Architektura i technika rzymska

W dziedzinie architektury, podobnie jak w innych dziedzinach, Rzymianie naśladowali Greków. Zapożyczyli greckie porządki, zatrudniali greckich architektów i rzemieślników. Bardzo szybko zaadaptowali i rozwinęli idee greckie. Architekturą interesowali się przede wszystkim z powodów praktycznych, a ich wielka biegłość w tej dziedzinie przejawiła się głównie w konstrukcjach budowli monumentalnych – amfiteatrów, łaźni, bazylik, mostów i akweduktów. Wynalezienie betonu umożliwiło im budowanie konstrukcji mocniejszych i większych niż dotychczas.

Beton zaczęto stosować na większa skalę w II w.p.n.e.. Rzymianie odkryli , że można zrobić doskonałą zaprawę z popiołu wulkanicznego. Na budowę ścian składało się kilka kolejnych etapów. Najpierw wznoszono dwa niskie ceglane murki, pozostawiając między nimi wolną przestrzeń. Przestrzeń tę wypełniano mieszaniną zaprawy cementowej i kamieni lub żwiru. Kiedy beton związał, na wierzchu pierwszej partii ściany wznoszono następną w taki sam sposób.

Formy architektoniczne

1. Domy

a) zwykłych mieszkańców-insulae (kamienice)

Nazwa domów czynszowych budowanych w starożytnym Rzymie. Właścicielami domów często byli rzymscy patrycjusze. W takim przypadku sami mieszkali we własnych domach, a insulą w ich imieniu zarządzał niewolnik-administrator. Był on odpowiedzialny za regularne ściąganie czynszu, pilnowanie porządku, prowadzenie niezbędnych remontów.Jedne z najlepiej zachowanych insuli znajdują się w Ostii.

Były to domy kilkupiętrowe (5-7), otoczone z czterech stron ulicami. Schody prosto z ulicy prowadziły na wyższe kondygnacje.Ilość kondygnacji i szerokość przejść pomiędzy domami regulowana była rozporządzeniami prawnymi. Regulacja ta podyktowana była względami pożarowymi. Domy budowano z drewna, ogrzewano je piecykami na drewno, oświetlano lampkami olejowymi. Łatwo było o zaprószenie ognia, który mógł się łatwo rozprzestrzenić. Rozporządzenia nakazywały w każdej insuli przechowywać wodę w specjalnych dużych pojemnikach i budować platformy, z których łatwiej było gasić ogień.Dopiero Trajan nakazał budowę domów z materiałów odpornych na ogień. Wysokość domów była ograniczona również ze względów bezpieczeństwa. Przy budowie z materiałów o małej wytrzymałości budynek zbyt wysoki groził zawaleniem.Parter budynku zajmował często warsztat albo sklepik właściciela. Jego mieszkanie znajdowało się także na parterze albo na I piętrze. Mieszkania zlokalizowane wyżej, były o niższym standardzie (im wyżej, tym mniej wygód). Woda, urządzenia sanitarne, jeśli były umieszczone w budynku, to tylko na najniższych kondygnacjach (parter, I piętro). Pozostali mieszkańcy korzystali z łaźni publicznych, a wodę czerpali ze studni lub fontann.

b) zamożnych mieszkańców

Pierwsi Rzymianie zamieszkiwali w zwykłych chatach. Z czasem, ich domy, stawały się coraz bogatsze w pomieszczenia. Typowy dom rzymski, w okresie późnej republiki i cesarstwa, miał zabudowę parterową lub piętrową. Budowany był na planie prostokąta. Do centralnej części domu (atrium), wchodzono przez mały przedsionek (vestibulum), a następnie korytarz (fausces). Czasami na podłodze westybułu, gospodarz witał nas dodatkowym ostrzeżeniem (Cave canem - strzeż się psa), bądź też oznajmiał nam swoją radość z zawitania do jego domostwa, słowami Salve (bądź zdrów). Ozdoby te wykonywano z terrakoty, złożonej z setek małych kawałków (tesserae). Napis Cave canem, nie był zwykłą ozdobą, gdyż w korytarzu, zwłaszcza u bogatszych obywateli, znajdowała się izdebka dla stróża (ianitor) oraz psia buda z jej mieszkańcem.

