine,

Zimzeleni žbun visine do 30 m sa uspravnim, gusto dlakavim izdancima. Listovi lancetasto izduženi, pri osnovi okruglasti ili srcasti, na vrhu zašiljeni ili tupi, celog oboda do slabo nazubljeni, sa lica tamno zeleni, goli, sjajni, naborani, na naličju sivkasto ili žućkasto dlakavi. Cveta aprila-maja. Cvetovi žućkasto sivi, terminalno u štitastim cvastima. Plod koštunica u početku crvene, kasnije sjajno-crne boje, zrela septembra-oktobra.

Raste brzo, podnosi senku, najbolje podnosi mrazeve od svih zimzelenih udika do -20C. prema zemljištu nije probirač, podnosi sušu. Primenjuje se u vidu grupa na zelenim površinama.

Viburnum carlesii Poreklom iz Koreje

116

Listopadni žbun, visine do 2 m. grane dlakave a listovi široko jajasti ili eliptični, zašiljeni, pri osnovi okrugli, nejednako nazubljeni, sa lica tamno zeleni i dlakavi, sa naličja svetliji i gusto dlakavi. Cvetovi veoma mirišljavi u gustim gronjama, javljaju se aprila-maja sa listanjem, bele boje. Plodovi crno-plavi, septembra-oktobra.

Od drugih predstavnika roda Viburnum izdvaja se po jakom i veoma prijatnom mirisu, i ranijim cvetanjem.

Izdržava niske temperature do 20C. primenjuje se pojedinačno i u vidu grupa.

Kolkwitzia amabilis – kolkvicija R od sadrži samo jednu vrstu

Poreklom iz zapadne Kine.

Listopadni žbun sa uspravnim granama, visine 2-3 m. mlade grane gusto dlakave, starije sa mrkom ljuspastom korom. Listovi naspramni, široko-jajasti, na kratkim peteljkama, obodom nazubljeni i trepavičasti, sa lica tamno zeleni i dlakavi, sa naličja po nervima meko dlakavi. Cvetovi zvonasti, bledoružičasti, sa unutrašnje strane žuti. Cveta maja. Plod jednosemena čaura, čekinjasto dlakava.

Raste na sunčanim do polusenovitim mestima, na dubokom i svežem zemljištu.

Symphoricarpus albus (S. racemosus) – biserak

Poreklom iz Severne Amerike. 15 vrsta iz Severne Amerike i jedna u Kini.

Nizak žbun, 1-1,5 m visok sa uspravnim tankim granama. Listovi ovalni do izduženo-eliptični, sa lica goli i tamno zeleni, sa naličja svetliji i meko dlakavi. Cvetovi u grozdovima (racemosus) ili pramenovima. Krunični listići ružičasti. Cveta od juna do septembra. Plodovi okruglasti, beli, zreli septembra-novembra, ostaju na žbunu tokom zime.

Medonosna je vrsta, otporna na mraz, podnosi senku, raste na oskudnom zemljištu.

Symphoricarpus orbiculatus (S. Vulgaris) – crveni biserak

Poreklom iz Severne Amerike.

Žbun visine 1-2 m sa dlakavim granama, okruglastim listovima sa lica tamno zelenim, naličja sivkastoyelenim i dlakavim u jesen često crvenim. Cvetovi od juna do jeseni u gustim pramenovima u pazuhu listova, žućkastobeli sa ružičastom nijansom. Plodovi (bobice) okruglaste (orbiculatus), od avgusta do zime. Manje je u primeni od prethodne vrste.

117

Lonicera (rod dobio ime po Adamu Lonitceru, nemačkom botaničaru).

U rodu oko 200 vrsta, uglavnom uspravnih žbunova ili puzavica. Listovi naspramni na peteljkama ili sedeći, celog oboda ili nepravilno režnjeviti. Cvetovi dvopolni, u pazuhu listova, žuti, ružičasti i crveni. Plod bobica crven, narandžast, žut, crn ili plavičastocrn, obično po 2 srasla.

Lonicera maackii

Rasprostranjena u Mandžuriji, severnoj Kini i centralnom Japanu.

Listopadni žbun do 5 m. Kora grana tamnosiva. Mladi izdanci gusto dlakavi. Lisne peteljke kratke i lepljive. Listovi jajasto-eliptični, ka vrhu zašiljeni, šiljak često povijen, sa lica tamnozeleni, sa naličja svetlozeleni i dlakavi duž nerava. Cveta obilno, krunica žućkastobele, prijatnog mirisa. Plodovi su tamnocrveni, septembra-oktobra.

