C. Northcote Parkinson - Prawo Parkinsona albo w pogoni za postępem - 1971 (zorg)

8/14/2019 C. Northcote Parkinson - Prawo Parkinsona albo w pogoni za postpem - 1971 (zorg)

1/57


2/57

Prawo Parkinsona

albo

w pogoni za postpemC. Northcote Parkinson


3/57

PRZEDMOWALuzie barz mzi, nauczyciele, a take ci, ktrzy pisz ksiki z zakresu histrii ustrju, nauk

plitycznych i prblemw wspczesnych, wybraaj sbie, e wiat jest w wikszym lub mniejszym

stpniu miejscem rzsnym. Przestawiaj niwybry eputwanych jak swbne gswanie

na tych, ktrych lu ma zaufanie. Pkazuj, jak najmrzejsi i najlepsi spr nich zstaj

ministrami. Pkazuj, jak yrektrzy przesibirstw, wybrani przez uziawcw, wybieraj z klei

na odpowiedzialne stanwiska tych, ktrzy wieli swych zlnci, penic przniejsze funkcje.

Istniej ksiki, w ktrych mia gsi si twierzenia teg rzaju, alb te milczc si je zakaa.

Z rugiej strny ci, ktrzy rientuj si chd trch w tej prblematyce, uwaaj, e zaenia takie s

p prstu mieszne. Urczyste zgrmazenia luzi mrych i brych s jeynie wytwrem

wybrani nauczyciela. Dlateg rzecz zbawienn bzie publikwanie na ten temat pwienieg

strzeenia. Nieche stuenci nie przestaj czytad ksiek naukwych na temat aministracji

publicznej lub przemyswej - ale tylk p tym warunkiem, e b traktwad te ziea jak

beletrystyk. Umieszczne pmizy pwieciami Rier Haggara i H. G. Wellsa, wymieszane z

tmami mapluach i statkach ksmicznych, prczniki te nikmunie zaszkz. Jenake

umieszczne gzie inziej, wr pwanych zie naukwych, mg wywad skutki barziej

katastrfalne, ni mgby si wyawad na pierwszy rzut ka.

Kiey zrientwaem si, c luzie uwaaj za praw w niesieniu urznikw aministracji

publicznej, czy te planw inwestycyjnych, przeraziem si i sprbwaem - la uytku

zainteresowanych - rzucid na te sprawy snp wiata. Bystry czytelnik ganie, e we przebyski

prawy nie s parte na zwykym wiaczeniu. C wicej, spziewajc si, e niektrzy czytelnicy

b mniej bystrzy innych, pstaraem si w pwienich miejscach napmknd o niezwykle

rzlegych baaniach, na ktrych parte s mje terie.

Niech czytelnik wybrazi sbie ciany pkryte wykresami, szafy pene karttek, maszyny liczenia,

suwaki lgarytmiczne i tmy kmentarzy, ktre nalea uznad za niezwn pstaw teg

rzaju stuiw.

I niech bzie pewien, e rzeczywistd przekracza wszelkiejeg wybraenia, a prawy tutaj

ujawnine nie pchz jeynie isttnie utalentwaneg jeneg czwieka, lecz grmnej i

ksztwnej instytucji baawczej. Przypakwy czytelnik me nied wraenie, e nalea barziej

szczegw pisad wiaczenia i bliczenia, na ktrych pieraj si te terie. Niech jenak zechce

zwrcid uwag, e tak pracwana ksika zajaby w czytaniu wicej czasu i wicej by ksztwaa.

Jakklwiek nie a si zaprzeczyd, e kay z tych szkicw zawiera rezultaty ugich lat cierpliwych

baao, nie naley szid, e wszystk zsta ju pwieziane. Ostatnie krycie w ziezinie

prwazenia wjny, mwice, e liczba zabitych nieprzyjaci zmienia si wrtnie prprcjnalnie

liczby wasnychgeneraw, twar nwe mliwci pszukiwao. Cakiem nieawn przypisan

zupenie nwe znaczenie nieczytelnci ppisw, pjwszy prb wykazania, e w nrmalnym

przebiegu kariery urzniczej umiejtnd pisania przestaje mied jakieklwiek znaczenie, nawet la

sameg urznika. Niemal cziennie zachz wyarzenia ajce cakwit pewnd, e nastpne

wyania tej pracy szybk zastpi wyanie becne.

Pragn pzikwad wyawcm, ktrzy pzwlili na przeruk niektrych z tych szkicw. Dstjnepierwszeostw naley si wr nich wyawcy The Ecnmist, pisma, w ktrym p raz pierwszy


4/57

bjawin luzkci Praw Parkinsna. Temu samemu wyawcy zawziczam zezwlenie na

przeruk szkicu Dyrektrach i Raach, a take Sprawie emerytury. Niektre inne artykuy

take ju ukazay si wczeniej w Harper's Magazine i w The Reprter.

Autrwi ilustracji, Osbertwi Lancasterwi, jestem gbk wziczny za przyanie rbiny

pikanterii zieu, ktre inaczej przecitny czytelnik mgby uznad za zbyt techniczne. Firmie HughtnMifflin Co, wydawcom pierwszego wydania drukowanego w Stanach Zjednoczonych, jestem

wziczny za anie mi tuchy, bez ktrej niewiele bym zamierzy, a jeszcze mniej sign. Na

kniec wyraam wzicznd specjalistce wyszej matematyki, ktra czasu czasu lni

czytelnika sw wiez i ktrej (lecz ju z innych wzglw) eykuj t ksik.

C. Northcote Parkinson

Singapur 1958


5/57

PRAWO PARKINSONA

albo

rosnca piramidaIm wicej mamy czasu na wyknanie jakiej pracy, tym wicej czasu na nam zabiera. Pwszechne

uznanie teg faktu wyraa si w przyswiwym pwiezeniu: Najbarziej zajty czwiek t ten,ktry ma mnstw czasu. W ten spsb starsza pani, ktra nie ma nic rbty, me pwicid

cay zieo na napisanie i wysanie pcztwki swej sistrzenicy w Bgnr Regis. Gzin zabierze

jej znalezienie pcztwki, rug - szukanie kularw, p gziny nalezienie aresu, gzin i

kwarans napisanie tekstu, waziecia minut - wahanie, czy wzid parasl ic skrzynki na

ssieni ulic. Cay ten wysiek, ktry zajtemu czwiekwi zajmuje trzy minuty, me zatem la

innej sby stad si niem niepkju, urki i zmczenia.

Przyjmujc wic, e stsunek mizy prac (zwaszcza prac biurw) a czasem niezbnym jej

wyknania jest d elastyczny,zbaczymy, e ild pracy faktycznie wyknanej nie ma nic alb ma

barz niewiele wsplneg z liczb sb przy niej zatruninych. Brak aktywnci nie musi bydkniecznie rwnznaczny z pczynkiem. Brak zajcia nie musi ujawniad si w manifestacyjnym

prnwaniu. Praca, ktr naley wyknad, nabiera znaczenia i staje si barziej skmplikwana w

stsunku wprst prprcjnalnym czasu, jaki jej mna pwicid. Jest t fakt szerk znany, lecz

mniej uwagi pwica si jeg glniejszym knsekwencjm, zwaszcza w zakresie aministracji

publicznej.

Plitycy i patnicy patkw uznali (przy spraycznych kresach zwtpienia), e wzrst liczby

urznikw jest spwwany wzrstem ilci pracy wyknania. Cynicy pajc t przeknanie w

wtpliwd wybraali sbie, e przy wikszej liczbie urznikw niektrzy z nich mgliby nic nie

rbid alb e wszyscy mgliby pracwad w mniejszym wymiarze gzin.

Lecz ani wiara jenych, ani zwtpienie rugich nie maj z tym zaganieniem nic wsplneg.

W istocie rzeczy nie ma w gle anej wspzalenci pmizy liczb urznikw a ilci

wyknywanej pracy. Wzrstem liczby urznikw rzzi bwiem Praw Parkinsna i wzrst ten

bzie kanie taki sam bez wzglu na t, czy pracy bzie wicej, mniej, czy te nie bzie jej w

gle. Znaczenie Prawa Parkinsna plega na tym, e jest t praw wzrstu, parte na analizie

czynnikw rzzcych tym wzrstem.

Wand teg nieawn kryteg prawa musi pierad si gwnie na anych statystycznych, ktre

zstan pane pniej. Przecitneg czytelnika barziej zainteresuje wyjanienie czynnikw

stanwicych pstaw glnej tenencji, ktr t praw efiniuje. Pmijajc (liczne zreszt)

szczegy techniczne, memy na pcztku rzrnid wie siy napwe. Dla naszeg becneg celu

mg ne byd reprezentwane przez wa, niemal aksjmatyczne twierzenia. A mianwicie: 1)

urznik pragnie mnyd pwanych, a nie rywali, i 2) urznicy przysparzaj sbie nawzajem

pracy, jedni drugim.

By zrzumied czynnik 1, wybramy sbie urznika, nazwijmy go A, ktry twierzi, e jest

przepracwany. Niewane, czy tak jest w rzeczywistci, czy nie. Nawiasem mwic, pwinnimy

uwzglnid fakt, e w uczucie (czy zuzenie) A me byd p prstu wynikiem spaku energii, c

jest nrmalnym bjawem redniego wieku.


6/57

Ot na w rzeczywiste czy te rzekme przepracwanie istniej, mwic glnie, trzy mliwe

rady. A me pad si ymisji; me pzielid si prac z kleg, ktreg nazwiemy B; me

wreszcie pprsid przyzielenie mu wch pmcnikw C i D.

Jenake histria nie ntuje zapewne wypaku, eby A wybra inne rzwizanie ni trzecie. Pajc

si ymisji, traci psa i emerytur. Prszc mianwanie B, urznika w tym samym c nstpniu subwym, przysparza sbie tylk rywala awansu na miejsce prnine przez W, kiey

W (nareszcie) pjzie na emerytur. Zatem A pstara si raczej C i D, zalenych siebie mych

luzi. Daz mu ni znaczenia, a pnat pzieliwszy prac na wa ziay, pmizy C i D, bzie

jeynym czwiekiem garniajcym cad.

W tym miejscu naley sbie kniecznie zad spraw, e C i D s w pewien spsb nierzczni.

Mianwanie sameg C byby niemliwe. Dlaczeg? Pniewa C, gyby by sam, zieliby prac z A i

w ten spsb pwstaaby niemal ta samaalternatywa, ktra zstaa rzucna w pierwszymwypadku z B; tym barziej pkrelna, e C byby jeynym mliwym nastpc A Pwanych musi


7/57

wic byd wch lub wicej, w ten spsb kaeg z nich trzyma w karbach bawa prze awansem

drugiego. Kiedy z klei C bzie skary si na przepracwanie (c z pewnci zrbi), A, zgazajc si

z nim, razi mianwanie wch urznikw pmcy C. Ale me uniknd wewntrznych

sprw tylk wtey, jeli razi mianwanie wch alszych urznikw pmcy D, ktreg

sytuacja jest zupenie taka sama. P zaangawaniu E, F, G i H, awans Ajest waciwie pewny.

Siemiu urznikw wyknuje teraz prac, ktr przetem wyknywa tylk jeen. I teraz zaczyna

ziaad czynnik 2, pniewa tych siemiu stwarza sbie nawzajem tyle pracy, e wszyscy s cakwicie

zajci, za A pracuje w rzeczywistci wicej ni kieyklwiek. Wpywajcy kument trafia klejn

kaeg z nich. Urznik E ecyuje, e ta sprawa naley F, ten przedstawia projekt

pwiezi C, ktry gruntwnie g przerabia, zanim narazi si z D, ten za prsi G, aby si tym zaj.

Jenake G wanie izie na urlp i przekazuje akta H, ktry reaguje ntatk. Ppisana przez D

ntatka wraca C, ktry swj prjekt pwieni przerabia i kazie nw wersj prze bliczem

A.

C robi A? Byby cakwicie usprawieliwiny, gyby ppisa papier nie czytajc g, pniewa mawiele innych spraw na gwie. Lecz wiezc ju, e w przyszym rku zstanie nastpc W, musi

zaecywad, czy C lub D naaj si na bjcie stanwiska p nim. Musi wyrazid zg na t, eby G

psze na urlp, chd me nie jest jeszcze teg cakwicie uprawniny. Zastanawia si, czy

zamiast nieg nie pwinien pjd H, ze wzglu na swj stan zrwia. Ostatni wygla bla - na

pewno czciw, lecz nie wycznie, wskutek swych kptw rzinnych. Pnat naley

rzstrzygnd prblem pwyki pensji la F na okres konferencji oraz wniosek E o przeniesienie do

Ministerstwa Opieki Specznej. A sysza take, e D zakcha si w zamnej maszynistce, a G i F nie

rzmawiaj z sb - nikt nie ma pjcia, laczeg. Wbec teg A mgby si pkusid ppisanie

prjektu C i uwaad t spraw za zaatwin. Ale Ajest czwiekiem skrupulatnym. Jakklwiek

zaprztaj g prblemy, ktre jeg klezystwarzaj sbie samym i jemu - problemy stworzone

przez sam fakt istnienia tych urznikw - A nie jest kim, kt lekcewayby swje bwizki.

Czyta wic w prjekt uwanie, skrela niejasne akapity ane przez C i H i prwaza kument

do formy nadanej mu pierwtnie przez zlneg (chd ktliweg) F. Pprawia by jzykwe -

aen z tych mych luzi nie umie pisad gramatycznie - iw kocu reaguje pwiez tak, jak

zstaaby na napisana, gyby urznikw C i H nigy nie by na wiecie.

