BÜTÜN YÖNLERiYLE

ERZURUMLU iBRAHiM HAKKI HAZRETLERi

SEMPOZYUMU (16·18 KASIM 2011 ERZURUM)

BiLDiRiLER

EDiTÖR

ocç.oR. CENGIZ GÜNDQGDU

ERZURUM 2012

tfZIIruntlu iorahiHt J(akh }(112relkri ve .MarifetJtinte'de Soltbet .Adabt

.ftl ÜZ(b'lf(JI .A IIIIIIM!f Giresun OniwnitMi Ef,itim Fakültesi

Giriş 1703 (H.1115) senesinde Erzurum'un l losankale kazasında dünyııya gelen İbr.ıhim Hakkı Hazreıleri, Anıtdolu'da ycaşmış ,.., Türk külıüriine hizmet etmiş ~ ilimlerdetı bir wıesidır. Yetişmesi es~ biıçolc ~din :ilıınınden ders ahn lbrahim Hakla ll:uretlen, aynı z:ımand:ı )-:ızdığı birbinnclcı ~ oobtca

eserle de hem kendı külıü.r birikimini, hem de den aldı~ degerli dın alımlerinin birikimlerini aktnrnmk geçmişten günümüze ışık tutm:ıktııdıı:. Asıronomiden ap ilmin~ :ıruııomiden sosyal nıesclclcre kadar çok geniş bir bilgi birikimine sahip olan İbmhim H:ıklu Hauetleti ilimlc uğraşmasını ve ilmi konulanı merak sarmasındaki amacını Mıırifeırıôme'nin ön sö-dlnde şu şekilde açıkbmakıadır: ''Onceıiıde malum olsun ki, Hak Teıilô iki cihanı insan~ için ,.., in~ da aııeak kendısini ıaruı:na1an için ~m&ını eümle)ı: duyumıuştut. Nia:ldm lüruf ,.., kcremiyk 'Ben gizli bır hazinq..!im. bilinme)i $C\"dım ,.., bcru ı:orum:ılan için v:uiıkbn y:uıııum.' buyurmuşrur. Şu IWde ıilanin ..., ins2run y:ır.ııılm2sından nih:ıi m:ı.ks:u ,.., )"UCC istek, ~!cvb'nın bilinmesxlir. Ancak bu nefsini bilmeı-e bağlı oliiJlı ııe3iııi bilmek de lx:daıi bilmeye dayanır. Bcdcnın lıilinmc:si iiluııin bılınmesiyk olur. Alemin bilinmesi ise hakiki ilimlettedir. Bu sebepten dolayı bir miktar amonomi ve felsefeden toparlııyamk, bir miktar anatomi ilminden devşirip seçerek, bir miktar da kıılp ilmi ve irfıınd.~n iktihas edıp ele alarak, bu gü1.el kitabı, Türk diline ı:ereünıe edıp, bir mukaddım~ üç kitap ve bir sonuç üzere telif ve tasnif eııim." Bu sözleriyle l lakka giden yolun önce iUm bilmekten geçtigini vuı:gulıımakıadır. ihrahim Hakkı Ha7tı:ıleri'ne göre iliın bilmek Yarııdaıı'ı tanımada çok önemlidir, çünkü ıabiııttalci her şey onun v:uiı.Aına ,.., bidiğine kanıt olarak gösı:ttik:bilir. Hmııı insan )-apaAı her işte Y:ından'ın 'o:ulıpı görıneye çolışmalıdır. Bu :amaçb da b:ndısi, ~brifeınime'de )~ her bölümde ,.., her kooııda AlLılı'ın •-ulıgınd:ı.n ,.., biditinden b:ahsetmıJ, bu büyük kudıı:t karşısında Albh'a daha çok ~~ar. Manfı:mirne de AJJ:ı.h'ın •-ulıgınd:ı.n bahscdildijlı. onun üsıün özelliiderinin öYüldugii, A!Lıh'a h:ı.md ve şükür edılen bir bölüm)e başlamaktadır. D:ıha sonrıı ise lslıımı konulırın yer aldıgı bölümler verilerek konu ile ilgili okuyu~ano aydınl•ulm•sı amaçlanmışar. Eserin içindeki konulana çeşidiligine bakılıncı lbmhim Hakkı 1 lazreded'nln Marifetnime'yl krucme alırken çok d~k kayruıklıırdnn y.ınırlıındıAı söylerıebillr. Bilinen ve ı:espi< edilen bu kayruıklıırdan bazılıınru Alantaş (1997) şöyk sır:ıhrnışur:

