22
Szablą odbierane. Legiony i Księstwo Warszawskie Materiał składa się z sekcji: "Użyteczni Polacy", "W szeregach Legionów", "Jak przekreślono rozbiory", "Księstwo Warszawskie w napoleońskiej Europie", "Zamiast podsumowania". Materiał zawiera 13 ilustracji (fotografii, obrazów, rysunków), 11 ćwiczeń, w tym 11 interaktywnych.

Szablą odbierane. Legiony i Księstwo Warszawskie

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Szablą odbierane. Legiony i Księstwo Warszawskie

Materiał składa się z sekcji: "Użyteczni Polacy", "W szeregach Legionów", "Jak przekreślonorozbiory", "Księstwo Warszawskie w napoleońskiej Europie", "Zamiast podsumowania".

Materiał zawiera 13 ilustracji (fotografii, obrazów, rysunków), 11 ćwiczeń, w tym 11interaktywnych.

Bitwa pod Marengo (1802)Louis François Lejeune, Bitwa pod Marengo (1802), olej na płótnie, Pałac wersalski, domena publiczna

Stanisław Grodziski, Eligiusz Kozłowski

Polska zniewolona 1795‐1806. Dzieje narodui państwa PolskiegoPo przejściu pod obce panowanie pojawiły się nowe zjawiska:znacznie wyższe, sprawnie egzekwowane podatki oraz służbawojskowa. Zwłaszcza obowiązek służby wojskowej stał się szybko,niezwykle uciążliwy. Nie miał on jeszcze charakteru powszechnego,podlegali mu bowiem tylko chłopi i uboższa ludność miejska. W Rosji,Prusach i Austrii obowiązywał wówczas tak zwany systemkontyngentowy. W każdej prowincji dokonywano corocznie spisówludności i na ich podstawie prowincja otrzymywała odpowiednikontyngent rekruta. Młodzi chłopcy, którzy padali ofiarą poboru(nazywanego w zaborze rosyjskim „branką”, a w pozostałych zaborach„asenterunkiem”) brani byli do wojska dożywotnio. W Prusach służbaliniowa trwała 20 lat, w Austrii od 12 do 14 lat, w Rosji obowiązywał

Szablą odbierane. Legiony i Księstwo Warszawskie

Ćwiczenie 1

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Kiedy to było?

Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0

Użyteczni Polacy

okres 25 lat. Powołanie do wojska było więc równoznacznez oderwanie od rodziny na niemal całe życie, oznaczało toniejednokrotnie trwałą utratę gospodarstwa, nad którym przejmowałopiekę ktoś inny, łączyło się z niemożnością założenia rodziny. Polatach zasłużeni weterani dożywali swoich dni jako żebracy. Nim dotego doszło, to sama służba w obcych krajach, wśród obcych ludzi,pod niezrozumiałą z początku komendą, była jednym pasmemcierpień i kar. Wśród nich ponurą sławę zyskała chłosta, wymierzanaknutem, czy tak zwane przepędzanie przez rózgi.

Przeczytaj uważnie fragment opracowania popularnonaukowego Polska zniewolona 1795-1806. Uzupełnij brakujące informacje w jego streszczeniu.

Określenie używane w zaborze jako nazwa poboru do wojska to „branka”.

W służba liniowa trwała najdłużej, bo wieku, w

– 20 lat, a w Austrii – od 12 do 14 lat. Powołanie do wojska oznaczało

utratę gospodarstwa, brak możliwości założenia i najczęściej nędzę na

. Żołnierzy karano .

Gdy Jan Henryk Dąbrowski jesienią 1796 roku przedstawił francuskiemu Dyrektoriatowiprojekt zorganizowania polskich oddziałów, w pierwszej chwili spotkał się z odmową.Konstytucja republiki francuskiej zabraniała cudzoziemcom służby w armii tego kraju.Zachęcono go jednak do sformowania wojska na terenie jednego z państw sprzymierzonychz Francją i polecono udać się na Półwysep Apeniński, gdzie przebywał Napoleon Bonaparte.Sprawy Polaków nie były obce młodemu generałowi, ponieważ miał w swoim otoczeniuadiutanta Józefa Sułkowskiego, którego bardzo cenił. Napoleon umiał trafnie ocenićkorzyści płynące z polskiej oferty. 9 stycznia 1797 roku podpisano umowę z AdministracjąGeneralną Rzeczypospolitej Lombardzkiej o tworzeniu Legionów Polskich. Już pokilkunastu miesiącach liczba legionistów przekroczyła 8 tysięcy.

