1

CYWILIZACJA: RZYMSKA

(królestwo + republika) CHRONOLOGIA: 753 p.n.e.-509 p.n.e. królestwo, 508 p.n.e. - 31 p.n.e. republika

POŁOŻENIE: Półwysep Apeniński, basen Morza Śródziemnego

Główne rzeki: Tyber

Główne miasta: Rzym

LEGENDA:

Według legendy Rzym został założony przez Romulusa (Roma = Rzym) w 753 r. p.n.e. (zgodnie z

legendą bliźnięta, Romulus i Remus, byli potomkami Eneasza, który opuścił spaloną Troję po wojnie

trojańskiej i osiedlił się na terenie Italii). Rzym powstał nad rzeką Tyber, na terenie krainy zwanej

Lacjum. Ta mała osada była zamieszkana przez Latynów, posługujących się łaciną i zajmujących się

rolnictwem oraz pasterstwem.

Między VIII a VI w. p.n.e. południowe tereny Italii skolonizowali Grecy, którzy wywarli ogromny wpływ

na jej rozwój. W tym samym czasie na północ od Tybru rozkwitła cywilizacja Etrusków. W VI w. p.n.e.

władzę w Rzymie przejęli Etruskowie, którzy osadę zamienili w miasto (połączyli kilka osad - stąd powstało

określenie „Rzym – miasto na siedmiu wzgórzach”). Przez długi czas Rzym znajdował się pod ich

wpływem, jednak pod koniec VI w. p.n.e. Rzymianie wypędzili króla etruskiego i przejęli władzę we

własnym państwie.

RZYM

2

WŁADCY: Romulus i Remus, Tarkwiniusz Pyszny

WYDARZENIA:

data wydarzenie Ważne osoby

753 r.p.n.e. legendarna data założenia Rzymu. Romulus

509 r.p.n.e upadek królestwa i wprowadzenie

republiki w Rzymie.

Tarkwiniusz Pyszny- ostatni król

449 r.p.n.e ogłoszenie prawa XII tablic. wystawione na 12 tablicach na Forum

rzymskim.

264–241 r.

p.n.e.

pierwsza wojna punicka Kartagina przegrała utraciła Sycylię,

Sardynię i Korsykę

218–201 r.

p.n.e.

druga wojna punicka Hannibal- wódz kartagiński, Scypion

Afrykański- wódz rzymski.

Ważne bitwy: Kanny (przegrali Rzymianie),

Zama (przegrali Kartagińczycy, utracili

posiadłości w Hiszpanii)

149–146

r.p.n.e

trzecia wojna punicka Zrównanie z ziemią Kartaginy przez

Rzymian.

52 r. p.n.e. bitwa pod Alezją, Juliusz Cezar- wódz rzymski, Wercyngetoryks-

wódz galijski (przegrali Galowie).

73- 71 r.

p.n.e.

powstanie niewolników „Spartakusa” Spartakus- przywódca niewolników, Marek

Krassus- wódz rzymski (klęska

niewolników, ukrzyżowani wzdłuż Via

Appia)

60 r. p.n.e. I triumwirat- porozumienie w celu przejęcia

władzy w Rzymie. Początek wojen

domowych w Rzymie.

Gajusz Juliusz Cezar, Gnejusz Pompejusz i

Marek Krassus

48 r. p.n.e. Bitwa pod Farsalos – starcie zbrojne, które

miało miejsce w Tesalii pomiędzy

wojskami Cezara i Pompejusza podczas

rzymskiej wojny domowej.

Gajusz Juliusz Cezar, Gnejusz Pompejusz

(wojna domowa, zwycięstwo Cezara).

44 r. p.n.e. zamordowanie Juliusza Cezara Juliusz Cezar, Brutus (morderca), Senat

(współodpowiedzialni za śmierć Juliusza

Cezara)

31 r. p.n.e. bitwa pod Akcjum Kleopatra VII- władczyni Egiptu, Marek

Antoniusz- rzymski wódz, Oktawian

August- następca Juliusza Cezara (zwyciężył

i przejął kontrolę nad Egiptem)

PRZEMIANY USTROJOWE

MONARCHIA-KRÓLESTWO (VIII - VI w. p.n.e. [753 r.p.n.e.- 509 r.p.n.e.])

Król (rex) posiadał pełnię władzy cywilnej, wojskowej oraz kapłańskiej w Rzymie. Funkcję doradczą pełnił

senat (rada wybrana spośród członków starszyzny rodowej). Według tradycji pierwszym królem był

Romulus, zaś ostatnim – Tarkwiniusz Pyszny (został wygnany pod koniec VI w. p.n.e.). Po upadku

monarchii nastała republika.

