BOSNA I HERCEGOVINA

  UVOD

Bosna i Hercegovina je zemlja u obliku srca koja leži u srcu jugoistočne Evrope. Ovdje se istočne i zapadne civilizacije susreću, ponekad sukobljavaju, ali češće pojačavaju i obogaćuju jedna drugu kroz dugu i fascinantnu historiju. 

            Bosna i Hercegovina je dugačko ime za zemlju koja se prostire samo na 50000 km2. Sjeverni i centralni dio zemlje zove se Bosna , a ime vjerojatno potiče od stare indo-evropske riječi "bosana" što znaci voda a koje Bosni ne nedostaje. Južni region oko drevnoga Huma, kojim je vladao Herceg Stjepan Kosača, kasnije je nazvan Hercegovina kada su to područje zauzeli Otomanski osvajači. 

            Možda ono što je posjetiteljima danas važnije da znaju je, da je Bosna i Hercegovina zapanjujuće lijepa zemlja sa nepreglednim nizom prirodnih pejzaža, kultura, tradicija i izrazito ljudi. I po onome starom klišeu "ljudi čine mjesto"- Bosna i Hercegovina može biti ponosna na svoju gostoljubivost , te postupanje prema gostu kao da je član porodice. A znamo da se porodica nosi u srcu.

U ovom maturskom radu pokušat ću da prikažem  prirodne i društvene potencijale Bosne i Hercegovine te njihov odraz na ekonomsku sliku stanovništva, a naravno i ekonomske predispozicije koje u sebi nose.

 

 

 

 

 

 

 

1.    GEOGRAFSKI POLOŽAJ, GRANICE I VELIČINA BIH

 

Bosna i Hercegovina (BiH) je smještena u srcu jugoistočne Evrope, na Balkanskom poluotoku. BiH zauzima ukupnu površinu od 51.129 kvadratnih kilometara, što predstavlja oko dvije trećine površine koju ima, naprimjer, Irska. Graniči sa Hrvatskom na sjeveru i zapadu, i Srbijom i Crnom Gorom na istoku

Slika 1. Geografski položaj Bosne i Hercegovine 3

Morska obala koja se pruža duž 20 kilometara na jugu, pruža zemlji pristup Jadranskom moru. BiH je većim dijelom planinska zemlja, sa Dinarskim Alpama koje se pružaju duž zapadne granice. Na sjeveru se nalazi plodna ravnica pogodna za poljoprivredu, uz granicu sa rijekom Savom. Središnji, istočni i sjeverozapadni dijelovi zemlje obiluju šumama. Hercegovina, koja se nalazi na jugu, više je mediteranska po svom karakteru i klimi.

2.    PRIRODNO I DRUŠTVENO-GEOGRAFSKE ODLIKE

 

2.1.         Reljef i geološka građa 

            Reljef BiH veoma je različit, kako po izgledu,tako i po starosti i načinu postanka. Najveći dio reljefa BiH cine planine različite visine ( niske,srednje i visoke). Ostali dio je ravničarski, a čine ga djelovi Panonske nizije, velikih kotlina i rječnih dolina, kao i uzak pojas Jadranskog primorja. Različit izgled i odlike reljefa rezultat su duge geološke istorije,od paleozoika do vremena u kojem živimo. Taj vremenski period traje oko 600 miliona godina. Snažni unutrašnji pokreti u zemljinoj kori,neke djelove zemljine kore su izdigli a neke spustili. 

Slika br.2. Reljef Bosne i Hercegovine 3

U uzdignute spadaju planine,a u spuštene kotline, duboke riječne doline. Tektonske procese pratila je često I snažna vulkanska aktivnost, pa razlikujemo površinske i podzemne oblike vulkanskog reljefa. Nekadašnju vulkansku aktivnost pratilo je stvaranje ležišta ruda metala. Značajnu ulogu za stvaranje kraških polja pored kraškog imaju i tektonski procesi. Kraški oblici reljefa posebno su razvijeni u dinarskom prostoru.Razlikujemo povrsinske i podzemne kraske oblike reljefa. Medju znacajnije povrsinske kraske oblike ubrajamo kraska polja. 

Najpoznatija kraška polja u BiH su: Livanjsko, Popovo, Gatačko, Nevesinjsko, Kupreško, Glamočko. U najznačajnije podzemne kraške oblike ubrajamo pećine i jame. Najpoznatije pećine u BiH su: Vjetrenica kod Zavale u Popovom polju, Glavicanska kod Srbinja, Orlovacka kod Pala. Visoke planine u novijoj geoloskoj istoriji bile su pod ledom. Krećući se

niz padine planina lednici su vršili snažnu eroziju, pri čemu su nastajala udubljenja – cirkovi u visim i valovi u nizim djelovima planina. Ove oblike reljefa nazivamo ledničkim, a jezera koja se nalaze u tim udubljenjima ledničkim jezerima. U ravničarskim, dolinskim i kotlinskim prostorima reke se često  izlevaju iz korita i tako nastaju fluvijalni oblici reljefa,koji mogu biti akumulativni i erozivni. Radom talasa na obali Jadranskog mora nastali su abrazioni oblici reljefa. Umeksim stjenama nastale su uvale i zatoni, a u tvrdjim nastali su klifovi, potkapine i sljunkovite plaze.

2.2.         Klimatske i hidrološke odlike 

S obzirom na spečifican geografski položaj i reljef, klima Bosne i Hercegovine je dosta složena pa se mogu razlikovati tri zasebna dijela, s više ili manje izraženim granica oblastima i to: 

1. Na jugozapadu - mediteranska, odnosno maritimna klima, 

2. U srednjem dijelu - kontinentalno-planinska, odnosno alpska klima,  

3. Na sjeveru - umjereno kontinentalna, odnosno srednje evropska klima. 

Osnovna slivna područja u BiH su:

Crnomorski sliv:

neposredni sliv rijeke Save (5506 km2);

sliv rijeke Une sa Koranom i Glinom u BiH (9130 km2);

sliv rijeke Vrbas (6386 km2);

sliv rijeke Bosne (10457 km2);

sliv rijeke Drine u BiH (7240 km2).

Slika br.3. Hidrografske odlike Bosne i Hercegovine 3

Jadranski sliv:

sliv rijeke Neretve u BiH ( zajedno sa slivom Trebišnjice 10110 km2);

sliv rijeke Trebišnjice;

sliv rijeke Cetine u BiH (2300 km2).

Slika 2. Glavni slivovi u Bosni i Hercegovini

Od ukupne površine BiH, 38.719 km2 ili 75,7% gravitira rijeci Savi, odnosno Dunavu i Crnom moru, a slivu Jadranskog mora 12.410 km2 ili 24,3%,

 

2.3.        Pedološke i vegetacijske odlike

 

Mozaik tla u Bosni i Hercegovini se dijeli na dvije velike grupe: na automorfna tla i hidromorfna tla. Razlika među njima je u tome što se kod automorfnog tla pojavljuje samo oborinska voda kao faktor nastanka, a kod hidromorfnih tla u stvaranju pedološkog sloja učestvuju površinske i podzemne vode; slivne i poplavne. Ova tla se moraju odvodnjavati.

Automorfna tla su najrasprostranjenija u Bosni i Hercegovini. Ona mogu biti razvijena ili nerazvijena,sa debljim ili tanjim humusnim horozintom, javažnijim slojem u tlu , ispod kojeg leže dublji slojevi tla u kojima je manje organskih materija i njihovih produkata. U nerazvijena zemljišta spadaju: kamenjari, sirozemi, te koluvijalno tlo .

 

Ilirski florni elementri su najznačajniji za Bosnu i Hercegovinu. Među njima ima dosta endemskih vrsta, koje govore o starosti flore. Ovi elementi su naročito izraženi u planinskoj flori. Iz tercijarne flore ostali su relikti u Podrinju, tj. Oko Višegrada, u kom prostoru je poznati endem Pančićeva omorika, a poznati endemi i sa Čvrsnice, Prenja i Čibulje. Specifična flora na serpentinskoj geološkoj podlozi u sjeveroistočnoj i istočnoj Bosni, u kojoj ima endemskih i reliktnih vrsta. 

