BEÄNH BEÄNH VAØ VAØ

SÖÏ XUAÁT HIEÄN DÒCHSÖÏ XUAÁT HIEÄN DÒCH

BOÄ MOÂN DÒCH TEÃ BOÄ MOÂN DÒCH TEÃ

BEÄNH ?BEÄNH ?

• Dis – ease: • Moät tình traïng söùc khoûe xaáu (WHO) ?

Ñöôïc moâ taû: Söï hö hoûng chöùc naêng sinh lyù cuûa moät cô quan

hay thaønh phaàn cuûa cô theå ñöa ñeán moät tình traïng baát thöôøng (do taùc nhaân beân ngoaøi, beân trong hay stress)

Beänh do roái loaïn söï caân baèng giöõa con ngöôøi vaø moâi tröôøng hoï soáng

NGUYEÂN NHAÂN GAÂY BEÄNH?NGUYEÂN NHAÂN GAÂY BEÄNH?

haäu quaû töø taùc ñoäng cuûa moät chuoãi bieán ñoåi beänh lyù töø beân trong cô theå?

haäu quaû caùc taùc ñoäng do moät taùc nhaân naøo ñoù laøm xaáu ñi moái lieân quan giöõa con ngöôøi vaø moâi tröôøng?

haäu quaû cuûa söï xaâm nhaäp vaø nhaân leân cuûa moät maàm beänh kyù sinh vaøo cô theå ?

taùc ñoäng xaáu töø loái soáng (haønh vi söùc khoûe) laøm roái loaïn noäi moâi vaø moâi tröôøng soáng?

haäu quaû cuûa yeáu toá di truyeàn ? söï töông taùc giöõa yeáu toá moâi tröôøng vaø

gen ?

NGUYEÂN NHAÂN GAÂY BEÄNH?NGUYEÂN NHAÂN GAÂY BEÄNH?

Taát caû ñeàu ñuùng Nhöng khoâng coù caâu traû lôøi hoaøn

toaøn ñuùng

Quan nieäm veà ña nguyeân nhaân trong söï xuaát hieän beänh

LÒCH SÖÛ TÖÏ NHIEÂN CUÛA BEÄNHLÒCH SÖÛ TÖÏ NHIEÂN CUÛA BEÄNH

quaù trình dieãn tieán moät beänh treân moät ngöôøi theo thôøi

gian maø khoâng coù baát kyø söï can thieäp naøo

Haàu heát moãi beänh ñeàu coù lòch söû töï nhieân ñaëc tröng

Dieãn tieán naøy khaùc nhau tuøy beänh Daáu hieäu ñaëc thuø vaø khung thôøi gian coù

