B iule tyn nr 8

Styc zeń 2014

2

Wydawca: Fundacja Partnerska Grupa Lokalnego Działania „Ciuchcia Krasińskich” Prezes Zarządu: Anna Kienik, email: anna.kienik@ciuchcia.org Biuro: Rostkowo 38, 06-415 Czernice Borowe tel. 29 597-01-01 fax 23 682-12-79 www.ciuchcia.org, email: fundacja@ciuchcia.org

Biuletyn redaguje zespół w składzie: Mikołaj Niedek, Włodzimierz Kaleta

Biuletyn wydawany jest w ramach projektu „Inteligentna energia w domu i w gminie. Kampania edukacyjna na rzecz promowania Inteligentnych Sieci Energetycznych w Polsce” współfinansowa-nego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Biuletyn FPGLD „Ciuchcia Krasińskich”

Partnerstwo dla inteligentnej energetyki

SPIS TREŚCI

Słowo wstępne 3

Klient wie, za co płaci 6

Kalisz - pierwsze miasto z inteligentnym opomiarowaniem 4

Plan działań na rzecz zrównoważonej energii 8

Planowanie energetyczne w gminie 14

Partnerstwo publiczno-prywatne dla zrównoważonej energetyki 18

3

Czy nowoczesna i zrównoważona energetyka oraz wdra-żanie inteligentnych sieci energetycznych potrzebuje part-nerstwa? Koncepcja trwałego i zrównoważonego rozwoju, pośród jednej ze swoich zasad, wymienia zasadę uspołecz-nienia i partnerstwa. Polega ona na łączeniu potencjałów i zasobów organizacji sektora publicznego, prywatnego i pozarządowego, dzieleniu się odpowiedzialnością i ryzy-kiem, w celu osiągnięcia synergii, czyli swoistej wartości dodanej wynikającej ze współpracy i współdziałania. Dzięki partnerstwu możliwe jest osiąganie celów, które inaczej byłyby nieosiągalne, lub ich osiągnięcie byłoby niezwykle trudne lub kosztowne. Spośród wielu możliwych form współpracy i partnerstw, swoją regulację prawną w Polsce posiada partnerstwo publiczno-prywatne. Jak wynika z ra-portu Instytutu Centrum PPP, ta forma współpracy cechuje się bardzo dynamicznym wzrostem właśnie w sektorze energetyki. Czy jednak projekty PPP będą rozwijać się w obszarze energetyki odnawialnej i prosumenckiej oraz roz-woju infrastruktury inteligentnego opomiarowania AMI i sieci ISE?

To, co można z całą pewnością na obecnym etapie stwierdzić, to potrzeba komunikacji i dialogu podmiotów publicznych i prywatnych w programowaniu działań na rzecz rozwoju inteligentnych, innowacyjnych i zrównoważo-nych ekologicznie rozwiązań w energetyce. Świadczą o tym choćby wypowiedzi reprezentantów sektora publicznego - burmistrza miasta Kalisza oraz sektora biznesu - prezesa zarządu Tauronu, które mamy przyjemność w niniejszym biuletynie zaprezentować i polecić Państwa uwadze. Bez aktywnej współpracy publiczno-prywatnej i publiczno-społeczne szanse skutecznego wdrożenia systemów inteli-gentnego opomiarowania w odpowiedniej skali z pewno-ścią są o wiele mniejsze.

Obszarem działalności, który wymusza współpracę pu-bliczno-prywatną, jak również publiczno-społeczną jest pla-nowanie energetyczne i określone zadania publiczne nało-żone w tej dziedzinie na samorządy gminne, szczególnie zaś wymaga tego skuteczność lokalnych działań na rzecz zwiększania efektywności energetycznej i wzrostu udziału energii z odnawialnych źródeł w lokalnym bilansie energe-tycznym. Przykładem działań planistycznych w tym obsza-rze jest Plan działań na rzecz zrównoważonej energii SEAP Choć dotyczy on głównie samorządów lokalnych, które przystąpiły do inicjatywy Porozumienie Burmistrzów (o któ-rej pisaliśmy w numerze 3 Biuletynu ISE), zarówno jego ce-le, zakres odniesienia, jak i sposób opracowywania mogą w znaczący sposób ułatwić ekorozwojowe (zrównoważone) planowanie energetyczne uwzględniające wprowadzanie inteligentnych i ekoinnowacyjnych rozwiązań do lokalnego systemu zarządzania energią, w tym zaawansowanych technologii teleinformatyczno-komunikacyjnych ISE.

W podejmowaniu, wraz z władzami lokalnymi, wyzwa-nia klimatycznego i energetycznego istotną rolę odgrywa całe społeczeństwo (społeczność lokalna), a w szczególno-ści konieczność zmiany nawyków i przyzwyczajeń dotych-czasowego korzystania z energii. Włączenie w ten proces wszystkich kluczowych interesariuszy, komunikacja i eduka-cja społeczna odbiorców energii, współdziałanie władz pu-blicznych z podmiotami prywatnymi oraz współpraca z or-ganizacjami pozarządowymi to właśnie sposób na zrówno-ważony rozwój i zrównoważoną energetykę w każdej gmi-nie.

Życzymy miłej lektury, energii do pracy i samych sukce-sów w całym 2014 roku!

Mikołaj Niedek, redaktor

Szanowni Państwo!

4

Rozmowa z

dr. inż. Januszem Pęcherzem,

prezydentem Kalisza

Kalisz, jako pierwsze miasto w Polsce zostało objęte inteligentnym opomiarowaniem zużycia energii elektrycz-nej. Dlaczego akurat Kalisz? Jakie procedury trzeba było wcześniej wypełnić, by do tego doszło? Samorządowcy w innych miastach, którzy przymierzają się do wprowadze-nia nowoczesnego opomiarowania, chętnie je poznają.

Kalisz jest jedną z trzech lokalizacji, gdzie spółka ENER-GA-OPERATOR zdecydowała się przeprowadzić pierwsze wdrożenie inteligentnego opomiarowania, obok Drawska Pomorskiego oraz Półwyspu Helskiego. Według deklaracji ENERGA-OPERATOR Kalisz został wybrany z kilku powo-dów. Przede wszystkim spółka wytypowała zróżnicowane obszary, które mogły być wzorcowe dla reszty obsługiwa-nego obszaru. Nasze miasto okazało się odpowiednie do realizacji tego pionierskiego w skali kraju zamierzenia. Ko-lejny powód, to zespół pracujący w lokalnej siedzibie spół-ki, który dawał gwarancję, że wdrożenie zostanie efektyw-nie przeprowadzone. I trzeci, to fakt, że Kalisz to najdalej wysunięty na południe obszar, na którym działa ten opera-tor.

Było to pierwsze tak duże wdrożenie AMI (zaawansowanej infrastruktury pomiarów; ang. Advanced Metering Infrastructure) zarówno w Polsce, jak i w Europie Środkowo-Wschodniej. Z tej perspektywy było to przede wszystkim wyzwanie dla ENERGA-OPERATOR, by sprawnie i efektywnie przeprowadzić wdrożenie inteligentnego opo-miarowania w Kaliszu.

Warto było wchodzić w tę inwestycję? To przecież mu-siało kosztować?

Jeśli chodzi o koszty, to są one w pełni ponoszone przez ENERGA-OPERATOR. Ani miasto, ani konsumenci nie płacą za wymianę liczników. Kwestie zaopatrzenia mieszkańców w energię elektryczną pozostają w gestii samorządu gmin-nego. Jako gospodarzowi tego miasta zależy mi, by z tego zadania wywiązywać się jak najlepiej. Dlatego jestem prze-konany, że instalacja liczników zdalnego odczytu przyniesie dużo korzyści, zarówno pojedynczym gospodarstwom do-mowym, jak i całemu miastu. Z perspektywy konsumenta to odejście od faktur prognozowanych na rzecz rachunków

opartych o rzeczywiste zużycie, co podnosi klarowność roz-liczeń.

Wraz z nowymi licznikami klienci dostali możliwość mo-nitorowania swojego zużycia energii, a przez to bardzo do-bre narzędzie do sensownego jej oszczędzania. Doświad-czenia europejskie wskazują, że sama tylko możliwość ob-serwacji zużycia energii przez klientów powoduje spadek zużycia energii o ok. 5% do 9% w stosunku do prognoz. Oprócz indywidualnych korzyści, jakie przyniesie mieszkań-com, nowy system przyczyni się też do podniesienia pew-ności i jakości dostaw prądu.

Wprowadzenie inteligentnego opomiarowania było naj-ważniejszym projektem modernizacyjnym dla spółki Ener-ga, a także największym i najbardziej zaawansowanym te-go typu przedsięwzięciem w Polsce. Oprócz wymiany liczni-ków i modernizacji stacji energetycznych, ustanowiono też skuteczne technologie przesyłu danych, a także zbudowano od podstaw system informatyczny do obsługi i zarządzania danymi pochodzącymi z liczników. W efekcie powstało jed-no z najbardziej zaawansowanych technologicznie rozwią-zań w Europie w zakresie inteligentnej infrastruktury po-miarowej.

Jak dużo inteligentnych liczników zamontowano w Ka-liszu?

W Kaliszu zainstalowano blisko 50 tysięcy nowych liczni-ków, co stanowiło połowę całego wdrożenia realizowanego przez ENERGA-Operator w 2012 r. Zainstalowane liczniki spełniają wymagania Urzędu Regulacji Energetyki i wybra-ne zostały w drodze otwartego przetargu publicznego w 2011 roku. Instalacja liczników w Kaliszu zakończyła się na przełomie czerwca i lipca 2012r. W projekcie wzięło udział 55 monterów, którzy odwiedzili blisko 50 tysięcy gospo-darstw domowych i firm.

Reasumując, Kaliszanie nie wydali na wymianę liczni-ków ani złotówki, ale czy ta wymiana im się opłacała? Dostarczy im jakiś dodatkowych korzyści, o których wcze-śniej nie mogli nawet myśleć?

Jak już wspominałem wcześniej najważniejszą korzyścią dla konsumentów są rozliczenia oparte o realne zużycie, co likwiduje nielubiane prognozowane rozliczenia oraz podno-si ich czytelność. Dzięki takim narzędziom jak Portal Klienta AMI czy aplikacja mobilna „Mój Licznik”, konsumenci mogą na bieżąco monitorować zużycie energii i sensownie ją osz-czędzać. Nowy system liczników pozwala na zdalny odczyt, więc nie trzeba już czekać na inkasentów. Inteligentne opo-miarowanie pozwoli też w przyszłości znacząco skrócić czas lokalizacji i naprawy usterek, co zdecydowanie skróci prze-rwy w dostawie energii elektrycznej. Nie można też nie wspomnieć o tym, że klienci dostają narzędzie, które po-

KALISZ - PIERWSZE MIASTO Z INTELIGENTNYM OPOMIAROWANIEM

5

może im szybciej i efektywniej porównywać oferty, a tym samym bardziej świadomie wybrać dostawcę energii elek-trycznej.

Prąd też będzie tańszy?

Wszystkie te udogodnienia nie spowodują, że cena energii elektrycznej wyraźnie się obniży (jest ona bowiem regulowana przez Urząd Regulacji Energetyki), ale dzięki nowym licznikom Kaliszanie nie muszą już płacić za prąd na podstawie prognoz. Będą wiedzieć dzięki temu, jak osz-czędniej z nich korzystać, np. wybierając bardziej elastycz-ne taryfy (G12, G12w czy G12r). Stan liczników ma być we-ryfikowany tylko dwa razy do roku. Co ciekawe, zakładowi energetycznemu zależy też na tym, by na rachunku umiesz-czać informacje, jaka jest przy poborze określonej ilości energii emisja dwutlenku węgla. Chodzi o zmianę przyzwy-czajeń i świadomości odbiorców. To pokazuje, że każdy z nas może wpływać na ochronę środowiska.