U ravničarske i nizijske predjele sjevroistčne Bosne prodiru i dakijaskoponetski florni elementri, koji imaju stepski karakter. Neke naše vrste prelaze i na Apenisnki poluotok.

 

2.4.        Broj stanovnika, prirodno kretanje, ekonomska struktura i prostorni raspored

Prema popisu iz 1991. godine, BiH je imala 4.377.033 stanovnika. Broj Muslimana (kasnije pod imenom Bošnjaci) je bio 1.902.956 odnosno 43.47% stanovništva Bosne i Hercegovine, 1.366.104 su bili Srbi ili 31.21% stanovništva, Hrvata je bilo 760.852 odnosno 17.38% stanovništva BiH, kao Jugoslaveni se deklariralo 242.682 ljudi ili 5.54%, a 104.439 stanovnika BiH (2,38%) su činili ostali i nepoznati.

NOVIJU ISTORIJU

Godina

1948

1953

1961

1971

1981

1991

2000

Broj

2.563.767

2.847.459

3.277.948

3.746.111

4.124.256

4.354.911

3.591.618

Tabela br.1. Stanovništvo BiH kroz historiju 3

Religijska podjela uglavnom slijedi etničku podjelu: 88% Hrvata su katolici, 90% Bošnjaka su muslimani, a 99% Srba su pravoslavci.

Podaci su se od tada znatno promijenili jer je u ratu poginulo oko 100 tisuća ljudi po najnovijim procjenama, a pola stanovništva se preselilo. Prema podacima iz CIA fact book iz 2000. godine, BiH ima 4.025.000 stanovnika a etnički sastav je bio sljedeći - 48%Bošnjaci, 37.1% Srbi, 14.3% Hrvati i 0.6% ostali.

 

2.5.        Urbanizacija

 

Dolaskom A-U , ali i nešto ranije , počeo se u BiH izgrađivati željeznički i cestovni saobraćaj čime su stvoreni uslovi za podizanje novih urbanih središta, proširenje i modernizacija starih. Pojavom industrijalizacije , koja je počela za vrijeme turske uprave, proces urbanizacije je ubrzan i dobija nove vidove. Novi mali rudarsko – industrijski centri urbanog tipa: Breza, Ugljevik, Kreka, Kakanj, Zavidovići, Drvar, Teslić, Lukavac, te manji urbani centri sa željezničko-cestovnim pravcima: Ostrožac, Jablanica, Čapljina, zatim Kalinovik, Bosansko Grahovo, Han Pijesak i dr. 

 

Postepeno mnoga gradska naselja i urbani centri poprimaju evropska obilježja ipri čemu se ne gubi muslimansko-orijentalni karakter starih naselja. I dalje u Bosni i Hercegovini preovlađavaju manji gradovi u kojima ne živi više od 20 %  od ukupnog stanovništva Bosne i Hercegovine. Mnoga seoska naselja prerastaju u gradska i prigradska sa mješovitim tipom naselja : urbano – ruralnim.

 

Urbanizacija u BiH je , kao što smo ranije naveli , starog porijekla. Međutim , urbanizacija u savremenom smislu intenzivno se razvija u Bosni i Hercegovini tek poslije Drugog svjetskog rata. Ona se kvalitativno i kvantitativno razlikuje od ranijih tipova urbanizacije. Urbana industrijalizacija i elektrifikacija, depopulacija ruralnih / seoskih predjela i naslja, širenje saobraćajne mreže i razvijanje moderne proizvodnje , izazvali su naglo širenje gradova ili urbanizaciju dotada agrarnih pejsaža.  Tako je u Bosni i Hercegovini 75 % stanovništva deagrarizirano. Ipak, samo 33 % stanovnika živi u gradovima , odnosno 42 % nepoljoprivrednog stanovništva živi u selu. Veći BiH centri su: Sarajevo, Banja Luka, Mostar, Tuzla , Bihać , Zenica. 

 

Također postoji mnogo gradova u kojima je stepen industrijalizacije visok, a to su: Goražde, Čajniče, Visoko, Ilijaš, Hadžići, Vareš, Zenica, Vitez, Novi Travnik, Živinice, Gračanica, Odžak, Bosanski Brod, Banovići, Zavidovići, Lukavac, Maglaj, Vakuf itd.

 

 

 

Od gradova sa razvijenim uslužnim djelatnostima možemo izdvojiti: Trebinje, Ljubuški, Mostar, Lištica, Brčko, Vlasenica, Gradačac, Kladanj, Olovo, Jajce, Tuzla, Sarajevo, Banja Luka , Foča, Doboj, i još mnogo drugih gradova širom Bosne i Hercegovine.

 

Slika br.4. Panorama grada Sarajevo 3

 

Sarajevo je glavni grad Bosne i Hercegovine  i njen najveći urbani, kulturni, ekonomski i prometni centar, glavni grad Federacije Bosne i Hercegovine i sjedište Sarajevskog kantona, koje prema procjenama ima 429,672 stanovnika. Kroz grad protiče rijeka Miljacka , a u neposrednoj blizini grada je i izvorište rijeke Bosne, sa popularnim izletištem Sarajlija, Vrelom Bosne. Oko grada su olimpijske planine:Jahorina, Bjelašnica, Igman, Treskavica i Trebević, koji su posebno tokom zimskih mjeseci omiljena izletišta Sarajlija i turista iz cijeloga svijeta.

3.    EKONOMSKO – GEOGRAFSKE ODLIKE

 

3.1.         Opće odlike privrede ( trenutno stanje privrede i BDP, razvoj privrednih sistema kroz historiju, pad standarda nakon rata, tranzicijski problemi, privatizacijski tokovi itd. )

            Bosna i Hercegovina je uz Makedoniju bila najsiromašnija republika u SFRJ. Poljoprivreda je uglavnom bila u privatnim rukama, ali posjedi su bili mali i neprofitabilni, dok se hrana uglavnom uvozila. I danas se vide posljedice centralnog planiranja privrede, a glavna je nevolja prevelik broj radnika u industriji. Za vrijeme socijalizma u BiH je forsirana teška i vojna industrija, pa je republika imala velik dio jugoslavenskih vojnih postrojenja. Tri godine ratovanja uništile su bosansku privredu i infrastrukturu, pa je proizvodnja pala za 80%. Nakon 1995., proizvodnja se malo oporavila 1996-98., ali rast se znatno usporio 1999. godine. 

BDP je i dalje duboko ispod razine 1990. godine. Nezaposlenost je 2002. godine iznosila 40%. Teško je tačno ocijeniti stanje privrede, jer iako oba entita obavljavaju svoje statistike, statistike za cijelu državu su ograničene. Osim toga, službene statistike se ne bave sivom ekonomijom, koja je vrlo prisutna u cijeloj zemlji i u svim segmentima društva. Prema procjenama iz 2003. godine BDP iznosi otprilike $24.31 milijardi, a raste 3,5% godišnje. BDP

po glavi je $6.100. 

Po sektoru, 13% BDPa otpada na poljoprivredu, 40.9% na industriju, te 46.1% na servisne djelatnosti. 40% radnika je nezaposleno. Glavni poljoprivredni proizvodi Bosne i Hercegovine su: žito, kukuruz, te razne vrste voća i povrća. Glavne industrijske grane su: proizvodnja čelika, ugljena, željeza, automobilska industrija, tekstilna industrija, proizvodnja duhana, namještaja i prerada nafte. 

  Glavni partneri za izvoz su Italija (29%), Hrvatska (18.5%), Njemačka (17.3%), Austrija (9.3%) i Slovenija (6.7%). Glavni partneri za uvoz su Hrvatska (24.3%), Slovenija (15.5%), Njemačka (13.6%), Italija (12%), Mađarska (7.6%), i Austrija (6.6%).