REPUBLIKA (VI - I w. p.n.e. [508 r.p.n.e.- 31 r.p.n.e.]) Republika to państwo (ale również forma

ustroju) rządzone przez wszystkich pełnoprawnych obywateli; w republice najwyższe władze są wybierane

na określony czas przez wszystkich pełnoprawnych obywateli. (łac.) republika to w języku polskim

rzeczpospolita .

3

FUNKCJONOWANIE REPUBLIKI:

Senat• skojarzenie: rada 300

• rada składająca się z 300 zasłużonych Rzymian. Miała wpływ na działania urzędników oraz na wybór dyktatora.

Zgromadzenie ludowe• obywatele Rzymu

• składało się ze wszystkich obywateli. Podejmowało najważniejsze decyzje w państwie oraz wybierało urzędników.

Republika- res publica- rzecz publiczna•skojarzenie: rzeczpospolita

•państwo rządzone przez wszystkich pełnoprawnych obywateli; najwyższe władze są wybierane na określony czas przez wszystkich pełnoprawnych obywateli. W języku polskim rzeczpospolita.

po łacinie ”nie zgadzam się”, tym słowem

trybuni ludowi mogli się sprzeciwić

uchwaleniu praw nieprzychylnych dla

plebejuszy.

SENAT

ZGROMADZENIE LUDOWE

DYKTATOR

URZĘDNICY DORADZANIE

KONSULOWIE

PRETORZY

CENZORZY

KWESTORZY

EDYLOWIE TRYBUNI LUDOWI

wyb

ór

w y

b ó

r

mianowanie

4

dyktator• skojarzenie: nieograniczona władza, wybierany przez senat.

• sprawował w republice nieograniczoną władzę. Powoływany na okres sześciu miesięcy, gdy państwu zagrażało niebezpieczeństwo.

konsulowie• skojarzenie: dowodzili armią

• zwoływali senat i zgromadzenie ludowe, a w trakcie wojny dowodzili armią.

edylowieskojarzenie: policja

nadzorowali porządek w mieście.

pretorzy• skojarzenie: sąd

• sprawowali władzę sądowniczą i zastępowali konsulów podczas ich nieobecności.

kwestorzy

skojarzenie: pieniądze

pobierali podatki oraz zarządzali pieniędzmi państwa.

cenzorzy

skojarzenie: lista senatorów

zajmowali się ustalaniem listy, senatorów.

trybuni ludowi

skojarzenie awokaci plebejuszy

reprezentowali plebejuszy. Mogli także przeciwstawiać się niekorzystnym dla nich prawom i decyzjom urzędników.

ZASA

DY

SP

RA

WO

WA

NIA

W

ŁAD

ZY W

RZY

MIE

zasada kolegialności każdy urząd był sprawowany jednocześnie przez więcej niż jedną osobę

zasada kadencyjności urzędnik pełnił swój urząd przez określony czas (kadencję)

5

POJĘCIA SPOŁECZEŃSTWO:

Nazwa ludu charakterystyka

Etruskowie lud, który zamieszkiwał północ półwyspu Apenińskiego, stworzył tam kulturę przed

pojawieniem się imperium rzymskiego.

Latynowie jedno z plemion Italików, zajmujące środkową część półwyspu Apenińskiego zwaną

Lacjum, z siedzibą w Rzymie.

Italikowie plemiona, które w połowie II tys. zajęły środkową część półwyspu Apenińskiego.

Galowie W 389 r.p.n.e. najechali i zdobyli Rzym. Pokonani w bitwie pod Alezją w 52 r.p.n.e.

przez Juliusza Cezara.

Kartagińczycy tak nazywano Punijczyków, mieszkańców Kartaginy, państwa w północnej Afryce,

które prowadziło z Rzymem wojny w III- II w.p.n.e.

6

PODZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA RZYMU

1. przedstawiciele najznamienitszych rzymskich

rodów. Inne warstwy społeczne nie miały dostępu do

tego stanu. arystokracja-warstwa społeczna, zajmującą najwyższą

pozycję w społeczeństwie, do której przynależność wynikała

z urodzenia i była dziedziczna (arystokracja rodowa).

2. wolni obywatele, którzy przysługujące im prawa

nabyli w okresie republiki. Służyli w armii.