Oprócz głównego wejścia, w domu znajdowały się jeszcze dodatkowe drzwi (posticum), które służyły niewolnikom i pomocy domowej. Centralne miejsce w atrium zajmowało impluvium, płytka kałuża pośrodku podłogi. Nad atrium wznosił się dach, w którego środkowej części był otwór (compluvium), przez który woda deszczowa spływała wprost do impluvium. Wodę tą następnie odprowadzano kanałami do podziemnej cysterny, w której gromadzono ją w celach higieny osobistej, albo też bezpośrednio na drogę.

2. Drogi

Drogi rzymskie, stanowią jedno z najważniejszych zdobyczy technologicznych świata śródziemnomorskiego. Były one budowane z powodów militarnych. W latach ekspansji italskiej armia mogła wymaszerować z miasta i dotrzeć do granic w ciągu paru godzin. Budowę pierwszej ważnej drogi, Via Appia, rozpoczęto w 312 roku p.n.e.. Biegła ona na południe od Rzymu, do Kapui, a ukończenie jej trwało ponad 100 lat. Droga ta była pierwszym ogniwem w sieci dróg liczących ponad 85 tysięcy kilometrów długości, docierających do wszyskich zakątków imperium. Drogi ułatwiały również podróże kupcom. Okres ich rozkwitu przypada na III w. p.n.e. Najbardziej ogólnym podziałem dróg, był podział na via. Pierwotnie były to zwykłe drogi terenowe, później stosowano utwardzanie nawierzchni. Szerokość takiej drogi wahała się od 2,37 do 3,56 m. Znacznie węższą drogą była actus, która służyła do wypędzania bydła. Iter zaś służyła zarówno pieszym jak i konnym. Ścieżkę polną nazywano semita. Drogi można również podzielić na: -Drogi państwowe (viae publicae), które łączyły Rzym z większymi miastami i głównymi ośrodkami prowincji. Utrzymywanie tych dróg należało do państwa.- Drogi wiejskie (viae vicinales), drogi te prowadziły do wsi i osad. Utrzymywane one były przez odpowiednie powiaty.- Drogi prywatne, prowadziły od wyznaczonych dróg wiejskich do prywatnych posiadłości i o utrzymanie tych dróg

Via Appia

3. Mosty

Mostom początek nadały prymitywne, drewniane ich wersje. Podstawę wówczas tworzyły, nietrwałe drewniane pale. Taką konstrukcję miał m.in. most na Tybrze, którego początki sięgają VI wieku p.n.e., nazwany po prostu mostem na palach, mostem palowym- pons Sublicjus. Pewnym ulepszeniem mającym na celu wzmocnienie konstrukcji, było zastosowanie słupów mostowych z kamienia. Zastosowano również wynalazek architektoniczny Etrusków jakim była- budowa łukowa. Rzymianie udoskonalili wynalazek Etrusków, poprzez wynalezienie cementu. Jego specjalny gatunek umożliwiał im budowanie trwałych konstrukcji, nawet pod wodą. W związku z tym odkryciem rozpoczęto budowę mostów murowanych.Na mocnych palach opierali bloki kamienne lub z cementu, o grubości dochodzącej nawet do 12 m: na takiej podstawie wznoszono sklepione łuki z bloków kamiennych, łączono je żelaznymi klamrami, a spojenia zalewano ołowiem. Nawierzchnia mostu, szerokości od 3 m do 19 m zamknięta była po obu stronach balustradą. Dla pieszych wydzielone były boczne przejścia (decurosoria), a droga środkowa (iter) przeznaczona była dla ruchu kołowego. Zachowane do dziś mosty o wielkości tego osiągnięcia na tym polu. Najbardziej zachwycającym osiągnięciem w tej dziedzinie był most Trajana na Dunaju o szerokości 13-19m i o długości równej 1100 m.

