D O ·c; U D ·j L L E R i

FARSÇA, ARAPÇA, URDUcA, HİNDOLOJİ ~ SİNOLOJİ ARAŞTIRl\ıALA~

IL Cilt - 3 Sayı

ı 9 7 7

ŞİBLi'NİN SAFARNAMA-İ ROM U ŞAM U MISR'I HAKKINDA BİRKAÇ NOT

Asist. Dr. şevket BULU

Bu çalışmada İslam Ansiklopedisi'nde benimsenmiş bulunan Tr­anskripsiyon'a uyuldu. Ancak Türkçe metinlerde geçen, Ihn Rüşt ve benzeri Arapça veya Farsça asıllı özel adların Türkçeleşmiş söyleyişleri kullanıldı. Ayrıca aşağıdaki birkaç sözcü-ğün trnskripsiyonlarma da riayet edildi.

Urdu ca Transkripsiyon Türkçesi

o.) N Noktasız N harfi

_)Jı Aur Ye

.1.::-- Sayyid Seyit

.:ıı.ı-. Musalman Müslüman

.s_,l_,.. MoulvJ M ev levi

li'1 _,.. Ma ula na lVIevievi

Bilindiği gibi, Şams al-<Ulamii cAllama Mu];lammad Şibli Nu<mani (1857-1914), XIX. yüzyılda Hint Müslümanlan arasında yetişmiş bu­lunan çok değerli bilgin ve ediplerden birisidir. Aynı zamanda samimi bir Türk dostu olan Şibli'nin büyük güçlüklerle meydana getirmiş ol­duğu Sirat al-Nabi (6 Cilt)'si ile al-Farük'u merhum Ömer Rıza Doğ­rul'un himmetiyle Türkçemize kaz~dırılmış bulunmaktadır. Doçentlik

· tezim bu bilginle ilgilidir. O çalışmada yazar ve t üm eserleri ayrıntılı

olarak incelenmektedir. Bu kısa çalışma~ Safarnama 'nin tanıtımı ve bazı nirengilerinin belirlenmesiyle sınırlı bulunmaktadır. Bazı bölüm­ler~ çevirisini de birlikte sunduğumuz sefername'deki önemli baş­

lıklar aşağıya alınmıştır .

Giriş (s. 2- 9)

Safar ka !rada aur Agiiz (s. 9- 37)

~os~an~mıyya ki lcmiili Tarilı aur :Mul}taşar Ijaliit (s. 37-45)

60 ŞEVKET BULU

Taral!:~I-i Taqlm, College aur School (s. 45-56)

.Maktab-i ı;Iarbiyya (s. 57- 64)

Maktab-i Sul~ani (s. 64-67)

Maktab-i Mulkiyya (s. 67-68)

Kadim Taqim aur ·Madaris-i Kadlma (s. 69-71)

Tui'köı;ı. ki 'İlmi ı;Ialat (s. 71- 78)

Çape :{jane (s. 78-79)

Kutub :{jane (z. 79-87)

Zavaya ya . :ŞanJı:a~il]. (s. 88-90)

Masacid Cami' aur Maşhür Malı:amat (s. 90-96)

Sayı·gahiı;ı. (s. 96-98)

Mul;ıarram (s. 98- 99)

Sala~ ya Mavkili-i Sultani aur 'İyd ·al-Zu~a (s. 99-105)

Masnavi 'İydiyya, June 1892, Makam l.(os~anpnıyya (s. 105-109)

Turköı;ı. ke AQ.lal!: u Adiit u 'far~-ı Mu'aşariit (s. 109- 117)

~ostanpnıyya l\ıliı;ı. Bindustani (s. 117-121)

Gazi 'Oşman Paşa ki MulaJı:at aur Tamga-i lVIaddi ka 'A~a Höna (s. 122- 126)

I):.osçan~mıyya se Ravanagi, 26 Mu1;ıarram 1309 / 7 Ağustos 1892 (s. 126- 129)

Bayrüt (s. 129- 130)

Bayrüt' ki <llmi Tarak.~ aur Madaris va Gayrih (s. 131- 141)

Cani'iyyat aur Abbarat (s. 141-143)

'-.\mm ı;Ialat aur Bayı·üt ki A1;ıbab (s. 143- 146)

Bayrüt se Raviinagi (s. 147-149)

Bayt-i l\'Ia~dis, Mascid-i A~sa, ~amama (s. 149-154)

'Ulama aur Fuzala ki MulaJı:at aur Ba'z Digar I:Ialiit (s. 154-156)

Bayt al- Mak.dis se Ravangi (s. 156-15S)

I):.iihira ki İcmali ı;Ial (s. 158- 159)

Dar al- 'Ulüm (s. 163- 167)

Madı·asa al- I;IuJı:ü~ (s. 167-169)

ŞİBLİ'NİN SAFARNAlıiA·İ HAKKINDA BİRKAÇ NOT

Madxasa al- 'fıbb (s. 170-1 71}

Balpyya College aur School (s. 171-173)

Europe Miı;ı. , Ta'lim Pa~e Vale (s. 174-176)

~adim Ta'lim va Cami' al- Azhar (s. 177-181)

KutubiJiina-i :trıdayviyya (s. 181-185)

~adrm Yadgarin aur , I,Cabil-i Sayr Ma}ı:amat (s. 185-191)

Matabi' u Al}hlirat (s. 192-194)

Theatre (s. 194-195)

Club va Ancumanl:ı,ı (s. 195- 196)

Ahi-i Kamal aur Mufid Tas~at (s. 198-202)

61

Safar ke 1Jatima aur Araböı:ı ke Fayyazana AlJlalı: (s. 203-207)

Hal ki 'Arabi Zaban (s. 207-216)

Giriş (s. 2-8):

Sefernamenin girişinde Şibl.i, Batılı Bilginlerin, özellikle de Seyyah-larm, İslam .Alemi ve bilhassa Türkiye ile Tüi-Wer hakkında, birtakım

• önyargılarla hareket ettiklerini, yazılanna mesnet teşkil eden kaynaklar ' · ve kullandıklan ilmi ölçüleri eleştirir!. Ama başka türlü davranamaya-caklarını, bu genel tutuma ayloiı davranan Prof. Vamheri (1832-1913) gibi birkaç istisnanın (s. 6) yazdıklannın pek iltifat görmediğini belir­tir. Bu yargısını da, onların yetiştilleri çevreye, gezilerinde kendilerine, çoğunlukla, yerli hristiyalarm rehberlik ettiğine bağlar. Böylece, aynı inanç ve uygarlığı paylaşan insanilarm verdikleri ferdi ve yetersiz bilgi­lere dayanılarak, genel yargılara vanl~ğından onların yazliarının inan­dırıcı olmaktan uzak olduğunu savunur.

Safar ka İrada aıır Ağiiz (s. 9-37): ·

Bu bölümde Şibli, gezisinin başlıca nedenlerinden birisi olarak gös­terdiği "İslam Kahramanlan" (Heros of Islam) başlığı taşımasını dü-

1 Yazar aynı görüşü Sirat al-Nabi'ııin girişinde daha etraflıca ele almaktadır. Bk.: Şibli Nu'mü.ııı: Sirat al- N ahi, c. I, s. 1-100., (-Behtimam: Moulvi Mas'üd N ad vi veya Nadavi: Tabı< Çııhiirum, Ma~ba<a~i Ma<iirif, Azamgarh 1975).; bu görüşün eleştirisi için bk: A4tar Val;tiir <A­~im: ŞihU Behaysiyat-i Mu'arn\ı, (Niişir: Atıtar V al;tiir. Nii:pın-ı Tasıüf'lit, Tabı< Avval, Lalıore 1968.).; Dr. Ş. Mu.l:ıammad İkriim: Yiidgiir-i Şihli, s. 158-216., {Niişir: Mu.l:ıammad Munır Şayl,h Tabı< Awal, Lalıore 1971).; Prof. Dr. Sayyid 'Abd Alliih: Sir Sayyid .AI].mad ]Jiin aur Un ke Niimvar Rufa1;tö, s. 145-185., Biir-i Şiini, 1965 Lalıore.

62 ŞEYKET BULU

şündüğü bir seriye2 kaynak tenrin etmeyi amaçladığını belirtir. Aynca, yolculuk esnasında kısa sürelerle kaldıkları . Somali, Portsaid, Beyrut ve Kıbns'la ilgili izlenimlerille değinir. Yolculuğa birlikte çıktıkları ünlü Oryantilist Prof. Thomas Arnold (1864- 1930), Portsaid'de ondan ayrı­

lır. Mulıamınadan Anglo-Oriental Colege (kuruluşu : 1877) de birlikte (1888- 1898) çalıştığı bu arkadaşıyla yolboyu bilimsel konular zerinde dururlar3• Orada bileti yenilemek gerekir ve · Bombay-Istanbul ikinci mevki ücreti olarak toplam 232 rupiye ödediğini söyler (s. 10-18). Şib­lj'nin yolculuğu boyunca önemle üzerinde durduğu bir nokta· da, Doğu ile Batıyı biribi.ri,nden ayıran temel ilkeleri teshittir. Bu temel fikirden hareketle, yeme içme, oturup kalkma, giyim kuşam, 'ahlak, adet, vakti değerlendirme, ani olaylar karşısında takınılan tav1.rlar, halkın' sosyal

2 Bu seri, al~ Ma<:mün'un girişinde şöyle verilmişti:

.ijllafat-i Riişida Al- F~ Baoi Umayya : Valid b. 'Abd Alliih Bani Abbiis : Al- Ma<:mün

Bani Umayya-i Andlüs : 'Abd al- Ral.ınıiin

Sal~anat-ı Ayyubiya : Salal~ iıl- Din Ayyühi

Osmanlılardan da dört kişi se-çilmek üZere seri ona tamamianneaktı (al- l\Ia'mün, s. 4-5). Ancak adıgeçen seriden yalnız Al- Ma'mün 1887., ile al-Farü.lf, 1898., yayınlanabilmiştir. Tasan, kısmen yenilikçilecin en önde gelenlerinden birisi, aynı zamanda Aligarh Mul)ammadan Anglo­

Oriental College'in Skieteri bulnnan Sir Sayyid Al;ı.mad ij:fuı'ın "onu geriye bir dönüş olarak yo­ruı:ıi.ıaması" (Al~af Husayn :ı:Iiili: :ı:Iayat-ı Ca,id, s. 328., (İhtimam: M.A. Saliim, A.ina-i Adab, Çauk lıfiı:ıar, Lalıore 1966), kısmen de yazann İslam F elsefesi, eğitim ve öğrenim işlerine önem

vermesi yüzünden tamamlanamamıştır. Bk: Sulayınan Nadavi: ı;ı:ayiit~ı Şibli, s. 290.:.367., (Beh­timam: Moulvi Mas'üd N ad vi, Silsila-i Diir al- Musannüın, ~6, Azamgarh - 1943).

3 Prof. Anıold ile Şibli, M.A.O. College'de on yıl birlikte çalışınışlardır. Sonra Anıold

1898:._1914 arasmda Goveni.ment College Lalıore'da felsefe hocalığı yapınıştır. MuJ.ıammad :Q.­biil'in yetişmesinde büyük katkısı bulunmaktadır. Bu iki bilgin arasındaki samirniyetizi birçok

tanıklan mevcuttur. Ancak burada çağdaşlarından birisi bulunan Moulvi Şirviini'nin bir yazı­sının bazı paragraflannı vermekle yctineceğiz.

. . . . . l:f o tS'T .s" J .J-.,.:0 1 ~...\~ .Js- L>~ 4 .. 'J\p j ...\li) .rı! .J J~

l) ~f j ...\li) ..r..J}.JJ, . . .• ~ .ıJ.o... .).JI ,_y;l~l ~S"'~(J~ ('P {...\i

~ pkj J 5 ..r->}.JJ ~ \5' ~\.J u .. \ .. . ~( .S" 4.4")\.ç. cd-4::.....1 - . ~

~;.J~ j ~ .ı...")\.ç. - l_r 0~ 0;-" 0 ).J.,.:O s (( (' ")L..,\ 01 1!.~..-ı:,)) ( ,.,.._~ \f . ı..r' . ' ~ 0l:>-) d~ (S~ rf) )..\i c.sS S' ...Lli)

"Prof. Arnold Şibli'ye yeni metodlan öğretti .... Eski bilimiere ne gibi itirazlarla saldınl­

maktadır .... Prof. Anıold Şibli'nin Arapçasından yararlandı ... O vakıfiyetİn sonucu, Prof. Anıold'nn eşsiz yapıtı "the Preachiııg of Islam" şeklinde ortaya çıl--ıı. Allama Şibli Prof. Anıold'­

dan birazda Fransızca öğrendi".

ŞİBLİ'·NİN SAFARNAl\fA-j HAKKINDA BİRKAÇ NOT . 63

yaşamı, yeniliklere karşı duyulan ilgi ve ı·eaksiyon, yöneticilerle yöneti­lepler arasındaki münasehetler, Batılılara karşı halkm tutumu gibi, ça­ğın önemli aktüel konularına yakın ilgi duyar. Ne var ki, zihninde ya­şayan İslam ve müslümana bir türlü rastlayamaz .

. Türkiye Hakkındaki Bölümler (s. 37.:_126):

Şihli, İstanbul'da geçirdiği üç ay içerisinde, Türkiye ve Türkler ile ilgili her şeyle ilgilenir. Başkent'in kısa bir tarihçesinden sonra, kentin hinaları, halkm giyim kuşamı, cami ve saraylar, devlet daireleri, fabrikalar, çarşı-pazar, kahvehaneler, oraların milli şuurun doğmasında yardımcı olduklarına değinir . Asıl üzerinde durduğu· konular .ise, Kü­tüphane, mektep ve medreselerdir. Kütüphanelerin hemen hepsini ge­zer, yazmaları inceler, Hindistan'da liulunm.ayan . blıçok eserin adını yazarak Sir Sayyid Ahmad Han'dan onları temin etmesini ister•, 1876-1878 Rus-Türk Savaşı sırasında topladığı yardımları Bomhay'daki Türk Konsolosu Hüseyin Hahih Efendi aracılığıyla Türkiye'ye gönderm.işti. Binaenaleyh onu tanımaktadır. Hüseyin Hahih İstanbul Enmiyet Mü­aürlüğünde görevlidir. Tanışırlar ve Şibli'ye .büyük yardınıi dokunur. Onun vasıtasıyla tersaneleri, Maktah-i ı;rarhiyya, Maktah-i Bal,ıriyya, Maktah-i Sul~aniyya, Maktah-i Mulkiyya, Maktah al-ı;ı:ukük, Maktah ~-~andasa, Maktah al-Lisan, Maktah al-Sma<ah, Maktah al-Zira<ah'yı gezdirilir. Ül'alarm eğitim ve öğrenimlerini dikkatle inceler. Arapça bi­len rehberi vasıtasıyla yöneticilerden ayrıntılı bilgi alır (s. 48-68). y atılı okulların yurtlarındaki sistem il her okulun ayrı bir forması hu­~unması çok hoşuna gider; bu ikisinin aynen alınması için Aligarh'a ayrıntılı mektup yazaı:S. Klasik medreseler vaktiyle imparatorluğun ge­reksinmelerini karşılay~ilecek bir dü,zeyde bulunduğunu, nitekim Al­lama ~uşcu, Afzal al-Din ı;ı:unci, ı;ı:aci :Ş:alifa gibi birçok bilginin ora­lardan yetiştiğini belirtip ama şimdi, "buradaki klasik öğrenimin Hin­distan'dakisinden de beter olduğu" (s. 9, 69) sonucuna varır. Müshet _bilim okutan okullarm bazı ufak tefek eksiklikleri olmakla birlikte, on­larda uygulanan ders programlarilla inırenir. Hatta Hukuk Fakülte­sinde bazı derslerde mevcut· bulunur. Sultaniye dışmda bütün okullarda .derslerin Türkçe okutulduğunu tekrarlayaı·ak Hint müslümanlarrom dikkatleı·ini çekmek ister . . Ancak mektep-medrese ikilisi arasındaki kopukl~ğu üzüntüyle karşılayıp, "burada da eskiyle yeni arasın~a bir kaynaşma sağlanamamış olinasmdan yakınır" (s. 8). ·

4 Hoyiit-ı Şibli, s. 198-199. 5 Hoyiit-ı Şibli, s. 450-157.

64 ŞEVKET BULU

Hayranı olduğu Pilevne kahramanı Gazi Osman Paşa'yı ziyaret eder. O da kendis~ bazı ileri gelen devlet adamlarıyla ve bu arada Sul­tali: Ahdulhamid'le de tanıştırır. Sultan Şihli'yi bir fermanla birlikte dördüncü derece Mecidiye Nişanı (Tamga-i Macidi) ile taltif eder (s. 122-126). Bir cuma namazında Sultan'a yapılan töreni ayrıntılarıyla kaleme - alır. Bu t örenden esi~enerek söylediği Farsça uzunca kaside bilgin ve ediplerin ilgilerini çeker. Kaside de Şibli Türkiye'ye karşı bes­lediği samimi duygular~ dile getirir.

Şam u Mısr Bölümleri (s. 127-216):

Bu bölümlerde ŞihlJ, dönüşünde üç ay kalarak inceleme fırsatı bul­duğu Şam, Beyrut, Kudüs ve Kahire gibi büyük kentlerdeki kültürel ve sosyal faaliyetlere ağırlık vererek, izienimlerini anlatmaya devam eder. Beyrut'ta incelediği al-Kulliya al~Süriyya al-cİlmiyya, al-Kulliya al-Süriyya al-l'ıhbi)'ya gibi modern yüksek okullar ve Maciis-i Mil).i. (Rum Ortodoks), al-Cam'iyya al-Jjayriyya (Maruniyya), Daira cnİniy­ya (Maruniyya), Şam.s al-Barr (Hristiyan), Zahra al-İl;ısan (Rum Orto­doks) vb. gibi ilmi, edebi ve hayır dem eklerinin çokluğundan söz edip 6

oraları yönetenlerin milliyetlerini, uygulanan program ve öğre~ yöntenılerini ayrıntılara girerek verir. Bütün o qe·ğerli knrunılarm hris­tiyanlarm yönetiminde olduğuna şaşar (s. 136-142). Ayrıca Osmanlı camiasında gördüğü bütün azınlıklarm son derece refah içerisinde yaşa· dıklarını örneklerle açıklar (s . 40-41, 131- 145) . Özellikle Suriye'deki hristiyanlarm sahip oldukları özgürlük, ekonomik ve sosyal olanaklara değinerek (s. 138-140), sonunda da "ey uyanık kişiler ~ret alınız".

Jl.···~lll _J_,I 4 ı_,.ı::"t; (s. 135) diye ülkesindeki ters uygulamayı im~ eder.

Kahire'deki ~amic al-Azhar'de uygulanmakta olan ders programı ve yöntenılerini şiddetle eleştirip7, Mul;ıammad Ahduh'un Reformİst

girişinılerini takdir le anar. Artık Ülemanm dört duvar arasmda sıkışıp kalmaları zamanının çok gerilerde kaldığına işaretle, "onların Yunan felsefesiyle vakitlerini boşa harcıyacaklanna" (s. 69) Batı uygarlığının

6 Snfamiima-i Rüpı u Şii.m u l'ılısr'ın, s. 131-142 arusmda Beynıt'tııki ob.-u.l ve dernekler lıakla.nd:ı, s. 159- 180 arasında da ?ıfısır'dıılci okullar hakkında aynntılı bilgi vardır.