Polecenie 1

W jaki sposób Napoleon Bonaparte i Jan Henryk Dąbrowski odnosili się do projektuzorganizowania Legionów Polskich? Przeczytaj uważnie dwa poniższe teksty źródłowe,a następnie wykonaj ćwiczenie.

Z pamiętników NapoleonaZwycięstwa pod Arcole i Lodi[odniesione przez Napoleona weWłoszech w 1796 roku] oddaływ moje ręce 20 000 jeńcówpolskich, służących w armii

austriackiej. Postanowiłem wypróbować ich, przypuszczając, że sąskłonni służyć mi dobrze. Zaciągnąłem więc ich pod moje znaki i tarachuba okazała się najlepsza, jaką kiedykolwiek zrobiłem; usługi, jakiemi potem oddali, są tego nieśmiertelnym dowodem. Potrzebny był imwódz ich narodowości. Odgadłem takiego w jen. Dąbrowskim – i tobył także znakomity nabytek.

Jenerała HenrykaDąbrowskiego pamiętnikwojskowy legionówpolskich we Włoszech

Nagranie dostępne na portaluepodreczniki.plŹródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.

Z pamiętników Napoleona

Nagranie dostępne na portaluepodreczniki.plŹródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.

Jenerała Henryka Dąbrowskiego pamiętnikwojskowy legionów polskich we Włoszech

Ćwiczenie 2

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Kapsuła czasu

Chodziłoby o formację paru legionów franko‐polskich przy armiiRzptej nad Renem [tj. Republiki Francuskiej] i we Włoszech. […] Telegiony służyłyby za środek i szkołę dla przyszłej armii polskiej […].Czy można było inny wynaleźć sposób upadłą i zapomnianą już Polskęprzypomnieć Europie?

Na podstawie tekstów źródłowych przyporządkuj właściwym osobom odpowiednie cele,oczekiwania oraz korzyści związane z utworzeniem polskich legionów.

Jan Henryk Dąbrowski

Napoleon Bonaparte

sprawdzenie militarnegopotencjału polskich jeńcówz armii austriackiej

przypomnienie Europieo sprawie polskiej

powołanie formacji legionowychna żołdzie rządu francuskiegojako zalążka przyszłej armii

wyszkolenie polskich żołnierzy

Zgodnie z marzeniami Polaków droga do niepodległości miała wieść szlakiem wojennymz Włoch poprzez Austrię i Galicję aż nad Wisłę i Wartę, a jej odzyskanie miało stać sięmożliwe dzięki poparciu zwycięskiej Francji. Najtrwalszym świadectwem tych nadzieipozostaje pieśń Legionów Polskich we Włoszech autorstwa Józefa Wybickiego, z melodiąopartą na motywach mazurka. Stała się ona polskim hymnem narodowym w 1831 roku,a państwowym w 1927 roku. Po 1795 roku, w okresie ponad stuletniej niewoli, idealegionowa, czyli pomysł tworzenia polskich sił militarnych na obczyźnie, wspierającychdziałania mocarstw (lub uciskanych narodów) w interesie narodu polskiego będziepowracać wielokrotnie, ze szczególnym nasileniem w czasie I wojny światowej. Zyskatrwałe miejsce w repertuarze polskich praktyk politycznych.

Polecenie 2

U boku jakich państw i narodów walczyli Polacy w XIX wieku? Poszukaj informacji na tentemat.