} 1.1.        Poljoprivreda

Poljoprivredne površine u BiH zauzimaju oko polovine ukupne zemljišne površine BIH, i iznosi 2.523.000 hektara (ha), od čega je 1.589.000 obradivih površina i 1.020.000 oranica. Kvantitativni pokazatelji o razmjerama ovoga resursa pokazuju da u BIH po jednom stanovniku dolazi 0,36 ha obradivih površina što je svrstava u donji prag zemalja koje ulaze u krug prosječno bogatih ovim prirodnim resursom.

Poljoprivredni je sistem dio ukupnog poljoprivrednog ambijenta, pa se stanje u njemu odražava i na ovaj sektor. Uz brojne reforme koje su provedene u BIH, ipak nisu se pokazale dovoljnim da se izradi jedan jedinstven ekonomski prostor.

Unutar ukupne ekonomije i nakon nekoliko godina po okončanju rata, poljoprivreda BIH je i dalje ostala opterećena brojnim problemima i još ne pokazuje jasnu viziju vlastitog društvenog razvoja. Donošenjem nekoliko krovnih zakona i uspostavom institucija ona postepeno gradi poljoprivredni okvir, ali i dalje ostaje sa brojnim problemima zbog nedefinisanih mjera podrške domaćoj proizvodnji koje treba ispuniti.

Nasuprot zakočenoj primarnoj poljoprivrednoj proizvodnji u bitno povoljnijem položaju nalazi se ukupna prehrambena prerađivačka industrija. Unutar nje stvoreni su značajni privredni subjekti, bez obzira na to, veza ove industrije sa domaćim sirovinskim miljeom nisu niti definisane niti sistemski regulisane. Tako da izostaju njeni visoko potrebni efekti u ozdravljenju poljoprivredne proizvodnje.

Rezultat toga je da imamo nerazvijen i udaljen poljoprivredni sektor od industrije, što se odražava i na :

neuređenost zemljišta za jače razvojne akcije

visok tehnološki zaostatak za Evropom

visok nivo neobrađenih oraničnih površina

prekomjerna ovisnost o uvozu tuđe hrane.

Sve navedeno navodi na zaključak da nedostaje definirana politika, naspram vanjskog privrednog ambijenta, u kojem bi trebao da se odvija vlastiti poljoprivredni razvoj. Do tog razvoja moguće je doći samo zakonskim i institucionalnim reformama u sektoru.

Uz nenadoknadive životne gubitke rat u ovoj zemlji nanio je štetu i privrednom životu. Naime, procjenjuje se da je ukupna ratna šteta iznosila između 50-70 milijardi USD, a od toga na poljoprivredu otpada negdje oko 6,5 milijardi USD. Gotovo najveći problem obnovi poljoprivrednog sektora u BIH predstavlja činjenica da je ostalo jako mnog mina i drugih eksplozivnih sredstava, pa se prema procjenama WB procjenjuje da će biti potrebno oko 7,5 milijardi USD za čišćenje terena od mina.

Zatim u minolom ratu uništeni su ili nestali organizacijski sistem funkcionisanja privrede:

nestala je ili je prestala sa radom većina zadruga

nestali su poljoprivredno industrijski kombinati, a sa njima kanal plasmana za poljoprivredne proizvode

naučno istraživačka djelatnost je stvarno nestala.

1.2.        Rudarstvo

Rudarstvo je na teritoriji Bosne i Herecegovine veoma stara privredna grana.Ona se bazira na pojavi ruda i minerala,a oni su vezani za geološku podlogu geološku istoriju zemljine kore na teritoriji Bosne i Hercegovine. Za pojave metaličnih mineralnih sirovina veže se magmatski ciklus Zemljine kore. Faze magmatskih ciklusa na teritoriji Bosne i Hercegovine odvijale su se geološkim epogama počevši od starijeg paleozoika,preko mlađeg paleozoika,trijasa,jure i krede ili mezozoika,nastavljale se kroz kenozoik i njegove periode i epohe:paleogen i neogen.

U terenima u kojima dominiraju magmatske stijene:intruzivne, efuzivne i žične , razvila se metalogenija crnih i obojenih metala, zatim rijetkih metala.

Nemetali: ugljevi , nafta , zemni gas i drugi nemetali javljaju se u sedimentnim stijenama Bosne i Hercegovine:ugalj u pretežno jezerskim naslagama neogena.

Neke metalične rude se javljaju kao pretaložene u malađim naslagama, nego što su naslage u kojima su primarno formirane. To su neka ležišta željeznih ruda i boksita. Ipak većina metalogenije je vezana za magmatske stijrne , a kaustobioliti (ugalj, nafta,zemni gas) za sedimentne naslage.

Na teritoriji Bosne i Hercegovine pojava rudarenja i metalurgije počela,kao što smo ranije naveli, u metalnom dobu , posebno bakarnom i željeznom. Dakle,od prvog mileniuma st.e. pa do danas na teritoriju Bosne i Hercegovine se istražuju i vade rude i otvaraju rudnici. Rudarstvo je dalo osnovu za razvoj zanatstva u početku , a kasnije za razvoj industrije,

U toku poslijeratnog razvoja rudarstva u Bosni i Herecegovini intezivno se eksploatirao ugalj jer je on bio osnovni izvor energije. Istraživanja su vršena na nalazištima željezne rude,olovno-cinkanih ležišta i bakra. Od nemetala istraživana su i eksploatirana ležišta kvarca,kaolina,feldspata i građevinskog materijala.Posebno je razvijena proizvodnja uglja,a vršile su se istrage na naftu i druge mineralne sirovine.

Na teritorijama Bosne i Hercegovine postojerudne oblasti za sve vrste ruda. Tako se rudne oblasti željeza nalaze na području Vareša i Ljubije. Na više mjesta nalaze se pojave željeznih ruda,ali se zbog malih utvrđenih rezervi ne eksploatiraju. Otvoren je rudnik na planini Radovan.Pojava manganove rude kod Čevljanovića nije dovedena do eksploatacije,jer je u rudi nizak sadržaj korisne supstance.

 

Ruda mangana se nalazi i eksploatira kod Bosanske krupe u Bužimu. Hromne i nikalne rude su još u fazi istraživanja. Obojeni metali: olovo , cink , boksit su neprekidno istraživani i zbog utvrđenih eksploatacionih rezervi otvarani su novi rudnici i proširivani stari.Tako je na području Srebrenice otvoren rudnik olova i cinka Sase , u kojem je otvoren pogon za obogaćivanje rude. U vareškoj rudnoj zoni nalazi se polimetalno ležište sulfidnih ruda sa baritom,nalazište olovno cinkanih ruda. Olovna ruda se javlja i u Olovu i njegovoj okolini,gdje su bile srednjovjekovne rudarske jame. Značajna su ležišta boksita na području Vlasenice , Bosanske Krupe , Bešpelja i Mostara. Dosadašnja istraživanja bakarne rude nisu dala takve rezultate da bi se za te rude ostvarili rudnici. Ležišta žive nalaze se u Draževićima u blizini Srednjeg,ali rudnik nije otvoren zbog slabe prođe na međunarodnom tržištu. 

Pored metalnih mineralnih sirovina Bosna i Hercegovina je bogata nalazištima nemetala među koje se ubrajaju:dolomiti. Krečnjaci , mermeri , gline , kvarci pjesci ,laporci , te bentoniti i feldspati. Za industriju su još važni: barit , azbest , magnzit i dr. Barit se ekploatira u Kreševu i Velikoj Kladuši. Za potrebe vatrostalne industrije eksplatira se magnezit i za njega je otvoren rudnik u Kladnju. Azbest kao vatrostalni materijal eksploatira se iz serpentinita kod Bosanskog petrova Sela. Jedini rudnik kamene soli je u Tušnju gdje se vrši podzemna eksploatacija. Pored navedenih, u Bosni i Hercegovini postoje i ležišta i pojave nuklearnih sirovina . te plemenitih metala (zlata i srebra) kao i rijetkih metala. Njihova važnost je višestruka.Rudarska proizvodnja skupa sa energetskim potencijalima čini osnov cjelokupnoj industriji,najpropulzivnijoj privrednoj grani. 