Dla większości z nas takie informacje, to wciąż trochę jakby bajka o żelaznym wilku – trudno w nie uwierzyć.

Dla mieszkańców Kalisza to już rzeczywistość. Zarówno my - włodarze miasta, jak i władze ENERGA-OPERATOR oceniamy, że opomiarowanie miasta zakończyło się sukce-sem. Nowe liczniki to duża zmiana jakościowa dla konsu-mentów. Dzięki instalacji liczników zdalnego odczytu ENERGA mogła uruchomić dla mieszkańców Kalisza specjal-ny panel internetowy oraz aplikację w telefonie, dzięki któ-rym każdy może się dowiedzieć ile energii zużywa w da-

nym okresie , co ma wpływ nie tylko na jej racjonalne wy-korzystanie, ale również na środowisko naturalne.

Czy znane są już wnioski dotyczące działania liczników w praktyce? Czy posiadanie przez klientów informacji na temat zużycia energii we własnym domu (jeśli to działa), spowodowało zmianę nawyków na bardziej efektywne i energooszczędne? Czy ktoś obliczył może zyski poniesione z zamontowania nowych liczników?

Urząd Regulacji Energetyki szacuje, że oszczędność po zamontowaniu nowych urządzeń (ze zdalną transmisją da-nych) wyniesie ok. 10%, czyli ok. 100 zł. rocznie. To już coś. Oczywiście trzeba dodać, że poprawa niezawodności do-staw energii oraz wykonywanie zadań związanych z dostar-czaniem i odczytywaniem energii w sposób wygodny dla mieszkańców nie nastąpi natychmiast. Dlatego m.in. wraz z zakończeniem wymiany liczników, chcąc dopasować swoją ofertę do potrzeb klientów Grupa Energa zleciła Pracowni Badań Społecznych przeprowadzenie rocznych testów kon-sumenckich, których celem ma być poznanie, w jaki sposób mieszkańcy korzystają z energii elektrycznej oraz sprawdze-nie - czy będą gotowi zmienić swoje nawyki po wprowadze-niu nowych taryf cenowych, jeśli dzięki temu będą mogli zaoszczędzić. Wyniki powinniśmy poznać pod koniec 2014 roku.

Dziękuje za rozmowę

Rozmawiał: Włodzimierz Kaleta

Wymiania licznika - jak to wyglądało w Kaliszu?

Wymiana licznika trwała około 20 minut. Przed przystąpieniem do jego wymiany monter zapisywał stan zużycia prądu

z licznika, instalował nowe urządzenie pomiarowe w tym samym miejscu, w którym znajdował się poprzedni licznik, od-

notowywał jego stan początkowy oraz zakładał plomby na nowym urządzeniu oraz w innych wymagających tego miej-

scach. Klient otrzymał dokument z informacją o wykonanych czynnościach przy układzie pomiarowym. Dokument zawie-

rał dane starego i nowego licznika oraz stany ich liczydeł. Wymiana starych liczników na liczniki zdalnego odczytu wyma-

gała otwartej i stałej komunikacji z mieszkańcami. W tym celu ENERGA-OPERATOR wdrożyła system informacji, na który

składały się: plakaty rozklejane w mieście, uruchomienie infolinii, gdzie klienci mogli umówić się na kolejne spotkanie z

monterem ENERGA-OPERATOR i otrzymać odpowiedzi na wątpliwości związane z AMI oraz innowacyjny koncept „żółtych

karteczek”. Tam, gdzie monterzy nie zastawali klientów, zostawiali samoprzylepne karteczki z informacją o wymianie licz-

ników i prośbą o kontakt.

6

Rozmowa z

Piotrem Kołodziejem,

prezesem zarządu

TAURON Dystrybucja SA

Polska energetyka stoi przed wielką przebudową do-tychczasowych sieci energetycznych na inteligentne. Spe-cjaliści przewidują, że koszt wymiany 16,7 mln liczników we wszystkich gospodarstwach domowych w Polsce na inteligentne liczniki energii elektrycznej szacuje się na około 7,5 mld., a nawet 8 miliardów złotych. Po co ten wysiłek? Czy modernizacja sieci i wymiana liczników ener-getycznych się opłaca?

Inteligentne sieci są przyszłością, w którą należy inwe-stować. Z pewnością w najbliższych latach wpłyną one na zmiany sektora dystrybucji energii elektrycznej. Poza tym lokalne wytwarzanie energii, inteligentna sieć i opomiaro-wanie, będzie wpływało na globalne obniżenie zapotrzebo-wania na energię elektryczną, ograniczenie strat w sieci dystrybucyjnej, a także zmianę dotychczasowego sposobu pracy sieci dystrybucyjnej. Natomiast inwestycje w nowe technologie przyniosą korzyści w dłuższej perspektywie czasowej.

Tauron Dystrybucja, podobnie jak inni operatorzy, bę-dzie musiał wymienić wszystkie tradycyjne liczniki energii na inteligentne. Czy rzeczywiście warto wydawać na ten cel aż tak duże pieniądze?

Od inteligentnych sieci energetycznych oraz nowocze-snych inteligentnych systemów opomiarowania nie uciek-niemy. Liderami w instalacji tego typu urządzeń są Szwecja i Norwegia, gdzie zostali w nie wyposażeni niemal wszyscy użytkownicy energii elektrycznej. We Włoszech państwowe przedsiębiorstwo energetyczne zainstalowało liczniki do zdalnego odczytu już u 95 proc. użytkowników. Masowo są one wprowadzane również w Hiszpanii, Danii i Finlandii. W Irlandii i Holandii urządzenia do inteligentnego pomiaru planowano zainstalować u wszystkich odbiorców do 2013 roku.

Dlaczego to takie ważne? Firmy energetyczne muszą w tym zakresie liczyć się z jakimś przymus prawnym?

Zgodnie z Nowym Prawem Energetycznym każdy od-biorca w Polsce będzie musiał mieć zainstalowany inteli-

gentny licznik energii. Do 2020 r. powinno je mieć 80 proc. klientów. Wymianę liczników przeprowadzą operatorzy systemów dystrybucyjnych, będący właścicielami infra-struktury pomiarowej. W Grupie TAURON dotychczas prze-prowadziliśmy dziesięć pilotaży związanych z dostawą i montażem inteligentnych liczników. Były one przeprowa-dzone w kilku miastach południowej Polski w tym między innymi w Krakowie, Tarnowie, Częstochowie czy Toszku. Łącznie zainstalowaliśmy ok 40 tys. nowych inteligentnych liczników. W najbliższym czasie planujemy montaż liczni-ków „smart” u ponad 330 tys. klientów we Wrocławiu. W listopadzie ogłosiliśmy przetarg na instalację kompletnej infrastruktury inteligentnego opomiarowania energii. Pierwsze liczniki chcielibyśmy zamontować w drugiej poło-wie 2014 roku. Cały projekt potrwa ponad 2 lata.

Proszę powiedzieć coś więcej na temat celu tych dzia-łań? Co konkretnie nowe opomiarowanie zmieni w pol-skiej energetyce?

Inteligentny licznik jest tylko jednym z elementów zau-tomatyzowanego systemu do pomiaru zużycia energii elek-trycznej. Umożliwia dokonywanie zdalnego odczytu, co obniża koszty, lokalizowanie obszarów o niewłaściwych parametrach jakościowych i przerwach w dostawach, a nawet zdalne włączenie i wyłączenie klienta. Dane z liczni-ków przekazywane będą do naszych systemów, które auto-matycznie będą je gromadzić i analizować. To wiedza, która pozwoli zoptymalizować wykorzystanie i pracę sieci dystry-bucyjnych. Dzięki temu energetyka będzie mogła bardziej elastycznie reagować na potrzeby klientów, zmniejszając jednocześnie straty na przesyle energii oraz odpowiednio sterować popytem na energię.

Przy okazji pierwszych wdrożeń liczników typu smart, firma uruchomiła specjalną aplikację dla klientów. Na czym polega jej funkcjonalność?

Nasi klienci mają możliwość dostępu do danych pomia-rowych odczytanych z licznika poprzez stronę internetową oraz telefon komórkowy. Realizowane jest to za pomocą platformy eLicznik. Klient ma możliwość analizy zużycia energii elektrycznej za ostatnie dni, porównania zużycia za dany dzień z wartością średnią. Dodatkowo może ustawić sobie cele - a dokładnie, jaki poziom zużycia energii byłby dla niego akceptowalny.

A jeśli okaże się, że odbiorca końcowy nie będzie miał ochoty na takie dodatkowe działania i systematyczne śle-dzenie wskazań licznika, to co wtedy?

Po przekroczeniu tego najbardziej korzystnego dla od-biorcy energii progu, klient dostaje powiadomienie. Osoby korzystające z tej formy informacji otrzymały dostęp do informacji dotyczących zużycia energii, rozwiązanie jest

KLIENT WIE, ZA CO PŁACI

7

intuicyjne w obsłudze, pozwala także na podejmowanie działań i decyzji o charakterze proefektywnościowym (np. wymiana „starego” sprzętu AGD na nowsze urządzenia, charakteryzujące się mniejszym zużyciem energii elektrycz-nej). Dzięki temu rozwiązaniu nasi klienci są bardziej świa-domi w kwestii zużycia energii, a przez to mogą wpływać na obniżenie kosztów poboru energii.

Jakie nowe perspektywy, zarówno przed prywatnymi konsumentami, jak i firmami, otworzą się dzięki wprowa-dzeniu smart meteringu?

Ewidentnie wzmocni się pozycja klienta wobec firm energetycznych, poprzez bezpośredni dostęp do danych pozwalających na skuteczne dochodzenie swoich praw, a także rozwinie się świadomość energetyczna klienta w mo-mencie bezpośredniego dostępu do rzeczywistych danych dotyczących poboru energii elektrycznej, wraz z możliwo-ścią zarządzania jego wielkością. Pozwoli także klientom na przejście z roli pasywnego odbiorcy energii elektrycznej do roli aktywnego prosumenta, bez ponoszenia dodatkowych kosztów.

A jakie korzyści to rozwiązanie przyniesie operatorom systemów dystrybucyjnych?

Główne korzyści dla dystrybutora energii elektrycznej z wdrożenia inteligentnych liczników to wsparcie dla procesu ograniczenia różnicy bilansowej, monitorowanie pracy sie-ci, jak również łatwiejszy proces weryfikacji reklamacji klientów. Dodatkowo uzyskane informację pozwolą na bi-lansowanie obszarów sieci.

Jak się klientowi nie spodoba jego operator będzie mógł go zmienić?

Wdrożone rozwiązanie wpłynie również efektywnie na proces obsługi klienta (zdalny odczyt, zdalna zmiana tary-fy), uproszczenie procedury zmiany sprzedawcy, w konse-kwencji powodując mniejszy koszt operacji na licznikach dokonywanych u klienta.

Skąd pewność, że po wdrożeniu inteligentnego opo-miarowania klienci rzeczywiście zmienią swoje zachowa-nia na takie, jakich oczekują decydenci?

Jeśli w niedalekiej przyszłości klient będzie miał infor-macje, ile w danej chwili, w danym przedziale czasu kosztu-je go energia, to dzięki systemowi inteligentnego opomia-rowania będzie mógł decydować o poborze energii w cza-sie, gdy jest ona najtańsza. Systemy smart meteringowe wykorzystują technologię transmisji danych poprzez istnie-jącą sieć elektryczną, a więc nie trzeba dodatkowego oka-blowania.

Z pana wypowiedzi wynika, ze klienci mający zamonto-wane nowe, inteligentne liczniki powinni być zadowoleni z korzyści, jakie urządzenia te przynoszą odbiorcą energii. A co ze sprzedawcami? Im także musi się opłacać wymiana liczników na inteligentne. Ponoszą przecież koszty rewolu-cji w przemianie dotychczasowych sieci energetycznych w zupełnie nowe rozwiązania?