Dobro raste na dubljim i svežijim zemljištima. Otporna na sušu i niske temperature. Dobro podnosi zagađen vazduh.

Lonicera nitida – sjajnolisna lonicera

Poreklom iz zapadne Kine,

Nizak, zimzelen, uspravan žbun visine 1-1,5 m, sa sitnim, eliptičnim, sjajajnim listovima. Cvetovi sitni, beli, mirišljavi, cveta s kraja aprila, početkom maja. Plodovi zreli u oktobru, tamne boje.

Raste brzo, podnosi polusenku, prema zemljištu nije izbirljiva. Dobro podnosi orezivanje. Koristi se za bordure, za grupe na kamenjarima.

Lonicera tatarica – tatarsko pasje grožđe

Rasprostranjena u Rusiji do Sibira i srednjoj Aziji.

Usparavan žbun visine 1,5-3 m. Kora grana siva do žućkastosiva, ljuspa se. Listovi izduženo-jajasti sa plitko srcastom ili usečenom osnovom, na vrhu postepeno suženi, sa lica svetlozeleni, a naličja sivkasti. Krunični listići ružičasti, cveta maja-juna. Plodovi okruglaste bobice zrele u junu-julu, crvene do narandžasto-žute boje.

Dobro raste na raznim tipovima zemljišta pa čak podnosi i zaslanjena. Otporna prema hladnoći i suši. Medonosna vrsta.

Veoma cenjena za primenu na zelenim površinama u vidu grupa i masiva, kao biomeliorator ili u spratu šiblja ispod drveća prozračne krošnje.

118

Lonicera pileata – polegla lonicera

Poreklom iz srednje i zapadne Kine.

Široko razgranat žbun, nizak do 50 cm, sa poleglim tankim granama. Listovi dvoredo, duguljasto-lancetasti, zaobljeni (krupniji od L. nitida), sa lica tamno zeleni i sjajni, sa naličja svetliji. Cvetovi bledožuti, mirišljavi, u pramenovima, maja meseca. Plod ljubičasta bobica, sjajna, zrela avgusta-septembra.

Dobro podnosi niske temperature, zagađen vazduh, svetlost i polusenku. Veoma pogodna za pokrivanje zemljišta, za kamenjare, primenu u

žardinjerama. Dobro podnosi orezivanje.

Lonicera periclymenum

Povijuša sa arealom u Evropi, severnoj Africi i Maloj Aziji. Ima je u Crnoj Gori.

Mlade grančice dlakave.Listovi jajasto-eliptični. Cvetovi u pršljenovima na dugim dlakavim drškama. Cveta maja, cvetovi žutobeli sa crvenkastom nijansom, vrlo mirišljavi. Plodovi crveni, avgusta.

Koristi za ozelenjavanje vertikalnih površina.

Lonicera caprifolium – orlovi nokti, kozorvina

Sa tešištem areala u jugoistočnoj Evropi. Kod nas u kserotermnim i mezofilnim šumama (od cera-sladuna do kitnjaka-graba).

Listopadna povijuša od 3-5 m ,Kora stabla se skida u tankim trakama. Mlade grančice šuplje. Listovi naspramni, široko-eliptični, tupog vrha, goli i celog oboda. Gornja 2-3 para listova međusobno srasli osnovama, pa stablo proraste. Cvetovi u štitastim cvastima, sedeći, žuto-beli, cev crvena, maja, prijatnog mirisa. Plod u avgustu, crvena okruglasta bobica.

Svojim stablom obavija i steže mlada stabla drveća.Medonosna je i vrlo dekorativna.

Lonicera xilosteum – crveno pasje grožđe

Rasprostranjena je u celoj Evropi, na istoku do Altaja. Raste u termofilnim i mezofilnim šumama do 1500 m nadmorske visine, pretežno na krečnjaku.

Listopadni žbun visok do 3 m, sa uspravnim granama. Mladi izbojci tanki, zeleni ili crvenkasti. Listovi široko-eliptični do okruglasti, na vrhu zašiljeni, celog oboda, sa naličja sivo-zeleni, obodom trepavičasti. Cvetovi u maju u parovima, sa beličasto-žutom

119

krunicom. Plodovi po dve svetlocrvene bobice veličine graška na zajedničkoj peteljci, jula-avgusta.

Gaji se kao ukrasna vrsta.

Lonicera implexa – božije drvce

Zimzelena povijuša Mediterana. Raste u Crnoj Gori, u najtermofilnijim šumama (šumi crnike i makiji).

Lišće bez peteljke jajasto-eliptično, golo, osnovom sraslo oko stabljike, stabljika prorasla kao kod L. caprifolium. Cvetovi žućkasto-beli. Bobice crvene.