7 Yazann Ezher hakkında vardığı yargı g:ıyet cnteresandır.: J;,._. \li .,S~\ M cs5'1_,~ ~! \s--~ ..l! s c:>_,i\.)_. $" ü)l \:o- S ~jl c~ .)..li ~ ~

( 'V~ ' tJ~ ' 4.oli J;,._. ) ' 1_,~ ui ..S" ~ "Bütün gezim boyunca, bana

müslümanların perişanlığını Ezher Cam.isi'niıı durumu kadar anlatan bir şeye rastlamadım".

ŞİBLİ'NİN SAFARNAMA.·İ HAKKINDA BİRKAÇ NOT 65

nüvesini oluşturduğı,ına inandığı deney ve gözleme dayanan bilgilere ağır­lık vernıeleri gerektiğini ısrarla savunur. Eserin sonuna ekiediği yeni Arapçadaki deyim ve sözcüklerin Urduca karşılıklarını vererek kitabını tamamlar.

Türkiye ile Hint müslümanları arasndaki münasebetler, uzun bir geçmişe sahip olmakla birlikte, Hindistan'daki İngiliz döneminde, fiili bir kesintiye uğradığı bir vakıadır. Tesbitierimize gÖre, Şibli, XIX. yüz­yılda ilmi bir amaçla Istanbul'u ziyaret eden, ilk Hintli müslümandır. Bu nedenledir ki o, kendisinin de meıisubu bulunduğu ve o günlerde· Hint müslümanlarının siyasi merkezi niteliğini elinde bulunduran ve İngilizlerin izinden ayrılmayı bir felaket sayan Aligarh MuQ.amnıadan Anglo-Oriental College'i yöneticilerinin mnl?-alefetine aldırmayıp8, yurt· taşianna yararlı olacağına inandığı yolculuk anılarını yayınlamıştır.

Yazar i:;Iama büyük bir içtenlikle bağlıdır. Bu bağılılık, onu Türklere karşı derin bir saygı ve sevgi duymaya mecbur bırakır. Ama bu duygu­lar, onun gerçekçi davranmasını büyük ölçüde engellemez. Örneğin, gerek Türkçe literatürün klasiklerini eleştirirken, gerekse çoğunlukla Fransızcadan yapılmış çevirileri ve yeni yeni filizlenmeye başlamış bu­lunan, çağdaş eğilimli modern yapıtlarm gayet zengin olduklarını söy­ler (s. 74). Hatta tarih konularmda üslup ve ın:etod bakımından Türkçe literatürün Arapçaya tercih edilebileceğini (s. 72), ayrıca, "hem Arap-

. çanm hem de Batı literatürünün önemli kaynaklarının Türkçeye akta­rılmış bulunduğunu" (s. 71-72) anlatır. Oysa Batılılarm ve onların ileri kollan olarak görmek eğiliminde olduğu azınlıklar, Türklerin barhar­lık 've yağma iştihalarını teskinden başka bir endişeleri ve fikirleri bu­lunmadığı uydurmasmı~ ısrarla yayma.ktadırlar. Zaten İslam Kahraman· lan Serisi fikrini ona bu acımasız ve sınırsız saldırılar ilham etmiştir. Ve bugün onun kurmuş olduğu Nadva aı.cuıama (kuruluşu: 1896,

8 Hayiit-ı Şihli, s. 281-296, 585- 636.; adıgeçen kolejde 1880-1900 döneminde bu görüş hakimdir. Bk. Tufayl Al.ımııd: Musalmii.ııor.ı ka Rauşan Musta~:ıl, s. 191-216, 275.:.321., {Nüşir:

Mubammad Samı-<AlJiih l,Ciismi, Ma~ba'a-i '.Alimi, Dahli 1945).; S.K. Bhatnagar: History of the M.A.O. College, Aligarh 1969., Asıa Publishin House, Sır Syed Hall Publications, No: 1.; Sir Sayyid .Al;ımad lJiin: Mosiifirüıı-ı London, {Murattib: Ş.M. İsmü'il Paııipati, Maclis-i Taralp;d-ı

Adah, Lnhore 1961).; M. Hadi Hussain: Syed Ahmad Khan, (Published by M. Munir Skaikb, İnstitute of Islamic Culture, Club Road, Lnhore 1970).; Shan Muham.mad: Sir Syed Ahmad

Khan, A Political Biograplıy, (Published by Manzoor Alımad, at Manzoor Printing Press and Puhlished by Shahbir Ahınad Universal Books, Lnhore 1976).; Mzal Iqbal: Life and Times of Molıammed Ali (Published by Muhamıruıd Aslıraf Dan, Honorary Secretary for İnstitute of

İslamic Culture, Clob Road, Lahore 1974).; Şams :ıl-'Ulama ?ılaulana Al~ Hsayn Halı: Hayiit-i Ciivid (İhtiınam: M.A. Salam, Aiyna·i Adab, Çauk Miniir, Lnhore 1966., Aşraf Press Lnhore).

9 Safarnüma, s. 3-6.

66 ŞEYKET BULU

Lucknaw)'dan yetişmiş bulunan yüzlerce bügin Üe bir araştırma merke.zi olan Dar al-Musannıfin {kuruluşu: 1913, Azamgarh)'m yayınladığı

değerli tarihi eserler, Hindistan ve Pakistan'da o safsataları çürütmüş ve kurucusunun çizdiği ortayolda uzun mesafe almış bulunmaktadır­lar. Ne var ki Şibli, bütün ömrünü verdiği bu duygulardan. birden sıy­rılıp "bugün literatürün önemli bir bölümünü oluşturan basın organla­rmın can damarı olduğuna" {s. 75) inandığı, "Basın Özgürlüğünden Türkiye'de eser bulunmadığını" (s. 75- 76) acı bir dille eleştirir. Aynı şe­kiliJe sansür müessesesini aşırı davranışlarmdan ötürü kınar10• Ancak onları günün koşulları ve "eğitim ve öğrenim.in devlet eliyle bir merkez­den yürütülmesine bağlar {s. 75). Aynı şekilde Türklerin sosyal yaşamı­nı, özellikle, kadınlarm yararlandıkları, o günkü kısıtlı, hakları taklide ş ayan bulur. Türklerin m.isafirperverliklerini, yabancılara sağladıklan imkan ve onlara karşı gös~erilen yakınlığı bir türlü unutamaz. Ama A­rapların Batılılar karşısında duydukları ezikliği ve katlandıkları aşağılık duygusunu da bir türlü affedemez {s. 13). Istanbul'un sanat abidelerini bütün ihtişanııyle verirken, gözü, birden Başkent'iiı müslümanlarla meskfrn. (Sirkeci, Beyazit, Fatih, (s: 41) kesimine ilişir, oraların ·pislikten geçüem.iyecek bir durumda· olmasını garipser (s. 41). "Galata'ya bakar­saıiız, orasını AV):'upa'nın bir parçası sanırsınız; dükkanlar yüksek ve düzenli, yollar geJ#ş ve düzgün, çamur ve pislikten eser yoktur" (s. 41). Hele Hindistan'da sık sık görmeye alıştığı Ş~ar Bag, Naşa1: Bag ve benzeri bariKulade bahçeleri anımsadıkça, Gülhane Parkı'nı pek basit bulur. Bütün İslam aleminin gıptayla hasretini çektiği bu muazzam Baş­kent'te Halk Konferansları için büyük bir salonun bulunmamasını hay­ı·etle karşılar (s. 44).

Kendisini de Ümera sınıfından sayabileceğim.iz Şibli, Hindistan'­daki küçük küçük Riyasetlei:'in, yapmacık Şehzadeler'in binbir gece masallarını andıran tantanalı yaşamlarını iyi bilmektedir. Bu nedeııle, Istanbul sokaklarmda Vezir, Paşa vb. Devlet Ricalinin, sıradan bir vatandaş gibi, serbestçe dolaştıklarını anlatarak, okurlarma Hindis­tan'daki Özel ingiliz Kolonileri Üe sözde Şehzadelerin olağanüstü ya­şamlarını hatırlatınayı amaçlar. Ayrıca, Ahbasi, Fatim.i, Endülüs E­mevi'lerin yüzer, Timuı·luların ise ikiyüz yılda zevk ve sefaya dalıp egemenliklerini kaybettiklerine işaretle, Osmanlı İmparatorluğu'nun altı­yüz yıl gibi, uzun bir süre ayakta kalmasının sırrını bu sadeliktc aramak gerektiğine inanır.

10 Şibli sefernamesinde bir · basımevinde kendi önünde basılaıı Şıırh-ı A~iiid al-Nasafi'. den ,?...} ,:r 41 YI bahsinin tamamen çıkartılmış olduğunu belirterek başsorumlulann bunlardan habersiz olabileceklerini söyler, s. 77.

ŞİBLİ'NiN SAFARNAMA-İ HAKKINDA BİRKAÇ NOT 67

Bu sefername bize çağdaşı benzeı·i yapıtlada karşılaştırma olana­ğı sağlamalı:a ve Doğu ile Batı'nın, hatta yakın komşular~m bir kıs­mıyla, bir Hintli bilginin bizleri hangi açılardan ele aldıkiarına çok ö­nemli bir örnek teşkil etmektedir. Bir de Türklerin azınlıklara karşı takındıkları taVJI ve hareketleri, onlara sağladı!cları dini hoşgörü, sos­yal ve ekonomik olanakları tanıklarıyla ortaya koyarak, uzun anlaş­mazlıklarm temelini oluşturan bu sorunu gayet gerçekçi bir açıdan de­ğerlendirip, ülkesindeki İngiliz yöneticilerin dikkatlerini çekmesi ba­kımından da çok önemlidir. Bize göre yazar,, elden geldiğince tarafsız kalmaya itina göstermekte, bunu yaparken de gerçekleri zedeleyebi­lecek abartmalardan titiz~le kaçmmaktadır. Bu nedenlerle, sonuç olaı-ak denilebilir ki, bu kısa çalışmamızda, bazı önen;ıli noktalarını he­lirlediğimiz sefernamedeki bilgilere,' hem orijinal veriler olarak hakıla­bilir, hem de yakınçağ tarihimize ışık tutahilecek önemli bir kaynak. Ayrıca, Pakistan ve · Hindistan Müslümanlarının bizlere karşı besledik­lerini bildiğimiz yakın ilgi ve içten duygularm menşeinin nerelere değin uzandığının aniaşılmasına da yardımcı olacağını u~arız.

ÇEVİRİ ve AÇIKLAMALAR

A.çıkl.amalarda .gerekli görülen yerlerde şu iki esasa uyuldu:

a) Cünıle,. h~eşikler ve başkaları, önce metindeki sözdizisine göre anlaınlandırıldı. Örneğin, .s"' J...c.l- jl::--1 _,s::.;ı cümlesi sözdizisine göre, "onlara veya onları imtiyaz vardır". Oysa asıl anlam, "oJ:!.ların ayrıca­lıklan vardır", "onlaı· özel bir yere sahiptirler" şeklindedir. Aynı şekil­de s- .~ S ~J;> bileşi~, "hay:retin gözüyle", "hay:retin gözünden", "h.ay:retin bakışıyla veya bakışından" biçimindedir. Asıl anlmsa "hay­ret gözüyle, hay:retli bakışla, hay:retle" demektir. ~~;s- ..,..ı tanılama

dizisi de, "bu çokluktan, bu çoklukla" şeklindedir. Asıl anlam, "o ka­dar çok, o ka daı- bol, çokça" biçimindedir.

b) Yukardaki açıklamadan anlaşılacağı üzere, sözdizisi anlamını, metinde kasdedilen a.nlam veya anlamlar izlemiştir. Kimi yerİerde ise metindeki yakın anlamlar da verilmiştir. Ancak bu . açıklamalara Urdu­ca sözlük gözüyle bakılmamalıdır. Çünkü verilen aıılamlar, yalııız bu metin gözönünde bulundurularak düzenlenmişt-ir·

TÜRKLER'İN İLMİ DURUMU

İslam, dünyanın hangi bölgelerine hükmettiyse oraların yerli11

dilleri, gerçi tamamen yok olmadılaı·. Şu kadarı muhakkaktır ki, bilim

ll $L l\Icrnlekctle ilgili, ülkeye ait, yerli . ._; _;; Ulusal · karşılığında kullanılmaktadır . .

68 ŞEVKET BULU

dili niteliği mevkii12, o yerli dillerden çıkıp13 Arapça'ya geçmiştir. Hin­distan, İran, Mganistan ve İspanya'nın yerli dilleri gerçi büsbütün de­ğişiktiler. Fakat bilim dili, hepsinde yalnız Arapça olmuştur; şimdi de Arapçadır. Türkler de bu genel etkinin dışmda kalmadılar 1 4. Ancak bu

· hususta onlar, tüm İslam ulu5Ian arasında özel bir yere sahiptirler15•

Çünkü Arapçaya saygı duymakla birlikte16 onlar, kendi~"ı: dillerini de. bilimsel verilerden18 yoksun ··bırakmadılar19• lOasik Bilimler'in2q hakini olduğu günlerde21 , Türkçe'de adı geçen bilimlerin hepsf~2 ·vardı; şimdi

de ~evcuttur. Hayretle2~ gördüm ki, İbiı :ijaldün'un Tarih-ı 'fabari'si, İbn :e:illi~an, Malp-izi ve başkalari son derece hacimli es.erlerdir. Bazı­ları yedişer24 ciltliktir ve onların hepsinin çevirileri Türkçe'de mevcut­tur. Türkçe'nin tersine, İran ve Afganistan'd~ o çevirilerin bir benzeri dahi bulunamaz. Türk Dilinde kendi telif eserlerinden haska25, çeviri eserler zikredilirse uzun26 bir liste hazırlamak gereJ.cir27•

Birçok dili iyi bilen28 bir dostum gerçek durumu anlatmak üzere29

{övünme değil) bana dedi ki, Fransız Dilindeki. tarih, drama, seyahat­name, güzel yazı yazma ve belagit kitapları o kad3! bolcasına30 Türk­çe'ye ·çevrilmişlerdir ki, Fransa'nın tüm edebi .biliınJ.eri Türkçe'ye ak-

.12 ~ IS" .• !• ..... ~ İlmi haysiyet mevkii, bilim dili niteliği mevkü.

13 f ,jP." Seçip, söt.."iip, kapıp, alıp, çıkanp.

14 cJıi ~ Müstesna değil, dışında değil, dışında kıılmadı. .

15 J..l:.- Jl:::-1,_<:.;1 Onlara imtiyaz var, onlar özel bir yere sahipler.

16 S .:..oU.I .S Lı4j ~.r Arapçaya saygı duyarak, Arapçaya saygı duymakla birlil..-te.

17 ~1 Kendini,. özünü, kendilerinin, kendinin .

. ıs 4i!)> Maliye, hazine, çok mal. zen~, veri. .

19 lp 1,; y. ~ r _,~ Mahrum etmedi, yoksun bırakmadı.

20 "-.u r _,k lsliim aleminde eskiden revaçta olan ilimi er, klasik bilimler.

21 t.# .:..... _,):-s ~-Jj r _,k ~ 4i~j ~ Ki o zaman k)iisik bilimlerin hakimiyeti vardı, kliisik bilimlerin hakim oldoğu günlerde.

22 ,J.,l...IJY. Serinin tam~, serinin hepsi.

23 $' .~·S .:;..~Hayret . gözüyle, şnşkııı balaşla, hayretle.

24 ~ .:ı_, ~ .;;.L.;..L.. Yedi yedi elltlerde, yedişer ciltlik.

25 o _,)\ı;. S .;;.l.oz.....; J-.>1 S S j Türkçe teliflere ilaveten, orijinal TürkÇe teliflerden · batka; Türk dilindeki orijinal teliflerden başka. .

26 ı> ~ Büyük, geniş, kocaman, uzu:n.

27 J y. J _J' J~ Hazırlamak gerekecek, hazırlamak gerekir.

28 .p ~l. S Lı _,.;4 j.)J...::.. J>:' Ki o birçok dillerin mahiridir, birçok dili iyi bilen.

29 J.:J_,k S ~\ _, Lı~:! Vaki olanın beyanı olar~ vaki olanı anlatmak için, gerçek doru­mu anlatmak üzere.

30 S'! .:;. . .JS' efi O !'adar çok, o kadar bol, bolca'sına:

ŞIBLi'NİN SAFARNAMA·İ HAKKINDA BİBKAÇ NOT 69

tanlmıştır31 dense abartılmış olm~z. Modern Bilim ve Sanat32'tan da yüzlerce eser çevrilmiştir. V e işte o çevirilerin eseridir33 ki, Türkiye 'nin tüm Fakülteler34'inde, Sultaniye ~ektebi hariç35, o bilim ve sanatlann öğreni­mi, ya1mz Türkçe oliuak36 yapılmaktadır . . Hem de yüksek seviyede37 •. . \

Bağımsız eser (çeviri olmayan) yazma geleneğP8, hiç te az değil-dir39. Modern Bilim ve Sanat'ın bütün dallarmda40, bol hol eser yazil~ maktadır41 • Fcikülte ve okullarda okutulan kitaplar, .genellikle, bağım­sız t elif eserlerdir; ·çeviri değildir. Yeni yazılan eserlerin hepsini tamya­cak kadar bol vakit ve fırsatı nereden bulabilirdim42

• Elbette kendi zevkimi okşayan43 Tarili ve Rica! (biyografi)'le ilgili kitapları bizzat inceledim. O gözlemime dayanarak44 diyebilirim ki, ArapÇadan sonra45

,

Asya Dillerinin hiç birisinde46 Türkçedeki kadar tarihi sermaye {tarih ·kitapları) .yoktur. Hatta bir. bakıma47: o {Türkçe), Arapçaya tercih edi-· lebilir48• Arapçadane kadar tarih kitabı varsa sırf siyasi olaylarla dolu:. dur49. Bütün çabalar ve itinalar rivayet50 kur.allarma verilmiştir.51 Arap-

31 j lJ"T Gelmiştir, _çevirilmiştir, aktanlmıştır. .

32 ·~~ ' <;_,:J J (J~ Yeni bilim ve sanatlar, modem bilimle~, müsbet bilimler.

33 .J> jı' IS' <$"1 Onun eseridir, onun sonucudur, işte onların eseridir.

34 ~l.S"Yüksek ol.."Ul, fakülte.

35 JUJ.. ...,..::..<:.: f.: Mekteh·i Sultani'nin d.işııı~a, 1ılekteb·i Sult~ hariç.

36 ../' Jy. ~ 04j Sj Türk dilinde ol\ır, Türk dilinde yapılır, Türk dilinde verilir.

37 J. ~ J~ ~~ Yüks~k derecede, yüksek düzeyde, oldukça kaliteli.

38 . ~IJJ IS'..:,~ JA:-,.. Bağımsız telif geleneği, bağımsız eser yazma veya verme.

39 vi t ~Pek az değildir, hiç de az değildir, hiç de küçümsenemez.

