ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ Η’ ΕΝΔΙΑΜΕΣΑ ΕΙΔΗ ΠΟΙΝΩΝ

Πόσο αποτελεσματική, αν και αναγκαία προς το παρόν, είναι η ποινή φυλάκισης για την ευόδωση των

σκοπών της ποινής; Υπάρχουν άλλοι τρόποι ποινικής μεταχείρισης των αδικοπραγούντων και αν ναι, πόσο

αποτελεσματικοί είναι αυτοί; Ποιες από αυτές τις ποινές μπορούν να εφαρμοστούν με αποτελεσματικότητα

στην Κύπρο; Στην παρούσα εισήγηση γίνεται μια προσπάθεια να απαντηθούν ακροθιγώς τα πιο πάνω

ερωτήματα σε μια προσπάθεια τεκμηρίωσης της αναγκαιότητας εξεύρεσης νέων τρόπων αντιμετώπισης της

εγκληματικότητας, ιδίως της καλπάζουσας ανήλικης παραβατικότητας.

1. Εννοιολογικός προσδιορισμός

Μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ειδών ποινικής αντιμετώπισης των

αδικοπραγούντων οι «Εναλλακτικές» ή «Ενδιάμεσες» ποινές αποτελούν μια ενδιάμεση

κατάσταση από απόψεως έντασης, μεταξύ από τη μια της ιδρυματικής λύσης- φυλάκισης-

και από την άλλη της ελάσσονος εναλλακτικής λύσης της υφ’ όρών απόλυσης.

«Εναλλακτικές» χαρακτηρίζονται ως προσδιοριστικές της υποκατάστασης της κλασικής

μορφής ποινικού κολασμού που αποτελεί η φυλάκιση. Εντάσσονται στο ευρύτερο

υποσύνολο των ποινών που εκτίονται μέσα στην κοινότητα (community corrections). Στις

χώρες του κοινοδικαίου (Αμερική, Αυστραλία, Καναδάς) έχει επικρατήσει ο όρος

«community corrections» ως ένδειξη της σημασίας που δίνεται στον ευρύτερο κοινωνικό

χώρο για την εφαρμογή αυτών των μέτρων ποινικής αντιμετώπισης. Αυτές οι ποινές

έχουν χαρακτηριστεί και ως «smart sentencing», ως ένδειξη της θεωρούμενης

αποτελεσματικότητάς τους.

Όσο υπάρχουν εγκληματικές πράξεις και εγκληματικές συμπεριφορές με διαφορετική

διακύμανση βαρύτητας, από τα ελάσσονα αδικήματα στα πιο σοβαρά, θα πρέπει η

πολιτεία και τα Δικαστήρια να έχουν ανάλογη αντισταθμιστική απάντηση με πληθώρα

ειδών ποινικής αντιμετώπισης. Τα Δικαστήρια οπλισμένα με διαφορετικά είδη ποινών

μπορούν καλύτερα να αντιμετωπίσουν τον κάθε αδικοπραγούντα, σταθμίζοντας τόσο τη

βαρύτητα του κάθε αδικήματος όσο και τις προσωπικές περιστάσεις του κάθε

αδικοπραγούντα με μόνο σκοπό την επιτυχία των διακηρυγμένων σκοπών της ποινής.

Αυτή είναι η φιλοσοφία της «δίκαιης ανταπόδοσης» (just desert), η οποία ακολουθήθηκε

2

στην Αγγλία ως πολιτική της ποινικής καταστολής κατά τη δεκαετία του 1990, ενώ στην

Κύπρο ήταν ανέκαθεν διακηρυγμένη στο Σύνταγμα μας στο άρθρο 12.31.

Η δεκαετία του ’90 έχει χαρακτηριστεί ως η δεκαετία των ενδιάμεσων ποινών2. Η

πληθώρα των επιλογών που εισήχθησαν στο ποινικό σύστημα τόσο των ευρωπαϊκών

κρατών αλλά και όλων των κρατών του κοινοδικαίου έχει εξοπλίσει το ποινικό τους

οπλοστάσιο τόσο από απόψεως επιλογών όσο και από απόψεως εύρους παρεχόμενων

ποινών.

Αρχικά, είναι χρήσιμη μια απεικόνιση της φανερής εγκληματικότητας που

παρουσιάζεται στην Κύπρο μέσα από τα επίσημα Αστυνομικά στατιστικά. Τα τελευταία 20

χρόνια η κατάσταση του σοβαρού εγκλήματος3 διαμορφώθηκε στην Κύπρο ως

ακολούθως. Το 1985 τα σοβαρά εγκλήματα ανέρχονταν σε 3,556, το 1995 σε 4,029, το

2000 σε 4,774 και το 2004 σε 7,643 με μια αύξηση πέραν του 50%. Η ροπή της τέλεσης

όλων των εγκλημάτων είναι αυξητική. Όμως η αύξηση στην τέλεση των διαρρήξεων και

κλοπών συνέτεινε ουσιαστικά στη δραματική αύξηση της εγκληματικότητας. Το 2001 οι

περιπτώσεις καταγγελθέντων διαρρήξεων ήταν 801, το 2002 έφθασαν τις 1180, το 2003

αυξήθηκαν κατάκορφα στις 3,155 και το 2004 σταθεροποιήθηκαν στις 3,3294.

Από την άλλη σε Ευρωπαϊκό επίπεδο έχουμε τη χαμηλότερη καταγραφή

αδικημάτων κλοπών και ληστειών κατ’αναλογία πληθυσμού, ενώ έχουμε συγκριτικά

αύξηση σε αδικήματα βιασμών και ναρκωτικών.

1 «Ο Νόμος δεν δύναται να προβλέψη ποινήν δυσανάλογο προς την βαρύτητα του αδικήματος».

2 Matthews R., Rethinking penal policy: towards a systems approach, Ch. 11, in Matthews R. and Young J. (editors)

The New politics of Crime and Punishment , 2003, Willan Publishing στη σελίδα 230. 3 Το σοβαρό έγκλημα περιλαμβάνει τα αδικήματα του φόνου, εμπρησμού, ληστειών, ναρκωτικών, καταστροφής με

εκρηκτικές ύλες, κλοπές και διαρρήξεις,. 4 Ιδιαίτερη αύξηση παρατηρήθηκε στην τέλεση αδικημάτων κατά της περιουσίας στην επαρχία Πάφου.

3

2. ΕΙΔΗ ΠΟΙΝΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Στην Κύπρο, μετά την κατάργηση της θανατικής ποινής από το Νόμο 15(Ι)/1999 και

την αντικατάσταση της από τη δια βίου φυλάκιση οι προβλεπόμενες από το Νόμο ποινές

είναι οι ακόλουθες.

2.1 Φυλάκιση δια βίου ή οποιασδήποτε άλλης μικρότερης διάρκειας.

Κατά τη νομολογία του Ανωτάτου Δικαστηρίου φυλάκιση δια βίου σημαίνει “φυλάκιση

για το υπόλοιπο της ζωής του καταδικασθέντος υπό την αίρεση του δικαιώματος που

παρέχεται στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να αναστείλει την ποινή του για όσο χρονικό

διάστημα ορίζεται στην απόλυση του καταδικασθέντος επ΄ αδεία”5.

Η φυλάκιση είναι το ισχυρότερο όπλο στα χέρια του Δικαστηρίου για την καταστολή

του εγκλήματος. Η ποινή φυλάκισης επιβάλλεται μόνον όταν κρίνεται ότι οποιαδήποτε

άλλη ποινή κρίνεται ακατάλληλη ως ανεπαρκής μετά από συνεκτίμηση της σοβαρότητας

του αδικήματος, των γεγονότων της υπόθεσης και των συνθηκών του παραβάτη6.

Στο Δικαστήριο παρέχεται η διακριτική ευχαίρεια να αναστείλει την επιβληθείσα

ποινή φυλάκισης. Ο περί της “Υφ΄ Όρων Αναστολής της Εκτελέσεως Ποινής Φυλακίσεως

εις Ορισμένας Περιπτώσεις Νόμος 95/72”, εισήγαγε σε όλο το φάσμα του Ποινικού

Δικαίου την αναστολή εκτέλεση της ποινής της φυλάκισης, η οποία κατά την πάγια

νομολογία του Ανωτάτου Δικαστηρίου δεν αποτελεί εναλλακτικό μέτρο τιμωρίας του

παραβάτη7. Το Δικαστήριο θα πρέπει πρώτα να αποφασίσει το ύψος της ποινής

φυλάκισης και μετά, αν υπό τις περιστάσεις αυτό δικαιολογείται, να αναστείλει την

επιβληθείσα ποινή. Τα ζητήματα θα πρέπει να εξετάζονται ξεχωριστά8.

5 Χατζησάββας ν. Δημοκρατία (1992) 1 ΑΑΔ 1134 στη σελίδα 1142.

6 Μεταξύ άλλων δες υποθέσεις Zak & Others ν. Αστυνομίας (1990) 2 ΑΑΔ 6 και Γενικός Εισαγγελέας της

Δημοκρατίας ν. Πατατάρης (1994) 2 ΑΑΔ 128 7 Σε αντίθεση με ότι μπορεί να εξαχθεί ως συμπέρασμα από την απόφαση στην υπόθεση ......

8 Παναγιώτου ν. Αστυνομίας (1997) 2 ΑΑΔ 342 στη σελίδα 347.

4

2.2Χρηματική ποινή ή πρόστιμο.

Το Δικαστήριο δύναται να επιβάλει, ανάλογα με τα περιστατικά της υπόθεσης,

οποιοδήποτε πρόστιμο μέχρι το ανώτατο όριο το οποίο αναφέρεται στη σχετική

νομοθετική πρόνοια. Το Δικαστήριο καθορίζει το ύψος του προστίμου, λαμβάνοντας

υπόψη, μεταξύ άλλων, και την οικονομική δυνατότητα του αδικοπραγούντος. Αν δεν

γίνεται πρόνοια στο νόμο αναφορικά με το ανώτατο όριο προστίμου, τότε το ύψος του

προστίμου αφήνεται στη διακριτική ευχέρεια του Δικαστηρίου, η οποία ασκείται εντός της

καθ’ ύλην δικαιοδοσίας του και υπό την προϋπόθεση ότι το πρόστιμο δεν να είναι

υπερβολικό.

Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, η πιο συχνή ποινή που επιβάλλεται από τα

κυπριακά δικαστήρια είναι το πρόστιμο. Οι Walker & Padfield ισχυρίζονται ότι μελέτες

στην Αγγλία έχουν εντοπίσει μια στατιστική συσχέτιση μεταξύ της επιβολής προστίμου και

μιας πιο χαμηλής πιθανότητας υποτροπιασμού των αδικοπραγούντων9.

2.3 Καταβολή αποζημίωσης από τον καταδικασθέντα στο πρόσωπο που ζημιώθηκε

από τη διάπραξη του αδικήματος10.

Δικαστικό ένταλμα για τέτοια αποζημίωση υπήρχε στην Αγγλία από το 1907, ενώ

στην Κύπρο σπάνια χρησιμοποιείται από το Δικαστήρια. Κυρίως επιβάλλεται σε

υποθέσεις κλοπών. Με την επιβολή αυτής της ποινής αναγνωρίζονται τα δικαιώματα και

οι ανάγκες του θύματος και παράλληλα απαλλάσσεται το θύμα από τον πονοκέφαλο μιας

αστικής αγωγής εναντίον του κατηγορουμένου.

2.4 Παροχή εγγύησης για την τήρηση της τάξης και για καλή διαγωγή11.

Η πιο πάνω ποινή επιβάλλεται συνήθως στις περιπτώσεις διάπραξης μειωμένης

σοβαρότητας αδικημάτων. Το Δικαστήριο καθορίζει τους όρους της εγγύησης, όπως το

ποσό και τη χρονική διάρκεια της εγγύησης, καθώς και το κατά πόσο θα είναι με ή άνευ

εγγυητών. Σε περίπτωση που ο καταδικασθείς παραβιάσει τους όρους της εγγύησής του,

το Δικαστήριο μπορεί να διατάξει την κατάσχεση όλου ή μέρους της εγγύησης,

9 Walker & Padfield (1996) Sentencing, Theory and Parctice, στις σελίδες 230-245.

10 Άρθρο 20(2) Νόμου 14/60.

11 Άρθρο 32 Ποινικού Κώδικα, Κεφ. 154.

5

επιπρόσθετα από οποιαδήποτε άλλη ποινή που τυχών ήθελε επιβάλει για το διαπραχθέν

αδίκημα.

2.5 Διάταγμα κηδεμονίας

Το Διάταγμα Κηδεμονίας που θεσπίστηκε στην Κύπρο με το Νόμο 46(Ι)/1996

αναμένετε να αποτελέσει το μόνο αξιόπιστο και αποτελεσματικό ενδιάμεσο μέτρο

τιμωρίας των νεαρών αλλά και άλλων άπειρων αδικοπραγούντων. Λέω “αναμένεται”

αφού αυτή η ποινή στην πράξη παραμένει ακόμη ανεφάρμοστη. Η νομοθεσία

διαμορφώθηκε μετά από επιστημονική εργασία του τότε Επαρχιακού Δικαστή και νυν

Δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου κου Ηλιάδη σε ερευνητικό ταξίδι του το 1988 στην

Αγγλία. Η εμπεριστατωμένη εργασία12 οδήγησε αργά και βασανιστικά στη ψήφιση 8

χρόνια αργότερα του σχετικού νομοθετήματος. Δεν ήταν όμως αρκετό Θα έπρεπε να

περάσουν ακόμη 8 σχεδόν χρόνια ώστε να αποφασιστεί η εφαρμογή του. Η απόφαση για

άμεση εφαρμογή του μέτρου λήφθηκε από τα αρμόδια Υπουργεία στις 8/12/2003, και το

Νοέμβριο του 2004 προσλήφθηκαν οι πρώτοι 5 κηδεμονευτικοί λειτουργοί που φέρουν

την ονομασία «επιτηρητές»13.

Αν το Δικαστήριο, καταδικάζοντας πρόσωπο για αδίκημα για το οποίο η ποινή δεν

καθορίζεται ρητά σε οποιοδήποτε νόμο, αφού λάβει υπόψη τις περιστάσεις,

περιλαμβανομένης της φύσης του αδικήματος και του χαρακτήρα του αδικοπραγούντος,

μπορεί να εκδώσει διάταγμα κηδεμονίας. Σύμφωνα με αυτό ο αδικοπραγούντας τίθεται

υπό την επιτήρηση κηδεμονευτικού λειτουργού για περίοδο που ορίζεται σε αυτό και η

οποία δεν μπορεί να είναι μικρότερη από ένα χρόνο ούτε μεγαλύτερη από τρία χρόνια. Η

επιλογή των όρων του διατάγματος κηδεμονίας αφήνεται στη διακριτική ευχέρεια του

Δικαστηρίου. Αφού ληφθούν υπόψη οι περιστάσεις και εξετασθεί το οικογενειακό

περιβάλλον του αδικοπραγούντος επιβάλλονται τέτοιοι όροι, οι οποίοι θεωρούνται

αναγκαίοι για την εξασφάλιση της καλής διαγωγής του αδικοπραγούντος ή για την

12

Eliades, T., Community Service: The English experience with special reference to Cyprus, Nicosia, 1988. 13

Ομιλίες του Τάσου Παπαθωμά « Εθελοντισμός και Κοινοτική Εργασία» και της κας Αννίτας Κονή « Ο ρόλος των

Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας στην εφαρμογή της παροχής της ποινής της Κοινοτικής εργασίας» στη 12η Επαρχιακή

Συνδιάσκεψη του Επαρχιακού Συμβουλίου Ευημερίας Λευκωσίας, Intercollege, 11 Μαΐου 2005.

6

αποτροπή επανάληψης από αυτόν του ίδιου αδικήματος ή της διάπραξης άλλων

αδικημάτων.

Στην πράξη, το Δικαστήριο το οποίο έχει ανά χείρας τη συνήθη Έκθεση Κοινωνικής

Ευημερίας θα πρέπει να κρίνει, αφού λάβει υπόψη όλους τους σχετικούς παράγοντες,

κατά πόσο η περίπτωση είναι κατάλληλη για την επιβολή αυτής της ποινής. Αν κρίνει πως

η περίπτωση προσφέρεται, ζητά νέα ειδική Έκθεση από το Γραφείο Ευημερίας, στην

οποία θα πρέπει να καταγράφονται όλες οι αναγκαίες πληροφορίες για την επιβολή αυτή

της ποινής. Αυτές περιλαμβάνουν τις ικανότητες του καταδικασθέντα, τον τόπο διαμονής

του, τα ενδιαφέροντά του, τις ώρες εργασίας του, τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, τις

οικογενειακές του υποχρεώσεις, την κατάσταση της υγείας του και τυχών ποινικό μητρώο,

ιδίως για την άσκηση βίας. Περαιτέρω, ο λειτουργός θα πρέπει να παραθέτει και την

άποψη του για το καταλληλότερο όρο εργασίας που πρέπει να επιβληθεί στον

καταδικασθέντα14.

Σύμφωνα με ένα Διάταγμα Κηδεμονίας με όρους Κοινοτικής Εργασίας ο

κηδεμονευόμενος θα εκτελέσει εργασία χωρίς αμοιβή για καθορισμένο χρονικό διάστημα,

το οποίο όμως δεν καθορίζεται στο Νόμο. Το πιο πάνω διάταγμα μπορεί να εκδοθεί

εφόσον,

α. ο αδικοπραγούντας αποδέχεται,

β. έχουν γίνει οι κατάλληλες διευθετήσεις από το Υπουργείο Εργασίας και

Κοινωνικών Ασφαλίσεων, και

γ. ο αδικοπραγούντας είναι πρόσωπο κατάλληλο για την εκτέλεση Κοινοτικής

Εργασίας, έχοντας υπόψη την έκθεση του Κηδεμονευτικού Λειτουργού

Η Κοινοτική Εργασία στην Κύπρο θα προσφέρεται υπό την εποπτεία του αρμόδιου

Επιτηρητή σε κοινωνικές οργανώσεις με τις οποίες συνεργάζεται το Γραφείο Κοινωνικής

Ευημερίας και αρχικά οι κύριες ασχολίες των κηδευομενομένων θα είναι το κτίσιμο, το

μπογιάτισμα, άλλες χειρωνακτικές εργασίες, συνοδεία και βοήθεια στη φροντίδα

14

Op.cit, Ομιλία Αννίτας Κονή.

7

ηλικιωμένων προσώπων, ράψιμο για γυναίκες. Τη Δευτέρα, 16 Μαΐου 2005,

εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στη Λάρνακα η ποινή της κοινοτικής εργασίας σε 7

καταδικασθέντες.

Ένα διάταγμα με όρους επιμόρφωσης, μπορεί να εκδοθεί συνήθως σε υποθέσεις

που αφορούν νεαρούς αδικοπραγούντες, εφόσον:

α. ο αδικοπραγούντας αποδέχεται,

β. έχουν γίνει οι κατάλληλες διευθετήσεις με το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών

Ασφαλίσεων και το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού,

γ. ο αδικοπραγούντας είναι κατάλληλο πρόσωπο να παρακολουθήσει τα μαθήματα

έχοντας υπόψη την έκθεση του Κηδεμονευτικού Λειτουργού,

Ο κηδεμονευόμενος θα πρέπει:

α. να παρουσιάζεται και συνεργάζεται με τον Κηδεμονευτικό Λειτουργό,

β. να πληροφορεί τον Κηδεμονευτικό Λειτουργό για κάθε αλλαγή της διεύθυνσης του,

γ. να παρακολουθεί τα μαθήματα που θα καθορίσει το Δικαστήριο και ο

Κηδεμονευτικός Λειτουργός.

Το Δικαστικό Διάταγμα θα πρέπει να καταγράφει λεπτομερώς τη φύση της

εργασίας ή της εκπαίδευσης που πρέπει να τύχει ο κηδευομενόμενος, τις ώρες που

πρέπει να εκτελέσει και το χρόνο μέσα στον οποίο θα πρέπει να ολοκληρώσει την

υποχρέωσή του.