 

 

1.3.         Energetski potencijali Bosne i Hercegovine

Osnovni energetski potencijali u Bosni i Hercegovini potječu od vodnih snaga kojima ona obiluje i fosinih ugljeva / mrki ugalj i ligni /, kojima je također bogata. Drugi oblici energetskih izvora, kao što su sunčeva energija, nuklerna energija, geotermalna energija još nisu primjenjivi u našoj državi, što ne znači da se kasnije neće pojavljivati kao i ostali oblici energije. 

Hidroenergetski potencijal je regenerativan, odnono obnovljiv i dolazi otuda što se Bosna i Hercegovina nalazi kao ostali dijelovi Europe i posebno Mediterana, u zoni kružnog kretanja vode oceana atmosfera – kopno – ocean. Ranije smo naveli da se na njenu teritoriju izluči godišnje 61,5 milijardi m kubnih / padavinske vode , te da rijekama otječe 43 milijarde metara kubnih. Bosna i Hercegovina je prema vrijednosti hidropotencijala po kvadratnom kilometru površine među najbogatijim zemljama u Europi. Po energetskom potencijalu, glavne rijeke su: Neretva, Trebišnjica, Una sa Sanom, Bosna, Drina i Vrbas. U Bosni i Hercegovini postoje hidroelektrane u onim područjima koja su po procjeni najbolje locirana za prozvodnju hidroenergije. U četri glavna sliva izgrađene su hidroelektrane i to na Neretvni: Jablanica ; HE Grabovica, HE Salakovac i HE Mostar sa ukupnom instaliranom snagom 144-113-210-59,5 ili ukupno 736,5MW. Za prosječan koeficijent 2,75 odnosa instalirane snage i proizvodnje na Neretvi proizilazi da gosišnja proizvodnja energije ovih hidroelektrana, prema gruboj procjeni iznosi cca 1 800 000 MWh. 

Preko polovine od ukupne energije zadnjih godina proizvode termoelektrane. Na teritoriji Bosne i Hercegovine nalaze se četri termoelektrane ; TE Ugljevik sa 300 MW, TE Tuzla sa 779 MW, TE Kakanj sa 568 MW  TE Gacko sa 300 MW. Ove elektrane su podignute na bazi uglja pretežno lignita koji se nalazi u blizini i nije ga potrebno transportirati. One za razliku od hidroelektrane veoma zagađuju vazduh i vodu, ali i hidroelektrane zbog akumulacionih jezera , potapaju znatne obradive i druge površine, a donekle mjenjaju i klimatsko-hidrološke i biopedoške prilike u basenima akumulacije i u njihovim neposrednim slivovima 

1.4.         Industrija 

Počeci industrijske proizvodnje datiraju još iz perioda osmanske uprave na teritoriji Bosne i Hercegovine,da bi se intezicnije nastavio razvoj za vrijeme austrougarske uprave.

Slika br.5. Gigant drvne industrije Bosne i Hercegovine „ KRIVAJA “ 3

Bosna i Hercegovina ima sve prirodnogeografske i sicijalno ekonomske uslove za razvoj industrije. Već smo naveli njenu sirovinsku bazu,kojoj dodajemo:energetske izvore , saobraćajne i tržišne uslove. Za vrijeme autrougarske okupacije industrija Bosne i Hercegovine je bila dodatak industriji Austrije i Mađarske.Tada se se razvijale drvna

industrija, crna metalurgija, industrija duhana i vađenje uglja. Austriji  je bila potrebna Bosna i Hercegovina i kao tržište za njene proizvode,pa se nije trudila da u njoj razvija prerađivačku industriju.

Slika br.6. Željezara u Zenici 3

Iste tendencije su nastavljane i za vrijeme stare,bivše Jugoslavije. Brže se tada razvijala bazna i ekstativna industrija a znatno sporije prerađivačka. Tokom II svjetskog rata industrija je gotovo uništena. Već 1947.g. industrijska proizvodnja je bila veća za 13% od proizvodnje u 1939. god.Tokom poslijeratnog perioda pojavile su se mnoge industrijske grane koje ranije nisu postojale:metaloprerađivačka, elektroindustrija, proizvodnja motora i motornih vozila,proizvodnja aviona,a napredovale su i stare industrijske grane:crna metalurgija i proizvodnja uglja,drvna industrija, industrija celuloze i papira. Ako bi indeks industrijske proizvodnje označili sa 100, onda bi isti u 1980.go. bio 2 675.

Ali ako bi se uzeo u obzir i indeks industrijalizacije,koji se  dobije poređenjem društvenog proizvoda industrije i poljoprivrede,onda je on iznosio u 1980. god. 4,5% što je gotovo duplo manje nego u industrijski razvijenim zemljama. U tim zemljama industrija zapošljava do 20% ukupnog broja stanovnika,dok je u Bosni i Hercegovini manje od 10%.U ukupnoj proizvodnji industrije,učešće savremenih grana,kao što su: elektronska , hemijske, metaloprerađivačke , je nedovoljno,kao i učešće specijalizovane visokoserijske industrijske proizvodnje.Slabosti industrije Bosne i Hercegovine su i te što je nedovoljno teretorijalno zastupljena,što je slabo povezana sa inostranim tržištem,a slaba je i tehnička saradnja sa inostranim partnerima. Posljednjih godina,da bi se prevazišli industrijski zastoji,formirani su veliki industrijski kombinati kao na primjer: Unis,Soko,Šipad,Energoinvest, Rudarsko-metalurški kombinat Zenica.Koksno-hemijski kombinat Lukavac kod Tuzle.

 

1.4.1.      Crna metalurgija

Crna metalurgija ima u Bosni i Hercegovini dugu tradiciju.Bosna je bogata osnovnim sirovinama,energetskim potencijalima i radnim resursima koji su uvjetovali pojavu i uslovili razvoj crne metalurgije na njenom tlu gotovo svim epohama ljudske historije. U oblast vareša ,Fojnice i u oblasti Sane u Bosanskoj krajini još za vrijeme Turaka postojali su majdani i postrojenja gdje se topilo željezo i proizodio čelik. Već tada se proizvodila određena količina čelika,pa se računa da je  u momentu okupacije ukupna proizvodnja čelika iznosila oko 5 000 t godišnje. Već 1891. podiže se visoke peći u Varešu, a iduće godine čeličana i valjaonica u Zenici. Tek poslije II svjetskog rata naglo se u Bosni i Hercegovini razvija crna metalurgija. Glavni centar crne metalurgije postaje zenica, u čijoj blizini se nlaze rudnici željeza,drugih pomoćnih sirovina,voda i energija,a i središnji položaj u tadašnjoj državi je uvjetovao da se baš  u Zenici locira centar crne metalurgije. Isto tako je locirana i izgrađena željezara u Ilijašu

namijenjena proizvodnji sirovog željeza za livnice. Geološke rezerve u rejonima Vareša , Ljubije , planine radovan i Jablanice iznosi oko 700 miliona tona željezne rude iz koje se može izvaditi 300 miliona tona željeza, a to može predstavljati osnovu za proizvodnju 400 miliona tona čelika. Rudnici željezne rude vareš, Ljubija,Radovan i Tovarica , zatim tona čelika.Rudnici željezne rude Vareš, Ljubija,Radovan i Tovarnica, zatim rudnik krečnjaka Doboj,željezara Zenica, Ilijaš i Vareš objedinjeni su u jedinstven proizvodni kompleks koji se zove Rudarsko-metalurški kombinat Zenica.