-Mcvlini Celileddin Rümi'run Mesnevı"sı ·Fcridıiddın Aııar'ın biı:lcıç esen -Muhyıddın lbru Aııobt~nln escrlcn ·lbru Sın:l'nın Şıfa'sı

ÜZJIIIUIIIN/bm/ı/111 ){allı Jl~~mlkrf ır ,llnrifetlfliıl«ik Su/t/ıet$61 /.,lliizl/lftll.;l/tu!l6tı/l

ila'Mkoğlu (1961) i5e Emırumlu İhr1hlm H:ıkla llizretlcrirun Ş2hsiydiy~ ilgih olar.ık şu tesporlerde bulunur. '"lbr.ıhim H:ıkla sosyologdur. D:ıimo ccm'ıyeıc ,.., onun alıWcın:ı seslc:ıur. Eserleıirun umumi ttbbesini teşkil eden: cwvvıı6 ıcşdhl~ cıhhllcı; hep bu m:tk.satln kaleme alınmı,tır." diyetek lbmhun Hakkı Hu.rcıkrinio ohtylılr.ı MJlrifetnime'de ve diğer eserlerinde aynı z:tm:tnda bir sosyolog olıımk yaklnşul\>nı belirtnıektedir. Eı-.ıururnlu lbrahim H:ıkla Ha:mıleri, sosyal hay:ıun bazı meselderine d:ıir bilgilere de ı-er ~ eserinde okuyueubnı her konuyb ılgili ıııvsiyelerde l:ıuluıım:ıktad Onun ışık rumıtu '" aı..iıo!aımayıı çalış~ konul:ır bugUn de giincdlij!inı konını2kııııdır. Ö>teUikle aile h•y:anna, sosı-:ıl )ı1Şaıtl2, insanı i~lcılen; cAitirne vs. dıur 'ncliği bilgiler, günümüzde üzerinde en çok durulan konulann ~ınd• gelmektedir. Bu kooulrutlan bir ıanesi de hem sosyıı1 hayaa, hem de kişileeımsı ilerişimi ilgilendiren sohbet konusudur.

ı. Marifcto2me'de Sohbet Adabı 21. yüzyıl bilim5d '" teknolojik ~ )'21\1 sım ı:oplums:ıl :tbll

ve ibr:ıhım 1 bllı Hıızrederinin konuııa ornek obr:ık '..roiği beyiıletie son bulmııştut.

1.1. Y:arattcı ilc Sohbet Acbbı M:ınfctııirnc'de lbı::ılum l;l~kkı 1 l:ı..uctleri sohbet :ıd:ıbın• uygun olarak öoce

Yanoa ilc: Wn sohbeıe ın \-ent. lbr.ıhım 1 bkkı 1-lazr..ıeri Mıırifeınime"dc, Yarancı ile ol.'\1\ sohbet konU>uno değinirken önce Yüce All•h'ın kudrerinden bohscdtt 1 ler zıım:uı kulun yanında oluşu üzerinde durur. Allnh, kulu hııy:m:ııykcn, uykudııyken vc bJın:ıı ölümünden sonra bile onu ıerk etmez ve hep onunla bemberdir. Allah'ın; }'\lmocı. }'\ll":lttıkbtnna nzık ··c.ıici olduğunu söyler. ibrıı.him I-WOO Hazrederine göre o halde kişi Y:u:ııchn"ı ne kııdar zikredu ve onu ne kııd:ır ıınarsa Allah dıı kuluyin o kııdnr yakın olur. Kul s:u.lecc: i)1 ıınbnnda değil kötü ıınlanndıı. uzüruülüyken )'ll dıı dertlı) ken de Allah 'ı anm:ılıdır.

Olsa da IIJagınula binkrct ııaak Sm bmımlc olu=ı bir gam çr}tmmı. clıı en Lnurmnlu ibr:ıhim li akkı 1 l•uttleri 1\llab'ın, kulunun her an yanında

oldugunu söı·lemckıcdir. Yani om ~öre innnı dıı belirunckıcdır.

