3. UME U BEOGRADU

umski kompleksi predstavljaju nosee elemente u sistemu zelenih povrina , koji pomau poboljanje ekolokih uslova, prvenstveno mikroklimatskih, zatim smanjuje zagaenost vazduha, omoguava boravak u prirodnoj sredini. Imaju zatitnu funkciju kroz ouvanje stanita, dejstvo protiv erozije i ouvanje bioloke raznovrsnosti. ume predstavljaju idealno prirodno stanite u kojoj se nesmetano razvija flora i fauna. Izletnike i park ume imaju znaajnu ulogu u razvoju turistikih potencijala Beograda, kao i sportsko-rekreativni znaaj za posetioce. umske zajednice obuhvataju svega 11,3% teritorije Beograda, a orjentaciona je procena da bi trebalo da iznosi 27,3% povrine naeg grada. umovitost po glavi stanovnika je 0,25 ha, a trebalo bi 0,33ha. ume na podruju Beograda godinje veu 233.000 tona ugljendioksida ( CO2 ), tj 6 tona po hektaru, a istovremeno proizvedu tokom fotosinteze 466.000 kiseonika ( O2 ). Meutim zelenih povrina u poslednjih 30 godina je za petinu manje kako u Beogradu tako i u Novom Sadu, Leskovcu, Niu, Uicu, Zajearu i Kragujevcu. Od vajkada, u okolini Beograda je bilo gustih uma. Vremenom su proreene, a mnoge je obgrlio grad koji se neprekidno iri. Gradska zajednica, ija je teritorija oko 30 kilometara u polupreniku, danas ima takozvane unutranje i spoljanje ume. U prvu grupu spadaju Koutnjak, Topider, Zvezdarska, Miljakovaka i Banjika uma, zatim Stepin lug, Jajinaka, Torlaka i manastirska uma, Titov gaj, Makika uma, Ada Ciganlija, Dunavske i ume du autoputa Beograd - id. Spoljanje, ili prigradske ume Beograda, su Trenja, Avalska i Kosmajska uma, Gorica, Lipovica, Sremaki rit, Bojinska, Guberevaka uma i Obrenovaki Zabran. Neke od unutranjih uma veoma su dobro poznate Beograanima - Koutnjak, Topider, Banjika uma, Ada Ciganlija, Zvezdarska i druge.

5

Koutnjak

Park uma Koutnjak nalazi se na teritorijama optina ukarica i Rakovica, a prostire se na povrini od 330 hektara, na nadmorskoj visini od 250 metara. Koutnjak je najverovatnije dobio ime po velikom broju kouta koje su nekada nastanjivale ovaj deo grada. To je jedno od najposeenijih i najpopularnijih izletita u Beogradu koja slui za odmor, etnju i rekreaciju.

Ova uma sastoji se od listopadnog i etinarskog drvea koji daju potrebnu sveinu i hlad naroito u toplim letnjim danima. uma je dosta ureena pa je ispresecana mnogim stazama za za etnju i tranje. Na ovom izletitu pored uivanja u prirodi moete se i rekreativno baviti sportom. Listopadna uma se sastoji od graba, hrasta, lunjaka, bukve i lipe . Naroito je lep period godine kada se lipe rascvetaju i ceo park zamirie opojnim mirisom. Ovo je prirodno stanite veem broju sitnih ivotinjskih vrsta.

Na samom ulazu iz pravca Topidera, u podnoju brda, nalazi se izvor vode Hajduka esma. etnjom ovim mestom moete naii na veliki broj postavljenih spomenika. U okviru ovog kompleksa nalazi se trim staza sa spravama i uputstvom za izradu laganih vebi. Uz stazu na vie mesta nalaze se klupe pa se tu moete odmoriti i predahnuti. I najmlai ovde mogu nai zabavu jer se tu nalazi deije igralite sa ljuljakama i klackalicama.

6

Mnogi na ovom izletitu prave rotilj (na posebno obeleenim mestima na kojima je takva aktivnost dozvoljena) a za one koji ele da im ruak neko drugi pripremi, nalaze se nekoliko kafana i restorana koji ne naruavaju pejzae Koutnjaka. Nedaleko odatle za ljubitelje skijanja postoji ski staza (letnja i zimska) sa koje se prua prelep pogled ka Topideru, Beogradskom Hipodromu , Adi i Savi.

