BİLİMSEL METOT

Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA 1

Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA 2

20.04.2320.04.23 33

Bilimsel İşlem Becerileri

Temel Bilimsel İşlem Becerileri İleri düzeyde Bilimsel

İşlem Becerileri

gözlem

iletişim

sınıflandırma

ölçme

tahmin

Adil olma

Veri tablosu oluşturma

Verileri işleme

Hipotez kurma

Araştırma tasarlama

Deney yapma

Yrd.Doç.Dr. Necati HIRÇA 3

3. Bilimsel Bilgileri Edinme Yolları

Fen bilimlerinin bilimsel bilgiler bölümünü oluşturan

kısmı, duragan bir yapıya sa-hip olmayıp, sürekli değişen,

yenilenen, gelişen ve adeta canlıbir görünüm sergile-yen bir

özelliğe sahiptir. Fen bilimlerinin bu hareketliliği, bilim

adamlarının bilinçli olarak izledikleri yollar ve sürdürdükleri

çabalardan kaynaklanmaktadır.

3. Bilimsel Bilgileri Edinme Yolları

Bilim adamlarının fen alanında bilgi edinmek için

izledikleri yollara "bilimsel süreçler" adıverilmektedir.

Bilimsel süreçler de bilimsel tutumlar ve bilişsel süreç

becerileri olmak üzere iki grupta toplanmaktadır.

3.1. Bilimsel Tutumlar

Bilimsel tutumlar, bilgi edinme yolunda çaba gösteren bilim adamlarında bulun-masıgereken duyuşsal özelliklerdir.

Bilim adamlarının bilimsel tutumları

Bilim adamları, meraklılık, alçak gönüllülük, açık fikirlilik,

kuşkuculuk, başarısız-lık karşısında yılmama ve doğruluk

gibi bilimsel tutumlara sahip olmalıdırlar.

Bilim adamlarının bilimsel tutumları

• Meraklılık:Bu, çocukların doğuştan getirdikleri bir

özelliktir. Çocukların meraklılık düzeylerinin en yüksek

olduğu dönem, ilköğretim çağının birinci basamağındaki

öğrenim yıllarınıkapsar. Bu nedenle bu yılların çok iyi değer-

lendirilmesi gerekir. Çünkü meraklılıklarısayesinde çocuklar,

öğrenilecek ko-nular üzerinde daha kolay

yoğunlaşabilmektedirler.

Bilim adamlarının bilimsel tutumları

• Alçak gönüllülük: Bu, herkeste bulunmasıistenen, ancak

fen alanında çalı-şan kişilerde özellikle bulunmasıgereken bir

niteliktir. Çünkü fen alanındaki önemli problemler, küçük

ayrıntılara alçak gönüllülükle eğilinerek çözüme ka-

vuşturulabilmektedir.

Bilim adamlarının bilimsel tutumları

• Açık fikirlilik:Bilim adamıdoğruluğu kanıtlanmışher türlü

bilgi ve yenili-ğe açık olmalı, kendisinin de yanılabileceğini

hiç aklından çıkartmamalıdır.

Bilim adamlarının bilimsel tutumları

• Kuşkuculuk:Bu, fen alanında araştırmacıolarak çalışan

kişilerde bulunması gereken en temel özelleklerden birisidir.

Bilim adamı, her duyduğuna her oku-duğuna hemen

inanmamalı, ileri sürülen iddialarla ilgili olarak kanıt aramalı-

dır.

Bilim adamlarının bilimsel tutumları

• Başarısızlık karşısında yılmama:Bilim adamı olabilmenin en temel koşulla-rından birisi bireyin başarısızlık karşısında yılmaması, yani sabırlıolmasıdır. • Doğruluk:Bu, bilim adamında bulunmasıgereken en önemli özelliklerden birisidir. Bilim adamıdüşünce ve gözlemlerinde yansız olmalı, tüm çabalarını doğruyu ve gerçeği bulma yönünde yoğunlaştırmalıdır. Ayrıca, yaptığıaraştır-maların sonuçlarınıçarpıtmadan, yansız ve doğru olarak vermelidir. Çünkü hiç kimsenin gelecek kuşaklarıyanıltmaya hakkıyoktur.