Σε περίπτωση κατά την οποία ο κηδεμονευόμενος παραλείψει να συμμορφωθεί με

οποιοδήποτε όρο του διατάγματος ή συλληφθεί να κάνει χρήση ναρκωτικών ή άλλων

εξαρτησιογόνων ουσιών, τότε ο επιτηρητής ετοιμάζει νέα Έκθεση και ο κηδεμονευόμενος

προσάγεται ενώπιον του Δικαστηρίου. Το Δικαστήριο, χωρίς να επηρεάζεται από τη

συνέχιση της ισχύος του διατάγματος κηδεμονίας, δύναται να επιβάλει στον

κηδεμονευόμενο πρόστιμο μη υπερβαίνον τις πενήντα λίρες ή να ακυρώσει το διάταγμα

και να μεταχειριστεί τον κηδεμονευόμενο, μέσα στα όρια της δικαιοδοσίας του, με

8

οποιοδήποτε τρόπο με τον οποίο θα είχε την αρμοδιότητα να τον μεταχειριστεί, αν τον

είχε μόλις καταδικάσει για το πιο πάνω αδίκημα.

2.6 Παροχή εγγύησης για προσέλευση σε ακρόαση δικαστικής απόφασης15.

Εάν κάποιος καταδικαστεί για ποινικό αδίκημα, το Δικαστήριο δύναται αντί να

επιβάλει ποινή να τον απολύσει, αφού ο ίδιος αναλάβει προσωπική υποχρέωση με ή

χωρίς εγγυητές για τέτοιο ποσό, ως το Δικαστήριο ήθελε κρίνει σκόπιμο, υπό τον όρο ότι

αυτός θα προσέλθει και ακούσει την έκδοση της απόφασης σε κάποια προσεχή συνεδρία

του Δικαστηρίου ή όταν κληθεί για αυτό. Η επανάκληση του κατηγορουμένου στο

Δικαστήριο εξαρτάται συνήθως από τη μελλοντική του συμπεριφορά και ο συνήθης όρος

είναι να τηρεί τους νόμους γενικά ή κάποιο νόμο ειδικά. Αν ο κατηγορούμενος

παραβιάσει τους όρους της απόλυσής του μπορεί να τιμωρηθεί τόσο για το αδίκημα για

το οποίο απολύθηκε με όρους όσο και για το νέο αδίκημα το οποίο διέπραξε.

2.7 Διάταγμα απόλυτης ή υπό όρους απαλλαγής16

Όταν το Δικαστήριο καταδικάζοντας πρόσωπο για αδίκημα, είναι της γνώμης, αφού

λάβει υπόψη τις περιστάσεις, περιλαμβανομένης της φύσης του αδικήματος και του

χαρακτήρα του αδικοπραγούντος, ότι δεν είναι σκόπιμο να επιβάλει ποινή και ότι δεν

αρμόζει να εκδοθεί διάταγμα κηδεμονίας, τότε έχει την διακριτική ευχέρεια να εκδώσει

διάταγμα που τον απαλλάσσει απόλυτα ή, αν το θεωρεί σκόπιμο, να τον απαλλάξει με τον

όρο ότι δεν θα διαπράξει αδίκημα κατά τη διάρκεια χρονικού διαστήματος που δεν θα

υπερβαίνει τους δώδεκα μήνες από την ημερομηνία εκδόσεως του διατάγματος. Σε

περίπτωση παραβίασης των όρων απαλλαγής, το διάταγμα της απαλλαγής παύει να

ισχύει και ο αδικοπραγών τιμωρείται για το αδίκημα για το οποίο εκδόθηκε το διάταγμα

απαλλαγής υπό όρους.

15 Άρθρο 33 Ποινικού Κώδικα, ΚΕΦ. 154.

16 Άρθρο 10 του Περί Κηδεμονίας, και Άλλων Τρόπων Μεταχείρισης Αδικοπραγούντων Νόμο του 1996, Ν. 46(Ι)/96.

9

2.8 Διάταγμα ανάθεσης της φροντίδας ανηλίκου

Κατά το χειρισμό ποινικών υποθέσεων στις οποίες το αδίκημα διαπράχθηκε από

παιδί (ανήλικος ηλικίας 14 – 16 χρόνων), το Δικαστήριο έχει επιπρόσθετη εξουσία,

δυνάμει των προνοιών του περί Ανηλίκων Αδικοπραγούντων Νόμου, Κεφ. 157:

α. να αναθέσει τη φροντίδα του ανηλίκου σε κάποιο συγγενικό ή άλλο κατάλληλο

πρόσωπο, ή

β. να τοποθετήσει τον ανήλικο σε αναμορφωτικό σχολείο.

Δυστυχώς, σήμερα στην Κύπρο δεν λειτουργούν αναμορφωτικά σχολεία17.

2.9 Δήμευση ή κατάσχεση18

Η δήμευση ή κατάσχεση αναφέρεται στην κατακράτηση διαφόρων παράνομων

αντικειμένων που λήφθηκαν από την Αστυνομία κατά τη διερεύνηση κάποιου αδικήματος,

όπως για παράδειγμα ναρκωτικών, εκρηκτικών υλών, επιθετικών όπλων και διαφόρων

αντικειμένων που χρησιμοποιούνται στο χαρτοπαίγνιο.

Αυτή η ποινή δεν τυγχάνει ευρείας χρήσης από τα ποινικά δικαστήρια, αλλά και

κάποιες φορές διαδικαστικά λάθη, όπως η μη λήψη υπόψη της αξίας των δημευμένων

αντικειμένων, επέφεραν την ακύρωση από το Ανώτατο Δικαστήριο την πρωτοδίκως

επιβληθείσας ποινής.19

2.10 Διάταγμα αποκλεισμού

Το Δικαστήριο μπορεί να εκδώσει εναντίον προσώπου που κατηγορείται για

διάπραξη οποιουδήποτε αδικήματος βίας στην οικογένεια, με βάση τον Περί Βίας στην

Οικογένεια (Πρόληψη και Προστασία Θυμάτων) Νόμου του 2000, Ν. 119(1)/2000,

διάταγμα αποκλεισμού, το οποίο θα ισχύει για την περίοδο και με τους όρους που θέτει.

17

Αν και υπάρχουν και αντίθετες απόψεις ότι τα αναμορφωτικά σχολεία λειτουργούν και έχουν τα αποτελέσματα μιας

φυλακής ενηλίκων. 18

Βλέπε Αρέστη Γ. (1991) Η κατάσχεση στη διαδικασία για την επιβολή της ποινής, Επιθεώρηση Κυπριακού Δικαίου,

τεύχος 33, σελίδες 5128-5142. 19

Μεταξύ άλλων Mohammad Naysa v. Αστυνομίας, Ποινικές Εφέσεις 7811 και 7817, ημερομηνίας 18/1/2005.

10

Με το Διάταγμα μπορεί να απαγορευθεί στον καταδικασθέντα (κάτω από ορισμένες

προϋποθέσεις) να εισέρχεται ή να παραμένει στην οικογενειακή κατοικία.

Για την έκδοση του διατάγματος αποκλεισμού απαιτείται:

α. Να αποδειχθεί προς ικανοποίηση του Δικαστηρίου ότι ο κατηγορούμενος έχει

ιστορικό επαναλημμένων πράξεων βίας εναντίον μελών της οικογένειας του ή ότι

είχε δύο καταδίκες τα τελευταία δύο χρόνια για παρόμοια αδικήματα, ή

β. η βία που ασκήθηκε να έχει προκαλέσει τέτοια πραγματική σωματική, σεξουαλική ή

ψυχική βλάβη, που να θέτει σε κίνδυνο τη ζωή, τη σωματική ακεραιότητα ή τη

σεξουαλική ή ψυχική υγεία των θυμάτων, ή

γ. να αρνείται ο κατηγορούμενος να υποβληθεί σε θεραπευτική αγωγή αυτοελέγχου

που επιβάλλεται ως όρος για σκοπούς εφαρμογής του ή άλλως πως.

3.1 Η ΦΥΛΑΚΙΣΗ ΩΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΤΩΝ ΣΚΟΠΩΝ ΤΗΣ

ΠΟΙΝΗΣ

Εκτός των παρεμφερών σκοπών που επιτυγχάνονται με την επιβολή ποινών, όπως

π.χ. η ανταπόδοση (retribution) στον αδικοπραγούντα του κακού που προξένησε στην

κοινωνία και η μετακύληση του μίσους και της εκδίκησης που νιώθουν τα θύματα στους

καταδικασθέντες μέσω της ποινικής διαδικασίας, οι κύριοι σκοποί της επιβολής

οποιασδήποτε ποινής στους αδικοπραγούντες είναι :

1. η αποτροπή (detterence), τόσο ειδική που αφορά το συγκεκριμένο

αδικοπραγούντα, όσο και γενική που επηρεάζει το ευρύ κοινό και τον εν δυνάμει επίδοξο

νέο αδικοπραγούντα

2. η αναμόρφωση (rehabilitation) του χαρακτήρα και των συνηθειών του

αδικοπραγούντα

3. ο περιορισμός (incapacitation) του αδικοπραγούντα σε μέρος που να τον

αποτρέπει από του να διαπράττει άλλα αδικήματα εναντίον της κοινωνίας

11

Θεωρητικά ομιλούντες, η επιβολή ποινής φυλάκισης μπορεί να εξυπηρετήσει

όλους τους ως άνω σκοπούς ποινής. Αρχικά, επιλέγεται με ανταποδοτικό σκοπό, αλλά

παράλληλα περιορίζει τον αδικοπραγήσαντα να μην διαπράξει άλλα αδικήματα. Οι

υπεραισιόδοξοι μπορούν να ισχυριστούν ότι αναμορφώνει και το χαρακτήρα του

καταδικασθέντα. Πόσο όμως αποτελεσματικά επιτυγχάνονται οι πιο πάνω σκοποί με την

επιβολή ποινής φυλάκισης στους αδικοπραγούντες;

Ο σκοπός της ειδικής αποτροπής αναφέρεται στις δυσμενείς εμπειρίες του

καταδικασθέντος στη φυλακή, οι οποίες θα τον αποτρέψουν από του να επιδείξει στο

μέλλον παρόμοια συμπεριφορά που θα τον οδηγήσει και πάλι στη φυλακή. Οι διεθνείς

επιστημονικές μελέτες έδειξαν ότι, ελάχιστοι είναι οι φυλακισμένοι που αποτρέπονται με

αυτό τον τρόπο, όπως επίσης δεν αποτρέπονται οι καταδικασθέντες σε βραχείς ποινές

φυλάκισης είτε στις φυλακές είτε στα Στρατιωτικού Τύπου Κρατητήρια (boot camps)20.