Zbyt wiele sb pwici zbyt wiele czasu, eby zyskad ten sam rezultat. aen z nich nie

prnwa. Wszyscy pracwali jak najlepiej. I kiey A puszcza wreszcie biur i uaje si w rg

pwrtn mu w Ealing, jest ju pny wieczr. Ostatnie wiata w biurze gasn prgstniejceg mrku, c znacza kniec jeszcze jeneg nia mzlnej pracy administracyjnej. Z

przygarbinymi plecami i grzkim umiechem na ustach A wychodzi jako jeden z ostatnich,

przeknany, e siwe wsy i ugie gziny przebywania w biurze s cen, jak paci si za

powodzenie.

Z pwyszeg pisu ziaajcych tu czynnikw stuent nauk plitycznych zrientuje si, e urznicy

aministracji musz mnyd si w wikszym lub mniejszym stpniu. Jenake nic jeszcze nie

powiedziano na temat czasu, jaki prawpbnie upynie pmizy at nminacji A a at,

ktrej H nabywa prawa emerytury. Zgrmazn tu grmn ild materiau statystyczneg i

Praw Parkinsna wyeukwane zsta wanie z analizy tych anych. Brak miejsca nie pzwala naszczegwe baania, ale czytelnika zainteresuje me wiamd, e rzpczt je buetu


8/57

Marynarki. Wybran wanie Marynark, pniewa zakres ziaania Amiralicji wiele atwiej

krelid ni np. zakres ziaalnci Ministerstwa Hanlu. Zaganienie dotyczy jedynie stanu

liczebneg i tnau. Ot pewne typwe liczby. W r. 1914 Marynarka liczya 146 000 ficerw i

marynarzy, 3 249 funkcjnariuszy i urznikw kw i 57 000 kerw. W r. 1928 by ju tylk

100 000 ficerw i marynarzy i 62 439 robotnikw, za t liczba funkcjnariuszy i urznikw

kwych wzrsa 4558. C flty wjennej, t w r. 1928 bya na zalewie czstk flty z r.

1914 - 20 wielkich krtw bjwych w prwnaniu z 62. W tym samym kresie liczba urznikw

Admiralicji wzrosa z 2 000 do 3 569, twrzc (jak kt pwiezia) wspania marynark lw.

Pnisza tabela janiej uwiacznia te liczby.

STATYSTYKA ADMIRALICJI

KlasyfikacjaRok

Wzrost lub spadek w %1914 1928

Wielkie krty bjwe 62 20 -67,74

Oficerowie i marynarzeKrlewskiej Marynarki

146 000 100 000 -31,5

Dokerzy (robotnicy) 57 000 62 439 +9.54

Funkcjonariusze i

urznicy kw3 249 4 558 +40,28

Urznicy Amiralicji 2 000 3 569 +78,45

wczesna krytyka tyczya gwnie ysprprcji pmizy liczb jenstek flty a liczb

urznikw. Ale t prwnanie jest nam w tej chwili nieptrzebne. Pwinnimy natmiast zwrcid

uwag na t, e liczba 2000 urznikww r. 1914 wzrsa 3569 w r. 1928 i e wzrst ten nie

pzstawa w anym zwizku z jakimklwiek zwikszeniem si ilci ich pracy. W gruncie rzeczybwiem Marynarka w tym kresie zmniejszya si jen trzeci w luziach i wie trzecie w

krtach. C wicej, pczwszy 1922 r. nie spziewansi nawet pwikszenia jej ptencjau,

pniewa glna ild krtw (w przeciwieostwie glnej liczby urznikw) zstaa graniczna

Ukaem Mrskim ppisanym w tym rku w Waszyngtnie. Mamy zatem 78% wzrstu w kresie

czternastu lat, a wic przecitn 5,6% wzrstu rczneg w stsunku pierwtnej liczby glnej. W

rzeczywistci jenak, jak zbaczymy, stpa wzrstu nie ksztatwaa si tak rwnmiernie. W tym

staium naszych rzwaao musimy jeynie wzid p uwag prcent wzrstu w anym kresie.

Czy t pwikszenie si glnej liczby urznikw aministracji mna uwaad za wyjtkwe

zjawisk, przyjmujc, e taka liczba zawsze musi rsnd na zasazie prawa kierujceg jej wzrstem?W tym miejscu mna by pkrelid, e w mawianym kresie nastpi raptwny rzwj techniki

mrskiej. Uywanie maszyn latajcych przesta byd men ziwakw. Zaczt na szerk skal

stswad skmplikwane aparaty elektryczne. Uznawan zie pwne, jeli ich nawet nie

pchwalan. Mechanikw krtwych zaczt traktwad prawie jak luzi. Mglibymy wic

przypuszczad, e wepce tak rewlucyjnej magazynierzy musieli sprzzad wiele barziej

skmplikwane rejestry. Mglibymy nie ziwid si, e na licie pac wzrsa liczba krelarzy,

knstruktrw, technikw i naukwcw. Jenake liczba tych pracwnikw wzrsa tylk 40%,

pczas gy liczba luzi z Whitehall wzrsa prawie 80%. Na kaeg nweg nazrc lub

elektryka w Portsmouth przypaa wch nwych urznikw na Charing Crss. Mgby t

skaniad chwilweg wnisku, e stpa wzrstu persnelu aministracyjnego jest


9/57

prawpbnie wukrtnie wiksza stpy wzrstu persnelu techniczneg, i t w czasie, gy

rzeczywicie uyteczny ptencja (w tym wypaku - marynarze) zmniejsza si 31,5%. Statystycznie

jenak wiezin, e w statni prcent nie ma tu nic rzeczy. Liczba urznikw pwikszyaby

si. w takim samym tempie, gyby nawet nie by w gle anych marynarzy.

Ciekawe byby przelezenie alszej prgresji, ktra spwwaa, e 8118 pracwnikwAmiralicji z r. 1935 wzrs liczby 33 788 w r. 1954. Ale lepszeg jeszcze pla stuiw

starcza persnel Ministerstwa Klnu w kresie upaku imperium. Statystyk Amiralicji

kmplikuj pewne czynniki (jak np. zia ltnictwa mrskieg), utruniajce przeprwazenie

prwnania pmizy jenym rkiem a nastpnym. Wzrst Ministerstwa Klnii jest tym barziej

znamienny, e tyczy wycznie zaganieo aministracyjnych. Ot c pkazuje pwienia

statystyka:

STATYSTYKA MINISTERSTWA KOLONII

Rok 1935 1939 1943 1947 1954Liczba

pracwnikw372 450 817 1139 1 661

Zanim bliczymy stp wzrstu, musimy zauwayd, e zakres pwiezialnci teg ministerstwa

plega w cigu wych wuziestu lat licznym wahanim. W latach 1935-1939 terytoria kolonialne

zarwn p wzglem pwierzchni, jak pod wzglem lunci niewiele si zmieniy. Ok r. 1943,

w zwizku z przejciem pewnych bszarw w rce nieprzyjaciela, wyranie si zmniejszyy.

Pwikszyy si znwu w r. 1947, lecz teg czasu kurczyy si stale, z rku na rk, kiey klnie,

jedna po drugiej, uzyskiway nieplegd. Rzsnie byby przypuszczad, e we zmiany w

ksztacie imperium bij si na ksztacie centralnej aministracji. Ale jeen rzut ka na cyfry

wystarczy, by nas przeknad, e liczba persnelu stale i nieuniknienie wzrasta. A ten wzrost,

jakklwiek uzaleniny wzrostu zaobserwowanego w innych ministerstwach, nie ma nic

wsplneg z wielkci - ani nawet z samym istnieniem - imperium. Jakie s prcenty wzrstu?

Pmiomy la naszeg celu raptwny wzrst persnelu twarzyszcy zmniejszeniu si

pwiezialnci pczas rugiej wjny wiatwej. Zantujmy raczej stpy wzrstu w kresie

pkju: pna 5,24% pmizy rkiem 1935 a 1939 raz 6,55% pmizy rkiem 1947 a 1954. Daje

t przecitn wzrstu 5,89% rcznie, a wic znamiennie pbn tej, ktr stwierzilimy ju przy

wzrcie persnelu Amiralicji pmizy rkiem 1914 a 1928.

Dalsza i barziej szczegwa analiza persnelw ministerialnych nie byaby na miejscu w niniejszej

ksice. Mna jenak mied naziej, e ua si wyprwazid prbny wnisek c czasu, jaki

zapewne upynie pmizy, pierwsz nminacj aneg urznika a pniejszym zaangawaniem

jeg wch lub wicej pmcnikw.

Wszystkie nasze tychczaswe baania, zajmujce si jeynie prblemem wzrstu persnelu,

wskazuj na reni wzrstu - 5,75% rcznie. Ustaliwszy t, memy teraz wyrazid Praw Parkinsna

za pmc wzru matematyczneg: w warunkach pkjwych w kaej ziezinie aministracji

publicznej mna czekiwad, e wzrst persnelu bzie zgny z nastpujcym wzorem:

= 2 +


10/57

gdzie k znacza liczb urznikw szukajcych awansu pprzez mianwanie swych pwanych; l

przestawia rnic pmizy wiekiem nminacji i emerytury; m jest ilci gzin pwicnych na

pisanie wewntrzsubwych ntatek, a przypaajc na jeneg urznika; n przestawia ild

rzeczywistych administracyjnych jednostek, a x rwna si liczbie nwych urznikw zatrunianych

kaeg rku. Matematycy, czywicie, zrzumiej razu, e aby bliczyd prcent wzrstu, musz

pomnyd x przez 100 i pzielid przez wynik z pprzenieg rku (y). W ten spsb:

100(2 + )

%

I ta cytra niezmiennie bzie si wahad pmizy 5,17% a 6,56%, niezalenie zmieniajcej si ilci

pracy wyknania (jeli taka praca w gle istnieje).

Okrycie tej frmuy i gwnych zasa, na ktrych si piera, nie ma czywicie aneg plityczneg

znaczenia. Nie chcielibymy nawet zbaad, czy ministerstwa i urzy pwinny si rzwijad. Ci, ktrzy

uwaaj, e rzwj ten jest niezbny la realizacji peneg zatrunienia, maj praw takieg

zania. Ci, ktrzy wtpi, jakby stabilizacja eknmiczna pieraa si na wzajemnym czytaniu przez

urznikw zreagwanych przez siebie ntatek, maj take praw wyraania swych pinii

W obecnym stanie baao przewczesna byaby prawpbnie prba ustalenia ilciwej

prprcji, jaka pwinna istnied pmizy aministrujcymi a aministrwanymi. Zakaajc jenak,

e maksymalna prprcja istnieje, mna bzie zapewne wkrtce bliczyd, psugujc si wzrem,

ile at upynie, zanim w anym speczeostwie signie si t prprcj. Przewiywanie takieg

rezultatu nie ma jenak znwu aneg plityczneg znaczenia. Nie mna te d silnie pkrelid,

e Praw Parkinsna jest kryciem czyst naukwym, ktreg, pza teri, nie mna zastswad w

aktualnej sytuacji plitycznej. Ale nie btanika naley wyrywanie zielska. Wystarczy, e pwie, z

jak szybkci n rnie.


11/57

LISTA KANDYDATWalbo

zasady selekcjiPrblemem, z ktrym ustawicznie styka si nwczesna aministracja, tak rzwa, jak

przemyswa, jest prblem selekcji persnelu. Nieubagane ziaanie Prawa Parkinsna sprawia, etrzeba stale knywad nminacji, a zaganienie plega zawsze na tym, w jaki spsb wybrad

waciweg kanyata spr wszystkich ubiegajcych si stanwisk. W ustaleniu zasa, weug

ktrych ma si knad wybru, memy susznie rzrnid mety uywane w przeszci i mety

uywane becnie.

Dawne mety, niezupenie jeszcze zarzucne, nale wch gwnych kategrii: brytyjskiej i

chioskiej. Obywie zasuguj na baczn uwag, chdby tylk z teg pwu, e away ne

najwyraniej lepsze rezultaty ni jakaklwiek inna meta zi uwaana za mn.

Meta brytyjska (wg stareg wzru) plegaa na przeprwazeniu rzmwy z kandydatem, w czasiektrej musia si n przestawid. Stawa prze bliczem starszych gentlemenw, siezcych wk

mahniweg stu, ktrzy przee wszystkim pytali g nazwisk. Przypudmy, e kanyat

pwiezia: Jhn Seymur. Wtey jeen zgentlemenw pyta: Jest pan me krewnym ksicia

Smerset? Na c kanyat najprawpbniej pwiaa: Nie, sir. Wwczas pyta rugi

gentleman: Wbec teg jest pan me spkrewniny z biskupem Westminsteru? A gy pwie

znw brzmiaa: Nie, sir, trzeci gentleman pyta rzpaczliwie: N t z kimwaciwie jest pan

spkrewniny? W wypaku kiey kanyat pwiaa: N c, mj jciec jest hanlarzem ryb w

Cheapsie, rzmwa bya faktycznie zakoczna. Cznkwie kmisji wymieniali znaczce

spojrzenia, jeen z nich naciska guzik zwnka, a inny mwi wneg: Wyrzucid teg

czwieka. Jen nazwisk mna by skrelid z listy bez alszej yskusji


12/57

Jeli nastpny kanyat nazywa si Henry Mlyneux i by sistrzeocem hrabieg Seftn, jeg szanse

byy d bre a chwili, gy zjawi si Gerge Hwar i uwni, e jest wnukiem ksicia

Nrflk. Kmisja nie naptykaa anych pwanych trunci, pki nie musiaa wybierad

pmizy kanyatur trzecieg syna barneta a rugieg, lecz nieprawego, syna wicehrabiego. A

nawet wwczas mga zajrzed Ksigi Zasa Pierwszeostwa. Dknywan wtey wybru, i t

czst z jak najlepszymi rezultatami.