3.2. Bilişsel Süreç Becerileri

Bilgi edinme uğraşısıiçinde bulunan bilim adamları, gözlem yapabilme, ölçebilme, gözlemlerden sonuç çıkartabilme ve araştırma yapabilme olarak adlandırılan biliş-sel süreç becerilerine sahip olmalıdırlar.

3.2. Bilişsel Süreç Becerileri

• Gözlem yapabilme: Gözlem, çevrede olup bitenleri duyu organlarınıkulla-narak doğrudan ya da çeşitli araçlar yardımıyla dolaylıyoldan inceleyerek olgu ve olgusal durumlarısaptama sürecidir. Fen alanında çalışan herkesin öncelik-le gözlem yapabilme becerisini kazanmasıgerekir. Çünkü gözlem yapabilme

Gözlembilimsel bilgileri edinmede en gerekli olan becerilerden birisidir. Gözlem yap-ma becerisini kazanan öğrenciler, çevrelerindeki olup bitenlere karşıdaha duyarlı olurlar ve algıladıkları uyarıcılar arasındaki farkı açıklayabilirler. Bu nedenle fen bilgisi derslerinde öğrencilerin, görme, işitme, dokunma, koklama ve tad alma duyularınıkullanarak gözlem yapmalarına olanak sağlayacak fırsat ve durumlar yaratılmaya çalışılır.

Ölçebilme: Cisim, olgu ve olayların gözlenmiş olan özelliklerine sayısal semboller verme işidir.Başka bir deyişle ölçme, cisim, olgu ve olayların, kütle, uzunluk, hacim, zaman ve enerji gibi özelliklerini uygun araçlar kullanarak bel-li bir birim cinsinden sayısal olarak ifade etme sürecidir.

Gözlemlerden sonuç çıkarabilme:Bu süreç, gözlenen olgu

veya varlıklarla ilgili olarak kavram geliştirme,

sınıflayabilme, genelleme yapabilme, önceden kestirebilme

ve iletişim kurabilme gibi becerileri kapsar.– Kavram geliştirme, aynıgruptan olgu ya da varlıkların

gözlenmesi sonucu, zihinde o olgu ya da varlıkların ortak

özellikleriyle ilgili anlam oluşturma sürecidir.

–Sınıflayabilme, cisimleri olgu ve olaylarıgözlem ya da

ölçme sonucu belirlenen özelliklerine göre gruplayabilme

becerisidir.– Genelleme yapabilme, cisim,olgu ve olaylar arasındaki

ilişkileri daha soyut ve kapsamlı olarak açıklayabilme

becerisidir.

– Önceden kestirebilme, cisim, olgu ve olaylar arasındaki

ilişkilerin geçmişine bakarak geleceğe yönelik tahminde

bulunma becerisidir.– İletişim kurabilme, belirlenen cisim, olgu ve olaylarıve

bunların birbirleriyle olan ilişkilerini, sayı, zaman ve yer

bakımından sözlü ya da yazılıolarak açıklayabilme becerisidir

• Araştırma yapabilme:Bu, karşılaşılan güçlük ya da problemin bilimsel yön-tem uygulanarak çözüme kavuşturulmasısürecidir.

4. Bilimsel Yöntem ve Araştırma Becerileri

Bilgi üretmede yararlanılan bilimsel yöntem, genelde, "problem çözmek için izle-nen düzenli yol" olarak tanımlanmaktadır. Bilimsel yöntemin bugünkü anlamda bi-çimlendrilişini John Dewey ile başlatmak olanaklıdır. Dewey'nin problem çözme yönteminde yer verdiği aşamalar bilimsel yöntemin aşamalarıolarak kabul edil-mektedir.

Bilimsel yöntemin aşamaları şöyle sıralanabilir.

1.• Güçlüğün sezilmesi.

2.• Güçlüğün problem biçiminde tanımlanması.

3.• Problemin çözümüne yönelik hipotezlerin kurulması.