Περαιτέρω, σύμφωνα με την επιστημονική έρευνα του D. Beyleveld το 1980 μόνο σε

εξαιρετικά μεμονωμένες περιπτώσεις προκύπτει σύνδεση μεταξύ της επιβολής φυλάκισης

και της γενικής αποτροπής21. Η ίδια έρευνα κατέδειξε ότι εκείνο που αποτρέπει τους

αδικοπραγούντες δεν είναι η απειλή εγκλεισμού του σε φυλακή αλλά η μεγάλη πιθανότητα

σύλληψης τους από τις αστυνομικές αρχές. Όπως είπε και ο μεγάλος εγκληματολόγος

Beccaria η βεβαιότητα (για τη σύλληψη και τιμωρία) παρά η αυστηρότητα είναι το κριτήριο

για το αποτελεσματικό αντίδοτο στο έγκλημα. Από την άλλη, στην πράξη κανείς δεν

μπορεί να αμφισβητήσει στην Κύπρο τον περιορισμό της τέλεσης κάποιων αδικημάτων

από την επίδειξη σταθερής αυστηρότητας από το Ανώτατο Δικαστήριο, όπως π.χ.στα

αδικήματα παράνομης εργοδότησης αλλοδαπών και ακάλυπτων επιταγών.

Η άποψη ότι η φυλάκιση αναμορφώνει τον καταδικασθέντα είχε πλήρως

αναπτυχθεί στις ΗΠΑ στη δεκαετία του 1960, κατά την οποία εφαρμόζονταν πολλά

«διορθωτικά» ή «θεραπευτικά» μοντέλα εγκλεισμού. Αυτό που σήμερα γίνεται

παγκοσμίως δεκτό είναι πως αυτή καθ’ αυτή η φυλάκιση δεν έχει αναμορφωτικές

20

Dunbar, I. and Langdon A., Tough Justice Sentencing and Penal Policies in the 1990s, Blackstone Press Ltd, 1998,

στη σελίδα 10. 21

Beyleveld, D. A Bibliography on General Deterrence Research, Westmead: Saxon House, 1980.

12

συνέπειες. Όμως κάποια θεραπευτικά προγράμματα μπορούν να έχουν ευεργετικές

συνέπειες στη συμπεριφορά συγκεκριμένων κατηγοριών αδικοπραγούντων22.

Ο σκοπός που πιθανόν επιτυγχάνεται περισσότερο με τη φυλάκιση των

αδικοπραγούντων είναι ο περιορισμός τέλεσης άλλων ενδεχόμενων αδικημάτων. Οι

αδικοπραγούντες φυλακίζονται όχι για αυτό καθαυτό το αδίκημα που διέπραξαν αλλά για

αυτά που εικάζεται ότι ενδέχεται να διαπράξουν αν κρίνει κάποιος από την γενικότερη

ροπή τους στην τέλεση αδικημάτων. Τα Δικαστήρια επιβάλλουν ποινή που να αντανακλά

αυτό το σκοπό μόνο σε «επικίνδυνους» ή «καθ’ έξη» αδικοπραγήσαντες με σκοπό την

προστασία της κοινωνίας. Στην Κύπρο ο περιορισμός έχει και νομολογιακά αναγνωριστεί

στην υπόθεση Kefalos v. The Police (1976) 2 CLR 25, όπου το Ανώτατο Δικαστήριο

επικύρωσε τη μέγιστη ποινή 3 χρόνων σε υπόθεση Εξασφάλιση χρημάτων με Ψευδείς

Παραστάσεις λόγω του ιστορικού του εφεσείοντα και με σκοπό την προστασία της

κοινωνίας. Από την άλλη, υποστηρίζεται23 ότι, στην Κύπρο με βάση το άρθρο 12.3 του

Συντάγματος δεν μπορεί να επιβληθεί μεγαλύτερη ποινή από ότι δικαιολογείται από τη

σοβαρότητα του συγκεκριμένου αδικήματος για να προστατευτεί η κοινωνία από την κατ’

εξακολούθηση εγκληματική συμπεριφορά ενός δράστη.

Σε έρευνα24 που έγινε στην Αγγλία το 1993 εξετάστηκαν οι επιπτώσεις της

επιβολής ποινής στον αριθμό των καταγραφέντων αδικημάτων. Από την έρευνα εξάχθηκε

το συμπέρασμα ότι, για να μειωθεί το ποσοστό τέλεσης αδικημάτων κατά 1% θα πρέπει

οι συνολικές επιβαλλόμενες ποινές σ΄ όλους τους καταδικασθέντους να αυξηθούν κατά

25%. Είναι αναντίλεκτο ότι η μεγάλη πλειοψηφία των αδικημάτων τελούνται από ένα

μικρό αριθμό καθέξη αδικοπραγούντων. Η εγκληματικότητα θα μειωθεί μόνο αν

καταφέρουμε να εντοπίσουμε τα χαρακτηριστικά αυτών των αδικοπραγούντων και να

επιβάλουμε σε αυτούς αυστηρές ποινές προς το σκοπό προστασίας της κοινωνίας. Από

μόνη της η φυλάκιση δεν αποκλείει την επανάληψη αδικημάτων, χωρίς να υπάρχουν στα

22

Op.cit, Σημείωση 2, στη σελίδα 15. 23

Από τον πρώην Πρόεδρο του Ανωτάτου Δικαστηρίου Γ. Πική στο σύγγραμμα του Sentencing in Cyprus, σελ. 9. 24

Tarling, R., Analyzing Offending: Data, Models and Interpretations (London: HMSO 1993).

13

πλαίσια αυτής ειδικά προγράμματα απασχόλησης, ανάπτυξης επαγγελματιών δεξιοτήτων

και επανένταξης στην κοινωνία25.

Από τα πιο πάνω, έχοντας υπόψη ότι στις Κεντρικές Φυλακές υπάρχει ήδη

υπερπληθυσμός και ότι η φυλάκιση αποτελεί ίσως το πιο δαπανηρό σωφρονιστικό μέτρο,

προκύπτει ότι, η αύξηση των προσώπων που φυλακίζονται όσο και η αύξηση των ποινών

φυλάκισης που επιβάλλονται δεν μπορεί αφ’εαυτού να περιορίσει την αύξηση της

εγκληματικότητας που παρατηρείται στην Κύπρο. Πλην της πρόληψης που δεν αποτελεί

θέμα της παρούσας εισήγησης, είναι επιτακτική η ανάγκη εξεύρεσης νέων λιγότερων

δαπανηρών και περισσότερο αποτελεσματικών ποινών που να στοχεύουν στην όσο το

δυνατόν καλύτερη επιτυχία των σκοπών που εξυπηρετούν οι ποινές.

Πέραν των πιο πάνω, υποστηρίζεται και όχι αβάσιμα, ότι οι συνέπειες της

φυλάκισης στους καταδικασθέντες περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, ταχεία εγκληματογόνο

εκπαίδευση, φυσική και πνευματική φθορά, δημιουργία ψυχολογικών προβλημάτων,

δυσμενή στιγματισμό (ιδίως στη μικρή Κύπρο) τόσο του ιδίου όσο και της οικογένειάς του.

Περαιτέρω, οι πράξεις φυσικής και σεξουαλικής βίας εντός των φυλακών δεν είναι

ασυνήθιστο γεγονός 26.

Και κάτι τελευταίο. Η τιμωρία των αδικοπραγούντων έχει κύρια συμβολικό

χαρακτήρα. Αποτελεί την επιβολή της κοινωνίας στο μέλος της που απέκλινε από τα

κοινά αποδεκτά όρια. Όσο και αν οι σκοποί εξυπηρετούνται με την επιβολή ποινών στους

αδικοπραγήσαντες, όταν επιβληθεί στη συνείδηση της κοινωνία και της κοινής γνώμης

ότι οι ποινές που επιβάλλονται από τα Δικαστήρια δεν είναι ικανοποιητικές η εμπιστοσύνη

της κοινωνίας στην προστασία που παρέχουν τα Δικαστήρια θα πληγεί ανεπανόρθωτα

και θα είναι σχεδόν αδύνατον η διαμορωμένη εντύπωση να μεταβληθεί. Το αποτέλεσμα

που παρατηρήθηκε σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες που μπήκαν στο χορό της πολιτικής

ρητορείας για ανεπάρκεια των επιβαλλόμενων ποινών ήταν η συνεχώς αυξανόμενη

25

P. Lewis, Commend, Can prison prevent reoffending? New Law Journal, 7 Febuary, 2003. 26

Για μια ολοκληρωμένη αντίκρυση των συνεπειών της φυλάκισης στους αδικοπραγούντες δέστε Kaisou, G, Τα

ανθρώπινα δικαιώματα κατά την εκτέλεση της στερητικής της ελευθερίας ποινής από διεθνή συγκριτική σκοπιά,

Ελληνική Επιθεώρηση Εγκληματολογίας 11 –16/1993 –1995 p. 11 – 45.

14

επιβολή ποινών φυλάκισης από τα Δικαστήρια, ο υπερπληθυσμός των φυλακών, αλλά

παράλληλα και η κατάκορφη αύξηση (αντί μείωση) της εγκληματικότητας27.

3.2 ΣΚΟΠΟΙ ΕΝΔΙΑΜΕΣΩΝ ΠΟΙΝΩΝ28

Οι σκοποί των ενδιάμεσων - εναλλακτικών ποινών είναι περιληπτικά οι ακόλουθοι:

α. η επανένταξη των αδικοπραγούντων στην κοινωνία με τη χρήση ειδικών

προγραμμάτων και η παράλληλή αποφυγή της εγκληματικής εκπαίδευσης που

συνήθως λαμβάνουν οι αδικοπραγούντες εντός των φυλακών,

β. η προστασία της κοινότητας μέσω της δικής της εμπλοκής στη διαδικασία

εκτέλεσης της εναλλακτικής ποινής και της άσκησης μεγαλύτερου κοινωνικού ελέγχου,

γ. Η μείωση του κόστους που δαπανείται για τη φυλάκιση των αδικοπραγούντων και

τη χρησιμοποίηση των εξοικονομηθέντων χρημάτων για αποτελεσματικότερα μέτρα

εναλλακτικά της ποινής φυλάκισης,

δ. η προστασία των δικαιωμάτων των αδικοπραγούντων από την επιβολή ποινής

που δεν είναι ανάλογη με το αδίκημα που τελέστηκε, λόγω της ανυπαρξίας άλλων

κατάλληλων ειδών ποινής. Εδώ το πρόβλημα εστιάζεται σε εκείνη την ομάδα

αδικοπραγούντων που η βαρύτητα των αδικημάτων που τέλεσαν βρίσκεται στο

μεταίχμιο φυλάκιση και άλλου μη στερητικού της ποινής μέτρου. Σε αυτές τις

περιπτώσεις πιθανόν να επιβάλλονται σε αυτούς ποινή στερητική της ελευθερίας

ενόψει της ανυπαρξίας άλλου είδους που να ταιριάζει με τα χαρακτηριστικά της

υπόθεσης.