Most na Tybrze

Rzymianie potrafili usunąć trudności, jakie nastręczyło zaopatrzenie miast w wodę. Budowali w tym celu wodociągi, które rurami z ołowiu lub z wypalonej gliny doprowadziły wodę z położonych wysoko w górach źródeł lub strumieni, do odległych o wiele kilometrów skupisk ludzi. Początkowo woda spływała w sposób naturalny, później powstawały monumentalne rozwiązania architektoniczne (przęsła arkadowe), dzięki którym pokonywano przeszkody w terenie. Akwedukty imponowały nie tylko sprawnością, ale także rozmiarami, trwałością, a ponadto, ponieważ Rzymianie zastosowali metodę rozprowadzania wody poprzez urządzenia oparte na wysokich arkadach, wodociągi te stały się także elementem dekoracyjnym miasta i okolic, przez które były przeprowadzone.Niektóre akwedukty:-Aqua Appia,-Anio Vetus,-Aqua Marcia,

4. Akwedukty- kanalizajce

5. Termy- łaźnie

W starożytnym Rzymie łaźnie publiczne, kompleks obiektów ulokowanych na rozległym terenie, dostępnych dla wszystkich o określonych godzinach. Wejście do nich było bezpłatne.Głównymi, funkcjonalnymi częściami term były:•szatnie (apodyterium)•baseny z zimną wodą (frigidarium)•baseny z ciepłą wodą (tepidarium)•baseny z gorącą wodą (caldarium)•łaźnie parowe (laconicum)•sale masażu (oleoterion), w których namaszczano ciała olejkami•sala do wypoczynku (tepidarium)Termy zaopatrywane były akweduktami w źródlaną wodę.

Pomieszczenia z basenami i sala do wypoczynku były ogrzewane gorącym powietrzem rozprowadzanym w przestrzeni pod podłogą. System ten nazywano hypocaustum. Poza tymi pomieszczeniami, w skład term wchodziły także takie pomieszczenia, jak boiska, sale gimnastyczne, stadiony, eksedry i portyki przeznaczone dla wypoczywających i chcących podyskutować, biblioteki, pokoje muzyczne, bufety, sale gier w kości itp. Obiekty rozmieszczone były wśród zieleni. Same pomieszczenia miały bogatą dekorację. Ściany wykładane były marmurem, zdobione malowidłami, posadzki wykładane były mozaikami. W pomieszczeniach ustawiano rzeźby, zieleń itp.

Plan term

6. Budowle

a) Fora – pierwotnie rynki oraz publiczne place w miastach świata rzymskiego. Forum było najważniejszym miejscem w rzymskich miastach i znajdowało się przy skrzyżowaniu dwóch głównych miejskich arterii komunikacyjnych: poprzecznej zwanej decumanus oraz podłużnej zwanej cardo. Zazwyczaj miał prostokątny kształt i zdobiły go kolumnady, świątynie oraz budowle publiczne. Odbywały się na nim sądy, a kupcy mieli tam swoje stoiska. Zdarzało się, że miasta miały kilka forów

Forum Cezara- budowa została rozpoczęta przez Cezara w 54 p.n.e. Było to pierwsze z forów zbudowanych w okresie cesarstwa. Zostało umieszczone w bezpośrednim sąsiedztwie najstarszego w RzymieForum Romanum (w pobliżu budynku Kurii) i późniejszego Forum Augusta. Na środku placu o wymiarach 160×75 m została wzniesiona świątynia Wenus Genetrix. Budowę świątyni Juliusz Cezar ślubował po zwycięstwie w bitwie pod Farsalos w 48 p.n.e. Z kolumnadą po bokach i portykiem z podwójnym rzędem kolumn ozdobiona była malowidłami Timomachosa z Bizancjum. Świątynia ustawiona była na wysokim podium. W celli znajdował się posąg bogini, opiekunki rodu Juliuszów. Obok ustawiono pomnik Kleopatry. Budowa świątyni została dokończona przez Augusta. Przed świątynią Cezar nakazał umieścić swoją podobiznę na koniu, obok ustawiono fontannę.