40 J. c)_,>~ S Dallarında, kollannda, bölümlerinde.

41 V!"' ı./' ;l>;-~ Yazılmaktadır, yazılıp durmaktadır.· .

42 ~ t:S:J.,. 04-5" _; c}y JJI ..:;....., ) J..Ü ...,-1 J~ O kadar zamam veya fusatı nere· den .bulabilirdim. ·

. 43 .;;Iy .,S J.i,. _s~l Kendi anlayışıma uygun, kendi zevkime göre veya uygun.

44· J'. L:.ı S c.r":" Ki onun üzerine, o temel üzerine, ona v~ya onlara dayanarak.

45 ~ S ~ J" Arapçanın sonra, Arapçadan sonra.

46 ~~ .. v:- c)l~j ~Hiçbir dilde... yoktur.

47 .s• .löil.!. ~1 Bir bakıma, blı açıdan, bir yönden.

48 J....~ c='=' j J. ~~ Arapça üzerine t~rcihi v~dır, Arapçay:ı tercih edilebilir . .

49 "So~ lS' .:>Wl J o .:ıl.. Sadece siyasi vakalar mecmuası dır, siy~i olaylarla dolu· dur, politik olaylar koleksiyonudur.

50 ~IJJ J_,..,.l Hadis naklinde uyulan esaslar, hadis nakli k~allai:ı.

51 ~ı_,; ' • ..u.l.;

70 ŞEVKET BULU

çanın hilafına Türkçe tarihler, tarih felsefesi prensipleri olan ilke ve me­todlara52 göre yazılınak-tadır ki A vr,upa, bu bilini dalını~3 o ilkeler üzerinde olgunluğun doruğuna54 ulaştlrmıştır. Mülkiye Mektebinde ders kitabı ola­rak okutulmakta olan tarihleri kısaca55 inceledim. Bütün olaylarda sebep ve netice prensihP6 millahaza edilmiş57 , yer yer muhakeme, incele~e ve eleştiri yapılmıştır. Bunun yamnda58, her devletle ilgili bölüm sonunda, o dönemin u_ygarlık, ahlak ve bilimsel durumu ayrıntıl~rıyle gösterilmişth.

Çok faydalı59 bir biyografi serisi60 vardır. Adı Meşhur Adamlar'dır.

Olgunluğa erişmiş, ünlü kişilerin hayat öyküleri61 fevkalade güzel ye tatlı bir üslupla kaleme alınmıştır. Ne yazık ki62, bu seri eksik63 bıra­kılmıŞtır. Yoksa64 çok yararlı bir koleksiyon olurd1,1. Şu günlerde65,

özel bir türden66 olan çok geniş bir ansiklopedi yazılmaktadır. Adı I}:ii­müs al-Aqam'dır. Bu hacimli eserde meşhur kişilerden başka, ünlü kent, yapı ve tarihi yerler bulunmaktadır. Esere, hazırlanmasında yararla­nılmış olan, Arapça Fransızca ve öteki dilleı·deki kaynakların bir listesi eklenmiştir. Arapçalarının adlarını okudum, sqn derece nadir ve güve­nilir kaynak eserlerdir. İstanbul'dan başka hiç bir yerde67 bulunamaz­lar6B. Bu ansiklopedi alfabetik sıraya69 göredir. Şimdiye70 kadar (onbi­rinci harf olan) Z'ye . ul.aşmıştır (s. 71-73).

52 JJ..,I , J-1 Esas, metod, ilke, prensip, temel.

53 J;.:..j ...,..1 :Bu bilimi, bu bilim dalıw, bu sanatı.

54 Jlf ı-;:1 ~ :i\1ükemmellif,-in zirvesi, olgıınluğun ılonığlı.

55 J,JJb J~l Kısaca, özet olarak, özetle.

56 ~ l) y~l J ..:..J., !Uet ve sebep zinciri, sebep ve netice serisi veya prens~i.

57 .f>4(J j; _,>J.. 1ı!ülalıaza etmiştir, gözönünde bulwıdurnıuştur, düşünmüş tür.

58 ~L S--1 Onun yaııuı.dıı, onunla birlikte, hwıwıla birlikte.

59 .~:k ~1;.: Pek yararlı, son derece yararlı, fe\'kalııdc faydalı.

60 4LL Zincir, alan, seri.

61 .}' J.j j .;..)IL.. Hayatııı halleri, hayat öyküleri, yaşanı öyküleri.

62 .s' S ıJ' J..il Ne yazık ki, üzülerek söylemeli ki.

63 (l.(' l; Eksik. yarım, başlı kalmış, noksan.

64 ~ JJ Değilse, yoksa.

65 ~ T :Bugünlerde, şu güulerde, çuğmuzda.

66 S ~ ı.J"l.;. .!J:I Hususi bir kısmın, özel bir türden, hususi bir türden.

67 ._,~ ... ~Hiç bir yerde ... yoktu, hiç bir yerde ... bnlunmaz.

68 liy ~ Nasip olmak, bulunmak, eleı;eçebilmek.

69 J, '-:"ı:i j Sıra üzere, sırayla, sırasıyla, sıraya göre.

70 .!.1; ..:;..j J v•l Şimdiye değin, şu ana değin, bugiine değin.

ŞİBLİ'NİN SAFARNAMA-İ lU~NDA BİRKAÇ NOT 71

Türkçe literatür bahsinde71 gazete72 ve dergi73'leri de anmak ge­reklidir. Çünkü çağımızda gazete ve dergiler, literatürün önemli bir bö­lümü~4 sayılmaktaclır. Üzülerek75 söylüyorum ki, bu bakımdan Türkçe literatür, aşağı bir düzeydedir76, 77 hirçokları78 günlüktür ve büyük bir tantanayla79 çıkmaktaclırlar. Yazılar80 oldukça sade ve arıclırlar. Gazete okuma zevki de tüm ülkeye yayılmıştır. Birçok kahvehane, gazetelere tahsis edilmiştir. Oralarda81 her zaman pek çok82 gazete bulunmaktadır. İşte bu yüzden oralara, kahvehane yerine, J.(ıria'tlı.ina (okuma evleri) denmektediı· .

Bütün bunlar var; ancak, gazetenin canı olan şey, yani özgürlük, ondan eser yoktur83• Bütün gazetelerde resmi kararlar ve basit84 haber­lerden başka bir şey bulunmaz. Bu tutumun sonucu olarak da Türkçe, siyasi yazı üslı1hu ve istidlal melekesinden85 bütün bütüne mahrum­dur. Ve gerçek odur ki, bir dilde Özgürlük ögesi bulunmaz ise yüksek

. seviyeli düşünce86, anlatı~ gücü87 güçlü söz88 ~e heyecanlı etkileme89

i (gibi nitelikler) dile nasıl90 ve nereden {gelecektir) {s. 75) .

. Bu sorunlarla91 birlikte şunu teslim etmemiz gerektiı: ki, gazete· \ lerin h ür olmamaları, Türkiye'nin politik durumunun kaçınılmaz bir

71 u:' _f'::. S hakkında, . . . bahsinde, . . . . zikrinqe, bahsederken.

72 J~l, J>!- Haber gazete, çoğulu ikinci anlamda k-ullanılmaktadır.

73 JL... J Panflet, mecmua, dergi, mektup.

74 J/:' 1~ Büyük parça, önemli bir bölümü, büyük bir kısım.

75 i;L... ) ..s' J_;l Esefle, üzülerek, üzüntüyle, istemeyerek.

76 .:.Jl.. S ~ Aşağılığın hali, peri.şanbk hali, aşağı bir düzey.

77 u:' .ll..ı,.j Sayıda, sayıca, sayı bakı.mı.ndan.

18 .S' ~ Çokça, birçok. bir sürü.

79 .S' y\; J yi :.S~ Büyük ihtişamla, büyük gürütüyle, büyük tantanayla.

SO .;, ;~ İbare, cfunJe, paragraf,yazı. 81 ~~ Ki ora, ki oralarda.

82 s' .;, X Çokla çoJ..'tan, çokça, epeyce.

83 ~'r .ly;o J <S" ı.S.r' ıs::....ı Onun vücudundan eser yoklur, ondan eser yoktur.

84 J_,....... Alelade, basit, değersiz.

85 J\1 .c:.-1 .JJj İstidlal gücü, istila) melekesi.

86 J~ .:,....;.> Hayalin yüksekliği, ' yüksek hayal, yüksek düşünce.

87 .Jl:.! .=... J; Anlatım gücü, anlatma gücü.

1!8 r-:JS' .>Jj Kuvvetli ifade, güçlü beyan, güçiii söz.

89 ..ı?t .} y;- Kaynatan tesir, eaşturucu eser, heyecanlı ctkilemc.

90 .r'(; .rf' Niçin, nasıl, nereden.

91 .=...~ Söz, laf, durum, mesele, sorun.

72 ŞEVKET BULU

. gereğidir92: Halkın din ayrılığı, . yabancı devletlerin rekabeti, muhalif­lerin kışkırtmaları, gazetelerin. alıartmalı yazıları, Avrupa Devletlerinin komşuluğu, bütün hunlar93 öyle meselelerdir ki onların arasında94, en öz­gürlükçü devletler dahi Türkiye'nin yapmış_ olduğunun aynısını yapar. Şu günlerde9~ Fransa'nın Cumhuriyet Hükümeti'nin Tunus'da gazete­lerin özgürlüğüyle ilgili olarak yürürlüğe96 koymuş bulunduğu yasakları gördükten sonra97, hangi insafsız yalnız Türkiye'yi suçlayahilir98 • ·

Elbett.e buradaki kitap basımıyle ilgili yasaklara911 bir ölçüy~ioo .kadar it iraz edilebilir. Burada herkesin uyması gereldi olan bir yasaya göre101, bir kimse, eski veya yeni bir kitap bastırmak istediği zaman102,

bastırılacak olan kitap, önce Milli Eğitim103'e verilir. Orada tetkik ve teftiş için müstakil bir şube1~4 vardır. O kısmın yetkilisi basılacak ki­tabı baştan sonuna · değin okur, onun verdiği rapora uygun10s olarak, bazen kitabın hasımı durdurulur veya bir kısım silme ve düzeltmeler yapılır. Bu yasaya şu bakımdan gerek duyulmuştur106: Bazı kimseler, kitap hasmada son derece sorumsuz davranmaktaydılar107; örneğin Beyrut'taki hristiyanlar hasmış oldukları kitap· metinlerindeki108 Kur'­an aeyetlerinin haşında1~·\ islami geleneğe göre, ~al Allah veya Fi. al­Kur'an, al-Macıd gibi terimierin tümünü ~ala veya ~yla Fi al-:f$:ur'an sözcükleriyl~ değiştirmişlerdir. Oysa110 hiç bir müslümanın kaleminden

92 ..1' L.a:;l <.SJJ ~ Zanıri iktizasıdır, kaçınılmaz gereğidir veya sonucudur.

93 ı..s1: Bu, şu, işte bu.

9•! ~ ~ Ki onlarda, ki onlar arasında, ki onlar muvacehesiude.

95 vv- d' Jl,.. Halilııızırdn, şu günlerde, hemen bu günlerde.

96 \jj-<.SJ~ ~ Hükmü cari kılmak, emri yerine getirmek, yfuürlüğe koymak.

97 .r~:> Görerek, görüp, gördükten sonra.

98 4:. ) } il Jl ~J.Y Suçlu bulmak, suç! uluğuna hükmetmek, suçlamak.

99 !.1 Jf !.l J J Güçlük, engel, yasak.

100 _;.U ~ .Bir miktar, bir dereceye kadar, bir ölçüye kadar.

101 .s' ..1' .~t; i~ <.ıl;: Burada genel kuraldır, berl;tcsin uyması gerekli bir yasaya göre.

102 y ... ~ Şart içeren zaman zarfı, ... zaıruın, ... vakıt, .... ce •. ca.

103 .:.;Jr .) ._:,J~ Maarifin baş ilişkisi, Milli Eğitim Dairesine.

104 ~ Kısım, bölüm, şube.

105 .jily S 6 JY.J $;1 Onların raporu gereğince, onların raporuna. uygun.

106 liT ~ ÜJJ~ Zorunlu olmak, gerek duymak, gerek doğmak.

107 \j f ~4:. "-! Al~atmak, hile etmek, sorwnsuzca davranmak.

108 ~l::SJI j;UJI Yazılmış kelimelcr, yazılan metin, metin.

109 J JJb S .JIJ:... Başlık suretinde, başlık olarak,

İlO ~)ll,.. Halbuki, oysaki, oysa.

ŞİBLİ'NİN S.-\FARNA1tiA·İ HAKKıNDA BİRKAÇ NOT 73

Kur'an hakkında öyle sözler çıkamazdı. Ondan . da kötüsü şöyledir:

Hıristiyanlar Km'an'ın bir seçmesini b as mışlardır; Hıristiy~ gelenek111 ve inancına ters düşen ayetlerden sonra kavis içerisinde (bu yanlıştır, doğ­rusu şöyledir) yazılmıştu. İslami bir hükümet elbette bu türden tasarruf­İara tahammül ede,mez. İşte ~u nedenlerdii- ki kitaplar hasılacağı zaman hükümet tarafuidan son derece ihtiyatlı ve uyanık davranılmaktadır.

Fakat ne yazık ki şu günlerde o uygulama tarzı112 itidal sınırını aş­

mış huluıimaktadır. Tahrif ve değişiklikler~ önlemek için kurulan o şube, bazen tahrif ve değişiklikleri bizzat kendisi yapmaktadır (s. 77).

· Yukarda belirttiğimiz gibi, gazeteler pek üz.erlerinde dul:ulmağa değmez113 • Fakat Türkçe yaymlardan aylık dergi114 ve mecmualar son derece takdire şayandırlar. Onlar arasında en yaygını v~ ünlüsü Ma<a. rif haftalıktll'ıı5 • Bu dergide her zaman kaliteli yazılar116 çıkmaktadır.

Bugünlerde Türkler arasında müshet hilimlerde117· uzman olan kimseler, mahatetlerini çoğunlukla o dergi aracılığı ile ortaya koymaktadırlar. Konular genellikle t.ahiat bilimleri ve modern cihazlarla118 ilgili olmak­tadır. Sayısının hiç hiril19 resünsiz olmaz. Gayet kaliteli yaymlanmak-

, tadır. TiraJı110 da az değildir. Basımevi sahibinden öğrenmiştim, 5 000 ~ nusha hasılınaktadır. Ma<arif'den başka ilmi dergiler de vardır; onlar da gayet yetenekle121 yayın yapmaktadırlar. Onlardan Resimli Gazete, Muşavvir-i Cihan ve Sarvat-i Funün'u bizzat gördüm122

• O dergilerin hepsi, ka.ğıt, yazı (harfler anlamında) ve temizli1.-ıe, kısaca dış görünüm­leriyle Avrupa'nın meşhur dergileriyle boy ölçü~ebilirler123 (s. 77-78).

lll .:ı.J~I.JJ J4 Hıristiyan gelenek, görenek ve innnçlan.

112 j..r J!). ts:...l Onun işlem yolu, onun uygulama tarzı veya yöntemi.

113 ~ l~ IJıü itina etmeğe değ~ez, önem vermeye veya üzerinde dUrulmııya değmez . .

114 JL.. J ).J.> L.. Aylık meemua veya dergi.

115 .i' L:.t>:; )~ .Y:' Ki o haftada bir çıka.r, lı:ıftıılık olarak çıkmaktadır.

116 .:ı:--\....i.. _f "":" J~ J~l Yüksek seviyeli konular, kaliteli veya bilimsel yazılar.

117 ·~.1.:- (_,k Yeni bilimler, modem biliınlcr, müsbet bilinıler.

118 ·~.1.:- ..:.. )1 T Yeni aletler, modern cihazi ar.

119 ~ .• 4.>-..: J.J) Hiç bir nü.sha .... değildir, hiç bir sııyı ... değildir. . . . 120 .::,...1..!1 .)I.LJ Yayınlanan miktar, yayınlanan adet, tiraj.

121 ~ ~Ü ..:...ı.Lr Gayet k~iliyetle, son derece yetenekle.

122 .i' ~Jjf <S' .~ lS~· Benim gözümden geçmiştir, görmüşiimdür, gördüm.

123 ~ J f lS .r' ·~ Rekabet ederler, boy ölçüşürler, aynı seviyededirler.

74 ŞEVKET BULU

BASIMEVLERİ

Orada Basımevleri bir hayli124 çoktur. Harflerin güzelliği125, oku­naklıhğı ve görünümleri eşsizdir126• Bir Türk bilgini olan Ahü al-Zıya'­nın buluşu olan Arapça yazının Matbaa Harfleri127

, bütün diinyad~ eşsiz sayılmaktadır. Bugün, dünyanın çeşitli yerlerinde basılan Arapça kitaplarm en kalitelilerinin Beynit'ta yayınlanmış bulunan· eserler ol­duğu kabul edilmektedir. Fakat Beyrutlular bana dediler ki, aslında bu · harfler Türklerin buluşudur, biz onların taklitçileriyiz. Çünkü128 İstan­bul'da genellikle129 Türkçe kitaplar basılmakta ve buralara (Hindistan) ge~emektedir; işte o yüzden Beyrut daha çok meşhur olmuştur-. Refah düz.eyi12Q veya genel bilinçlenmeniıi bir sonucu olarak İstanbul'da ne kadar kitap basılıyorsa hepsi de son derece kıymetli131 ve kaliteli kağıt­lara basılmaktadır; Mısır ve Hindistan'da tam tersidir. Zira o memle­ketlerde ayakkabı temizlerneğe yarayan kağıtlar kitap basımmda kul­lanılmaktadır . Bunun asıl nedeniyse, o ülkeler halkının bilimin anlam ve değerini hala anlayamamış olmalarmdan başka bir şey olamaz.

Şurası üzüntüyü muciptir13: ki Türkiye'de hiç bir basımevi, Hindis-

. t an'daki Naulkişvar Basımevi kadar geniş {teşkilath) . ve zengin değil­dir. Bunun yanında ş urası da üzücüdür ~' basımevlerinin çoğu başka milletten olanlarmdıı·133 • Az önce sözünü ettiğim Ma<arif Basımevi'nin

salıibi bir hıristiyandır. Müslümanlarm sahip oldukin basımevleri ara­smda Tercüman-ı I;Ia~i~at, Matba<a-i <Oşmaniya ve Şirkat-i Şal].afiyya seçkin olanlardır. Onların hepsini gezdim gördüm134

• Şirkat-i Şa];ıiifiyya

ortak sermayeyle kurulmuşturm, ortaklarİn hepsi de müslümandır. Bu bakımdan orası anlatılınağa değeı:136• Tüm sermayesi, 18 000 Pound' -

124 ıs• .;.. j.f ~li Pek çok, bir hayli, hayli çok.

125 Jt..t..... Temizlik, intiznm, ol,:ıın:ıklılık.

126 <J:i '-:'IJ':" IS' .:ıl Oıılann eşi yoktur, benzerleri yoktur, fevkalade.

127 ~l1 Matbaa harfi (daha ziyade neillı hnrfıler için kullanılır).

128 '-<:;J~ Şundan dolayı, şu sebepten ki, çünki, zira.

129 .J. J )• ~~ Umuıniyet!e, genellikle, genel olarak.

130 JU..I ~ J' Rahatlatan hal, zenginlik, refah düzeyi.

131 ._;...,; Kıymetli, kaliteli ..