1.2. Ebeveyn ile Sohbet Adabı Eızurumlu lbrohim Hakkı H:ıztttkri'run sohbet korıusuo

• Onu t~nhadJI neşeli bulduysa, saçını okşayıp. rudü ilciF.ıtlarla öpmektit. • Onu ıenhada üzünrulü bulsa, ona muhab~t ve şefkıt göst~rmclde hatınru

sorup, ı:aılı söz söylemektir. • Harumına çocuk terbiyesinde yardım etmektir. Zir.ı ki çocuk, anasına geeeve

gündüz fcrynd ve 6ganla bir zııı:ruııı müblet vetmt7~ amıınsız alacııklısı ve iosııfsız hainiclk O h:ılde ona imdııı edenin Mevla'sı yardımcıdır.

• Hanunın:ı kendi giydiğinden giydirmektir. • Ona kendi yediğinden ~'t!Cii

• Eşine mnl '"' ~>.clliğiyle b:ı~ knlkm:unaktır. • Eşine giyim \'C yeme işinde bir g:ım getirmcmckıir. • Eşinin sesinden f.ız.b seııini yukselın:ıemelcur. • Eşine eziyede Clii1Jl2 yeıirmemdrtir. • Eşınin y:arurxb ,.., gıy:ıbınds om dua ,.., sena kılm:ıknr. • Eşi için silslenmekıir. Ir> ve m:ılıru gece ~ndüz koruın.oknı. Yani kendi

nomohrcme görünme~ip, ondnn izin~iz bir kimseye bir nesnesinı vcrmemektir. Bu mııdddcr de kadın .-., erl«:k aııL.ındnki muhobbeti ve SC\-gi)i ortınCI rutelıktc

m:ıddckrdir. Bunlann ardıod.ııı cb kadıtu ,·crdıği d

Gitiili VfiHitrilflt &rz""'"'f" i6raltiııt )(lliJJ }(JJDrllm Stmpozyu"'"

Sosyal ilişkilerde ve Türk külrüründe önemli bir yer tuııı.n akıııb:ılık b:ığbnnın daha da güçlenmesi nncak karşılıklı daptruşma ve sevgi-saygının korunmasıyb gerçekleşebilir. Bu açıdıuı bakıldığında ibrnhim Bakla Hazretleri hem günümüze dair önemli konul:ır.ı cemns eanektı; hem de bu konuya d:ıir f.1ydalı bilgiler vermektedir:. Giderek ekonominin insıınlo.rın ha}'lltımn merkezinde olması, maddi değedere olan bağlılık vs. gibi nedenler nkıııbalık ilişkilerini :ıedelemektedir. Bu rür dosduklıınn da sağlanabilmesi ve ~cvanalılığı için karşılıklı iletişirnle beraber manevi duygulana öne çıkanlması şanur. Lbt:thim H•kkı Hazrederi, bu konul•tda rovsiyeler vererek, sosyal hayabn düzenlenmtsine katkı sağlayabilecek önerilecini eserinde sunmakııı.dır.

1.7. Kişinin Komşulan ile Olan Sohbet Aclabı Komşuluk Türk külrücünün en önemli parçainnndan birini oluşrurur. Bunun

önemini nrosözleı:imizdeki komşuluk ile ilgili olan sözlerin fiızl:ıhğından da nnl:ıyabiliriz. OıeWkle teknolojik gelişmişliğin bir sonucu olarak sosyal ilişkilerin giderek kopmaya başl.1dığı günümüzde komşuluğn yeterince önem verilmesi gerekir. Artık günümüzde birbirleri ilc yüz yüze sobbet eden, dosılaorun dertlerine ya da sevinçlerine ocrok oJıın insaniann }'erini internet başında hayali dosdukb.r kuran kişiler almışo.r. İbrahim Hakkı Haıcetleri komşuluk ilişkilerine çok önem vermekteclir. Konuyla ilgili olamk da Marifetoimc'de kırk madde sırıılarruştır. Komşuluk hakkının dini açıdan çok önemli olduğu bilinmektedir. Bir Ndis-i şerifte Peygamber Efendiıni?jn komşusu aç iken kendisi tok olan bizden değildir, diye buyurduğu bilinmekteclir. O halde kişi. komşusunun haldıınru kcodi b.ilim gibi korumalı ve komşuluk azasını gözeanclidir. Bu hem İsllim dini açısınclan, hem de insani ilişkilerin güçlenınesi nçı.