 

1.4.2.      Metalna industrija

            Uz metalnu industriju  obradićemo metaloprerađivačku djelatnost,mašinogradnju i proizvodnju saobraćajnih sedstava. Počeci prerade metala ežu u daleku prošlost na teritoriji Bosne i Hercegovine. Posebno preko zanatske proizvodnje i manufakture. U Varešu,Kreševu i Ljubiji izgrađivale su se metalne prerađevine u obliku poljoprivrednih sprava i alata,građevinskih potreba,potreba naoružavanja. Dolaskom austrougarske uprave,na tržištu se pojavljuje i industrijski proizvod u većim  količinama koji su stranog porijekla. Tokom međuratnog perioda sporo se razvijala metalna industrija i proizvodili su se prostiji metalni proizvodi,pretežno poljoprivredne alatke.Poslije rata, u prvim godinama,nije se metalna industrija značajnije razvijala.Međutim u pedesetim godinama metalna industrija postaje veoma propulzivna i naglo se razvija.Od ukupnog broja zaposlenih u industriji petina radnika je zaposlena u metalnoj industriji. Njeni proizvodi postaju dominirajući u industrijskoj proizvodnji uopšte. Iz oblasti mašinoprerade proizvode se odlivci sirovog liva, odlivci od gvožđe , raznih alati , ekseri, gvozdena konstrukcija ,peći ,metalne elektrode,kuglični valjkasti i igličasti ležajevi,konstrukcije za građevinarstvo. U oblasti mašinogradnje uvedena je proizvodnja: mašina radilica,mašina za građevinartvo,poljoprivrednih mašina,pisaćih mašina,a u sferi saobraćajnih sredstava.motori,putnički automobili.traktori,bicikli.računarski strojevi,teretni i ostali specijalni vagoni.Ovako velik asortiman raznih proizvoda,većinom 

 

 

 

1.5.        Saobraćaj

Bosna i Hercegovina ima značajan položaj u transportno-komunikacionom sistemu Balkana i južne Evrope. Shodno svom položaju ona nastoji da se i u domenu transporta i komunikacija što brže priključi razvijenim zemljama Evrope i svijeta u čemu i postiže određene rezultate.

U posljednjih nekoliko godina investirana su značajna sredstva u obnovi u ratu uništenih i porušenih transportnih kapaciteta, objekata i saobraćajnica, a planira se i izgradnja novih

cestovnih i željezničkih pravaca. Postojeća saobraćajna infrastruktura u BiH je locirana uglavnom oko centralne ose; sjever-jug duž rijeka Bosne i Neretve, i u smjeru zapad-istok paralelno r. Savi. Na ovim potezima locirana je glavnina privrednih i prirodnih resursa. kao i stanovništva BiH. U posljednje vrijeme evidentni su napori i uspjesi BH i tijela međunarodne zajednice da se međunarodni transport postupno ali sigurno normalizira.

 

1.5.1.      Cestovni saobraćaj

Cestovni transport ima veoma veliki značaj u privrednom sistemu BiH. Oko 90 % robe i putnika u BiH obavi se cestovnim transportnim sredstvima. Cestovni transport u BiH je gotovo u potpunosti privatiziran, i zahvaljući tome, sa gledišta korisnika usluga, došlo je do poboljšanja ponude i kvaliteta prijevoza, kako u domaćem tako i u međunarodnom prijevozu. Prostorna distribucija transportnih kapaciteta u cestovnom transportu je zadovoljavajuća budući da gotovo u svakom većem mjestu u BiH postoje preduzeća koja nude usluge u prijevozu robe, putnika ili specijalne prijevoze u domaćem i međunarodnom cestovnom prometu. 

Slika br.7. Ceste i željeznice koje prolaze kroz Bosnu i Hercegovinu 3

Najznačajnji cestovni pravci kroz BiH su: 

-          Hrvatska-(Bos.Šamac/Brod/Županja/Orašje)-Doboj/Tuzla-Zenica-Sarajevo- Mostar-Ploče (R Hrvatska).

-          R Hrvatska- Bihać-Banja Luka-Doboj-Tuzla-Bijeljina-Bos.Rača/Zvornik,

-          Banja Luka-Jajce-Travnik-Zenica-Sarajevo-Goražde-Višegrad-(Jugoslavija).

1.5.2.      Željeznički saobraćaj

Željeznički prijevoz u BiH obavljaju dva operatora-javna preduzeća: Željeznice Federacije BiH sa sjedištem u Sarajevu i Željeznica Republike Srpske sa sjedištem u Banja Luci. Za upravljanje željezničkom infrastrukturom osnovana je Željeznička BH javna korporacija. Ukupna dužina željezničkih pruga iznosi 1031 km, čemu treba dodati i industrijske kolosijeke do svakog značajnijeg proizvodnog kapaciteta. Ovo željezničkim operatorima daje mogućnost direktnog pristupa u preuzimanju i isporuci svih masovnih vrsta robe.

 

1.5.3.      Pomorski i riječni saobraćaj

Prijevoz roba iz i u BiH morskim putem odvija se preko Luke Ploče (Hrvatska). Kapacitet luke je oko 5 mil tona/god. Uskoro se očekuje da se poboljšaju uvjet za odvijanje robnog prometa rijekom Savom, posredstvom luke u Brčko Distriktu i pristaništima u Bos. Šamcu,Bos. Brodu i Bos. Gradišci. U domenu riječnog saobraćaja, prvenstveno u luci 'Brčko' postoje značajne mogućnosti za povećanje prometa i unapređenja ukoliko bi se u njezinu modernizaciju uložila određena sredstva. Luke u Pločama i Brčkom, kao i pristaništa na r. Savi imaju relativno dobre plovne, željezničke i cestovne veze prema unutrašnjosti zemlje kao i prema inozemstvu.

 

1.6.         Turizam 

Slika br.8. Promotivni filmovi kroz Bosnu i Hercegovinu „logo“ 3

 

Bosna i Hercegovina predstavlja veoma zanimljivu turističku destinaciju, što je rezultat geografskog položaja, izuzetnih prirodnih ljepota, kulturno-historijskih vrijednosti i pogodnih klimatskih uvjeta/uslova. Na području Bosne i Hercegovine vijekovima su se ukrštale različite kulture, religije i tradicije, što daje dodatnu vrijednost kreiranju specifičnog turističkog proizvoda i obogaćuje ponudu. Zahvaljujući svemu ovome, Bosna i Hercegovina posjeduje brojne prirodne i ljudskim radom i aktivnošću stvorene mogućnosti za razvoj različitih vrsta turizma. 

Slika br.97. Nevjerovatno arheološko nalazište „ BiH dolina piramida “ u Visokom 3

- Planinski: Olimpijske planine Bjelašnica, Jahorina, Igman i Trebević, Vlašić kod Travnika su veliki resursi u funkciji razvoja zimskog turizma i sportske rekreacije.

- banjski: banje na Ilidži kod Sarajeva, u Fojnici, Kiseljaku, Tesliću, Tuzli, Olovu, Srebrenici, Višegradu,Tesliću predstavljaju bogatstvo termalnih izvora radioaktivne i mineralne vode koji su još u ranomhistorijskom periodubile predmet eksploatacije u svhu liječenja.

- primorski: Neum sa 270 sunčanih dana u godini je bosanskohercegovački izlaz na Jadransko more kojisvojom okolinom (Mostar, Stonski zaljev, Hutovo blato) pruža jedinstvene šanse za odmor i rekreaciju.

- religijski: Međugorje je nakon pojavljivanja Djevice Marije postalo moderan centar vjerskog turizma saizgrađenim kapacitetima, infrastrukturom i ostalim sadržajima; Prusac, Jajce, te monogobrojni vjerski ikulturni spomenici četiri religije (islam, katolicizam, pravoslavlje) koji na ovim prostorima vijekovimaegzistiraju u savršenom skladu 

- lovni i ribolovni: očuvanost prirode, bogatstvo rijeka, jezera, razne vrste divljači predstavljaju izuzetnuturističku atrakciju 

- kongresni turizam: Sarajevo, Zenica, Tuzla, Bihać, Banja Luka, Mostar.

Slika br.6. Arheološki park: Kamene kugle Zavidovići, Zavidovići 3

Na području općine Zavidovići do danas je pronađeno oko 50 kamenih kugli koje se nalaze na 11 različitih lokacija. Fenomen kamenih kugli je rijedak u svijetu. Osim Kostarike i Meksika mnoge su pronađene i u Bosni i Hercegovini. Najveća koncentracija, sa više od 20 kugli, pronađena je u selu Grab, udaljenom 2 km od Zavidovića.