132 ..) .5' ..:..4 J cJ' _,_;1 4! Bu üzülecek bir durnındur ki, şurası üzüntüyü mucibdir ki.

133 c) y J; Jf Başka Uluslar, yabancı nıilletlerden, gayri Müslüm milletlerden olanlar.

134 J ~ Gezdim, gezip gördüm.

135 .1' (ü ... •J O .. .. k:ıimdir, o . . . kuruludur, o . ... kurulmuştur.

136 ..i' _P'~ ,Y.li Zikredilmeğe değer, awlmnğa değer.

ŞİBLİ'NİN SAFARNAMA·İ HAKKINDA BİRKAÇ NOT 75

dur, yaklaşık 200 000 rupi~. Tüm işlemler makine vasıtasıyla yapılır. Makine bir hayli büyüktür. On, oniki baskı makinası çalışmaktadır.

Oı·ayı ziyaretim sırasında . Bu]Jiiri'nin Şarl].'i al-<Ayni (hadis kitabı) basılıı:ıaktaydı; o ana kadar büyük iki cildi basılıp bitmişti. Matbaacı­lar diyorlardı ki, bunlar gibi, sekiz cild daha vardır. Bütün İstanbul'da ortak basımevi yalnız burasıdır. Öyle ya, önce Müslüman ticareıle niçin uğraşsm137 ! Bir rasiantı eseri olarak138 o işi yapsa dahi birkaçı birleşipll9

neden yapsınlar! Bu bakımlardan o hasımevi bir çeşit olağanüstü ha· diselere girinektedir (s. 78- 79).

KÜTÜPHANELER

Konuları sıralama ve aralarmda uyum sağlamak için kütüphaneler ~ahsine geçtim; değilse kişisel zevkim ve yolculuğumun amacı bakımııi­pan hepsinden önce ve ayrıntılarıyla yazınam gereken asıl konu buydu. ~erçek odur ki, Türklerin bilimsel hizmetleri arasmda en çok taktir ve 9vgüye hak kazanan şey, işte o kütüphanelerdir. İslam aleminde bugün Öğrenim ve öğretimin lafı edilen bölgeleri140 Hindistan, Arabistan, lVh­sır, Şam, Mağı:ib, Fas ve İı-an'dır. O ülkelerin çoğunun ilmi sermayelerini ben gözlerimle görmüşümdür. Görmedikıerimse, görmüşle .denk14

L de· nchilecek kadar güvenilir142 kaynaklar sayesinde bilinmektedir. İşte bu temele dayanarak kesinliğe yakın bir ifadeyle143 diyebilirim ki, İslam ~ileminin tamammda Arapça eserlerin en zengin merke~ ~stanbul'dur.

Bu kentte bulunan tüm kitaplıklarm sayısı kırkbeştir. ~aşr·ı Hu· mli.yün144 (Topkapı Sarayı)'da bulunan ve oldukça eski olan Şahi Ku­~ubbii.na o sayının dışındadır. Bu kütüphanelerdeki kitaplarm hepsi, 85 000 cilttir. Gerçi bu l'akam büyük bir sayı değildir. Bizim Hindis­.tan'da o sayıdan daha çok kitap bulunabilir; fakat İstanbul'dakilerinin tercih sebebi, kitaplarm mükemmelliğiyle üniklikleri hakımmdandır. o kütüphanelerden birkaçının adları aşağıdadır:

137 jL(i i.J .>:?" ~V. J~ Ticarete ellerin,i niçin sürsünler, ticareıle niçin uğraşsınlar.

138 5 ~ J .jlzl ~ Bir rasiann yüzünden, bir raaslantt eseri olarak.

139 _,( ~ , .r<J.. Birleşip, bir araya gelip, ortakJaşa.

140 ~ .:ı.J-A> ır. Jl:i.) .. nt..l İslam aleminin o bölgelerinde ki, lsla.m iiieminin ......

edilen bölgelerinde. .

141 .i" .f.l J_ _j' ~.) Görıniişle beraberdir, görıniişle denl.."ti.r.

142 .s,i Sağlam, güçlü, güvenilir.

143 ~L .} ~ .jlS"' Yeterli bi.lgiyle, kesinliğe yakın bir ifadeyle.

144 i.J J~ J..ı. _rA; Topkp~ sa.rnyı.

76 ŞEVKET BULU

Kutuh]ıana-i Cami<ı Ayasöfiya

Kutuh]ıana-i Cami'ı Bayazid

Kutuh]ıana-i Camic Yol {ye~ cami herhalde)

Kutub]ıana-i l:fa~idiyya ~adim

Kutubijiina-i 'Aşir Mandi, Şay]ı al-İslam

KutubiJiina-i As'ad A.fandi, Na~ib al-Aşı-af

Kutubb-ana-i Camici Mul}.ammad Fatil.ı

Kutuhbana-i l:famidiyya Cadid

KutubiJiina-i 'Ali Paşa Şahid

Kutub]ıana-i Nür-i 'Olimiiniyya

Kutubijiina-i Lalabi (Laleli olmalı)

Kutuhl}ana-i I;Iakim Ogli 'Ali Paşa

Kutup}Jana-i Mul.ıammad Paşa ~oprüli

Kutupbana-i ~ıliç 'Ali Paşa

Kutuhbana-i Vali al-Din Mandi

Kutup}Jana-i Sali~yya

Kunıb]ıana-i Fayz Allah Mandi

KutubiJiina-i Sul!an Mul.ıammad ~azi Zada

Kutubbana-i Cami'ı Valda Sııl!iin

KutubiJiina-i <.A,?f Mandi

Kutub]ıana-i Şahziida Damiid İbrahim Paşa

KutUbbiina-i :{:Iusro Paşa

Kutuhbana-i Mihr Şan

Kutuh{tiina-i ·Mul.ıammad Afandi

Kutuh]ıana-i Mus~afa Mandi

Kutubbana-i Tavfi\: ı\fandi

KutubiJiina-i Sıılaymaniyya

KutubiJiina-i Mul.ıammad Mandi Muriid

Kutubbiina-i Ragıb Paşa.

Onlardan onbeşinin aynntılı katalogları basılıp yayınlanmıştır. Her­halde geri kalanlar da yavaş yavaş yayıiılanacaktır.

ŞİBLİ'NİN SAFARNAl\IA·İ HAKKINDA BİRKAÇ NOT 77

O kütüphanelerin kendi adlarından da anlaşılacağı üze:re145, eski paşa ve ilerigelen kimseler kurmuşlardır. Hepsi de146 halkın yarauna vakfedilmişler. Her kütüphanenin yaıubaşmda binanın tamiri, yenile­me, döşeme, basit demirbaşlar, görevlilerin aylıklan gibi belli giderleri147

karşılayabilecek kadar vakıflar yapılmıştır. Bu sayılanlara bakılınca, itiraf etmek gerekmektedir ki; bilimsel cöme~te Türklerin mevkii, ö­teki İslam uluslarmdan .daha yüksektiı:. Hindistan'da uzun bir süre148

İslami hükümeller bulundu, hem de büyük şan ve şerefle yaşadılar. Bü­yük büyük Vezirler, ünlü ünlü Emirler gelip geçtiler; ama onların bugün tek bir ilmi (anıtları) anıları dahi bulunmamaktadır.

Bu kütüphanelerden şu meselelerin kanıtı dahi çıkartılahilir:

Türklerde Ü mera Sınıfı (ki onlar başka uluslarda nisbeten bilgisiz bir zümredendirler), okur yazar kimselerdi; hem de yüksek bir düzeyde149

öğrenim görmüşlerdi. Çoğu kütüphanelerde vakfedenlerin kendi telifleri veya elleriyle istinsah ettikleri eserler bulunmak-tadır ki işte bu eserler, o vakfeden kimselerin eğilim ve geniş görüşlülüklerinin tanıklandı.i-lar. Bundan başka, araştırıla araştırıla bir araya getirilmiş olan mükemmel ve ünik eserlerin kalitesinden onları toplayanlarm bilimsel zevklerinin1so oldum olası151 bir zevk olmadığı kolaylıkla tahmin edilebilir (s. 79-81).

Türklerin yazmalara karşı özel bir itinalarıısı olduğu anlaşılmakta­dır1s3. Bu nedenle onlar Avrupa'nın çalışmalarmdan bu alanda da ya­yararlanmışlardır. İbn Rüşt, Aristo'nun kitaplarının son derece yararlı ve geniş kapsamlı154 bir özetini yazmıştı, o özetin orijinali kaybolmuştu; fakat Latince'ye yapılan çevirisi birçok Avrupa Kütüphanelerinde ha­lam mevcuttur. Bir Türk bilgini olan Esat Ef~ndi, o Latince özeti A­rapçaya yeniden çevirmiştir, yer yer birkısım ilaveler d~ yapmıştır. Ben bu çeviriyi Ragıp Paşa Kütüphanesinde gördüm. Çok hacimli bir koleksiyondur. Türklerin bilimsel çalışmalarınıİı. da güzel bir örneği (s;83).

14S .04::- olduğu gibi,... üzere.

146 '-:-" ..f ..,._. Tamamı, hepsi, tümü, baştanbaşa.

147 .jJL..:... J,.... .. Basit giderler, normal giderler, belli giderler.

ı48 o!,...':; 1.J,;; J.. Uzun bir vakte kadar, uzun bir süreye değin.

149 lS" f.' J.l )~1 Yüksek derecenin, yüksek dereçede, yüksek bir düzeyde.

ıso Jl..i... ~ nmi zevk, bilim anlayışı, bilimsel duygu.

ısı J_,....... Basit, oldumolası.

1S2 1.:.:..1 ..,-l> Önem verme, özel tutl.."U, içten bağlılık.

153 .../' li_,... ( _,1.... Anlaşılmal.:ta, anlaşıldığuıa göre.

154 C:"~ Toplayan, kapsamlı, içeren.

155 d; .;..:;J ..,-1 Hiilii, şimdiye kadar, henüz, ~ugüne kadar.

78 ŞEVKET BULU

Tarih ve edebiyat konularmda bir kısım öyle telifler gördüm ki, ÇOktanheriJ56 araştırmakta olduğum birçok yenilikleri Onlarda buldum. O şekilde telif tarzı, halihazırdaki15~ Avrupa teliflerinden başka, hiç bir yerde bilinmemekteydiıss. Örneğin ~azt'lar (Hakimler)'m davranışları hakkında birçok kitap yazılmıştır; fakat kimse şu yöne öne~ vermemiş­tir: .Yargıçların hayat öyküleri159 yanmda mahkemelerde verdikleri ka­:rarlar ve uyguladıkları yargı usullerini160 de nakletmeiller ki onlar, bugünkü yargı usli.neriyle.161 karşılaştınlabilsin. Yeni Cami Kütüpha· nesinde bu türden bir eser bulunmaktadır. Müellifin adı Ebu Bekir Muhammed b. J;lalaf Vaki"dir. Çok eski zamanlarda yaşamış bir yazar· dır . . Bütün vakalar (davalar) 'ı nakledenlerle birlikte, kesintisiz olarak, belirtmektedir. O eserde müellif, her şahsın biyografisiyle }>irlikte, birçok mahkeme kararlanın ve önerilerini de nakletmeyi, davalann cinslerini açıklamayı iltizam etmiş bulunmaktadır (s. 83- 84).

TEKKELER

lJiinJ.<al].'lar'a .burada 'fekke demekteler, sayıları da bir hayli ka­hanktır162. Hükü,metçe hazırlanmış olan en son raporda 350 Tekke adı, bulundukları yerler ve diğer durumları ayrıntılarıyla yazılıdır. Ancak Tekke sözünden. bizim ülkede kullanılan anlam kasdedilmektedir. Bu ülkelerde Tekke, gayet şaşırtıcı ve cömertçesine bir gelenektir ki, ger­çekten çarpıcıdır. Bütün büyük kentlerde, her memleket ve her Fuka için ayrı ayrı Tekkeler bulunmaktadır. Ö memleket veya Fırka'nm yol­cum birden çıkagelirse163, hiç bir güçlükle karşılaşmadan164, orada Tekke'ye girebilir, istediği kadar da165 kalabiliı-. Yemekler ve bir öyün-

156 .s' .:...lo Çoktıınberi, çol..-tandır, uzun süredir.

157 J JL,.. .:..~ Halihazırda yazılan eserler, şimdiki yazılıın eserler.

158 li~ ~ Öğrenmek, bulmak, bellemek, anlamak. . ~

159 ""L.. ..f J .ü j .:.. )IL,.. Hayat safhalanyla beraber, lıayat öyl.."iileriyle birlil..-ıe.

160 (ıs:...1 , r-'~ Usül, prensip, tarz, iıdenen esas, uygulanan yöntem. ~)" Yol,

gelenek, yöntem, usül, tarz.

161 .:..l...U.. Jt........t.;l ı...~J. Davaların yarb'llama esası, yargı usulü, yargı yönteaü.

162 .J> .s' .:..;s' Çoktur, boldur, knbankll.

163 t.:L'(;T Habers.iz gelmek, ansızın gelmek, çıkagelmek.

164 !.1) !.IJJ J ~ .sS~ Hiç bir türlü güçlük veya yasnksız, . hiç b.ir yasakla karşılaşmadan, kolayca.

165 .J>~ .!t ~ Ne zııinnna kadar isterse, istediği kadar, gönlünün çektiği kadar.

•.

ŞİBLİ'NİN SAFARNAMA-İ HAKKINDA BİRKAÇ NOT 79

lük166 çay parasız verilir. Bu cömertlik, o denli167 yaygındır ki, aranın uzaklığı ve ilgisizliğe rağmen, .Hindistanlılar için İstanbul, Şam, Kudüs, Halep, Musul ve Diyarbekir kentlerinin hepsinde ayrı, müstakil Tekke­ler bulunmaktadır. Onlara da et, yiyecek168 ve içecekten uygun bir miktar ayrılmıştır.

Bu Tekkeleri Emirler ve ilerigelen kimseler yaptırmış~ar; o kadar arazi vakfetmişler ki oraların gelirlerinden . Tekkclere tahsis olunmuş giderler d~a verilmektedir. Her Tekke'de bir Şeyh vardır, kendisine makul bir aylıkla yiyip içeceği verilir. Tekke'nin tüm yönetiminden o sorumludur. Birçok Tekke gezdim, bir kısmının binaları havadar ve muntazamdır. Y emeklerin çeşit ve miktarları d~ yeterlifu. Yalnız İs­tanbul' daki Tekkeler'in yıllık gideri, 400 000 rupiyeden aşağı tahmin olunamaz. Gerçekte bunlar, Türkler'in cömertliklerinin fevkalade ·ka­mtlarıdır. Şurası da muhakkak ki bu gelenek, kurulmuş olduğu çağa gö­ı·e, yersiz değildi·.

Arapça tarillerde okumuşunuzdur. İslam ülkelerinde bir grup seyyah ve öğrenci daima gezerlerdi169; o geziler ve seyahatlar işte bu Tekke ve· Zaviyeler sayesindedeydi. İbn Batuta dünyaca ünlü seyahat-

' lerinde bu · gelenekten yararlanmıştır. O ned~nle de Seyahatnamesinde bu Tekkeler'in adiarım bir bir170 yazmışor. Lakin şurası gayet olağandır­ki, bir ulusun zevali171 geldiği zaman onun yararlı önlemleri dahi za­rarlıya172 dönüşür. Müslümanların gezi ve seyahatleri, coğrafya aıaş­tırmalan, bilim öğrenme zevkleri artık tükenıniştir17-3• Çoğu Tekkeleri kendim gidip inceledim, geldikleri birkaç yılı bulmuş olan yolcular yatıp durmaktalar, ne bir işleri var ne de çalışmaları. Lucknaw Derviş­leri Ahdi'ler hakkında dinleyip duyduğum halleri burada gözlerimle gördüm. Tekke'nin idaresi kendilerine emanet edilen Şeyhler, para ve öteki mail~ da denetlemekteler; bu adamlar genellikle sahtekar ve güvenden yoksunlar. Kendileri oldul.:ça rahat bir hayat sürmekteler. Yolculara tahsis olunmuş miktarın yarısı, üçtebiri şöyle dursun, dörtte

166 j~ J .:..JJ .!-4! Bir val."tiı:ı çayı, birkereki çay, bir öğünlük çay.

167 .!Jj u~ O kadar ki, o dereceye değin, o denli.

168 ~ Yiyecek içecek ve benzerleri.

169 ı..; bJ U.~ 1.:;1; .!.1ı,l Bir grup sürekli olarak, sürekli olarak bir grup gezerdi.

170 (~ (li Adları. tek tek, adları teker teker, adları birer birer, adlan ile.

171 i.ı::. ı$ J. Kötü gün, kara gün. çöküş, zeval. ·

172 ,j~ _riu. Zararlı olur, zararlıya dönüşür.

173 U. J lil:- Gidip durdu, azalıp durdu, tükendi, kalmadı.

80 ŞEVKET BULU

birisini bile onlara vermemekteler. Hindistan'a ait Tekke'nin Şeyhi, Keşmirli' bir zattır. Birçok kadınla evlenmiş, Tekke'den ayrı bir de ev yaptırmış, çoğunlukla orada kalır. Tekke'ye heı·gün için tahsis edilmiş olan ikibuçuk Seer (iki kilodan biraz çok) etin, hemen hepsi zatıdevlet-lerinin 17

A emrindedir. Y olculara ya van yemek dahi nasip olmaz ..... . İşte bu şekilde her yıl birkaç yüzbin lira çarçur175 edilir (s. 88-89).

TERSANE

Yani gemilerin yapıldığı işyeri; çok büyük, muazzam bir fabrika­dır. Milli Savunma176'yla ilgili olduğu için Deniz Kuvvetleri'nden177:

yaz~ müsaade alınmadan hiç kimse178 oraya giremez. İyi biı- şans eseri179

olarak Deniz Kuvvetlerinin değerli180 bir yetkilisi; dostum Şeylı <AH Zıbyiin'm tanıdığıydı o zat lütfedip181 bir mcı;nuru yanımıza kattı182• ·

Fabrikayı güzelce gezdirdi bize. kapçayı iyi anlıyor ve konuşuyordu; o yüzden fabrikayla ilgili her şeyi ayrıntılarıyla inceleyebiliyorduk: Bu fabrika çeşitli bölümlere ayrılmıştır. Ana Bölüm183, çift katlı dörtgen biçiminde büyük bir yapıdır. Bu bölümde büyük büyük birçok makina (motor) bulunmaktadır, onlar vasıtasıyla yüzlerce cilıaz çalışmak-tadır. Kılavuzumuz, önce üstkatı gezdirdi bize. İlkin geniş bir salona götürdü, uzunca .bir masanın çevresinde birçok mühendis bir geminin krokisini184

hazırlamaktaydılar. Kroki hazırolunca başka bir bölüme gönderilir; orada da yapılacak geminin küçük bir örneği kı·okiye uygun olarak ha­zırlanır. Bu örnek maket185, tahtadan yapılır, küçük186 olmakla birlil.."te

174 .J'\j T ~ .j ,rÜ S..;., .rA>- Hazretin tasarru.fuııa gelir, zatıdevletleriuin eın.riııdedir.

175 .? J ~ .>4 J. Berbat olur, çarçur edilir.