4.• hipotezlerin gözlenebilecek sonuçlarının saptanması.

5.• hipotezlerin sınanması.

6.• Sonuca ulaşma.

7.• Araştırmanın raporlaştırılması.

Bilim adamları karşılaştıkları problemleri nasıl çözerler?

Bilim adamları karşılaştıkları problemleri çözmek için araştırma sürecinde bilimsel yöntemden yararlanırlar. Araştırma, "problemlere güvenilir çözümler bulmak amacıyla planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması, çözümlenmesi, yorumlan-ması, değerlendirilmesi ve rapor edilmesi süreci " olarak tanımlanmaktadır. Bilim-sel yöntemin araştırma sürecinde uygulanabilmesi için, araştırmacıların bu yönte-min aşamalarına uygun birtakım becerileri geliştirmişolmalarıgerekir.

Araştırma becerileri olarak adlandırılan bu beceriler, ana çizgileriyle şöyle açıklanabilir.• Güçlüğü sezebilme:Bu, bireyin kendisine rahatsızlık veren durumu farke-debilme ya da sezebilme becerisidir. Bu beceri araştırmacının, meraklılık, kuş-kuculuk özelliklerinin yanısıra, iyi bir gözlemci olmasınıda gerektirir. Örneğin, Newton'a kadar dünyanın pek çok yerindeki pek çok insan, olgunlaşan elma-nın ağaçtan yere düştüğünü gözlemiş, ancak bunun araştırılmasıgereken bir problem olduğunu düşünmemiştir.• Güçlüğü problem biçiminde tanımlayabilme: Bu aşamada birey, kendisini rahatsız eden düzensizlik ya da güçlük durumunu problem biçiminde tanımla-maya çalışır.

• Problemin çözümüne yönelik hipotezler kurabilme: Bu

aşamada birey, daha önceki bilgi ve deneyimlerine

dayalıolarak hipotezler oluşturur. Denen-celeri oluştururken

problemle ilgili değişkenlerden yararlanır. Bunun için, önce

bağımsız ve bağımlıdeğişkenleri belirler. Daha sonra da, bu

değişkenler arasın-daki ilişkilerden yararlanarak hipotezler

kurar.

hipotez, bağımsız değişkenin değeri değiştikçe

bağımlıdeğişkende nasıl bir değişme görülebileceğini öngö-

ren bir ifadedir. Örneğin, "Kütlenin, bir nesnenin

hızıüzerindeki etkisi nedir?“ sorusunda, "kütle" bağımsız

değişken, "hız" da bağımlıdeğişkendir. Araştır-macıbu

değişkenlere dayalıolarak hipotezsini, "Bir nesnenin kütlesi

arttıkça, hızıda artar," veya "Bir nesnenin kütlesi arttıkça,

hızıazalır," biçiminde kurar.

• hipotezlerin gözlenebilecek sonuçlarını saptayabilme: Bu

aşamada araş-tırmacı, hipotezlerin olası sonuçlarını

kestirmeye ya da saptamaya çalışır. Eğer araştırmacının

kurduğu hipotez doğruysa, beklenen durumların

gerçekleşmesi beklenir.• hipotezleri sınayabilme: Bu aşamada araştırmacı, olgu ya

da olaylara ba-karak, kanıtlar toplayarak, kurduğu

hipotezlerin doğru olup olmadığınısına-maya çaılışır.

• Sonuca ulaşabilme: Bu aşamada araştırmacı, doğrulanan

ya da red edilen hipotezlerinin sonuçlarına dayalıolarak bir

genellemede bulunur.

• Araştırma raporunu yazabilme: Bu, araştırma sürecinin

son aşamasıdır. Araştırmacı, yaptığıdeney, gözlem ve elde

ettiği bulguları, başkaları tarafından doğruluğunun kontrol

edilebilmesi ya da araştırmanın aynen veya kısmen tek

rarlanabilmesi düşüncesiyle açık seçik olarak raporlaştırır.

Raporlaştırma süre-cinde araştırmacı, biçim, içerik ve anlatım

bakımından belli kurallara uymaya özen gösterir.