theå thay ñoåi tuøy ngöôøi Dieãn tieán coù theå ngöng laïi do nhieàu yeáu toá

NHÖÕNG GIAI ÑOAÏN CUÛA LÒCH SÖÛ TÖÏ NHIEÂN NHÖÕNG GIAI ÑOAÏN CUÛA LÒCH SÖÛ TÖÏ NHIEÂN CUÛA BEÄNHCUÛA BEÄNH

GIAI ÑOAÏN GIAI ÑOAÏN CAÛM CAÛM

NHIEÃMNHIEÃM

GIAI ÑOAÏN GIAI ÑOAÏN BAÙN LAÂM BAÙN LAÂM

SAØNGSAØNG

GIAI ÑOAÏN GIAI ÑOAÏN LAÂM SAØNG LAÂM SAØNG

GIAI ÑOAÏN GIAI ÑOAÏN HOÀI PHUÏC, HOÀI PHUÏC, TAØN PHEÁTAØN PHEÁ

TIEÁP XUÙC

BIEÁN ÑOÅI BEÄNH LYÙ

TRIEÄU CHÖÙNG

BAÉT ÑAÀU

THÔØI ÑIEÅM CHAÅN ÑOAÙN

TÖÛ VONG

Lòch söû töï nhieân cuûa beänh

Beänh khôûi phaùt veà

maët sinh hoïc Trieäu chöùngChaån ñoaùn +Ñieàu trò

Gñ phaùt hieän tieàn laâm saøng Gñ laâm saøng

Phaùt hieän baèng saøng loïc

Tiếp xúc

LÒCH SÖÛ TÖÏ NHIEÂN CUÛA NHIEÃM HIV/AIDS

0 3 6 9 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Weeks Years

Viremia

CD4 count

Gñ CÑHT VAØ ARS

GÑ KHOÂNG TRIEÄU CHÖÙNG GÑ TRIEÄU CHÖÙNG

AIDS

CAÙC GIAI ÑOAÏN CUÛA LÒCH SÖÛ TÖÏ NHIEÂN CAÙC GIAI ÑOAÏN CUÛA LÒCH SÖÛ TÖÏ NHIEÂN CUÛA BEÄNHCUÛA BEÄNH

1. GIAI ÑOAÏN CAÛM NHIEÃM:

tieáp xuùc, tích tuï taùc nhaân gaây beänh ñeán möùc ñuû gaây ra beänh

- Taêng cholesterol huyeát thanh - Tieáp xuùc vi sinh vaät gaây beänh

Yeáu toá nguy cô: taùc nhaân gaây beänh hoaëc yeáu toá taïo thuaän lôïi cho söï xuaát hieän beänh

YTNC: moät thoùi quen caù nhaân hay phôi nhieãm yeáu toá moâi tröôøng (ñöôïc chöùng minh ) coù lieân quan ñeán söï gia taêng khaû naêng xuaát hieän beänh

- yeáu toá coù theå thay ñoåi ñöôïc - yeáu toá khoâng theå thay ñoåi ñöôïc

CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ CỦA BỆNH ĐỘNG MẠCH VÀNH

Có thể thay đổi được Không thay đổi được

Y sinh học Tăng huyết áp Rối loạn lipid máu Đái tháo đường

Tuổi Nam giới Tiền căn gia đình có bệnh động mạch vành

Hành vi Hút thuốc lá Đang có bệnh ĐMV

Lối sống Ít họat động thể lực Chế độ ăn

Mãn kinh

CAÙC YEÁU YEÁU QUYEÁT ÑÒNH SÖÙC KHOÛE VAØ TAÙC ÑOÄNG CUÛA CHUÙNG LEÂN CAÙC BEÄNH MAÏN

TÍNH

Yeáu toá kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi, chính

trò, moâi tröôøng

Toaøn caàu hoùa Coâng nghieäp hoùa Ñoâ thò hoùa Laõo hoùa daân soá Bieán ñoåi khí haäu

Yeâu toá nguy cô coù theå thay

ñoåi ñöôïc Huùt thuoác laù Laïm duïng röôïu Dinh döôõng

khoâng hôïp lyù Ít hoaït ñoäng theå

löïc

Yeáu toá nguy cô khoâng thay ñoåi

ñöôïc Tuoåi Giôùi Ñaëc ñieåm di

truyeàn

Caùc yeáu toá nguy cô trung

gian Taêng huyeát aùp

Taêng cholesterol maùu

Roái loaïn chuyeån hoùa lipide

Thöøa caân/beùo phì

Nhöõng beänh maïn tính

chính Beänh tim maïch

Beänh hoâ haáp maïn tính

Ñoät quî Ung thö Tieåu ñöôùng

2. GIAI ÑOAÏN BAÙN LAÂM SAØNG:

• Chöa xuaát hieän trieäu chöùng laâm saøng nhöng baét ñaàu coù nhöõng bieán ñoåi beänh lyù trong cô theå

• - Hieän töôïng xô vöõa ñoäng maïch, beänh maïch vaønh • - Bieán ñoåi tieàn aùc tính (ung thö) Thôøi kyø uû beänh trong beänh laây