Weigela florida (W. rosea, W. amabilis) – vajgela

Iz Kine i Koreje. Listopadni žbun do 3 m. Mlade grančice sa dva reda dlačica. Listovi na kratkim peteljkama, skoro sedeći, eliptični do jajasto-duguljasti, obodom nazubljeni, osim pri osnovi, sa lica goli, naličja malo dlakvi. Cvetovi po 3-4 bočno na granama. Krunica zvonasta, pri dnu sužena, ružičasta do tamno-ružičasta. Cveta maja-juna. Plod čaura, u jesen.

Podnosi mrazeve. Zahteva plodna i sveža zemljišta. f. alba – sa belim cvetovima

Lep žbun, posebno u periodu cvetanja za formiranje grupa.

Sambucus nigra – crna zova, bazga Ime roda u vezi sa mirisom cvetova ili upotrebom drveta i plodova.

Rasprostranjena u Evropi, severnoj Africi i zapadnoj Aziji. Vrsta mezofilnih šuma hrastovog do pojasa brdske bukve, na dubljim svežijim zemljištima.

Listopadan žbun visine do 8 m i prečnika do 50 cm. Koren površinski. Kora starijih primeraka tamnossiva sa ispucalom plutom. Na mladim grančicama izražene lenticele. Pupoljci krupni. Srž široka, bela. Listovi naspramni, neparno perasti, od 5-7 listića, obodom oštro testerasti. Cveta maja. Cvetovi žuto-beli u štitastim cvastima, terminalno, lekoviti (flores sambuci). Plodovi crne (nigra) bobičaste koštunice, avgusta septembra. Plodove jedu ptice. Svi delovi biljke imaju lekovita svojstva.

Česta u naseljima, duž puteva, na šumskim šistinama, požarištima. Dekorativna zbog tamnozelene krošnje, krupnih cvasti prečnika 20 cm.

Podnosi polusenku, toploljubiva, zahteva sveže zemljište ali dobro podnosi suv vazduh. Forme : f. laciniata- listići duboko urezani f. pendula f. aurea – sa zlatno-žutim listovima f. alba (leucocarpa) – sa belim plodovima

120

Sambucus racemosa – crvena zova

Areal južna i srednja Evropa. Kod nas u planinskim šumama (Abieto-Fagetum) na humoznim i svežim zemljištima. Česta na sečinama i požarištima. Visine je 2-3 m. Kora stabla rđasto-siva, ispucala. Kora mladih grančica zeleno-crvenkasta. Srž je smeđe boje. Pupoljci crvenkasti. List neparno perast od 5 listića. Cveta aprila-maja u terminalnim uspravnim grazdovima (racemosa), žućkasto-bele boje. Plod crvena bobičasta koštunica zrela juna. Ima manje zahteve u odnosu na zemljište od crne zove. Dobro podnosi gradske uslove.

Red ScrophularialesFam BignoniaceaeTecoma radicans (Campsis radicans) – tekoma, kampsis

Puzavica iz istočnih delova Severne Amerika, gde raste na vlažnim staništima.

Dostiže visinu 10-15-20 m. Na stablu brojni vazdušasti korenovi kojima se pričvršćuje za podlogu. Listovi dugi do 20 cm, neparno perasti, listići naspramni, izduženo jajasti, od 9-11, obodom nazubljeni. Cvetovi na vrhovima grančica, trubičasti, petodeli, oranž crvene boje. Cveta od jula do septembra. Plod je cilindrična čaura do 15 cm duga, sazreva oktobra. Brzo raste, podnosi mrazeve do -200C.

Ima zahteve prema dubokim i vlažnim zemljištima, dobro dreniranim. Primena : kao lijana sa lepim, krupnim, perastim listovima, zbog produženog

obilnog cvetanja tokom leta. Pogodna za vertikalno ozelenjavanje i kombinaciju sa drugim povijušama.

Catalpa bignonioides – obična katalpa

Poreklom iz jugoistočnih oblasti Severne Amerike. Kod nas gajena na toplijim staništima hrastovog pojasa. Listopadno drvo koje pod povoljnim uslovima dostiže visinu 15-20 m, u kulturi 5-18m, sa razgranatim granama i široko okruglastom krošnjom. Kora smeđa, pretežno podužno ispucala a deblo krivudavo, nisko se grana. Grančice debele, listovi krupni, pri osnovi srcasti, ponekad sa dva bočna režnja, naspramni, često po tri u pršljenu, sa lica golo a sa naličja dlakavo duž nerava, rastrljano neprijatnog mirisa (listovi paulovnije nemaju neprijatan miris).Cveta juna-jula po listanju, u uspravnim, do 20 cm dugim terminalnim metlicama. Krunični listići beli, plod čaura duga od 20-40 cm, prečnika oko 1 cm, okrugla, sazreva u oktobru i ostaje u toku cele zime.