176 ~ ~r Savaşla ilgili şube, Milli Savunma.

177 .u ~ ~ Deaizle ilgili şube veya dnire, Deııi.z Kuvvetleri. -J. 1

178 '-'f .. J,s' Biri ... yok, kimse ... yok, hiç kimse ... yok.

ı 79 S' .$·-' cr y !yi bir tesadüf! e, şnnımızdan, 'iyi bir şanseseri olarak.

180 j_j.u Aziz, kıymetli, değerli, onurlu.

181 S' J4 J1"'" Lütfederek, iyi davranOl'ak, lütfedip.

182 4_.> .r'-r; L.. Birleşdirmek, biraraya getirmek, yanına kntmnk.

183 (\.i.. J.L.. Yerin b~şt;ırnfı, başlangıç, ana bölüm, başköşe.

184 4..!.A,; lS" j~ .!..1!1 Bir geminin resmi, bir ,gem.ini.ıı krokisi.

185 .J> l; .>" l5'" c.S ~(!· .; ~· ~ Bu numune tahtadan olur, bu örnek tahtadan yapılır,

bu örnek maket.

186 J j .>"' ~ .> Y:' J 4 Muhtasıır olmakla beraber, küçük, olmakla birlikte.

ŞİBLi'NiN SAF.A.RNAIIL4.-İ HAKKINDA BİRIU..Ç NOT 81

gemının tüm görünümünü yansıtır187 • O örnek önce Sultan'ın incele­mesine188 sunulur. Onaylandıktan189 sonra o örneğe uygun olarak gemi­nin yapımına başlanır. Bu yapma gemi maketlerinin190 incelik ve özel­liklerini hen nasıl anlayabilirdim.. Ancak görünüşte son derece dikkat ,;e maharet işi olduğu anlaşılmaktaydı.

Bu anlatılanları görüp altkata indik. Orada da yüzlerce cihaz ça­lışmakta ve değişik değişik işler yapmaktaydılar. Bir yanda makineler çalışmakta, öbür yanda yüzlerce tonluk presler, koca koca deı:nlr parça­larının üzerlerine inmekte ve yelken çadırları hazırlanmaktaydı. Bu bi­nanın ilerisinde oldukça geniş ve uzunca bir alan bulunmak-ta; orada

· bitmek üzere191 olan ve sadece yelkenierin gerilmesi kalmış bulunan bir gemi vardı. Orada aynı fabrikada yapılıp denize indirilmiş birçok torpi­do da gördük. Bu gemilerin üstkatlarında192 hiç bir şey bulunmaz. Bü­tün gemi yıllamış kocaman bir ağacın geniş bir gÖvdesi izlenimini193

· verir. Savaş araçları ve her türlü gereç, yani mutfak, yatak odası, yemek ' ! salonu, kısaca194 her ne varsa195 torpidonun içerisinde bulunur. Klavu­

; zumuz bize bir gemiyi gezdirdi. Ancak geminin içerisi dar olduğundan ı

: kısa sürede196 n efesirniz daralmaya197 başladı ·ve alelacele198 kendimizi dışarıya attık Gerçekten de övünmeye değer yön odur ki, böylesine

;muazzam bir fabrprayı yalnız Türkler çalıştırmaktadırlar. Yöneticile­.rin tümü usta, işçi ve memurlar Türktür. Alelade199 bir mevkisi bulu­nan bir' tek Avrupa'lı bulunmaktadır, o da kıdemlilik mülahazasıyla

tutulmaktadır~<!. Motor da burada yapılmakta. Türk].eriıi dediklerine

187 .i" 1,; ~ J_~ t.U.J~ J j~ Geminin tam resmi olur, geminin tüm görünümünü yıuısıtır.

188 ıJ!" ~)1... .J" ı)\1.1.. Sultıuı'm miilahazasına, Sultıuı'ın incelemesine, tetki.kine.

189 ~ .J"_ .S.J.J.ı.:... Kabul edildikten sonra, onaylıuıdıktıuı sonra.

190 ıJJj~ J.t; ıJI Bu yapma gemiler, bu gemi maketleri.

191 ~.} _f c.S.Jl;i Hazırolmaya yakın, bitmek üzere olıın, bitmek üzereyken.

192 ~.):ı _f .t,JI Üstün derecesi, yukan kat, üstkat.

193 _flj T Jü Görünür, gözül.iir, izlenimini verir.

194 ~,;. Yani, kısaca, kısacası. ·

195 ~ ~ Heme, neler, neler varsa.

196 ,_,... J:ı c.S~ft Kısa zamanda, hirazdıın, biraz sonra, az sonra. - -197 lSj #' r:ıl) ... • Nefesimiz daralmaya başladı, nefesimiz tutulmaya başladı.

198 j T J..'(; ~ 4 c.S~ ~ Çalıuçak dışanya çıktık, alelacele kendimizi dışan attık.

199 ~ .J:ı J_,...... Basit. bir mevki, alelade bir yer veya mevki.

200 f ı$ ~.) JL$: Olduğu gibi lıuakılmıştır, dokunulmam.ıştır, yerinde tutulmuştur.

82

bakılırsa2~1 Türk yapısı motorlar, h~r bakımdan2~2 Avrupa yapısı mo­torlardan aşağı değildir. Bir mühendis bana "bu türden20l işlerin tümün­de Avrupa'ya mUhtaç değiliz" dedi (s. 92-93).

· TÜRKLERiN AHLAK VE ADETLERİ .

Gerçi İstanbul'da aralaıksız204 üç ay kaldım, fakat. dilin yabancılığı yüzüilden Türklerle düşüp kalkmam205 çok az oldu. Birlikte kaldığım. ne kadar arkadaş ve dostum varsa hepsi de Şam'lı Araplardı206• Bu. ne­denle Türklerin ahlak ve adetleri hakkındaki bilgim. az ve 1osad.ı.J:2°7•

Fakülte ve okullarm çoğuyla bu kısım sanayi ve öteki fabrikaları gezip gördüm. Memleketin birçok değerli yetkilileriyle2q8 tanıştım, evlerin­deki davetlerde hazır buluıidum2Q9, Bazen de kahve, tramhay ve tren­lerde tanıştıklarım oldu; kısaca Türklerin ahlak ve adetlerine, o sözünü ettiğim münasebetlerde vakıf oldum. Bu konuda yazacaklarım sadece oralardaki tecrübeleri.me dayanacaktır.

Bilgi edinme olanaklarım21C! herne kadar sınırlı idiyse de, bununla birlikte, bazı meselelerdeki211 fikirlerİnıden hiç şüphem yoktur. Onlara dair oluşan görüşleri.m212, kesinlikle2il doğrudur, onlarda yanılgı ihti- . mali asla bulunmamaktadır. Bunların başmda gelen Türklerin konuk­severlikleriyle · genellikle dürüst214 ahiakL olmalarıdır. Hiç şüphesiz

Türk ahlalo, son derece kapsamlı ve cömertçedir. Gurur, kibir; böhür-

201 .s' ..1' .:ı~ IS" ı)§ j Türklerin beyanıdır ki, Türklerin dediğine · göre, Türklerin

dediğine bakılırsa.

202 c.l.:"' ..:... ~ ~ Herhangi bir şeyde, her şeyde, lıer bakımdan.

203 5 ~ ..,..ı Bu ~mııı bu şekilde, bu türden.

204 J...z.:. Bitişik, birbirine bağlı, sürekli, aralıksız.

205 J...P.' J,.. Arkadaşlık, temas, ilişki, düşüp kalkma.

206 y f' 5 rl.,; Şam'ın Araplan, Şanılı Araplar:

207 ı.>r ..r' Basit, kısa, az, üstünkörü.

208 SI.. .:ıl).) ·~ illkeııin sorumlulan, memleketin yetkilileri.

209 .J:!l45" ~ _JP.) .:ılı> .)J 1 Onların orada davetler yedim., onların evlerinde davetiere

katıldım veya davetlerde haıar bulundu. 210 ~J.) J .. · !o;(J Vakıfiyet olannklnrı, bilgi edinme yolları. öğrenme olanaklan.

211 ~ ..J JY'I ~ Bazı şeylerin nisbeti, bazı şeyler hakkında, bazı meseleler

hakkında.

212 Jy (!; JIJ ...P.' Olu~an fikir, oluşan görüş, varılan karar.

213 ~ .• #.IJ.) Biraz dahi ... değildir, azıcık bile ... değildir, asla, kesinlikle.

214 j')\;.1 ..; _,> i~ Genel iyi ahlaklıhk, genellikle dürüst ahliıklılık, dürüstlük.

ŞİBLİ'NİN SAFARNAliiA·İ HAKKINDA BİRKAÇ NOT 83

lenme ve dar görüşün izine dahi rastlanamaz215 onlarda. Zengin yoksul, işçi ;memur, soylu soysuz, bilgili bilgisiz heı· sınıftan insanlarla karşı­laşnıışımdır216; ama dürüst ahlak ve cömert tabiatta sanki hepsi tek bir okulun öğrencileridirler, aynı tip kalıptan çıkinışlardır. Pilevne Savaşı'­nın bütün dünyaya tanıttığı Gazi Osman Paşa, torunu Sultan'ın damadı olma şerefine kavuşmuş bulunan Derviş Paşa, Hindistan'daki Genel V ali, yahut da Başkumandan kadar yüksek mevkili kimselerdir. İki~ siyle de tanıştım, bana göstermiş olduklan tevazu ·ve nezaketin etkisi hala içimdedir.

Şu genel bir görenektir217: Çarşıda gezerken218 bir Türk'e, hangi sınıftan olursa olsun, yol· so~sanız son dlerece nezaketle219 size dönec'ek ve yolunuzu gösterecektir. Bazı yerle~de çok dar, karmakarışık sokak­lardan geçmek gereh"ti220, yolu unuttuğumdan uzun bir süre şaşırıp221

kaldım. Tesadüfen bir Türk çıkageldi, bana yolu tarif etmekle kalma­yıp yanıma düştü222 ve gideceğim yere değin ~eni götürüp geri döndü.

Cömertlik ve konukseverlik Türklerin genel vasıflarından birisidir. . ~

; En basit kimselerin bile gözleri tok, cömerttirler. Gelenekselleşmiş223

\ bir adet de şöyledir: Üçbeş tanıdık224 bir lokanta veya kahvede rastgele · huluşsalar, kahve ve öteki yenip içilen ne varsa ücreti hepsinin yerine225

, içlerinden birisi öder; güya o ev sahibi ötekiler de konukları olmakta­ı lar. Yukard~ adı geçmiş bulunan Rünkar Suyu'na gezmeğe gittiğim vakit Hoca Efendi yanımdaydı. Orası İstanhul'a 20-25 mil kadar uzak olduğu, yanımızda başka arkadaşlar da bulunduğu için V apur ve Ara­ha ücretiyle meyve ve başkalarına on rupiye harcandı, o paranın226

hepsini Hoca Efendi ödedi. Şam'lı arkadaşlarım varlıklı ve cömert ta-

215 v:r _,f (t; <.JI.o 01 Onlarda adı yoktur, onlarda izinıı dahi rastlanılınaz, onlarda hiç

yoktur.

216 11 wL.. Tanıştı, görüştü, karşılaştı. ' .

217 .1' ~ .;:...4 i~ ~1 Şu genel bir tutumdur, şu genel bir görenektir.

218 ;Lr _;b;. Gide gide, giderken, yürürken, gezerken.

219 .s" J4J"f"" ~L.r Fevkalade bir jestle, son derece nezaketle.

220 l_y. JLA;I \) Lı J.i.f Geçmenin tesadüf oldu, tesadüfen geçmek gerekti.

221 L..) .JI_p· Şaşırdı kaldı, şaşınp kaldı, şaşırdı.

222 L:J_,::. ~l... Yanına geldi, yanına katıldı, · birleşti.

223 ~). i~ Genel tutu.m, genel davranış, gelenekselleşmiş adet.

224 \.;.; T ~ Gözün aşinası, tanış, tanıtık, arkadaş.

225 .s" ._:,). J ";""" Hepsinin tarafı.Ö.dan, hepsinin yerine veya adına.

226 r.! J j) ~ Bütün bu rakanı, bu sayınm tamamı, bu paranuı hepsi.

84 ŞEVKET BUı;U

hiatlıydılar; Sayın Hoca'nın minneti227 altında kalma yanlısı değiller­di; ama memleketin geleneği228 yüzünden fazla ısrar edemediler.

Bir defa d:(l Derviş Paşa'nın konağına gittim. Orada değerli birçok · konuk daha vardı. Hepsiyle tanıştım, sohbet geç vakte kadar sfu:dü. O zamana kadar Tüı·k ayakkahısı giymeı:niştim, İngiliz ayakkahılan gi­yili olarak içeriye girmek hoş karşılanmamaktaclJr229, o nedenle kapının hemen önüne hotlarımı çıkartDUştım. Tfu:kler'e göre230

, ayakkabıların

ayakta olmaması nezaketsizliğe231 girmektedir. O yüzden birileri far­kına vardı. Orada hulun,anlardan bir okulun müdfu:ü ve onurlu bir heyefendi sessizce232 kalkıp 'bir terlik getirip önüme koydu. Adı Kazım

Efendi'ydi, genç· bir insan. Aritmetikle ilgili eseri Sultan'a sunulmuştur. Gideceğimiz vakit233 huyurdular ki Hindistan'a varınca234 lütfen heııi hatırlayınız, İstanbul'daki Kazım da hayranınızdır (s. 109-lll).

KADINLARIN EGİTİM VE ÖGRENİMİ

Tfu:klerin uygarlık ve gelişmelerinde · her şeyden çok takdir ve tak­Iicle şayan yanlan, kadınların öğreııim ve eğitimleriyle toplumsal23s yaşam tarzlandır. Dünyanın iki büyük Kavmi, yani Avrupa'lı ve Asya'­lılardır. İkisi de bu meselede ifrat ve tefrit sınırlannın hemen kenarın­da236 hulunmal-ıadırlar. Bu nedenle, ikisiııin durumuna da itiraz edile­bilir237. Fakat Tfu:kler öyle ılımlı bir yol seçmişlerdir ki, ikisiııin de iyi yanlarını ihtiva etmekte, kötü yanlarını dışarda tutmaktadır. Tfu:k ka­dınlan okur yazardırlar; fakat hayasızlık, · oynaklık, yersiz özgfu:lük, dans (o da kendi aralarında) onlara öğretilmemiştir. Peçe kullanmakta-

227 ıJL,...I }~ .ı:_j Minnet yiildi altı, minneti altındıı, minnetiıı ağulığı altındıı.

228 $' ~ .J J [!JJ .f ı!1l.. Memleketin revacının sebebiyle, ülkenin geleneği yiizündtn.

229 .J> '-:' .>:"-" Ayıptır; çirkindir, hoş karşılanmamaktaclı:r.

230 ~.):i 5 .:ı_,) j Türklerin yakıııında veya yaıuııda, Türklere göre.

231 .J> J.:.b ~ .?:1-- .lı Kötü davranışlara girmektedir, nezaketsi2liğe girmekte, kahalık

sayıl.makta, görgüsüzlük sayılmaltı.

232 $ ~ Susarak, sessizce, yavaşça, çaktırmadan.

233 .:..; .J 5 j_,.. .::.-..:;. J Müsaade olunduğunun vakit, ayrılacağı zaman, gidileceği

vakit, müsaade çıkınca.

234 .r<.;.:i; Ulaşıp, ulaşınca, varınca, varılmca.

235 .:,-_,.!L... ·~_,ı. Mua.şeret tarzı, muaşeret yolu, toplumsal yaşam tarzı.

236 c..t:? 21 .J J. .:ı JJl:S" JLıJI Sınınn ucundaclı:r, sınınn hemen kenanndaclı:r.

237 .1' .r>I,PI .}.li İtiraz etmek kabildir, su götürür, itiraz. olunabilir, itiraz edilebilir.

ŞİBLi'NiN SAFARNM!A•İ HAK.KlNDA BİRKAÇ NOT 85

la.r238 , ama dünyadan habersiz, evin ka fesine kapatılmış, insan kılığın­da hayvan239 değillerdir. · ,

Kızların öğrenimi için bi{çok özeP40 ve resmi okul bulunmaktadır.

Peçe ve korunmak için öyle mükemmel bir düzen kuxulmuştur ki soylu kişiler bile, kız çocuklarını okula göndermede asla duxaksamazlar241

•

~ilimsel konular yanında, Fransızca da ders programında bulunmakta­dır. Bazı okullarda müzik öğrenimi de yapılmaktadır. Bir tane Kız Öğretmen Okulu var. Müdirisi Refika Hanım yüksek öğrenim görmüş bir bayandır. Sultan ona .ikin~i derece bir ııişan lütfetmiştir. Sanat o­kulları ara.smda bir tanesi yüksek derecelidir, fakülte denilebilir. Mü­Müdürü Azi:t Efendi'dir. Bu okulun yanmda bir de Öğrenci Yurdu bu­lunmaktadır. Müdüresi Madam Ganli Fransızdır. Yuxdun Sekreteri Hasan Efendi aydın bir Türktür. Üsküdar'da başka büyükçe bir Sanat Okulu daha vardır. Başöğretmen'i Hayriye Hanım'dır.

Bu okullar sayesinde öğrenim o kadar yaygınlaşmıştır ki halihazır­

da242 normal bir seviyeye değin okumamış kadına az rastlanır. Birçok k~~ yazar bulunmaktadır; yazıları da _ünlü gazetel erde yaymlanıp duxmaktadır. Cevdet· Paşa'nın kızı Fatma Hanım ünlü bir yazardır. Şu günlerde gayet değerli bir romanı yayınlanmıştır. Adı İslam Kadın­ları. Bu eserin Arapça çevirisi Beyrut'ta yayınlanmıştır. Başka Hanım

yazarlar da vardır.

Kadınlar genellikle gezip dol13:şma özgülüğüne sahiptirler. Her sınıf

ve seviyedeki kadınlar, çarşı pazar dolaşır, gezi yerlerine giderler, da­vet ve bilimsel toplantılara katılırlar. Ancak; bu denli özgürlüğe rağ­

men, korunma ve ihtiyat çizgisinden . kıl kadar43 dışarı çıkmazlar

(s. 115- 116).

238 '-"!' .ı:..ı4 J r.S~ ..ı:, Perdenin bağWo.rdır, pcçeye bağlıdırlar, peçe kuUonmaktnlar.

239 1.&" ıJWI ıJI_.,- İnsan görünümlü hayvan, insan lalığmda hayvan.

240 ıfe.:ı~ Evle ilgili, ynrtla ilgili, evişi, özel.

241 \j >" ~ J.li -f..s' Birazcık dt4ülmez, asla tereddüt edilmez, hiç duraksa.ı.ımaz. - . 242 U!' J~ Halihazuda, şu günlerde, çağım,ı.ıda.

243 JA _,.. Kllın ucu, lalın başı_, lol kadar, hiç.

( ' ' ) S-t- S ı.Ju .J S ı.::...-. .J~ J, 0 .J..a.> ı:.r:- S ~ ~ J i ~\....1 ~ \) ~ tS"k. .6'\_,Jb JJ~ l:JI_,; ~ LJi ~ §J4 <\;;" Jg: 1 L>4j

~ .... ı 'u"'t; ,ı.)\:...;J..C.A>. ~J.. f04j ~f (\f>JS" u~~ S' U"'l (\Y)

04J ~ ı:f:l '~ ~~ Js:l4 .ı.~ JS:I ~ld $). .. S 0\;....i;JI .J.JI

-~ .s"'JI i\s:. _U"'IL$~ 6j .:..5' ~I.J.JI ı.$".> r.f> . ~f ~f' . .