W szeregach Legionów

Faksymile rękopisu Mazurka DąbrowskiegoJózef Wybicki, Faksymile rękopisu Mazurka Dąbrowskiego, 1797, domena publiczna

Trzon Legionów Polskich stanowili jeńcy wzięci przez Francuzów do niewoli podczas walkz Austriakami oraz liczni dezerterzy z armii austriackiej. W szeregi tej formacji wstępowalioficerowie powstańczy przebywający na emigracji we Francji i we Włoszech, którzyschronili się tam po upadku powstania kościuszkowskiego. Żołnierze Legionów Polskichstali się obywatelami Lombardii. Jak zapisano w umowie z Administracją Generalną tegomłodego państwa, Lud lombardzki deklaruje niniejszym, iż uważać będzie zawsze Polaków,uzbrojonych na obronę wolności, jako prawdziwych braci swoich, nie zaś jako wojskocudzoziemskie. Gwarantowano w ten sposób Polakom prawo powrotu nad Wisłę, gdyzakończą wojenną służbę.

Granatowe mundury legionistów, z karmazynowymi wyłogami, ozdobione francuskąi włoską kokardą, nawiązywały krojem do mundurów polskich. Komendy wojskowe takżewydawano w języku ojczystym. Sztandar Legionów Polskich nie miał jednak polskichsymboli. Jego barwy nawiązywały do trzech barw rewolucyjnej Francji. Widniał na nim napisw języku włoskim Wszyscy ludzie wolni są braćmi. Towarzyszyły mu dwa symbole rewolucjifrancuskiej: czapka frygijska i masońska kątownica wraz z budowlanym pionem, znakimasonerii, propagującej zasady Oświecenia.

Ćwiczenie 3

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Generał Jan Henryk Dąbrowski wprowadził w Legionach Polskich francuski sposóbdowodzenia i zadbał o ich demokratyczny charakter. Szeregowym rekrutom umożliwianoawans za zasługi, bez względu na ich pochodzenie społeczne. Wewnętrzne sądownictwo

Wśród podanych niżej zdań charakteryzujących umundurowanie Legionów Polskich weWłoszech zaznacz prawdziwe.

Podstawowym kolorem umundurowania był kolor biały.

Do czapek rogatywek przypinano kokardy francuskie.

Charakterystycznym elementem ówczesnego umundurowania były frędzle –stosowano je przy czapkach, cholewach butów i rękojeściach szabel.

Do czapek rogatywek przypinano znak orła.

Mundur legionistów był wzorowany na mundurach polskiej kawalerii narodowej.

Podstawowym kolorem umundurowania był kolor granatowy.

Mundur legionistów był wzorowany na mundurach rewolucyjnej armii francuskiej.

odrzucało kary cielesne, popularne w wielu ówczesnych armiach. W rozkazie wydanymw Rzymie 3 maja 1798 roku Dąbrowski zachęcał legionistów, z których bardzo wielu byłoanalfabetami, do uczenia się matematyki, historii, geografii i języków obcych. Pisał w nim,że nie liczbą, ale przymiotami i cnotą możemy zwrócić [na nas] baczność Europy. Opróczdziennych rozkazów z inicjatywy Wybickiego żołnierzom odczytywano wybór wiadomościze świata i tłumaczone na polski fragmenty dzieł literackich.

Dla zainteresowanych

Walka u boku NapoleonaPrężny rozwój Legionów Polskich zahamował – wkrótce po ich utworzeniu – samNapoleon. Doceniał ich waleczność, jednak w interesie Francji było zawrzeć pokójz Austrią. Jesienią 1797 roku, w momencie jego podpisania w Campo Formio los Legionówzawisł na włosku. Zarówno Francja, jak i Austria zobowiązały się nie utrzymywać obcychoddziałów. Od tej pory polskie siły zbrojne działały we Włoszech jako korpus posiłkowyRepubliki Cisalpińskiej (ze stolicą w Mediolanie). Uczestniczyły w okupacji PaństwaKościelnego, a także w wojnie z Królestwem Neapolu. Wykorzystanie Polaków dotłumienia oporu Włochów wobec porządków francuskich było ciosem dla ideałów tejformacji, zbudowanych na wartościach republikańskich. Gdy po blisko dwóch latachw Italii doszło do wznowienia działań wojennych między Francją a koalicjąantynapoleońską, polscy legioniści znów ruszyli do walki. W czerwcu 1799 rokuw krwawej bitwie nad rzeką Trebbią (w północno‐zachodnich Włoszech) oddziałyDąbrowskiego zostały zdziesiątkowane przez armię rosyjskiego generała Suworowaw czasie osłaniania odwrotu Francuzów. Ta klęska oznaczała dla Francji przejściowąutratę prawie całych północnych Włoch. Dla Polaków była niemal unicestwieniem ichformacji i politycznych nadziei.