Forum Boarium– najstarsze forum w Rzymie, plac targowy nad rzeką Tyber, pomiędzy wzgórzami Kapitol, Palatyn i Awentyn, w pobliżu Circus Maximus. Zostało wybrukowane już VI w. p.n.e.. Handlowano na nim przede wszystkim bydłem, skąd wywodzi się nazwa, a także rybami. Obok położone było Forum Holitorium (rynek warzywny) – jak sama nazwa wskazuje - sprzedawano tu warzywa. Oprócz intensywnej działalności handlowej, Forum Boarium pełniło także rolę jednego z głównych portów rzymskich (Port Tibernius). Na placach tych pobudowano świątynię Portunusa - boga Tybru (zwaną błędnie Fortuny Virilis) i świątynię Herkulesa(niegdyś uważaną na świątynię Westy), Łuk Janusa a także kilka innych budowli kultowych. W 264 p.n.e. na tym terenie odbyła się pierwsza walka gladiatorów, jaka miała miejsce w Rzymie. Znajdował się tu także ołtarz Ara Maxima Herculi, na którym składano coroczne ofiary z byka. Tradycję tę zakończył dopiero Konstantyn. Przy Forum Boarium powstały także pierwsze rzymskie mosty.

Forum Wespazjana – zostało wzniesione przez cesarza Wespazjana w okresie od 71 do 75 r. Dla uczczenia zwycięstwa nad powstaniem żydowskim z lat 66 – 73 postawiono świątynię Pokoju (Templum Pacis), stąd spotkać można także nazwę Forum Pacis. Plac o wymiarach 125 x 115 m przylega do Forum Nerwy. Początkowo zabudowania placu nazywano kręgiem świątynnym (templum), nazwa forum stała się popularna dopiero w IV wieku. Przed świątynią stał ołtarz, a na placu najprawdopodobniej znajdowały się pawilony (ich ślady zostały znalezione podczas prac wykopaliskowych), w których eksponowano dzieła sztuki przywiezione do Rzymu ze świątyni w Jerozolimie. Przy samej świątyni Pokoju usytuowane były dwie aule, które pełniły rolę bibliotek. Na północno-wschodniej ścianie wyryto plan miasta.

Forum Trajana– największe i najpóźniej zbudowane rzymskie forum w sąsiedztwie Forum Augusta i Forum Cezara, pomiędzy wzgórzami Kapitol i Kwirynał. Jego fundatorem był Trajan, a projektantem Apollodoros z Damaszku. Budowa została rozpoczęta w 107 r., uroczyste otwarcie placu oraz poświęcenie wzniesionej nań Kolumny Trajana odbyło się 18 maja 113 roku. Wejście na Forum Trajana prowadziło z Forum Augusta przejściem pod łukiem triumfalnym. Sam plac wyłożony był płytami z marmuru. Na środku stał posąg Trajana na koniu. Ściany boczne zamykały eksedry z portyki zdobione wizerunkami sławnych Rzymian, na attyce ustawiono posągi Daków. Naprzeciwko wejścia wybudowana została Bazylika Ulpia, a za nią pobudowano biblioteki: grecką i łacińską, pomiędzy którymi ustawiono Kolumnę Trajana. Już po śmierci Trajana, cesarz Hadrian ufundował świątynię poświęconą Trajanowi na półkolistym placu znajdującym na przedłużeniu osi głównej forum, za budynkami bibliotek. Poza terenem forum, po jego północno-wschodniej stronie, znajdowały się Hale Targowe Trajana. Hale zostały wybudowane zanim powstało forum.