~ 0_,.-_,! 13~\....ı rli _,~;ı u;-- ~ .J~ U"'' u~ . ~ < , t > ui <'"> ~t- s ~ç.u,ı s 04J ~.rJ 0.Jt=' ~ 5' <'"> ~l> j~=--' ~~l;~U:~ ('.J_r:. J" (\A) ı).J;Ij> ~es~~ 04J (\V)~~

u;'" .ı.i\.. j $"1 ('\'\)~ı::__. ~s('\' . ) .ı..c_..li i }ç. u;'" .ıjt_. j u~.(\~)

u;'" • ~ ~ ~' .)J 1 4J~ ~ _,.. (H) .u..J .... ı.J.J{ l( \}i ~' u;'" 04j S; '0lSJ.>. c:r.l ' ~.J..Ll> .<J:_I ~.)l; 45"" ~~ Of) $' o~j S ü ./'?" j

ül....ü\ .... ~:s"' u;'" r:.r:- .).J' ~ ~t:) r ~tr~ oJ<:? .J <.>) _ _;..

s....ı ~-~ . ..J'> ~.J~Y .~..,._; lS'-:-'""'~ .. SJ ~Jb (H) ~ ı.)JJ..l~

j.PI S SJ· .t.S5...... J.. u_i ~ ~ ~1 ~1 u;-- ı.)\;....i;JI.J.JI u"".Jt; ' .

<.>;. ~ı j J~\f .}'; l( ıJ:y,~f' _o..l!. ~; ('\'o) O.J"j..y . . ) ülA;:~

. (YV) r.f _JJb Jf .>~ ~ J~ ( '\''i )

i$"~ (YA) 0'f' JJb.l..) ı.).J;4J ~~ ~ j _~.J~ 6j ~ı..>~

'~.Jl; s 04J ~}.ıS'~ ı.)\:! ("'!J~ '.ı.i) ('f~) ..ı: .).J.b s .wı.J 0~ u;-S; (f•) S".:.ı}S" u""' w~\~.J l..!.;ı ~ .ı...\iJA.... , JJ\j , .ı..-1.>~

88 . ŞEVKET BULU

F IJ_,; l) u ... ;ıJ; AS'~'-':"~ ~~ .. ~~) y ~AS' u;:. ~Y. ~;

(.5'~ S<"'n · .,~~ <J_,:J_, rP.<"''> s ~ru:.o 04jS;~~' ("li SS; 4$' ('ff) ~;ı tr (S ... ı .)JI u;eı s.~_,~ ~; ~\:$"' <)_,~~

~ S <)_yi_, ("J~ 01 S (fo) JlkL. ~ .. fl: u;.o (ft) <J_,J;.lf

· ·~ JJA (r'V) .J~ .f.'.);) ~' .)Jı (fi) ~ Jy. u;" 04j ı.5> S; i _,lı;. . (f~) u;r t ~~$"' <.5'~~ (fA.) [..IJ.J ts"' 0~ j.4:-..

~,. ı,5>.J~l$~ ~l;:5" $' 0 }S' (t •) .J. 0_,>-L!. ili S·o~~ <Jj;J J

l.._,,.f(..)'J>JL~Jt:.~ ~l:S'"_,~~ <J);S:: ..... ı.J_,I <J_,J;.lS.J_,I (tl) .. ,. .. ..

t!_r .)Jı ~.}.).u U"ı ~f . ~; .ü ,~ ı.:.ıl~ JA:_. .

J..e'b- 4;1_, $" ü~ ~~ ("li ~ (H) ~ t:s::.... J.. <Jl-r5"'~

~;) 0.1:5' 5 J~.) _, eut <tr> Jily S c.:;u ... ..s;ı ~ı . üJS'" ,

S~ı (ti) ~s ~Jı;. AS' 0y. l:S::..... ~u;-" . (H) .ı:,~ l$~

~ı~ '<.i" (to) u;r ~_,~_,.. ~l.. ..r" ~~.)t .)..u u ... ı u;" <)l~j ~

~ 04j ~f . ../> (tV) J..e'b- e:~; .J, ~f _,Gı ( t ~) S' J;t;L

.J..U ~ .JJi rJ'f' (tA) 4Y _,~ l) 0W1_, o~l..... u;-tı ~.Jt .J..U ~

ö~ ·../" ~ ) (o •) ~IJ.J J~l ~.rP .5' ("\;~\ .JJI. ~J~

J~ <../"S::l ~·1_,..) (o\) ..\ı;.\_,;_, (oY) J-""'1 01 ~.Jt,S; ~1

§u; U"\ j ~.JY.~ l:.ı ~ JJI u:~ J_,..e'l S J:Jt· .ı.A-HJ~ ~ ~jt 0:'" 4\:s::ı.. ys::.. . d" ~~~~~ 6; (ot ) Jlf" ~.r" (on

'~~ (O O) .J,.)_,k Jlo-:1 _,S::.....I j ~ ~ J:>b ı,..~ U".);) J~ ~k) s (oV)../' 4-f.J J;_,~ (oi) .u....L. lf'-:-'~1 J~ u;" 0WI_, ("li

.A~ J~ (oA) ~l..... S u"'' . ../"S .A:A:J .JJI ~ JJI .ı,}~ ~ ~.:>JI

S ~ ~b. ~ ' JJ\:>-1 'J..Li S ~ u ... l .J, <til> S ı.:.,. .. J~ . ~ Jlfs' ~ ~L....

ŞİBLi'NİN SAFARNAMA-İ HAKKINDA BİRKAÇ NOT 89

~l!. .. ili l( ~ ~(i•) .ı..l....L. (o~) ~ ~l~ ~1 l( JJ'f'..J:J.

JJI rJ_,> ~tr (i\) J ..l-ij ı.:.Nb- S Jt.f ~~ JJ~ .. -~ J~J

("'f) ili lj .ı.1...J..., ~ (i'l') ~>.)'..!'d ri' . ~ ~"s0 $'~_,Ll J-_,> s~ d'l> ~1 . t;_,~ ~_,~ ~~~tr ( '\t ) ~JJ ~~.) ~J~

~ ...!> Uı~ ..t) ('\i) · J.~T ~~_,~L-;ı c>~. ı.:...ı-: (io)

JJI IJJ~ JJf':... oJ')\o- S JL~J 0:- <.t"f • .5' i')\ç~l 0 ... _, .. t; iv

ı:ı~ S o ..rj- J Ci!} JJI ~J., . s o) .. xl$"" ul..lA.. ı.I:J'-J JJ' 0 _,-;jLF­

J..U ~L ..... $"-..... 1 ~ J~ jJı ...!> ~ .)..l.o ~ ~l:S""" s- u~;

~ ·0.\:$"" ..t:i-o JJI ~~li ~tr= d>~- ili s 0_,~l:f ~f J u:- ._$-'

"-:"\:$"" ~ (iA) 1.1';3>..... _,:. (iV) ui ~ ~r( 1_, ..... S .ı_i_k·b__; JJI

~j (V•) ~ ı.:.JJ u"'l JJI .5' ("\~) ..1., ~; S~ jJJ>

. (V\- Vf . uP .ı...t;_,;,....,) ~ ı.§':;•~ ' . .

tr (V'\') IJ_,H ..... J)..Y"l..J (V\) uiJ~>I (Vf)~ J$""~ sJ~!;ı S; J _;~1 ~ ~<:ı tr J~! ;ı u:.& ~ J~ T 4Ç;, __,! . .5' JJ .)"';:, <..#. t; JS"" J$"" ~

u"'l t0 i.>y. 1.:-~ (Yo ) .,;t..... S dJ_; ı u:- . ..1' J~ S J~,:. (Vt)

~ l..w J~l Si.>~j S; ·.5' u:- (V'\) db- s <.S-~ J~!;ı S; S' j;lJ._

~ T ·<>~. JJI ~ 4JijJJ J~>l (VA) .S"~ 0'!' ui SJJfj (VV) ~ ..

J_,.,. 4::,..;,!/ JJI o~l..... ~r. LS"f~ (A •) u }-z., ' ıJf> _s~; (V~) .s ... ~li_,

~l>o~ .s" ı.:...ı-: . ..!' ~ J.f; 0;.. ~.. ili !..$~! Jl.i.o l( J~l . S

J~l (VY) .s" u .f.$"" ~..1' (V\) 0~_.::- rJ:!> d' _,"..a,;:_ j S i.>JJ~I ·..1' Ü~~ ~til) j4: S ~l>o .Yri _,s:; ı ..$'' ~ J <S"'\ JJI ~ _s,:. J .) J~ j..

~~ c.>.)ljT ~ .5-' · 0~ S JL-z>-1 ~ _,~ ~ .5' · .._~S""~...;- ~

JJI ul..t5:::-l c.>Jl(.f'.., _?.: ·~,. uJ~>I iti . (Af) 0;1..: .)J~J .S"' r.$.f"" .

90 ŞEVKET BULU

ıS' .f .ı.~~ .ı.. tS::.....I ~ 1; _,.,. ~ i~ .JJI S 0_,.1';:;;.. (Af) J_,~

i.JJ~ J5J4 .S" (Ao) J'l x.....l .JJj .JJI ../_.;i j):o ~ .J? 04j S; uv u..,\ y. .ı..i ..r,a.:.ç\) L>~ljT ~ 01~j u..::o:- .ı.).../> ~ ~ .JJI .../>

.P-;1; u;, .J~ (AA) (>~ .J.Jj . ' (AV)' 0~ ~_,; ' (Ai) J~~ ~.J

(V o ~~ a...li .)A...ı •.•.•..•.. • .../> t:S:: .... T .s" 04-f JJI ( ~ • ) JS::; .,[ (A ~)

ül.;\~>-1 .ı.) ..s"' JJ~ li) ... r}-3 ~ ..,S:..y:. ~\.....s (~ \) 0_,i4 01

. (~ Y) ..s"' t.,.;.:;\ l>.JJ..rP lf ü':1L> J~ _,~ S S.~- li .J(~ ~ljT 1.)

' 0~jl ...lil)~ s tJ;Ail~ ' ~ı.;) s~ Jt;:.k.L '~~ ~~~ \5'1!~.) (S-!1 4! 's~u s 0_,:.. _,s::> ~J.JY.. ' tj~ ~~ _,) ü4 lS' 0~.)~>1 ( ~ '1") ...s-r: ı$'~ ı::_._,<;..;.. ~! j T .s" ~ lj T ( _'H ) ~ 0~ .$' ü ':1 b­

ı::_. _,s::.. eS.) .JfA: s ~ı} (~o) ~ ı$' J \>. • ..!" ~~ j s;~ J J)

_,..<:iı <~i)§ l>.J~ r~' ~· ı:;ı~ s L>~ıJ s ül.)~ı ~ ~_,; J )} r'JI ~)Y J,. S; t..~ ~ .:.!" c.,jl.,.:z.jlli 0~ < ~v) ~~

. (~A) . .../> ~~

OJ ...SA (~~) 6_,; 6.).) .)~ 01ı: Jk:_. s~~ s 0_,~l:f ~~ .~.,)~ (\ • \) .ı.f ...!' o~ç\.9 \ty 0\ı: . ...!" J.li S uP~\(\ • ').J4-)'

~o..:·A.5 OJ~ (\. n . .Jj ..!" bl:!- 4L~ ~~ ~ f....ıj '-:"l:) J_,) u~ lS' u=!-.;; .JJI .ı..i~ko .)lA._,...?" J~~ ~ ~ (\ •r') ·.ı.;.);..Jr S 0}M

J_,l~~~ )~o~ S~ u"l ._s. (\•f) ~ .ı..i~l~ ~1

üli_,l u~ (\ •o) ~Iy S ~.J.J;Js;\.JJ\ ıJ:!' j~~ 6J.;>-l .S"

. .../> J~ s c~\....:>1_, ~ ~ u"'' ~ı..?' \;~~~ 6.).) 4~ ~~)

~!.S:) u,a~ ~ ( \ • i) JT ~ .s" ~J u"'\ üj.JfP S o~li '-""\

~ üJ~~ ~\!.. ( \ • V) u.~ jJ~ ~~~ ~ ~!tr: ~ .$~~::;-.) 0_,!1::)

S 6~ 0l) 0\r-~ 0\..~ u;.c-"1 ~~~ _,~ ( \ • A) ~\::5:!1 .1\.411 j 0~1~

ŞİBLİ'NİN SAFARNAMA•İ HAKKINDA BİRKAÇ NOT 91

~ .iili JL; ( \ • \) ..tJ'k S c:.ıl_,:ç ~;ı_y S ~.Jk ~')Ll J..tl ~; ~ T

. ~~~ c:.ıı_;ıı JL; lf" \~ J:i t.f".? J~ ~ ~ \bj ~~' c)\.).411 J t.s­

.bl.4ll s-!\ ·~~;S~ c:.ıT) ı.s" f 5 c:.ı~_. ı.s"'~ (\' ·) ~~b­

l) ~ c:.ıT) j cJ_J~ 4 ~\ d.( .S.: o~~j .S"<.)"'\ • J~ _s-<- J5:i u:r (\ \ \) cJ_P..I..tJ J4~ ~J C$'"~ c:.ı~ c:.ı~ 1 _,1 ..1' ~~ ~~\ ı!.-~1

(_j~ ~ ~!) d.( ..i' ~~ ~ ~ _,; .5' .)~:, l( .wı_,<.S ... ( ..j')\:;.. )

üU .f~ S~ u) ı.:...;JJ.... ~')Ll 6:1 .ı..~~ . (..f' c:.ıJ! ~) J-'1

0yl::~ .S" ..j.Jk s~ 4f .5' ~ L>i: _).J\ ~"'"'.)( ~-= J..i l)

. .$>tb:-tJ ,l) .s-- ~_, .ı:.~ı ~tr d_, s j_,A c~ s .S" Jl~\ (\ \'\') y ~!.Jk \~ u"l ~~ ~ .5' v".J_;ı ~

\ {li ..S"~ .JÇ. s 6..tJ s J_y- J ~.Jj. ~ ~ . JA \~.? jJL-4-

. . . . .... .5' ~ y ..t_ .J'.;.; _, ~Ji. ~..,>-_s,.., ı üli _,ı ""~ J~ ' l~j'JA ' . .

! . (V"\- VV ı.;P .ı..o\.i J.a....,)

c.J~l ' (\ \ f) ~,.: bl J.li ~$' c:.ı~ ..f _,ı j ı.JV l_~ .f <.:.ıı.)~>ı .. . .

J..\9 ~~,.: <J;!> _sı~ v:- 04j SJ .)~ (' \ t) JL... J )yı L. J.JI u:h--)J .ciA .)>; ; jJk. .._j)J,._. JJI J..t-'r=--- O)~j ~ 01 .. <J;!> J.\j 5 J~~l (\\"\) ~l~ s ~J~Jyı ~u:" Jt,..,J '-'"': (\\0) .5' ).~

JAL. s (\\V) Ö..\:~ ,_,ıy SJl~ J5' <:..' ~ c:.ı§; _)JI ı.J':!' j~

ı.P..oL,a.,. . ~ jJ( Jl...f Jl~l ..S" J~)~ S .UL....J <.S"'ı;o)~j ı.J':!'

~Jr ~.k.. S (\\A) o..\:~ 0~TJ_,ı ~!~L J.J~; o)~j

H·)~l!.ı . ~ı.A,v- . tJ.:. \ \\) ~~ Jb:- .s" ..t_J..p; ~.ı:, JJ~•..>J\

~~ ı.)A , _,k. l~~ ~~_)) .s" c:b 1...;-->'l-~ j 0- . ~r= ti~ <..s~

~~_.: ;.J\ ~A ~ J~ ~ ı.,sf!JJ\\.J-" s .._jJ \_,._. ~A _sK; ..!>~ ..1., ) jA

o 92 ŞEVKET BULU

( 0l-~ .)~ ( 4J.i· ~.) ~ 01 . tJf' j~· ~\,.;. .(\Y\) $' ~ij

'.k;. '..li.tf .ı.L..J ili": . (\'n') ~ r.>.J§ .$"o~ ı.>~ 0p ü.JJ

ı.> .r-"' s 0 )t......) .)J~ s~ .J.J! ~ ~\; .J ~ T r.S;JAU; vP _;. Jt..i""' (VV- VA ~ .ı...l; .JA.....) - ••••• ( HY") 0;Aı j_?

,~ u;,.J~ .J.JI ıJ':!' (\H) .s" üJS""~tf 0\t: jL> .J~ ~

l) .k>. tJ.J~ . (\Yi) ~ ~~~ lf 01 ı.J\A J_,jy (\ Yo) , Ju""' . - . -rli .1' ->4':' s~,J~' r~ s; ~~.J~ .J-'' ..5' <Hv) ~~·.J~ 0~ 0~ u;-' ~.) 2 ~l:f~y . _i.ı;~~~ J~ ~ ~ ~ l:i-> J4-S ~; o..tE- ..S" '-:-"' ~l:)' J_,.aı ~S Ü.J~ ~ ~ y~ ": ~ jPI .ı.5"" lf 0~ S'~ j 0 _,li.J ü ~ .> .J~ 0~ . ı.Jf>

~ .ı;b·k ; (HA) .ı.S::j.J~ ~ .ll-4 .. ~1 (> .J.JI J' ->~1 S 0J~; i~ J u"'' ~~~u;-' 0_,s:l. 01 O.J . .J.JI ~ ~ ~l:S' s; t... Jr

~ ( \ f • ) J\J.\ .Ü y . f c§_,A Ü .J~ s ı.$> Ü .J~ ( \Y~) ~· .))l:,

~ ~~ ~L:f .J..u cr:- u;-- .ı:.h·k ; .ı.f .1' }\ tS Jb .J..li iL~

ı)\:.... .J..l:A _, _,...a.• ~')~ . ıJ':!' ~ J'~ .li. IS"" (\ f\) ~ .J.Jio .. tr ~~

~ı . ..5'\;~lf J~l J1 s ıJY.l5 ..li-15' l) j~ 0~ j~ ı)l~ s ~ _, ~ sF ~ ~~ J ı) .Js:ı.. l)l .ı.S"" u:~ ,~,- ~~ j~ ~ _,

·~~­

ı.J'"' .)J' ~J l;.j\ & J.,f 0tr. (\fY) .ı.)../' ü4 s· ı.J"'_,~, ": ~ı . ..5' ~ r.S.Jy: ... <J_,; u;-' 0L:...._,...\:.A .ı.$"" ~u:~ ~.,.) . .J..u

. ıJ':!' S <, rr) 0 y.; ..1'}:- li tb ;n .-f .r u" r;ı .)_,ı ": ~t_....

ŞİBLİ'NİN SAFARNAMA·İ HAKKINDA BİRKAÇ NOT 93

~y\1-- .roJ~~~~ ~ .. ll u"llff~~tj~ ts' ~0;l~ o~~j ":;i~ ı:5 f- ' ~~ ~6 ' ~ iJt~; ~ iJ\ ~ Ci tk..~ S _s.. .ı;u. u"' ":i~ ı.:S _r. ' <' rt ) S .l'::" S'-="""' iJI j ~ ; ~ jL:.....