3. nie posiadały praw politycznych;

4. najniższa grupa społeczna. Nie posiadali żadnych

praw, a o ich losie decydował właściciel. gladiatorzy- niewolnicy szkoleni do walki na arenie.

sieciarz- typ gladiatora walczącego siecią i trójzębem.

samnita- najstarszy typ ciężkozbrojnego gladiatora;

PODBOJE RZYMSKIE W OKRESIE REPUBLIKAŃSKIM

PRZYCZYNY PODBOJÓW

Armia rzymska.

Podstawą obywatelskiej armii rzymskiej były legiony (ok. 4500 żołnierzy), w których walczył każdy obywatel

zdolny do służby wojskowej. Dowódcy wprowadzali surową dyscyplinę, dzięki czemu armia odnosiła liczne

sukcesy. W celu ukarania żołnierzy za nieposłuszeństwo wprowadzono tzw. dziesiątkowanie, czyli zabijanie co

dziesiątego żołnierza.

Armia rzymska stałą się armią zawodową w II w. p.n.e. (reformę przeprowadził konsul Mariusz).

Żółw- szyk

bojowy armii

rzymskiej

Legionista-

żołnierz armii

rzymskiej

łuk triumfalny- rodzaj

bramy wznoszony dla

upamiętnienia wybitnej

osoby lub ważnego

wydarzenia.

triumf- w antycznym

Rzymie najwyższe wyróżnienie jakie otrzymywał

wódz za swe zwycięstwa na polu walki. mającego na

celu uczczenie zwycięskiego wodza i jego żołnierzy.

1. PATRYCJUSZE

2. PLEBEJUSZE

3. KOBIETY I DZIECI

4. NIEWOLNICY

chęć zdobycia łupówpotrzeba zdobywania ziem

uprawnychpragnienie zdobycia przez

wodzów prawa do triumfu.

7

Katapulta- tworzona przez

oddziały inżynieryjne

zajmujące się budową

machin oblężniczych lub

mostów niezbędnych przy

przemarszach legionów

rzymskich.

Limes- umocnienia na rzymskich

granicach.

Wał Hadriana- umocnienia w Brytanii

majace powstrzymac ataki barbarzyńców.

Podboje Rzymu.

Rzym stał się potęgą –

Imperium Romanum (Italia

wraz z podbitymi terenami)

objęło cały basen Morza

Śródziemnego.

Na zdobytych terenach

Rzymianie tworzyli

prowincje, które były

źródłem pieniędzy, bogactw

i niewolników. Prowincja to

obszar podbity przez Rzym

poza Italią; jego mieszkańcy

byli zobowiązani do

płacenia podatków.

•ITALIA

•pokonanie Etrusków, Italików i GrekówV w.p.n.e- III w.p.n.e

• KARTAGINA

• I, II i III wojna punicka, zniszczenie KartaginyIII w.p.n.e.- II w.p.n.e.

• ŚWIAT HELLENISTYCZNY

• Grecja, Macedonia, Azja Mniejsza, Bliski Wschód, EgiptII w.p.n.e.- I w.p.n.e.

I w.p.n.e.-I w.n.e.LUDY BARBARZYŃSKIE

Galowie, Germanowie, Brytowie

IMPERIUM RZYMSKIE I w.p.n.e.

8

Skutki podbojów Rzymu:

UPADEK REPUBLIKI I POWSTANIE CESARSTWA

Instytucje republikańskie były odpowiednie dla miasta-państwa, jednak w olbrzymim imperium się nie

sprawdzały.

Gajusz Juliusz Cezar, po podboju Galii i wojnie domowej, wznieconej w połowie I w. p.n.e., zmusił senatorów

do przyznania mu tytułu dożywotniego dyktatora. W 44 r. p.n.e. został zamordowany przez członków senatu,

którzy chcieli przywrócić dawny ustrój i odzyskać silną władzę.

POWIEDZENIA: Pyrrusowe zwycięstwo- o tym zwycięstwie mówimy, gdy poniesione straty przewyższają uzyskane

korzyści.

„Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”- miasta na terenie Imperium Rzymskiego były połączone

doskonałymi drogami, które zbiegały się w Rzymie stąd powstało powiedzenie

„Kości zostały rzucone” alea iacta est- słowa Juliusza Cezara, nie można się już cofnąć powziętej decyzji.

pozytywne negatywne

wojny domowe

60-31 r.p.n.e.

powstanie Spartakusa

skutki podbojów rzymskich

9

Przekroczyć Rubikon= przekroczyć granicę czegoś, zrobić decydujący krok, powziąć nieodwołalną

decyzję.