Systemy inteligentnego opomiarowania stanowią rów-nież przestrzeń dla aktywizacji korzyści u innych beneficjen-tów. Duża rola stoi przed sprzedawcami, dla których syste-my smart metering stanowią mechanizm wsparcia w ofero-waniu nowych produktów opartych o cenę zmienną w cza-sie – czyli rozwiązanie proefektywnościowe dla klienta koń-cowego. Należy jednak pamiętać, iż dla przedstawienia peł-nych możliwości i korzyści dla interesariuszy rozwiązania, jakie niosą instalacje inteligentnego opomiarowania, ko-nieczna jest dedykowana kampania społeczna.

Nadal jednak większość klientów indywidualnych Tau-rona korzysta z systemu prognozowanego, czyli kredytuje zakłady energetyczne płacąc rachunki według tzw. pro-gnozy.

Proszę jednak nie zapominać, że klienci cenią sobie ten system chociażby ze względu na możliwość planowania z wyprzedzeniem wydatków związanych z energią elektrycz-ną. W okresie zimowym zużycie energii z reguły jest więk-sze, latem mniejsze, dzięki uśrednieniu opłat rachunki są mniej odczuwalne. Oczywiście klient może też zmienić wy-sokość ustalonych dla niego prognoz. Jednak coraz więcej klientów korzysta z możliwości rzeczywistego odczytu licz-nika. Mogą to zrobić przez telefon (telerachunek) lub za pomocą internetu (e-odczyt). Wtedy rachunek wystawiany jest za rzeczywiste zużycie energii.

Niedawno przez media przetoczyła się dyskusja, w któ-rej specjaliści przestrzegali, że inteligentny system opo-miarowania równie dobrze może być kolejną, doskonałą furtkę do naruszania tajemnicy naszych danych osobo-wych. Pana zdaniem mamy się czego bać?

Kwestię bezpieczeństwa należy postrzegać dwukierun-kowo. Z jednej strony poprawi się bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej, przede wszystkim w zakresie ciągłości dostaw jak i parametrów jakościowych, a z drugiej strony podejmowane przez operatorów działania muszą zapewnić bezpieczeństwo przetwarzania danych, w tym danych oso-bowych w szczególności.

Liczniki zamontowane dzisiaj u naszych klientów mają praktycznie takie same możliwości odczytu danych, jak to ma miejsce w przypadku liczników smart. Odczytując liczni-ki dzisiaj, także wchodzimy w posiadanie danych osobo-wych i tak samo jesteśmy zobowiązani do ich ochrony i do-chowania tajemnicy. Projektując rozwiązania smart meter-ing, kwestia bezpieczeństwa odczytywanych danych pomia-rowych jest dla TAURON Dystrybucja jednym z kluczowych elementów. Komunikacja pomiędzy systemem odczyto-wym i licznikiem energii elektrycznej jest odpowiednio za-bezpieczona i szyfrowana, a odczytywane dane pomiarowe są zanonimizowane.

Dziękuje za rozmowę.

Rozmawiał Włodzimierz Kaleta

8

P lan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) jest kluczowym dokumentem pokazującym, w jaki sposób samorząd lokalny zamierza do 2020 r. reali-zować swoje zobowiązania wynikające z pakietu klimatyczno-energetycznego.

Choć plan działań dotyczy głównie samorządów lokal-nych, które przystąpiły do inicjatywy Porozumienie Burmi-strzów (o której pisaliśmy w numerze 3 Biuletynu ISE), za-równo jego cele, zakres odniesienia i sposób opracowywa-nia mogą w znaczący sposób ułatwić ekorozwojowe (zrównoważone) planowanie energetyczne i realizację działań jednostki samorządowej na rzecz zwiększania efek-tywności energetycznej, wdrażania inteligentnych i ekoin-nowacyjnych rozwiązań do lokalnego systemu zarządzania energią oraz podejmowania skutecznych działań na rzecz zmniejszania emisji lokalnej gospodarki i aktywności spo-łecznej. Instruktywne wytyczne i informacje w tym zakresie zawiera praktyczny poradnik Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii SEAP opracowany przez Komi-sję Europejską i wydany w Polsce (2012) przez Stowarzy-szenie Gmin Polska Sieć „Energie Cités”, które poniżej przedstawiamy.

Czym jest SEAP?

SEAP (Sustainable Energy Action Plan) bazuje zasadniczo na inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych (CO2) na danym obszarze terytorialnym w celu określenia prioryte-towych obszarów działań jednostki samorządowej oraz możliwości osiągnięcia przyjętych celów w zakresie jego redukcji. Ponadto definiuje on konkretne środki służące osiągnięciu tego celu, wraz z ich ramami czasowymi i wska-zuje osoby odpowiedzialne za ich wprowadzenie.

Inicjatywa "Porozumienie Burmistrzów" dotyczy działań na szczeblu lokalnym, leżących w kompetencji władz lokal-nych. SEAP koncentruje się więc na środkach służących re-dukcji emisji CO2 oraz końcowego zużycia energii przez odbiorcę. Ponieważ postanowienia Porozumienia dotyczą całości obszaru geograficznego podlegającego danemu sa-morządowi (gmina, miasto, region), SEAP powinien uwzględniać działania zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym. Należy przy tym pamiętać, że od samorządu oczekuje się, że będzie przykładem dla innych i w związku z tym zastosuje wyjątkowe środki redukcji emisji w budyn-kach i obiektach komunalnych, czy też w odniesieniu do własnej floty pojazdów.

Głównymi sektorami wchodzącymi w zakres SEAP są budynki, wyposażenie/urządzenia oraz transport miejski. Plan ten może również uwzględniać działania w obszarze lokalnej produkcji energii elektrycznej (wykorzystanie pa-neli fotowoltaicznych, energii wiatrowej, kogeneracji;

usprawnienie lokalnego wytwarzania energii elektrycznej) oraz lokalnej produkcji ciepła/chłodu.

Ponadto SEAP powinien obejmować te obszary, w któ-rych władze lokalne mogą wywierać wpływ na zużycie energii w perspektywie długoterminowej (jak planowanie przestrzenne), popierać na rynkach produkty i usługi efek-tywne energetycznie (zamówienia publiczne) oraz zachęcać do zmiany przyzwyczajeń użytkowników energii (współpraca z mieszkańcami i zainteresowanymi strona-mi) .

Jeżeli chodzi o sektor przemysłowy, to nie jest on głów-nym celem działań w ramach Porozumienia Burmistrzów, a zatem władze lokalne mogą same zadecydować, czy włą-czyć działania w tym sektorze do SEAP czy nie.

Horyzont czasowy Porozumienia Burmistrzów sięga 2020 r. Dlatego też SEAP musi jasno określać strategiczne działania, które samorząd lokalny zamierza podjąć, aby do 2020 r. zrealizować swoje zobowiązania. SEAP może obej-mować dłuższy okres czasu, ale wówczas powinien uwzględniać pośrednie wartości i cele dla roku 2020. Po-nieważ nie zawsze jest możliwe szczegółowe zaplanowanie konkretnych środków i budżetu na tak długi okres, samo-rząd lokalny może dokonać rozróżnienia pomiędzy:

wizją obejmującą długoterminową strategię i cele do 2020 r., zawierającą stanowcze zobowiązania w zakresie planowania przestrzennego, transportu i mobilności, zamówień publicznych, standardów dla nowych/modernizowanych budynków itp.;

konkretnymi środkami zaplanowanymi na najbliższe 3–5 lat, które stanowią przełożenie długoterminowych celów i strategii na działania.

Zarówno długoterminowa wizja, jak i konkretne środki powinny stanowić integralną część SEAP.

PLAN DZIAŁAŃ NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ ENERGII

9

Zaangażowanie interesariuszy

W podejmowaniu wraz z władzami lokalnymi wyzwania klimatycznego i energetycznego istotną rolę odgrywa całe społeczeństwo (społeczność lokalna), a w szczególności konieczność zmiany jej nawyków i przyzwyczajeń dotych-czasowego korzystania z energii. Zaangażowanie interesa-riuszy stanowi początkowy punkt procesu zachęcania do zmiany zachowań, która jest niezbędnym dopełnieniem działań technicznych.

Poglądy mieszkańców i interesariuszy powinny być zna-ne, zanim zostaną opracowane szczegółowe plany. A zatem powinni oni zostać zaangażowani i mieć możliwość uczest-niczenia we wszystkich etapach procesu opracowywania SEAP: budowaniu wizji, definiowaniu bliższych i dalszych celów, ustalaniu priorytetów itp. Istnieją różne stopnie za-angażowania: od „powiadomienia” do „zmobilizowania”. W celu przygotowania udanego SEAP zaleca się zabiegać o jak najwyższy stopień udziału interesariuszy i obywateli w procesie jego opracowania i realizacji. Udział zainteresowa-nych stron jest ważny z rozmaitych względów:

Ich udział w tworzeniu polityki czyni ją bardziej przejrzy-stą i demokratyczną.

Decyzja podejmowana z udziałem wielu interesariuszy opiera się na bardziej rozległej wiedzy.

Szeroki consensus wpływa na większą akceptację oraz poprawę jakości, efektywności i wiarygodności Planu (konieczne jest przynajmniej upewnienie się, że zaintere-sowane strony nie sprzeciwiają się niektórym projek-tom).

Poczucie udziału w procesie planowania zapewnia długo-terminową akceptację oraz wspieranie strategii i środ-ków ograniczenia emisji, a także ich żywotność.

Zdarza się, że Plany otrzymują silniejsze wsparcie ze stro-ny zewnętrznych interesariuszy niż wewnętrznego kie-rownictwa czy pracowników urzędu miasta.

Z tych właśnie przyczyn formalne zobowiązanie sygnata-riuszy Porozumienia Burmistrzów obejmuje mobilizowanie społeczeństwa obywatelskiego na podlegających nam ob-szarach do udziału w opracowaniu Planu działań.

Pierwszy krok w kierunku zaangażowania interesariuszy, to wskazanie głównych interesariuszy, którymi są ci:

na interesy których SEAP wywiera wpływ;

których działania mają wpływ na SEAP;

którzy kontrolują lub posiadają informacje, zasoby, spe-cjalistyczną wiedzę i umiejętności potrzebne do opraco-wania i realizacji strategii;

których udział i zaangażowanie są konieczne do udanej realizacji SEAP.

Przykładową listę interesariuszy potencjalnie ważnych w kontekście opracowywania SEAP tworzą:

Lokalna administracja: odpowiednie wydziały urzędu miasta i przedsiębiorstwa komunalne (miejskie przedsię-biorstwa energetyczne, firmy transportowe itp.),

Lokalne i regionalne agencje energetyczne,

Partnerzy finansowi, tacy jak banki, fundusze prywatne, firmy typu ESCO ,

Interesariusze instytucjonalni np. izby handlowe, izby architektów i inżynierów,

Dostawcy energii, przedsiębiorstwa energetyczne (operatorzy systemów dystrybucyjnych i przesyłowych),

Podmioty działające w sektorze transportu i mobilności: prywatne/publiczne firmy transportowe itp.,

Sektor budownictwa: firmy budowlane, deweloperzy oraz Biznes i przemysł,

Organizacje pozarządowe i inni reprezentanci społeczeń-stwa obywatelskiego.

Tam gdzie jest to istotne, istotni są również przedstawi-ciele narodowej/regionalnej administracji i/lub administra-cji sąsiednich miast/gmin w celu zapewnienia koordynacji i spójności z planami i działaniami podejmowanymi na in-nych szczeblach decyzyjnych.

