Podręczniki Prawnicze

C.H.Beck

Prawo cywilne– część ogólna

Zbigniew RadwańskiAdam Olejniczak

13. wydanie

PODRĘCZNIKI PRAWNICZE

† Zbigniew Radwański, Adam Olejniczak • Prawo cywilne – część ogólna

W sprzedaży:

E. Marszałkowska-KrześPostęPowanie cywilne, wyd. 2Ćwiczenia Becka

K. PiaseckiPostęPowanie sPorne rozPoznawcze w sPrawach cywilnych, wyd. 3Studia Prawnicze

K. Flaga-GieruszyńskaPostęPowanie cywilne. Pytania, wyd. 7Repetytoria C.H.Beck

K. Flaga-GieruszyńskaPostęPowanie cywilneTesty Becka

KodeKs PostęPowania cywilnego z wProwadzeniem, wyd. 43Twoje Prawo

www.ksiegarnia.beck.pl

Prawo cywilne – część ogólna

† zbigniew radwańskiUniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu

adam olejniczakUniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu

13. wydanie uaktualnione i zmienione

WYDAWNICTWO C. H.BECKWARSZAWA 2015

Wydawca: Aneta Flisek

© wydawnictwo c.h.Beck 2015

Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: DTP Service Druk i oprawa: Interdruk, Warszawa

ISBN 978-83-255-7732-2

ISBN e-book 978-83-255-7733-9

spis treści

Wykaz skrótów ................................................................................................................ XVIIPrzedmowa do trzynastego wydania .............................................................................. XXIII

rozdział i. wprowadzenie do prawa cywilnego ......................................................... 1

§ 1. Prawo cywilne .................................................................................................... 1 I. Prawo publiczne i prawo prywatne .......................................................... 1

1. Wprowadzenie ....................................................................................... 12. Prawo prywatne ..................................................................................... 23. Prawo publiczne .................................................................................... 34. Użyteczność wyróżnienia ...................................................................... 3

II. Gałęzie prawa, kompleksowe regulacje prawne, dyscypliny naukowe i dydaktyczne ............................................................................................. 41. Gałęzie prawa ........................................................................................ 42. Kompleksowe regulacje prawne ........................................................... 53. Dyscypliny naukowe i dydaktyczne ..................................................... 5

III. Status prawa cywilnego ............................................................................. 61. Metoda regulacji .................................................................................... 62. Przedmiot regulacji ............................................................................... 8

IV. Zakres prawa cywilnego ............................................................................ 81. Uwagi wstępne ...................................................................................... 82. Prawo pracy ........................................................................................... 93. Prawo rodzinne ...................................................................................... 104. Prawo handlowe .................................................................................... 115. Prawo rolne ........................................................................................... 136. Prawo spółdzielcze ................................................................................ 13

V. Systematyka prawa cywilnego .................................................................. 131. Uwagi ogólne ........................................................................................ 132. Poszczególne działy prawa cywilnego ................................................. 143. Inne wyróżnienia zespołów norm cywilnoprawnych .......................... 15

VI. Zasady prawa cywilnego ........................................................................... 151. Pojęcie ................................................................................................... 152. Katalog zasad ........................................................................................ 16

§ 2. Unifikacja i kodyfikacja prawa cywilnego w Polsce ........................................ 18 I. Unifikacja prawa cywilnego ...................................................................... 19

1. Druga Rzeczpospolita ........................................................................... 192. Okres powojenny .................................................................................. 21

II. Kodyfikacja prawa cywilnego ................................................................... 221. Pierwsze próby kodyfikacji ................................................................... 222. Uchwalenie Kodeksu cywilnego .......................................................... 24

VI Spis treści

3. Charakter prawny .................................................................................. 254. Zakres .................................................................................................... 255. Podział ................................................................................................... 266. Forma ..................................................................................................... 277. Warstwy ideologiczne ........................................................................... 27

III. Reforma Kodeksu w Rzeczypospolitej Polskiej ....................................... 27

rozdział ii. Źródła prawa cywilnego ........................................................................... 30

§ 3. Rodzaje źródeł .................................................................................................... 30 I. Uwagi wstępne ........................................................................................... 30 II. Prawo stanowione ...................................................................................... 31 III. Zwyczaje i prawo zwyczajowe ................................................................. 32

1. Zwyczaje ................................................................................................ 322. Prawo zwyczajowe ................................................................................ 34

IV. Rola orzecznictwa ...................................................................................... 35 V. Rola nauki .................................................................................................. 35

§ 4. Ważniejsze rodzaje norm i przepisów prawa cywilnego .................................. 36 I. Uwagi ogólne ............................................................................................. 36

1. Struktura normy prawnej ...................................................................... 362. Norma a przepis prawny ....................................................................... 37