Forum Nerwy – wybudowane na placu o wymiarach 45,0 x 120,0 m. Budowę rozpoczął cesarz Domicjan a zakończył Nerwaw 97 r. Forum zostało wzniesione na miejscu istniejącej ulicy łączącej Forum Romanum z rzymską dzielnicą Suburą. Z tego powodu nazywane było też Forum Transitorum; nazywano je też Forum Palladium, z uwagi na poświęcenie go bogini Minerwie. Forum Nerwy graniczyło dłuższymi bokami z Forum Augusta i Forum Wespazjana. Świątynia Minerwy wybudowana została porządku korynckim po stronie wschodniej placu. Boki forum zamykały portyki pozorne złożone z ustawionych blisko ściany, niskich kolumn zwieńczonych belkowaniem. W ścianach pozostawiono przejścia do sąsiednich placów. Pozostałości kolumnady z fragmentami fryzu przetrwały do czasów dzisiejszych

Forum Romanum (pol. – rynek rzymski), inna nazwa to Forum Magnum – najstarszy plac miejski w Rzymie, otoczony sześcioma z siedmiu wzgórz: Kapitolem, Palatynem, Celiusem, Eskwilinem,Wiminałem i Kwirynałem. Główny polityczny, religijny i towarzyski ośrodek starożytnego Rzymu, miejsce odbywania się najważniejszych uroczystości publicznych.

b) Świątynie

Świątynia Zgody lub Świątynia Konkordii– została postawiona przez Marka Furiusza Kamillusa w 367 p.n.e. na zachodnim boku Forum Romanum. Budowla miała upamiętniać porozumienie zawarte pomiędzy rzymskimi patrycjuszamii a plebejuszami. Przebudowywana w latach 121 p.n.e. przez Lucjusza Opimiusa oraz 7 p.n.e.-10 n.e. za rządów Augusta przez Tyberiusza (odtąd jako Aedes Concordiae Augustae).Tu najczęściej zbierał się senat aż do końca republiki rzymskiej. Wejście pierwotnie znajdowało się na krótszym boku, natomiast po przebudowie Tyberiusza – na dłuższym boku. Wewnątrz celli pod ścianami usytuowane były kolumny z białego marmuru oraz nisze na posągi. Kapitele kolumn jońskie, potem (od czasów Augusta) korynckie. W świątyni znajdował się szereg dzieł sztuki greckiej, w większości z okresu po Lizypie.

Świątynia Westy na Forum Romanum – jedna z najstarszych świątyń Rzymu. Czas jej powstania określany jest na VII w. p.n.e., co jest zgodne z przekazaną przez historyków tradycją, zweryfikowaną przez ostatnie badania archeologiczne.Świątynia została zbudowana w pobliżu budynku Regii. Była wielokrotnie niszczona przez pożary. Zachowane ruiny są pozostałością świątyni zbudowanej w 191 r. przez cesarzową Julię Domnę, żonę cesarza Septymiusza Sewera. Świątynia z końca II w. zbudowana została na planie koła o średnicy 15,0 m, dach wspierał się na otaczającej budynek kolumnadzie złożonej z 16 kolumn w stylu korynckim. Wnętrze budynku podzielone było na dwie części: w jednej, dostępnej mieszkańcom, płonął wieczny ogień, część druga sanktuarium przeznaczona była na świętości mające zapewnić bezpieczeństwo i pomyślność miasta. Posąg bogini umieszczony był w przedsionku.