 

 

1.7.        Bankarstvo

 

Agencija za bankarstvo BiH ističe da banke u BiH nemaju rizičnih vrijednosnih papira i drugih finansijskih instrumenata te da je njihova stabilnost još uvijek osigurana visokim likvidnim rezervama.

 

Otpornost bankarskog sistema osigurana je i zakonskim mjerama Agencije, vezanim za minimalnu likvidnost i adekvatnost kapitala i visokom stopom obavezne rezerve koje banke moraju držati kod 

Centralne banke  BiH  (CBBiH).      

         

Uz to, kako se dodaje, propisi koji reguliraju rad bankarskih institucija u BiH su u određenim

segmentima strožiji nego u zemljama visoko razvijenih ekonomija.Banke u BiH, kako se kaže

se u saopćenju Agencije za bankarstvo BiH, posluju čisto kao komercijalne banke, imaju zdrav portfelj i u pravilu nisu imale aktivnosti na međunarodnom finansijskom tržištu. 

            Sa 31.augustom ove godine 29 posto aktive je u novčanim sredstvima, što je značajno više od propisanih minimuma. Stopa adekvatnosti kapitala, sa 30.junom je bila 16,5 posto, što je duplo više od osam posto minimalnog zahtjeva po međunarodnim standardima (zakonom propisana minimalna stopa adekvatnosti kapitala u BiH iznosi 12 posto). To upućuje na zaključak da je bankarski sistem u BiH adekvatno kapitaliziran, a struktura bilansa banaka i sistem upravljanja rizicima omogućavaju bankama u BiH da sve svoje obaveze prema klijentima uredno izvršavaju, čak i u slučaju dodatne krize i na domaćem financijskom tržištu, kaže se u saopćenju Agencije za bankarstvo BiH. Agencija ističe da je bankarski sektor u BiH zdrav te da bankarska kriza u svijetu za sada nije izazvala direktne refleksije u BiH iz razloga što su banke majke banaka u BiH regionalne i nisu značajno aktivne na internacionalnom tržištu. 

 

 

1.8.        Trgovina i međunarodna razmjena

Trgovina je veoma stara djelatnost. Na prostoru Bosne i Hercegovine ima tragova o trgovačkoj djelatnosti još iz prahistorije. Neki arheološki nalazi iz metalnog doba govore o importu raznih proizvoda iz mediteranskih i srednjoevropskih prostora, nađeni su i proizvodi iz naših predjela na prostorima Balkanskog poluostrva i šire. U srednjem vijeku odvijala se trgovina između mediteranskih - jadranskih gradva i rudarskih središta srednje Bosne. 

Veliki broj naselja iz pred turskog perioda ima oznaku trgovišta, a za vrijeme turske uprave "pazar". Proizvodi iz Bosne za vrijeme osmanske vlasti stizali su do zemalja bliskog i srednjeg istoka, a preko dubrovačkih trgovaca i do zemalja Sredozemlja, srednje i zapadne Evrope. Za vrijeme Austrougarske monarhije razvila se trgovačka djelatnost između Bosne i zemalja Austro-ugarske monarhije i drugih zapadnoevropskih zemalja. Trgovačka aktivnost, ali nešto smanjena, odvijala se između dva rata, da bi se poslije Drugog svjetskog rata znatno razvila i to u sve dvije osnovne forme: unutrašnju i vanjsku trgovinu. U unutrašnjoj se razvijala kako detaljistička, tako i grosistička trgovina. Tokom poratnog razvoja zapažaju se ćetiri faze u razvoju trgovine i trgovačke mreže: admnistrativni perod od 1947, do 1953.god., period novog privrednog sistema 1953-1965, koji je odstupio od strogo administrativnog modela trgovine, zatim period privrednili reformi 1965, do 1971.god. kada su prometne organizacije dobile poslovnu samostalnost u posredovanju između prizvođaća i potrošača. U tom periodu se stvaraju velike integrarne organizacije trgovine, koje su objedinjavale trgovinu, ugostiteljtvo, turizam, poljoprivredu i dr. djelatnosti. Stvarani su kombinati proizvodno-trgovinskog tipa: UPI u Sarajevu, Hepok u Mostaru, AIPK Banja Luka, PTK Tuzla i dr. 

Kombinati su objedinjavali robni promet i poljoprivredu, a imali su i spoljno trgovinsku funkciju. 

U periodu poslije 1971. pa do sticanja nezavisnosti, trgovina se odvijala u uslovima pojačane vanjsko-trgovinske djelatnosti i povezivanja na liniji: proizvođači - veleprodaja - maloprodaja i proizvođači - maloprodaja. U ovom periodu nije se bitno mijenjala struktura prometa na malo. U ukupnom prometu na malo u 1988. dominiraju prehrambeni proizvodi, zatim tekstilni, tečna goriva i maziva, te metalni proizvodi i dr. 

 

Tokom posljednjeg perioda raste i spoljnotrgovačka aktivnosti privreda Bosne i Hercegovine. Izvoz se orjentira u gotovo sve dijelove svijeta, ali najviše prema istočnoevropskim zemljama, gotovo polovina, zatim u razvijene zemlje Imanje od trećine/, te u zemlje u razvoju /ispod četvrtine/o Uvoz roba sa inostranih tržišta se u periodu 1980 - 1988. znatno mijenja tako da u uvozu preovlađuju materjali za reprodukciju, a opadaju sredstva rada. 

 

 

 

1.8.1.      Izvoz Bosne i Hercegovine

 

Tokom cijele 2007. godine Bosna i Hercegovina bilježi dvocifrene stope rasta izvoza na mjesečno (M/M). U prvih devet mjeseci u 2007. godini, izvoz je porastao za 18,54 procenta u odnosu na prvih devet mjeseci u 2007. godini. Ukupan izvoz proizvoda iz Bosne iHercegovine je povećan za 317,86 miliona KM, čime je ukupan izvoz za prvih devet mjeseci premašio iznos od 2 milijarde KM. Od 97 glavnih grupa izvoznih proizvoda prema  harmonizovanom sistemu kodova, u BiH je u deset grupa izvoznih proizvoda  skoncentirano je 74,72 procenta ukupnog izvoza BiH. U prvih devet mjeseci, najznačajniji izvoz iz Bosne i Hercegovine ostvaren je izvozom : Drveta i proizvoda od drveta (HS:44), Aluminija i proizvoda od aluminija (HS:76), Mineralnih goriva i električne energije (HS:27), Namještaja i opreme (HS:94), te  Mašina, aparata i mehaničkih uređaja (HS:84). Izvoz ovih proizvoda u periodu januar-septembar 2007. godine je iznosio 1,054 milijarde KM, što predstavlja 51,92 procenta ukupnog izvoza BiH. Bosna i Hercegovina u periodu januar – septembar 2007. godine ostvarila je rast izvoza od 18,54 procenta, odnosno za 317,58 miliona KM, prvenstveno zahvaljujući povećanom izvozu: (1) Anorganskih hemijskih proizvoda (HS:28), čiji je izvoz porastao za 103,09 miliona KM (povećanje od 8.256,28 procenata); (2) Aluminij i proizvodi od aluminija(HS:76), čiji je izvoz porastao za 65,57 miliona KM

(povećanje od 29,02 procenta); (3)

Proizvodi od željeza i čelika (HS:73), čiji je izvoz povećan za 39,22 miliona KM (povećanje od 65,50 procenata); (4) Mineralna goriva i elektriÿna energija (HS:27), čiji je izvoz povećan za 36,32 miliona KM (povećanje od 25,46 procenata), i(5) Drvo i proizvodi od drveta (HS:44), čiji je izvoz povećan za 36,05 miliona KM (povećanje od 12,51procenta).Povećanje obima izvoza ovih pet grupa  proizvoda doprinijelo je najveýim dijelom porastu izvoza iz BiH. Samo ovih pet grupa proizvoda ýine 88,24 procenta ukupnog povećanja izvoza BiH u periodu januar-septembar 2007. godine. 