Thôøi kyø tieàm aån trong beänh maïn tính Ñaëc ñieåm: Thôøi gian thay ñoåi tuøy beänh Coù theå phaùt hieän baèng xeùt nghieäm Chöông trình saøng loïc coù hieäu quaû ôû giai ñoaïn naøy

Các triệu chứng (symptoms)

ALT IgG anti-HEV

IgM anti-HEV

Vi-rút trong phânVirus in stool

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Nhiễm vi rút viêm gan E (hepatitis E virus Infection)

Diễn biến HT học điển hình (typical serologic course)

Hiệugiá

(titer)

Số tuần sau phơi nhiễm (weeks after exposure)

• 3. GIAI ÑOAÏN LAÂM SAØNG (BEÄNH)

Bieán ñoåi giaûi phaåu vaø chöùc naêng laøm xuaát hieän trieäu chöùng hoaëc daáu hieäu treân laâm saøng

Moãi beänh coù nhöõng trieäu chöùng vaø daáu hieäu rieâng

Dieãn tieán cuûa beänh thay ñoåi Caùc theå laâm saøng: nheï, trung bình, naëng,

toái caáp Chaån ñoaùn töông ñoái deã daøng Giai ñoaïn naøy coù nhieàu bieán chöùng - di

chöùng Töû vong

•4. GIAI ÑOAÏN HOÀI PHUÏC, TAØN PHEÁ

•Coù hai daïng Hoài phuïc hoaøn toaøn Di chöùng - taøn pheá chuù troïng ñeán maát chöùc naêng hôn laø khieám khuyeát theå chaát

Nhöõng öùng duïng lòch söû töï nhieân cuûa beänh

• Hieän töôïng taûng baêng trong chaån ñoaùn laâm saøng

1 ca SXH coù soác

9 ca soát SXH naèm vieän

80 ca khaùm SXHD ôû caùc PKKV

500 ca SXHD ñieàu trò taïi nhaø, chöa keå theå aån

HieHieään tn tööôôïïng tang taûûng baêng cung baêng cuûûa bea beäänh nh truyetruyeààn nhieãmn nhieãm

Theå laâm saøng

Theå aån

dthtn.dh.ttdam.4.10 18

700 Meningococcal disease400 Pneumococcal disease

700.000 Meningococci 1.200.000 Pneumococci

16.000.000 người

Hieän töôïng taûng baêng cuûa beänh Hieän töôïng taûng baêng cuûa beänh truyeàn nhieãmtruyeàn nhieãm

Người mang mầm bệnh/Người bệnh không triệu chứng

Dân số

HIEÄN TÖÔÏNG TAÛNG BAÊNG TRONG BEÄNH TRUYEÀN NHIEÃM

TRIEÄU CHÖÙNG LAÂM SAØNG sôûi : 90% quai bò : 66% baïi lieät :