Ciekawostka

Twierdza w Mantui (Mantovie) – widok współczesny

Massimo Telò, Twierdza w Mantui (Mantovie) – widok współczesny, 2011, licencja: CC BY-SA 3.0

Mantua w Lombardii była jednym z miejsc formowania 2. Legii Polskich Legionów. W 1799roku Polacy uczestniczyli w obronie znajdującej się w tym mieście twierdzy. Niestety, poogłoszeniu kapitulacji jej dowódca wydał legionistów polskich w ręce austriackiew zamian za wolność dla żołnierzy francuskich. Potraktowano ich jak dezerterów,wymierzono karę chłosty i wcielono siłą do armii austriackiej. Niektórzy zdołali sięwydostać, kryjąc się wśród uwolnionych Francuzów. Za poddanie twierdzy Napoleonukarał dowódcę degradacją ze stanowiska generalskiego. Kilkanaście miesięcy późniejlos się odwrócił. Mantua przeszła w ręce francuskie, a opuszczający twierdzę żołnierzeaustriaccy w rycerskim geście rewanżu salutowali przed chorągwiami LegiiDąbrowskiego.

Mimo tych strat Dąbrowski nie zrezygnował z idei legionowej i odbudował zdziesiątkowanewojsko, zwiększając jego liczbę do 15 tysięcy. Przyczyniło się ono znacząco do zwycięstwaNapoleona pod Marengo w 1800 roku. Jego następstwem było wycofanie się Austriakówz Włoch (nie powrócili tam aż do końca epoki napoleońskiej), a sława zwycięzcy utrwaliławładzę Bonapartego we Francji. Sama bitwa pod względem zgrania działań piechoty,artylerii i kawalerii była majstersztykiem sztuki wojennej. W tym samym czasie na obszarzeNiemiec generał Karol Kniaziewicz stworzył Legię Naddunajską, która toczyła walki,wspomagając armię francuską i przyczyniła się do zwycięstwa pod Hohenlinden, niedalekoMonachium. Po tej wygranej siły francuskie podeszły niemal pod Wiedeń, co skłoniłoAustriaków do rozmów pokojowych.

Polecenie 3

Przyjrzyj się obrazowi przedstawiającemu bitwę pod Marengo i wykonaj polecenia:

Wskaż na obrazie Napoleona, oddziały francuskie i austriackie.

Scharakteryzuj ówczesne metody walki. Jakiej broni używano?

Wyjaśnij, co rozumiesz przez sformułowanie większość zwycięskich batalii francuskichrozstrzygał bagnet.

Pod czyim dowództwem walczyli w tej bitwie polscy legioniści?

Bitwa pod Marengo (1802)Louis François Lejeune, Bitwa pod Marengo (1802), olej na płótnie, Pałac wersalski, domena publiczna