121

Pokazala se otpornom prema ekstremnim temperaturama. Ne podnosi hladna i previše suva staništa. Ne strada od kasnih prolećnih mrazeva jer kasno kreće u proleće.

Primena: za solitere i grupe na zelenim površinama. Zbog nepravilnog stabla nije pogodna za aleje i drvorede, mada je korišćena kod nas.

Catalpa ovata (C. kaempferi) – istočnoazijska katalpa

Drvo Japana i Kine,

Visine od 6-10 m, pri povoljnim uslovima do 19 m, sa širokom krošnjom. Listovi su široko srcasto-jajasti (ovata), većinom sa 3-5 režnjeva, tamnozelene boje, sa lica dlakavi a naličja samo duž nerava. Cvetovi u uspravnim metlicama svetložuti, sa unutrašnje strane sa narandžastim prugama i tamno ljubičastim pegama, mirišljavi. Cveta od kraja juna do avgusta. Plodovi kraći nego kod prethodne vrste, upadaljivo tanji. Ređe je gajena kod nas zbog veće osetljivosti na niske temperature od obične katalpe. Raste sporije od obične katalpe. Ima veće zahteve u odnosu na plodnost i vlažnost zemljišta. Mlade biljke najlošije podnose mrazeve od svih katalpi.

Catalpa speciosa (C. cordifolia)

Poreklom je iz Severne Amerike.

Raste kao visoko drvo od 35-45 m i postiže prečnik do 1,5 m. Listovi su srcasti (cordifolia), jajasto-izduženi, dugačko zašiljeni, vrlo krupni od 20-50 cm, dole gusto dlakavi, rastrljani bez mirisa. Cvetovi krupni i beli. Cveta ranije od C. bignonioide. Plod do 50 cm dužine, malo spljošten.

Kod nas je retka, mada podnosi siromašnija i peskovitija zemljišta i nižetemperature od C. bignonioides.

Paulownia tomentosa (P. imperialis) – paulovnija

Ima areal u Kini, Koreji i Japanu.

Raste kao drvo prvog reda do 25 m visine, sa široko kupastom krošnjom. Kora starijih stabala tamno siva, slabo ispucala. Grančice debele, žuto-smeđe ili zelenkasto-žućkaste bez sjaja, sa svetlim lenticelama. Srž poprečno deljena. Pupoljci i lišće stoje naspramno. Listovi široko jajasti, ponekad režnjeviti, sa naličja gusto dlakavi (tomentosa). Cvetovi u uspravnim bogatim metlicama, prezime u cvetnim pupoljcima, otvaraju se maja.Cvetovi ljubičasti sa žutim prugama sa unutrašnje strane, prijatnog mirisa, sabrani u uspravne cvasti 30 cm duge. Plodovi mnogosemene čaure, koje ostaju na stablu tokom zime.

122

Raste veoma brzo ali su jednogodišnje i mlade biljke osetljive na niske temperature pa često propadaju ali se obnove iz korena. Godišnji prirast do 2 m (4-5m).

Odrasli primerci sa odrvenelim izbojcima podnose kratkotrajne niske temperature do -250C. nije probirač što se zemljišta tiče, podnosi do 2% kreča. f. pallida – sa belo-ljubičastim cvetovima, Koristi se za alejne zasade i kao soliter na travnjacima.

Red LamialesFam VerbenaceaeVitex angus castus – konopljika

Sa težištem areala u Mediteranu. Rasprostranjen u Crnoj Gori pored reka na vlažnim zemljištima.

Listopadan žbun do 3 m visok Grančice četverouglaste i sivo maljave. Listovi su naspramni, prstasto složeni od 5-7 lancetastih listića, celog oboda, sa naličja belo maljavi. Cvetovi u kratkim pršljenasto raspoređenim cvastima koje čine duge grozdove, mirišljavi, otvoreno ljubičaste do bele boje. Cveta od juna do septembra. Plod sivkasta koštunica. Kad izmrznu nadzemni delovi lako se obnavlja izdancima iz korena. U Beogradu stariji primerci u Botaničkoj bašti.

Red LilialesFam Agavaceae Yucca filamentosa (Y. s malliana)

Poreklom iz Severne Amerike.