< 10%

Huyû teá baøo

Bieán ñoåi hoaëc roái loaïn chöùc bang

teá baøo

Beänh naëngñieån hình

Beänh Trung bình

Nhieãm truøngkhoâng

trieäu chöùng

Tieáp xuùc khoâng nhieãm truøng

Tieáp xuùc khoâng xaâm nhaäp teá baøo

Virus phaùt trieån chöa hoaøn taát

Cheát

ÑAÙP ÖÙNG VAÄT CHUÛ ÑAÙP ÖÙNG TEÁ BAØO

BEÄNH COÙ TRIEÄU

CHÖÙNG

THEÀ AÀN

BIEÁN ÑOÅI

KHOÂNG THAÁY ÑÖÔÏC

BIEÁN ÑOÅI THAÁY ÑÖÔÏC

CAÙC GIAI ÑOAÏN DÖÏ PHOØNG

GIAI ÑOAÏN GIAI ÑOAÏN CAÛM NHIEÃM CAÛM NHIEÃM

GIAI ÑOAÏN GIAI ÑOAÏN BAÙN LAÂM BAÙN LAÂM

SAØNGSAØNG

GIAI ÑOAÏN GIAI ÑOAÏN LAÂM SAØNG LAÂM SAØNG

GIAI ÑOAÏN HOÀI GIAI ÑOAÏN HOÀI PHUÏC, TAØN PHUÏC, TAØN

PHEÁ, TÖÛ VONG PHEÁ, TÖÛ VONG

DÖÏ PHOØNG BAÄC 1

DÖÏ PHOØNG BAÄC 2

DÖÏ PHOØNG BAÄC 3

CAÙC GIAI ÑOAÏN DÖÏ PHOØNG

GÑ CAÛM NHIEÃM

TÖÛ VON

G

GÑ LAÂM SAØNG

GÑ BAÙN LAÂM SAØNG

DÖ PHOØNG BAÄC 3

DÖÏ PHOØNG BAÄC 2

DÖÏ PHOØNG BAÄC 1

DÖÏ PHOØNG BAÄC 0

CAÙC GIAI ÑOAÏN ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA BIEÄN PHAÙP DÖÏ PHOØNG

DỰ PHÒNG BẬC 0

Thiết lập, duy trì những điều kiện ít nguy hại nhất cho

sức khỏe

DỰ PHÒNG BẬC 1 Ngăn bệnh trước

khi xảy raGiảm yếu tố nguy

cơ

DỰ PHÒNG BẬC 2

Xác định bệnh trong giai đoạn

sớmĐiều trị , can thiệp

sớm

DỰ PHÒNG BẬC 3

Điều trị, ngăn ngừa biến chứng, hạn chế hậu quả

xấu

Toàn dân số , qua chính sách

y tế

Toàn dân số, Nhóm chọn lọc

Ngươì khỏe

Dân số có nguy cơ caoBệnh nhân

Bệnh nhân

Öùng duïng lòch söû töï nhieân cuûa beänhCaùc giai ñoaïn phoøng ngöøa

Döï phoøng baäc 0Döï phoøng baäc 0 (Primordial prevention)Muïc ñích: Ngaên chaän xuaát hieän cuûa yeáu toá nguy cô töø moâi tröôøng, hoïat ñoâäng kinh teá -xaõ hoäi . . . trong moät daân soá chöa töøng phôi nhieãm vôùi yeáu toá naøy baèng caùch thieát laäp vaø duy trì caùc tình traïng giaûm thieåu caùc ñe doïa tôùi söùc khoûe Can thieäp tröôùc khi yeáu toá nguy cô phaùt trieån

Caám saûn xuaát thuoác laù Ngaên ngöøa oâ nhieãm khoâng khí Giaùo duïc treû em khi coøn nhoû traùnh caùc haønh vi coù haïi söùc khoûe Söû duïng xaêng khoâng pha chìXaây döïng nhöõng tieâu chuaån an toaøn thöïc phaåm

Bieän phaùp chính: giaùo duïc söùc khoûe caù nhaân vaø coäng ñoàng

Döï phoøng baäc I Döï phoøng baäc I (Primary prevention)

Muïc ñích: can thieäp tröôùc khi beänh xaûy ra Baûo veä ngöôøi khoeû maïnh khi chöa maéc beänh Giaûm möùc ñoä phôi nhieãm vaø taùc haïi khi tieáp xuùc vôùi

nguyeân nhaân hay yeáu toá nguy cô Giaûm soá môùi maéc baèng caùch kieåm soaùt caùc yeáu toá

nguy cô ñaëc tröng cuûa beänhCoù 2 höôùng: Toaøn boä daân soá ñeå laøm giaûm nguy cô trung bình (chieán

löôïc soá ñoâng) Nhöõng ngöôøi coù nguy cô do keát quaû cuûa moät phôi nhieãm

ñaëc bieät

Ví duï Uoáng vac xin Sabin ñeå ngöøa beänh baïi lieät Cho treû uoáng Vitamin A Muoái coù Iode ngöøa caùc roái loaïn do thieáu Iode