Parę przykładów

Przykład 1

Lokalne forum energetyczne jest zainicjowanym przez samorząd procesem, który angażuje lokalnych interesariu-szy i mieszkańców we współpracę mającą na celu przygoto-wanie i wdrożenie wspólnych działań, które mogą przyjąć formę Planu działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP). Takie fora są już organizowane przez niektórych sygnatariuszy Porozumienia. Na przykład Almada (Portugalia) zorganizowała lokalne forum energetyczne i zaprosiła wszystkie zainteresowane firmy i organizacje, aby zebrać pomysły i wnioski projektowe, które mogłyby zostać włączone do Planu działań. W celu jego opracowania stwo-rzone zostało partnerstwo z udziałem lokalnej agencji energetycznej i uniwersytetu. Podobnie miasto Frankfurt (Niemcy) zwróciło się do uczestników forum z prośbą o współpracę w osiąganiu wspólnych celów energetycznych oraz o zaproponowanie konkretnych działań służących ich realizacji.

Przykład 2

Miasto Sabadell (Hiszpania) podniosło świadomość mieszkańców dzięki zainstalowaniu inteligentnych mierni-ków w 100 gospodarstwach domowych. Takie bezprzewo-dowe mierniki natychmiast rejestrują zużycie energii w euro, kWh i tonach CO2. Ponadto zorganizowano dla mieszkańców warsztaty informacyjne i edukacyjne z zakre-su oszczędzania energii. Zebrano dane dotyczące zużycia energii i emisji CO2 i obliczono uzyskaną redukcję zużycia

10

Szczególną uwagę należy zwrócić również na faktyczny lub potencjalny konflikt interesów, który może zaistnieć pomiędzy zainteresowanymi stronami:

Podjęcie długoterminowego zobowiązania politycznego.

Zapewnienie odpowiednich źródeł finansowania.

Poprawne wykonanie inwentaryzacji emisji CO2. (Nie można zmienić tego, co nie zostało zmierzone).

Włączenie SEAP w życie codzienne i zarządzanie gminą; SEAP nie ma być kolejnym dokumentem, ale częścią zbiorowej kultury lokalnej.

Zapewnienie właściwego zarządzania podczas wdrażania SEAP.

Upewnienie się, że kadra posiada odpowiednie kwalifika-cje, a w razie potrzeby jej przeszkolenie.

Umiejętność tworzenia i realizowania projektów długo-terminowych.

Aktywne poszukiwanie oraz korzystanie z doświadczeń innych miast, które już opracowały SEAP.

Jedną z części Planu, ukierunkowaną na pozyskanie przychylności i zaangażowania kluczowych interesariuszy powinna być jasna strategia komunikacyjna. Przed rozpo-częciem kampanii komunikacyjnej dotyczącej planu SEAP należy uściślić niektóre informacje w celu zmaksymalizowa-nia efektu:

Sprecyzować wiadomość, która ma zostać przekazana i efekt, jaki ma przynieść (pożądany rezultat).

Wskazać najważniejszego odbiorcę lub odbiorców.

Ustalić wskaźniki pozwalające ocenić rezultat działań komunikacyjnych (liczba osób uczestniczących w semina-rium, sondaże – wskaźniki ilościowe/jakościowe, liczba wizyt na stronie, odzew, np. liczba maili…).

Określić najbardziej odpowiednie kanały komunikacji (twarzą w twarz – najbardziej skuteczna forma komuni-kacji, reklamy, listy, e-maile, internet, blogi, rozmowy/ spotkania, broszury, plakaty, biuletyny, publikacje druko-wane, relacje mediów, sponsoring ...).

Doprecyzować plan komunikacji i budżet.

Komunikacja może także odbywać się na poziomie we-wnętrznym, w samorządzie lokalnym. Stworzenie we-wnętrznych środków komunikacji może okazać się koniecz-ne, aby poprawić współpracę między wydziałami urzędu miasta lub gminy.

(oczekiwana wynosiła około 10%), a rezultaty tych wyliczeń przekazano rodzinom.

Przykład 3

W celu zaangażowania wielu interesariuszy w realizację strategii środowiskowej burmistrza Londynu Urząd Wielkie-go Londynu zastosował przedstawione poniżej metody. Sys-temy PPGIS (Public Participation Geographic Information Systems) zostały wykorzystane do zaangażowania zmargina-lizowanych grup społecznych (np. mniejszości etnicznych, młodzieży, ludzi starszych), których przedstawiciele zazwy-czaj nie zabierają głosu na arenie publicznej, w działania związane z realizacją SEAP. Celem było zainteresowanie nim ww. grup i zmiana świadomości społecznej w tym zakresie. Uproszczone mapy i modele oparte na Systemie Informacji Geograficznej (ang. GIS – Geographic Information Systems), zwanym też systemem geoinformacyjnym, mogą zostać wy-korzystane do zwizualizowania efektów SEAP na poziomie lokalnym. Ułatwia to interaktywny udział społeczności oraz buduje poparcie społeczne w procesie podejmowania stra-tegicznych decyzji dotyczących opracowania i realizacji SE-AP. Wykorzystanie przyjaznych narzędzi systemu PPGIS i otwarcie procesu opracowania i realizacji SEAP na udział zainteresowanych stron pomogły zbudować zaufanie i zro-zumienie pomiędzy tak odmiennymi pod względem zawodo-wym i kulturalnym interesariuszami. Metody strukturalizacji problemu (PSMs) zostały wykorzystane do stworzenia pro-stych modeli SEAP w sposób iteracyjny, z udziałem interesa-riuszy posiadających odmienne poglądy lub sprzeczne inte-resy. Celem tych działań było: pomóc im zrozumieć i zabez-pieczyć ich wspólne zobowiązania w SEAP; przyjąć różnorod-ność wartości zamiast prowadzić do kompromisów; ukazać złożoność SEAP graficznie, a nie algebraicznie; wskazać i po-równać różne strategiczne możliwości oraz myśleć i mówić o przyszłości w kategoriach „możliwości” i „scenariuszy”, a nie jedynie „prawdopodobieństwa” i „przewidywania”. Mapo-wanie poznawcze (sposób mapowania poglądów poszcze-gólnych interesariuszy) może być również stosowane jako narzędzie modelowania służące ujawnieniu i zarejestrowa-niu indywidualnych opinii na temat SEAP. Połączone, scalo-ne mapy poznawcze pozwolą stworzyć podczas warsztatów ramy dla dyskusji mającej na celu ocenę celów zdefiniowa-nych w SEAP i sformułowanie porozumienia dotyczącego zakresu działań. Rola i odpowiedzialność każdego z interesa-riuszy musi zostać jasno określona. Współpraca z najważ-niejszymi instytucjami i organizacjami jest niezbędna do udanego opracowania i realizacji SEAP. W celu podtrzyma-nia motywacji interesariuszy konieczne będzie także infor-mowanie ich o rezultatach wdrażania SEAP.

11

Teleinformatyka dla efektywności

Podczas opracowywania SEAP niezbędne jest wykorzy-stanie kluczowej roli, jaką w tworzeniu społeczeństwa ni-skowęglowego mogą odegrać technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT). Technologie ICT pełnią zasadniczą funkcję w procesie dematerializacji naszego życia codzien-nego i tworzenia społeczeństwa usług (tzw. serwicyzacja). Zastąpienie wysokowęglowych (energochłonnych i mate-riałochłonnych) produktów i działań ich niskowęglowymi alternatywami, np. zastąpienie osobistych spotkań wi-deokonferencjami czy też rachunków papierowych elektro-nicznymi, może w znaczącym stopniu przyczynić się do re-dukcji emisji. Podobnie jak elektroniczny handel, także elektroniczna administracja prowadzi do ograniczenia emi-sji gazów cieplarnianych.

W chwili obecnej największe możliwości, jakie niesie za sobą dematerializacja, są związane z telepracą. Jest to taka forma pracy, w której pracownicy zamiast przychodzić do biura wykonują większość zadań w domu. Dematerializacja może przyczyniać się do redukcji emisji także w sposób po-średni, np. wpływając na zachowania pracowników, podno-sząc świadomość w zakresie zmian i ochrony klimatu czy promując niskowęglowe rozwiązania w przedsiębior-stwach, choć w tym przypadku nie tak łatwo wyliczyć osią-gnięte efekty. Dematerializacja zapewnia też poszczegól-nym jednostkom alternatywy pozwalające im bezpośrednio kontrolować swój „ślad węglowy”.

Technologie ICT odgrywają kluczową rolę także w po-prawie efektywności wykorzystania energii: odbiorcy indy-widualni i przedsiębiorstwa nie mogą efektywnie zarządzać tym, czego nie mogą pomierzyć. Technologie ICT dostarcza-ją rozwiązań, które pozwalają nam „zobaczyć”, jak wygląda nasze zużycie energii i towarzysząca mu emisja w czasie rzeczywistym, oraz zapewniają środki służące optymalizacji i podniesieniu efektywności systemów i procesów. Poniżej przedstawiono kilka przykładów rozwiązań, które można

wprowadzić na szczeblu lokalnym:

Zainicjuj otwartą debatę dotyczącą różnych obszarów charakteryzujących się dużym potencjałem oszczędności, jak np. inteligentne energetycznie domy i budynki, inteli-gentne oświetlenie, transport publiczny dostosowany do potrzeb mieszkańców… Zaangażuj w nią wszystkie zain-teresowane strony.

Zetknij ze sobą podmioty działające w obszarze ICT i energii, aby uzyskać efekt synergii oraz zainicjować nowe formy współdziałania. Przykładowo, podejmij współpra-cę z zakładem energetycznym w celu zapewnienia odpo-wiedniej promocji i wykorzystania inteligentnych pomia-rów (smart metering). Upewnij się, że inteligentne liczni-ki zostały wybrane w sposób pozwalający zachować rów-nowagę pomiędzy dodatkowym kosztem dla klienta a potencjalnymi oszczędnościami energii.

Promuj wprowadzanie infrastruktury szerokopasmowej i technologii współpracy umożliwiających jak najszersze i jak najbardziej efektywne wykorzystanie e-technologii.

Promuj i rozwijaj w swojej gminie administrację elektro-niczną, stosowanie telepracy, organizację telekonferencji itp.

Wykorzystaj technologie ICT do poprawy efektywności energetycznej w budynkach publicznych, oświetleniu publicznym oraz kontroli transportu (inteligentne roz-wiązania zarządzania energią i ruchem, inteligentne bu-dynki).

Pokaż, że władze lokalne mogą dawać przykład innym zapewniając, że należąca do miasta infrastruktura ICT oraz świadczone usługi cyfrowe mają najmniejszy możli-wy „ślad węglowy”. Promuj swoje dobre praktyki wśród firm prywatnych oraz szerszych kręgów społeczeństwa.

Ważne, by zdać sobie sprawę z tego, że same technolo-gie ICT mają swój „ślad węglowy”. Dlatego też konieczne jest wprowadzanie ekologicznych rozwiązań w zakresie ich wykorzystania, aby upewnić się, że technologie te pozosta-ją rozwiązaniem problemu zmian klimatu, a nie jego czę-ścią.

Opracowanie i wdrożenie planu SEAP

Opracowanie SEAP stanowi tylko jeden krok w całym procesie i nie powinno być postrzegane jako cel sam w so-bie, ale raczej jako narzędzie pozwalające:

nakreślić, jak dana miejscowość (gmina, miasto, region) będzie wyglądało w przyszłości w kategoriach produkcji (wytwarzania) i wykorzystania energii, polityki klimatycz-nej i mobilności;

przekazać informacje nt. Planu i dzielić się nimi z intere-sariuszami;

przełożyć wizję na praktyczne działania, wyznaczając dla każdego z nich ostateczny termin i budżet;

odwoływać się do zawartych w nim informacji podczas

12

procesu wdrażania i monitorowania.