Dla zainteresowanych

Gdy wojna na froncie włoskim i niemieckim dobiegła końca i Napoleon podpisał w 1802roku układy pokojowe z Wielką Brytanią i Austrią, sprawę polską znów pominąłmilczeniem. Blisko 1/3 legionistów przeszła na żołd francuski. Pozostali aż do 1806 rokuwalczyli we Włoszech, podlegając rządowi Etrurii. W ich skład weszła także przeniesionaz frontu niemieckiego dawna Legia Naddunajska. Jej dowódca generał Kniaziewicz,podobnie jak wielu innych żołnierzy, rozczarowanych polityką Napoleona, opuścił Italięi powrócił do kraju. Ci, którzy zostali, będąc na żołdzie francuskim stali się dogodnymnarzędziem rozwiązywania problemów politycznych, z jakimi Bonaparte zetknął się poobjęciu samodzielnych rządów. Gdy na francuskiej kolonii Haiti (ówcześnie nazywanymSan Domingo) na Morzu Karaibskim wybuchło w 1801 roku powstanie niepodległościoweniewolników murzyńskich, którzy proklamowali niepodległość wyspy, wysłał tamPolaków. Przypadła im rola pacyfikatorów tych dążeń, a San Domingo stało się symbolemich tragicznego losu. Spośród 6 tysięcy żołnierzy do Europy po kilku latach powróciłozaledwie kilkuset. Łącznie spośród 35 tysięcy ludzi, którzy przewinęli się przez szeregilegionowe, zginęło 20 tysięcy.

Legiony polskie we Włoszech Krys�an Chariza i zespół, Legiony Polskie,

Ćwiczenie 4

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 4

Która z bitew, wymienionych w ćwiczeniu 4., doprowadziła do wycofania się Austriakówz Włoch?

Na jakim froncie rozegrały się wymienione bitwy?

Na froncie włoskim

Na froncie niemieckim

bitwa pod Hohenlinden

bitwa pod Marengo

bitwa nad Trebbią

bitwa pod Mantuą

Jak przekreślono rozbioryPo tym, jak Francja pokonała zimą 1805 roku Austrię, tamę jej ekspansji próbowały postawićPrusy. Fryderyk Wilhelm III wystosował ultimatum do Napoleona, żądając wycofania wojskfrancuskich z terytoriów niemieckich, zniesienia Związku Reńskiego i utworzenia w jegomiejsce związku państw północnoniemieckich pod przewodnictwem Prus. W obliczunadchodzącej wojny Napoleon w październiku 1806 roku wezwał Jana HenrykaDąbrowskiego i Józefa Wybickiego do organizacji powstania w zaborze pruskim. Obiecałwydać deklarację w sprawie polskiej, jeśli tylko Polacy okażą się „godni, aby stać sięnarodem”, czyli wykażą się zaangażowaniem i skutecznością. Na reakcję nie musiał długoczekać. W Poznaniu Dąbrowski, wykazując się wielkim talentem, zabrał się do urządzaniapolskiej administracji prowincji i budowania siły zbrojnej, co spotkało się z entuzjastycznąreakcją społeczeństwa polskiego.

Ćwiczenie 5

Wjazd Napoleona do BerlinaCharles Meynier, Wjazd Napoleona do Berlina, domena publiczna

Polecenie 5

Poszukaj informacji o nastrojach panujących w Berlinie. Na podstawie obrazu z ćwiczenia 5.oraz swojej wiedzy sporządź raport, jaki można było złożyć wówczas Napoleonowi, informującgo o nastrojach panujących wśród ludności tego miasta.

Po rozbiciu Prus, na przełomie 1806 i 1807 roku, Napoleon kontynuował wyprawę wojennąw kierunku Prus Wschodnich, czyli do miejsca koncentracji armii rosyjskiej. Towarzyszylimu Polacy, wspierający militarnie cesarza w nadziei na przywrócenie przez niego polskiejpaństwowości. W Warszawie również nie czekano bezczynnie na rozwój wypadków. Jużw styczniu 1807 roku powstała tam Komisja Rządząca, czyli rząd tymczasowy tworzącegosię państwa. Jej prezesem został Stanisław Małachowski, były marszałek Sejmu Wielkiego.

Autor tego obrazu przedstawił Napoleona w chwili jego wjazdu w dniu 27 października 1806roku do...

Poznania.

Wiednia.

Berlina.

Zorganizowaną w szybkim tempie blisko 40‐tysięczną armią, składającą się z trzech legii,dowodzili książę Józef Poniatowski, generał Jan Henryk Dąbrowski oraz generał JózefZajączek. Poniatowski, minister wojny w powstającym rządzie, objął nad nią dowództwonaczelne.