• Döï phoøng baäc II Döï phoøng baäc II (Secondary prevention)

• Muïc ñích: taùc ñoäng vaøo soá hieän maéc, can thieäp ôû giai ñoaïn tieàm taøng vaø khôûi phaùt cuûa beänh ñeå ñieàu trò sôùm, phuïc hoài nhanh vaø laøm giaûm:

• Ruùt ngaén dieãn tieán beänh • Bieán chöùng, di chöùng

• Ngaên chaän dieãn tieán maõn tính vaø töû vong

• Noäi dung chính: • Chaån ñoaùn sôùm• Ñieàu trò thích hôïp

• Döï phoøng baäc II Döï phoøng baäc II (Secondary prevention)

Taùc ñoäng vaøo giai ñoaïn baùn laâm saøng vaø thôøi ñieåm chaån ñoaùn

Muïc tieâu: giaûm soá hieän maéc, ruùt ngaén thôøi gian beänh

Yeâu caàu: beänh coù giai ñoaïn baùn laâm saøng coù theå phaùt hieän ñöôïc vaø ñieàu trò coù hieäu quaû, ít toán keùm vaø ngaên ñöôïc beänh phaùt trieån ñeán giai ñoaïn nghieâm troïng hôn

Khaùm ñònh kyø phaùt hieän vaø ñieàu trò suy dinh döôõng giai ñoaïn sôùm Kieåm tra thò löïc treû em Ñinh löôïng Hemoglobin/maùu ôû baø meï mang thai Laøm phieán ñoà teá baøo aâm ñaïo ñeå saøng loïc ung thö coå töû cung ôû

phuï nöõ > 45 tuoåi

•Döï phoøng baäc IIIDöï phoøng baäc III (Tertiary prevention)

Muïc ñích: Can thieäp ñeå ngaên chaän haäu quaû xaáu, giaûm ñoä traàm troïng caùc bieán chöùng, di chöùng.Giaûm suy yeáu, taøn taät vaø hoå trôï beänh nhaân töï ñieàu chænh ñeå thích öùng vôùi beänh Giaûm töû vong vaø caùc vaán ñeà gaây ra do nhöõng beänh khoâng theå ñieàu trò khoûi hoaøn toaøn Noäi dung chính: ñieàu trò vaø phuïc hoài chöùc naêng Ví duï: Ñieàu trò giai ñoaïn sau cuûa beänh Phuïc hoài chöùc naêng vaø ñöa treû bò lieät hoaø nhaäp vaøo coäng ñoàng Chaêm soùc chaán thöông, taøn pheá sau beânh hay tai naïn Chaêm soùc beänh nhaân AIDS vaø naâng ñôõ gia ñình

Söï xuaát hieän dòchSöï xuaát hieän dòch

TAM GIAÙC DÒCH TEÃ HOÏCTAM GIAÙC DÒCH TEÃ HOÏC

TAÙC NHAÂN

TUÙC CHUÛ MOÂI TRÖÔØNG

TAÙC NHAÂN

TUÙC CHUÛ

MOÂI TRÖÔØNG

TAÙC NHAÂN

MOÂI TRÖÔØNG KYÙ CHUÛ

TAM GIAÙC DÒCH TEÃ HOÏC CUÛA BEÄNH TRUYEÀN TAM GIAÙC DÒCH TEÃ HOÏC CUÛA BEÄNH TRUYEÀN NHIEÃMNHIEÃM

Söï töông taùc giöõa taùc nhaân, kyù chuû vaø moâi tröôøng

A = Taùc nhaân H = Kyù chuû E = Moâi tröôøng A

H

E

A H

EA

H

E

AH

E

AH

E

Vaøi tình huoáng ñöa ñeán söï xuaát Vaøi tình huoáng ñöa ñeán söï xuaát hieän dòchhieän dòch