W Amiralicji wersja tej brytyjskiej mety (wg stareg wzru) rnia si jeynie tym, e bya nieco

zawna. Utytuwani krewni teg rzaju nie rbili wraenia na Kmisji Amiraw. Starali si ni

natmiast ustalid pwizania subwe. Iealny kanyat na rugie pytanie pwinien by

pwiezied: Tak, amira Parker jest mim wujem. Mim jcem jest kapitan Foley, moim

ziakiem kmanr Fley. Ojcem mjej matki by amira Hary. Kmanr Hary jest mim

wujem. Mj najstarszy brat jest prucznikiem w Krlewskiej Marynarce, mj rugi brat jest kaetem

w Dartmuth, a mj mszy brat nsi ubrank marynarskie. - Ach - parby na t amira

przewniczcy - a c pana skni wstpienia Marynarki? Jenake pwie na t pytanie

nie miaabyju wikszeg znaczenia, prtklant i tak ju zantwaby, e kanyat si naaje.

Gyby za mian knad wybru pmizy wma kanyatami, rwnie pwiednimi z racji

urzenia, cznek kmisji zapytaby znienacka: Jaki by numer takswki, ktr pan tu przyjecha? I

wwczas kanyat, ktry by par: Przyjechaem autbusem, zstaby wyrzucny. Kanyat, ktry

- zgnie z praw - pwieziaby: Nie wiem, zstaby rzucny, natmiast kanyat, ktry

(c) rzekby: Numer 2351, zstaby natychmiast przyjty suby jak chpak z inicjatyw. Ta

meta awaa czst wspaniae wyniki.

Brytyjsk met (wg nweg wzru) wypracwan z kocem XIX wieku jak barziej pwieni

la kraju emkratyczneg. Na energiczne pytanie kmitetu wybierajceg: D jakich szk panuczszcza?, paaa pwiez: Harrw, Haileybury lub Rugby, czy jeszcze inaczej. Nastpne i

niemienne pytanie brzmia: Jakie sprty pan uprawia? Obiecujcy kanyat pwieziaby:

Graem w tenisa w reprezentacji Anglii, w krikieta w ruynie Yrkshire, w rugby w klubie Harlequins

i w palanta w Winchester. Wtey paby nastpne pytanie: Czy pan gra w pl? - ale ju tylk p

t, aby kanyat nie mia sbie zbyt wielkieg wybraenia. Jasne, e nawet jeli nie gra w pl,

nalea si ju pwanie z nim liczyd. I wrtnie, niewiele czasu tracn la kg, kt przyzna si,

e pbiera nauki w Wigglewrth. Gzie? - ze zumieniem pyta przewniczcy, a kiey

pwtrzn mu nazw, awa: Gzie t jest? - O, w Lancashire - mwi wreszcie. I ju tylk ze

wzglw frmalnych ktry z cznkw kmisji mg spytad: Jakiesprty pan uprawia? Lecz

pwie: Gram w ping-pnga w ruynie Wigan, uprawiam klarstww Blackpl i gram w klip

w Wigglewrth, efinitywnie usuwaa nazwisk kanyata z listy. Mg nawet usyszed jakie

mruknicie na temat sb, ktre z premeytacj zabieraj kmisji cenny czas. T take bya meta,

ktra awaa bre rezultaty.

Met chiosk (wg stareg wzru) razu tak pwszechnie nalaway inne nary, e tylk

niewiele sb zaje sbie spraw z jej chioskieg pchzenia. Jest t meta Pisemnych Egzaminw

Knkurswych. W Chinach za czasw ynastii Ming wyrniajcy si stuenci zasiaali egzaminu

prwincjnalneg, ktry bywa si c trzy lata. Skaa si n z trzech sesji i kaa sesja trwaa trzy

dni. Podczas pierwszej sesji kandyat pisa trzy szkice i ukaa mizwrtkwy pemat. Pczas

rugiej sesji pisa pid szkicw na tematy klasyczne. Pczas trzeciej - pisa pid szkicw na temat


13/57

sztuki rzzenia. Nastpnie ci kanyaci, ktrym si pwi (by ich me wa prcent), zasiadali

kocweg egzaminu w stlicy cesarstwa. Egzamin ten mia tylk jen sesj, pczas ktrej

kanyat pisa jeen szkic na temat bieceg zaganienia plityczneg. Wikszd z tych, ktrzy

zali, przyjmwan suby paostwwej, przy czym kanyat z najwysz nt trzymywa

najwysze stanwisk. Ten system ziaa zupenie brze.

System chioski przestuiwali Eurpejczycy w latach 1815-1830 i przeja g Kmpania

Wschodnioindyjska w r. 1832. Skutecznd tej mety baaa w r. 1854 kmisja p

przewnictwem Macaulaya. W rezultacie system egzaminw knkurswych wprwazn

aministracji paostwwej w r. 1855. Znamienn cech egzaminw chioskich by ich charakter

literacki. Baan znajmd klasykw, umiejtnd pikneg pisania (zarwn prz, jak wierszem),

wreszcie wytrzymad, jak nalea kazad, eby mc ukoczyd te zawy.

Wszystkie te cechy zstay wiernie przeniesine Sprawzania Trevelyan-Nrthcte, ktre w tak

znacznym stpniu przyczyni si stwrzenia teg systemu.

Przyjt, e klasyczne wyksztacenie i zlnci literackie przyaz si kaemu kanyatwi na

kaym stanwisku w aministracji. Przyjt (niewtpliwie susznie), e wyksztacenie cise nie a

kandydatowi nic - z wyjtkiem, byd me, samej wiezy. Wiam byna kniec, e waciwie nie

mna knad pwienieg wybru wr luzi, ktrych egzaminwan z rzmaitych

przemitw. A pniewa nie spsb rzstrzygnd, czy kt jest mcniejszy w gelgii ni kt inny w

fizyce, najwygniej jest statecznie uznad ich bu za bezuytecznych. Jeeli za wszyscy kanyaci

musz napisad wiersz p grecku, lub p acinie, t wzglnie atw jest zaecywad, czyj wiersz jest

najlepszy.

Luzi wybranych w ten spsb, na pstawie ich znajmci literatury klasycznej, psyanonastpnie, aby rzzili Iniami. Tych, ktrzy mieli nisze nty, zatrzymywan, aby rzzili Angli. Tych

z jeszcze niszymi ntami alb rzucan zupenie, alb psyan klnii.

Jakklwiek byby rzecz cakwicie niesuszn uwaad ten system za niewaciwy, nikt nie mg

wymagad nieg rezultatw, jakie away systemy stswane tychczas. Przee wszystkim nie

by anej gwarancji, e czwiek, ktry zby najwysze nty, nie kae si wariatem, jak t si

niekiey zarza. Nastpnie napisanie wiersza p grecku mg byd jeyn umiejtnci, ktr

pewni kanyaci psiaali lub mgli kieyklwiek psiaad. Czasami przyjty kanyat mg nawet

byd zastpiny przy egzaminie przez kg inneg, a kiey naarzya si kazja, kazywa si

niezdolny do napisania greckieg wiersza. Z teg wzglu wybr na pstawie egzaminuknkursweg stanwi zawsze tylk mierny sukces.

Jenake jakieklwiek byy by knkursweg egzaminu pisemneg, awa n z pewnci lepsze

wyniki ni wszelka inna meta stswana teg czasu. Nwczesne mety sprwazaj si

baania inteligencji za pmc testu raz wywiau psychlgiczneg. Wa testu inteligencji jest

t, e wyskie nty trzymuj ci, ktrzy kazuj si pniej w praktyce nieukami. Kanyat pwica

tyle czasu na stuiwanie sztuki pwiaania na test, e rzak kiey ma czas na cklwiek inneg.

Wywia psychlgiczny sta si zi tym, c nazywamy prb gniw na prywatnej wizycie.

Kanyaci spzaj przyjemny weeken p cis bserwacj. Jeli ktry z nich ptknie si


14/57

wycieraczk i pwie: Niech t iabli!, egzaminatrzy, zaczajeni za jeg plecami, wycigaj ntesy i

pisz: Saba krynacja fizyczna i Brak samkntrli.

Nie ma ptrzeby szczegw pisywad t met, ale jej rezultaty wizimy wszzie i s wyranie

pakane. Osby, ktre ptrafi zawlid ten typ egzaminatra, s zwykle strne i pejrzliwe,

peantyczne i zawlne z siebie, mwi ma i nie rbi nic. Przy nominacjach dokonywanych wten spsb zarza si d czst, e wybiera si kg spr piciuset innych kanyatw tylk

p t, aby p kilku tygniach wyrzucid g jak bezuyteczneg, nie pwiaajceg nawet

pzimwi wymaganemu w jeg biurze. Spr rzmaitych, tychczas wyprbwanych met

wyboru ta ostatnia jest bez wtpienia najgrsza.

Jak met naley zastswad w przyszci? Klucz ewentualneg kierunku baao naled

mnaw pewnym ma reklamwanym aspekcie wspczesnej techniki selekcji. Tak rzak bwiem

zarza si kazja mianwania chioskieg tumacza w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, e uywana

przy tym meta jest ma znana. Ogasza si, e stanwisk jest wlne, i zaczynaj napywad

pania kmisji znej - dajmy na to - z piciu sb. Trzech urznikw ministerstwa i wchznakomitych chioskich ucznych. Na stle prze kmisj pitrzy si sts 483 frmularzy fert z

zacznymi wiaectwami. Wszyscy kanyaci s Chioczykami i wszyscy bez wyjtku maj pierwsz

lkat uniwersyteck z Pekinu lub z Amy raz ktrat filzfii uniwersytetw amerykaoskich

Crnell lub Jhns Hpkins. Wikszd z nich piastwaa w swim czasie ministerialne stanwiska na

Frmzie. Niektrzy czyli ftgrafie. Inni (zapewne przezrnie) pwstrzymali si teg.

Przewniczcy zwraca si gwneg chioskieg eksperta i mwi: Me r Wu zechce nam

pwiezied, ktreg z tych kanyatw naleaby wcignd na nasz list. Dr Wu umiecha si

zagakw i wskazuje na sts pao. aen z nich si nie naaje - mwi krtk. Ale... t znaczy...

laczeg nie? - pyta zuminy przewniczcy. Pniewa aen prawziwy naukwiec w gle nieskaaby pania. Baby si utracid twarz w wypaku, gyby g nie wybran. - Wic c teraz

zrbimy? - pyta przewniczcy. - Sz - powiada dr Wu - e mglibymy namwid ra Lim, eby

przyj t stanwisk. C pan o tym myli, ktrze Li? - Tak, sz, e mglibymy - odpowiada Li -

ale czywicie nie memy teg rbid my sami. Mglibymy zapytad ra Tan, czy n uwaa, e t

stanwisk intereswaby ra Lim. - Nie znam doktora Tan - odpowiada Wu - ale znam jego

przyjaciela, ra Wng. W tym miejscu przewniczcy maju taki zamt w gwie, e nie wie, kt i

kg ma namawiad. Ale isttne jest t, e wszystkie ferty i ksza, a yskutuje si tylk na

jednym kandyatem, i t na tym, ktry wcale nie skaa pania.

Nie zalecamy pwszechneg przyjcia tej nwczesnej mety chioskiej, lecz wycigamy z niejpyteczny wnisek. Ten, e inne mety zawz gwnie lateg, i zgasza si zbyt wielu

kanyatw. Pczynin ju wyranie wstpne krki w celu zmniejszenia ich liczby. Stsuje si teraz

pwszechn frmu: rzucad wszystkich pwyej pidziesitki i pniej wuziestki raz

wszystkich Irlanczykw - i t niec reukuje list. Jenake i tak pzstaje zbyt wiele nazwisk.

Dknanie wybru wr trzystu sb, wszystkich z wyskimi kwalifikacjami i brymi

rekmenacjami, jest waciwie niemliwe. Skaniamy si wbec teg wnisku, e b ley w

samym tekcie gszenia. cign n zbyt wiele fert. Luzie tak zupenie nie zaj sbie sprawy

z kptliwci tej sytuacji, e reaguj gszenia w spsb, ktry niechybnie cignby tysice

reflektantw.


15/57

Ogasza si, e wakuje pwiezialne stanwisk, gy pprzeni piastujcy je urznik zasiaa

obecnie w Izbie Lrw. Pensja ua, emerytura pkana, bwizki nminalne, przywileje

lbrzymie, atkwe chy gne uwagi, a pnat bezpatne mieszkanie i subwy wz raz

niegraniczne mliwci prwania. Kanyaci pwinni zgaszad si natychmiast, lecz po

gbkim namyle, zaczajc kpie (nie ryginay) jeynie trzech statnich wiaectw. Jaki jest

rezultat? Pw pao, wiele z nich naesanych przez wariatw i rwnie wiele przez

emerytwanych ficerw w stpniu majra, specjalnie utalentwanych (zawsze tak twierz)

kierwania lumi. Nie pzstaje nic inneg, jak spalid wszystkie papierzyska i przemyledca

spraw nwa. A zaszczziby si wiele czasu i truu, gyby trch pmyled na pcztku.

Wystarczy zastanwid si przez ma chwilk, eby si przeknad, i sknale zreagwane

gszenie spwuje tylk jen fert, i t fert pchzc waciweg czwieka. Zacznijmy

przykau kraocweg.