\li ~\.).JI (\f"\)_11 {t; .s" ~t....l"'6_;.!..eo.J6"(\f") ff~J.U

· f ~.J.J 4)1 .J~ ~} ~~ liJpl~ \A ~t.. ..!"' JS' . ~ iJ\J-.o )~.ı..,a.;-

0J4 '-""; JJI .J- I.J. ~ ~~ . _11 \;_,.. .s" fi.J~ S~\ \LS \Li

t.l') ~ c.>)~ c_/ . ' ~ ~~ ~ J u~ 0;'" . .s- \; ~~ .Jr iJ .Jır

JIJ .& . . ~~JA Jl.i c!.~ dJ u"\ U:~ ~.J~ .~ ' IS' iJj~L-.. c:..~ -~:-·h:b .. i \li . ~ .)J' ~~ t.l' ~' .ıS'.# .srs­

( \ Y'V) j~ iJ~ t.l' ~tA .JS' ü;t~ )'.Jt iJ~l ..... .ı.i JJ . ._S> .ı.i\.>..Jts" !lJ,!... (SC:

. ı..r:~ JL~J~ y ~ jJr§' \tS''-""\ (\fA) .s" ~.J Jt.A;t <.SS JJI

:üblç. JJ> . .ı.i.J~ 6!1 & ~ $' j;lJ- '-""' . jf iJ..rf (\f~) fo (VA- A~ if ' .ı...\;/-) t.f;!> J>b u:--

~ .J.~-': iJ\__,;s. u"''~ .s" ~ J S \":}S' J_; J.JI iJ~ .. ~;

.J~ ~ iJ .,_.:ı.. I.S'1: .$" j;lJ-5 ~ ~u. .)J ı J y!. Jl.) .ı.i .)J ' ~

S iJ Jr; .ı!'_~~ ~ ~ . ~ J.,a.i. .s"''-="""' .)J' J J 1 .s"' ı..:- ı...ı:--0 <Sf: OJ .J- J;...; Jıti o~~j S' ~ ~ .J::- ı...ı:-- iJy~.;tS' ~

IS" fJ ~cr< ' t· > ~ iJ~ ~ SL:i~ t$~' . ~ .ı.iL> iJI.J'_ı .J u"'ij ~ ~ ~ ~ ' \l!. '~ '~ f ' iJl=,..,~..l:J; OJ tS" ~ J~

.s"' iJ*~T ~~ ::.~ j '-'!"' ~t....,.... ~ tS' üt..IA.. _;s--ı~ iJt . ~

\ ~ $' Jl.... J (\ t Y) c.S.Ji ~ı O.J .s- t~~ ui J::- .)J' .s- ~::.

~\..... S~ JLS u:--~ ~ '-""' . ( \ t \) J> .J.'.J. S~~ .ıS' .J-

94 ŞEVKET BULU

ı.:.ı~ ~J~ '\::.k:.k...i ~ ~,:) l.S"y\.....ı rli ~ ı:.ı~~ y <'.tr) .

. . .5' :?J"' 1.;: S'~ .... . ts'

~ Lfl.::. . _s_"' {o ,:) .Ü,J s;ı '-"!' ~ J~ c .. r•\ y:- · 4;\;ı:. ~ J)

. ./".o~~ ) 01 .5' {...ti ~~~ .))\ ~ ~A ( \ t f) 0_,~~ .;-ai J-:>:" .ıJl>

,:)\..vJ J5. -&~S" ,:)1-lıJ ~ ~JS:I · '-"!')._rı Ao ~~1::5" JS"" S ı:.ı;t;... ~ 01

.ı._:.k;.b _; 0~ ~ 15~~ ~\5 o,:)~j S' c.J ... I ·~· l.ı\:.....J..\:.1:> _s)_.!> u;

. ../> S' t ~ ·!!:> s.~ ~.r .)) i J J.J. s l.ı .J{ l::S"" . oJ ../' e.-~; _,:>;"_,S"

: '-'!> <:_.J,:) u:-- J~ \ti s~ u:-' ı:.ı_,;t;.,:=S"" 01

~_,-.&l~T L:~ ·~;ı:.:.~

~)_ ~ ~ ~ • .ı.; l> "7::5"

(~)J.x L:~ •.ı.;l;.:.~ .

{...li~~ •.ı.;\;,:.~

iy~ .... ~1 &- <,S..t;..;l _;,ı~ •.ı.;t> ~5'

0~'11 0 <,S...I:jl .t-.1 • .ı.; \;ı:. ~

·ı.; ..lA.~ b- .4j\;ı:. ı..-5 e . c:. . ·. J..ıJ.> .ı,J...r •.ı.;\;,:. L.-5' - . .. - .

-·

l.!:.l~ J~ ~~ {-<;..> ·~a> .~s-­

ı. ) l.::.~ ~ .A.i\;ı:. J' (.$'..../~) ~ •

\..::..4 ~ ~; ·A.il> ~

<,S.ti 1 0: J.ll J .J • .ı.; 6:. ~

ŞİBLİ'NİN SAFARNAIII~·İ· HAKKINDA BİRKAÇ NOT 95

·.ı...-ı.... ~Ai\;.:. J

<..>..l:Jiı .&1_·~ •qjb;. 0' o.)lj ~li ~ 0lkL... •.ıj\> ı....:$'

0lkı.... o..Uı~ ~l~ ·.ı.;\> J '

ı_>...\:JI ~lı::- ·Ai~ '-:-:)

l.!ıl~ ~~./.\ .)L.b o.)\>\,;. •Ai\> ~

L;,l; J.r>- •.ıJb:. '-:-~

0~-* • <Ül>-~

ı_>·.til ~ • .ıJ\> ~

Lj, IJ ~ \.) .• .ı.j 6:. ı.-.:5' ~ . .

ı_>..ı.:.il ~ •.ı.j\> ~

ı_>...tJI ı:Y.!Ji •.ıJI>- ~

~~ •.ı.;t>. ~$"

~.o s 0)jl;...~ O.)J~ ..fr ~ 0\ • .)~.o ı_>J.:.i\ •. t~ .ı.j\._;,:.. ~$"

~ ~ _;~ "::~ ~; J .ci..> ~lÇ .JJI c..J';"' ~ _y. ~l...!ı _;~ ~"" ~ - ~tJ ~\;\ ·~~

0).!.4. §ı...f ~u~ 5' 0..,.-u .5Jı .)__,>- <He) .Ol~ .ı.j~ ~

_;A · ~{'lı::- ~J (\f.i) '-;-""' s'-;-...,.JJ\ ıJ!' Jf (li j 0J~\.JJ\

. S u"'' 5' ~ ...f ~ J LSi'~ .)\~~ .J~ u"'1 i..S"~L..... S <~iL~ J..,~ .JJI ,_}) ' (-"; J J..ı_~~ S 0~ ~~ ( \ tV) ~JL..a..o JJ~

..S" ..ı;.u..s .)yi 0.1 . 5' . ~.J J..,ı:. bl o\J;..w s 0..,.-j~ .. '_;~}

0y__,; t_t~l d...J.J LS 0__,(j ~ ~~ ~ 4S' 5>t~y U_;S"'~\;ç.ı

ı./' J ~ .. J~ t3~1 ( \ t.A) .!.s:J 0 __,i-M.~ .0\:.... J~:A • 5' j ':14 .$"

96 ŞEVKET BULU

..>.J.ıs: .-.l.rl .JJl .-.I.J.JJ .JY\,; .s~ ..> ~ , ı$' .J S" 0L.!. J ~i ..>~ . .JJI

· ~ "J:o:"Y .J~ "~ ~ ~ ~1 .}JI r!_ ~j

~ 0_,); ~ .5' l:L. ~.:.ı_,} lf .::.ı4 u"'l s- 0_,;~ 01

(J" li.)~ OJ~ Je.l:ı:- ~~ ~ (...~ 0y_,; .)J\ _,:ı:-) OJ.? lf\_r\

~ 0_,;~ ;rı . ı~ ci~ ~ <'t~) ts""~.).) Jç-' .)J' ci~~

· .>_,:ı:-y 0,l=.S" J_,.eı u~ ,S~~) 01 ~.:.ı~ Jl~ ,S 0_,11J j.)~ ı...AiJ

f; ~ ·OJ ;k. ) u"'\ , <.J':!> ..te.t..::.,S _)2.; ~ J .)J\ J\l,. ,s 0\J':- Cf:!>

<..1"'\ ...S"' 01 "Y~ ~.eı ~ ,$ e.J( li J.eı; _t _,.eıg ~~l=.)' '-:'~\,; .JJI o.J..F- ,$ J~ (\o•) J\l. ~ L( 0_,11_, jj' e ~.s- · liyı ojl..lil \S u~

. (V~ - A \ ' uP : .ı...\.; .JA.....) . l~ 4i J\l. (\o\)

c.JPL> ~L.... S .:.ı~ {_J.jJ~ 0_,5""; ~ (ooY) J,.L;j_r \_,lA..

(0_,!-..!. J~ ,s '-:f.}_J)_ ı_ı;.o '-;-'\~ <.)"'\ j 0$\ ~4.- t l~ (\Of)) L\::ç.\

~1 lS uLAz,..aJ ,S_,k.....) j -l.!.y 0:' . 4\~1 o.JJU ~ .s"

.>fo 4.p~ j.pl . .ı: . \fi ~l 4-.P~ (\ ot ) ~l:ı:- .JJI ..Y,. G~~

~ UJ <..1"'1 _,:ı:- ~~_,.eı ~j \( <..1"'1 ~ ~~'Y ~ . .$' . ~_,.eı·

,S; ~\ <.>x;\ .M....\ • .5' .>_,:ı:-y ~ 0_,i~ S ~.JY. (\oof)

jL.;ı ,~~ l~ t:ı:- .)JI ~r ~; ~ ~ .r- l( 4.p")~ ~~~ <..1"1 j r\ç. ~.J~ 1~ Gr: \""'~.) ~ .. jl~ )\.!.~ ~'.) ~; ~ j ı.;;'" • .s~

. ı$' 4i Jf.. oJ...F- lf 0_,!..!. _,(~,S 0_,~ j .)J\ ...?'

oJ ~ ı.:.r:- l.r::-~, .:.ı~ ~ 1 ~ ~ '-:'.) 1 J ~.)li ,:} .

.:.ı~ ,S '-:'.J.JUJI ~li.J( u~":>'J (\o'\) ...s .. .::.ıJ... ~~..$:ı. uJ.:ı:­

.(\oA) ~~j 4i ~ 4 ~ ~j)" ,S ~· u"'' lj .... (\oV) ,S J~ <..1"' 1 j . ~ §.:l ' # ~ ~ \:) ..s"' Gt: ~ u 'Yl>- ,$ .;:.;L.,Q.; ~!..

ŞiBLİ'NİN SAF.A.RNAM.A~İ H.A.KKINJ?.A. BİRKAÇ NOT 97 . .

.J.JI ~ S<)\ (\o~)" ~L ... S r.J J:ıj u~l,.. ~S ui ~.i~)~ S(\\\) ı.:..ıt....l4.. J~..iil '.ı.~_), S c2' ~ı;_? JA; ~ (\\•) ('~1 6:1 S~ 0 ..1 u;--~~~ •.ı.il~ • US:...~l:S" .s.ijly t( <..1"'1 ~;\..... f cf .J ~ 0: ~ J~Y.1 \\j ls-" ~\;:5" ~ .$'~_,-;;-ye ~\:) ı:.ı~ J-:w x.-~_,$'" uwı_, \li .;_,ı .i' ~lS' .s.il..j {..;;;~lt=_,-;;-_

~ı fi\.... S Jt> S~ JA ~ f ~$'"\\;ll ~ ~\;:5" u"'\ ·S>IJf

u.;_,~ S.ut..-AA.. .))\ rJ!' s J.4i es+! tJ.)_.J-4 .))\ ~ .$"' ~ . ( A'('- At ' ı/ : .ı,..\j _) ..... ) ..,~>S 0~!·

0'Jı l,4j l>- lı L ı · • - - J.)

( \iY) f .s" u;5' ~~ ~ ~ ~ ulc:_,~ ~lAjl>-

C:. ('U .f~LA.iL> fo • ~.. <..1"'1 f J_,A '-?J .. J-;;- ~.JJP .J!>ı

~ o_, .s" ..tAl J' o~l> ~ . 0':!' C::..J~ S u~l> J~~ .J ('lA.. ~Jij

~ _c!,~ ı ~u;-- c!S::lll ı:.ıı . ı..J'f> J-!-.o" u:·~ <.SJ'vl: ~ ~~ ~.,al. ı:.ı.,~ .>~ .>~. \li . ..$' ~ı u~,.. ~.4:> J~ ~ :.1' ~_;, .s.il.;~

.)J\ c!s::.L. U..,·\ .~A ~lAjl;.:. 1ı~ ı~ ~ s .ı.i} JA .))\ c!s::.L. ~ ~

6'J c!(_,J S~ ~~_,i (\if) ..5"\~T ı:.ı~ _, }\.-.. lf' .ı.i)

i\:i (\i o) ..f'~ ı!5.J ~ J..Jı ..5" ~~ ~ ol,aj\..;o:. S (\it)

~ . ~~ ~ w .. (\ii) Jl:;- S~_, ~ı J.Jı \j~. f ~ f S~ ~ J.JI ...:..il-e -A~ ~ _,-;;--' 4 ~ .5" i~ (\i V) 6.J ı:.> le: ~~i u \.olA.. ('li 0~~.;4~ ' ~ .J'" '~ ' u ... ..L4l.l ~ . ' J.=...~ ' ~k-i ~~.)J\ ı::......:._;5' jl )Jı JJ\ ~ ~lAil>- 1-A-;;- J 5 <)~\;...._,.c..~ ..

. · .5" .)JA.. .;ı~ ~ .... u .. ~~- S < 'iA)

~;_,~~.u~ .;.Ai <..l"'ı J.Jı 0'!' S fı; j 0y-4J .;.JI IJ .. I !.rf> \Ait>-~

otAj\.>. JA • ıJf' _$A.) j_JA b\ ~ ~J\..,.:ı.. OJ_; .. .$"' u->.' f 1$~ _?

98 ŞEVKET BULU

JJI ../' ~ !i IJJ;.. J oi.J:>.w J~:,S"' ~ ~ li.JA & ~~ tJ:"

ıJ.J~\.VL> )..l~ j~ . ..1' la.J ~ .S" <.J"I \L.kil ('Li\) ol4il.>

S J4) '.s" cJJjy .JJI La; ı) Y;. ü .Jlr S~~ u~ 'S~...., S ~~l..... ) ı).JA>l...Ail.> S 4:·k·6 ; u""\> . ..1' Jl$"' LSi'~ )..li. .JJı ~~:_,;

s ı).J-5"; ~ .)) . l~~l:) ui f .s"~'l ~~ ~.J. \) 0}-,a.-.

-~ JL.j ı..r':" o$' ı.t::f- ~ ~ <.J"'ı J.Jı 5> u.J~ ~~- -~ ~ lS"' ~l:t • ~ ~ ~ ~ l;.,.\) .S" j;,lJ_ s ~ . <.)"'' ~~~ {.li ~.Jk ~

ıJ.J:>~ u:- 13')\....ı 6Jlf \li .ıS"tS:.JA lA~~ ıJ.J;~uli ~f j {

cJ.,JAlAi\> ~~ı OJ (' "\ \) l~I::Aı.) lA~ l:ili ~ı \) ı).J4k ~lk .)Jı

<.$"\ ~ JA,.... ~H.J:- ~~ı.JS"' 4 _,~ ~~- . Lfj ~l~ S cJY.Jij .JJI .

ı)Y-Jij ı)\~ .ı...t;-'A,.... j<.J"'ı ~~ .~ Ja )..l. .S"'~-' S ~Jk ı.sS' '--:->:" ~ ..1' ul~ JJ..U ~ 0~ • ..1' 4SJ (\V •) \~ ili ) ..

. (\YY)~ Jl~ fp.. '-'-~.J.j ..l::-4 .. .J; U!> j~ (\V\) cJ).S.J. ) ('__,i

.J; Jı.ı.. \) f' ~ , J:Ai ~~, J~ , ~~ , ~.... .JS"' ı) .J~~ı-.

oj.J~J) ~ r.>.J~ ~ 'Jo>lS"' ~.Jk ~'-:"ı J <..1"\ • (\Vf) . lA J\j~

• ..1' lA)~ ı)L,a.Ai .J) ıl J:Jj ı.!.J; JJI j.~ OJ ~.)~ ~ı lS"' r.s.? Jyı JT s <.J"J. c$( JS"' '\~.) ) .. ~ .).J>- ~ c:.ı~t.a;_t>- ;n J u::-­

.J~ . j. ,u--~~ 4i f J4· lS~ ı.sS 4i 'ı.J:!' .s~ )L-o

t~ . _~-liT )2.i .s" ıJ.J~>:;T ıJlt: ~ jf·ı.:..... Jt::o- .J~ lS"' ıJY. ~S

_s::;ı ~, ..lAi rli JJ' ..?' li~ ~ ~ rLki' lS"' ı).J;2ıl....4il:;. ,S"' 0~ ('IJT ~ı..: ).J:>- • ~ ü~) ~ J.JI (.}\> ~Jr../' ~J ~~ \\;Al

<..1"'1 ../' JJ.i. )..lA.. .J~ _sJ S ıJ,}L-. JJI ı.J:!' J.~) r, :.s" ~ç. J

~~ t:f' S o\Z\> r.>..l:.Aı . . ~) ~ .JS::;I LS"~ J~~ , J~ , lA)T 1)

&Jl S' o\Ail>- . 0';!' J.;S"' ı)~~ <.S( j ı).J~ı 'ı.J:!' ~\.,.., r.>~

_ŞİBLİ'NİN S.AFARNAMA'-İ. HAKKINDA BİRKAÇ ~OT 99

.J~ ~;;. _/ . .1':"' JWı; . ~ ~ J ~ J JS""I . .f IJI.J~ ıJLS:. ~1

_!>\jl ~ 0 _pÜS ü ..r{2>- J) ~} .OJ_/> .)~A,. J S oWi6:. .ı.iljJ.)

. • • . • • . . . . . . . \j .JA> ~~ ~.,a.j lS"~ 1.; 45" J,.,.wt.O JS"' ı) J} t...... .)J ı ( \Vf)

~~..1. c)" <S.;_ ~~ t.) s .ı.;\'L,., ~'!} JS"' c.)". u"' .. ........... .