Świątynia Jowisza Najlepszego Największego, Świątynia Jowisza Kapitolińskiego– centralna, największa w Italii świątynia Jowisza, znajdująca się w starożytności na wzgórzu kapitolińskim w Rzymie, a ściślej na jego północnym wierzchołku zwanym Capitolium

Budowę rozpoczął król Tarkwinusz Stary, kontynuował jego następca Serwiusz Tulliusz, a ukończył Tarkwiniusz Pyszny. Koinsekrowana została 13 września 509 p.n.e., już po ustanowieniu republiki, przez konsula Marka Horacjusza Pulwillusa

Na budowę świątyni wydatkowano 40 talentów srebra (około tony). Wybudowana w porządku toskańskim na podium o wysokości 5,0 m. Wymiary w planie 55,0 x 65,0 m. Otoczona kolumnadą z 6 kolumn z trzech stron, od frontu kolumny stały w trzech rzędach tworząc przedsionek. Cella została podzielona na trzy części. Budowla ta była wykonana w całości z drewna, zdobiona terakotą.

Świątynia oprócz funkcji sakralnej spełniała też rolę swego rodzaju muzeum, ze stałą ekspozycją co świetniejszych darów wotywnych, miała także podziemne magazyny i archiwa.

c) Łuki triumfalne- w architekturze budowla w kształcie monumentalnej, wolno stojącej bramy stawiana dla upamiętnienia ważnej osoby lub uczczenia ważnego wydarzenia, zwykle zwycięstwa militarnego.

Łuk Septymiusza Sewera – zbudowany na Forum Romanum w Rzymie w 203 roku, ku czci Septymiusza Sewera i jego synów Karakalli i Gety. Upamiętnia on zwycięstwo cesarza nad Partami. Konstrukcja łuku to trójprzelotowa brama o szerokości 23,0 m i wysokości 25,0 m. Mur ma grubość 11,85 m. Brama ozdobiona jest ustawionymi na cokołach kolumnami w porządku korynckim. Płaskorzeźby zdobiące łuk przedstawiają sceny historyczne z wypraw wojennych cesarza oraz sceny mitologiczne z wizerunkami bóstw.

Nad środkowym, największym przelotem umieszczone zostały dwie boginie Wiktorie i personifikacje pór roku. Attykę wieńczył brązowy pomnik cesarza w kwadrydze w otoczeniu żołnierzy. Pomniki stojące na attyce znane są tylko w przedstawień wybitych na monetach. Po zabójstwie Gety, Karakalla nakazał imię swojego brata usunąć z łuku.

Łuk Konstantyna Wielkiego - zbudowany został w 312 – 315 r. dla uhonorowania dziesięciolecia sprawowania władzy przez cesarza Konstantyna oraz dla uczczenia jego zwycięstwa nad Maksencjuszem Prowadzą przez niego jedno główne oraz dwa mniejsze, boczne wejścia z czterema (na każdej fasadzie) korynckimi kolumnami na wysokich postumentach ozdobionych reliefami. Nad każdą z nich stoi na bazie rzeźba przedstawiająca Daka, pochodząca z czasów cesarza Trajana. Pomiędzy posągami umieszczone zostały płyty z płaskorzeźbami pochodzące z czasów Marka Aureliusza, zaś niżej po dwa reliefowe medaliony z czasów Hadriana Płyty te pochodzą najprawdopodobniej z nie zachowanego łuku wzniesionego ku jego czci, datowane są na lata 170 – 180. Do ozdobienia łuku wykorzystano przede wszystkim płaskorzeźbę klasycyzującą z okresu dynastii Antoninów. Medaliony umieszczone po bokach, przedstawiające Księżyc oraz Słońce (jako woźnicę w kwadrydze). N fryzei ciagłym przedstawiono cesarza Konstantyna w różnych sytuacjach związanych ze zwycięską wojną

Łuk Tytusa –  zbudowany dla uczczenia zwycięstwa Wespazjana i Tytusa w wojnie z Żydami i zdobycia Jerozolimy. Data rozpoczęcia i ukończenia budowy podawana często w przybliżeniu, w niektórych źródłach: po 81 roku, aż do roku 96