Ptrzebny: Akrbata chzenia p rucie, lun zawiesznym 200 stp pna rzpalonym piecem

hutniczym. Dwa razy wieczrem, trzy razy w sbt. Pensja 25 funtw tygniw. W razie

nieszczliweg wypaku nie przysuguje renta ani ane szkwanie. Zgaszad si sbicie: Cyrk

Dziki Kt, pmizy 9 a 10 ran.

Swa nie musz byd kanie te same, lecz gszenie pwinn w takim stpniu wykazywad rnic

pmizy pkus finansw a mliwym ryzykiem, e zgsi si tylk jeen kanyat. Nie ma

ptrzeby ad w gszeniu szczegwych kwalifikacji ani wiaczenia. Ta ferta niezachci

nikg, kt napraw nie umie chzid p lun zawiesznym rucie. Nie ma ptrzeby wymagad, aby

kanyaci byli w pwieniej frmie fizycznej, trzewi i wlni zawrtw gwy. Sami t wiez.

Nie trzeba te zastrzegad si prze zgaszaniem si kanyatw cierpicych na lk przestrzeni. Tacy

si nie zgsz. Spryt reaktra gszenia plega na ustaleniu wyskci pensji w stsunku grceg niebezpieczeostwa. 1000 funtw tygniw cignby tuzin kanyatw. 15 funtw

mgby nie cignd aneg. Gzie pmizy tymi liczbami ley waciwa suma, ktr naley

ustalid. Cyfra minimalna, ktra jenak pwinna zachcid kaeg, kt rzeczywicie zna si na tej

pracy. Jeli zgsi si wicej ni jeen kanyat, t znaczy, e ustaln cyfr niec za wysk.

Wemy teraz la prwnania mniej kraocwy przyka:

Potrzebny: Archeolog z wysokimikwalifikacjami akaemickimi, ktry chciaby spzid pitnacie lat

na kpywaniu grbw Inkw w Helsump na Rzek Aligatrw, Przyznanie szlachectwa wzgl.

rwnrznych zaszczytw gwarantwane. Emerytura przysuguje, lecz nikt z niej jeszcze nieskrzysta. Pensja 2000 funtw rcznie. Pania w trzech egzemplarzach naley skaad yrektra

Instytutu Grzebalnego, Sickdale, Ill., USA.

Ze i bre strny piknie si tutaj rwnwa. Nie ma ptrzeby zaznaczad, e kanyaci musz byd

cierpliwi, wytrzymali, wani i nienaci. Spsb zreagwania gszenia wyeliminwa wszystkich,

ktrzy takimi nie s. Nie trzeba te wymagad, eby kanyaci mieli bzika na punkcie dkopywania

grbw. Bzika b mieli na pewn. Zreukwawszy w ten spsb mliw liczb kanyatw

trzech, gszenie ustala pensj w sam raz za nisk, eby pkusi si ni wch z nich, a biecane

zaszczyty w sam raz na tyle wyskie, eby zachciy trzecieg. W tej sytuacji mna przypuszczad, e


16/57

gybymy zafiarwali K.C.M.G.1, zyskalibymy wch kanyatw, a gybymy zafiarwali O.B.E.2 -

nie zyskalibymy aneg. W rezultacie mamy jeneg kanyata. Jest wprawzie zbzikwany, ale t

nie ma znaczenia. Ot czwiek, ktreg nam ptrzeba.

Mna by pmyled, e stsunkw rzak zarza si na wiecie ptrzeba zaangawania akrbaty

chzceg p rucie lub kpywacza grbw i e czciej stajemy wbec kniecznci szukaniakanyatw mniej egzotycznych zajd. T prawa, ale zasay naley stswad te same. Jak si

kazuje, ich gszenie wymaga jenake wyszeg stpnia sprytu. Przypudmy, e naley bsazid

stanwisk prezesa Ray Ministrw. Nwczesna tenencja kae ufad rzmaitym metm wybru,

ktrych wyniki s prawie zawsze katastrfalne. Gybymy zamiast teg zwrcili si ku bajkm, ktre

czytalimy w zieciostwie, zalibymy sbie spraw, e w kresie, ktreg te bajki si nsz,

uywan met wiele barziej zawalajcych.

Kiey krlmusia wybrad czwieka, ktry mia plubid jeg najstarsz, wzglnie jeyn crk i tym

samym zieziczyd krlestw, prjektwa zazwyczaj jakie zawy z przeszkami, z ktrych

jeynie waciwy kanyat mg wyjd zwycisk i z ktrych rzeczywicie (w wielu wypadkach)waciwy kanyat w gle wychzi z yciem.

Dla zrganizwania takiej prby krlwie weg raczej niejasn zefiniwaneg kresu byli niele

zapatrzeni zarwn w persnel, jak i ekwipunek. Czarzieje, demony, wrki, wampiry, wilkaki,

lbrzymy i karzeki - t by ich sztab. Ich kraje psiaay zaklte gry, pmieniste rzeki, ukryte

skarby i zaczarwane bry. Mgby kt zauwayd, e wspczesne rzy s p tym wzglem mniej

szczliwe. A przecie t wcale, ale t wcale nie jestpewne. Urznik aministracji, majcy

yspzycji psychlgw, psychiatrw, statystykw i ekspertw wyajnci pracy, nie jest zapewne

w grszym (a me jest w lepszym) peniu ni kt plegajcy na hynych wiemach i brych

wrkach. Aministracja wypsana w kamery filmwe, aparaty telewizyjne, w sied raiw iaparaty Rentgena nie jest chyba w grszym (jeeli nie jest w lepszym) peniu ni ta, ktra

psugiwaa si magicznymi paeczkami, krysztawymi kulami, czarziejskimi rami i czapkami-

niewikami. W kaym razie te rki rzzenia wyaj si cile siebie pbne. Trzeba jeynie

przeyd technik bajki na jzyk ajcy si zastswad wspczesneg wiata. A z tym, jak

zbaczymy, nie ma zasaniczej trunci.

Pierwszy krok w tym procesie - t pjcie ecyzji c zalet, jakie pwinien mied prezes Ray

Ministrw. Nie musz ne we wszystkich klicznciach byd takie same, ale trzeba je wymienid i

zgzid si na nie. Przypudmy, e zalety uwaane za zasanicze t: 1. Energia, 2. Odwaga, 3.

Patrityzm, 4. Dwiaczenie, 5. Ppularnd i 6. Krasmwstw. Zauwaymy teraz, e s t zaletypwszechne, ktrych psiaaniu przeknani s wszyscy mliwi kanyaci. Mna je naturalnie

zawzid, zastrzegajc, e izie : 4. Dwiaczenie w pskramianiu lww, lub: 6. Krasmwstw w

jzyku chioskim, ialekcie pekioskim. Ale nie w ten spsb chcemy graniczyd zakres wybru. Nie

chcemy zastrzegad psiaania jakiej zalety w specjalnej frmie, raczej: kaej z tych zalet w

wyjtkwym stpniu.

Innymi swy, pwieni kanyat musi byd czwiekiem najenergiczniejszym, najwaniejszym,

najbarziej wiacznym, najppularniejszym, najbarziej elkwentnym i najwikszym patrit w

1K.C.M.G. Knight Commander of St. Michael and St. George wysoki order brytyjski (Przyp. tum.)

2O.B.E. Order of British Empireu niszy rer (Przyp. tum.)


17/57

kraju. Jeen tylk czwiek me pwiaad temu piswi i wanie od niego oczekujemy oferty.

Ogszenie musi wic byd zreagwane w taki spsb, eby wykluczyd kaeg inneg. Pwinnimy

zatem uyd mniej wicej nastpujcych sfrmuwao:

Ptrzebny: Prezes Ray Ministrw Rurytanii. Gzinypracy: od 4 rano do 11.59 wieczorem. Kandydaci

musz byd przygtwani stczenia trzyrunwej walki z aktualnym mistrzem wagi cikiej (wprzepiswych rkawicach). Wraz z jciem wieku emerytalneg (65 lat) kanyaci- w spsb

bezbolesny - umr zaswj kraj. Musz przejd egzamin z prceury parlamentarnej i pan, jeli

nie ua im si uzyskad95%punktw. Opan rwnie, jeli nie ua im si uzyskad 75% gsw, w

gswaniu na ich ppularnd weug regu Gallupa. Wreszcie pprsi si ich, eby wyprbwali swe

zlnci krasmwcze na Kngresie Baptystw. Zaaniem mwcw bzie naknid becnych

zataoczenia rck an rlla. Ci, ktrym si t nie ua, pan. Wszyscy kanyaci pwinni stawid si

19 wrzenia 11.15 prze puniem w Klubie Sprtwym (wejcie bczne). Rkawice trzymaj, ale

musz przynied wasne pantfle, kszulki i spenki.

Zwrdmy uwag, e t gszenie pmija wszelkie kpty z paniami, wiaectwami, ftgrafiami,pleceniami i listami urzwymi. Jeli zsta zreagwane pprawnie, zgsi si tylko jeden

kanyat i n bzie mg bjd stanwisk natychmiast - tak, prawie natychmiast. Lecz c bzie,

jeli nikt si nie zgsi? Bzie t w, e gszenie wymaga pprawek. Wicznie alimy nie

istniejceg ieau. Naley zatem t sam gszenie (nawiasem mwic, d skrmnych

rzmiarach) zamiecid pwtrnie z ma aiustacj. Wymagan ild punktw przy egzaminie mna

zmniejszyd 85%, przy 65% gsw w gswaniu na ppularnd i tylk wch runach walki

przeciw mistrzwi wagi cikiej. Oczywicie te warunki mna by agzid stpniw, pki

kanyat si nie zjawi Ale przypudmy, e zjawi si wch, alb nawet trzech kanyatw.

Zrientujemy si wtey, e nie bylimy d przezrni. Byd me zbyt gwatwnie bniylimy ild

punktw przy egzaminie - kt wie, me pwinna na wynsid 87%, przy 66% w gswaniu na

ppularnd. Jakaklwiek byaby teg przyczyna - mamy teraz kpt. Dwch, a me trzech

kanyatw czeka w pczekalni. Musimy knad wybru i nie memy tracid na t caeg

przepunia. Jenym wyjciem byby rzpczd zawy i wyeliminwad tych kanyatw, ktrzy

zyskaj statnie lkaty. Istnieje jenake szybszy spsb. Przyjmijmy, e wszyscy trzej kanyaci

psiaaj wszystkie zalety, ktre zefiniwalimy ju jak zasanicze. Musimy wbec teg ad

tylk jen atkw zalet i przeprwazid najprstszy z mliwych testw. W tym celu

zapytujemy najblisz m am (sekretark czy maszynistk, t bjtne): Ktreg pani by

wybraa? Ona natychmiast wskae jeneg z kanyatw i w ten spsb zakoczy ca spraw.

Zarzucan tej prceurze, e jest rwnznaczna z rzucaniem mnety lub z inn lteri. Ale wrzeczywistci nie ma w niej nic z lterii. Jest t p prstu - w ostatniej minucie - zwrcenie uwagi na

jeszcze jen zalet kanyata, ktrej tychczas nie bran w rachub: sex-appeal.


18/57

DYREKTORZY I RADY

albo

wspczynnik niewydolnociCykl ycia kmitetu jest la naszej wiezy sprawach wspczesnych czym tak pstawwym, e a

ziwne, i nie pwicn wicej uwagi nauce o komitetologii. Pierwsza i najbardziej podstawowazasaa tej nauki t ta, e kmitet jest w swej istcie czym raczej rganicznym ni mechanicznym: nie

jest n buwl, lecz rlin. Zapuszcza krzenie i rnie, kwitnie, przekwita i winie, rzrzucajc

ziarn, z ktreg klejn wykiekwuj inne kmitety. Tylk ci, ktrzy pamitaj tej zasazie, mg

pgbid swje zrzumienie struktury i histrii wspczesneg rzu.

Obecnie przyjt, e kmitety ziel si, glnie birc, na wie kategrie: a) te, z ktrych kay

inywiualny ich cznek nsi jak krzyd, raz b) te, z ktrymi kay pszczeglny ich cznek

musi tylk w jaki spsb wsppracwad. Przykay z zakresu grupy bs jenak la naszeg celu

raczej ma wane; w gruncie rzeczy s luzie, ktrzy wtpi, czy kmitety zaliczajce si tej grupy

s w gle kmitetami Natmiast na przykazie znacznie silniejszej grupy amemy najatwiejnauczyd si zasa wsplnych (z pewnymi chyleniami) wszystkim kmitetm. W grupie anajgbiej

zakrzenine i najbujniejsze s te kmitety, ktre aj swym cznkm najwicej wazy i prestiu. W

wikszci krajw wiata kmitety te nazywasi gabinetami. Niniejszy rzzia piera si na

rzlegych stuiach gabinetw narwych w czasie i przestrzeni.

Przy pierwszym baaniu mikrskpwym zazwyczaj wyaje si - komitetologom, historykom, a

nawet tym, ktrzy mianuj gabinety - e iealny ska ray gabinetwej pwinien wynsid pid sb.

Przy takim skazie ilciwym rlina jest zlna ycia, przyczym waj cznkwie mg sbie w

kaej chwili pzwlid na niebecnd lub chrb. Piciu cznkw atw jest zebrad, a gy ju si

zbir, mg ziaad skutecznie, yskretnie i szybk. Czterech spr tych cznkw me bydwybitnymi znawcami finansw, plityki zagranicznej, brny i prawa. Pity, ktremu nie ua si

panwad aneg z tych zaganieo, zstaje zwykle przewniczcym, wzglnie premierem.