Wskazane jest uzyskanie szerokiego politycznego (lokalnego, regionalnego) konsensusu co do SEAP, aby za-pewnić mu długoterminowe wsparcie i stabilność bez względu na zmiany we władzach lokalnych. Konieczne bę-dzie przedyskutowanie na najwyższym szczeblu sposobu, w jaki interesariusze i ugrupowania polityczne będą zaanga-żowani w opracowanie SEAP. Należy tutaj przypomnieć, iż opracowanie SEAP i jego formalne przyjęcie nie stanowią zakończenia, ale początek konkretnej pracy polegającej na realizowaniu zaplanowanych działań. Niezbędny do tego jest zrozumiały i dobrze skonstruowany SEAP (tzn. wszyst-kie działania powinny być starannie zaplanowane i odpo-wiednio opisane, wraz z ich harmonogramem, budżetem, źródłami finansowania, podziałem obowiązków itp.).

Wdrażanie Planu działań na rzecz zrównoważonej ener-gii (SEAP) jest krokiem, który wymaga najwięcej czasu, wy-siłków i środków finansowych. Dlatego też kluczowe zna-czenie ma mobilizacja lokalnych interesariuszy i mieszkań-ców. To, czy SEAP zostanie z powodzeniem zrealizowany, czy też pozostanie jedynie stertą papierów, zależy w znacz-nym stopniu od czynnika ludzkiego. Wdrażaniem Planu mu-si zarządzać instytucja, która wspiera ludzi w ich pracy, za-chęca do ciągłego poszerzania wiedzy, a błędy i porażki traktuje jako lekcję dla siebie i poszczególnych osób. Jeżeli w ludziach obudzi się poczucie odpowiedzialności, przy-dzieli im się potrzebne zasoby oraz odpowiednio zachęci się i zmotywuje ich do pracy, można wiele osiągnąć. Pod-czas wdrażania Planu konieczne jest zapewnienie zarówno dobrej komunikacji wewnętrznej (pomiędzy poszczególny-mi wydziałami urzędu miasta/gminy, powiązanymi podmio-tami władzy publicznej i wszystkimi zaangażowanymi oso-bami, takimi jak np. lokalni zarządcy budynków), jak i ze-wnętrznej (z mieszkańcami i interesariuszami). Przyczyni się to do podniesienia świadomości i wiedzy w omawianym zakresie, zainicjuje zmiany zachowań oraz zapewni szerokie poparcie dla całego procesu wdrażania SEAP (zob. rozdział poświęcony procesowi komunikacji). Integralną częścią procesu wdrażania SEAP powinno być monitorowanie po-stępów oraz osiąganych oszczędności energii/CO2 (zob. kolejny rozdział). Dodatkową wartość w zakresie osiągania celów 3x20% zapewni współpraca sieciowa z innymi wła-dzami lokalnymi opracowującymi lub wdrażającymi SEAP, polegająca na wymianie doświadczeń i najlepszych praktyk oraz wywołująca efekt synergii. Zaleca się też współpracę z potencjalnymi sygnatariuszami Porozumienia Burmistrzów i zachęcanie ich do zaangażowania się w tę inicjatywę.

Korzyści, które może przynieść władzom lokalnym wdro-żenie Planu działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP), obejmują:

włączenie się w ogólnoświatową walkę ze zmianami kli-matu – globalna redukcja emisji gazów cieplarnianych ochroni przed zmianami klimatu również miasto;

zademonstrowanie swojego zaangażowania w ochronę środowiska oraz efektywną gospodarkę zasobami;

zaangażowanie w działania społeczeństwa obywatelskie-go i umocnienie lokalnej demokracji; oraz poprawę wize-runku;

poprawę efektywności wykorzystania energii i zmniej-szenie rachunków za energię;

zyskanie jasnego, rzetelnego i kompletnego obrazu wy-datków budżetowych związanych z wykorzystaniem energii oraz identyfikację słabych punktów;

dostęp do krajowych i europejskich funduszy;

poprawę zdrowia i jakości życia mieszkańców (dzięki ograniczeniu natężenia ruchu, poprawie jakości powie-trza);

zabezpieczenie przyszłych środków finansowych poprzez ograniczenie zużycia energii i jej lokalną produkcję (prosumpcja);

zwiększenie niezależności energetycznej gminy w długim okresie;

możliwe synergie z innymi istniejącymi zobowiązaniami i politykami.

Finansowanie SEAP

Wdrożenie z powodzeniem Planu działań na rzecz zrów-noważonej energii (SEAP) wymaga odpowiednich środków finansowych. W związku z tym konieczne jest zidentyfiko-wanie dostępnych zasobów finansowych, jak również pro-gramów i mechanizmów umożliwiających pozyskanie tych zasobów w celu sfinansowania działań przewidzianych w SEAP. Decyzje dotyczące finansowania efektywności ener-getycznej muszą być kompatybilne z zasadami sporządza-nia budżetów publicznych.

13

Władze lokalne powinny przydzielić środki niezbędne do realizacji Planu w ramach swoich rocznych budżetów, jak również podjąć wiążące zobowiązania na kolejne lata. Po-nieważ zasoby gmin są niewystarczające, zawsze będzie istniała konieczność rywalizacji o dostępne wsparcie finan-sowe. W związku z tym należy podejmować ciągłe starania mające na celu znalezienie alternatywnych źródeł finanso-wania. Władze lokalne mogą wykazywać skłonność do pre-ferowania projektów z zakresu efektywności energetycznej z krótkimi okresami zwrotu. Takie podejście nie pozwoli jednak osiągnąć większości potencjalnych oszczędności związanych z modernizacją energetyczną obiektów. Dlate-go też zaleca się, aby podczas opracowywania SEAP uwzględnić wszystkie korzystne opcje, zwłaszcza te, w przy-padku których stopa zwrotu jest wyższa niż oprocentowa-nie kapitału inwestycyjnego. Takie podejście przełoży się na większe oszczędności w długim okresie.

Aby projekt mógł uzyskać akceptację banku, musi być dobrze udokumentowany i ekonomicznie opłacalny. Two-rzenie takiego projektu rozpoczyna się od wyszczególnienia wszystkich elementów, które czynią go atrakcyjnym ekono-micznie. W pierwszej kolejności należy przeanalizować klu-czowe elementy projektu, upewniając się, że każdy aspekt został właściwie oceniony oraz że przedstawiono jasny plan efektywnego nim zarządzania. Każdy element niesie ze so-bą czynnik ryzyka, a każdy czynnik ryzyka wiąże się z okre-ślonym kosztem. Doświadczona firma typu ESCO czy dorad-ca finansowy wiedzą, jak ocenić poszczególne elementy projektu. Analizując dany projekt bank stara się za pomocą odpowiedniej procedury oceny poznać towarzyszący mu poziom ryzyka. W tym celu nie wystarczy przedstawienie technicznego audytu energetycznego. Kluczowe znaczenie dla uznania przez bank projektu za atrakcyjny mają też inne aspekty, jak np. umiejętności inżynierskie (np. firmy typu ESCO czy gminnej agencji energetycznej) lub poziom zaan-gażowania każdej ze stron. Wśród ogólnych wymogów mo-gą się też znaleźć np. takie, że proponowana technologia jest sprawdzona i dostosowana do warunków panujących w regionie, a wewnętrzna stopa zwrotu przekracza 10% .

Firmy typu ESCO zwykle finansują projekty z zakresu oszczędności energii bez konieczności ponoszenia jakich-kolwiek płatnych z góry kosztów inwestycyjnych przez wła-dze lokalne. Zwrot poniesionych przez firmę nakładów oraz wypłata jej zarobku następują przy wykorzystaniu środków

zaoszczędzonych w wyniku realizacji inwestycji w czasie trwania umowy. Umowa gwarantuje władzom lokalnym określony poziom oszczędności energii oraz pozwala im uniknąć inwestowania w nieznane sobie obszary. Po wyga-śnięciu umowy miasto jest posiadaczem bardziej efektyw-nego energetycznie budynku, który generuje niższe koszty energii. Często firmy typu ESCO oferują gwarancję osiągnię-cia określonego efektu, która może mieć kilka postaci. Mo-że ona koncentrować się wokół rzeczywistego poziomu oszczędności energii będącego następstwem przeprowa-dzonej modernizacji lub zastrzegać, że osiągnięte oszczęd-ności energii będą wystarczające, by pokryć miesięczne koszty obsługi długu. Kluczową dla właściciela budynku ko-rzyścią jest ograniczenie ryzyka niewykonania projektu przy jednoczesnym utrzymaniu kosztów operacyjnych na przy-stępnym poziomie.

Finansowanie projektu jest zaaranżowane w taki spo-sób, aby osiągnięte w wyniku jego realizacji oszczędności pokryły koszt usług świadczonych przez wykonawcę oraz koszt zakupu nowego, bardziej efektywnego energetycznie wyposażenia. Warunki spłaty poniesionych przez firmę kosztów podlegają negocjacji. Kluczową kwestią dla wszyst-kich stron zaangażowanych w projekt jest pomiar i weryfi-kacja osiągniętych oszczędności energii i pieniędzy.

W przypadku partnerstwa publiczno-prywatnego PPP władze lokalne powierzają realizację zadania partnerowi prywatnemu na zasadzie koncesji udzielonej na określo-nych warunkach. Przykładowo, organ administracji publicz-nej może wesprzeć budowę zero-emisyjnej pływalni lub instalacji centralnego ogrzewania i chłodzenia pozwalając firmie prywatnej zrealizować inwestycję i korzystać z osią-gniętych w jej wyniku zysków. Umowa powinna być na tyle elastyczna, by umożliwić firmie prywatnej jej przedłużenie w przypadku nieoczekiwanych opóźnień w spłacie inwesty-cji. Zgodnie z zasadą należytej staranności zaleca się częste analizy realizacji przedsięwzięcia w celu monitorowania ewolucji przychodów. Przykłady udanych partnerstw pu-bliczno-prywatnych z całego świata można znaleźć w doku-mencie Partnerstwa publiczno-prywatne: inicjatywy lokal-ne 2007 (Public-Private Partnerships: Local Initiatives 2007) dostępnym na stronie www.theclimategroup.org/assets/resources/ppp_booklet.pdf. Poradnik Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii SEAP dostępny jest na stronie http://www.pnec.org.pl/pl/publikacje/poradniki.

14

P odejmując się analizy obowiązków związanych pla-nowaniem zaopatrzenia w energię elektryczną i ciepło w gminie należy w pierwszej kolejności zwrócić uwagę, w jakim zakresie gminy mają możli-

wość podjęcia realnego planowania, a w jakim zakresie będzie to jedynie prognozowanie, czy przewidywanie.

Zaopatrzenie w energię - zadanie własne gminy

Według art. 18 Prawa energetycznego do zadań wła-snych gminy w zakresie zaopatrzenia w energię elektrycz-ną, ciepło i paliwa gazowe należy:

planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy;

planowanie oświetlenia miejsc publicznych i dróg znaj-dujących się na terenie gminy;

finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych znajdujących się na terenie gminy;

planowanie i organizacja działań mających na celu racjo-nalizację zużycia energii i promocję rozwiązań zmniejsza-jących zużycie energii na obszarze gminy.

Gmina realizuje te zadania zgodnie z miejscowym pla-nem zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku braku takiego planu – z kierunkami rozwoju gminy zawarty-mi w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowa-nia przestrzennego gminy oraz odpowiednim programem ochrony powietrza - przyjmowanym na podstawie art. 91 ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.). Powyższe zadania, będące rozwinię-ciem zadań gminy wynikających z ustawy o samorządzie gminnym decydują o podstawowych kierunkach polityki energetycznej gminy.

Według art. 19 Prawa energetycznego wójt (burmistrz, prezydent miasta) opracowuje projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Projekt założeń sporządza się dla obszaru gminy co naj-mniej na okres 15 lat i aktualizuje co najmniej raz na 3 lata. Projekt ten powinien określać:

ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapo-trzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazo-we;

przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych;

możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokal-nych zasobów paliw i energii, z uwzględnieniem energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źró-dłach energii, energii elektrycznej i ciepła użytkowego wytwarzanych w kogeneracji oraz zagospodarowania

ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych;

możliwości stosowania środków poprawy efektywności energetycznej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej;

zakres współpracy z innymi gminami.