II. Ważniejsze rodzaje norm prawa cywilnego ............................................. 381. Normy bezwzględnie i względnie wiążące oraz semiimperatywne .... 382. Normy kompetencyjne .......................................................................... 403. Metanormy ............................................................................................ 41

III. Ważniejsze rodzaje przepisów prawa cywilnego ..................................... 421. Definicje legalne .................................................................................... 422. Przepisy odsyłające ............................................................................... 423. Klauzule generalne ................................................................................ 43

§ 5. Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu czasowym i przestrzennym .................................................................................................. 47

I. Obowiązywanie norm w zasięgu czasowym ............................................ 481. Początek obowiązywania ...................................................................... 482. Koniec obowiązywania ......................................................................... 49

II. Prawo intertemporalne ............................................................................... 501. Uwagi ogólne ........................................................................................ 502. Zasada nieretroakcji .............................................................................. 503. Kolizje norm nieobjętych zasadą nieretroakcji .................................... 51

III. Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu przestrzennym ........ 54 IV. Prawo prywatne międzynarodowe ............................................................ 54

rozdział iii. stosowanie prawa cywilnego .................................................................. 55

§ 6. Model stosowania prawa .................................................................................... 55 I. Model normatywny .................................................................................... 55 II. Trójczłonowy model stosowania prawa .................................................... 56

§ 7. Ustalenie stanu faktycznego sprawy .................................................................. 56 I. Reguły dowodowe ..................................................................................... 56

1. Dowody ................................................................................................. 562. Rozkład ciężaru dowodu ....................................................................... 57

VIISpis treści

II. Domniemania ............................................................................................. 581. Domniemania faktyczne ........................................................................ 582. Domniemania prawne ........................................................................... 583. Domniemanie dobrej wiary .................................................................. 614. Moc wiążąca orzeczeń .......................................................................... 62

§ 8. Ustalenie właściwej normy dla rozstrzygnięcia sprawy ................................... 63 I. Wykładnia prawa ....................................................................................... 64

1. Uwagi wstępne ...................................................................................... 642. Dyrektywy językowe ............................................................................ 653. Dyrektywy systemowe .......................................................................... 664. Dyrektywy funkcjonalne ....................................................................... 685. Wyniki wykładni ................................................................................... 70

II. Wnioskowanie z norm o normach ............................................................ 701. Pojęcie ................................................................................................... 702. Reguły instrumentalnego nakazu i zakazu ........................................... 713. Reguły a fortiori ................................................................................... 714. Analogia z ustawy ................................................................................. 715. Analogia z prawa .................................................................................. 72

III. Związanie sądu w działaniach interpretacyjnych i inferencyjnych ......... 731. Uwagi wstępne ...................................................................................... 732. Nadzór judykacyjny .............................................................................. 733. Zasady prawne ...................................................................................... 734. Powszechnie obowiązująca wykładnia ................................................. 755. Wskazania wspomagające ..................................................................... 76

IV. Zbieg norm ................................................................................................. 77 V. Wykładnia prawa wspólnotowego ............................................................. 77

1. Reguły wykładni ................................................................................... 772. Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec prawa

krajowego .............................................................................................. 783. Właściwość sądów ................................................................................ 78

§ 9. Wiążące ustalenie konsekwencji prawnych stanu faktycznego ........................ 79

rozdział iV. Prawo podmiotowe ................................................................................... 81

§ 10. Pojęcie prawa podmiotowego ............................................................................ 81 I. Koncepcja prawnonaturalna i system prawny .......................................... 81

1. Prawo podmiotowe i system prawny ................................................... 812. Koncepcja umiarkowanego pozytywizmu ............................................ 82

II. Określenie prawa podmiotowego ............................................................. 821. Stosunek cywilnoprawny ...................................................................... 822. Definicja prawa podmiotowego ............................................................ 833. Przydatność koncepcji prawa podmiotowego ...................................... 86

III. Uprawnienia ............................................................................................... 871. Uwagi ogólne ........................................................................................ 872. Roszczenia ............................................................................................. 883. Uprawnienia kształtujące ...................................................................... 884. Zarzut ..................................................................................................... 89

§ 11. Rodzaje praw podmiotowych ............................................................................. 90 I. Uwagi wstępne ........................................................................................... 90 II. Prawa bezwzględne i względne ................................................................ 90

VIII Spis treści

1. Prawa bezwzględne ............................................................................... 902. Prawa względne .................................................................................... 913. Prawo podmiotowe w zobowiązaniach realnych ................................. 914. Przyporządkowane prawa bezwzględne ............................................... 92

III. Prawa akcesoryjne i związane ................................................................... 921. Prawa akcesoryjne ................................................................................. 932. Prawa związane ..................................................................................... 93

IV. Prawa majątkowe i niemajątkowe ............................................................. 931. Prawa majątkowe .................................................................................. 932. Prawa niemajątkowe ............................................................................. 94