ε. η αποσυμφόρηση των φυλακών που καταλήγει σε συνθήκες απάνθρωπες για

όλους τους αδικοπραγούντες,

27

Το παράδειγμα της Αγγλίας περιγράφεται στο σύγγραμμα των Dunbar, I. and Langdon A., Tough Justice

Sentencing and Penal Policies in the 1990s, Blackstone Press Ltd, 1998, chapter 11 A new kind of Crisis, στη σελίδα

143. 28

Tomaino, J. and Kapardis, A., Punishment and Corrections, Ch.6 in Sarre, R and Tomaino, J. (2004) Key issues in

Criminal Justice, Australian Humanities Press, pp.112- 143.

15

Υποστηρίζεται ότι, οι ποινές που εκτίονται στην κοινωνία/κοινότητα για να είναι

αποτελεσματικές θα πρέπεί (α) να επιβάλλονται σε πρόσωπα που πιθανότερα θα

επωφεληθούν από αυτές, (β) να επιβάλλονται ομοιόμορφα και ισόνομα από εξειδικευμένο

και καλά εκπαιδευμένο προσωπικό και (γ) το πρόγραμμα να καθοδηγείται και κρίνεται

ανά περιόδους ώστε να ελέγχεται η αποτελεσματικότητα του και τα περιθώρια βελτίωσης.

4. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΕΙΔΗ ΠΟΙΝΩΝ Η΄ ΕΝΔΙΑΜΕΣΕΣ ΠΟΙΝΕΣ

Ενδιάμεσες ποινές ποικίλουν ανά χώρα αλλά και ανά πολιτεία στις Η.Π.Α. Έχουν

όμως κοινά χαρακτηριστικά και κοινό όραμα. Η αποιδρυματοποίηση των

καταδικασθέντων, οι οποίοι παραμένοντας στην κοινωνία μπορούν από τη μια να

προσφέρουν αλλά και από την άλλη να μη χειροτερέψουν μαθητεύοντας μέσα στις

κλειστές φυλακές.

Τα κύρια είδη ενδιάμεσων ποινών είναι τα εξής:

4.1 ΚΟΙΝΩΦΕΛΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ

Η ποινή της κοινωφελούς εργασίας περιέχει τόσο γενικούς όρους που

εφαρμόζονται σε όλες τις περιπτώσεις όσο και ειδικούς που εφαρμόζονται ανάλογα με τις

ανάγκες του κάθε αδικοπραγούντος. Παγκόσμια αυτή ποινή επιβάλλεται (α) ως

ανεξάρτητη ποινή, (β) ως υπαλλακτική της ποινής φυλάκισης ή της ποινής προστίμου, (γ)

ως συμπληρωματική της αναστολής ποινής φυλάκισης, (δ) ως όρος για τη μη άσκηση

ποινικής δίωξης αλλά και (ε) ως όρος Κηδεμονευτικού Διατάγματος, όπως στην Κύπρο.

Προ ολίγων μηνών τέθηκε στην Αγγλία σε ισχύ ο περί Ποινικής Δικαιοσύνης Νόμος

του 2003 (Criminal Justice Act 2003), στον οποίο έχουν κωδικοποιηθεί και

αναδιαμορφωθεί οι μέχρι το 2003 πρόνοιες της αγγλικής νομοθεσίας αναφορικά με την

κοινοτική εργασία ή όπως ορίζεται η community sentence29. Σύμφωνα με τη νέα

νομοθεσία τα αγγλικά Δικαστήρια μπορούν να επιβάλουν την «κοινοτική ποινή» στα

29

Η νομοθεσία διαμορφώθηκε με βάση τις εισηγήσεις του Halliday Report, Home Office, Making punishments Work:

Review of the Sentencing Framework for England and Wales, July 2001.

16

πλαίσια της οποία ο καταδικασθείς ηλικίας άνω των 16 ετών θα πρέπει μεταξύ άλλων είτε

να εργάζεται αμισθί, είτε να προβαίνει ή να παραλείπει να προβαίνει σε συγκεκριμένη

πράξη είτε να ακολουθεί συγκεκριμένο πρόγραμμα, ή να παραμένει περιορισμένος σε

συγκεκριμένο χώρο (curfew ή residence requirement). Ειδικότερα, οι καταδικασθέντες με

ειδικά προβλήματα μπορεί να παρακολουθούν συγκεκριμένα προγράμματα απεξάρτησης

από τα ναρκωτικά ή το αλκοόλ ή να τυγχάνουν ψυχιατρικής παρακολούθησης (mental

health treatment requirement)30.

Η επιβαλλόμενη ποινή θα πρέπει να περιλαμβάνει όρους που να μην επηρεάζουν

είτε τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του καταδικασθέντα είτε την επαγγελματική ή

μορφωτική του λειτουργία στην κοινωνία. Η ποινή θα πρέπει να περιλαμβάνει

συγκεκριμένη ημέρα (εντός χρονικού περιθωρίου 3 χρόνων), στην οποία θα πρέπει να

ολοκληρωθούν οι όροι που επιβλήθηκαν.

Η συγκεκριμένη νομοθεσία περιλαμβάνει και διατάξεις που αφορούν την

παράβαση των τεθέντων όρων ή την ενδεχόμενη αναγκαία αλλαγή τους. Σε περίπτωση

που ο κοινωνικός λειτουργός θεωρεί ότι παραβιάστηκαν όροι του community order, αυτός

δίνει «προειδοποίηση» (warning) στον καταδικασθέντα αναφέροντας του τη συγκεκριμένη

παράβαση του όρου και ότι αν στους επόμενους 12 μήνες παραβεί ξανά οποιοδήποτε

τεθέντα όρο θα προσαχθεί ενώπιον Δικαστηρίου. Αν το πρόσωπο παραβεί και πάλι όρο

της ποινής, χωρίς δικαιολογία, τότε ο κοινωνικός λειτουργός θα παράσχει στο Δικαστήριο

τις κατάλληλες πληροφορίες της δεύτερης παράβασης. Το Δικαστήριο αν ικανοποιηθεί

μπορεί να (α) να επιβάλει και άλλους όρους που να είναι πιο πιεστικοί από τους πρώτους

ή (β) να ακυρώσει το community order και να επιβάλει ποινή για το αρχικό αδίκημα ή (γ)

όταν το community order επιβλήθηκε από Magistrate Court για αδίκημα που δεν

προβλέπεται ποινή φυλάκισης και ο καταδικασθέντας επιμένει συνεχώς να παραβαίνει

τους τεθέντες όρους, το Δικαστήριο μπορεί να τον φυλάκιση για περίοδο όχι πέραν των

51 εβδομάδων.

30

Για περισσότερες πληροφορίες δέστε αναλυτική καταγραφή των ειδικότερων όρων στο σύγγραμμα των Taylor, R.,

Wasik, M. And Leng R., Blackstone´s Guide to the Criminal Justice Act 2003, Oxford, 2004.

17

Η πιο γνωστή ποινή κοινοτικής εργασίας είναι αυτή που επιβλήθηκε στον

ποδοσφαιριστή της Manchester United Eric Cantona , για επίθεση σε φίλαθλο. Αρχικά του

επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 15 ημερών, η οποία αντικαταστάθηκε από ποινή κοινοτικής

εργασίας 120 ωρών. O Cantona αναγκάστηκε να προπονήσει και διδάξει τα «μυστικά»

του ποδοσφαίρου σε 720 παιδιά31. Ποινή κοινοτικής εργασίας επιβλήθηκε και στον

Ολλανδό φίλαθλο που το 1988 έριξε φωτοβολίδα στον τερματοφύλακα της Εθνική

Κύπρου Χαρίτου στον διεθνή αγώνα ποδοσφαίρου μεταξύ Ολλανδία και Κύπρου. Του

επιβλήθηκαν 150 ώρες κοινοτικής εργασίας σε εργοστάσιο32.

4.2. ΕΝΤΑΤΙΚΗ ΕΠΙΤΗΡΗΣΗ

Η Εντατική επιτήρηση αποτελεί την συνηθέστερη ενδιάμεση ποινή. Το

περιεχόμενο της, όπως εφαρμόζεται σε διάφορες χώρες, δεν είναι ενιαίο και εξαρτάται

από τους όρους που κρίνονται κατάλληλοι για να εφαρμοστούν. Βάση της επιτήρησης

είναι η στενή και συχνή επαφή και έλεγχος του επιτηρούμενου καταδικασθέντα από τον

κηδενομευτικό λειτουργό. Αποτελεί σκληρότερο μέτρο από την κοινωφελή εργασία και

συνδυάζει τη συνεχή εργασία με τη συνεχή επιτήρηση του αδικοπραγούντος από τον

επιτηρητή.

Σύμφωνα με το άρθρο 215 του Criminal Justice Act 2003 τα αγγλικά Δικαστήρια

μπορούν σε συνδυασμό με άλλο όρο της επιβληθείσας κοινοτικής ποινής να επιβάλουν

την ηλεκτρονική επιτήρηση του καταδικασθέντα. Αν και αυτή η ποινή στην Αγγλία

επιβαλλόταν πιλοτικά από το 1999, πλέον έχει θεσμοθετηθεί. Συνήθως επιβάλλεται ως

συνακόλουθος όρος της ποινής υποχρεωτικού κατ’οίκον περιορισμού.

Αυτή η ποινή κρίνεται πιο επιτυχής από την Κοινοτική Εργασία, αφού εκτός του ότι

στηρίζεται σε μια ξεχωριστά δομημένη και εξειδικευμένη υπηρεσία, επιστημονική έρευνα

δείχνει πως αυτή η ποινή κρίνεται πολύ θετικά τόσο από τους Δικαστές και τους

κοινωνικούς λειτουργούς όσο και από τους αδικοπραγούντες, οι οποίοι δείχνουν

ικανοποιημένοι από την προσοχή που τους παρέχεται. Από την άλλη, έρευνες

31

The Times, 26/4/1996. 32

Φιλελεύθερος, 7 Μαρτίου 1988.