Rada gminy uchwala założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, rozpatrując jednocześnie wnioski, zastrzeżenia i uwagi zgłoszone w cza-sie wyłożenia projektu założeń do publicznego wglądu.

W przypadku gdy plany przedsiębiorstw energetycznych nie zapewniają realizacji założeń, o których mowa w art. 19 ust. 8, wójt (burmistrz, prezydent miasta) opracowuje pro-jekt planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i pali-wa gazowe, dla obszaru gminy lub jej części. Projekt planu opracowywany jest na podstawie uchwalonych przez radę tej gminy założeń i winien być z nim zgodny. Projekt planu energetycznego powinien zawierać:

propozycje w zakresie rozwoju i modernizacji poszcze-gólnych systemów zaopatrzenia w ciepło, energię elek-tryczną i paliwa gazowe, wraz z uzasadnieniem ekono-micznym;

propozycje w zakresie wykorzystania odnawialnych źró-deł energii i wysokosprawnej kogeneracji;

propozycje stosowania środków poprawy efektywności energetycznej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej;

harmonogram realizacji zadań;

przewidywane koszty realizacji proponowanych przed-sięwzięć oraz źródło ich finansowania.

Planowanie energetyczne - stale aktualne wyzwanie

Przywołane wyżej uregulowania prawne, pomimo iż przewidują bezwzględny obowiązek ich wykonania nie znaj-dowały swej realizacji w oczekiwanym zakresie i to zarów-no w odniesieniu do ilości gmin wypełniających powyższe obowiązki jak i „jakości” uchwalanych założeń i samych planów. Pomimo, że art. 17 ustawy z dnia 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2010 r. Nr 21, poz. 104) przewi-dywał, iż uchwalenie przez gminę pierwszych założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, o których mowa w art. 19 ustawy zmienianej w art. 1, lub ich aktualizacja powinna nastąpić w terminie 2 lat od dnia wejścia w życie ustawy (zmiana weszła w życie 11 marca 2010 r.) to podejście samorządów do wypełnienia tego obowiązku nie nabrało nowej jakości. Wynika to za-pewne z wątpliwości co do prawnego charakteru projektu

PLANOWANIE ENERGETYCZNE W GMINIE

15

założeń do planu zaopatrzenia, tj. czy mają one charakter normatywny w systemie prawa miejscowego, czy też są jedynie aktem administracyjnym o charakterze wewnętrz-nym.

Planowanie energetyczne w gminie w zakresie, w jakim opisuje to Prawo energetyczne nie posiada tak doniosłej rangi jak choćby planowanie związane z zagospodarowa-niem przestrzeni. Realizacja obowiązków gmin w tym za-kresie nie przyjęła charakteru systemowego. Wyzwania płynące z przyjmowanych przez Polskę założeń dotyczących polityki ekologicznej i energetycznej (implementacja pra-wodawstwa europejskiego), wzrost zainteresowania osz-czędnym i racjonalnym użytkowaniem paliw i energii oraz liberalizacja rynku paliw i energii wymuszają z dnia na dzień na gminach głębsze zainteresowanie się tą problematyką. Gminy coraz częściej powierzają planowanie energetyczne w obrębie swojego obszaru wykwalifikowanym podmio-tom, tworzą w ramach swojej struktury organizacyjno-administracyjnej wydziały (centra energetyczne), definiują swoje zasoby energetyczne i oprócz chęci sprostania wy-mogom prawnym dążą do uczynienia z innowacyjnej ekolo-gii i energetyki instrumentu, który przyczyni się do zrówno-ważonego rozwoju gminy.

Gmina nie posiada pełnej kontroli nad zdarzeniami i procesami energetycznymi, jakie odbywają się na jej tere-nie. Pojawiające się w wielu publikacjach sformułowanie „samowystarczalność energetyczna gminy” może prowa-dzić do mylnych wniosków, co do rozumienia zadań gminy w obszarze jej polityki energetycznej. Planowanie i organi-zację zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy należy rozumieć bardziej jako tworzenie warunków do realizacji tych zadań, niż obowią-zek rozwinięcia „na własny rachunek” działalności polegają-cej na wytwarzaniu paliw i energii, ich przesyłu i dystrybu-cji. Charakter tych zadań i stopień zaangażowania gminy zależeć tutaj będzie wprost od rodzaju energii (energia elektryczna, ciepło, paliwo gazowe) i stopnia jej „niezbędności”. Rozróżnić przy tym należy sferę zaopatrze-nia w paliwa i energię obiektów gminnych i obiektów znaj-dujących się w obrębie własności prywatnej. W obszarze innowacyjności określonych przedsięwzięć energetycznych i ekologicznych ma to o tyle znaczenie, że pewne rozwiąza-nia gmina (jej władze) może wdrażać niejako bezpośrednio, zaś w obrębie gospodarstw indywidualnych działanie gminy może polegać na stymulowaniu zachowań mieszkańców przy użyciu określonych instrumentów (prawnych, ekono-micznych, edukacyjnych).

Podejmując się analizy obowiązków związanych plano-waniem zaopatrzenia w energię elektryczną i ciepło w gmi-nie należy w pierwszej kolejności zwrócić uwagę, w jakim zakresie gminy mają możliwość podjęcia realnego planowa-nia, a w jakim zakresie będzie to jedynie prognozowanie, czy przewidywanie. Słownikowe rozumienie sformułowania „planowanie” wiąże je z działalnością polegającą na celo-wym określaniu kierunków działania, sposobów realizacji założonych sobie wcześniej celów oraz określeniu środków lub zachowania, które mają doprowadzić do wdrożenia

planu. Elementem procesu planowania jest również kon-trola - następująca po zakończeniu poszczególnych etapów określonych w planie, pozwalająca ocenić jego realizację. Przyjmując powyższą interpretację należy stwierdzić, że planować można jedynie to, na co ma się rzeczywisty wpływ i co pozostaje pod kontrolą gminy. Względem pozo-stałych elementów struktury zaopatrzenia w energię elek-tryczną i ciepło gmina ma możliwość jedynie prognozowa-nia lub przewidywania pewnych tendencji bądź działań po-dejmowanych przez podmioty od niej niezależne.

W odniesieniu do sektora elektroenergetycznego, do którego w dużej mierze planowanie gminy miałoby się od-nosić, należy zauważyć, że gmina nie ma realnego wpływu na większość podmiotów funkcjonujących na tym rynku – zarówno po stronie odbiorców energii, jak i jej producen-tów, dostawców lub dystrybutorów. Wszystkie te podmioty są niezależnymi jednostkami – konsumentami bądź przed-siębiorcami, którzy nie są związani planami przedstawiany-mi przez gminę oraz nie mają obowiązku stosować się do jej zaleceń. Z powyższego wynika, iż stricte planowanie gminy może odnosić się jedynie do jednostek jej podle-głych – jednostek organizacyjnych bądź przedsiębiorstw będących własnością gminy, lub których gmina jest udzia-łowcem. Względem tych podmiotów gmina może stworzyć szczegółowe plany działania w zakresie zaopatrzenia w energię i ciepło, przedstawiając tym podmiotom określone zadania do realizacji bądź zalecenia do wdrożenia. W przy-padku pozostałych podmiotów znajdujących się na terenie gminy planowanie w istocie ogranicza się do prognozowa-nia i przedstawiania pewnych założeń, nie ma natomiast możliwości ingerowania bezpośrednio w sposób funkcjono-wania tych podmiotów. Nie oznacza to jednak, iż gmina nie powinna przygotować takiej prognozy oraz zastosować środków, które pośrednio mogą wpłynąć na niezależne od niej podmioty i realizować założenia planów.

W związku z powyższym gmina w ramach planowania zaopatrzenia w energię elektryczną i ciepło lub planowania w zakresie zwiększenia efektywności energetycznej może przykładowo przygotować programy promujące odpowied-nie technologie lub systemy wsparcia dla proekologicznych inwestycji energetycznych, skierowanych zarówno do przedsiębiorców, jak i do konsumentów, które pośrednio będą oddziaływały na zachowania tych podmiotów i w efekcie prowadziły do poprawienia sytuacji energetycznej gminy lub rozwoju inteligentnego opomiarowania, a co za tym idzie wykorzystania możliwości związanych z inteli-gentnym zarządzaniem energią.

16

Naturalnie największy wpływ i najbardziej szczegółowy zakres planowania gmina może zastosować względem jed-nostek jej podległych lub będących jej własnością. Dlatego bardzo pozytywną tendencją jest powstawanie lokalnych producentów energii elektrycznej w oparciu o wiatr, foto-woltaikę bądź spalanie biomasy lub biogazu, będących wła-snością gminy. W takim wypadku gmina uzyskuje znacznie większy wpływ na faktyczne zaopatrzenie w energię elek-tryczną na swoim terenie i ostatecznie może doprowadzić do niemal całkowitego uniezależnienia się energetycznego od dostawców spoza gminy, a z energetyki zawodowej ko-rzystać jedynie jako wsparcia i zabezpieczenia na wypadek awarii instalacji gminnych.

Zarządzanie i niezależność energetyczna gminy oparta na połączeniu produkcji energii elektrycznej przez podmio-ty prywatne i publiczne umożliwia gminie planowanie ener-getyczne z wykorzystaniem koncepcji inteligentnych sieci energetycznych w nieporównywalnie większym zakresie niż w gminach, które takich podmiotów na swoim terenie nie posiadają. Dlatego dla większego i skuteczniejszego wyko-rzystania koncepcji inteligentnych sieci energetycznych bezpośrednio przez gminę wymagane byłoby zaangażowa-nie się przez nią w lokalną produkcję energii elektrycznej.

Przygotowanie planu energetycznego

W istocie przygotowanie i uchwalenie założeń do planu zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe jest podstawową formą realizacji obowiązku planowania zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe oraz planowania działań mających na celu racjonalizację zużycia energii i promocję rozwiązań zmniejszających zuży-cie energii na obszarze gminy, przewidzianą już w samej ustawie prawo energetyczne. Zgodnie z jej art. 19 wójt gminy ma obowiązek przygotować projekt założeń do pla-nu zaopatrzenia, który następnie jest uchwalany przez radę gminy. Naturalnie wójt realizuje wszystkie swoje zadania przy pomocy przysługujących mu specjalistycznych narzę-dzi prawnych i strukturalnych, w tym podległego mu urzę-du gminy. Dopuszczalne jest również powierzenie przygo-towania projektu podmiotom zewnętrznym specjalizują-cym się w planowaniu energetycznym i funkcjonowaniu całego sektora energetycznego. Właśnie to ostatnie roz-wiązanie wydaje się najbardziej właściwe, ponieważ przy-gotowanie założeń do planu zaopatrzenia gminy w nośniki energii, podobnie jak plan w zakresie zwiększenia efektyw-ności energetycznej, są dokumentami wysoce specjalistycz-nymi i prawdopodobnie niewiele urzędów gmin w Polsce zatrudnia odpowiednio wykwalifikowanych pracowników, którzy byliby w stanie samodzielnie przygotować takie akty planistyczne.

Analizując prawo energetyczne, założenia do planu zao-patrzenia są podstawowym i najważniejszym aktem praw-nym tworzonym przez gminę, wyrażającym lokalną politykę energetyczną gminy, jej zamiary i oczekiwania względem działań podejmowanych przez niezależne od niej przedsię-biorstwa energetyczne. Założenia są aktem całościowym pod względem terytorialnym i merytorycznym – muszą

obejmować całe terytorium gminy, niedopuszczalne jest ich opracowanie jedynie dla mniejszej cząstki oraz muszą dotyczyć wszystkich nośników energii wskazanych w art. 18 – tzn. energii elektrycznej, ciepła i paliw gazowych, czyli nieprawidłowym byłoby opracowanie przez gminę założeń jedynie dotyczących zaopatrzenia w energię elektryczną. Założenia do planu są również aktem o charakterze strate-gicznym i długoterminowym – mają obejmować okres 15 lat i zawierać podstawowe idee i koncepcje, które gmina ma zamiar realizować na swoim terytorium w zakresie energetyki, w tym ewentualną realizację idei inteligentnych sieci energetycznych.