Veni, vidi, vici- słowa Juliusza Cezara, „przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem”

wilczyca kapitolińska- wykarmiła legendarnych bliźniaków Romulusa i Remusa.

CESARSTWO (I w. p.n.e. – V w.)

Zwycięstwo Oktawiana (Cezar usynowił go w swoim testamencie), odniesione w bitwie pod Akcjum w

31 r. p.n.e., doprowadziło do przejęcia przez niego władzy i ustanowienia cesarstwa. Pierwszy cesarz

rzymski, Oktawian, przyjął tytuł „August”, co znaczy „boski”. Pierwszą formą cesarstwa był

pryncypat, w którym zachowano pozory republiki.

REFORMY OKTAWIANA AUGUSTA

Po okresie podbojów w Cesarstwie Rzymskim nastał tzw. pax romana (pokój rzymski).

Wówczas to intensywniej zaczęła się rozwijać rzymska kultura i handel. Ludność prowincji bez

przymusu przejmowała rzymską kulturę (np. charakterystyczne budownictwo, obyczaje, język

łaciński), co nazywamy romanizacją prowincji. Na początku III w. nastąpiło nadanie rzymskiego

obywatelstwa wszystkim wolnym mieszkańcom Imperium Romanum, czyli również mieszkańcom

prowincji.

10

KRYZYS CESARSTWA RZYMSKIEGO

DOMINAT W III w. Cesarstwo Rzymskie przeżywało kryzys zewnętrzny i wewnętrzny, dlatego też na przełomie

III i IV w. wprowadzono dominat. Zrezygnowano z pozorów republiki, a cesarz miał władzę

absolutną – oddawano mu cześć boską. Stał na czele wszystkich organów władzy państwowej.

REFORMY DIOKLECJANA

PODZIAŁ CESARSTWA RZYMSKIEGO

reforma ustroju -dominat

reforma armii-odsunięcie arystokracji

reforma finansów,

podniesienie podatków

reforma monetarna-solidus złota

moneta

zwiększył liczebność armii

CESARSTWO ZACHODNIORZYMSKIE

stolica: Rzym

kultura łacińska

CESARSTWO WSCHODNIE BIZANCJUM

stolica: Konstantynopol

kultura grecka

Teodozjusz Wielki

11

PRZYCZYNY UPADKU CESARSTWA

ZACHODNIORZYMSKIEGO (CESARSTWA

ZACHODNIEGO) 476 rok.

Wielka wędrówka ludów- okres masowych migracji plemion barbarzyńskich, w szczególności

Hunów i Germanów, na ziemie Cesarstwa rzymskiego u schyłku starożytności i w początkach

średniowiecza (IV-VI wiek)

Hunowie- pod wodzą Attyli wodza zwanego „biczem bożym” organizowali najazdy na Imperium Rzymskie

w V w.n.e. Uważani za wysłanników piekieł.

• coraz więcej barbarzyńców w armii

• podział cesarstwa-podzielił mozliwości obronne państwa.kryzys państwa

• spadek wartości pieniądza

• upadek rzemiosłakryzys gospodarczy

• spadek autorytetu cesarza- często armia decydowała o wyborze władcy.

• liczne zamachy na cesarzy

kryzys władzy cesarskiej

• wojny, epidemie

• niż demograficznykryzys społeczny

• najazdy plemion barbarzyńskich: Wizygotów, Ostrogotów, Wandalów i Longobardów

• Wielka Wędrówka Ludów (IV-V w.)- Hunowie wypierają barbarzyńców z ich ziem.

przyczyny zewnętrzne

12

Barbarzyńcy – ludy, zamieszkujące tereny poza granicami rzymskiego

państwa i nieznające rzymskiej kultury oraz łaciny (wg Rzymian barbarzyńcy

stali na niższym poziomie rozwoju kulturowego)

W 476 r. germański (barbarzyński) wódz, Odoaker, pozbawił władzy rzymskiego cesarza,

Romulusa Augustulusa i odesłał insygnia (symbole władzy) do Cesarstwa Wschodniorzymskiego.

Odoaker doprowadził do ostatecznego upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego.