18

καταδεικνύουν ότι, η επιβολή αυτής της ποινής μειώνει μεν τον αριθμό των φυλακισμένων

όπως και τα έξοδα που δαπανώνται χωρίς όμως παράλληλα να μειώνεται και το ποσοστό

του υποτροπιασμού33.

4.3. ΚΑΤ’ΟΙΚΟΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΜΕΣΩ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΤΗΡΗΣΗΣ34

Συνήθως αποτελεί ποινή-όρος που τίθεται στα πλαίσια της ποινής εντατικής

επιτήρησης. Ο περιορισμός του καταδικασθέντα συνήθως δεν είναι διαρκής και

συνοδεύεται από αναγκαστική συμμετοχή του καταδικασθέντα σε εργασιακά ή

εκπαιδευτικά ή άλλους είδους προγράμματα που έχουν να κάνουν με το συγκεκριμένο

πρόβλημα που αυτός αντιμετωπίζει35.

Κυρίως ο κατ’οίκον περιορισμός επιτυγχάνεται μέσω της ηλεκτρονικής επιτήρησης,

κατά την οποία ο καταδικασθέντας υποχρεώνεται να φέρει ειδικό «βραχιόλι»36. Το

μέγεθος του «βραχιολιού» είναι μικρό. Εκπέμπει ένα διαρκές σήμα, το οποίο λαμβάνεται

από ένα άλλο μηχάνημα που εγκαθιστάτε σε ένα σταθερό τηλέφωνο μέσα στο σπίτι του

αδικοπραγούντος. Η ακτίνα λήψης του αναμεταδότη καλύπτει περίπου τα 150 ποδιά και

όταν ο αδικοπραγούντας περάσει αυτή την απόσταση σημαίνει πως έχει περάσει τα όρια

της περιοχής του και ειδοποιείται η αρμόδια αρχή37.

Αυτό το μέτρο μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης και ως όρος προσωποκράτησης

κατά τη διάρκεια εκδίκασης της υπόθεσης. Αυτή η ποινή εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια

ευρύτερα σε διεθνές επίπεδο αφού καταφέρνει να απαλείψει τις στιγματιστικές συνέπειες

της φυλάκισης. Περαιτέρω, μπορεί επιτυχώς να εφαρμοστεί σε καταδικασθέντες- ασθενείς

33

Εργασία του καθηγητή Καπαρδή, Α., Η Αποτελεσματικότητα των ποινών σε δυτικές χώρες κοινού δικαίου, σελ.3. 34

Για μια συνολική παρουσίαση όλων των παραλλαγών του κατ’οίκον περιορισμού δέστε το άρθρο της Στεφανίδου,

Β., Μέτρα προς υποκατάσταση της ποινής της φυλάκισης και ειδικότερα ο κατ’οίκον περιορισμός, Ποινική Δικαιοσύνη

5//2000, στις σελίδες 544 μέχρι 552. 35

Αρχιμανδρίτου, Μ., Εισαγωγή στις Ενδιάμεσες Πoινές στο Αμερικανικό Εκτιτικό Σύστημα, στο Κουράκης, Ν.,

Αντεγκληματική Πολιτική IV, Σάκκουκλας, 2003 στις σελίδες 1-18, στη σελίδα 15. 36

Το «βραχιόλι» εμπνεύστηκε το 1983 ο δικαστής της Πολιτείας New Mexico Jack Love,βλέποντας την ταινία

κινουμένων σχεδιών spiderman. 37

Για την πρακτική εφαρμογή και τα προβλήματα που αντιμετωπίζονται στην Αυστραλία δέστε Black, M. and Smith,

R (2003), Electronic Monitoring in the Criminal Justice System, in Trends & Issues in crime and criminal Justice, No

254, Australian Institute of Criminology.

19

που πάσχουν από μεταδοτικές ασθένειες, σε έγκυες γυναίκες και σε ανήλικα

«προβληματικά» παιδιά.

Έρευνα που έγινε στην Αγγλία από την Claire Nee το 1999 κατέδειξε ποσοστό

επιτυχίας 86%. Το 62% δεν παραβίασε τον όρο, ενώ ένα ποσοστό 13% παραβίασε τους

όρους και επέστρεψε στο Δικαστήριο.38 Επίσης το κόστος αυτής της ποινής είναι λιγότερο

από το κόστος της φυλάκισης ή της προσωποκράτησης υπόπτου. Ένα από τα βασικά

του μειονεκτήματα είναι οι δυσμενείς συνέπειες από την εφαρμογή του μέτρου σε όλα τα

μέλη της οικογένειας όπως και στον τρόπο ζωής του επιτηρούμενου39.

Θα ήταν καλό όπως κατόπιν ειδικής μελέτης εισαχθεί και στο δικό μας ποινικό

οπλοστάσιο αυτή η ποινή, ως εναλλακτική βραχείας ποινής φυλάκισης και ως όρος

προσωποκράτησης υπόπτων προσώπων.

4.4. ΚΕΝΤΡΑ ΗΜΕΡΗΣΙΑΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ (HALFWAY HOUSES)

Αποτελούν μια από τις πλέον ελαστικές μορφές εναλλακτικής ποινικής κύρωσης

των καταδικασθέντων. Έχει ως βάση την παραμονή των συμμετασχόντων σε

οργανωμένους χώρους κατά τη διάρκεια την ημέρας ενώ τη νύχτα παραμένουν ελεύθεροι

να επιστρέψουν στο σπίτι τους. Οι συμμετέχοντες λαμβάνουν μέρος σε διάφορες

δραστηριότητες που στοχεύουν είτε στην ανάπτυξη της πειθαρχίας είτε στην παροχή

θεραπείας. Ο χρόνος παραμονής κυμαίνεται από 30 μέχρι και 60 ημέρες. Κατά βάση

αυτή η ποινή εφαρμόζεται στις Η.Π.Α.

4.5. ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΠΡΟΣΤΙΜΑ(Day Fines)34

Η φιλοσοφία της στηρίζεται στην προσπάθεια προσδιορισμού του χρηματικού

ποσού της ποινής με βάση ημερήσιες μονάδες που προκύπτουν από το ημερήσιο

εισόδημα του καταδικασθέντα, μετά την αφαίρεση των εξόδων συντήρησης εξαρτώμενων

προσώπων της οικογένειας του και του ½ του ημερησίου εισοδήματος του αν το εισόδημα

38

Ibid Καπαρδής, σελίδα 5. 39

Για πλήρη καταγραφή των μειονεκτημάτων δέστε το άρθρο της Martinovic M., The punitiveness of electronically

monitored community based programς, το οποίο παρουσιάστηκε σε Συνέδριο που διοργανώθηκε από το Αυστραλιανό

Ινστιτούτο Εγκληματολογίας το 2002.

20

του είναι κάτω από το μέσο όρο φτώχειας ή 1/3 του ημερησίου εισοδήματος του αν το

εισόδημα του είναι πάνω από αυτό. Για την επιβολή της ποινής λαμβάνονται δύο

αποφάσεις. Η πρώτη που αφορά τον αριθμό των ημερήσιων προστίμων, συναρτώμενη

από τη βαρύτητα του αδικήματος, και η δεύτερη που αφορά το ύψος του ημερήσιου

προστίμου, συναρτώμενη από την οικονομική κατάσταση του αδικοπραγούντος.

Το βασικό πλεονέκτημα των ημερήσιων προστίμων είναι ότι προσαρμόζονται για

να υπηρετούν τους σκοπούς για ίση και ανάλογη ποινή. Ανάλογη, σύμφωνα με τις

οικονομικές δυνατότητες κάθε αδικοπραγούντος και ίση προς όλους τους

αδικοπραγούντες, ώστε να αποτρέπεται η φυλάκιση των οικονομικά αδύνατων.

Περαιτέρω, η δυνατότητα επιβολής ανάλογη ψηλού προστίμου παρέχει τη δυνατότητα

χρησιμοποίησης της ποινής αυτής και ως εναλλακτικής της φυλάκισης. Τα ημερήσιο

πρόστιμο διαφέρει από χώρα σε χώρα. Κυμαίνεται από $1000 Η.Π.Α.) μέχρι και $55.

Υπάρχουν χώρες που επιβάλλουν από $155 μέχρι $350 ημερησίως.

Από την άλλη, προκύπτουν πρακτικά προβλήματα στην εφαρμογή του, όπως ο

αποτελεσματικός υπολογισμός του εισοδήματος του καταδικασθέντα και των οικονομικών

του δυνατοτήτων. Άλλοι προβληματισμοί αφορούν τους παράγοντες που πρέπει να

λαμβάνονται υπόψη όταν αποφασίζεται η οικονομική κατάσταση του καταδικασθέντα ή

πως θα επιβάλλεται αυτή η ποινή σε πρόσωπα με μηδαμινά εισοδήματα (μισθωτούς,

άνεργους κλπ).

Αν και στην Αγγλία η υιοθέτηση του μέτρου το 1992 κράτησε μόνο για 6 μήνες, έχει

υποστηριχθεί από έγκριτους πανεπιστημιακούς, όπως το Ashworth και τον Moore, ότι η

ανεπιτυχής προσπάθεια ήταν αποτέλεσμα όχι της αναποτελεσματικότητας της ποινής

αλλά κυρίως λόγω της δυσκολίας εφαρμογής του και λόγω έλλειψης κατανόησης της

πρακτικής εφαρμογής του40. H κατάργηση αυτής της ποινής στην Αγγλία κρίθηκε

λανθασμένη.

40 A. Ashworth , Sentencing and Criminal Justice, 2000, 3rrd Ed., p. 290 και Moore, R., The use of Financial

Penalties and the Amounts imposed in the need for a new approach, Crim.L.R.[2003] p. 13 στη σελ. 20.

21

4.6. ΕΠΑΝΟΡΘΩΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ -ΣΥΜΦΥΛΙΩΣΗ (MEDIATION)

Η Συμφιλίωση δεν αποτελεί κατ’ουσία ποινή αλλά εντάσσεται στο ευρύτερο πλέγμα

της λεγόμενης «επανορθωτικής» ή «αποκαταστατικής» δικαιοσύνης (restorative

justice).Έχει ως σκοπό την επανόρθωση, έξω από το επίσημο σύστημα ποινικής

δικαιοσύνης, της διαταραγμένης, από το αδίκημα που διαπράχθηκε, κοινωνικής ειρήνης.