Same przepisy ustawy Prawo energetyczne określają jedynie szczątkowo jakie elementy powinny zawierać zało-żenia do planu zaopatrzenia – z całą pewnością powinny się w nim znaleźć:

1) ocena stanu aktualnego i przewidywanych zmian za-potrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazo-we;

2) przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych;

3) możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii, z uwzględnieniem ener-gii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źró-dłach energii, energii elektrycznej i ciepła użytkowego wy-twarzanych w kogeneracji oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych;

3a) możliwości stosowania środków poprawy efektyw-ności energetycznej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwiet-nia 2011 r. o efektywności energetycznej;

4) zakres współpracy z innymi gminami.

Punkt drugi powyżej bezpośrednio wskazuje, że elemen-tem założeń powinno być określenie działań jakie będą zmierzać do racjonalizacji użytkowania energii, a bez wąt-pienia jednym z najskuteczniejszych sposobów osiągnięcia tego celu jest wykorzystanie smart meteringu w instala-cjach podlegających gminie i promowanie jego wykorzysty-wanie przez podmioty prywatne – zarówno poprzez organi-zację szkoleń i kampanii informacyjnych na temat korzyści z niego płynących, jak i programy wsparcia finansowego dla zakupu odpowiednich technologii. W praktyce warto, aby w projekcie założeń do planu znalazły się następujące ele-menty:

opis i charakterystyka gminy, profil wykorzystania róż-nych nośników energii przez podmioty znajdujące się na terytorium gminy, istniejące systemy energetyczne;

wskazanie potencjału energetycznego gminy, możliwości produkcji energii z odnawialnych źródeł, możliwości wy-korzystania smart meteringu i ISE;

sposoby i metody współpracy z innymi jednostkami sa-morządu terytorialnego, przedsiębiorstwami energetycz-nymi, założenia co do kosztów energii, przewidywanego wzrostu zapotrzebowania na różne nośniki energii;

17

wykaz planowanych przedsięwzięć racjonalizujących wy-korzystanie energii oraz preferowany kierunek rozwoju i rozbudowy sieci i systemów zaopatrzenia;

sposoby realizacji koncepcji ISE.

Wszystkie plany i działania podejmowane przez gminę w sferze energetyki powinny być tworzone w porozumie-niu i po uzgodnieniach z przedsiębiorstwami energetyczny-mi działającymi na terenie gminy, które zobowiązane są do współpracy w tym zakresie oraz nieodpłatnego udzielania wszelkich informacji potrzebnych gminie do realizacji swo-ich obowiązków.

Uchwalenie przez gminę założeń do planu zaopatrzenia ma dwa podstawowe cele. Po pierwsze jest to sposób na harmonizację i ujednolicenie działań podejmowanych przez wszystkie podmioty związane z sektorem energetycznym. Założenia przygotowane przez gminę mają zapobiec sytua-cji, w której wszystkie podmioty zaangażowane w funkcjo-nowanie sektora energetycznego podejmowałyby lub pla-nowały działania wzajemnie sprzeczne. Działalność gminy, jako koordynatora działań podejmowanych na jej terenie ma doprowadzić do zwiększenia pozytywnych efektów działalności wszystkich zaangażowanych podmiotów po-przez ich zsynchronizowanie i wykorzystanie efektu syner-gii. Drugim celem, jakiemu ma służyć opracowanie i uchwa-lenie założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elek-tryczną i paliwa gazowe jest możliwość późniejszego opra-cowania na ich podstawie samego planu.

Powyższy obowiązek określony jest w art. 20 u.p.e. i aktualizuje się jedynie w przypadku, gdy organy gminy stwierdzą, że plany i działania podejmowane przez przed-siębiorstwa energetyczne nie gwarantują realizacji przygo-towanych i określonych przez gminę założeń zaopatrzenia, o których mowa w art. 19 u.p.e. Takie unormowanie obo-wiązków gminy wskazuje na zamiar ustawodawcy, który postanowił, że gmina w zakresie zaopatrzenia w energię powinna przede wszystkim pełnić rolę uzupełniającą i syn-chronizującą konkretne inicjatywy podmiotów prywatnych, a dopiero w sytuacji, gdy ich działania nie zabezpieczą okre-ślonych potrzeb wspólnoty samorządowej może ona zain-terweniować bezpośrednio. Powyższe oznacza, że wiodącą rolę w zakresie realizacji zaopatrzenia w energię powinny wieść jednak przedsiębiorstwa energetyczne, dotyczy to także kwestii realizacji założeń smart grid i smart metering.

Gmina stwierdzając brak możliwości realizacji przygoto-wanych przez nią założeń przez przedsiębiorstwa energe-tyczne ma obowiązek przystąpić do opracowania bardziej szczegółowego i możliwego do realizacji planu, który jest przygotowywany na podstawie założeń i ma za zadanie je skonkretyzować i zrealizować. Jednocześnie art. 20 ust. 5

u.p.e. przewiduje wprost, że gmina może dla wypełnienia planu zawrzeć odpowiednią umowę z przedsiębiorstwem energetycznym. Należy przyjąć, iż powyższa umowa miała-by charakter czysto cywilno-prawny i podlegała zasadom swobody zawierania umów oraz ocenie sądów powszech-nych, a nie administracyjnych. Przedsiębiorstwo energe-tyczne za wykonanie planów gminy w zakresie zaopatrze-nia w energię ma prawo uzyskać odpowiednie wynagrodze-nie, którego wysokość będzie określana indywidualnie i odrębnie dla każdego przypadku. Zarazem jest to jedna z najskuteczniejszych i najpewniejszych form wprowadzenia inteligentnego opomiarowania na szeroką skalę i urzeczy-wistnienia założeń inteligentnych sieci energetycznych, ponieważ to przedsiębiorstwa energetyczne właśnie dyspo-nują zarówno wiedzą, technologiami, jak i doświadczeniem pozwalającym bezpiecznie i efektywnie wykorzystywać technologie zaliczane do ISE.

Planowanie dla efektywności

Nowym obowiązkiem gminy wprowadzonym przez usta-wę o efektywności energetycznej, bezpośrednio związanym z planowaniem i organizacją zaopatrzenia w ciepło i ener-gię elektryczną jest wskazane w art. 18 ust. 1 pkt 4 plano-wanie i organizacja działań mających na celu racjonalizację zużycia energii i promocję rozwiązań zmniejszających zuży-cie energii na obszarze gminy. W praktyce realizacja powyż-szego obowiązku i podjęte przez gminy działania często opierają się na racjonalizacji wydatków podmiotów podle-głych gminie, poprzez wymianę oświetlenia na energoosz-czędne, ocieplenie lub docieplenie budynków, wykorzysty-wanie bardziej efektywnych form oświetlenia ulicznego bądź zastosowanie bardziej ekonomicznych środków trans-portu publicznego, a poprzez to udzielanie dobrego przy-kładu zarówno przedsiębiorcom, jak i mieszkańcom gminy. Wszystkie te działania należy ocenić bardzo pozytywnie, jednak planowanie w zakresie racjonalizacji zużycia energii powinno być również ściśle powiązane z planowaniem zao-patrzenia w energię i powinno być przygotowywany wspól-nie z nim. Oba działania przenikają się i mają na siebie znaczny wpływ, ponadto powinny podlegać wspólnemu opracowaniu a przynajmniej być komplementarne wzglę-dem siebie i uzupełniać się nawzajem. Jednym z możliwych sposobów, racjonalizacji zużycia jest bowiem właśnie inteli-gentne opomiarowanie i możliwości sprawniejszego zarzą-dzania zużyciem energii, które się z nim wiążą. Gminy mają możliwość zastosowania inteligentnego opomiarowania u podmiotów bezpośrednio im podległych, a poprzez to ra-cjonalizację wykorzystania przez nie energii elektrycznej. Jednak nie powinny ograniczać się wyłącznie do działań odnoszących się do podmiotów, na które mają bezpośredni wpływ, lecz działać także jako organizator i promotor pew-nych zachowań wśród członków wspólnoty samorządowej i zarówno poprzez programy edukacyjno-informacyjne, jak i programy bezpośredniego wsparcia rozwoju i zakupu od-powiednich technologii, promować koncepcje inteligent-nych sieci elektroenergetycznych, inteligentnego opomia-rowania oraz racjonalnego zarządzania zużyciem energii na swoim terytorium.

18

W edług Raportu o partnerstwie publiczno-prywatnym w Polsce z 2013 r. opracowanego przez Centrum PPP, szczególny wzrost zasto-sowań tej formy realizacji zadań publicznych

wzrost zanotował sektor energetyczny – na który przypa-dło 18% zamówień PPP wszystkich planowanych projektów w 2012 r.

Obszar współpracy publiczno-prywatnej reguluje usta-wa z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (PPP) określająca zasady współpracy podmiotu publicznego i partnera prywatnego. Według ustawy przed-miotem partnerstwa publiczno-prywatnego jest wspólna realizacja przedsięwzięcia oparta na podziale zadań i ryzyk pomiędzy podmiotem publicznym i partnerem prywatnym. Zdaniem Instytutu Partnerstwa Publiczno-Prywatnego PPP dość często jest wiązane jedynie z formą realizacji inwesty-cji infrastrukturalnych. Wydaje się jednak, iż takie założenie

nie całkiem wyjaśnia istotę tej współpracy i w celu przybli-żenia tej problematyki warto przyjąć, że PPP to forma (instrument) sprawnego wywiązywania się przez admini-strację (czy raczej obsługiwaną przez nią władzę) z zadań publicznych, w tym świadczenia usług użyteczności publicz-nej, we współpracy z partnerem prywatnym, a sama budo-wa lub modernizacja infrastruktury jest jedynie konse-kwencją lub warunkiem sprawnego wykonywania określo-nych zadań stawianych władzom lokalnym. Celem PPP jest zatem sprawne wywiązywanie się z określonych zadań, a nie infrastruktura jako taka. Poszczególne warianty współ-pracy opartej na koncepcji PPP są środkiem (narzędziem) w ręku władz, za pomocą którego mogą się one wywiązywać ze spoczywających na nich (z mocy prawa oraz zobowiązań strategiczno-politycznych) obowiązków wobec społeczeń-stwa. Zasady partnerstwa publiczno-prywatnego według Wytycznych Komisji Europejskiej, przedstawia poniższa ta-bela.

PARTNERSTWO PUBLICZNO-PRYWATNE DLA ZRÓWNOWAŻONEJ ENERGETYKI

Aspekt Zasada udanego partnerstwa

podstawowy warunek

zawiązywania partner-

stwa

Aby mogło powstać partnerstwo, konieczne jest stworzenie zaufania między wszystkimi stronami

Istotne jest zapewnienie równowagi między potrzebami, celami i interesami stron partnerstwa.

finansowy PPP nie jest jedyną metodą finansowania i realizacji projektu. Nie stanowi także „cudownego” rozwią-

zania ani złotego środka i należy je wykorzystywać w sytuacji, gdy można wyraźnie wskazać jego zalety

i korzyści. PPP musi przedstawiać dodatkową wartość w stosunku do zaangażowanych pieniędzy, prze-

wyższającą tradycyjne systemy udzielania zamówień publicznych.

rola sektora publicznego Sektor publiczny musi zmienić swoją rolę z usługodawcy na zarządcę monitorującego prywatnych wy-

konawców oraz powinien być świadomy, że pewien zakres kontroli musi być przekazany sektorowi

prywatnemu.

rola sektora prywatnego Głównym zadaniem partnera prywatnego jest maksymalizacja efektywności

i minimalizacja kosztów przedsięwzięcia poprzez zaangażowanie kompetencji i doświadczenia sektora

biznesu.

forma partnerstwa Istnieje wiele struktur PPP i należy je wybierać stosownie do rodzaju projektu, potrzeb i branży. Nie

ma jednego doskonałego wzoru. Każdy rodzaj PPP wykazuje właściwe dla siebie mocne i słabe strony,

które należy rozpoznać i zintegrować z projektem. Należy dążyć do maksymalnego upraszczania struk-

tury partnerstwa, aby możliwe było zarządzanie nim, zarówno ze względu na skalę, jak i przedmiot.