Toplumda iyi ilişkiler kurmak isteyen in511nlwn önce komşulanyb iyi ı lişkilc. kurm:uı ve onlıırlıı dostluğunu ilerlell'llCSi gerekıigini beliranektedir. Bu konu ilc i49Ji olaı:lk

Sabr eyk sen ;yilik luJ cew ~ hmı s4ye Y oklJIT iki almuk iyilik gibi smnaye.

beyu ile lbmhim H~kkı 1 l:ı7.tetlen, iyılık yapmanın çok önemli olduAunu ~ktedir.

1.8. Yakın Dostlar ile Sohbet Sohbet, sadece kelime anlamındaki gıbi ""':Jı~klı konuşmak d~l, oyru ı:ınwıd•

bqılılch duygusal birlık '~ beaberlıkur. Sohbc:ı, lbrohım Hakkı H:ıy.redeıi l2J2fındaıı muhoı:abın r:ıkın!Jtına gön: ele alınmış '~ fıırldı bölumler luJinde incelenmiştir. Yokın dosd:ırla solıbeti de fiırklı bir b:ıkış :ıçı

/lfiliin VNıktl!flt Cmınım/11 i6ralri• )(lliiı )(azrdfaf $(JJif/f!:!YJIOIU

Erzurumlu İbrahim Hakkı Hozroıleri tanıdık insanlarlıı sohbet edileceıı;i zaman çok dikkat edilmesi gerekô§ni belirtmekte ve seçici olunması gerekôğini söyl~mekıedir. Özellikle kötü kalpli b:ızı kişilecin diliyle dosıluk gösterip kalbiyle kötülük edebilecekleri göz önüne alınmalı ve bu t:ür kişilere dikkat edilmelidir. Sohbet konunda üı.erinde durulruı bir önemli konu d:ı lciınsenio hor ve bJıkir görülmemesi gerç

nef.,ini bünıekle, nefsini bilmenin bedenini ıanımaklıı ve beden.ini ıantırulrun da ilım ögrenmekle mümkün ol:ıcagını söylerken kendi.Al:ır ,öncesinden günümüze ul:ış:ın ve h:ılıı değerini koybeımqnı bir eseri bımkmı}: bu yoDa d2 kendi felsefesinın ~ lwu~~ lbr.ıhim H>kkı ll:ızredeıi s:ıdecc !=di dönc:mınde degil, günümüzde de ilmi bir phSI)'Ct obr.ık kabul edılnıı:kredir. Bıbm vı: teknolojinin gelişmesiyle maddi dq,'lcrlcrin ön plana çıktığı dünyada oruk dostluk, sevgi. ıhyıınışma gibi geleneğe ait manevi değerler yovnş yawş ıok olm.ıy:ı başlamış~ 1 Wen sosyal yaş:una dair bırçok konunun ı:ımşıldığı ve SOtllJClll v:ınl:ırnadıgı bilinmeluı:dir. K:ıdın hııkbn. aile yaş:ınusı, çocuk cgiıimı gibi çok dcgişık koruıbnn ele alıodığı ve socurıbn çözümler iiretilmq e çıılışıldığı dünyııınızd:ı bu kon~ yakbşılt üç :ısır~ dcginm '"' birbinrıdm değerli mvsiyderle ill$anlam yol gösteren lbcılıim Ha.kkı Hıızrederi, M:ırifetnıirnc: ile ~iz bir çıılışım örncgi sergilcmiştir. Sosyal ilişkilerin gidc:rc:k kopmayıı. ~'Üz ruıtuğu günümüzde Mıırifetnıirnc: gibi degerti eserlere ol:ın ıhtiyaç ıhha çok anın:ıkıııdır. ~lıldı Delişimin ~bılmesi ve bilinçtı bır ıopiumuıı yetişebilmesi ıçın sohbet gıbı iletişimin öocmli bir p:ıtç:ısını ~rur:ın konuhı:ı daho çok örıem \'trilmeb ve bu konulatdo II2I1Wlbruı yanı sım lbcılıim H>kkı Hozrederi gibi ıilım şahsiyerlerin düşüncelenne ve escderine de başvurulmalıdır.

K2ynakça Altuıt:ıŞ, Hopıuıı ( 1997). Eızurumlu ilmhim llakkı. isı:ınbuJ: Mih Eğitim Basımevi

E.rwrumlu İbrııhim Hakkı Hz. (2003). M:ıtifemime. (Sadeleştırenler: D. Yılma>., H. Kılıç). 0evl'llll Yayınclık.

Revnab:ığlu, Cm>al