Σύμφωνα με τον Tony Marshall Επανορθωτική Δικαιοσύνη είναι « η διαδικασία, όπου όλα

τα μέρη που εμπλέκονται σε ένα αδίκημα, προσπαθούν, συλλογικά, να αποφασίσουν πως

θα χειριστούν τα επακόλουθα του εγκλήματος, καθώς και τις επιπτώσεις που θα έχει στο

μέλλον»41. Ο κύριος σκοπός δεν είναι ούτε να τιμωρήσει ούτε να θεραπεύσει τον

αδικοπραγούντα. Σκοπό έχει να δημιουργηθούν οι συνθήκες για επανόρθωση του

αδικήματος μέσω είτε της Συμφιλίωσης είτε της καταβολής κάποιας αποζημίωσης. Η

συμφιλίωση εφαρμόζεται ευρέως στη Φιλανδία, όπου 5.000 “κατηγορούμενοι” το χρόνο

λαμβάνουν μέρος σε τέτοια προγράμματα. Υπολογίζεται ότι πιθανόν το 70% του

πληθυσμού της Φιλανδίας να είχε εμπειρία μ΄ αυτό το εναλλακτικό μέτρο42.

Αυτά βέβαια ακούγονται λίγο περίεργα στα αυτιά μας. Αυτή η προσέγγιση

επικεντρώνεται στη βλάβη που προκλήθηκε στο θύμα και όχι άμεσα στον

αδικοπραγούντα. Προβληματισμοί δικαιωματικά μπορούν να γεννώνται. Η ουσία είναι η

φιλοσοφική προσέγγιση της κοινωνίας και της κρατικής εξουσίας απέναντι στα αδικήματα

που τελούνται και στη διαχείριση των αποτελεσμάτων ενός εγκλήματος. Από την άλλη, η

επανορθωτική δικαιοσύνη ή η αποζημίωση σημαίνει για το θύμα ότι αντίστοιχα σημαίνει

και η κοινωφελής εργασία για την κοινωνία. Και οι δύο είναι μορφές αποκατάστασης της

διαταραγμένης κοινωνικής ειρήνης.

Προϋπόθεση εφαρμογής της είναι η παραδοχή του αδικοπραγούντος για την

τέλεση του αδικήματος και η θέληση του να συμμετάσχει στη διαδικασία αποκατάστασης

των πράξεων του. Γι’αυτό και αυτή η προσέγγιση είναι πολύ πρόσφορη σε ανήλικους ή

νεαρούς παραβάτες που συνειδηποιημένοι για τις πράξεις τους είναι σε θέση να

41

Μαγγανα, Α., Η επανορθωτική Δικαιοσύνη (restorative justice) ως μέσον επίτευξης της κοινωνικής ειρήνης, Ποινική

Δικαιοσύνη, 5/2000 σελίδες 553561. 42

Tapio Loppi-Seppola, Sentencing and Punishment in Finland, the Decline of the Repressive idea in Tonry, M., and

Frase, R (ed.) Sentencing and Sanctions in Western Countries, σελ. 92 στη σελ. 96.

22

συμμετέχουν σε τέτοια προγράμματα. Μπορεί να εφαρμοστεί σε αδικήματα όπως η

πρόκληση σωματικής βλάβης ή κλοπής μειωμένης σοβαρότητας και ιδίως σε άπειρους

αδικοπραγούντες. Ενώ στην υφιστάμενη ποινική διαδικασία και τα δύο μέρη, θύμα και

θύτης, παραμένουν καθόλη τη διάρκεια της διαδικασίας απαθή και στο πέρας της

διαδικασίας απογοητευμένα, στα πλαίσια της επανορθωτικής δικαιοσύνης όλα τα μέρη

συμμετέχουν ενεργά με σκοπό το καλό και των δύο43.

5. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΠΟΙΝΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ

ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

5.1 Έχει διεθνώς παρατηρηθεί ότι η Κοινοτική εργασία, αντί να χρησιμοποιείται ως

ποινή εναλλακτική της φυλάκισης (όπως αρχικά σκοπούσε), χρησιμοποιείται

συμπληρωματικά με αυτήν αλλά και ως υποκατάστατο του προστίμου. Έτσι, στο τέλος

της ημέρας, παρατηρείται μια αύξηση των προσώπων που φυλακίζονται λόγο

παράβασης των όρων της επιβληθείσας ενδιάμεσης ποινής, που διαφορετικά δεν θα τους

επιβαλλόταν44. Παρατηρήθηκε ότι τα Δικαστήρια θεωρούν ότι σε κάποιες περιπτώσεις

ούτε η φυλάκιση αλλά ούτε μια ποινή προστίμου θα προσέφερε ευεργετικά αποτελέσματα

σε ένα πχ χρήστη ναρκωτικών γι’αυτό και επιλέγουν να επιβάλουν την ποινή κοινοτικής

εργασίας με την ελπίδα αναμόρφωσής του. Αν και αυτό ως αρχή δεν είναι λανθασμένο

μπορεί να οδηγήσει περισσότερους αδικοπραγούντες στη φυλακή, αφού υπάρχει ένα

ποσοστό πέραν του 30% των επιτηρούμενων που υποτροπιάζει και συνακόλουθα

οδηγείται στη φυλακή.

Αυτό προφανώς έρχεται σε αντίθεση με ένα από τους βασικούς λόγους εισαγωγής

αυτών των ποινών- η μείωση των φυλακισμένων και η εξοικονόμηση για το κράτος

κονδυλίων που θα διατεθούν για άλλα κοινωφελή προγράμματα. Μπορεί να περιοριστεί

αν η ποινή της κοινωφελούς εργασίας περιοριστεί μόνο στις περιπτώσεις στις οποίες το

Δικαστήριο διαφορετικά θα επέβαλλε βραχεία ποινή φυλάκισης.

43

Για τη συγκριτική παράθεση και κριτική δέστε Mans-Jong A., Post – Adjudication Dispositions in comparative

Perspective in Tonry in Matthews R. (ed.) The New politics of Crime and Punishment , 2003, Willan Publishing σελ.

293 στις σελίδες 306 - 314 44

Όπως πιο πάνωm, Σημ. 20, Tomaino, J. and Kapardis, A, σελ. 133.

23

5.2 Δεν υπάρχει στο Νόμο 46(Ι)/96 διάταξη που να καθορίζει συγκεκριμένες ώρες

έκτισης της κοινοτικής εργασίας με αποτέλεσμα όχι μόνο να καθίσταται η ποινή

συνταγματικά προβληματική ως αόριστή, αλλά να ελλείπει η απαιτούμενη καθοδήγηση

και το μέτρο προς τη Δικαστική εξουσία, όπως συμβαίνει με όλες τις προβλεπόμενες σε

Νόμους ποινές. Μπορεί όμως το Ανώτατο Δικαστήριο μέσω των αποφάσεων του να

καθορίσει μια αντιστοιχία ημέρας φυλάκισης και ωρών εργασίας. Όπως ανέφερε ο

Δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου Τάκης Ηλιάδης στη 12η Επαρχιακή Συνδιάσκεψη

του Επαρχιακού Συμβουλίου Ευημερίας Λευκωσίας45, έχει καταδειχθεί από συγκριτικές

έρευνες ότι, συνήθως μέχρι 3 μήνες φυλάκισης αντιστοιχούν 100-130 ώρες εργασίας, από

3 - 6 μήνες αντιστοιχούν 135 με 170 ώρες, από 6-9 αντιστοιχούν 171-205 ώρες και από

9-12 μήνες φυλάκιση από 105-240 ώρες εργασίας. Στη Φινλανδία για κάθε ημέρα

φυλάκισης υπολογίζεται μια ώρα κοινοτικής εργασίας46. Περαιτέρω παρατηρείται ότι ο

Νόμος καθορίζει ως ελάχιστο χρόνο έκτισης της ποινή τον 1 χρόνο.

5.3 Για την επιτυχία της νέας ποινής κοινοτικής εργασίας είναι αναγκαία η συνεχής

επίβλεψη του θεσμού τόσο κατά την επιβολή της ποινής όσο και κατά την πρακτική

εφαρμογή του ώστε το ταχύτερο δυνατό να διορθώνονται τυχών λάθη. Περαιτέρω, η

ποινή θα πρέπει να προωθηθεί στο κοινό μέσω των ΜΜΕ ως μια πολύτιμη εναλλακτική

ποινή. Παρατηρήθηκαν στο εξωτερικό και ιδίως στην Αγγλία κριτικές από μεγάλη μερίδα

των ΜΜΕ, των πολιτικών και του κοινού ότι τέτοια εναλλακτική ποινή είναι ανεπαρκής για

να αντικρούσουν την αυξανόμενη εγκληματικότητα. Γι’ αυτό και στην Αγγλία ο όρος που

πλέον χρησιμοποιείται είναι «community sentence» αντί «community corrections», όρος

που χρησιμοποιείται στις άλλες χώρες του αγγλοσαξονικού δικαίου47.

Στη μικρή κοινωνία της Κύπρου με τις γνωστές κοινωνικές ευαισθησίες δεν θα πρέπει

να αφεθεί η εντύπωση ότι αυτή η ποινή είναι επιεικής με αποτέλεσμα να συμβεί ότι έγινε

στην Αγγλία στη δεκαετία που μας πέρασε. Η πολιτικοποίηση της ποινικής Δικαιοσύνης

45

Ηλιάδης, Τ., Οι προεκτάσεις της εφαρμογής της ποινής του «Διατάγματος Κηδεμονίας με όρους κοινοτικής εργασίας»,

12η Επαρχιακή Συνδιάσκεψη του Επαρχιακού Συμβουλίου Ευημερίας Λευκωσίας, Intercollege, 11 Μαΐου 2005.

46 Α. Μπουλαραν, Κοινοτική Εργασία ως μέτρο μη στερητικό της Ελευθερίας, 12

η Επαρχιακή Συνδιάσκεψη του

Επαρχιακού Συμβουλίου Ευημερίας Λευκωσίας, Intercollege, 11 Μαΐου 2005. 47

Home Office, Making Punishment Work, Ch. 6, p.46, July 2001 και όπως Σημείωση 22, Wasik, M. and Leng R.,

στη σελίδα 217.

24

και ο λαϊκισμός οδήγησε στην αύξηση των ποινών, στην αύξηση των φυλακισμένων, ενώ

από την άλλη η ποινή της κοινοτικής εργασίας δεν κατάφερε να μειώσει την

εγκληματικότητα.