Jest to łuk o wysokości 15,4 m, szerokości 8,30 m i głębokości 3,35 m, z jedną bramą przejazdową. Zbudowany z białego marmuru. Na każdej fasadzieumieszczone są cztery kolumny w porządku kompozytowym. Kolumny skrajne mają trzony gładkie a środkowe zdobione kanelurami.Łuk ozdobiony jest płaskorzeźbami. Reliefy wewnętrzne ukazują triumf Tytusa i zdobyte łupy, umieszczone po stronie wschodniej architrawu pokazują procesję podczas triumfu. Na ścianie północnej – są gloryfikacją jego dokonań. Strona wschodnia to relief jednoplanowy, pozostałe wykorzystują ujęcie wieloplanowe. Łuk Tytusa obrazuje ewolucję rzeźby rzymskiej w I wieku. Łuk był zwieńczony posągiem Cesarza.

Jeden z najstarszych rzymskich cyrków, a jego rozbudowa trwała do IV w. p.n.e. Mógł on pomieścić 250 000 widzów. Circus był usytuowany między wzgórzami Awentynu i Palatynu. W 329 r. p.n.e. Zaopatrzono go w pierwsze pomieszczenie, które pełniło funkcje wozowni i stajni. Oś cyrku wyznaczała tzw. Spina, która ozdabiano posągami przeróżnych bóstw i obeliskami sprowadzanymi z Egiptu. Na jej końcach znajdowały się dwa słupy zwane metami. Początkowe drewniane, zastąpiono zostały na nowe wykonane z pozłacanego brązu. Obok jednej mety znajdował się ołtarz boga Konsusa.

d) Circus maximus

e) Panteon  – miejsce poświęcone wszystkim bogom, to okrągła świątynia na Polu Marsowym, ufundowana przez cesarza Hadriana w roku 125na miejscu wcześniejszej z 27 r. p.n.e., zniszczonej w pożarze w 80 r. n.e.Budową gmachu kierował Apollodoros, stracony później przez cesarza. Panteon poświęcony był bóstwom planetarnym oraz ówcześnie panującemu cesarzowi, a od VII wieku Panteon jest użytkowany jako kościół katolicki pw. Santa Maria ad Martyres – Najświętszej Marii Panny od Męczenników.Jest jedną z najlepiej zachowanych budowli z czasów starożytnego Rzymu. 42 – metrowa kopuła Santa Maria del Fiore Filippo Bruneleschiego we Florencji została wybudowana pod wpływem tej z Rzymu.

f) Amfiteatr Flawiuszów – Koloseum- amfiteatr w Rzymie, wzniesiony w latach 70-72 do 80 n.e. przez cesarzy z dynastii Flawiuszów.Jest to duża, eliptyczna budowla o długości 188 m i szerokości 156 m, obwodzie 524 m, wysokości 48,5 m, z pojemną widownią, która mogła pomieścić pomiędzy 45 a 50 tysiącami widzów ; z galeriami komunikacyjnymi oraz areną z systemem podziemnych korytarzy. W czterokondygnacyjnym podziale zewnętrznym zastosowano spiętrzenie porządków (najniższa kondygnacja w porządku toskańskim, druga w jońskim, trzecia w korynckim). Trzy niższe kondygnacje związane są z konstrukcyjnym układem arkad, czwarta, najwyższa została zaopatrzona tylko w małe okna. Od strony wewnętrznej budowla jest pięciokondygnacyjna. Cztery kondygnacje zbudowano jako układ pomieszczeń wydzielonych pomiędzy filarami, ścianami, ze sklepieniami kolebkowymi i krzyżowymi. Umieszczono tam bufety, szatnie, natryski, pomieszczenia dla gladiatorów, klatki dla zwierząt, korytarze. Wokół areny wzniesione było podium. Do Koloseum prowadziło 80 ponumerowanych wejść (zachowały się oznaczenia wejść od nr XXIII do LIV), które zapewniały szybkie (przez ok. 6 minut) opuszczenie widowni przez widzów (jednak taką możliwość mieli tylko widzowie z dolnych i środkowych rzędów). Istniała też możliwość przykrycia całej widowni specjalną osłoną (velarium) w deszczowe lub bardzo słoneczne dni.