Jakklwiek z graniczenia liczby cznkw gabinetu piciu sb wynika wyrana krzyd, na

podstawie bserwacji wizimy, e liczba ta szybk wzrasta siemiu lub ziewiciu. Wzrst ten,

ktry jest prawie niezmienny (jeynie w Luksemburgu i w Hnurasie naptkan wyjtki), tumaczy

si zwykle ptrzeb panwania specjalnej wiezy z wicej ni czterech ziezin. W rzeczywistci

jenak istnieje inny i pwaniejszy pw pwikszania zespu. Zbaczymy bwiem, e w gabinecie

znym z ziewiciu sb plityk zajmuje si trzech luzi, infrmacj wch, a finansami - tylko

jeen czwiek. Razem z neutralnym przewniczcym czyni t sieem sb, pzstali waj wyajsi na pierwszy rzut ka ani jeynie la zby. Ten pzia bwizkw zauwan p raz

pierwszy w Wielkiej Brytanii k 1639 rku, lecz nie ulega wtpliwci, e szaleostw wczania

wicej ni trzech zlnych i gaatliwych luzi jeneg kmitetu kryt na ug przetem.

Dotychczas niewiele wiemy na temat funkcji wych wch milczcych cznkw, ale mamy suszne

pwy przypuszczad, e gabinet w swym rugim staium rzwju nie mgby pracwad bez nich.

Istniej na wiecie gabinety ( razu przychz namyl takie kraje, jak Kstaryka, Ekwar,

Pncna Irlania, Liberia, Filipiny, Urugwaj i Panama), ktre zatrzymay si w tym rugim staium -

t znaczy graniczyy liczb swych cznkw ziewiciu. Te gabinety znalazy si jenake w

znacznej mniejszci. Gzie inziej i na wikszych terytriach gabinety pwszechnie ulegy prawuwzrostu.


19/57

Przyjmwan innych cznkw, niektrych ze wzglu na ich specjaln wiez, lecz czciej latego,

e nieprzyjcie ich pwwaby wiksze kpty. Ich pzycj mna by uciszyd jeynie pprzez

ich uzia przy pejmwaniu kaej ecyzji. Pniewa wprwazan ich (i baskawian) jeneg

p rugim, glna liczba wzrastaa ziesiciu a wudziestu. W tym trzecim stadium rozwoju

gabinetw istniej ju pwane trunci.

Najbardziej widoczna - t trund zebrania wszystkich luzi w jenym miejscu, w tym samym niu i

tej samej gzinie. Jeen wanie wyjea 18, a tymczasem rugi nie wrci przed 21. Trzeci ma

zajte wszystkie wtrki, a czwarty nigy nie jest uchwytny prze 5 p puniu. Ale t tylk pcztek

kptw, gy skr ju raz ua si zebrad ich wikszd, kazuje si, e s t przewanie luzie

starzy, zgrzkniali, tpi i gusi. Stsunkw niewielu z nich wybran z myl, e s, b lub

kieyklwiek byli uyteczni. Prawpbnie wikszd z nich wybran p t, aby zjenad sbie

jakie strnnictw. Dlateg te lubi ni nsid tym, c si zieje na psiezeniach, strnnictwm

przez siebie reprezentwanym. Upaa wszelka tajnd obrad, a co gorsze - cznkwie zaczynaj

przygtwywad przemwienia. Wygaszaj mwy, a ptem pwiaaj przyjacim tym, c

wybraaj sbie, e pwiezieli. Ale im barziej ci jeynie reprezentatywni cznkwie pkrelaj

swje prawa, tym gniej inne strnnictwa magaj si wasnej reprezentacji. Twrz si grupy

wewntrzne i prbuj zyskad na sile przez br alszych zwlennikw. Oglna liczba wuziestu

zstaa signita i przekrczna. I wten spsb nagle gabinet wchzi w czwarte i statnie staium

swej historii. Pniewa w tym punkcie rzwju gabinetu (pmizy liczb 20 a 22 cznkw) cay

kmitet przechzi gwatwn przemian chemiczn, wzglnie rganiczn.

Istt tej zmiany atw wylezid i pjd. Przee wszystkim wych piciu cznkw, ktrzy si licz,

zbiera si uprzeni. Przy pwzitych ju ecyzjach nminalna egzekutywa niewiele ma rbty. I

w knsekwencji ustaje wszelki pr przeciw pwikszaniu si kmitetu. Wiksza liczba cznkw nie

straci wicej czasu, pniewa kae zebranie jest - w kaym wypaku - strat czasu. A zatem ania

strnnictw zaspkaja si chwilw, puszczajc ich reprezentantw, i mg upynd cae ekay,

zanim luzie zrientuj si, jak iluzryczneby ich zwycistw. Drzwi s szerk twarte, liczba

cznkw wzrasta 20 30, 30 40. Me si wkrtce zarzyd, e bzie ich nawet tysic. Ale

t nie ma znaczenia, pniewa gabinet przesta ju byd prawziwym gabinetem i zsta zastpiny w

swych awnych funkcjach przez jakie inne cia.

W histrii Anglii rlina ta picikrtnie przeywaa swj cykl yciwy. C prawa trun byby

wied, e pierwsze wcielenie gabinetu, angielska Raa Krnna - becnie zwana Izb Lrw -

skaaa si kieyklwiek zalewie z piciu cznkw. Rzeczywicie, kiey syszymy niej p raz

pierwszy, stracia na ju swj barziej intymny charakter, a liczba jej ziezicznych cznkw wahaa

si 29 50. Jej pniejszy wzrst izie jenak w parze z utrat wazy. W krgych cyfrach

liczya na 60 cznkw w r. 1601, 140 w r. 1661, 220 w r. 1760, 400 w r. 1850, 650 w r. 1911 i 850 w

r. 1952.

W ktrym punkcie teg rzwju pwsta cilejszy kmitet w nie arystkracji? Pwsta k r.

1257, jeg cznkwie nazywali si lrami Ray Krlewskiej i by ich mniej ni 10. Nie by ich

wicej ni 11 w r. 1378 i rwnie niewielu w r. 1410. Ptem, czasw panwania Henryka V,

zaczynaj si mnyd. Jest ich 20 w r. 1433, ptem 41 w r. 1504, a wreszcie a 172, zanim Raa

przestaje si zbierad. W nie Ray Krlewskiej rzwin si trzecie wcielenie gabinetu - Rada

Przyboczna - z pcztkw liczb 9 cznkw. Liczba ta wzrsa 20 w r. 1540, 29 w r. 1547 i


20/57

44 w r. 1558. Raa Przybczna rsa prprcjnalnie, w miar jak jej ziaalnd przestawaa byd

skuteczna. Liczya 47 cznkw w r. 1679, 67 w r. 1723, 200 w r. 1902 i 300 w r. 1951.

W nie Ray Przybcznej rzwina si kteria, czyli Raa Gabinetwa, ktra skutecznie przeja

ziaalnd pprzeniej k r. 1615. Kiey syszymy niej p raz pierwszy, liczba jej cznkw

wynsi 8. Nastpnie k r. 1700 pwiksza si 12 i 20 k. 1725 r. Raa Gabinetwa zstaanastpnie zastpina k r. 1740 przez wewntrzn grup, zwan t p prstu gabinetem. Jego

rzwj pkazuje nastpujca tabela:

GABINET BRYTYJSKI

Rok 1740 1784 1801 1841 1885 1900 1915 1935 1939 1943 1945 1949 1954

Liczba

cznkw5 7 12 14 16 20 22 22 23 16 20 17 18

Wiad z niej, e r. 1939 tczya si walka uratwanie tej instytucji; walka pbna prb, jakiepejmwan, aeby uratwad Ra Przybczn za czasw panwania krlwej Elbiety I. Zawa

si, e gabinet upanie k r. 1940, i by ju na jeg miejsce przygtwany wewntrzny gabinet

(skaajcy si z 5, 7 czy 9 cznkw). Jenake wynik naal jest wtpliwy. Mliwe p prstu, e

brytyjski gabinet wci jeszcze jest wan instytucj.

W prwnaniu z gabinetem brytyjskim gabinet Stanw Zjencznych przeciwstawia si niezwykle

zecywanie tej inflacji plitycznej. Mia n waciw liczb 5 cznkw w r. 1789, wci jeszcze

tylk 7 k r. 1840, 9 k 1901 r., 10 k r. 1913, 11 w r. 1945, a ptem - wbrew tradycji -

graniczy ich liczb znwu 10 w r. 1953. Czy ta prba graniczenia liczby cznkw, rzpczta w

r. 1947, pwiezie si na usz met, t wtpliwe. Wszelkie wiaczenia wskazuj na

niewracalnd pprzeniej tenencji. Na razie Stany Zjenczne (pbnie jak Gwatemala i El


21/57

Salvar) ciesz si pini paostwa gabinecie ekskluzywnym i rzeczywicie maj mniej ministrw

gabinetwych ni Nikaragua czy Paragwaj.

Jak wyglaj inne kraje w tym prwnaniu? Wikszd krajw ma gabinety, ktrych liczba cznkw

waha si pmizy 12 a 20. Birc reni pna 60 krajw, wizimy, e przekracza na 16;

najczciej sptykan liczb jest 15 (w siemiu wypakach) i 9 (take w siemiu).

Z pewnci najziwniejszym gabinetem jest gabinet Nwej Zelanii, psiaajcy jeneg tylk

przestawiciela, ktreg musi si przestawiad jak ministra rlnictwa, ministra lasw, ministra do

spraw Marysw, ministra penmcneg Urzu Pwierniczeg Marysw i Ochrny Krajbrazu.

Przewniczcy bankietuw Nwej Zelanii musi byd rwnie przygtwany na t, eby prsid grc

cisz, pniewa przemwi minister zrwia, minister zastpca premiera, minister do spraw

Twarzystwa Rzwju Paostwa, spraw Spisu Lunci i Departamentu Statystyki, Urzu

Majtkw Paostwwych raz Prpagany i Infrmacji. W innych krajach ta rientalna prfuzja jest

na szczcie rzaka.

Stuia na przykaembrytyjskim wykazuj, e punkt bezwau w ziaalnci gabinetu siga si,

gy glna liczba jeg cznkw przekrczy 20 lub me 21. Raa Krnna, Raa Krlewska, Raa

Przyboczna - wszystkie ne przekrczyy liczb 20 cznkw, kiey rzpcz si ich upadek. Obecny

gabinet brytyjski, cfnwszy si zna przepaci, jest bliski tej liczby. Na tej pstawie mglibymy

skaniad si wnisku, e gabinety - czy te inne kmitety - ktrych liczba cznkw przekrczya 21,

trac realn waz, a te znacznie wikszej liczbie cznkw ju j utraciy.

Jakie memy znaled zawalajce wyjanienie tej hiptezy? Musimy tutaj zecywanie rnid

stan faktyczny terii, symptm chrby. C najbarziej wicznych symptmw panuje

rbna rnica zao. Wiam, e zebranie liczce pna 20 uczestnikw zaczyna zmieniad swjcharakter. Na kaym kocu stu zaczynaj si tczyd sbne rzmwy. Chcc, aby g syszan,

uczestnik zebrania musi wstad. A skr ju wsta, trun mu pwstrzymad si wygszenia

przemwienia, chdby tylk z przyzwyczajenia. Panie przewniczcy - zacznie. - Sz, e mg bez

bawy sprzeciww stwierzid - a mwi t teraz na pstawie wuziestu piciu (a nawet niemal ju

wuziestu siemiu) lat wiaczenia - e musimy rzpatrzyd t spraw z najwiksz pwag.

Spczywa na nas grmna pwiezialnd, sir, a ja jak...

Pr teg caeg bektu becni tam luzie uyteczni -jeli w gle s tacy - zaczynaj psyad

sbie mae karteczki, na ktrych pisz: Zjez jutr ze mn lunch - umwimy si pniej.

C mg rbid inneg? Strumieo wymwy pynie bez koca. Mwca mgby rwnie brze mwid

przez sen. Kmitet, ktreg n jest najbarziej bezwartciwym cznkiem, przesta ju cklwiek

znaczyd. Skoczy si beznaziejnie. Umar.

T jest pewne. Ale krzenie teg przykreg zjawiska sigaj gbiej i zstay zbaane tylk czciw.

Zbyt wiele wanych czynnikw jest nieznanych. Jaka jest wielkd i jaki ksztat stu knferencyjneg?

Jaka jest renia wieku becnych? O ktrej gzinie rzpczyna si zebranie? W artykule

przeznacznym la laikw nie miaby sensu przytaczanie bliczeo, na pstawie ktrych znaczn

pierwszy, prbny, wspczynnik niewylnci. Wystarczy stwierzid, e ugie baania w Instytucie

Komitetologii doprowadziy krycia frmuy, szerk (jeli nie pwszechnie) przyjtej przez

znawcw zaganienia. Byd me naley jeszcze wyjanid, e baacze przyjli jak zaenie


22/57

umiarkwany klimat, ftele pkryte skr i wyski stpieo trzewci zebranych. W tych warunkach

wzr brzmi nastpujc:

=( )

+

gzie m znacza przecitn liczb cznkw rzeczywicie becnych; o - liczb cznkw pzstajcych

p wpywem strnnictw z zewntrz; a - przecitn wieku zebranych; d- legd w centymetrach

pmizy wma najalej siebie siezcymi uczestnikami zebrania; v- ild lat, ktra mina

czasu, kiey gabinet lub kmitet zebra si p raz pierwszy;p - cierpliwd przewniczceg,

mierzn wg skali Peaby; b - reni cinienia krwi trzech najstarszych uczestnikw, zmierzn na

krtk prze rzpczciem zebrania. Wwczasxznaczad bzie liczb cznkw rzeczywicie

becnych w mmencie, w ktrym skuteczne funkcjnwanie gabinetu, lub inneg kmitetu, staje si

wyranie niemliwe. T jestwanie wspczynnik niewylnci i ley n pmizy 19,9 a 22,4.