Dopiero jednak zwycięstwo Napoleona nad siłami prusko‐rosyjskimi pod Frydlandemw czerwcu 1807 roku pozwoliło na działania rozstrzygające o losie Polaków, przy ichczynnym militarnym współudziale. W trakcie rokowań pokojowych z carem AleksandremI w Tylży (lipiec 1807 roku) przedmiotem przetargów stały się pokonane Prusy. Uniknęłyone likwidacji, ale straciły tereny położone na zachód od Łaby oraz większość ziemzagarniętych w wyniku III rozbioru Polski. Efektem kompromisu między Francją i Rosją byłoutworzenie Księstwa Warszawskiego. Napoleon liczył się ze zdaniem Aleksandra I,a zarazem nie chciał zlekceważyć wysiłku militarnego Polaków. Zdając sobie sprawę, jakiewrażenie na mocarstwach zaborczych wywrze odbudowa ich państwowości, w nazwieKsięstwa celowo zrezygnował z nawiązywania do polskości. Zaproponował też carowi, abyprzejął władzę nad nowym państwem, Aleksander I jednak odmówił. Zgodził się natomiastprzystąpić do blokady kontynentalnej, wymierzonej w Wielką Brytanię.

Ciekawostka

Tylża 1807, fragment obrazuNikolas Gosse, Tylża 1807, fragment obrazu, domena publiczna

Artysta z XIX wieku przedstawił moment spotkania Napoleona z młodziutką królowąpruską Luizą, żoną Fryderyka Wilhelma III, uwielbianą przez pruskich poddanych. Mimowielkiej niechęci do Napoleona przybyła ona do Tylży, aby błagać go o pozostawienieMagdeburga przy Prusach. Mimo, że królowa zrobiła wrażenie na Napoleonie, nie

osiągnęła celu, gdyż zależało mu na trwałym osłabieniu Prus. Straciły one nie tylkoMagdeburg, ale łącznie ponad połowę swego terytorium.

Ćwiczenie 6Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

W granicach Księstwa Warszawskiego znalazły się ziemie zabrane przez Prusy w II i IIIrozbiorze Polski. Do Księstwa przyłączono też Bydgoszcz i Toruń – nabytki pruskiez I rozbioru. Gdańsk ustanowiono wolnym miastem pod protektoratem Francji. Polacyodzyskali 1/7 dawnego obszaru (czyli obszaru sprzed 1772 roku) Rzeczypospolitej. KsięstwoWarszawskie i Saksonię połączyła unia personalna. Zależność polityczna KsięstwaWarszawskiego od cesarstwa napoleońskiego objawiała się tym, że wyłącznie Francja miałaprawo utrzymywać w nim swego dyplomatę, nazywanego rezydentem. Kolejni rezydencifrancuscy odgrywali w systemie napoleońskim większą rolę niż formalnie władającyPolakami książę, a jednocześnie król saski Fryderyk August Wettin. Nowiny o traktaciePolacy przyjęli z uczuciem rozczarowania. Żywili nadzieję na uzyskanie Prus Wschodnich,Śląska, a być może i Galicji. Jednak nie mieli wpływu na zapadające w Tylży decyzje.

Rozbiory PolskiHalibu�, Rozbiory Polski, licencja: CC BY-SA 3.0

Księstwo WarszawskieMathiasrex, Księstwo Warszawskie, licencja: CC BY 3.0

Ćwiczenie 7

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Porównaj mapę przedstawiającą Rzeczpospolitą w dobie rozbiorów oraz mapę KsięstwaWarszawskiego z roku 1807. Zaznacz nazwy tych ziem Rzeczypospolitej, które w roku 1807nie należały do Księstwa Warszawskiego.