U blizin je i Sportski centar koji se prostire na oko 40 hektara, a koji obuhvata 5 otvorenih i 1 zatvoreni bazen, 6 teniskih terena, tereni za boanje, trim staza, teretana I igralite za mini golf.

Koutnjak je vrlo lepo organizovano i sreeno mesto pa je zbog toga i najatraktivnije za izlet u prirodi.

7

Ada Ciganlija

Ada Ciganlija, reno ostrvo koje je vetaki pretvoreno u poluostrvo je jedno od najlepih i najbolje ureenih izletita u Beogradu. Ime Ada se koristi i za oblast Savskog jezera i njegovu plau, ali i za celo poluostrvo sa svim njegovim aktivnostima. Sadraj koji nudi ovo izletite znaajno je za turizam ne samo Beograda nego i cele Srbije. Jedna od mogunosti dolaska na ovo mesto pored automobile i autobusa je biciklom jer je biciklistika staza na Adi u okviru biciklistike staze po celom gradu. Na samom ulazu na Adu nailazi se na Kameni grad, rad Ratka Vulanovia, a na poetku Savskog jezera izdie se vetaki gejzir. Ovo popularno mesto koje tokom leta poseti preko 100 hiljada posetilaca a vikendom i vie uspeva da odri svoju prirodnost i epitet ekoloke oaze. Na ovom poluostrvu nalazi se gusta listopadna uma koju naseljavaju brojne vrste ptica, glodara i insekata. umom dominiraju hrastovi i brestovi ali se mogu nai i topole i jasenovi. Izmeu drvea koji prave hlad, nalaze se lepo ureene livade i proplanci. uma je naseljena sa vie desetina fazana i zeeva, to ini jo i prirodniji ambijent koji ceo ovaj prostor nudi svojim posetiocima. Kako bi se se unoenje divljai odralo, u zoni njihovog stanita, postavljene su hranilice, kao i table sa napisima o zabrani lova. Naseljavanje ovih ivotinja u prirodu, doprinosi sem oplemenjenja sportskog ivota, oplemenjenju same flore i faune. Naseljavanje fazana i zeeva predstavlja samo deo ukupne obnove faune kojoj pripada i poribljavanje Savskog jezera koja se sad ve redovno obavlja. Zato8

je u takvoj sredini prirodno bilo postaviti piknik prostor namenjen za paljenje vatre i rotilja. Od aktivnosti na prvom mestu treba pomenuti kupalite koje je jedno od najveih i najbezbednijih u Evropi. Plaa je ljunkovita a uz nju oko celog jezera prostire se etaka staza. Kupaima su obezbeeni tuevi, WC, na njih paze spasioca, lekarsko osoblje kao i policija. Oko staze za etnju nalaze se vie desetina kafia u prirodnorustinom stilu koji rade kako danju tako i nou. Za one koji svoje venanje ele u prirodi, mogu ga napraviti tu na Adi u parku venanja, a prirodi vraaju tako to moraju zasaditi zajedniko drvo. Ako elite da se rekreativno ili profesionalno bavite sportom skoro da ne postoji sport za koji nema teren na ovom prostoru. Ovde moete igrati tenis, odbojku, koarku, rukomet, mali fudbala Ovde se nalaze tereni za bejzbol, fudbal sa prirodnom i vetakom travom, tereni za odbojku na pesku, mini golf igralite, golf tereni, stoni tenis i ah. Osobe sa invaliditetom ovde mogu igrati vie sportova jer postoje tereni prilagoeni njihovim potrebama. Pored tri savremeno opremljenih igralita za decu se nalazi se pozorite-igralite robinzonovo ostrvo koje uveseljava najmlae u prirodnom ambijentu. I najmlai, a i stariji ceo kompleks mogu obii voziima koji obilaze kompleks. U prirodnom ambijentu sa spravama napravljenim od prirodnih materijala moete se rekreirati i u trim parkovima koji se nalazi pored trim staze za lagano tranje ili etanje. Ovde se nalo mesto i za nekoliko interesantnih sportova koji poveavaju adrenalina ali i dobru fiziku sposobnost ( bungee jumping centar, vetaka stena za sportsko penjanje, klizavi fudbal na terenu sa sapunicom, paintball i laser ). Nedaleko od Ade Ciganlije nalazi se i Ada Safari koja ima isto lepu ponudu za izlet.