(AA- A~ ' ı/ : .ı..oli JA ..... - )' _~>(' VO) JJA

.. !' .ı.i6:. .)l-s-' 0l.!.ll ~ ~~. ~r: . .ı.i.l:>-.)tS" l( jl~ s 0.Jj~ ~ ·s (\.VV) ~J~ .·.,~~ .f J.6ö S' (\Vi) . . 4Öt:~ ~J>- 6.;~ JJI

u;.~ . ~~ (\VA) ~ i.ılA> J u~ JJ( ~S üjl::-1 <S.J _ _;i

~J~ .S}-")~ o..l~ (\A•)jj~ 6~1 S ~J~ ·~(\V~) S'~ o4--ı:- ~\ ( \A \) ..$_"' J~ft'" j 0.J~\ ' l~ l ..... ~ S ı)~J;, jY t:f . JıJs- .1':"'. · ~~ S jt>. Jl( \li~ j u..::- (\AY) ~~ J~L... JS"')~

~IJA> _('.S" <\::-J U"\ JJI .ft; _sJJ~ JJI ~~ ~.J> ~f . l...:->-lp ~

~ 0~>- UU=~ . .ı..iL:>-).S ~ . ~. ~ ... JS" u~J~ ,.':>~ JS" .::..ı4

.o;...J~ J.k:.....o c.s~. ~ 6~ı (\Af) rlA .. JJ....:, lS" ~ . ..~' ~

ı)J~~ S' S!,J~ s;ı .)Jı ·~ 0~1 ..>~. ->!. ~..ı....:. ı)~ ../' .::..ı .)LE­

. Jı)"' .1':"' s ,5:'.)~ S..~,Jı J~ JJI j~J .s).;> . ~A> ı_$1~ ~

~ ~l ~\ ..r..JI jj~ ~ ı)lA>J . J~l 0' oJ) <S~ . ~\ Jt; .ı..!.Ai . ~; S'J.J( J~; (\At) 4..!-Aj ts"'jl..~ ~~ j~ ~~ ~.J ) 4..!.A; u" ı i.ıl~ ../' \jl::-~..l~-: ~ ı.r;T ..S rJ~ .J; ·..!' lil::-jA> J~i ~

\jJA> lS" c.s~sJ .ı.,;Ji ~ . ..1'\jl::-~) Jl:i .ı.,;_,iL... f~ lS" jlr::- J!ly 5 -li~ .J~J~ <SJJ? S j~ (\Ai) ) j~ ..r~ · ~J~J~JJI (\AO) _!>

li.Jıı. u:.~ (\AA)~ .ı.k>-':>\. S i.ıLkL JJI .ı..iJi ~ • (\AV) ...!'

100 ŞEVKET IWLU

. ~ t'~~ .JI.i j~ Jt~ .. S ~i S lS""I (\ A\) ...\~ S t>.J.fo:... .JJI ..$'

~ '~~ ~ ~ ıJ:"Ji p .JJI ~lh ) (\\•) i.ıJj~ JAj ıJI

• ~t.J~ ,_,k- rlS"lS" t_$.)\.:.....ı .J-'' .)~ ~,) ~~ ·~~

tf.J. ~· # ı:.ı_,~~ ı:.ıtr: . s;ı ..;~ r .)~,) .J' ı).J~ ı)l

'..# ../".J JA_g ->]~ ~.;k . 6!ı ·A ../".JJ~ \ts" 1--b:-l..b:-.JJI ~; ~t;~ ~ts" ı:r- ı:.ı_,~~.)'~ ;.,y;-'J.- uy uy Sf-'ı ~.ık ~~

~

~ 1~. ~ ~! .}TS ü .Jlr '-"'' . ~ ~~ ~! <.J • .J,)4- .JJI

'~ (\ ~ \) ~}st.$.)~ j5J ~..P." tt; j~ ~1 ı)lA J '.../" .ı.kl>\

ı:.ı~r '-S"~ s_,;.)t ıJLt:Jt · ı$~~~ •J~~l~ .),)~ ~.r' ı)l . ~ ~ Jl~ ~ j..l:..c" J.JI ~ J~ .JI.i .s .. <l.il> .)l( '-S"'~ ~,) .

j~l ).... . J~ ~ P:- J.Jr ~ <' \ Y) .s..),) S .. u ı ı../'-" ı:.ı _,jlr=:-. .. . . . -S ~.ı~ .JJI ~.ı> ü~T (\4\r') ~tT )2j d. c;'.J ~~ ll t>~~

(\\i) d' .Jç. o.Jf' tf" jys' ~ <!.i~ .>J ~ ~ ' u:_$ l>.JJ..,.P .

S~ ~ 1 _,):..;. Jk~ J .>).J> . ~ t' .J~ .J.XI o_, ~ t' .J~ ·~S"' ..P."

.f.,) t>~_,~ .$' J~ f ~ 4 J...lil .~.J~ ı:f-:J . Jl.ıS"' t.#. ~ . (\\A) jT J~ ~~ JJ.:.;.(' .JJI (\\V)© ~S"' \,)I.J~ (\\i)~

!J; ~ .r' 4J\>. .)l( ı)\.!.11 ~ ~~. l:il d$'.$' ~ ü~ ~rJ J.l.i ~~ ~1 ~.fP • c..t:!' !J; \j~l. .JJI .ı~Jl( .JJI _rJI \li . &:! t'~

.s .. .ı;~s ı:...,.IJJ l,S""f! OJ JJI .$'rj~ tS"'(\~\) f..J,) J..,.-.. ~J.J!

i.ıl:! ll ıJ.Jf"; JJI c..t:!' j~ J~i u\r;: (.$+! ~1. (Y• •) ../' lt~f".J J6:7 f (Y. Y) 0:-' ü~ c.s.5" .s"' ı) Al J.J~ ~ s '-;' .).)! (Y. ') AS' f

i.ıy tS"' \li (Y•\") S~ '-"'1 .OV .s .. ~ J.ril ~1 , j.J~ u; . (\ Y -\\" ' uP : .ı...U .ı.A...ı) ~ [.l::>-1 S'-;' .J.J! .J):._;. ~

ŞİBLİ'NİN SAF.A.RNAM.A.·İ RAKİuNDA BİRKAÇ NOT 101

~ ' \A.) ı!.li ~i"'" 0'! ( Y.. t) ~ ~.)s= ı ~ ~ .ı: 6-.k .. ;

· l.fj f ~ (Y • ") J.,~ J..o ı~ .S" i.>.,(i .s" .ı.:.:-J S ~~~ı S i.>~j · . .# (Y. "\) ~.ıP s il!. A .)..Li ~ ~l:>-1 .>.r;o .)Jı ~~lt>.>~ (Y •V) (.$_r' ..r" ~IJ (.$~ Jl~ S übtç. JJI J'j>l S i.>_J';.) '-""\

) o~ç_ J ~ <.J~ JJı J.,S:....ı., dtf J(l Ju;.o . .5' Jt~IJJI i.>lf! S i.>GJI ~ .s"(Y•A) $L i.>l).:ı o..t~ j~ ~ ·...si-S::.:ı .ı.j\:.:..ıS'

'~Y' üti~ ..$" ı.;;.S ~(u;'" i.>j\:.:. O.J~ • (Y . ~) ~t+S"" ~.JP.:ı

~Y S r; <.)"ı <.);,/ , ~Y> ~)w..$"~../~ J..) JJı t>J .. ı~ ~4 <.)"ı JJI ly. ~.)~tS' ül.:ıtp . _, J':>t>-1 s i.>_,S""; .JÇ..#- ~ ,y:- A

. tS:_,~ ..ty ~S üW J ı5> i.> ı ts= i.> J~ f~ ~ .. u;--

~ tt" ı.J;!> . .:ıJJ.::. J..ti <.J~I (Y\ •) ~J~ S ~~IJ (.$Y::" ...1.:.=:-.J~ fiJ JıJJ~ ~S i.>\ 6' .$' ~ JsJ4 _,Ç..~ (Y\ \)~S JYI

J~;:>-ı tf ~ ıst~ ı.)~~ <.)"' JJı ..5" r:r' WJ OJ ..5" <Y H)ı Jr <.J;_p. itç. JJ\ ~../~i.>~ S i.>.,f; i~ ..$"~""' 0;'" i.>\ . (YH") ui (:__....J ~~ J~\:>.1 s i.>f; 1$' wi ~ .g.~ • .5" (Y\ f) J')t:>-1

ı.r;, _,S' iü u;-o i.>l ~ fJJI c!_; , ü_;J. J JJ.ıs- . ı.J:!> <0Wl:9. JJI

JA~ . ,~/Jc;i'J ,).:ı · O~.J.)J.:ıj.o'-;-',.~J J!.o\ •..$- (Y\0)

J')t:>-1 <.J:.J::ı:. ~ , (Y\"\) ~~t ~t.... $" 0.,s=_,ı s f,:J.:ı ~ rtpJ

fti\..... ı5> ~1· JJI .:ı .ı(l!. S~ ı5> ~1 ~Jg: ~~b <.J,.;~ J.JI

~ lzi.:ı iti j _s91 J s \j }~ §' ı:r:- l..!.4 i.>~ (.$jtS:. . ~j y; s tf ($.:ı ~\.:ı s i.>Lkl... \j .J~ \( ı:.r. . u.~ d-:J.).:ı .)J 1 ..so ~.:ı.)( '-""\:...!. .J.)

.; .).,s= ~ i.>L::..... J~ ~ ı.J:!> ~.,ls ..s.j .).. <.)"'' ..5' L:.&f.) '0 /

).Jı ~ı.,-; <.)~o_, JJı i.>r ~.s"' i.>jJ.:ı u:-- . ~il ).tt.r~ J.P.-. .5" u;-- J .:ı .s Y::" ı!.~ ı ;ı tS' <.)"ı j T <.)~ .s" J ')t:>-1 ~ _,;.

102 ŞEVKET BULU

~ f ('\'\A) _sl~ _$4; ~ .. )j~ (YW) 4)' ._5> ~ü~ \\.ç. ~~

:.S" J~.Jf"" ~tr OJ J~~J~ ~ .... ı_:, 'JI:> L1;j\f~) (.Ss OJ.)~.$" c.)~ . •

4JyJy u~ .~jl;:~ ~ .... IJ J) { JJı ~~ ~_,~ 0.11, <.>)~ ('\'\~)

ı.J" JL,djı LS j) $ .S" 0 y)t )..ı.~ JJı ~!...~:; ~t; J~ ../~

. (H_,) lAIJ 01~> 6-J.;_~ .$" ~ J S j~ J*- S 4:....1J JJı (YY •)

~t.... .ı.~ ' S~ tA:)'I..t_ Jt;~· ~ıJ j u"'IJ;~~iT ı!_)j j_,)' li\.4;1 - . : ~~~ c.J~I J .;f t~ 6; 01~:> J ~ ül:::- J~ 0~ JJI ('\'H) l:J_,~:>

f.J~ J~l ~~~ JJI .5' w.,., \lı::- S 0_,); .<.>jl.fil-t"" JJI <.S,.;~;

...1' (YY~) ~}-• \\.ç. ~ . ı..J....A c.J,.;t:; JJI ~ .1'::'" ~~~~ u-~ .!S} S J- .$" JlA;I ~ jl:>oJt-; ~ Jy ısS' ('\'H) ı:..;,j' r- }~ J~ .ô'

..$"0~ S'-;--...., c.J~ ~ı ~JA c::_? f~SJ:::- oJ!- J o_,f'; _,; §

OJJJı ~ j.JA 0~ S~-;: c.J"\ SJl \li ~J~ ' ~~~.s~ (Ho)

S~\~ .../'~Jj~ ./~JI .1)~ \f u..:::- JJ""".r~J> . _i> l;JA 0~~,.

c.J'"':! .S" ~:k......9 \li. ~ .ı..<J .J:r . ~ ~t.... <.>.til }.-1_,> _,; ~ _,)" .J'::"

<.>~~ JJI j~ , u.~ '-:"'~ı ..ı.:~ c.s~ ).Jı· ~t.... ->Jo::- .JJI ...1' J:.. ~~ (YY"\) ~J Jf ~ ' jy. c::_.1> ~J.J c.J"'~ ~ oJ!- J 4~ ·JJI ~~~s-:\f

~ı, . (..),.; ~ J~l .)..ı.:k ~ _,> .):::" J) '-:"'~ı L1L;, <.> ~. s b 1 j <.>J.:.9 1 ..s:-1_,>

ı:f.,} ' ~ .ı.;I)J~ tiJA (YYV) 0l->-l J~ .t) \f 0J.,., y <.>..ı.:;l .s~·

· . §'. .... .J)" .ı.i )J"""I o~l:j (HA) ~ .. ~J S ~JJ S ı!-l.\...

ffJ). JJI ~ 0\A J ~ .t, 0~ S U4 u~J.J~ ~ .ı..ıb ~~ .ı.~_,;:;- . ı./"J~ 6.; ..1.~ JJI I_,A 0}.~j ..S"''-:-"" .s~ ~J ~_,.!.j

<>.;:J~jıJJI 4J~ tl_;:.~ J~ı \f ~J~ s; j~ 1!.-.<J ~J v-ı

~ oji.JJ~ j 0':" (H~) ..$' '-:' J~ ~tr:ti~ JJ.i\ ) 0LS:. .1~ ~-'~ ..ı.~UJ~ u;·· 0Jl~ \f ~J~ ('\'~·) ~~;S 0.Jf; . l~;~~ Jl;l ~ Y. ..1,

ŞİB,Lİ'NİN SAFARNAMA•İ HAKKI~DA BİRKAÇ NOT 103

u_.f,.;t; ... c I_,A : J\..:>-§' c.s.S' ~ u"'l. ('t'f\) _~" · J>-I.:ı ~ ,_JA.;_L..,.

.S"' §'~ ftj LJ;r j~ ~JI _;..,.t .. s J_,S:: .... ı J':l:" 6~). ~1 ..S"'~ .. ili ls' '-~~). 01 . ~~~ _s .. t.... .$J';:" J)''l .;:.-:L ~1 ~JI ~1 (Yf't')

0tkL ~~~ ı...A:~ ~~ ~ c.s,.;~J ~ LJ~T 01_,~ j ' 4-; c.s..WI tl; ls'

~ ~ L.} .$"' '~ ( 't'ff) w J s j Y' ~ J • ~ S::-JA t..2; u;-­~ ~ fiS' ~ · .. _.h· b ; <IS'~ . .w-~ ~~ ('t'ft) .? rf:r., c)\:...._,...t:.A

. (' • ~ - ' ' " ' if : .ı... li JA.....) ~ .i. j~j .~1 l)

J~l9 ~J\ ~...ı.; J.li o~~j ..S"~..:-""$ J~ ~ Jj J ~.-;-:.1~ ,S · ıJ_,(_j

~;~ • .../> (Yfcı) u ~ko ·~)" J ~; J ~s 0y.f.Y OJ../" ..yAi

~.;..V JJ\ .11)1 ~ .ı.L. u"\ ~!.s::;~ ı ~_,1 0,JY.. ~~ ~ _,; c.>~J~ S ~l-S .:;_,;p S" ~J u"\ ~JI ('\'fi) ~ ~IJ.t, 0_,jı .. ~ Jt;;ı S f l:S' JL:::>-1 ~.;1<. J...l:A.. l-:1 j 0-..J(j . (Yf V) f ~~~\ J !li

u:S; . .5> JL>- c.s"ı...:ı-':P S .:;_,;_,~~_,ıL~ lf' .:.>_,:u> S.:;_,;_,~_,~

s <Y'li J c.s~lj T ~! ' c.?_,;;, ·, :3 A ~ı ' ~ ci~ ~ıJ 0 JJY

..$~.1_, · OJ • f J_,A u; {-,W _,s::;ı (~l.... s .)_,~ J.- .1';}:- ~ OJ ~JI)

u-Ai S .:.>Ls:.. '~>- ~ ..s"'~~ ' J~l':l:" ~ ('\'fA) ' ~ ..L:.ı4 S . (Yf'\) u; li 0l-il 01_,:~ ' ..~.:.( ~

..s .. eıJS' .s'~J. .. (H·> ,_J;L>- ~_,ı c.s~lf'.J" ... ~S r-w S.:.>~) 0~;ı <.S;I _,)ü ~ ~ .$>· ill2.::il oJ.r ~1 \S" ~Li>- J o~.1. JJI ~

?iJ; ~L....·S ~~..,.;.... ~ . <H \) . li_,Aı u;-r J.-li ~~~S

~_,.. ~ .:;_,.....~J... (,)~ (,)~ ~J' ../" J>-b ~ c.J"~~ ~ 0~j

S u~ ../" d,...ı JJ... u"'L> ~ 1 } S u \.Lv . .f JJA (..S"~ ~ S

104 ŞEVKET BULU

$ ıJlkL .JJI .5' ıJ _;\>. ci~ ~ S .s:-.J::ı ~1 ~ _s:. (t>.. ~ .J ~~ u:" (.)" _;\~ ·~ . ..J'\JAI ~~ 4iti \)' \ J::ı •.ı~.)::ı _,( (.)"\ ..$" .)~

r=rA tS:... ı .f l:S:....~~ ~\)' .,~ .5' \( f. .J::ı ~\ ~~ .ı..... .J..lt ~\

~ S~ ..!' "*' S;;.)Y.. ~~~~....S .ı......).M u"'' :J"l>..ı..:;ı ;:.r ~~- ~ ~, · l>}J~ lf &~.).J~ '.$' Ji~ \blo l>.:!:l ~} ~\ ..l:S:...I "'-" .J.M 1~ . .J.JI ~\ ts' ~~ ..!' l>..WI c_r> \li lS" ~ .5' j!J

. ..!' (t>. ~~ JJI ·~ . s:-~ ..!' ~ .;1

Jb. • <\il. j .ıS' j> <.Sf~ ,~ .)..li """'' ~ ..$" ~ J s '-"").M ı)\

ÖJ .ı.::-.J::ı ~\:... j ~ .f> ~ ... J- ü.J.Jç. ~\ ~- (YH) ~ vi.)~' .)~ .)Jı V'f> .)~ ı:.ı.,.-.a.. ı.;'f.JJç. 1$' ~ • .,Al J\~ 4\i f-w

f't>- ~t;. s~ı s u.\~ .:..ı::.~ • V'f> ~.) ?-j fl.) r s ı:.ıı ~ .5' J.,_.. ~\,;, JJli o.JJ ~\.,; ~\S u"'\ ~ Jb. .f ~ .).J~ ~ JA1 ~ ~; lf" ·u ... ı ~ ıJ~j ~.Jç. ' ..!' \ ')\...\ ıJli j \li lS" ~

• 0;A1 ~ J.Jç. ...l:.~ ~ .J.JI . .5' ~~4~ ~ .:..ı J~ .JJI _/'

.)J\ ._?;'.)::. Jk> • .,j> ~l->. ($::ı\j \\_ç. ~A jJ-f? _s1:- _,( ı).Jj.)-?~

Lt:!' Jl~ ~ ı:.ı.,. ~~ 'V'f> ~1~ ~ )j4 u-!.J".Y s ~.)/> ::ı_,~., 4 ı§.~ t.P.' J.,A~ ~.1';. ~ ı:.ı.,~ ~ .).J\ ı:ı.,~ s üy::ı ~ jJ\~ (Hf) _,.. ..r" :.s" o.JI~ S .b~\ .JJI ~ ) lS::ıljT u"'\

.)J\ ..f' ~.) ~~ ..$" ı);::ı J_. ~\...,J"" s ı).J;.)Jç. ~ ~ JAI . ü_,ıı.

~..,: 6'v ü4 S~ 0_,:16- uPl>?.; s- ::ı J .. J:!-~ 0 .JJç. J~(

.(\\O-"\ 'uP :.ı. .. li_;...) ~..,.f