Małopolska

Podole

Inflanty

Mazowsze

Wielkopolska

Wołyń

Podlasie

Księstwo Warszawskie w napoleońskiej EuropieKsięstwo Warszawskie stanowiło wysunięty najdalej na wschód przyczółek cesarstwaNapoleona I. Pozwalało mu kontrolować obszar sięgający aż do linii Bugu, toteż jegonajważniejszą instytucją była stała armia. Podobnie jak polityka zagraniczna Księstwa, byłaona całkowicie podporzadkowana Cesarzowi Francuzów. Uczestniczyła w kolejnychkampaniach epoki napoleońskiej, przemierzając za Napoleonem rozległe połacie Europy.Szczególnym sprawdzianem dla mieszkańców Księstwa Warszawskiego okazała się kolejnawojna Napoleona z Austrią w 1809 roku. Napoleon już wcześniej wycofał z Księstwa wojskafrancuskie, przy okazji zabierając do Hiszpanii znaczną część armii polskiej. Pozostałew Księstwie oddziały polskie, w liczbie nie przewyższającej 15 tysięcy, po świetnierozegranej (lecz nierozstrzygniętej) przez księcia Józefa Poniatowskiego bitwie podRaszynem (19 kwietnia 1809 roku), pomimo zajęcia przez wojska austriackie Warszawy,wkroczyły do Galicji i zajęły znaczną jej część. Poniatowski wywołał podziw obu walczącychstron swą brawurą, a sukcesy odniesione w tej wojnie przyniosły mu ogromny autorytetmoralny.Tymczasem Napoleon pokonał główne siły austriackie pod Wagram latem 1809roku i zmusił cesarza Franciszka I do podpisania pokoju. Na jego mocy KsięstwoWarszawskie znacznie rozszerzyło swoje granice.

Księstwo Warszawskie 1807-1809Maciej Szczepańczyk, licencja: CC BY 3.0[online], dostępny w internecie: wikimedia

Ćwiczenie 8

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ciekawostka

Na mocy pokoju w Tylży Napoleon stał się wierzycielem sum, które właściciele ziemscy –mieszkańcy ziem zaboru pruskiego – byli dłużni rządowi pruskiemu. Cesarz Francuzówsprawę polskiego zadłużenia rozstrzygnął w ten sposób, że wierzytelność Księstwa(oszacowaną na ponad 40 mln franków) odstąpił rządowi polskiemu, a w zamianzobowiązał go do oddania Francji „tylko” 20 mln franków. Tymczasem budżet Księstwamocno nadwyrężyły zniszczenia wojenne, blokada kontynentalna, duże kosztyorganizacji armii i rozdawnictwo polskich dóbr przez Napoleona (jako gratyfikacji dlajego dowódców). Po spłaceniu w ciągu trzech lat 20 milionów gotówką rząd zostałz ponad dwukrotnie większym długiem, praktycznie niemożliwym do wyegzekwowaniaod dłużników, zrujnowanych przez wojny i wielkie ofiary dla kraju. Od miejscowościBajonna, w której podpisano konwencję w tej sprawie, kwoty te zaczęto nazywać

Które z wymienionych niżej polskich miast znalazły się w granicach Księstwa po 1809 roku?Poszukaj informacji o statusie Gdańska i Białegostoku w epoce napoleońskiej.

Lublin

Toruń

Bydgoszcz

Gdańsk

Kraków

Sandomierz

Warszawa

Zamość

Białystok

Poznań

bajońskimi. Do dziś określenie „sumy bajońskie” jest synonimem kwot nierealnych dozapłacenia.

Księstwo Warszawskie było monarchią konstytucyjną. W lipcu 1807 roku zostało obdarzoneprzez cesarza Francuzów konstytucją. Wprowadzenie tego aktu prawnego z pominięciemparlamentu nosi pochodzącą z języka francuskiego nazwę „oktrojowanie˝. Władzęustawodawczą w Księstwie sprawował dwuizbowy parlament (Sejm i Senat). Jego rolaograniczała się wyłącznie do zatwierdzania projektów rządowych. Władzę wykonawcząposiadał książę (król Saksonii), do którego należała również inicjatywa ustawodawcza,a także rząd (Rada Ministrów) i Rada Stanu. Rada Stanu była francuskim wynalazkiemustrojowym. Pełniła funkcję łącznika między księciem, rządem a parlamentem. Zasiadającyw niej politycy opracowywali projekty uchwał sejmowych i dekretów książęcych. Od 1809roku jej władza wzrosła, gdyż uzyskała prawo decydowania w imieniu rzadko obecnegow Warszawie Fryderyka Augusta. Sejm zdążył się zebrać tylko dwa razy – przed wojnąz Austrią w 1809 roku i w czasie przygotowań do wojny z Rosją u schyłku 1811 roku. W 1812roku przekształcił się w Konfederację Generalną, która głosiła powstanie KrólestwaPolskiego. Nie udało się jednak wcielić w życie tego projektu. Klęska Napoleonaw wyprawie na Moskwę spowodowała dwuletnią okupację kraju przez wojska rosyjskiei jego likwidację w 1815 roku. Jednak dzięki jego istnieniu na kongresie wiedeńskim niewrócono już do układów rozbiorowych z 1795 roku. W miejscu Księstwa utworzonoKrólestwo Polskie.