5.4 Οι έρευνες δεικνύουν ότι το ποσοστό του υποτροπιασμού είναι το ίδιο και ότι

ούτε ο αριθμός των φυλακισμένων μειώνεται48. Απεναντίας αυξάνεται. Όπως

καταγράφουν οι Tonry και Lynch :

« Few such programs have diverted large numbers of offenders from prison, saved

monies or prison beds, or reduced recidivist rates. These findings recur in evaluations of

community service, intensive supervision, house arrest, day reporting centers, and boot

camps. The principal problems have been high rates of revocation and subsequent

incarceration (often 40-50 per cent) and the assignment of less serious offenders than

program developers contemplated.»49

6. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Είναι μάταιη η αναζήτηση της μιας, μοναδικής και εφάπαξ λύσης του

προβλήματος της εγκληματικότητας μέσω της πρότασης ενός ποινικού μέτρου ή ακόμη

και ενός συνόλου ποινικών μέτρων. Η επιλογή ενός είδους ποινής, ιδίως αυτού που

εκτίεται στην κοινότητα, ως πανάκειας για τη λύση του προβλήματος της όλο και

αυξανόμενης εγκληματικότητας οδηγεί σε λανθασμένες επιλογές και δεν λύνει το

πρόβλημα. Σίγουρα αποτελεί μια σωστή επιλογή για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων

ειδών εγκλημάτων και αδικοπραγτούντων που έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και

κριτήρια. Αν δεν υπάρξει μια προληπτική αντεγκληματική πολιτική που να διαπλάθεται

48

Matthews, R., Rethinking penal policy: towards a systems approach, ch.11, in Tonry in Matthews R. (ed.) The New

politics of Crime and Punishment , 2003, Willan Publishing, στις σελίδες 223 -249

49

Tonry, M. and Lynch, M (1996) ‘Intermediate Sanctions’ in M. Tonry (ed.) Crime and Justice: A review of Resarch,

20, Chigago: Univercistyu of Chigago Press, στη σελίδα 99.

25

από την οικογένεια, το σχολείο και τα ΜΜΕ οποιοδήποτε κατασταλτικό μέτρο δεν

πρόκειται να είναι μόνιμο και αποτελεσματικό.

Όσο και να υποστηρίζεται η ενίσχυση των εναλλακτικών ποινών, η φυλάκιση

παραμένει να διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο στα πλαίσια της απονομής της Δικαιοσύνης,

ιδίως όπου στοχεύεται η προστασία της κοινωνίας, πχ σε μανιακούς δολοφόνους,

εμπόρους ναρκωτικών και κατ’εξακολούθηση αδικοπραγούντων. Από την άλλη, έχει

καταδειχθεί και καταγραφεί διεθνώς η ανάγκη για μια εναλλακτική αντιμετώπιση των

αδικοπραγούντων που να στηρίζεται τη ψυχολογική και πνευματική τους ενίσχυση με

σκοπό το σωφρονισμό τους. Σωφρονισμός που σαφώς δεν παρέχεται, τουλάχιστο

σήμερα, στις φυλακές.

Σε αντίθεση με ότι ίσχυσε στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ιδίως στις ΗΠΑ και στην

Αγγλία, η επιλογή του Κύπριου νομοθέτη και του Κύπριου Δικαστή για την επιβολή

Διατάγματος Κηδεμονίας δεν πρέπει να έχει ως σκοπό την εξοικονόμηση χρημάτων και

την αποσυμφόρηση των φυλακών. Πρωταρχικός σκοπός θα πρέπει να είναι η δικαιότερη

αντιμετώπιση του αδικοπραγούντα και η αναμόρφωση του προς το συμφέρον της

κοινωνίας. Στα πλαίσια αυτά, θα πρέπει να υπάρξει στενή επαφή των Δικαστηρίων που

επιβάλλουν και έχουν εκ του Νόμου την υποχρέωση ελέγχου εφαρμογής του Διατάγματος

με τους κοινωνικούς λειτουργούς που εφαρμόζουν αυτά τα μέτρα, ώστε οποιαδήποτε

προβλήματα πρακτικής εφαρμογής να επιλύονται το συντομότερο.

Περαιτέρω, είναι αναγκαίο όπως γίνουν επιστημονικές μελέτες για την

αποτελεσματικότητα της εφαρμογής των Διαταγμάτων Κοινοτικής Εργασίας τώρα που

αυτός ο θεσμός οδηγείται επιτέλους σε εφαρμογή. Μελέτες θα πρέπει να γίνουν για την

αποτελεσματικότητα και των άλλων εναλλακτικών ποινών που αναπτυχθήκαν πιο πάνω

και κυρίως αυτών της Εντατικής Επιτήρησης και των Ημερησίων Προστίμων. Η πρώτη

μπορεί να αποτελέσει καλή εναλλακτική ποινή της φυλάκισης, ενώ η δεύτερη να

αντικαταστήσει ή συμπληρώσει την ποινή προστίμου, στις περιπτώσεις που κρίνεται

ανεπαρκής.

26

Ας αντιληφθούμε ότι κάθε έγκλημα εκτός από αποτυχία του αδικοπραγούντος είναι

και αποτυχία της κοινωνίας μας. Ευθύνη της κοινωνίας και του κράτους, ευθύνη όλων

μας, είναι η ανεύρεση των τρόπων, κυρίως προληπτικών αλλά αναγκαστικά και

κατασταλτικών για να αναμορφώσουμε τόσο τους αδικοπραγούντες όσο και την κοινωνία

που ζούμε.

Ηλίας Α. Στεφάνου, Δικηγόρος της Δημοκρατίας.

Πτυχίο Νομικής Α.Π.Θ. LLM(Leicester) in Criminal Law and Justice

Νομική Υπηρεσία, 25 Φεβρουαρίου 2006.

27

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΒΙΒΛΙΑ A. Ashworth, Sentencing and Criminal Justice, 2000, 3rd Ed. Γ. Πική, Sentencing in Cyprus, 1979. Dunbar, I. and Langdon A., Tough Justice Sentencing and Penal Policies in the 1990s, Blackstone Press Ltd, 1998 Home Office, Making punishments Work: Review of the Sentencing Framework for England and Wales, July 2001. Καπαρδής, A, Σολωμονίδης, Χ. και Στεφάνου Η., Η επιβολή Ποινών στην Κύπρο, Ποινολογικές πτυχές, Αρχές και Νομολογία, 2003, Εκδόσεις Σάκκουλα. Matthews R. and Young J. (editors) The New politics of Crime and Punishment, 2003, Willan Publishing. Στατιστική Υπηρεσία, Εγκληματολογικές Στατιστικές 2002, Κυπριακή Δημοκρατία, 2004. Taylor, R., Wasik, M. And Leng R., Blackstone´s Guide to the Criminal Justice Act 2003, Oxford, 2004. Tonry, M., and Frase, R (ed.) Sentencing and Sanctions in Western Countries,2001, Oxford University Press. ΑΡΘΡΑ Αρέστη, Γ.,(1991) Η κατάσχεση στη διαδικασία για την επιβολή της ποινής, Επιθεώρηση Κυπριακού Δικαίου, τεύχος 33, σελίδες 5128-5142. Αρχιμανδρίτου, Μ., Εισαγωγή στις Ενδιάμεσες Πoινές στο Αμερικανικό Εκτιτικό Σύστημα, στου Κουράκη, Ν., Αντεγκληματική Πολιτική IV,2003 Σάκκουλας. Eliades, T., Community Service: The English experience with special reference to Cyprus, Nicosia, 1988. 12η Επαρχιακή Συνδιάσκεψη του Επαρχιακού Συμβουλίου Ευημερίας Λευκωσίας, Intercollege, 11 Μαΐου 2005.

Ομιλίες των Παπαθωμα, Τ. « Εθελοντισμός και Κοινοτική Εργασία»

28

Κονή, Α., « Ο ρόλος των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας στην εφαρμογή της παροχής της ποινής της Κοινοτικής εργασίας» Μπουλαράν, Α., Κοινοτική Εργασία ως μέτρο μη στερητικό της Ελευθερίας, Ηλιάδη, Τ., Οι προεκτάσεις της εφαρμογής της ποινής του «Διατάγματος Κηδεμονίας με όρους κοινοτικής εργασίας»,

Black, M. and Smith, R (2003), Electronic Monitoring in the Criminal Justice System, in Trends & Issues in crime and criminal Justice, No 254, Australian Institute of Criminology. Καπαρδή, Α., Η Αποτελεσματικότητα των ποινών σε δυτικές χώρες κοινού δικαίου. Kaisou, G, Τα ανθρώπινα δικαιώματα κατά την εκτέλεση της στερητικής της ελευθερίας ποινής από διεθνή συγκριτική σκοπιά, Ελληνική Επιθεώρηση Εγκληματολογίας 11 –16/1993 –1995 p. 11 – 45. Lewis, P., Commend, Can prison prevent reoffending? New Law Journal, 7 Febuary, 2003. Martinovic, M., (2002) The punitiveness of electronically monitored community based programς, Austraían Institute of Criminology. Μαγγανά, Α., Η επανορθωτική Δικαιοσύνη (restorative justice) ως μέσον επίτευξης της κοινωνικής ειρήνης, Ποινική Δικαιοσύνη, 5/2000 σελίδες 553-561. Moore, R., The use of Financial Penalties and the Amounts imposed in the need for a new approach, Crim.L.R.[2003] p. 13. Στεφανίδου, Β., Μέτρα προς υποκατάσταση της ποινής της φυλάκισης και ειδικότερα ο κατ’οίκον περιορισμός, Ποινική Δικαιοσύνη 5/2000,σελίδες 544-552. Tomaino, J. and Kapardis, A., Punishment and Corrections, Ch.6 in Sarre, R and Tomaino, J. (2004) Key issues in Criminal Justice, Australian Humanities Press, pp.112- 143. ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ Γενικός Εισαγγελέας της Δημοκρατίας ν. Πατατάρης (1994) 2 ΑΑΔ 128. Zak & Others ν. Αστυνομίας (1990) 2 ΑΑΔ 6. Mohammad Naysa v. Αστυνομίας, Ποινικές Εφέσεις 7811 και 7817, ημερομηνίας 18/1/2005. Παναγιώτου ν. Αστυνομίας (1997) 2 ΑΑΔ 342. Χατζησάββας ν. Δημοκρατία (1992) 1 ΑΑΔ 1134.