Xuaát hieän moät taùc nhaân gaây beänh môùi Gia taêng ñoäc löïc hoaëc khaû naêng gaây beänh

cuûa taùc nhaân Thay ñoåi tính caûm thuï (mieãn dòch quaàn theå)

trong coäng ñoàng Xuaát hieän caùc yeáu toá laøm taêng söï tieáp xuùc

hoaëc taêng khaû naêng xaâm nhaäp ôû ngoõ vaøo Bieán ñoåi moâi tröôøng laøm taêng khaû naêng

laây nhieãm, taêng möùc ñoä tieáp xuùc giöõa nguoàn beänh vaø tuùc chuû

DAÂY CHUYEÀN LAÂYÖÙNG DUÏNG CUÛA DAÂY CHUYEÀN LAÂY: CAÙC KHAÂU

CAN THIEÄP

VAÄT CHUÛ

VAÄT CHUÛ

Ngoõ ra

TAÙC NHAÂN

CAÙCH LAÂY

Gioït nöôùc boïtTieáp xuùc tröïc tieáp

Vectô trung gian Vaät chuyeân chôû

Khoâng khí

TUÙC CHUÛ CAÛM THUÏ

Ngoõ vaøo

4.10.ttdam 35

THZ kind likt varken

4.10.ttdam 36

Influenzavirus –> aerosols –> flu

SÖÏ XUAÁT HIEÄN BEÄNH THAØNH DÒCH

MÖÙC ÑOÄ BEÄNH MÖÙC NEÀN MÖÙC ÑOÄ ca leû teû löu haønh löu haønh cao dòch ñaïi dòch NHÖÕNG MOÂ HÌNH DÒCH Traän buøng phaùt nguoàn chung Buøng phaùt nguoàn ñieåm: lieân tuïc – khoâng lieân tuïc Nhaân roäng Hoån hôïp

Endemic (dịch lưu hành) Epidemic (dịch bùng phát)

Dr. Pratap Singhasivanon Infectious Disease Epidemiology / Page 38

No.

of c

ases

of a

dis

ease

Time

Endemic Epidemic

CAÙC GIAI ÑOAÏN CUÛA ÑAÏI DÒCH CUÙM

MÖÙC ÑOÄ 1- 3

MÖÙC ÑOÄ 4

MÖÙC ÑOÄ 5 – 6

GÑ SAU ÑÆNH

GÑ SAU ÑAÏI DÒCH

Möùc ñoä 1: khoâng coù virus ôû ñoäng vaät coù theå laây cho ngöôøiMöùc ñoä 2: coù theå laây cho ngöôøi nhung khoâng maïnhMöùc ñoä 3: laây sang ngöôøi töøng nhoùm nhoû, khoâng laây töø ngöôøi sang ngöôøi

Laây töø thuù - ngöôøi , ngöôøi -ngöôøi, dòch nhoû

Möùc ñoä 5: Laây töø ngöôøi-ngöôøi, ít nhaát 2 nöôùc ôû 1 vuøng ñòa lyù. Nguy cô ñaïi dòch. Möùc ñoä 6: Ñaïi dòch

Qua ñænh, soá ca giaûm daàn.

Nguy cô coù soùng môùi

Soáá ca trôû laïi bình thöôøng theo muøa

Ñöôøng cong dòch buøng phaùt ñieåm

Incidence Soá trung vò

Th.g uû beänh toái thieåu

Thôøi gian uû beänh toái ña

Thôøi gian uû beänh trung bình

Thôøi ñieåm tieáp xuùc

Ñöôøng cong dòch –moät nguoàn ñieåmPoint Source Epidemic

02468

101214161820

0 30 60 90 120 150 180Giôø

Soá c

a

Ñöôøng cong dòch buøng phaùt nguoàn

Common Source Epidemic In

Ca ñaàu tieân Ca cuoái

Ñöôøng cong dòch taûn phaùt

In Khoaûng caøch ñôït beänh

Uû beänh trung bình

Ca ñaàu

tieân