 

1.8.2.      Uvoz Bosne i Hercegovine

             Zahvaljujući većem rastu uvoza u prvoj polovini 2007. godine, posebno u aprilu i junu, uvoz BiH je u periodu januar – septembar 2007. godine bio veći za 9,65 procenata u odnosu na isti period godinu dana ranije. I pored očekivanja da će se stope rasta uvoza smanjiti, podacipokazuju da se uvoz BiH, kontinuirano poveýava. U 2003. godini ukupan uvozBiH, prema podacima Centralne Banke je iznosio 8,31 milijardu KM. U periodu januar – septembar 2007. godine ukupan uvoz je iznosio 6,68 milijardi KM, što predstavlja povećanje uvoza za 558,25 miliona KM nego u istom periodu protekle godine.Najveýe povećanje uvoza zabilježeno je u uvozu:(1) Mineralnih goriva i nafte (HS:27) čiji je uvoz povećan za 158,85 miliona KM (povećanje od27,25 procenata); (2) Električnih mašina i opreme (HS:85) čiji je uvoz poveýan za 97,72 miliona KM(povećanje za 29,18 procenata); (3) Vozila i dijelova za vozila (HS:87), ÿiji je uvoz povećan za 58,04 miliona KM (povećanje od 13,98 procenata);(4) Željezo i čelik (HS:72), čiji je uvoz povećan za 45,40 miliona KM (povećanje od 24,04 procenta) i (5) Plastične mase i proizvodi od plastičnih masa (HS:39), čiji je uvoz povećan za 26,52 miliona KM (povećanje od 11,20 procenata). Povećanje obima uvoza u ovih pet grupa proizvoda doprinijelo je povećanju voza BiH za 65,71 procenat BiH uvoz se sastoji od znatno više grupa proizvoda I iznos uvoza (za razlikuod izvoza) ne zavisi od nekolicine uvoznih proizvoda. Međutim, posljednjih šest mjeseci jasno je uočljiv rast onih uvoznih proizvoda kojih se koriste kao repromaterijal za proizvodnju izvoznh proizvoda. Kao i u drugim izvozno orijentisanim ekonomijama, uvoz ovih proizvoda sigurno da će podsticati stope rasta uvoza, dok ýe uvoz proizvoda za finalnu potrošnju u BiH postepeno opadati.  

 

 

1.9.        Ekonomsko-geografske regije i privredni centri

Položaj Bosne i Hercegovine: matematičko geografski, fizičkogeografski, eko- nomskogeografski, socijalnogeografski i geopolitički,uvjetovao je stvaranje kompleksnh cjelina-regija prostora Republike Bosne i Hercegovine. Na osnovu reIjefnih geološko -

geomorfoloških, klimatsko-hidroloških,biogeografskih - pedoloških i landšaftnih odlika prostora i njihove ekonomskogeografske i socijalnogeografske valorizacije na teritoriji Bosne i Hercegovine izdvajaju se tri' velike prostorne cjeline: panonsko-peripanonski planinski prostor,središnji planinski prostor  i mediteransko-submediteranksi prostor. 

Ove tri osnovne cjeline izvedene su na osnovu kompleksnih fizičkogeorafskih i social-nogeografski ili antropogeografski odlika mogu se dalje diferencirati na manje taksonomske jedinice. Uslovno homogene fizinomske cjeline služe kao osnova na kojoj su se razvili ekonomsko geografski centri u kojima su skoncentrisane socijalnoekonomske institucije i funkcije. Ovi centri okupljaju i prema sebi privlače niže, manje centre i urbane cjeline, te se tako formirala mreža gradskih naselja kao središte ekonomskogeografske aktivnosti i sfere utcaja na okolni prostor. Time su stvorene regije specifičnog tipa od kojih svaka ima svoj regionalni centar-jezgro privlačenja u središte funkcija. Takve regije se zovu nodalno-funkciona  i ima ih na teritoriji Bosne i Hercegovine četiri: mostarska makroregija  ili hercegovačka, banjalučka makro regija  ili bosanskokrajiška, sarajevsko-zenička ili središnje bosanska, te tuzlanska makroregija.Ove nodalno funkcionalne regije su oblkovane oko najvećih urbanih središta u svom prostoru. Središta ovih makroregija već prelaze broj od 100 000 stanovnika i zona u utjecaja im je unutar lzotelnog perimetra od oko 100 km.

 

1.9.1.      Regionalnogegorafske karakteristike Sjeverne Bosne i Hercegovine

                     Peripanonska Sjeverna Bosna uhvaća prostor Bosanske posavine te južnije prstore o kojih prostiru panonska obilježja. Približno 70 km južno od Save pruža se granica peripanonske Bosne. Na istoku peripanonska Bosna ima granicu na Drini, odnosno u Bosanskom podrinju, a na zapadu ide zapadnom granicom Bosanskog pounjak. Površina peripanonske Bosne iznosi 21 622 km2,a  na tom prostoru živi oko 2 3000 000 stanovnika, sa gustinom naseljenosti od 104 stanovnika na km2.Na tom prostoru preovlađuju ravnice i nizije sa brežuljkaštim i brdovitim zemljištem. Sa te ravnice se izdižu ostrvske planine koje ne prelaze visinu od 1 000 m.Dalje na jugu neke planine prelaze visinu od 1 000 m i to na dodiru sa planinskim središnjim prostorom. Otvorene doline Une sa Sanom, Vrbasa, Bosne sa Sprečom te Drine rastavljaju brdovito-brežuljkasta zemljišta, a same doline su veoma otvorene za saobraćaj. 

 

                     Banja Luka (službeni naziv: Grad Banja Luka) je grad u zapadnom dijelu Bosne i Hercegovine, smješten na rijeci Vrbas. Po veličini je drugi grad u cijeloj BiH, a mnogi ga smatraju jednim od njenih najljepših gradova. Upravno je središte Republike Srpske, te privredni i kulturni centar ovog dijela Bosanske Krajine.

 

Slika br.10. Panorama grada Banja Luka

 

1.9.2.      Regionalnogeografske karakteristike Središnje Bosne

 

 

Srednjom Bosnom se naziva prostor između regije preripanonske sjeverne Bosne i regije visokog krša na jugu.Sa istoka je omeđena granicom Srbije,Sjeverna granica ide planinskim hrbatima i masivima Dimitor,Manjača,Čemernica,Vlašić,Konjuh i Javor. Površina regije Srednje Bosne iznosi 12 920 km2 sa 1 249 000 stanovnika a prosječnom gustinom naseljenosti 97 stanovnika na km2 . 

 

U sve pobrojane osnovne oblike usječene su doline, pretežno u otpornim stijenama starijih naslaga, kompozitne u kojima se smjenjuju kotline i klisure. klisure su pretežno a kotline su u neogenim mekšim naslagama. Duboke dolme gornjih tokova Vrbasa, Bosne i Drine sa pritokama presijecaju različite grupe naslaga, pa su i one donekle kompozitne i stupnjevite, sa izlomljenim uzdužnim profilima. Eroziona proširenja osim u neogenim naslagama, mogu sadržavati i škrilje koji su podložni raspadanju i spiranja, pa je tim putem nastalo eroziono proširenje u goraždansko-fočanskom dijelu Drine i oko Višegrada.

Sarajevo – zenička kotlina je najznačajniji dio Srednje Bosne . U njoj su se razvili glavni privredni centri : Sarajevo i Zenica. Sarajevo sa deset općina u sastavu grada: Centar, Stari Grad, Novo Sarajevo, Novi Grad, Ilidža, Hadžići, Trnovo, Ilijaš, Pale, Vogošća ima ukupno 527 000 stanovnika , a uži dio broji 415 631 stanovnika, glavni je grad te glavno kulturno središte Bosne i Hercegovine.

Slika br.11. Panorama grada Zenica 3

 

Zenica je grad u Zeničko-dobojskom kantonu, u srednjem dijelu Bosne i Hercegovine. Površina grada je 500 km², a broj stanovnika iznosi oko 130 hiljada. Ekonomsko je središte geografske regije Srednje Bosne i pored Travnika i Jajca najvažniji grad tog dijela države.