Formę PPP należy wybrać kierując się cechami projektu i lokalnymi uwarunkowaniami;

ryzyko przedsięwzięcia Ryzyko powinno zostać przeniesione na stronę, która będzie w stanie ponieść je w sposób jak najbar-

dziej efektywny pod względem kosztów. Minimalizację ryzyka PPP osiąga się poprzez jego dystrybucję

na strony posiadające największe doświadczenie w rozwiązywaniu danego typu problemów;

zmiana determinant

prawnych

Sytuacja prawna w krajach kandydujących ciągle się zmienia, dlatego pełna ochrona prawna i staranne

konstruowanie umów są kwestiami decydującymi dla każdej ze stron;

korzyści stron PPP musi być zaprojektowane w taki sposób, aby maksymalizować korzyści wszystkich stron, zgodnie z

ich celami. Projekt PPP wymaga starannego przygotowania, efektywnych struktur wspierających oraz

dobrego zrozumienia między partnerami;

partycypacja społeczna społeczeństwo (społeczności), opłacające dane usługi publiczne, powinno zostać włączone do funkcji

monitorowania / nadzoru.

19

Najpopularniejszą formą współpracy między sektorem publicznym i prywatnym jest kontraktacja usług. Za właści-we formy partnerstwa publiczno-prywatnego uznaje się jednak formuły: kontrakt menedżerski, dzierżawę; konce-sjonowanie i umowę typu wybuduj – administruj – przekaż BOT (Build – Oparate – Transfer). Istotą modelu BOT jest budowa przez inwestora obiektu – np. instalacji wykorzy-stującej odnawialne źródła energii a następnie, po okresie eksploatowania przekazanie go władzom komunalnym. Model ten dotyczy inwestycji nowych, motywując podmiot prywatny do wysokiego standardu wykonania, gdyż przy-szła rentowność inwestora zależy od kosztów eksploatacji. PPP w modelu BOT polega na zawiązaniu spółki celowej, z odpowiednimi udziałami strony publicznej i prywatnej, działającej w okresie inwestycyjnym i eksploatacyjnym (zazwyczaj są to okresy 20 – 30 letnie). Obok dwóch głów-nych stron, udział mieć tu mogą inne podmioty, takie jak generalni wykonawcy, konsultanci, przedsiębiorstwa ope-ratorskie, firmy ubezpieczeniowe. W klasycznym modelu BOT prywatny partner projektuje, buduje, a następnie za-rządza infrastrukturą oraz świadczy usługi dla ludności, na-tomiast sektor publiczny sprawuje nad tą działalnością nad-zór. Istnieją też różne warianty BOT:

BOR – buduj, eksploatuj i odnawiaj koncesję,

BOT – buduj, eksploatuj i przekaż,

BTL – buduj, przekaż i dzierżaw,

DBFO – zaprojektuj, buduj, finansuj i eksploatuj,

BOO – buduj, posiadaj i eksploatuj

Partnerstwo publiczno-prywatne może być prowadzone w formie spółki prawa handlowego (spółkę kapitałową, spółkę komandytową lub komandytowo-akcyjną). Atutami strony samorządowej jest zachowanie osobowości praw-nej, własności majątku. Zgodnie z Art. 16 ust. 1 ustawy o PPP podmiotowi publicznemu przysługuje prawo pierwoku-pu akcji albo udziałów partnera prywatnego w spółce.

Korzyści z PPP

Do korzyści z zastosowania partnerstwa publiczno-prywatnego w inwestycjach OZE należy:

przyspieszenie realizacji inwestycji i osiągania celów z zakresu energetyki odnawialnej

wykorzystanie możliwości finansowania inwestycji ze środków prywatnych, bez obciążania budżetu samorzą-dowego,

wykorzystanie innowacyjnych technologii OZE i efek-tywność zarządzania inwestycją przez podmiot prywat-ny

przeniesienie ryzyka technicznego i organizacyjnego inwestycji na podmiot prywatny,

zachowanie uprawnień kontrolnych przez podmiot sa-morządowy,

ograniczenia prawdopodobieństwa korupcji i nadużyć finansowych w przypadki realizacji inwestycji wyłącznie przez podmiot publiczny.

Wkład jednostki samorządowej w PPP Wkład partnera prywatnego w PPP

Mienie komunalne, w postacie nieruchomości, działek bu-

dowlanych, budynków, infrastruktury technicznej

(uzbrojenia)

Kapitał inwestycyjny, sprzęt

Opracowania strategiczne (założenia lub plan zaopatrzenia

w ciepło i energię elektryczną), dokumentacja kartograficz-

na i geodezyjna, dane o lokalnym potencjale OZE, oceny

oddziaływania na środowiska.

Know-how w zakresie technologii i realizacji inwestycji

Rozpoznanie lokalnego rynku OZE (konkurencji, odbior-

ców), zapotrzebowanie obecne i prognozowane na OZE

Umiejętność eksploatacji instalacji (mienia) na zasadach

rynkowych

Wybór partnera prywatnego

Zgodnie z zapisami ustawy jeżeli wynagrodzeniem part-nera prywatnego jest prawo do pobierania pożytków z przedmiotu partnerstwa publiczno-prywatnego, albo prze-de wszystkim to prawo wraz z zapłatą sumy pieniężnej, wy-boru partnera prywatnego dokonuje się stosując przepisy ustawy z dnia 9 stycznia 2009 r. o koncesjach na roboty budowlane lub usługi. W przypadkach innych niż określone w ust. 1, wyboru partnera prywatnego dokonuje się stosu-jąc przepisy ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo za-

mówień publicznych. Podmiot publiczny, po zamieszczeniu ogłoszenia w Biuletynie Zamówień Publicznych albo opubli-kowaniu ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Unii Europej-skiej, dodatkowo zamieszcza w Biuletynie Informacji Pu-blicznej informację o planowanym partnerstwie publiczno-prywatnym. Najkorzystniejszą jest ta oferta, która przedsta-wia najkorzystniejszy bilans wynagrodzenia i innych kryte-riów odnoszących się do przedsięwzięcia. Kryteriami oceny ofert są:

podział zadań i ryzyk związanych z przedsięwzięciem po-

20

między podmiotem publicznym i partnerem prywatnym;

terminy i wysokość przewidywanych płatności lub innych świadczeń podmiotu publicznego, jeżeli są one planowa-ne.

podział dochodów pochodzących z przedsięwzięcia po-między podmiotem publicznym i partnerem prywatnym;

stosunek wkładu własnego podmiotu publicznego do wkładu partnera prywatnego;

efektywność realizacji przedsięwzięcia, w tym efektyw-ność wykorzystania składników majątkowych;

kryteria odnoszące się bezpośrednio do przedmiotu przedsięwzięcia, w szczególności jakość, funkcjonalność, parametry techniczne, poziom oferowanych technologii, koszt utrzymania, serwis.

Obszary partnerstwa

Według Raportu o partnerstwie publiczno-prywatnym w Polsce z 2013 r. opracowanego przez Centrum PPP, szcze-gólny wzrost zastosowań tej formy realizacji zadań publicz-nych wzrost zanotował sektor energetyczny – na który przypada 18% zamówień PPP wszystkich planowanych pro-jektów w 2012 r. W latach poprzednich udział ogłoszeń w sektorze energetycznym wynosił zaledwie 2% (3 przedsię-wzięcia). W samym tylko 2012 r. liczba ogłoszeń z sektora energetycznego wzrosła ponad trzykrotnie w stosunku do liczby takich ogłoszeń w latach poprzednich. W związku z faktem, iż udział tego sektora wzrósł tak znacząco. Opubli-kowane w 2012 roku ogłoszenia dotyczyły następujących projektów z sektora energetycznego:

1. Budowa i eksploatacja dwóch układów kogeneracyj-nych w Brzegu.

2. Termomodernizacja obiektów oświatowych w Byto-miu.

3. Zaprojektowanie i budowa elektrociepłowni na bio-masę oraz centralnej sieci ciepłowniczej w Dobiegniewie.

4. Świadczenie usług przesyłu energii cieplnej, zarządza-nie i rozwój sieci ciepłowniczej

w Dobrzeniu Wielkim.

5. Kompleksowa termomodernizacja budynków użytecz-ności publicznej w Karczewie.

6. Budowa i eksploatacja farmy słonecznej Nowa Ener-gia Kraśnik 1 w Kraśniku.

7. Budowa stacji redukcyjno-pomiarowej wysokiego ciśnienia w gminie Książki.

8. Budowa stacji redukcyjno-pomiarowej wysokiego ciśnienia, sieci gazowej średniego

ciśnienia w gminie Książki (ponowne ogłoszenie realizo-wane w innej formule).

9. Wybór partnera prywatnego w celu świadczenia do-staw ciepła wraz z zaprojektowaniem i budową elektrocie-płowni w Olsztynie.

10. Kompleksowa modernizacja systemu grzewczego kotłowni, Ruciane-Nida.

W latach 2009–2011 dominującym modelem współpra-cy, nie tylko wśród ogłaszanych, ale i wśród planowanych przedsięwzięć PPP była koncesja. Co znamienne, jedynie w przypadku 3% pomysłów rozważane było utworzenie spółki celowej (specjalnego przeznaczenia – SPV). Wiąże się to przede wszystkim ze słabym przygotowaniem merytorycz-nym podmiotów władzy publicznej do posługiwania się tym instrumentem oraz brakiem przejrzystości obowiązujących regulacji prawnych w tym przedmiocie. W roku 2012 wy-raźnie wzrosła liczba ogłoszeń odwołujących się do ustawy o PPP (o 25 pkt procentowych) i po raz pierwszy od mo-mentu wejścia w życie nowelizacji ustawy o PPP, liczba ogłoszeń planowanych na podstawie tej ustawy jest ponad-dwukrotnie wyższa od liczby ogłoszeń planowanych do rea-lizacji przy zastosowaniu ustawy o koncesji.

PPP w OZE

Polsko-włoskie konsorcjum firm Control Process i Eco-suntek oraz niemiecka firma ib vogt planują zbudować far-mę solarną w Tomaszowie Lubelskim z wykorzystaniem formuły partnerstwa publiczno-prywatnego. Postępowania dotyczące budowy farm solarnych w Kraśniku i Przasnyszu są już zaawansowane. W Tomaszowie Lubelskim dopiero otwarto wnioski o dopuszczenie do postępowania. Szacun-kowy koszt budowy farmy to 12 mln zł. Miasto wniesie te-ren (Polska Grupa Energetyczna przyznała warunki przyłą-czeniowe), a zadaniem partnera prywatnego będzie zapro-jektowanie, budowa i eksploatowanie farmy o mocy 2 MW oraz zarządzanie nią. Według "Pulsu Biznesu" barierą w rozwoju ekologicznych projektów energetycznych, nie tylko w formule PPP, jest niepewność inwestorów co do kształtu ustawy o odnawialnych źródłach energii (OZE). W postępo-waniach startują nieliczne firmy, które liczą, że nowe prawo powstanie, zanim zostanie wyłoniony partner prywatny - powiedział Jarosław Tybuchowski, członek zarządu powiatu przasnyskiego. Do ogłoszonego tam postępowania na bu-dowę farmy solarnej w PPP zgłosiły się dwie firmy — polska i duńska. Najwięcej chętnych (9 podmiotów) przyciągnęło przedsięwzięcie w Kraśniku.

21