WPŁYW KULTURY GRECKIEJ NA KULTURĘ

RZYMSKĄ RELIGIA: Politeizm Bóg grecki Bóg rzymski Dziedzina, którą się opiekuje

Zeus Jowisz ojciec bogów, ludzi, światła i nieba

Ares Mars bóg wojny

Posejdon Neptun bóg morza, władca wysp i portów

Hefajstos Wulkan pan kowali i złotników

Hera Junona patronka małżeństw

Artemida Diana bogini łowów, polowań, lasów, zwierzyny

Atena Minewra bogini mądrości i sztuki wojennej

Hestia Westa opiekunka ogniska domowego, rodzinnego kręgu

Dionizos Bachus bóg wina

Afrodyta Wenus bogini miłości

Hades Pluton bóg podziemia, świata zmarłych

koniec starożytności

początek średniowiecza

GERMANIE

przybyli do Imperium Rzymskiego znad wybrzeża Bałtyku.

Goci

W 410 roku spustoszyli pod wodzą Alaryka Rzym.

Ostrogoci

Wizygoci

Wandalowie

Grabili Rzym przez 15 dni. Dokonali wtedy w nim wielkie spustoszenie.

13

OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACJI RZYMSKIEJ

prawo rzymskie –PRAWO DWUNASTU TABLIC, KODEKS JUSTYNIANA (Rzymianie

ustanowili instytucję świadka, wprowadzili podział na prawo publiczne i prywatne, prawo do

obrony oraz zasadę, polegającą na udowodnieniu winy, nie zaś niewinności);

łaciński alfabet (na jego podstawie powstało wiele alfabetów, np. polski alfabet);

język łaciński (dał on podstawy gramatyki i słownictwa wielu językom romańskim, np.

włoskiemu, francuskiemu, hiszpańskiemu, portugalskiemu, rumuńskiemu);

nazwy planet (niemal wszystkie planety noszą nazwy, będące imionami rzymskich bogów);

imiona (niektóre z imion są używane do dziś, np.: Marek, Wiktor i Wiktoria, Julia, Juliusz i

Julian, Mariusz);

rozległa sieć wytrzymałych dróg;

kalendarz (kalendarz juliański, stworzony na polecenie Juliusza Cezara, obowiązuje obecnie w

kościele prawosławnym, natomiast u katolików obowiązuje z pewnymi zmianami,

wprowadzonymi w XVI w. przez papieża Grzegorza XIV, jako kalendarz gregoriański);

wprowadzenie podatków;

literatura: - epika (Eneida Wergiliusza),

poezja (Horacy, Wergiliusz, Owidiusz),

dramat (komedie Terencjusza);

powstanie mecenatu – mecenasi sztuki opiekowali się artystami;

sztuka: a) realistyczne rzeźby, ukazujące nawet wady osoby pozującej, b) płaskorzeźby, c)

malarstwo ścienne i mozaiki;

architektura (używanie cegieł i betonu do budowy łuków i kopuł);

kanalizacja w miastach

cyrki (do wyścigów rydwanów)

bazyliki (budynki, w których odbywał się handel, procesy sądowe i zebrania polityczne)

Urbanizacją nazywamy rozwój miast.

14

zabytki:

Panteon- świątynia

wszystkich bogów. Pierwsze

zastosowanie betonu i

kopuły.

Koloseum- Amfiteatr

Flawiuszów powstały

w I w.n.e. (w nim odbywały się

walki gladiatorów lub pozorowane

bitwy, np. wodne ) .

Łuk tryumfalny-

poświęcany zwycięskim

wodzom.

Akwedukt- wodociąg

rzymski

15

Ara Pacis- ołtarz pokoju,

ufundowany przez

Oktawiana Augusta w I w.

Wilczyca kapitolińska-

legendarne zwierzę, które

miało wykarmić Romulusa i

Remusa założycieli Rzymu.

Termy- łaźnie miejskie

Forum Romanum- główny

plac w Rzymie

16

Kolumna Trajana-

poświęcona zwycięstwu nad

Dakami w II w.

OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACJI RZYMSKIEJ, MAJĄCE

WPŁYW NA WSPÓŁCZESNĄ CYWILIZACJĘ

Wpływy literatury rzymskiej w wielu epokach literackich.

• Wzorem dla wielu poetów cywilizacji zachodniej (Jan Kochanowski również sławił w swoich utworach uroki życia codziennego)HORACY

• Komedie Terencjusza legły u podstaw tzw. komedii płaczliwej, ukształtowanej w XVIII w.

• Słynne słowa Terencjusza „Człowiekiem jestem; nic co ludzkie nie jest mi obce” stały się hasłem przewodnim renesansu.

TERENCJUSZ

Wpływ na kształtowanie współczesnej cywilizacji

prawo: Prawo XII tablic (V p.n.e), kodeks Justyniana (VI w.).

architektura: łuki i kopuły

łacina: język i alfabet

republika

kalendarz