 

1.9.3.      Regionalnogeografske karakteristike Visokog krša

Regija bosanskog hercegovačkog visokog krša leži između Peripanonske i Srednjobosanske regije na sjeveroistoku , planinske Crne gore na jugoistoku, Gorske Grvatske na sjeverozapadu, Srednjeg primorja na jugozapadu i niske Hercegovine na jugoistoku. Površina ove regije iznosi 11842 kilometara kvadratnih u kojoj živi 325 000 stanovnika ili 27,4 stanovnika po kilometru kvadratnom. 

Slika br. 12. Panorama grada Bihaća 3

U ovoj regiji se smjenjuju planinska bila i udoline  između njih.  U regiji je glavna ekonomska grana bila sitno stočarstvo : ovce i koze, koje su boravile tokom ljeta na planinskim bilima. Potrebe stanovništva za hranom nisu mogle biti podmirene od zemljoradnje u udolinama i poljima , zbog čega je trgovina sa stokom u zamjenu za žito bila neprekidna. Posljedice porasta stanovništva bile su u neracionalnom i pretjeranom iskorištavanju pašnjaka, te u migracijama.  Razvojem prerađivačke industrije , rudarstva i šumarstva manjuje se visok procenat poljoprivrednog stanovništva.  Stočarski proizvodi kao lokalne sirovine mogu poslužiti za razvoj prehrambene industrije, a prerađivačka industrija može koristiti drvetom, ugljenom , jeftinom električnom energijom , vunom i kožom. Hidroelektrane su izgrađene na Neretvi , Rami i Uni , a planirau se i na kraškim poljima. 

 

Najveće gradsko središte je Bihać sa 45,807 stanovnika. Rubni položaj Bihaća u regiji određuje njegovu prometnu važnost , kao raskršće. Drugi grad je Konjic sa 13,744 stanovnika , također staro naselje na glavnom putu iz Panonije prema Primorju.

 

1.9.4.      Regionalnogeografske osobenosti Mediteranske i Submediteranske Hercegovine

1.9.4.1.Niska Hercegovina

Niska Hercegovina se sastoji od krečnjačkih površi, kraških polja (Posuško blato, dio Imotskog polja, Popovo polje) i polja uz Neretvu i njezine pritoke: 

Trebižat, Bregavu i Malu Bunu (Bunicu). Prije dolaska Turaka Niska Hercegovina je bila stočarska oblast i bez znatnijih gradova. Turci osnivaju gradska središta sa orijentalnirn arhitektonskim elementima u kojima živi pretežno muslimansko stanovništvo. U plodnim poljima oko gradova razvija se zemljoradnja sa navodnjavanjem, gaji se

pretežno kukuruz povrće i voće. Najveći dio stanovništva se i dalje bavi sitnim stočarstom, Povećanje broja sitne stoke, te prehrana ispaša i uvećanje stanovništva uvjetovali su stvaranje velikih i pustih kraških goleti. Kasnije je  počeo uzgoj  vinove loze koja ostaje glavna tržišna kultura.

Uzgoj  duhana je jedna od komercijalno najvažnijih kultura. Niska  Hercegovina imala je donedavno karakter sIromašnog agrarno prenaseljenog kraškog kraja, bez obzira što se intenzivno gaji duhan i loza. Površina Niske Hercegovine iznosi 5 399 kilometara kvadratnih i u njoj je 1981.g. živjelo 296 000 stanovnika ili 54,8 stanovnika po kilometru kvadratnom . Velik postotak poljoprivrednog stanovništva i slab razvitak gradova ukazuje na ekonomsku nerazvijenost i agrarnu prenaseljenost. Ti faktori su uvjetovali i ekonomsku emigraciju iz ovog područja u druge regije i inostranstvo. Glavni i najveći centar je Mostar sa 75 613 stanovnika.

 

 

Slika br. 13 . Panorama grada Mostara 3

Mostar (službeni naziv: Grad Mostar) je grad u Bosni i Hercegovini, kulturno i privredno središte Hercegovine te upravno sjedišteHercegovačko-Neretvanskog kantona. Ime je dobio po čuvarima mostova (mostarima), na obalama rijeke Neretve. Grad je poznat po čuvenom Starom mostu, izgrađenom u 16. vijeku, kojeg su srušile snage HVO-a 9. novembra 1993 ., da bi nakon rata 2004. godine most ponovo bio izgrađen. Stari most je prvi kulturni spomenik u Bosni i Hercegovini koji se nalazi na UNESCO-voj listi zaštićenih spomenika kulture svijeta.

Slika br.14. Grad Neum, grad u kojem BiH izlazi na Jadransko more 3

1.10.   Položaj BiH u međunarodnim ekonomskim integracijama

Vanjska politika Bosne i Hercegovine usmjerena je ka unapređenju i očuvanju trajnog mira, sigurnosti i stabilnog demokratskog i sveukupnog državnog razvoja, odnosno uključivanju u savremene evropske, političke, ekonomske i sigurnosne integracione tokove. U cilju promoviranja svojih strateških interesa, Bosna i Hercegovina će voditi transparentnu vanjsku politiku, u saglasnosti sa slijedećim prioritetima: 

Očuvanje i zaštita nezavisnosti, suvereniteta i teritorijalnog integriteta Bosne i Hercegovine u međunarodno priznatim granicama;

Potpuna i dosljedna implementacija Općeg mirovnog sporazuma (OMS);

Pristupanje Bosne i Hercegovine evroatlantskim integracionim procesima;

Učešće Bosne i Hercegovine u multilateralnim aktivnostima, posebno u sklopu sistema Ujedinjenih naroda (UN), Vijeća Evrope, Organizacije za sigurnost i saradnju u Evropi (OSCE), Organizacije islamske konferencije (OIC), i dr.;

Promocija Bosne i Hercegovine kao partnera u međunarodnim ekonomskim odnosima i aktivnosti koje će omogućiti prijem Bosne i Hercegovine u Svjetsku trgovinsku organizaciju (WTO) i druge međunarodne organizacije i asocijacije.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Zaključak

            Na kraju mislim da je većina potrebnog data kroz ovaj maturski rad o zemlji Bosanaca i Hercegovaca , o zemlji dobrih ljudi, o zemlji prepunoj sukoba i mržnje, o zemlji koja preživljava sitničave dane, o zemlji koju ipak najviše volim.

Kroz ovaj maturski opisao sam današnju situaciju Bosne i Hercegovine kroz ekonomske parametre, koji bi ubjeđen sam bili itekako bolji da nije bilo nesretnog rata početkom devedesetih koji je ostavio snažne tragove po ekonomsku, kulturnu, nacionalnu, religijsku i

turističku sliku.

Mislim da je potrebno znati da se ratna šteta procjenjuje na više desetina milijardi dolara, i da rat u Bosni nije bio samo etičke već i rušilačke prirode koji je po mom mišljenju jedina poteškoća ka napretku BiH među rekao bih velike sile Europe.

Naravno, stvari se poboljšavaju i iz dana u dan finansijska slika Bosne i Hercegovine se ipak popravlja i tendencija rasta govori o vrlo solidnom bilansu naše države bez obzira na sveopći pesimizam koji vlada njenim prostorima.

Nadam se da će u skorije vrijeme politička stega popustiti i okreniti se ka važnijim, onim ekonomskim pitanjima, koja će jedina ovu zemlju odvratiti od mržnje i pesimizma te stvoriti u njoj normalno, kulturno, i ponosno društvo.

Bez obzira na sve, Bosnu i Hercegovinu smatram najljepšom i najpogodnijom zemljom za život na cijelom svijetu. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Literatura

1.      UDŽBENIK „GEOGRAFIJA „ ZA IV RAZRED GIMNAZIJE, IBRAHIM BUŠATLIJA , SARAJEVO 1994. GODINA

2.      Zemljopis 3 Udžbenik za III. razred ekonomske škole - Dr. Dragutin      Feletar, dr.sc. Adolf Malić, dr.sc.Zoran Stiperski , Zagreb 1998

3.      INTERNET

§  www.wikipedia.org

§  www.bih-x.com