V. Prawa przenoszalne i nieprzenoszalne ...................................................... 951. Uwagi wprowadzające .......................................................................... 952. Zbywalność ............................................................................................ 953. Dziedziczność ........................................................................................ 96

VI. Prawa tymczasowe ..................................................................................... 96§ 12. Sposoby nabycia i utraty prawa podmiotowego ............................................... 97

I. Uwagi wstępne ........................................................................................... 97 II. Nabycie pochodne i pierwotne .................................................................. 98

1. Nabycie pochodne ................................................................................. 982. Nabycie pierwotne ................................................................................ 99

III. Następstwo pod tytułem szczególnym i ogólnym .................................... 991. Następstwo pod tytułem szczególnym ................................................. 992. Następstwo pod tytułem ogólnym ........................................................ 100

IV. Nabycie translatywne i konstytutywne ..................................................... 1011. Nabycie translatywne ............................................................................ 1012. Nabycie konstytutywne ......................................................................... 101

V. Utrata prawa ............................................................................................... 1021. Uwagi ogólne ........................................................................................ 1022. Połączenie prawa i obowiązku ............................................................. 102

§ 13. Realizacja prawa podmiotowego ....................................................................... 102 I. Wykonywanie ............................................................................................. 103 II. Nadużycie ................................................................................................... 103

1. Teoria zewnętrzna ................................................................................. 1042. Teoria wewnętrzna ................................................................................ 1053. Stosowanie instytucji nadużycia prawa podmiotowego ...................... 106

III. Ochrona ...................................................................................................... 1071. Ochrona sądowa .................................................................................... 1072. Pomoc własna ........................................................................................ 108

IV. Kolizja praw podmiotowych ..................................................................... 108

rozdział V. Przedmioty stosunku cywilnoprawnego .................................................. 110

§ 14. Uwagi wstępne ................................................................................................... 110§ 15. Rzeczy ................................................................................................................. 111

I. Pojęcie ........................................................................................................ 1111. Cechy konstytutywne ............................................................................ 1112. Wyłączenia ............................................................................................ 112

II. Rzeczy ruchome i nieruchome .................................................................. 1131. Podstawa podziału ................................................................................. 1132. Grunty .................................................................................................... 114

IXSpis treści

3. Budynki ................................................................................................. 1144. Części budynków .................................................................................. 1155. Księgi wieczyste .................................................................................... 115

III. Rzeczy oznaczone co do gatunku i co do tożsamości ............................. 1151. Pojęcie ................................................................................................... 1152. Doniosłość prawna ................................................................................ 116

IV. Części składowe rzeczy i przynależności ................................................. 1161. Części składowe .................................................................................... 1162. Przynależności ....................................................................................... 118

V. Pożytki ........................................................................................................ 1191. Pojęcie i rodzaje .................................................................................... 1192. Konsekwencje prawne .......................................................................... 120

§ 16. Przedmioty inne niż rzeczy ................................................................................ 121 I. Przedmioty materialne niebędące rzeczami .............................................. 121

1. Ciecze i gazy ......................................................................................... 1222. Kopaliny ................................................................................................ 1223. Zwierzęta w stanie wolnym .................................................................. 122

II. Przedmioty niematerialne .......................................................................... 1231. Energia ................................................................................................... 1232. Dobra o charakterze intelektualnym ..................................................... 1233. Dobra osobiste ....................................................................................... 1244. Pieniądze ................................................................................................ 1245. Papiery wartościowe ............................................................................. 124

III. Przedsiębiorstwo ........................................................................................ 1251. Uwagi wstępne ...................................................................................... 1252. Pojęcie ................................................................................................... 1253. Konsekwencje i charakter prawny ....................................................... 1274. Gospodarstwo rolne .............................................................................. 128

IV. Zbycie przedsiębiorstwa ............................................................................ 1301. Uwagi wstępne ...................................................................................... 1302. Pojęcie zbycia przedsiębiorstwa ........................................................... 1303. Forma ..................................................................................................... 131

V. Odpowiedzialność za długi związane z prowadzeniem zbytego przedsiębiorstwa ........................................................................... 1321. Uwagi wstępne ...................................................................................... 1322. Odpowiedzialność zbywcy przedsiębiorstwa ....................................... 1323. Solidarna odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa ..................... 133

§ 17. Majątek i mienie ................................................................................................. 134 I. Majątek ....................................................................................................... 134

1. Pojęcie ................................................................................................... 1342. Sukcesja uniwersalna ............................................................................ 1353. Zarząd .................................................................................................... 1364. Odpowiedzialność ................................................................................. 1365. Surogacja ............................................................................................... 136

II. Mienie ........................................................................................................ 137

rozdział Vi. osoby fizyczne .......................................................................................... 138

§ 18. Uwagi ogólne ...................................................................................................... 138 I. Podmiotowość człowieka .......................................................................... 138