9

Banjika uma

Banjika uma se nalazi u centralnoj zoni Beograda na teritoriji optine Vodovac. Ova uma neobinog oblika, tankog izduenog pojasa, je vrlo lepo izletniko mesto. Ukupna povrina banjike ume iznosi 41,6 hektara, duine je oko 2 kilometra, a irine 300 metara. Napraviti izlet na ovom mestu zadovoljie sva vaa ula. Naime, u umi ete se sresti sa listopadnim drveem koji preovladava, i etinarima koji su saeni po obodu kompleksa. Od listopadnog drvea preovladavaju hrast i javor, ali ima i dosta bagrema, topola i lipa. U samoj umi moete naii na veliku koliinu divljeg cvea, a najvie ima ljubiica, zeje stope i utocrvena jagoda. Ima i gljiva, od kojih je vei broj jestivih, ali ima i lekovitih. Od sisara se moe naii na jeeve, krtice veverice, lasice i dr. etajui ovom umom osetiete pomeane mirise raznog listopadnog drvea koji opijaju. Ova uma koja je vrlo blizu centra grada predstavlja ornitoloki rezervat ptica selica a zbog velike ranovrsnosti ptica, banjika uma je proglaena Spomenikom prirode i svrstana je u III kategoriju, kao znaajno prirodno dobro. Najee gnezdarice su slavuj, sjenica, svraka, vrana, veliki areni detli i dr. Kroz centralni deo ume ureena je trim staza , duine oko 2,5 kilometara, od utabanog peska, koja vam omoguava etnju ovom umom i po malo loijem vremenu. Pored etnje ovde se moete i da se odmorite ili rekreirate. Od staze se odvaja celom duinom nekoliko manjih krakova razliitih nagiba i deonica.Du trim staze postoje upustva za rekreativno izvoenje jednostavnih vebi. etnju moete prekidati zbog odmora na drvenim klupama i stolovima koje su tu postavljene i koje predstavljaju mogunost vaeg potpunog oputanja u ovoj umskoj oazi . Najmlai sem trkaranja po umi i skupljanja rarnih umskih plodova mogu i uivati u igralitima sa ljuljakama i klackalicama koji su tu postavljeni ba zbog njih.10

Malo dublje u umi , junom stranom kompleksa protie bisti banjiki potok koji etnju umom ini jo lepom. Pravo je uivanje da uz utanje lia i cvrkut ptica ujete i ubor vode.

Neke "spoljanje" beogradske ume, tek bi trebalo da budu "otkrivene". Na primer, Bojinska uma kod Progara, na prostoru od oko 620 hektara, predstavlja redak prirodni i memorijalni spomenik. U toj gustoj i plemenitim drvetom bogatoj umi, 1941. godine je podignut ustanak u Sremu, dok je u prethodnom ratu bila veliko poprite borbi srpske i austrougarske vojske. uma, tanije lovite "Crni lug" je uz levu obalu Save, izmeu Progara i Boljevca, na povrini od 973 hektara. Na samo dvadesetak kilometara od Terazija, pase oko 400 grla evropskog jelena. uma je prepuna divljih svinja, lisica, zeeva, pernate divljai. Lovi se cele godine. U optini Barajevo, kod sela iljakovca, blizu tamonje ume, uz renu obalu uspravila su se tri velika hrasta lunjaka. Na lokalitetu "Bare", oko 150 metara od seoskog puta, mona stabla su svedoci narodnog zbora na kojem je dogovaran ustanak 7. jula 1941. godine. Kada bi mogli, ovi gorostasi bi ispriali i doivljaje iz "detinjstva" i ustanikih dana od pre dva veka. Dobrih uma ima i u optini Sopot, mada je urbanizacija okoline Beograda neumoljiva, a ljudi se ba i ne trude da sauvaju umsko blago.