(Dziesitne znaczaj czciwe uczestnictw, t znaczy tych, ktrzy na czci zebrania s niebecni).

Bem byby szid na pstawie pbieneg sprawzenia teg rwnania, e nauka

komitetlgiczna znajuje si w zaawanswanym staium sweg rzwju. Kmitetlzy i

subkmitetlzy nie upieraj si przy tym, chdby z bawy prze utrat pracy. Ka raczej nacisk

na fakt, e ich baania zalewie si rzpczy i s wanie4 u prgu zumiewajceg pstpu.

Przyjmujc jenak wszelkie pprawki w zwizku z ich sbistym zaintereswaniem w tym wzglzie -

t znaczy yskntujc 90% teg, c mwi - spkjnie memy przyjd, e wiele jest jeszcze

zrobienia.

Mglibymy prawpbnie na przyka wynaled frmu krelajc ptymaln liczb cznkw

kmitetu. Mieci si na - wa zta liczba - gzie pmizy liczb 3 (przy ktrej nie mna zebradqurum) a w przyblieniu 21 (gy cay rganizm zaczyna gind). Wysunit interesujc teri, e

liczb t musi byd 8. Dlaczeg? Pniewa jest t jeyna liczba, ktrej zgnie unikny wszystkie

istniejce paostwa. Jakklwiek jenak na pierwszy rzut ka teria ta me wyad si atrakcyjna, buzi

na pewien pwany zarzut. Liczba 8 bya bwiem t liczbcznkw, ktr w swej Razie Stanu

pragn mied krl Karl I. A wiam, jak skoczy!


23/57

WOLA LUDU

albo

doroczne zgromadzenie powszechneWszyscy brze znamy pstaww rnic pmizy parlamentem angielskim a francuskim; rnic

t nalauj inne teg rzaju zgrmazenia, wywzce si kaeg z nich. Wszyscy zajemysbie spraw, e ta gwna rnica nie ma nic wsplneg z narwym temperamentem, lecz wynika

z ukau miejsc na sali zebrao.

Brytyjczycy, wychwani na sprtwych grach ruynwych, wchz swej Izby Gmin z uczuciem

luzi, ktrzy chtniej rbiliby c inneg. A jeli nie mg grad w glfa lub w tenisa, t mg

przynajmniej uawad, e plityka jest gr part na barz pbnych zasaach. Ale w takim

wypaku parlament buziby jeszczemniej zaintereswania, ni buzi. Wbec teg instynkt nakaza

Brytyjczykm stwrzyd wie przeciwne ruyny z szi i sziami liniwymi raz kaza im

ebatwad a wzajemneg wyczerpania.

Izba Gmin jest tak urzzna, e - w praktyce - kay jej cznek zmuszny jest pwiezenia si

p jenej lub rugiej strnie, zanim jeszcze zapzna si z pwienimi argumentami lub nawet (w

pewnych wypakach) zanim jeszcze wie si, c jest waciwie przemitem yskusji. O urzenia

uczn g, e naley walczyd na krzyd swjej ruyny, i t szczza mu wszelkieg namierneg

wysiku umysweg. Wliznwszy si na swj ftel p kniec przemwienia, wiekanie, w jaki

spsb argumentwad punktu, ktreg sze mwca.

Jeli mwca znajuje si p tejsamej c n strnie Izby, bzie wa: Dsknale! Braw! Jeli za

mwca jest kim ze strny przeciwnej, me spkjnie wad: Haoba!, lub tylk: O! Niec

pniej, byd me, bzie mia czas zapytad ssiaa, na jaki temat mianwicie tczy si ebata.Jenake, cile mwic, nie ma ptrzeby teg rbid. W kaym razie wie tyle, eby nie strzelid gla

wasnej bramki.

Luzie siezcy p przeciwnej strnie myl si cakwicie i wszystkie ich argumenty s zwykymi

bzdurami. I odwrotnie: ludzie siedzcy p tej samej strnie c n s prawziwymi mami stanu, a

ich mwy s szczeglnym pczeniem mrci, elkwencji i umiarkwania. Nie sprawia te

najmniejszej rnicy fakt, czy n sam stuiwa plityk w Harrw, czy te prbwa szczcia w

Aston Villa. W bywu szkach nauczy si, kiey naley wyawad krzyki rasne, a kiey belywe.

Ale system brytyjski zaley w zupenci rzkau miejsc. Gyby awy nie stay naprzeciw siebie,

nikt nie ptrafiby rnid prawy faszu, mrci gupty - chyba e czywicie wszystkiemuby si przysuchiwa. Ale suchanie wszystkieg byby mieszne, gy pwa przemwieo musi z

kniecznci zawierad same nnsensy.

We Francji ppenin pcztkw b, sazajc reprezentantw w pklu, wszystkich twarz

mwnicy. Mna by sbie wybrazid wynikajcy st niea, gyby nie by n pwszechnie znany.

Nie mna by utwrzyd napraw przeciwnych ruyn i nikt (bez suchania) nie mg rzec, ktry

argument by barziej przeknywajcy. Istniaajeszcze dalsza niewyga w tym, e wszystkie

przemwienia wygaszan p francusku - Stany Zjenczne mrze pwstrzymay si od

nalawania teg wzru. Ale nawet bez wzglu na trunci jzykwe system francuski jest

wystarczajc zy.


24/57

Francuzi nie psunli si a takiej statecznci, eby sazad luzi w przku alfabetycznym. Ale

pklista Izba pzwala na subtelne rzrnienie pmizy rzmaitymi stpniami prawicwci i

lewicwci. Nie ma tam wyraneg, brytyjskieg cicia si prawci za. Deputwany zwizany

jest plitycznie z panem Niejakim z lewej strny, lecz rwnczenie z panem Jakimtam z prawej

strny. C kt me zrbid w takiej sytuacji? C my pwinnimy zrbid, gyby si nawet mwi

p angielsku? C ni sami mg zrbid? Opwie brzmi: Nic.

Wszystk t jest pwszechnie znane. Mniej pwszechnie uznaje si jenak kapitalne znaczenie, jakie

uka miejsc ma w zastswaniu innych zebrao i zgrmazeo, mizynarwych, narwych i

lkalnych. C wicej, w zastswaniu zebrao bywajcych si wk stu, takich jak np.

Knferencja Okrgeg Stu. Chwila zastanwienia przekna nas tym, e Knferencja

Kwaratweg Stu byaby czym zupenie innym, a Knferencja Dugieg Stu - czym jeszcze

innym. Rnice te nie tylk wywieraj wpyw na ugd i zjaliwd yskusji, wpywaj take na

ecyzje (jeli si jakie pejmuje). Rzak tylk, jak wiemy, gswanie zwiercielaistt sprawy.

Na stateczn ecyzj ziauj rnrne czynniki, z ktrych jeynie kilka nas interesuje.

Winnimy jenake zwrcid uwag na t, e kniec kocw anej sprawie ecyuj w

rzeczywistci gsy blku centralneg. Nie jest t praw w Izbie Gmin, gzie nie puszczn

powstania takiego bloku. Ale na innych konferencjach centralny blok jest ogromnie wany.

Zasanicz w blk bejmuje nastpujce elementy:

a. Tych, ktrym nie ua si zrzumied aneg z memranw napisanych wczeniej i jeszczeprze wielma tygniami rzesanych wszystkim, ktrzy mieli byd becni.

b. Tych, ktrzy s zbyt gupi na t,eby w gle zrzumied bray. atw ich rzpznad,pniewa maj sknnd szeptania mizy sb: O czym ten facet gaa?

c. Guchych, ktrzy siez saniajc uch ni i mrucz: e te luzie nie mg mwidgniej.

d. Tych, ktrzy jeszcze na ranembyli zalani w trupa, zwlekli si z ka (nie wiam p c) zpiekielnym blem gwy i z przeknaniem, e i tak wszystk nie ma sensu.

e. Starcw, ktrych punktem hnru jest utrzymywanie brej frmy - czywicie lepszej nicaeg mnstwa tych mzikw. Przyszeem tutaj na piecht - szepcz. - Niele jak na

siemziesiciwuletnieg mczyzn, prawa?

f. Sabeuszy, ktrzy niewyranie biecali ppierad bie strny i nie wiez, jak z teg wybrnd.Zastanawiaj si na tym, czy lepiej pwstrzymad si gswania, czy uad chrych.

Pierwszym krkiem la pzyskania gsw centralneg blku jest zientyfikwanie i pliczenie jeg

cznkw. P knaniu teg, wszystk ju zaley miejsca, na ktrym usi. Najlepsza technika

polega na odkomenderowaniu znaneg i zaufaneg czwieka partii nawizania rzmwy z

wymieninymi typami z centralneg blku, zanim jeszcze zgrmazenie si rzpcznie. W tej

wstpnej pgawce zecywani zwlennicy winni starannie unikad wspminania gwnym

przedmiocie obrad. Powinni wyuczyd si przytcznych niej gambitw twarcia, pwienich

kategrii typw wymieninych wyej, a ktrych naturalnie zaliczaj si luzie z centralneg blku:

a. T tylk strata czasu fabrykwanie tych wszystkich kumentw. C mnie, wikszd znich wrzuciem ksza.


25/57


26/57

- Mj rgiWaverley, mam zaufanie paoskiegsu w tej sprawie. Susznie pan pwiezia, e

wnisek ju przesze.

- Och, rzeczywicie? N c, wyaje mi si, e jest wikszd... Lub me raczej pwinien bym

pwiezied...

- Dzikuj panu, Waverley, za wyraenie paoskiej pinii - mwi Staunch. - Ja myl kanie tak

sam, ale szczeglnie zaley mi na tym, eby pan si ze mn zgzi. Niczyjeg zania nie ceni tak

wysk jak paoskie.

Tymczasem Stury przechyla si, eby przmawiad z kimsiezcym w tylnym rzzie. W

rzeczywistci mwi z cicha: Jak si miewa paoska na? Wysza ju ze szpitala? Jenake kiey

wraca si z pwrtem, t p t, by wiaczyd, e luzie siezcy z tyu myl tak sam. Wnisek

ju tak jakby przesze. I zieje si tak rzeczywicie,jeli cay manewr przebiega zgnie z planem.

Pczas kiey przeciwnik zajmwa si pracwywaniem przemwieo i reagwaniem pprawek,

strna perujca wysz technik skncentrwaa swje wysiki na unieruchmieniu kaeg

uczestnika centralnego bloku pomizy wma sprytnymi ziaaczami. W krytycznej chwili

gswania pniesienie si rk p bu jeg strnach rzeczywicie zmusi niezecywaneg

nalawania teg gestu. Gyby przypakiem zasn, jak t si czst zarza cznkm centralneg

bloku z kategorii di e, jeg rk uniesie klega siezcy pjeg prawej strnie. T zasa

wprwazn jeynie p t, eby zapbiec uniesieniu bu rk piceg, wiam bwiem, e taki

gest wywywa niepane kmentarze.

W ten spsb przy tak zabezpiecznym centralnym blku wnisek zstanie przyjty znaczn

wikszci gsw, lub te rzucny, jeli taka bya intencja. Memy przyjd, e niemal w kaej

yskusyjnej sprawie, ktrej zaecywad ma wla luu, ecyuj luzie bcy cznkami

centralnego bloku. Dlateg szka czasu na przemwienia. Jena partia nigy si nie zgzi, a ruga


27/57

ju si zgzia. Pzstaje blk centralny, a jeg cznkwie ziel si na tych, ktrzy nie sysz teg,

czym si mwi, i na tych, ktrzy teg nie rzumiej, jeli nawet sysz. Dla zapewnienia sbie ich

gsw trzeba w pierwszym rzzie przykau innych, gsujcych p bu strnach kaeg z nich.

Ich gsami me wic rzzid przypaek. O ile lepiej byby, gyby - przeciwnie - rzzi nimi

zamierzony cel.


28/57

EKRAN OSOBOWOCIalbo

formua cocktailowaZasaniczym skanikiem techniki nwczesneg ycia jest ccktail party. Wszelkie kngresy

mizynarwe, naukwe i przemyswe bracaj si wk tej instytucji. Wiam, e te zebranias niemliwe bez jeneg przynajmniej przyjcia ccktailweg. Jenake tychczas zbyt ma

stuiw naukwych pwicn jeg funkcji i ewentualnej krzyci. Nasze wic czas, eby

wnikliwie rzwayd t zaganienie. C waciwie mamy zamiar signd, wyajc ccktail?

Na pytanie t mna pwiezied w rzmaity spsb i wkrtce kae si, e jen i t sam

przyjcie me suyd rzmaitym celm. Wybierzmy na chybi trafi jeen z nich i zbaczmy, w jaki

spsb mna g signd wiele szybciej i lepiej przy zastswaniu mety naukwej. Wemy na

przyka prblem ustalenia wzglnej wartci zgrmaznych tam sb. Memy przyjd, e ich

ficjalne stanwisk i pzycja w hierarchii specznej i urzniczej s ju znane. Ale jaki jest

rzeczywisty stpieo ich wanci w zwizku z prac, ktr, wyknuj? Czst si zarza, e mczynii kbiety penicy kluczwe funkcje nie piastuj najwyszych stanwisk ficjalnych. Ten fakt, e

wanie ni maj wpywy, kae si p kniec knferencji. O ile wicej nielibymy krzyci,

gybymy mgli cenid ich wand na pcztku! Ot w knaniu tej ceny me nam suyd

wielk pmc ccktail party, wyane w rugim niu trwania kngresu.