Razvija lisnu rozetu od osnove, n e ma stabla . Listovi dugi do 70 cm i široki 2-4 cm, sa zašiljenim vrhom i brojnim beličastim dugim koncima. Cvetna metlica duga od 1-3 cm, cvetići krem-beli, od jula do avgusta. Plod čaura.

Otporna je na mraz, prema zemljištu nije probirljiva. Pogodna kao soliter na travnjacima i vezivanje peščanih terena.

Yucca gloriosa

Poreklom iz Severne Amerike.

Ima kratke grane i debelo stablo, visoko i do 5 m, na kome se formira lisna rozeta. Listovi kožasti, tamnozeleni sa sivim pepeljkom. Cvetne metlice 1-1,5 m, cvetovi beličasti. Cveta u proleće i u jesen. Otporna je na mraz i sušu.

Agave americana – agava

Nepoznatog je porekla a smatra se da je iz Meksika. Gajena je u primorju.

123

Obrazuje rozetu listova jer ima jaku izdanačku moć. Listovi čvrsti, dugi od 1-2 m i do 20 cm široki, sivozeleni ili svetlosivi, obodom bodljasti, sa izraženim trnom na vrhu. Cvetna osa duga do 5 m, sa metličastom cvašću. Cvetovi od 9 cm dugi, bele boje.

Marginata Alba, Margianta AureaEfektna kao soliter na travnjacima.

Ruscus aculeatus – kostrika, veprina

Zimzeleni žbun od 30-80 cm visine sa razgranatim i uspravnim stablom. Listovi sitni, kožasti, bodljasti. Cveta marta-aprila, dvodoma entomofilna vrsta. Plodovi crvene bobice. Obe vrste su zaštićene zakonom o zaštiti prirode.

Fam. AsparagaceaeRuscus hypoglos s um Zimzeleni polegli žbun, sa prostim ili slabo granatim stablom visine 20-40 (60) cm. Listovi lancetasti, zašiljeni, kožasti. Cvetovi zelenkastobeli, aprila, maja. Plod jarko crvena bobica na sredini lisne ploče. Dvodoma, entomofilna vrsta.Red ArecalesFam Arecaceae (Palme)

Zimzeleno drveće ili žbunje sa nerazgranatim stablom (nemaju sekundarno debljanje). Listovi su spiralno raspoređeni, sakupljeni na vrhu stabla. Stablo sa izraženim lisnim ožiljcima. Cvetovi su u cvastima sa priprecima, jednopolni, nekada dvopolni, a biljke nekada i dvodome. Perijant iz dva kruga. Prašnika 3-6-9, nekada više. Plodnik nadcvetan i sastoji se iz 3 srasla plodna listića. Plod koštunica, orašica ili bobica.

Rastu u tropskim i subtropskim oblastima. Schamerops humilis u mediteranskim zemljama Evrope. Poznato je preko 200 rodova sa oko 1500 vrsta.

Phoenix dactilifera – urmaCocos nucifera – kokosova palma

Phoenix canariensis

Sa Kanarskih ostrva. Naraste do 15 m u visinu i dostiže prečnik do 1 m. Listovi dugi do 4 m, po obodu na dole povijeni. Biljka dvodoma. Plod jajast, žućkast, dug oko 2,5 cm.

Raste dosta brzo. Zastupljena u Jadranskom primorju u drvoredima i kao soliter.

Chamerops humilis

Iz zapadnih je delova Sredozemlja. Žbun sa kratkim stablima 2-3 cm. Listovi lepezasto deljeni. Veoma dekorativna za unutrašnju dekoraciju, široko gajena u slobodnom prostoru.

124

Washingtonia filifera

Poreklom iz Severne Amerike. Gajena je u Jadranskom primorju. U visinu može da poraste do 30 m i može dostići prečnik od 80 cm. Listovi na dugim, debelim drškama. Lisna ploča lepezasta sa brojnim segmentima. Po obodu segmenata nalaze se dugi i tanki konci.

Kl. CicadopsidaRed CicadalesFam. CycadaceaeCycas revoluta

Gimnospermae, nemaju sekundarno debljanje. Drvo se sastoji samo iz traheida. Između semenih paprati Cicadofilicales i predstavnika reda Ginkgoales. Od paprati se razlikuju žilom srčanicom i morfološkim osobinama sporofila, a od Ginkgoales nerazgranatim stablom i organima za razmnožavanje.

Cikas je iz Japana, dvodoma vrsta. Muški primerci na vrhu stabla nose dugačke jajasto-cilindrične cvasti. Kod ženskih primeraka na kupastom vrhu stabla nalaze se plodni listići sa semenim zamecima. Seme spljošteno, narandžaste boje.

125