Dla zainteresowanych

W systemie politycznym Księstwa nastąpiły daleko idące przeobrażenia, zgodnez duchem rewolucji francuskiej. Dokonano jego podziału administracyjnego, wydzielającdepartamenty. Realna władza w Księstwie należała do arystokracji i bogategoziemiaństwa, ale jednocześnie konstytucja zniosła po raz pierwszy na ziemiach polskichprzywileje stanowe i poddaństwo chłopów, zapewniając im wolność osobistą. Dekretgrudniowy z 1807 roku skorygował nieco te rewolucyjne zmiany, wbrew wcześniejszejtradycji przyznając własność użytkowanej przez chłopów ziemi posiadaczom dóbrziemskich. Toteż mawiano, że potwierdzając wolność chłopów zdejmował im kajdanyz nóg razem z butami. Księstwo Warszawskie bezpowrotnie utraciło charakter „państwajednego stanu”. W życiu obywateli pojawiła się nowa jakość: cenzus majątkowy zamiastpodziału stanowego. Dzięki temu po raz pierwszy obok szlachty w parlamencie zasiedliprzedstawiciele mieszczaństwa, wojska oraz chłopi. Istotnym sukcesem rządu KsięstwaWarszawskiego było powołanie w 1807 roku Izby Edukacyjnej, która przejęła obowiązkidziałającej dawniej Komisji Edukacji Narodowej. Nastąpił rozwój szkół wszystkichszczebli, w tym szkół technicznych i rzemieślniczych. Ważnym wydarzeniem było takżeutworzenie warszawskiej Szkoły Prawa, a rok później – Szkoły Lekarskiej. W 1808 rokuwprowadzono Kodeks Napoleona, a wraz z nim świeckie prawo małżeńskie, ślubycywilne i rozwody. Kościół katolicki odnosił się wrogo do tych nowinek prawnych.Podobnie traktował nałożenie na kler obowiązków urzędników państwowych, w tym

nakaz sporządzania statystyk ludności, ogłaszania w kościołach zarządzeń władzy czypropagowania higieny. Do korzystania z pełni praw obywatelskich, gwarantowanychprzez konstytucję nie zostali natomiast dopuszczeni zamieszkujący KsięstwoWarszawskie Żydzi. Podlegali oni odrębnym prawom i podatkom.

Ćwiczenie 9

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Zamiast podsumowaniaPolecenie 6

Wyjaśnij, czym różniła się służba w armiach państw zaborczych od służby w Legionach?

Przeanalizuj system ustrojowy Księstwa Warszawskiego. Która z podanych niżej instytucji niebyła znana wcześniej na ziemiach polskich?

Rada Stanu

Monarchia konstytucyjna

Dwuizbowy Sejm

Konfederacja Generalna

Ćwiczenie 10

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 11Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Jakie wydarzenie ukazuje obraz Marcella Bacciarellego? Kogo przedstawia? Czy rzeczywiściedoszło do tego wydarzenia? Wskaż właściwą odpowiedz i uzasadnij swój wybór.

Uroczystość nadania Polakom konstytucji Księstwa Warszawskiego.

Ofiarowanie Napoleonowi okolicznościowego poematu.

Uroczysty bal wydany przez Polaków na cześć Napoleona.