Dla celw naszych baao zakaamy, e pmieszczenia, w ktrym przyjcie ma si byd, istnieje

tylk jen wejcie. Przyjmujemy nastpnie, e caa impreza ma trwad wie gziny, weug czasu

paneg na zaprszeniach, a waciwie wie gziny i waziecia minut w rzeczywistci. Na

kniec przyjmujemy, e trunki kr swbnie p caej przestrzeni, ktr mamy rzprzzenia,

gy bar funkcjnujcy w wicznym miejscu zmieniby istt prblemu. Birc p uwag tewszystkie zaenia, jake mamy teraz cenid isttne znaczenie becnych tu gci w przeciwieostwie

do ich znaczenia teoretycznego?

Pierwszym znanym faktem, na ktrym memy przed nasz teri, jest kierunek, w ktrym czwiek

zwyk si pruszad. Wiemy, e przybywajcy gcie autmatycznie kieruj si ku lewej strnie salnu

recepcyjneg. w lewstrnny kierunek luzkiej fali ma interesujce, a czciw bilogiczne

wytumaczenie. Serce znajuje si (czy te, mwic cile, zaje si, e si znajuje) p lewej strnie

ciaa. Dlateg przy barziej prymitywnych spsbach wjwania pewneg typu tarczy uywan

sny lewej strny walczceg, ktry w prawej rcetrzyma bro fensywn. Nrmaln brni

fensywn by miecz nszny w pchwie. Pniewa miecz nalea zieryd w prawej rce, pchwmusia si nsid z lewej strny. A kiey nsi si pchw z lewej strny, stawa si rzecz fizycznie

niemliw sid knia z jeg prawej strny, chyba e chcia si usid twarz gna - czeg si

jenak nrmalnie nie praktykwa. Jeeli za siaae knia z lewej strny, chciae g mied te p

lewej strnie rgi, eby nie tamwad ruchu pczas siaania. Dlateg te rzecz naturaln i

waciw jest jezid lewstrn. Owrtna praktyka (przyjta w niektrych zacfanych krajach)

abslutnie nie gzi si z najgbszymi instynktami histrycznymi. Istta luzka, wlna

narzuconych jej arbitralnych zasad ruchu, kieruje si ku lewej strnie.

Drugim znanym faktem jest ten, e luzie wl bk pkju jeg rka. Wiad t chdby p

spsbie, w jaki zapenia si restauracja. Najpierw zajmwane s stliki ustawine p lew cian,pniej te w najalszym kocu sali, nastpnie te p praw cian, a na samym kocu (i t


29/57

niechtnie) te prku. Niechd luzka miejsca centralneg jest tak wielka, e zarz lkalu

czst w gle rezygnuje z zapenienia g; w ten spsb pwstaje to, co nazywamy parkietem do

taoca. Naley sbie jenak zad spraw, e ten spsb zachwania si me byd zmcny przez jaki

czynnik zewntrzny, jak np. wik na wspa z kien w gbi sali. Jeli jenak wyczymy katery i

lwce, restauracja bzie si zapeniad p wskazanej linii, strny lewej ku prawej.

Niechd zajmwania przestrzeni centralnej wywzi si z instynktw przehistrycznych.

Czwiek jaskiniwy, wchzcy bcej jaskini i niepewny przyjcia, pragn mied na wszelki

wypaek cian za plecami, a prze sb jeszcze niec miejsca walki. Prku jaskini czu si

zanat narany na atak. Dlateg sun p cianami jaskini, chrzkajc i ciskajc maczug. atw

zauwayd, e czwiek nwczesny pstpuje zupenie tak sam, mruczcp nsem i pprawiajc

krawat. Zasadnicza tendencja ruchu na cocktail party jest taka sama jak w restauracji. Ludzie

grmaz si z boku sali, jenake nie tu p cianami.

Jeli zestawimy te wa znane fakty, pr lewstrnny i sknnd unikania centrum, otrzymamy

bilgiczne wyjanienie zjawiska, ktre wszyscy zabserwwalimy w praktyce: t znaczy kierunek

pruszania si luzi zgny z kierunkiem ruchu wskazwek zegara. Mg byd lkalne pprawki i

odchylenia - kbiety b zbaczad, eby uniknd sb, ktrych nie znsz, lub z krzykiem


30/57

kchanie! rzucad si ku sbm, ktrych nie znsz jeszcze barziej - lecz gwny nurt fali biegnie

nieubaganie wk pkju.

Luzie, ktrzy c znacz, luzie, ktrzy swnie utrzymuj si na fali, trzymaj si jej nurtu

pynceg najsilniej. Pruszaj si za ruchem glnym z zachwaniem przecitnej szybkci. Ci,

ktrzy sprawiaj wraenie przyklejnych cian i zwykle zatpieni s w ywinej rzmwie zlumi sptykanymi c tyzieo, s nikim. Ci, ktrzy tcz si w ktach pkju, s niemiali i sabi. Ci,

ktrzy ku rkwi pkju, s ekscentryczni i pprstu gupi.

Nastpnym przemitem naszych stuiw jest pra, ktrej luzie przybywaj. Memy z zupenym

spkjem przyjd, e luzie, ktrzy c znacz, przyb czasie, ktry sami uznaj za pwieni.

Nie bzie ich wr tych, ktrzy le bliczyli czas trwania jazu i wbec teg zjawi si na ziesid

minut prze terminem, w ktrym przyjcie pwinn si rzpczd. Nie bzie ich wr tych, ktrym

zatrzymay si zegarki, wbec czeg wpaaj zyszani wtey, gy przyjcie prawie si koczy. Nie, ci

luzie, ktrych chcemy pznad, wybir pwieni chwil. Jaka t bzie chwila? Bzie t

czywicie czas krelny wma gwnymi warunkami. Nie b ni chcieli wejd na sal, pkinie zbierze si na niej d luzi, ktrzy by mgli bserwwad ich wejcie. Ale nie b chcieli take

przybyd wtey, kiey inne wane sby eszy ju (tak jak t zwykle rbi) na inne party. Dlateg

przybycie ich wypanie najwyej w p gziny p rzpczciu przyjcia i najwyej na gzin prze

jeg przewizianym kocem. Daje t nam rzpitd nasuwajc wnisek, e ptymalny czas

przybycia nastpi kanie trzy kwaranse p gzinie panej na zaprszeniu, na przyka 7.15,

jeli przyjcie ma si rzpczd 6.30. Istnieje tutaj pkusa stwierzenia, e krycie

ptymalneg czasu przybycia jest rzwizaniem caeg prblemu.

Niektrzy stuenci mgliby pwiezied: Mniejsza t, c stanie si pniej. Obserwuj rzwi

wejciwe ze stperem w rku i bziesz mia pwie. Barziej wiaczny baacz ptraktujejenak t sugesti z agn rwin. B kt me wiezied, czy sba przybywajca kanie

7.15 rzeczywicie miaa zamiar przybyd tej prze? Niektrzy mgli przyjd lateg, e nie zyli

wczeniej, chd pragnli byd 6.30. Inni mgli przyjd tej prze szc, e jest pniej, ni jest. Par

sb mg si zjawid nawet bez zaprszenia - gcie, ktrych czekiwan gzie inziej i w innym

dniu. A zatem, jakklwiek przyjmujemy wnisek, e luzie, ktrzy c znacz, pwinni przybyd

pmizy 7.10 a 7.20, ppenilibymy wielki b, uwaajc za sby wane wszystkich, ktrzy

przybywaj tej prze.

W tym staium naszeg planu baao musimy sprawzid i uzupenid nasz teri spsbem

wiaczalnym. Aby w peni zrzumied pr scjalny, pwinnimy uciec si techniki uywanej wlabratrium hyraulicznym. W zakazie teg rzaju uczny pragncy stwierzid, w jaki spsb

wa bzie pywad filar mstu, aje wy pyncej p pycie szklanej niec kszenili. Na szkle

umieszcza swj mel filaru. Nastpnie ftgrafuje z gry wzr zaznaczny klrwymi

strumyczkami wy. Ot chcielibymy znaczyd luzi uznanej wartci zebranych na ccktail party

- pofarbwad ich jak gyby kszenil - i sftgrafwad ichruch z galerii. Mna by przypuszczad, e

przeprwazenie baao p tej linii naptka trunci. Jenake na szczcie trzyman infrmacje

pewnej klnii brytyjskiej, w ktrej ju knan pfarbwania pewnych kazw luzkich.

Zarzy si mianwicie, e pewien awny gubernatr, mniej wicej st lat temu, usiwa namwid

gnych szacunku przestawicieli mskiej czci lunci, eby nsili czarny strj wieczrwy zamiastbiaeg. Jeg perswazja i przyka zawiy kmpletnie w stsunku kupcw, bankierw i


31/57

prawnikw, lecz z kniecznci musieli mu byd psuszni urznicy aministracji, ktrzy nie mieli w

tej sprawie wybru. W rezultacie ustalia si traycja, ktrej przestrzega si jeszcze zi. Wysocy

urznicy rzwi nsz si czarn, a wszyscy inni bia. N, a pniewa urznicy wci jeszcze si

licz w tym sbliwym speczeostwie, atw by baaczm prblemu lezid z galerii ich pruszanie

si p sali. C wicej, mna by sftgrafwad wzr weg pruszania si przy rzmaitych

kazjach, ptwierzajcy pisane tychczas terie i prwazcy nas kocweg krycia, ktre

memy teraz ujawnid.

Drbiazgwe bserwacje wiy pna wszelk wtpliwd, e czarne fraki przybywaj mniej

wicej pmizy 7.10 a 7.20; e kr w lew i psuwaj si wk pkju; e unikaj ktw i cian i

e nie zbliaj si rka. Dtychczas ich zachwanie si kanie pwiaa naszej terii. Ale

teraz zauwaylimy inne, nieczekiwane zjawisk. Dszeszy do pewnego punktu w dalekim,

prawym kraocu sali - c zaj im p gziny - zatrzymuj si w tym samym miejscu, maruzc przez

ziesid minut lub trch uej. Ptem nagle wychz. Dpier p ugim i uwanym stuiwaniu

zjd ftgraficznych zalimy sbie spraw, c znacza takie pstpwanie. Ta pauza

stwierzilimyw kocu - ma umliwid innym wanym figurm gnienie sb, ktre przybyy

7.10, i czekanie na te, ktre przychz 7.20. Rzeczywiste sptkanie si sb wanych nie zabra

wiele czasu. Kaa z nich chciaa tylk, aby wizieli j inni, na w, e tam bya. Kiey t nastpi,

rzpczyna si wrt, ktry w kaym wypaku koczy si 8.15.

Wiam teraz, e t, czeg nauczya nas bserwacja jeneg speczeostwa, mna zastswad do

kaeg inneg; a frmua jest atwa uycia. Aeby znaled luzi, ktrzy napraw c znacz,

naley pzielid (w myli) ca przestrzeo na kwaraty. Nastpnie pznaczad je literami lewej ku

prawej (pczwszy wejcia): A, B, C, D, E i F. Pnumerwad kwaraty wejcia a koca sali

1 8. Gzin, ktrej przyjcie ma si rzpczd, znaczamy liter H. Ostatni gd wyjzie

mniej wicej w wie gziny i waziecia minut p przybyciu pierwszych. Okrelimy t jak: H +

140. Znalezienie luzi, ktrzy napraw c znacz, jest teraz zupenie prste. S t luzie

zgrupwani w kwaracie E/7 pmizy H + 75 a H + 90. Najwaniejsz sb ze wszystkich bzie ta,

ktra sti w samym rku grupy.

Stuenci zaj sbie spraw, e wand tej frmuy zaley teg, aby nie bya na pwszechnie

znana. Dlateg tred teg rzziau naley uwaad za pufn i trzymad j w zupenej tajemnicy.

Stuenci scjlgii musz zatrzymad te infrmacje la siebie. Szerka publicznd nie pwinna ich

czytad p anym warunkiem.


32/57

WIELKIE FINANSE

albo

punkt zaniku zainteresowaniaLuzie, ktrzy znaj si na wielkich finansach, nale wch kategrii: tych, ktrzy sami psiaaj

lbrzymie frtuny, i tych, ktrzy nie maj ani grsza. Dla rzeczywisteg milinera milin funtw jestczym realnym i atwym pjcia. Dla uczneg matematyka lub wykawcy eknmii

(przyjmujc, e baj ni waciwie umieraj z gu) milin funtw jest statecznie czym rwnie

realnym c tysic, pniewa nikt z nich nigy nie psiaa anej z tych sum. Ale wiat jest peen

luzi, ktrzy mieszcz si pmizy tymi wiema kategriami, ktrzy nie maj pjcia milinach,

lecz brze umiej liczyd w tysicach, i t wanie z nich skaaj si gwnie kmisje finanswe.

Rezultatem tego stanu rzeczy jest zjawisk czst ju bserwwane, lecz nigy t nie zbaane.

Mna by je nazwad Prawem Trywialnci. Mwic pkrtce, znacza n, e czas spzny na

rzpatrywaniu aneg punktu zaganienia jest wrtnie prprcjnalny sumy, ktr chdzi.