11

Ipak, u selu Nemenikue jo ivi hrast lunjak, star vie od 230 godina. U rubnim, prigradskim optinama, ima nekoliko veih umskih podruja. Najpoznatija su: Lipovika uma u Barajevu, Groanska ada u Grockoj, Stepin lug na Vodovcu i Zvezdari, Crni lug u Zemunu, Trenja u Sopotu, Obrenovaki Zabran itd. Svi znaju za Ratno ostrvo, Zemunci za kupalite Lido, ali retko ko zna za lepote flore i faune ovog ostrva kojih ima i vie nego u izobilju i skoro svake godine se susrecemo sa novim vrstama koje bujaju neometano zbog svoje jedinstvene lokacije.

4. ZNAAJ I UNITAVANJE UMA

Svima je poznato koliko su ljudi nemarni prema svetu oko sebe a ipak veoma malo ine da to promene. ume su neophodne za prirodnu ravnoteu ii ivot na Zemlji. ume su verovatno prve na listi za odstrel ovekovog neodgovornog odnosa prema prirodi. Ljudi obaraju na milione stabala kako bi dobili drvo za hranu, da bi se grejali i izgradili kue al isto tako i kre velike prostore da bi ih preobrazili u oranice ili u panjake za stoku. Danas su zone deforestacije prisutne narocito u tropiskim umama ali su sve ume na svetu ugroene. Moda bi se, ipak, nae navike promenile kada bismo vie znali o tome koliko jedno jedino drvo znai za prirodnu ravnoteu. Rauna se da godinje nastane oko 16 miliona hektara uma na svetu. tete se tek donekle kompenzuju poumljavanjem, ali to je sasvim nedovoljno uz naznaku da to ine samo bogate zemlje. Siromane zemlje za poumljavanje jednostavno nemaju novca. Zato je u njima za odrzavanje uma vaan svaki dobronamerni ovek, pa njegovo obavetavanje o koristima koje one pruaju ima veliki znaaj. Neposredna i najvea korist od umskog bogatstva je proizvodnja kiseonika. Medjutim sagorevanje drvne masti je obrnut proces fotosintezi, a shodno tome onda se oslobadja ugljendioksid koji daje najvei doprinos u nastanku efekta staklene bate.

12

Istraivanjem je utvrdjeno da jedna bukova uma moye da proiyvede oko 9,6 tona suve materije po hektaru za jednu godinu. Istovremeno ta uma proizvede oko 4 tone kiseonika po hektaru za godinu dana. Srbija ima oko 2 miliona hektara uma, to ynai da ona godinje proizvede oko 8 miliona tona kiseonika.

Danas Beograd ima 11.365 hektara zelenih povrina (14,6 odsto ukupne teritorije). Na uoj gradskoj teritoriji sa 10 optina, odnos je neto drugaiji, jer u toj regiji od oko 70.500 hektara, ak 10.541 hektara je pod zelenilom. Re je, naravno, o javnim povrinama. Tu spadaju parkovi (385 hektara), skverovi i trgovi (8), zelenilo du saobraajnica (175), gradske ume i rena ostrva (1.800), zelene povrine naselja (1.079) i beogradski drvoredi sa oko 67.000 stabala.

Medjutim filozofija gde god nae zgodno mesto, ti zgradu posadi dovela je do toga da u Beogradu ima duplo manje ume nego to je potrebno dvomilionskom gradu. Tropska klima, aktiviranje klizita, povean broj alerginih sugraana samo su neke od posledica besomune see stabala.

Davno je prolo vreme kada je Beograd u jednom trenutku sa 520.000 hiljada sadnica uao u Ginisovu knjigu rekorda. U tih tridesetak godina, mnogo zelenih povrina je nestalo pred najezdom asfalta, betona...

Pojave veih klizita du strmih padina primeene su gotovo u svim delovima grada i, prema nekim podacima, u Beogradu je ak 80 odsto zemljita pod razliitim vidom erozije. Osim toga, svaki ovek godinje potroi oko 400 kilograma kiseonika, to moe da proizvede oko 0,3 hektara drvea. Sea stabala zbog izgradnje benzinskih pumpi, petlji i blokova legalnih i nelegalnih zgrada dovela je do toga da za svakog Beograanina radi u proseku 0,025 hektara drvea.