Skr si na tym zastanwid, trzeba przyznad, e stwierzenie, jakby praw t nigy jeszcze nieby baane, jest niezupenie suszne. Dknan ju pewnej pracy na tym plu, lecz baania te szy

rg, ktra prwazia nik. Baacze zakaali, e najwiksz wag pwinn si przykaad

klejnci, w jakiej rzpatruje si punkty przku zienneg. Zakaalinastpnie, e najwicej czasu

pwica si na mawianie pierwszych siemiu punktw, nastpne punkty za przechz ju

automatycznie. Rezultat jest brze znany. Drwiny, z jakimi przyjt czyt ra Guggenheima na

knferencji w Muttwrth, mna by wwczas uwaad za przesane, jenake wszelkie alsze

yskusje na ten temat zaway si wykazywad, e jeg krytycy mieli susznd. Stracn cae lata na

baania, ktrych pstawwe zaenia byy bne. Zajemy sbie teraz spraw z teg, e klejnd

w przku ziennym ma mniejsze znaczenie, przynajmniej tyle, ile tyczy t teg prblemu.

Uwaamy take, i r Guggenheim mia szczcie, e ua mu si uciec w kalesnach, tak jak t

zrbi. Gyby mieli si przestawid swje nzne argumenty na pniejszej knferencji we

wrzeniu, sptkaby si z czym wicej ni z rwin. Oniesin by wraenie, e umylnie zabiera

wszystkim czas.

Jeli wic mamy knad w tych baaniach jakieg pstpu, musimy zignrwad t wszystk, c

uczynin tychczas. Musimy zaczd pcztku i w peni zrzumied spsb, w jaki rzeczywicie

pracuje kmisja finanswa. Na uytek masweg czytelnika mna t przestawid nastpujc, w

formie dramatycznej:

Przewniczcy: Przechzimy teraz Punktu Dziewiteg. Zreferuje g nasz skarbnik, Mr McPhail.

Mr McPhail: Ley prze panem, sir, ksztrys reaktra atmweg, uwiczniny w zaczniku H

raportu podkomisji. Jak pan wizi, glny prjekt i plany zstay zaakceptwane przez prfesra

McFissin. Cakwity kszt wyniesie 10 000 000 funtw. Przesibircy, panwie McNab i McHash,

sz, e prace pwinny zstad ukoczne w kwietniu 1963 r. Nasz knsultant, inynier McPee,

strzega jenak, e pwinnimy liczyd si z ich ukoczeniem najwczeniej w pazierniku. Pgl ten

ppiera znany gefizyk, r McHeap, pwujc si na prawpbn kniecznd palwania

funamentw. Plan gwneg buynku ley prze panem - patrz zacznik IX- a jego odbitka na stole.

Z przyjemnci uziel wszelkich alszych infrmacji, jakich zaaj cznkwie kmisji.


33/57

Przewniczcy: Dzikuj za paoskie wyczerpujce bjanienie prpnwaneg planu, panie

McPhail. Prsz teraz becnych tu cznkw wyraenie swjeg zania.

W tym miejscu musimy kniecznie przerwad i zastanwid si na tym, jakieg zania mg byd

cznkwie kmisji. Przypudmy, e jest ich jeenastu, cznie z przewniczcym, lecz wyczywszy

sekretarza. Z tych jeenastu cznkw czterech - cznie z przewniczcym - nie wie, co to jestreaktr. Trzech spr pzstaych nie rientuje si, czeg n suy. A z tych, ktrzy t wiez,

zalewie wch ma niejasne pjcie, ile pwinien ksztwad. Jenym z nich jest Mr Isaacsn, rugim

Mr Brickwrth. Kay z nich me c na ten temat pwiezied. Przypudmy, e Mr Isaacsn mwi

pierwszy.

Mr Isaacson: N c, panie przewniczcy, ja wlabym mied niec wicej zaufania naszych

przesibircw i knsultanta. Gybymy przee wszystkim zwrcili si prfesra Levi i

gybymy zawarli kntrakt z panami Daviem i Gliatem, bybym pewniejszy teg caeg planu. Pan

Lyon-Daniels nie zabieraby nam czasu enerwujcymi przypuszczeniami na temat zwki w

ukoczeniu prac, a r Mjesz Bullrush pwieziaby nam efinitywnie, czy palwanie bziepotrzebne czy nie.

Przewniczcy: Jestem pewien, e wszyscy umiemy cenid trsk pana Isaacsna wyknanie tej

pracy w mliwie najlepszy spsb. Ale zaje mi si, e jest ju trch za pn na t, eby

pwywad nwych racw technicznych. Przyznaj, e zasaniczy kntrakt musi jeszczezstad

ppisany, ale wyalimy ju barz pwani sumy. Jeli rzucimy pray, za ktre ju zapacilimy,

bziemy musieli zapacid rugie tyle.

(Inni cznkwie mrucz ptakujc).

Mr Isaacson: Chciabym, eby mje uwagi zstay zaprtkwane.

Przewniczcy: Oczywicie. Zapewne Mr Brickwrth ma w tej sprawie c pwiezenia?

Ot Mr Brickwrth jest tutaj baj jeynym czwiekiem, ktry wie, czym mwi. Wiele miaby

pwiezenia. Nie ma zaufania krgej sumy 10 000 000 funtw. Dlaczeg t ma ksztwad

wanie tyle? Dlaczeg musi si burzyd stary buynek, eby zrbid miejsce na nwy funament?

Dlaczeg tak wielk sum przeznaczn na nieprzewizianewyatki? I kt t w gle jest ten

McHeap? Czy t ten sam, ktreg w zeszym rku zaskary Twarzystw Naftwe Trickle an

Drieup? Ale Brickwrth nie wie, czeg zaczd. Jeli zacznie mwid bitce planu, inni

cznkwie kmisji nie ptrafi jejczytad. Musiaby zaczd wyjanienia, czym w gle jestreaktr, a nikt nie chciaby si przyznad, e teg jeszcze nie wiezia. Lepiej nic nie mwid.

Mr Brickworth: Nie mam nic do powiedzenia.

Przewniczcy: Czy kt jeszcze z cznkw kmisji chce zabrad gs? Dsknale. A zatem mg

przyjd, e plany i ksztrys zstay zatwierzne? Dzikuj. Czymg ppisad zasaniczy kntrakt

w imieniu panw? (Pmruk zgy). Dzikuj. Memy teraz przejd Punktu Dziesiteg.

Wliczajc kilka sekun na szeleszczenie papierami i rzwijanie wykresw, czas pwicny Punktwi

Dziewitemu wynsi kanie wie i p minuty. Zebranie przebiega sprawnie. Ale niektrym z jeg

uczestnikw jest trch gupi w zwizku z Punktem Dziewitym. Zastanawiaj si w uchu, czy


34/57

isttnie kazali w tym wypaku swj wand. Jest ju zbyt pn, eby kwestinwad schemat

reaktra, pragnliby jenak - zanim zebranie biegnie koca - zaemnstrwad, e s przytmni i

sknale wiez, c si tu zieje.

Przewniczcy: Punkt Dziesity. Pmieszczenie na rwery la urznikw. Otrzyman ksztrys

panw Bger i Wwrm, ktrzy pejmuj si wyknad t prac za sum 350 funtw. Plany i

specyfikacje le prze wami, panwie.

Mr Softleigh: Panie przewniczcy, ta suma jest z pewnci zbyt wyska. Wiz, e ach ma byd z

aluminium. Czy ach azbestwy nie byby taoszy?

Mr Holdfast: Zgazam si z panem Sftleigh c sumy, lecz ach - moim zdaniem - pwinien byd zcynkwaneg elaza. Sz, e pmieszczenie mgby ksztwad 300 funtw, alb nawet jeszcze

mniej.

Mr Daring: Pszebym jeszcze alej, panie przewniczcy. Wtpi, czy t pmieszczenie jest

rzeczywicie ptrzebne. I tak rbimy ju zbyt wiele la naszych urznikw. Kpt z tym, e ni nigy

nie s zawleni. Nastpnym razem zachce im si garay.

Mr Holdfast: Nie, nie mg tutaj pprzed pana Daringa. Wyaje mi si, e pmieszczenie jest

knieczne. Mam tylk wtpliwci c materiau i ksztw...

Dyskusja yw si rzwija. Suma 350 funtw mieci si sknale w pjciu wszystkich. Kay ptrafite sbie unacznid wygl pmieszczenia na rwery. Dlateg yskusja trwa czterzieci pid minut,


35/57

a jej mliwym wynikiem jest zaszczzenie jakich 50 funtw. Cznkwie zebrania wygnie

rzpieraj si w krzesach z uczuciem brze spenineg bwizku.

Przewniczcy: Punkt Jeenasty. Napje rzewiajce pawane na zebraniach Pczneg

Kmitetu Opieki Specznej. Miesicznie 35 szylingw.

Mr Softleigh: Jakie napje paje si przy tych kazjach?

Przewniczcy: O ile wiem, t kaw.

Mr Holdfast: T znaczy, e rcznie wyniesie t - zobaczmy - 21 funtw?

Przewniczcy: Wanie tyle.

Mr Daring: Dprawy, panie przewniczcy, zastanawiam si, czy t suszne. Jak ug trwaj te

zebrania?

Teraz rzpczyna si jeszcze barziej zajaa yskusja. Wr cznkw kmisji mg byd tacy, ktrzy

nie wiz rnicy pmizy azbestem a cynkwanym elazem, lecz kay z nich zna si na kawie -

wie, c t jest, jak pwinn si j rbid, gzie j naley kupwad - i czy w gle naley j kupwad.

Ten punkt przku zienneg cznkwie kmisji mawiaj gzin i kwarans, a zakocz -

prszc sekretarza atkwe infrmacje i pstanwi rzstrzygnd t spraw na nastpnym

zebraniu.

W tym miejscu nasuwa si pytanie, czy jeszcze mniejsza suma - 10 alb 5 funtw - zajaby Kmisji

Finanswej prprcjnalnie wicej czasu. Teg - trzeba przyznad - wci jeszcze nie wiemy.

Tymczasem musimy jd wnisku, e istnieje punkt, w ktrym nastpuje zupene wrcenie

zaganienia, pniewa cznkwie kmisji sz, e suma nie jest gna ich uwagi. Baania musz

zmierzad w kierunku ustalenia punktu, w ktrym t wrcenie nastpuje.

Przejcie ebaty na temat 20 funtw (gzina i kwarans) ebaty na temat 10 000 000 funtw

(wie i p minuty) jest rzeczywicie gwatwne. Tym barziej interesujce byby ustalenie

kaneg punktu, w ktrym n zachzi. C wicej, psiaaby t znaczenie praktyczne.

Przypudmy na przyka, e punkt zaniku zaintereswania reprezentuje suma 15 funtw. Wwczas

skarbnik, majc na przku ziennym punkt mwicy sumie 26 funtw, mgby zecywad si na

przestawienie g w wch punktach, z ktrych jeen tyczyby 14, a rugi 12 funtw, c

przynisby wyran szcznd czasu i wysiku.

Wnioski w tym stanie rzeczy mog byd zalewie prwizryczne, istnieje jenak pewien pw, aby

przypuszczad, e punkt zaniku zaintereswania reprezentuje suma, ktr kay pszczeglny cznek

kmisji straciby bez blu w wyniku zakau lub ktr mgby zapisad na cel brczynny. Baania po

tej linii, przeprwazne na wycigach i w kaplicach metystw, mgyby zaprwazid alek w

kierunku rzwizania prblemu. O wiele wiksza trund pwstaaby, gybymy prbwali kryd

kany punkt, w ktrym ana suma staje si zbyt wyska, eby niej w gle yskutwad.

Jenake jen wyaje si jasne: mianwicie e czaspwicny yskusji na 10 000 000 funtw i

na 10 funtami jest waciwie taki sam. W kaym razie ustalny becnie czas wch i p minut nie

jest kany, istnieje pewna jeg rzpitd - gzie pmizy wma a czterema i p minutami -

ktra wystarcza mwienia zarwn najwikszych, jak i najmniejszych sum.


36/57

Wiele jeszcze baao zstaje przeprwazenia, lecz rezultaty kocwe - po ich opublikowaniu -

b z pewnci grmnie interesujce i przynis luzkci natychmiastw krzyd.


37/57

PLANY I BUDOWLE

albo

gmach administracyjnyKay, kt baa instytucje luzkci, brze zna typwy test, weug ktreg mna ustalid

znaczenie pszczeglneg urznika. Ild rzwi, ktre naley przejd, liczba jeg sbistychsekretarzy, liczba aparatw telefnicznych na jeg biurku - te trzy cyfry wzite razem z grubci

ywanu w centymetrach ay nam prsty wzr, zgazajcy si niemal na caym wiecie. Jest spraw

mniej znan, e ten sam rzaj bliczeo stsuje si, lecz na wrt, do samej instytucji.

Wemy na przyka rganizacj wyawnicz. Wyawcy kazuj - jak wiemy - siln tenencj ycia

w chatycznym niechlujstwie. Przybysza, ktry zwraca si ku prawpbnemu wejciu,

wyprwaza si na zewntrz i prwazi wk blku, pprzez zauek i trzy knygnacje schw.

Zaka baawczy jest z reguy usytuwany pbnie, na parterze czeg, c by niegy mem

prywatnym; walca si rewniana sieo prwazi st baraku z falistej blachy, w ktrym by

niegy gr. A czy wszyscy nie znamy - co wicej - wyglu mizynarweg ltniska? Kieywynurzamy si z samltu, wizimy (p prawej lub p lewej) wysk buwl tczn

rusztowaniem. Potem stewardessa prowadzi nas do baraku z azbestowym dachem. Nawet przez

chwil nie przypuszczamy, e mgby byd inaczej. Z chwil kiey buwa gmachu zstanie

ukoczna, ltnisk zstanie przeniesine gzie inziej.

Wspomniane instytucje -jakklwiek barz ywtne i pruktywne - pracuj w tak pych i

prwizryc

Documents

C. Northcote Parkinson - Prawo Parkinsona albo w pogoni za postępem - 1971 (zorg)