13

Nije panika da emo zbog toga ostati bez kiseonika, ali su negativne posledice po ivot brojne. Ranije je bilo samo nekoliko alergenih vrsta, a sada ispada da svaka vrsta u nekim uslovima moe da izazove alergiju. Sve je to posledica zagaenja koje utie na smanjenja imuniteta i ljudi i biljaka. Ne samo da nemamo dovoljno zelenog pokrivaa koji je potreban da zadovolji potrebe svakog stanovnika za kiseonikom, nego je i puno zaputenih delova, neodravanih uma, deponija... Kada se svemu tome dodaju i promenjeni klimatski uslovi, ni drvee koje je preostalo ne moe da obavlja svoj posao kako treba. Na sreu, u beogradskoj javnosti , ponovo se govori o "integralnom vrednovanju gradskih umskih resursa".

Naime, mnogobrojne ume u, i oko Beograda, su najzad privukle panju odgovornih, pa su poele aktivnosti koje bi trebalo da ovo nesumnjivo gradsko blago unaprede i sauvaju. Pre oko 120 godina, beogradska uprava je dovodila austrougarske vrtlare i umare da brinu o beogradskom zelenilu. Danas to rade "Gradsko zelenilo" i "Srbija ume".

Zbog toga, da bi poumljavanje poelo, strunjaci Instituta za umarstvo su poslednje tri godine proveli procenjujui stanje drvea i uma u gradu, kao i sve negativne posledice njihovog unitavanja. Rezultati njihovog rada saeti su u elaboratu nazvanom Integralna valorizacija umskih resursa Beograda na koji se naslanja sledei strateki dokument - Strategija poumljavanja Beograda, koji treba da bude gotov poetkom sledee godine. Realizacija tog dokumenta e biti po fazama. A kada bi poumljavanje moglo da pone, u ovom trenutku niko ne moe tano da kae, ali u Institutu za umarstvo se nadaju da e to biti uskoro. i Sekretarijat za zatitu ivotne sredine je hteo da pokrene stvari projektom iji bi rezultat trebao da bude poumljavanje jo 90.000 do 120.000 hektara grada.

14

5. ZAKLJUAKume su neophodne za prirodnu ravnoteu i ivot na Zemlji i zbog toga trebamo raditi na njenom ouvanju i opstanku. Kao to ve znamo, neposredna i najvea korist od umskog bogatstva je proizvodnja kiseonika meutim poto su danas ume veoma ugroene i sea stabala je postala vie nego nekontrolisana, moramo poveati njenu zatitu i smanjiti opasnost koja nam preti njenim nestankom. Poveavanjem edukacije stanovnitva o koristi uma i poumljavanjem je jedan od neophodnih zadatak. Rauna se da godinje nestane oko 16 miliona hektara uma u svetu i poto ovo nije vie rezultat dejstva samo jedne zemlje ve globalnih razmera i poto je idalje pitanje dal e taj broj sve vie da se poveava ili smanjuje, formiraju se sve vee organizacija koje se bave ovim pitanjima kao to su Svetski fond za prirodu ( World Widlife Fund, WWF ) i Meunarodna unija za zatitu prirode. Oni se trude da probude svest kod ljudi i da oive programe zatite i ouvanja uma. Na inicijativu Generalne skuptine evropske konfederacije poljoprivrede iz 1971.godine, u svetu se 21.mart obeleava kao Svetski dan uma. Tu inicijativu prihvatila je i Organizacija Ujedinjenih nacija za hranu i poljoprivredu. Isto tako osnivanje pokreta Zeleni pojas za spasavanje afrikih uma je izmeu ostalih i zasluga ekolokinje Vangari Mathai ( koja je dobila nobelovu nagradu za mir) . U okviru tog pokreta ona je organozovala siromane ene Afrike ( umare bez diplome ), koje su od 1974. godine do danas zasadile preko 30 miliona stabala, ujedno da bi i spreile irenje pustinjskog pojasa pored irenja uma. Kad bi bilo jo ljudi kao to su one, i kad bi se ovi program osnivali u svim zemljama sveta, smanjilo bi se unitavanje uma i njihov opstanak ne bi bio ugroen a samim tim ni na.

15

6. LITERATURA

16